120 120

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dixit, quod Deus est anima, motu et ra- dixit, quod Deus est anima, motu et ra- tione mundum gubernans. » Et addit, tione mundum gubernans. » Et addit, quod « si Deum animam non dixisset, quod « si Deum animam non dixisset, sed spiritum vel substantiam intellectua- sed spiritum vel substantiam intellectua- lem, nihil in ratione peccasset. »> lem, nihil in ratione peccasset. »>

Secunda quam addo, est hæc, quod Secunda quam addo, est hæc, quod dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, et per se notum est, quod omne quod et per se notum est, quod omne quod habet esse et quod hoc est, ab alio ha- habet esse et quod hoc est, ab alio ha- bet esse, et quod hoc est. Omne quod bet esse, et quod hoc est. Omne quod est in mundo, habet esse, et quod hoc est in mundo, habet esse, et quod hoc est. Ergo ab alio habet esse, et quod est. Ergo ab alio habet esse, et quod hoc est. A causa autem determinata ha- hoc est. A causa autem determinata ha- bet, quod hoc est : ergo non ab eodem bet, quod hoc est : ergo non ab eodem habet esse omnis causa secunda deter- habet esse omnis causa secunda deter- minata est ergo a nulla causarum se- minata est ergo a nulla causarum se- cundarum habet esse quod hoc est. Est cundarum habet esse quod hoc est. Est autem aliqua causa ejus quod est esse in autem aliqua causa ejus quod est esse in entibus factis. Cum autem non sit nisi entibus factis. Cum autem non sit nisi causa prima, vel secunda, oportet quod causa prima, vel secunda, oportet quod esse causatum sit a prima causa in om- esse causatum sit a prima causa in om- nibus quæ sunt. Causam autem primam nibus quæ sunt. Causam autem primam vocamus Deum. Et hæc ratio fundatur vocamus Deum. Et hæc ratio fundatur super quartam propositionem libri Cau- super quartam propositionem libri Cau- sarum, quæ dicit quod « prima rerum sarum, quæ dicit quod « prima rerum creatarum est esse. » Et ex eadem via creatarum est esse. » Et ex eadem via probatur, quod esse est effectus primæ probatur, quod esse est effectus primæ causæ in omnibus his quæ sunt. Et est causæ in omnibus his quæ sunt. Et est Aristotelis in quadam epistola quam Aristotelis in quadam epistola quam fecit de principio universi esse. Sola fecit de principio universi esse. Sola enim causa prima simplex in fine sim- enim causa prima simplex in fine sim- plicitatis existens, et nullo determinante plicitatis existens, et nullo determinante ad secundum contracta, potest esse cau- ad secundum contracta, potest esse cau- sa secundum quod est esse. sa secundum quod est esse.

autem invenitur unum in tribus, et tria in autem invenitur unum in tribus, et tria in uno in vestigio et in imagine. Ergo tria uno in vestigio et in imagine. Ergo tria in uno et unum in tribus supere minen- in uno et unum in tribus supere minen- ter invenitur in creatore. Per hoc ergo ter invenitur in creatore. Per hoc ergo aliquam potuerunt habere cognitionem aliquam potuerunt habere cognitionem trinitatis et unitatis. trinitatis et unitatis.

Et huic viæ addo ego istam, quod Et huic viæ addo ego istam, quod omne operans per intellectum proprium omne operans per intellectum proprium et non per habitum aliunde conceptum, et non per habitum aliunde conceptum, operari non potest nisi formando ex se operari non potest nisi formando ex se rationem operis et speciem. Deus autem rationem operis et speciem. Deus autem sic operans est per intellectum univer- sic operans est per intellectum univer- saliter agentem. Ergo format ex se ra- saliter agentem. Ergo format ex se ra- tionem operis et speciem, quæ est sicut tionem operis et speciem, quæ est sicut proles ipsius intellectus per omnia intel- proles ipsius intellectus per omnia intel- lectui agenti similis in quantum agens lectui agenti similis in quantum agens est. Scitur autem, quod species operis est. Scitur autem, quod species operis est, et ratio in opus ab agente non est, et ratio in opus ab agente non procedit nisi vehente spiritu agentis, procedit nisi vehente spiritu agentis, quem necesse est simplicem esse et quem necesse est simplicem esse et ejusdem substantiæ cum agente primo, ejusdem substantiæ cum agente primo, si primum agens tantæ simplicitatis sit, si primum agens tantæ simplicitatis sit, ut esse et quod est et actio ejus in ipso ut esse et quod est et actio ejus in ipso unum sint. Cum ergo hoc in creaturis unum sint. Cum ergo hoc in creaturis esse non possit, nisi per exemplar crea- esse non possit, nisi per exemplar crea- toris, in quo hæc primo sunt et eminen- toris, in quo hæc primo sunt et eminen- ter, ex creaturis cognoscere potuerunt ter, ex creaturis cognoscere potuerunt in Deo esse aliquid simile formanti in in Deo esse aliquid simile formanti in speciem et rationem, et aliquid simile speciem et rationem, et aliquid simile formato, et aliquid simile spiritui ve- formato, et aliquid simile spiritui ve- ctori formæ, quem necesse fuit a pri- ctori formæ, quem necesse fuit a pri- mo formante procedere, et formæ quam mo formante procedere, et formæ quam defert connaturalem esse. Et sic tri- defert connaturalem esse. Et sic tri- nitatis et unitatis aliquod, licet exi- nitatis et unitatis aliquod, licet exi-

Istæ sunt viæ ad veniendum in noti- guum, potuerunt habere judicium. Non Istæ sunt viæ ad veniendum in noti- guum, potuerunt habere judicium. Non tiam creatoris per creaturas. tiam creatoris per creaturas.

Una autem adhuc via est per quam Una autem adhuc via est per quam venerunt Philosophi in cognitionem uni- venerunt Philosophi in cognitionem uni- tatis et trinitatis et hoc est per vesti- tatis et trinitatis et hoc est per vesti- gium et imaginem. Et hanc viam ponit gium et imaginem. Et hanc viam ponit Augustinus in lib. V1 de Trinitate, et Augustinus in lib. V1 de Trinitate, et fundatur super duas propositiones, qua- fundatur super duas propositiones, qua- rum una est, quod nihil quod ad nobili- rum una est, quod nihil quod ad nobili- tatem pertinet, invenitur in creaturis, tatem pertinet, invenitur in creaturis, quod non supereminenter et exemplari- quod non supereminenter et exemplari- ter inveniatur in creatore. In creaturis ter inveniatur in creatore. In creaturis

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. F. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. F.

enim deferret spiritus formam primi enim deferret spiritus formam primi formantis, nisi a primo formante pro- formantis, nisi a primo formante pro- cederet, nec iterum deferret formam cederet, nec iterum deferret formam cui connaturalis non esset. Super hanc cui connaturalis non esset. Super hanc rationem fundat Anselmus intentionem rationem fundat Anselmus intentionem suam in hoc quod dicit, quod « processio suam in hoc quod dicit, quod « processio personarum ut causa præcedit processio- personarum ut causa præcedit processio- nem creaturarum a Deo. »> nem creaturarum a Deo. »>

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 18. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 18.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Itrum cognoscentium Deum unus per- Itrum cognoscentium Deum unus per- fectius cognoscat alio per viam ra- fectius cognoscat alio per viam ra- tionis? tionis?

ECUNDO quæritur, Utrum cognoscen- ECUNDO quæritur, Utrum cognoscen- tium Deum unus perfectius cognoscat tium Deum unus perfectius cognoscat alio per viam rationis? quia de visione alio per viam rationis? quia de visione per gratiam non est dubium. per gratiam non est dubium.

Videtur autem, quod omnes æqualiter Videtur autem, quod omnes æqualiter cognoscant. cognoscant.

1. Augustinus in libro LXXXIII Quæ- 1. Augustinus in libro LXXXIII Quæ- stionum dicit, quod « unam rem non stionum dicit, quod « unam rem non potest alius alio plus intelligere. » Deus potest alius alio plus intelligere. » Deus autem una res est ductu rationis cognita. autem una res est ductu rationis cognita. Ergo unus non potest alio perfectius co- Ergo unus non potest alio perfectius co- gnoscere. gnoscere.

2. Adhuc, Nullus cognoscentium Deum 2. Adhuc, Nullus cognoscentium Deum ductu rationis, cognoscit de Deo nisi ductu rationis, cognoscit de Deo nisi quid non est, et quia est, et quid est infi- quid non est, et quia est, et quid est infi- nite, et hoc omnis cognoscens Deum co- nite, et hoc omnis cognoscens Deum co- gnoscit ergo videtur, quod æqualiter gnoscit ergo videtur, quod æqualiter cognoscant. cognoscant.

3. Adhuc, Ex uno cognoscentes, æqua- 3. Adhuc, Ex uno cognoscentes, æqua- liter videntur cognoscere: ductu autem liter videntur cognoscere: ductu autem rationis cognoscentes, ex uno cogno- rationis cognoscentes, ex uno cogno- scunt, quia ex mundi creatura: ergo vi- scunt, quia ex mundi creatura: ergo vi- detur, quod æqualiter cognoscant. detur, quod æqualiter cognoscant.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. De Deo sic cognoscentes eum, inæ- 1. De Deo sic cognoscentes eum, inæ- qualiter significaverunt per sermonem, qualiter significaverunt per sermonem, sicut patet in Trimegisto et Apuleio et sicut patet in Trimegisto et Apuleio et Platone et aliis multis. Non autem signi- Platone et aliis multis. Non autem signi- ficaverunt nisi sicut cognoverunt. Ergo ficaverunt nisi sicut cognoverunt. Ergo unus alio perfectius cognovit. unus alio perfectius cognovit.

2. Adhuc, In Sententiis dicitur, tertia 2. Adhuc, In Sententiis dicitur, tertia distinctione, quod duobus juvabantur ad distinctione, quod duobus juvabantur ad cognitionem Dei. A natura quæ rationa- cognitionem Dei. A natura quæ rationa- lis erat et ab opere, quod visibilitate sui lis erat et ab opere, quod visibilitate sui Deum ostendit. Sed nec natura æqua- Deum ostendit. Sed nec natura æqua-

• Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. A, in • Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. A, in fine A duobus juvabatur (homo), scilicet, a fine A duobus juvabatur (homo), scilicet, a

121 121

liter rationalis, si potentia comparatur liter rationalis, si potentia comparatur ad actum, nec studio æqualiter disposita, ad actum, nec studio æqualiter disposita, nec in actu considerationis æqualiter nec in actu considerationis æqualiter perfecta nec opera sunt æqualiter osten- perfecta nec opera sunt æqualiter osten- dentia, sed unum plus et alterum mi- dentia, sed unum plus et alterum mi- nus. Ergo videtur, quod æqualem cogni- nus. Ergo videtur, quod æqualem cogni- tionem generare non possunt. tionem generare non possunt.

Quod concedendum est. Quod concedendum est.

AD PRIMUM autem dicendum, quod AD PRIMUM autem dicendum, quod Augustinus loquitur de his quæ ambo Augustinus loquitur de his quæ ambo per idem intelligunt et ex eodem habitu: per idem intelligunt et ex eodem habitu: quia aliter falsum esset quod dicit. Pot- quia aliter falsum esset quod dicit. Pot- est enim unus unam et eamdem rem est enim unus unam et eamdem rem cognoscere per medium demonstratio- cognoscere per medium demonstratio- nis, et alter per medium opinionis, et nis, et alter per medium opinionis, et tertius per medium conjecturationis : tertius per medium conjecturationis : et constat, quod primus perfectius intel- et constat, quod primus perfectius intel- ligit quam secundus, et secundus quam ligit quam secundus, et secundus quam tertius. tertius.

AD ALIUD dicendum, quod licet non AD ALIUD dicendum, quod licet non cognoscant de Deo nisi tria quæ dicta cognoscant de Deo nisi tria quæ dicta sunt, tamen quodlibet eorum contingit sunt, tamen quodlibet eorum contingit perfectius et imperfectius intelligi prop- perfectius et imperfectius intelligi prop- ter differentiam ingenii, et habitus me- ter differentiam ingenii, et habitus me- dii, ut dictum est. dii, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod licet ex uno AD ALIUD dicendum, quod licet ex uno cognoscant in communi, tamen illud in cognoscant in communi, tamen illud in speciali multas habet differentias, ima- speciali multas habet differentias, ima- ginis scilicet, vestigii, speculi, ænigma- ginis scilicet, vestigii, speculi, ænigma- tis, et secundum Dionysium, similitudi- tis, et secundum Dionysium, similitudi- nis, et obscuræ resonantiæ. Et in his nis, et obscuræ resonantiæ. Et in his ipsis multi sunt gradus repræsentationis ipsis multi sunt gradus repræsentationis divinæ, ex quibus necesse est differen- divinæ, ex quibus necesse est differen- tem generari cognitionem. tem generari cognitionem.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum aliquis cognoverit vel cogno- Utrum aliquis cognoverit vel cogno- scere possit Deum cognitione compre- scere possit Deum cognitione compre-

hensionis? hensionis?

TERTIO quæritur, Utrum aliquis co- TERTIO quæritur, Utrum aliquis co-

natura qua rationalis erat, et ab operibus a natura qua rationalis erat, et ab operibus a Deo factis, ut manifestaretur hominis veritas. >> Deo factis, ut manifestaretur hominis veritas. >>

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Sed contra. Sed contra.

122 122

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

gnoverit vel cognoscere possit Deum co- gnoverit vel cognoscere possit Deum co- gnitione comprehensionis ? gnitione comprehensionis ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Probat enim Aristoteles in VI Phy- 1. Probat enim Aristoteles in VI Phy- sicorum, quod si simplex tangit simplex, sicorum, quod si simplex tangit simplex, totum tangit et eadem ratione si sim- totum tangit et eadem ratione si sim- plex mente attingitur, totum quod est plex mente attingitur, totum quod est Dei attingitur, comprehenditur dicit Dei attingitur, comprehenditur dicit enim Augustinus in libro de Videndo enim Augustinus in libro de Videndo Deum, quod illud comprehenditur, Deum, quod illud comprehenditur, cujus nihil latet, et cujus fines circum- cujus nihil latet, et cujus fines circum- spiciuntur. » Ergo videtur, quod Deus a spiciuntur. » Ergo videtur, quod Deus a quolibet qui cognoscit Deum, compre- quolibet qui cognoscit Deum, compre- hendatur. hendatur.

2. Adhuc, Ut in antehabitis dictum 2. Adhuc, Ut in antehabitis dictum est, comprehensio est contactus intelle- est, comprehensio est contactus intelle- ctus super terminos rei: Deus autem ctus super terminos rei: Deus autem terminos non habet, cum simplex sit, terminos non habet, cum simplex sit, et terminus non est terminatus. In ter- et terminus non est terminatus. In ter- mino autem omnis captio per intelle- mino autem omnis captio per intelle- ctum, comprehensio est. Constat autem, ctum, comprehensio est. Constat autem, quod qui cognoscit Deum, capit Deum, quod qui cognoscit Deum, capit Deum, et capiens comprehendit. Ergo qui co- et capiens comprehendit. Ergo qui co- gnoscit, comprehendit. gnoscit, comprehendit.

3. Adhuc, Comprehensio non videtur 3. Adhuc, Comprehensio non videtur repugnare cognitioni viæ. Ad Philip. repugnare cognitioni viæ. Ad Philip. III, 12 Sequor, si quo modo compre- III, 12 Sequor, si quo modo compre- hendam in quo et comprehensus sum. hendam in quo et comprehensus sum.

Item, I ad Corinth. ix, 24: Sic currite Item, I ad Corinth. ix, 24: Sic currite ut comprehendatis. Si ergo comprehen- ut comprehendatis. Si ergo comprehen- sio potest esse in cognitione viæ, tunc sio potest esse in cognitione viæ, tunc videtur, quod in ductu rationis compre- videtur, quod in ductu rationis compre- hendi potest. hendi potest.

IN CONTRARIUM est quod dicit, IN CONTRARIUM est quod dicit,

1. Augustinus in libro de Videndo. 1. Augustinus in libro de Videndo. Deum ad Paulinam, quod « videre Deum Deum ad Paulinam, quod « videre Deum possumus, comprehendere vero mini- possumus, comprehendere vero mini- me. » Deus ergo comprehendi non pot- me. » Deus ergo comprehendi non pot-

est. est.

: :

2. Adhuc, Gregorius super illud Job, 2. Adhuc, Gregorius super illud Job, x1, 7 Usque ad perfectum Omnipoten- x1, 7 Usque ad perfectum Omnipoten- tem reperies? « In futuro reperietur tem reperies? « In futuro reperietur Omnipotens per speciem, sed non ad Omnipotens per speciem, sed non ad perfectum quia ejus essentia a nullo perfectum quia ejus essentia a nullo plene videbitur. » Sed hoc quod com- plene videbitur. » Sed hoc quod com- prehenditur, plene videtur. Ergo a nullo prehenditur, plene videtur. Ergo a nullo nec hic nec in futuro comprehenditur. nec hic nec in futuro comprehenditur.

3. Adhuc, Jerem. XXXII, 18 et 19 : 3. Adhuc, Jerem. XXXII, 18 et 19 : Fortissime, magne, et potens, Dominus Fortissime, magne, et potens, Dominus

exercituum nomen tibi. Magnus consi- exercituum nomen tibi. Magnus consi- lio, et incomprehensibilis cogitatu. Ergo lio, et incomprehensibilis cogitatu. Ergo incomprhensibilis est. incomprhensibilis est.

4. Adhuc, In symbolo Athanasii : 4. Adhuc, In symbolo Athanasii : << Immensus Pater, immensus Filius, << Immensus Pater, immensus Filius, « immensus Spiritus sanctus. » Dicit « immensus Spiritus sanctus. » Dicit autem Damascenus, quod immensum autem Damascenus, quod immensum sive infinitum nec loco, nec tempore, sive infinitum nec loco, nec tempore, nec intellectu finitur. Ex hoc sic arguo : nec intellectu finitur. Ex hoc sic arguo : Nullum infinitum intellectu cognoscen- Nullum infinitum intellectu cognoscen- tis finitur: omne quod comprehenditur, tis finitur: omne quod comprehenditur, intellectu cognoscentis finitur : ergo intellectu cognoscentis finitur : ergo nullum infinitum comprehenditur : Deus nullum infinitum comprehenditur : Deus est infinitus essentia et virtute: ergo nec est infinitus essentia et virtute: ergo nec essentia nec virtute comprehenditur. essentia nec virtute comprehenditur.

5. Adhuc, Gregorius vult, quod nihil 5. Adhuc, Gregorius vult, quod nihil sit intra quod sit Deus, ita quod Deus sit sit intra quod sit Deus, ita quod Deus sit inclusus. Comprehensum in intellectu inclusus. Comprehensum in intellectu inclusum est. Ergo Deus a nullo compre- inclusum est. Ergo Deus a nullo compre- hensus esse potest, sive cognoscat eum hensus esse potest, sive cognoscat eum per naturam, sive per gratiam, sive per per naturam, sive per gratiam, sive per gloriam. gloriam.

ET HOC concedendum est. ET HOC concedendum est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod id AD PRIMUM ergo dicendum, quod id quod dicit Aristoteles, verum est de sim- quod dicit Aristoteles, verum est de sim- plici positionem habente in continuo, plici positionem habente in continuo, sicut est punctum : hoc enim aliquo mo- sicut est punctum : hoc enim aliquo mo- do refertur ad tactum, quia ipso fit ta- do refertur ad tactum, quia ipso fit ta- ctus. De simplici autem intelligibili non ctus. De simplici autem intelligibili non est verum de illo enim dicit Avicenna et est verum de illo enim dicit Avicenna et Aristoteles, quod quanto simplicius est Aristoteles, quod quanto simplicius est essentia, tanto multiplicius est virtute et essentia, tanto multiplicius est virtute et relatione. Et ideo mente attingi potest relatione. Et ideo mente attingi potest quoad unum vel duo vel plura, sed non quoad unum vel duo vel plura, sed non quoad omnia, nec quoad unum mente quoad omnia, nec quoad unum mente potest contingi secundum infinitatem potest contingi secundum infinitatem qua in seipso est, sed secundum propor- qua in seipso est, sed secundum propor- tionem qua se habet ad causatum et effe- tionem qua se habet ad causatum et effe- ctum. Propter quod dicitur, I ad Timoth. ctum. Propter quod dicitur, I ad Timoth. VI, 16 quod nullus hominum vidit, sed VI, 16 quod nullus hominum vidit, sed nec videre potest. Et, Job, xxxvi, 25 : nec videre potest. Et, Job, xxxvi, 25 : Omnes homines vident eum: unusquisque Omnes homines vident eum: unusquisque intuetur procul. intuetur procul.

AD ALIUD dicendum, quod simplici- AD ALIUD dicendum, quod simplici- tas et infinitas non repugnant in eo quod tas et infinitas non repugnant in eo quod ut principium est simplex, licet repu- ut principium est simplex, licet repu- gnent in eo quod positione simplex est. gnent in eo quod positione simplex est. Unde cum Deus dicatur terminus vel Unde cum Deus dicatur terminus vel

Sul Sul

Λ Λ

Ad Ad

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 18. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 18.

nis, et non terminatus neque finitus: nis, et non terminatus neque finitus: at tamen terminus et finis sicut princi- at tamen terminus et finis sicut princi- pium omnium primum et omnium ulti- pium omnium primum et omnium ulti- mum et ideo infinitus essentia, virtu- mum et ideo infinitus essentia, virtu- te, et relatione propter quod attingi te, et relatione propter quod attingi potest intellectu, sed non comprehendi. potest intellectu, sed non comprehendi. AD ALIUD dicendum, quod in hoc ar- AD ALIUD dicendum, quod in hoc ar- Kumento est fallacia æquivocationis. Kumento est fallacia æquivocationis. Comprehendere enim æquivocum est ad Comprehendere enim æquivocum est ad meta comprehensionem et intellectus. meta comprehensionem et intellectus. Metam apprehendit cursor, quando attin- Metam apprehendit cursor, quando attin- team. Et sic loquitur Apostolus, ad team. Et sic loquitur Apostolus, ad Philip. I, 12, et I ad Corinth. ix, 24. Philip. I, 12, et I ad Corinth. ix, 24. Intellectus autem comprehendit intelli- Intellectus autem comprehendit intelli- gibile, quando omnes terminos ejus cir- gibile, quando omnes terminos ejus cir-

• Act. XVII, 27: Quærere Deum, si forte attra- • Act. XVII, 27: Quærere Deum, si forte attra-

123 123

cumspicit, et totum intelligibile quoad cumspicit, et totum intelligibile quoad omnia quæ in illius sunt essentia, virtu- omnia quæ in illius sunt essentia, virtu- te, et operatione, et proprietate, et attri- te, et operatione, et proprietate, et attri- buto, in se claudit. Et hoc modo nullus buto, in se claudit. Et hoc modo nullus creatus intellectus Deum comprehen- creatus intellectus Deum comprehen- dit. dit.

Sic ergo de cognitione Dei naturali, Sic ergo de cognitione Dei naturali, quæ ductu rationis fit, quo quasi pal- quæ ductu rationis fit, quo quasi pal- pando quærimus Deum, ut, Act. xvu, pando quærimus Deum, ut, Act. xvu, 27, dicit Paulus, determinatum sit. Co- 27, dicit Paulus, determinatum sit. Co- gnitio enim Dei per gratiam et gloriam gnitio enim Dei per gratiam et gloriam alterius est inquisitionis. alterius est inquisitionis.

Et de his in sequentibus in locis oppor- Et de his in sequentibus in locis oppor- tunis Domino concedente tractabimus. tunis Domino concedente tractabimus.

ctent eum, aut inveniant, etc. ctent eum, aut inveniant, etc.

124 124

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS IV. TRACTATUS IV.

DE ESSENTIALITATE, SIMPLICITATE, ET INCOMMU- DE ESSENTIALITATE, SIMPLICITATE, ET INCOMMU- TABILITATE DEI. TABILITATE DEI.

Habito de his quæ quasi præambula sunt ad hanc scientiam, scilicet quæ Habito de his quæ quasi præambula sunt ad hanc scientiam, scilicet quæ et qualis sit scientia de ipso, et quibus viis cognoscitur: nunc de ipso co- et qualis sit scientia de ipso, et quibus viis cognoscitur: nunc de ipso co- gnoscibili quod est Deus, quærendum est. gnoscibili quod est Deus, quærendum est.

Et quia quoad nos prius cognoscitur in unitate essentiæ, quam in distin- Et quia quoad nos prius cognoscitur in unitate essentiæ, quam in distin- ctione personarum, ideo inquisitionem istam in tria dividimus. ctione personarum, ideo inquisitionem istam in tria dividimus.

Inquiremus enim primo ea quæ propria sunt essentiæ. Secundo, quæ Inquiremus enim primo ea quæ propria sunt essentiæ. Secundo, quæ sunt propria distinctioni personarum. Tertio, quæ communia personis in sunt propria distinctioni personarum. Tertio, quæ communia personis in unitate essentiæ existentibus. unitate essentiæ existentibus.

Inter cognoscibilia autem quæ prius intellectui occurrunt, tria sunt, sci- Inter cognoscibilia autem quæ prius intellectui occurrunt, tria sunt, sci- licet essentialitas, simplicitas, et incommutabilitas, de quibus agit Magister licet essentialitas, simplicitas, et incommutabilitas, de quibus agit Magister in I Sententiarum 1. in I Sententiarum 1.

Inter hæc enim primo quærendum est de essentialitate. Inter hæc enim primo quærendum est de essentialitate.

Circa hanc autem quatuor inquiruntur, scilicet utrum solus Deus vere et Circa hanc autem quatuor inquiruntur, scilicet utrum solus Deus vere et proprie sit ? proprie sit ?

Et secundo, Utrum possit non esse, vel cogitari non esse ? Et secundo, Utrum possit non esse, vel cogitari non esse ?

Tertio, Utrum alia in comparatione ejus sint per se vel per accidens ? Tertio, Utrum alia in comparatione ejus sint per se vel per accidens ? Et hoc est quærere, Utrum accidat eis esse vel per se conveniat ? Et hoc est quærere, Utrum accidat eis esse vel per se conveniat ?

Quarto, Utrum hoc ipsum, non posse cogitari non esse, sit Deo proprium, Quarto, Utrum hoc ipsum, non posse cogitari non esse, sit Deo proprium, vel etiam aliis conveniat ? vel etiam aliis conveniat ?

1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII.

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19.

125 125

QUÆSTIO XIX. QUÆSTIO XIX.

De essentialitate Dei. De essentialitate Dei.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum solus Deus vere et proprie Utrum solus Deus vere et proprie sit? sit?

QUÆRITUR ergo primo, Utrum solus QUÆRITUR ergo primo, Utrum solus Deus vere et proprie est. Deus vere et proprie est.

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Nomine enim proprio non nomina- 1. Nomine enim proprio non nomina- tur aliquid, nisi nomen significet illud tur aliquid, nisi nomen significet illud quod sibi soli et proprie convenit. Di- quod sibi soli et proprie convenit. Di- cunt autem Dionysius et Damascenus, cunt autem Dionysius et Damascenus, quod hoc nomen, Qui est, proprium quod hoc nomen, Qui est, proprium nomen Dei est. Exod. 11, 14: Sic dices nomen Dei est. Exod. 11, 14: Sic dices filiis Israel: Qui est, misit me ad vos. filiis Israel: Qui est, misit me ad vos. Ergo esse proprium solius Dei est. Ergo esse proprium solius Dei est.

2. Adhuc, Esse quoddam perfectum 2. Adhuc, Esse quoddam perfectum est nec proprie esse est, quod sui extra est nec proprie esse est, quod sui extra se aliquid habet. Omne autem creatum se aliquid habet. Omne autem creatum sui esse aliquid extra se habet: aliter sui esse aliquid extra se habet: aliter enim non esset extensum per duratio- enim non esset extensum per duratio- nem. Verum ergo esse quod potentiæ nem. Verum ergo esse quod potentiæ et privationi impermixtum est, solius et privationi impermixtum est, solius illius est, quod totum esse intra se ha- illius est, quod totum esse intra se ha- bet hoc autem non est nisi esse essen- bet hoc autem non est nisi esse essen- tiæ divinæ ergo esse vere essentiæ di- tiæ divinæ ergo esse vere essentiæ di- vinæ proprium est. vinæ proprium est.

3. Adhuc, In libro de Causis, propo- 3. Adhuc, In libro de Causis, propo- sitione secunda, probatur quod esse pri- sitione secunda, probatur quod esse pri-

mæ causæ ante æternitatem est, eo quod mæ causæ ante æternitatem est, eo quod non est acquisitum : et ideo esse se ha- non est acquisitum : et ideo esse se ha- bet ad æternitatem ut prius natura: et bet ad æternitatem ut prius natura: et vocat æternitatem æviternitatem. Acqui- vocat æternitatem æviternitatem. Acqui- situm ergo esse secundum hoc non est situm ergo esse secundum hoc non est simpliciter esse, sed quoddam esse est : simpliciter esse, sed quoddam esse est : nec est purum esse sive verum, quod nec est purum esse sive verum, quod nihil de non esse admixtum habeat : nihil de non esse admixtum habeat : quia omne acquisitum secundum se et quia omne acquisitum secundum se et secundum rationem prius natura in po- secundum rationem prius natura in po- tentia est acquirendi quam acquisitum tentia est acquirendi quam acquisitum sit. Quod autem in potentia est acqui- sit. Quod autem in potentia est acqui- rendi, in quantum tale est, non est. Er- rendi, in quantum tale est, non est. Er- go vere et proprie non est nisi esse illius go vere et proprie non est nisi esse illius quod nullo modo acquisitum est: hoc quod nullo modo acquisitum est: hoc autem esse tantum Dei est: ergo esse autem esse tantum Dei est: ergo esse vere et proprie solius Dei est. vere et proprie solius Dei est.

4. Adhuc, Esse in Deo per causam est. 4. Adhuc, Esse in Deo per causam est. Est enim causa omnis esse, et esse, ut Est enim causa omnis esse, et esse, ut dicitur in libro de Causis, primum cau- dicitur in libro de Causis, primum cau- satum ejus est. Dicit autem Aristoteles satum ejus est. Dicit autem Aristoteles in 11 Physicorum, quod causa posita po- in 11 Physicorum, quod causa posita po- nitur effectus. Est autem Deus continen- nitur effectus. Est autem Deus continen- tiæ causa, et non nunc causans, et post- tiæ causa, et non nunc causans, et post- ea non causans. Ergo continentiæ cau- ea non causans. Ergo continentiæ cau- sans esse est, et a quo est omne esse, ut sans esse est, et a quo est omne esse, ut dicit Dionysius in libro de Divinis no- dicit Dionysius in libro de Divinis no- minibus, cap. 5. Omne autem quod in minibus, cap. 5. Omne autem quod in secundis est a primo, a secundis non secundis est a primo, a secundis non percipitur in veritate et puritate qua in percipitur in veritate et puritate qua in primo est: ergo quod in primo est, et primo est: ergo quod in primo est, et in secundis, secundum veritatem et pu- in secundis, secundum veritatem et pu- ritatem non convenit nisi primo. ritatem non convenit nisi primo.

5. Adhuc, Ille cujus omnia sua esse 5. Adhuc, Ille cujus omnia sua esse

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- nostræ editionis. 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- nostræ editionis. tiarum, Dist. II, Art. 13. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. II, Art. 13. Tom. XXV hujusce

Ad contra. Ad contra.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

126 126

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

suum sunt, vere est : illud autem quod suum sunt, vere est : illud autem quod tale est, quod nihil suorum esse suum tale est, quod nihil suorum esse suum est, non est vere esse, sed est esse ad est, non est vere esse, sed est esse ad aliud, quod non est nisi secundum quid aliud, quod non est nisi secundum quid et non simpliciter. Solus Deus est, cujus et non simpliciter. Solus Deus est, cujus omnia sunt esse suum. Ergo solus Deus omnia sunt esse suum. Ergo solus Deus simpliciter est solius ergo Dei simpli- simpliciter est solius ergo Dei simpli- citer proprium est esse. citer proprium est esse.

6. Adhuc, Constat, quod omne esse 6. Adhuc, Constat, quod omne esse creatum participatum est : omne parti- creatum participatum est : omne parti- cipatum secundum aliquid participatum cipatum secundum aliquid participatum est, et non simpliciter esse : ergo simpli- est, et non simpliciter esse : ergo simpli- citer esse, est non participantis : nihil citer esse, est non participantis : nihil autem participans solus Deus est: esse autem participans solus Deus est: esse ergo simpliciter solius Dei est. Ex his vi- ergo simpliciter solius Dei est. Ex his vi- detur, quod vere et proprie esse solius detur, quod vere et proprie esse solius Dei sit. Et super hoc videntur fundare Dei sit. Et super hoc videntur fundare Augustinus et Hieronymus intentiones Augustinus et Hieronymus intentiones suas. Dicit enim Augustinus quod «< ipse suas. Dicit enim Augustinus quod «< ipse vere et proprie dicitur esse, cujus essen- vere et proprie dicitur esse, cujus essen- tia non novit præteritum vel futurum. »> tia non novit præteritum vel futurum. »> Et hoc scribit Agustinus in libris de Et hoc scribit Agustinus in libris de Trinitate. Et Hieronymus : « Deus so- Trinitate. Et Hieronymus : « Deus so- lus qui exordium non habet, vere, essen- lus qui exordium non habet, vere, essen- tiæ nomen tenuit. >> tiæ nomen tenuit. >>

IN CONTRARIUM hujus est, quod esse ve- IN CONTRARIUM hujus est, quod esse ve- re hoc est, secundum quod esse est om- re hoc est, secundum quod esse est om- nibus existentibus commune: quod au- nibus existentibus commune: quod au- tem commune omnibus est, uni proprium tem commune omnibus est, uni proprium non est: ergo esse non proprium Deo est. non est: ergo esse non proprium Deo est.

JUXTA hoc quæritur quod ex verbis JUXTA hoc quæritur quod ex verbis Augustini dicitur, quod Deus vere et pro- Augustini dicitur, quod Deus vere et pro- prie esse dicitur: quare dicitur vere, et prie esse dicitur: quare dicitur vere, et quare dicitur proprie? quare dicitur proprie?

SOLUTIO. Vere et proprie esse dicitur, SOLUTIO. Vere et proprie esse dicitur, ita quod proprie referatur ad ens, sive ita quod proprie referatur ad ens, sive ad id quod est, et referatur vere ad esse. ad id quod est, et referatur vere ad esse. Et tunc vere esse est, quod simpliciter Et tunc vere esse est, quod simpliciter esse est, et quod nihil umquam habuit, esse est, et quod nihil umquam habuit, vel habet, vel habebit de non esse admix- vel habet, vel habebit de non esse admix- tum sicut verum aurum dicitur, quod tum sicut verum aurum dicitur, quod nihil alienæ naturæ habet admixtum. nihil alienæ naturæ habet admixtum. Proprie autem est, in quo est idem quod Proprie autem est, in quo est idem quod est et esse. In quo enim diversum est est et esse. In quo enim diversum est quod est et esse, per aliud est quam quod est et esse, per aliud est quam ipsum sit. Et hoc modo proprie et vere ipsum sit. Et hoc modo proprie et vere soli Deo convenit esse. soli Deo convenit esse.

Et hoc modo procedunt omnes obje- Et hoc modo procedunt omnes obje- ctiones primæ, et concedendæ sunt hoc ctiones primæ, et concedendæ sunt hoc modo. modo.

: :

AD ID quod objicitur in contrarium, Add AD ID quod objicitur in contrarium, Add dicendum quod esse quod omnibus com- dicendum quod esse quod omnibus com- mune est, est esse commiscibile et par- mune est, est esse commiscibile et par- ticipabile, secundum communitatem ana- ticipabile, secundum communitatem ana- logiæ dictum de omnibus et hoc non logiæ dictum de omnibus et hoc non est esse simpliciter, sed secundum quid: est esse simpliciter, sed secundum quid: nec est esse vere, sed cum non esse per- nec est esse vere, sed cum non esse per- mixtum: verum enim in naturis oppo- mixtum: verum enim in naturis oppo- nitur permixto, sicut in sermonibus op- nitur permixto, sicut in sermonibus op- ponitur falso, et in operibus opponitur ponitur falso, et in operibus opponitur vano, et in apparentibus ad sensum vel vano, et in apparentibus ad sensum vel intellectum opponitur phantastico. intellectum opponitur phantastico.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum Deus possit non esse, Utrum Deus possit non esse, cogitari non esse ? cogitari non esse ?

vel vel

SECUNDO quæritur, Utrum Deus non SECUNDO quæritur, Utrum Deus non esse possit, vel cogitari non esse? esse possit, vel cogitari non esse? Et videtur, quod non possit non esse Et videtur, quod non possit non esse vel cogitari non esse: quia vel cogitari non esse: quia

1. Quod per naturam insitum est et in- 1. Quod per naturam insitum est et in- tellectui impressum et inscriptum, sem- tellectui impressum et inscriptum, sem- per præsens est Deum autem esse, ut per præsens est Deum autem esse, ut dicit Damascenus, per naturam omnibus dicit Damascenus, per naturam omnibus inditum est et cordibus inscriptum : er- inditum est et cordibus inscriptum : er- go semper præsens est. Cum hoc autem go semper præsens est. Cum hoc autem quod Deum esse præsens est intellectui, quod Deum esse præsens est intellectui, non stat Deum non esse, vel cogitari non stat Deum non esse, vel cogitari posse non esse: ergo necesse est Deum posse non esse: ergo necesse est Deum esse, et non posse non esse, nec cogitari esse, et non posse non esse, nec cogitari posse non esse. posse non esse.

2. Adhuc, Posito uno contradictorio- 2. Adhuc, Posito uno contradictorio- rum in esse, cum hoc non potest poni rum in esse, cum hoc non potest poni reliquum nec intelligi: sed per nutura- reliquum nec intelligi: sed per nutura- lem cognitionem ponitur Deum esse : lem cognitionem ponitur Deum esse : ergo cum hoc non potest poni Deum ergo cum hoc non potest poni Deum non esse nec etiam intelligi. non esse nec etiam intelligi.

3. Adhuc, Quidquid nobilitatis et ve- 3. Adhuc, Quidquid nobilitatis et ve- ritatis et bonitatis in creaturis est, hoc ritatis et bonitatis in creaturis est, hoc præhabet et eminenter habet creator, ut præhabet et eminenter habet creator, ut

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19.

dicit Dionysius. In creaturis autem ve- dicit Dionysius. In creaturis autem ve- rius est, quod sic est quod non potest rius est, quod sic est quod non potest non esse, quam id quod sic est quod non esse, quam id quod sic est quod potest non esse. Exemplum Avicennæ potest non esse. Exemplum Avicennæ de eo quod necesse est esse, et possibile de eo quod necesse est esse, et possibile est esse. Verissime autem est quod sic est esse. Verissime autem est quod sic st, quod non potest non esse, et non st, quod non potest non esse, et non potest cogitari non esse. Minus vere potest cogitari non esse. Minus vere autem, quod sic est, quod non potest autem, quod sic est, quod non potest non esse, potest tamen cogitari non non esse, potest tamen cogitari non esse. Verissimum autem esse Dei est. esse. Verissimum autem esse Dei est. Ergo esse Dei tale est, quod non potest Ergo esse Dei tale est, quod non potest non esse, et non potest cogitari non non esse, et non potest cogitari non

0880. 0880.

: :

4. Adhuc, Non est cogitatio secun- 4. Adhuc, Non est cogitatio secun- dum actum quæ non sit cogitabili aliquo dum actum quæ non sit cogitabili aliquo informata Deus autem est ens necesse informata Deus autem est ens necesse in omni cognitione: ens necesse nihil in omni cognitione: ens necesse nihil in se habet quo possit cogitari non in se habet quo possit cogitari non esse ergo divinæ essentiæ tale est esse, esse ergo divinæ essentiæ tale est esse, quod non potest non esse, et non potest quod non potest non esse, et non potest cogitari non esse. cogitari non esse.

5. Adhuc, Est Anselmi objectio in 5. Adhuc, Est Anselmi objectio in Prosologio, quod Deo quidquid majus Prosologio, quod Deo quidquid majus est, attribuendum est. Majus autem est est, attribuendum est. Majus autem est esse quod sic est, quod non potest non esse quod sic est, quod non potest non esse, nec cogitari non esse, quam id esse, nec cogitari non esse, quam id quod potest cogitari non esse. Ergo hoc quod potest cogitari non esse. Ergo hoc esse Deo attribuendum est. esse Deo attribuendum est.

6. Adhuc, Aristoteles et Averroes di- 6. Adhuc, Aristoteles et Averroes di- cunt, quod primum principium intelli- cunt, quod primum principium intelli- gendi, intellectus divinus est: sed in gendi, intellectus divinus est: sed in quolibet secundorum supponitur pri- quolibet secundorum supponitur pri- mum secundum naturam et secundum mum secundum naturam et secundum intellectum quidquid ergo hoc intelli- intellectum quidquid ergo hoc intelli- git, in hoc et Deum esset intelligit : git, in hoc et Deum esset intelligit : quod autem in omni intellectu et intel- quod autem in omni intellectu et intel- ligibili intelligitur esse, et non posse ligibili intelligitur esse, et non posse non esse, nec potest cogitari vel intelli- non esse, nec potest cogitari vel intelli- gi non esse : ergo cogitari non potest gi non esse : ergo cogitari non potest Deum non esse. Deum non esse.

7. Adhuc, Non potest cogitari, quod 7. Adhuc, Non potest cogitari, quod esse simpliciter non sit ante non esse : esse simpliciter non sit ante non esse : quia quando cogitatur negatio, statim quia quando cogitatur negatio, statim cogitatur causata ab affirmatione. Esse cogitatur causata ab affirmatione. Esse autem tale etiam supponitur ab eo qui autem tale etiam supponitur ab eo qui negat esse. Si enim quæratur ab eo, negat esse. Si enim quæratur ab eo, quid negat, quando dicit non esse? re- quid negat, quando dicit non esse? re- spondebit, quod negat esse : et sic ponit spondebit, quod negat esse : et sic ponit

127 127

esse antequam negat esse. Primum ergo esse antequam negat esse. Primum ergo esse et simpliciter esse Dei solius est. esse et simpliciter esse Dei solius est. Ergo non potest non esse. Ergo non potest non esse.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur sed contra. IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur sed contra. 1. In Psalmo XIII, 1: Dixit insipiens 1. In Psalmo XIII, 1: Dixit insipiens in corde suo : Non est Deus. In corde in corde suo : Non est Deus. In corde autem dicere, est mente cogitare. Ergo autem dicere, est mente cogitare. Ergo mente cogitavit Deum non esse. mente cogitavit Deum non esse.

: :

2. Adhuc, Job, xx1, 14, dicunt impii 2. Adhuc, Job, xx1, 14, dicunt impii ad Deum Scientiam viarum tuarum ad Deum Scientiam viarum tuarum nolumus. Et cum non possit cognosci nolumus. Et cum non possit cognosci nisi per vias ejus, scientiam Dei non nisi per vias ejus, scientiam Dei non habent et cujus scientiam non habent, habent et cujus scientiam non habent, cogitare possunt non esse : ergo cogitare cogitare possunt non esse : ergo cogitare possunt Deum non esse : ergo cogitari possunt Deum non esse : ergo cogitari potest Deus non esse. I ad Corinth. xv, potest Deus non esse. I ad Corinth. xv, 34: Ignorantiam Dei quidam habent. 34: Ignorantiam Dei quidam habent.

SOLUTIO. Quidam distinxerunt, quod Solutio. SOLUTIO. Quidam distinxerunt, quod Solutio. est cogitatio per rationem in habitu, et est cogitatio per rationem in habitu, et per rationem in actu. Per rationem au- per rationem in actu. Per rationem au- tem in habitu dupliciter, scilicet in habitu tem in habitu dupliciter, scilicet in habitu naturaliter impresso, et in habitu acqui- naturaliter impresso, et in habitu acqui- sito. Et in actu dupliciter, scilicet motu sito. Et in actu dupliciter, scilicet motu inferioris partis rationis quæ disponit inferioris partis rationis quæ disponit terrena, et motu superioris partis quæ terrena, et motu superioris partis quæ contemplandis æternis inhærescit. Di- contemplandis æternis inhærescit. Di- cunt ergo, quod in habitu innato et cunt ergo, quod in habitu innato et actu superioris partis rationis Deus sic actu superioris partis rationis Deus sic est, quod et non potest non esse, nec est, quod et non potest non esse, nec cogitari non esse: habitu autem acqui- cogitari non esse: habitu autem acqui- sito qui frequenter erroneus est, et actu sito qui frequenter erroneus est, et actu inferioris partis rationis qui serpentina inferioris partis rationis qui serpentina sensualitate frequenter avertitur, Deus sensualitate frequenter avertitur, Deus sic est, quod non potest quidem non sic est, quod non potest quidem non esse, sed potest cogitari non esse, si esse, sed potest cogitari non esse, si scilicet inferioris dispositio ad superiora scilicet inferioris dispositio ad superiora actualiter non referatur. actualiter non referatur.

Sed hæc solutio mirabilis esse videtur. Sed hæc solutio mirabilis esse videtur. Boetius enim in libro de Hebdomadibus Boetius enim in libro de Hebdomadibus secundum superiorem partem rationis secundum superiorem partem rationis motus secundum actum dicit : « Intelle- motus secundum actum dicit : « Intelle- cto paulisper primum non esse bonum, cto paulisper primum non esse bonum, adhuc multa sunt et alba et dulcia. adhuc multa sunt et alba et dulcia. Intelligibile ergo est secundum partem Intelligibile ergo est secundum partem rationis, primum non esse bonum. Sed rationis, primum non esse bonum. Sed ad negationem boni sequitur negatio ad negationem boni sequitur negatio primi: quia in intellectu primi est quod primi: quia in intellectu primi est quod sit optimum, et sicut dicit Aristoteles, sit optimum, et sicut dicit Aristoteles,

128 128

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

xalovayasov, hoc est, bonum bonum. xalovayasov, hoc est, bonum bonum. Ergo etiam secundum superiorem par- Ergo etiam secundum superiorem par- tem rationis secundum actum motus, tem rationis secundum actum motus, contingit intelligi vel cogitari Deum non contingit intelligi vel cogitari Deum non esse. Et propter hoc dicimus, quod hæc esse. Et propter hoc dicimus, quod hæc distinctio inducta nihil facit ad propo- distinctio inducta nihil facit ad propo- situm. situm.

Sed dicendum, quod actus rationis, Sed dicendum, quod actus rationis, sive sit in parte superiori, sive inferiori, sive sit in parte superiori, sive inferiori, dupliciter consideratur. Comparatur sci- dupliciter consideratur. Comparatur sci- licet ad libertatem rationis sive potentiæ licet ad libertatem rationis sive potentiæ a qua elicitur : et sic dicit Avicenna, a qua elicitur : et sic dicit Avicenna, quod nihil affirmat quod non negare quod nihil affirmat quod non negare possit, et nihil negat quod non possit possit, et nihil negat quod non possit affirmare, nec aliquid cogitat a quo non affirmare, nec aliquid cogitat a quo non possit averti. Et si trahitur passionibus possit averti. Et si trahitur passionibus vel errore, afficitur sicut oculus stans vel errore, afficitur sicut oculus stans in fumo, ut dicit Aristoteles, et non in fumo, ut dicit Aristoteles, et non videt quemadmodum oportet eum vi- videt quemadmodum oportet eum vi- dere. Unde tunc frequenter dicit non dere. Unde tunc frequenter dicit non esse quod est, et esse quod non est. Et esse quod est, et esse quod non est. Et hoc modo in corde dixit insipiens Deum hoc modo in corde dixit insipiens Deum

non esse. non esse.

Est etiam actus rationis sive superio- Est etiam actus rationis sive superio- ris sive inferioris comparatus ad for- ris sive inferioris comparatus ad for- mam sive quidditatem intelligibilis de mam sive quidditatem intelligibilis de quo cogitando ratiocinatur. Et hæc com- quo cogitando ratiocinatur. Et hæc com- paratio duplex est, scilicet comparando paratio duplex est, scilicet comparando eum ad rationes communes, vel ad ra- eum ad rationes communes, vel ad ra- tiones proprias. Si comparatur ad ratio- tiones proprias. Si comparatur ad ratio- nes communes (communia sunt quæ nes communes (communia sunt quæ in pluribus inveniuntur), tunc licet in in pluribus inveniuntur), tunc licet in universali non erret, tamen in proprio universali non erret, tamen in proprio frequenter errabit : sicut qui cognoscit frequenter errabit : sicut qui cognoscit mel per croceum et humidum fluidum, mel per croceum et humidum fluidum, quamvis sciat mel tale quidem esse in quamvis sciat mel tale quidem esse in communi, tamen sæpe putabit fel esse communi, tamen sæpe putabit fel esse mel, eo quod est croceum humidum mel, eo quod est croceum humidum fluidum. Et hoc modo errant qui non fluidum. Et hoc modo errant qui non noscunt Deum nisi per rationes com- noscunt Deum nisi per rationes com- munes, scilicet quod creator est, quod munes, scilicet quod creator est, quod primum principium est: quamvis non primum principium est: quamvis non errent in ponendo Deum esse, tamen errent in ponendo Deum esse, tamen frequenter errant in ponendo hoc vel frequenter errant in ponendo hoc vel illud Deum esse, sicut et illud Deum esse, sicut et erravit dicendo primam erravit dicendo primam Deum esse, cum hoc motu rationis, Deum esse, cum hoc motu rationis, Deus sic est quod non potest non esse, Deus sic est quod non potest non esse, nec cogitari non esse. Si autem fit per nec cogitari non esse. Si autem fit per

Alexander Alexander materiam materiam

propria motus rationis: tunc intelligi- propria motus rationis: tunc intelligi- bile cogitat in propria natura, et tunc bile cogitat in propria natura, et tunc cogitabit Deum verissime et nobilissime cogitabit Deum verissime et nobilissime esse, et maxime non posse non esse nec esse, et maxime non posse non esse nec cogitari posse non esse. Et sic proce- cogitari posse non esse. Et sic proce- dunt primæ septem rationes. dunt primæ septem rationes.

AD ID quod contra objicitur, dicen- Ad AD ID quod contra objicitur, dicen- Ad dum quod Anselmus hoc solvit, quod dum quod Anselmus hoc solvit, quod insipiens ideo dixit: Non est Deus, quia insipiens ideo dixit: Non est Deus, quia insipiens est, hoc est, quia sapientiam insipiens est, hoc est, quia sapientiam ejus quod dixit non habuit. Dixit enim ejus quod dixit non habuit. Dixit enim non intelligendo dicibile, sed conver- non intelligendo dicibile, sed conver- tendo se ad cor proprium: per quod tendo se ad cor proprium: per quod etiam dicitur in corde suo, malitia sci- etiam dicitur in corde suo, malitia sci- licet errorum et concupiscentiarum cæ- licet errorum et concupiscentiarum cæ- cantium. cantium.

AD SEQUENS de Job et ad dictum Apo- Ado AD SEQUENS de Job et ad dictum Apo- Ado stoli eadem est responsio. Unde, Sa- stoli eadem est responsio. Unde, Sa- pient. 11, 21 Hæc cogitaverunt, et pient. 11, 21 Hæc cogitaverunt, et

erraverunt excæcavit enim eos malitia erraverunt excæcavit enim eos malitia eorum. Et si sciverunt, non nisi per eorum. Et si sciverunt, non nisi per communia sciverunt, et non per propria. communia sciverunt, et non per propria. Et ideo sequitur, y. 22: Et nescierunt Et ideo sequitur, y. 22: Et nescierunt sacramenta Dei : neque mercedem spe- sacramenta Dei : neque mercedem spe- raverunt justitiæ, nec judicaverunt ho- raverunt justitiæ, nec judicaverunt ho- norem animarum sanctarum. Et est norem animarum sanctarum. Et est exemplum Boetii et Tullii: quia omnes exemplum Boetii et Tullii: quia omnes appetunt beatitudinem et si appetunt, appetunt beatitudinem et si appetunt, sciunt eam esse : tamen quia nesciunt sciunt eam esse : tamen quia nesciunt nisi per communia, sicut quod beato nisi per communia, sicut quod beato omnia ad volitum succedunt, propter omnia ad volitum succedunt, propter hoc in propriis errant, et unus ponit hoc in propriis errant, et unus ponit eam esse in divitiis, alter in voluptati- eam esse in divitiis, alter in voluptati- bus, tertius gratiatur honores in digni- bus, tertius gratiatur honores in digni- tatibus, ut dicit Aristoteles in I Ethico- tatibus, ut dicit Aristoteles in I Ethico- rum. Et universaliter quod quisque sibi rum. Et universaliter quod quisque sibi putat summum esse bonum. putat summum esse bonum.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum alia in comparatione Dei sint Utrum alia in comparatione Dei sint per se vel per accidens, hoc est, utrum per se vel per accidens, hoc est, utrum accidat eis esse, vel per se conve- accidat eis esse, vel per se conve- niat? niat?

TERTIO quæritur, Utrum alia in compa- TERTIO quæritur, Utrum alia in compa-

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19.

ratione ejus sint per se, vel per accidens? ratione ejus sint per se, vel per accidens? Et hoc est quærere. Utrum accidat eis Et hoc est quærere. Utrum accidat eis esse, vel per se conveniat? esse, vel per se conveniat?

Quod autem omnibus accidat, et solus Quod autem omnibus accidat, et solus Deus per seipsum sit, sic probatur : Deus per seipsum sit, sic probatur :

1. Omne quod est, creatum est: omne 1. Omne quod est, creatum est: omne creatum, ante se causam habet: omne creatum, ante se causam habet: omne quod sui esse causam habet, secundum quod sui esse causam habet, secundum esse dependens est ad causam et esse esse dependens est ad causam et esse non habet a seipso: ergo illud quod est non habet a seipso: ergo illud quod est t quod creatum est, esse habet ab alio, t quod creatum est, esse habet ab alio, et secundum quod est esse non habet. et secundum quod est esse non habet. Cui autem aliquid convenit habere ex Cui autem aliquid convenit habere ex dependentia ad aliud et non convenit dependentia ad aliud et non convenit "i secundum seipsum et secundum id "i secundum seipsum et secundum id quod est, per accidens convenit, secun- quod est, per accidens convenit, secun- dum quod per accidens opponitur ei dum quod per accidens opponitur ei quod est secundum ipsum vel per se. quod est secundum ipsum vel per se. Omni ergo creato convenit esse per ac- Omni ergo creato convenit esse per ac- cidens, et non secundum ipsum, sive cidens, et non secundum ipsum, sive secundum quod est. Vult enim Aristo- secundum quod est. Vult enim Aristo- teles in I Posteriorum, quod hoc con- teles in I Posteriorum, quod hoc con- venit secundum ipsum, cujus illud cui venit secundum ipsum, cujus illud cui convenit tota sufficiens et sola causa convenit tota sufficiens et sola causa est, sicut triangulo rectilineo convenit, est, sicut triangulo rectilineo convenit, tres angulos habere æquos duobus re- tres angulos habere æquos duobus re-

ctis. ctis.

2. Adhuc, Illud quod est et creatum 2. Adhuc, Illud quod est et creatum est, ante se non esse habet, et negative, est, ante se non esse habet, et negative, quia nihil est et privative, quia poten- quia nihil est et privative, quia poten- tia est et non actu. Si ergo esse suum tia est et non actu. Si ergo esse suum quo in effectu est, haberet secundum quo in effectu est, haberet secundum ipsum et per se, oporteret quod radica- ipsum et per se, oporteret quod radica- retur in ipso, secundum quod ipsum retur in ipso, secundum quod ipsum reducitur ad sui originem. Non autem reducitur ad sui originem. Non autem habet ante se nisi nihil esse et potentia habet ante se nisi nihil esse et potentia esse. Vel ergo radicaretur in eo secun- esse. Vel ergo radicaretur in eo secun- dum quod ex nihilo est, aut secundum dum quod ex nihilo est, aut secundum quod potentia est. Si primo modo : quod potentia est. Si primo modo : tunc esse in effectu conveniret alicui tunc esse in effectu conveniret alicui secundum quod ex nihilo est secundum secundum quod ex nihilo est secundum ipsum, hoc est, in quantum ex nihilo ipsum, hoc est, in quantum ex nihilo est quod esse non potest, nec etiam est quod esse non potest, nec etiam intelligi quia secundum quod ex nihilo intelligi quia secundum quod ex nihilo est, nihil est. Et sequeretur, quod se- est, nihil est. Et sequeretur, quod se- cundum idem res esset in effectu, et cundum idem res esset in effectu, et nihil, que abhorret intellectus. Si au- nihil, que abhorret intellectus. Si au- tem radicaretur in ipso secundum quod tem radicaretur in ipso secundum quod potentia est, hoc stare non potest: qui potentia est, hoc stare non potest: qui

XXXI XXXI

129 129

secundum quod in potentia est, non est secundum quod in potentia est, non est in effectu secundum esse autem et in effectu secundum esse autem et secundum principium ipsius esse in effe- secundum principium ipsius esse in effe- ctu est, et sic secundum idem per se et ctu est, et sic secundum idem per se et secundum ipsum et esset in effectu et secundum ipsum et esset in effectu et non esset in effectu : quod stare non non esset in effectu : quod stare non potest. Relinquitur ergo, quod esse non potest. Relinquitur ergo, quod esse non conveniat ei secundum id quod est, sed conveniat ei secundum id quod est, sed ex dependentia ad alterum, quod est ex dependentia ad alterum, quod est fons esse et principium. In Deo autem fons esse et principium. In Deo autem opposito modo se habet. Esse enim di- opposito modo se habet. Esse enim di- vinum ante se non habuit non esse, vinum ante se non habuit non esse, nec in potentia est ad aliquid vel fuit: nec in potentia est ad aliquid vel fuit: sed est in eo idem id quod est et esse : sed est in eo idem id quod est et esse : et idcirco non convenit ei esse per aliud, et idcirco non convenit ei esse per aliud, sed secundum seipsum: et ideo non con- sed secundum seipsum: et ideo non con- venit ei esse per accidens, secundum quod venit ei esse per accidens, secundum quod accidens opponitur ei quod est secun- accidens opponitur ei quod est secun- dum ipsum. Et hoc est quod dicit Hila- dum ipsum. Et hoc est quod dicit Hila- rius in lib. VII de Trinitate, quod esse rius in lib. VII de Trinitate, quod esse non est accidens Deo, sed subsistens non est accidens Deo, sed subsistens veritas, et manens causa, et naturalis veritas, et manens causa, et naturalis generis proprietas: eo quod convenit generis proprietas: eo quod convenit ei secundum id quod est. Nulli autem ei secundum id quod est. Nulli autem alii secundum id quod est convenire alii secundum id quod est convenire potest quia nihil aliorum secundum potest quia nihil aliorum secundum nihil quod est, nullo modo in potentia nihil quod est, nullo modo in potentia est, et nihil aliorum est semper, ita est, et nihil aliorum est semper, ita quod esse suum non esse non præcesse- quod esse suum non esse non præcesse- rit. rit.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Esse prædicatum est de omnibus 1. Esse prædicatum est de omnibus quæ sunt. Aut ergo prædicatur ut acci- quæ sunt. Aut ergo prædicatur ut acci- dens, aut prædicatur essentialiter, sive dens, aut prædicatur essentialiter, sive substantialiter, sive ut quid ejus de substantialiter, sive ut quid ejus de quo prædicatur. Si ut accidens, sequitur quo prædicatur. Si ut accidens, sequitur quod omnia quæ sunt, accidentia sunt quod omnia quæ sunt, accidentia sunt in quantum sunt, quod est absurdum. in quantum sunt, quod est absurdum. Si autem ut quid ejus de quo prædicatur, Si autem ut quid ejus de quo prædicatur, sequitur quod esse sequitur quod esse convenit his quæ convenit his quæ sunt substantialiter, et non secundum sunt substantialiter, et non secundum accidens et hoc est contra hoc quod accidens et hoc est contra hoc quod ante probatum est. ante probatum est.

2. Adhuc, Cum dico, homo est ani- 2. Adhuc, Cum dico, homo est ani- mal, constat quod quæcumque de præ- mal, constat quod quæcumque de præ- dicato per se dicuntur secundum pri- dicato per se dicuntur secundum pri- mum modum dicendi per se, omnia de mum modum dicendi per se, omnia de subjecto dicuntur, secundum illud prin- subjecto dicuntur, secundum illud prin- cipium quod etiam Aristoteles ponit in cipium quod etiam Aristoteles ponit in

9 9

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

Ad object.1. Ad object.1.

Adobject. 2. Adobject. 2.

130 130

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

principio Prædicamentorum : « Quando principio Prædicamentorum : « Quando alterum de altero prædicatur ut de sub- alterum de altero prædicatur ut de sub- jecto, quæcumque de prædicato dicun- jecto, quæcumque de prædicato dicun- tur, omnia de subjecto dici necesse est. » tur, omnia de subjecto dici necesse est. » Dicitur autem animal substantia. Ergo Dicitur autem animal substantia. Ergo homo substantia est : et est prædicatio homo substantia est : et est prædicatio essentialis, sive in quid, et non per essentialis, sive in quid, et non per accidens. Et dicitur substantia ens vel accidens. Et dicitur substantia ens vel esse, sequitur, ergo homo et animal et esse, sequitur, ergo homo et animal et ens et esse est in prædicatione essen- ens et esse est in prædicatione essen- tiali et in quid. Non ergo esse secundum tiali et in quid. Non ergo esse secundum accidens convenit his quæ sunt, sed accidens convenit his quæ sunt, sed potius ut manens causa et subsistens potius ut manens causa et subsistens veritas, sicut et in Deo. veritas, sicut et in Deo.

SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ra- SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ra- tiones de necessitate procedunt, et sicut tiones de necessitate procedunt, et sicut in philosophicis diximus, ubi de primo in philosophicis diximus, ubi de primo principio locuti sumus, trahuntur ab principio locuti sumus, trahuntur ab Aristotele in quadam epistola de princi- Aristotele in quadam epistola de princi- pio universi esse, et Avicenna in meta- pio universi esse, et Avicenna in meta- physica sua, ubi loquitur de primo prin- physica sua, ubi loquitur de primo prin- cipio. cipio.

AD ID autem quod objicitur in con- AD ID autem quod objicitur in con- trarium, dicendum quod multa sunt per trarium, dicendum quod multa sunt per accidens quæ non sunt accidentia se- accidens quæ non sunt accidentia se- cundum sui naturam, sicut animali ac- cundum sui naturam, sicut animali ac- cidit, quod sit homo: nec tamen est cidit, quod sit homo: nec tamen est accidens, vel animal, vel homo. Et albo accidens, vel animal, vel homo. Et albo accidit quod sit homo, vel lignum: nec accidit quod sit homo, vel lignum: nec tamen accidens est homo, vel lignum : tamen accidens est homo, vel lignum : hoc enim modo accidit, quod secundum hoc enim modo accidit, quod secundum ipsum non convenit. Et hoc modo esse ipsum non convenit. Et hoc modo esse accidit his quæ sunt et creata sunt: quia accidit his quæ sunt et creata sunt: quia secundum id quod sunt, non convenit secundum id quod sunt, non convenit eis, sed secundum hoc quod dependent eis, sed secundum hoc quod dependent ad alterum secundum enim id quod ad alterum secundum enim id quod sunt, ut dictum est, et nihil sunt et ex sunt, ut dictum est, et nihil sunt et ex nihilo sunt, quæ ipsius esse non possunt nihilo sunt, quæ ipsius esse non possunt esse principia. Et ex hoc sequitur, quod esse principia. Et ex hoc sequitur, quod si de Deo quæratur, an est? quæstio per si de Deo quæratur, an est? quæstio per causam terminari non potest: quia nihil causam terminari non potest: quia nihil habet ante se. Si autem de creato habet ante se. Si autem de creato quæratur, an est? quæstio terminabilis quæratur, an est? quæstio terminabilis est quia habet ante se id quod est est quia habet ante se id quod est

causa esse. causa esse.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, homo est animal, prædicatio est per se homo est animal, prædicatio est per se et in quid. Similiter cum dicitur, animal et in quid. Similiter cum dicitur, animal

est substantia. Cum autem dicitur, sub- est substantia. Cum autem dicitur, sub- stantia est ens, prædicatio nec est per se, stantia est ens, prædicatio nec est per se, nec in quid, ut dicunt Avicenna et Alga- nec in quid, ut dicunt Avicenna et Alga- zel. Esse enim non prædicatur de sub- zel. Esse enim non prædicatur de sub- stantia ut genus, vel differentia, nec ut stantia ut genus, vel differentia, nec ut potentia ejus, nec ut actus, sed prædica- potentia ejus, nec ut actus, sed prædica- tur ut creatum primum ab alio partici- tur ut creatum primum ab alio partici- patum. Et ex hoc sequitur de necessitate, patum. Et ex hoc sequitur de necessitate, quod esse accidit omni ei quod est et quod esse accidit omni ei quod est et quod creatum est, et quod nec genus, nec quod creatum est, et quod nec genus, nec differentia, nec potentia, nec actus est differentia, nec potentia, nec actus est de quo prædicatur. Et si sic est, non est de quo prædicatur. Et si sic est, non est subsistens veritas ejus, nec manens causa subsistens veritas ejus, nec manens causa in ipso quod est radicata, nec naturalis in ipso quod est radicata, nec naturalis generis proprietas, sed in solo Deo hoc generis proprietas, sed in solo Deo hoc sequitur. Et quando fit resolutio usque sequitur. Et quando fit resolutio usque ad ens, non stat resolutio in ente ut in ad ens, non stat resolutio in ente ut in genere, vel differentia, vel specie, vel genere, vel differentia, vel specie, vel sicut in prima potentia, vel in primo sicut in prima potentia, vel in primo actu,sed stat in ipso sicut in primo creato actu,sed stat in ipso sicut in primo creato per aliud participato ab omnibus quæ per aliud participato ab omnibus quæ creata sunt. Et hoc est quod dicit Philo- creata sunt. Et hoc est quod dicit Philo- sophus in libro de Causis, quarta propo- sophus in libro de Causis, quarta propo- sitione, quod « prima rerum creatarum est sitione, quod « prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatum esse, et non est ante ipsum creatum aliud. » aliud. »

Ex hoc etiam ulterius sequitur, cum Ex hoc etiam ulterius sequitur, cum nullum secundorum aliquam bonitatem nullum secundorum aliquam bonitatem quæ est a primo, participare possit in ea quæ est a primo, participare possit in ea puritate quæ est in primo, quod nihil puritate quæ est in primo, quod nihil creatorum esse omnimode purum et ve- creatorum esse omnimode purum et ve- rum habet, sed solum primum habet rum habet, sed solum primum habet esse purum et verum et omnino et om- esse purum et verum et omnino et om- nimode. nimode.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum non posse cogitari non esse, sit Utrum non posse cogitari non esse, sit Deo proprium, aut etiam possit aliis Deo proprium, aut etiam possit aliis convenire? convenire?

QUARTO quæritur, Utrum hoc ipsum, QUARTO quæritur, Utrum hoc ipsum, non posse cogitari non esse, sit Deo pro- non posse cogitari non esse, sit Deo pro- prium, vel etiam aliis conveniat ? prium, vel etiam aliis conveniat ?

Et videtur, quod conveniat etiam aliis. Et videtur, quod conveniat etiam aliis.

IN P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19. IN P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 19.

1. Sicut enim in antehabitis dictum 1. Sicut enim in antehabitis dictum est, quod est, non potest cogitari non es- est, quod est, non potest cogitari non es- * dum est falsum enim non potest in- * dum est falsum enim non potest in- telligi ergo nec intelligendo cogitari. De telligi ergo nec intelligendo cogitari. De multis ergo cogitatur quod sunt, et quod multis ergo cogitatur quod sunt, et quod non possunt non esse, et non possunt non possunt non esse, et non possunt cogitari non esse dum sunt. Non ergo cogitari non esse dum sunt. Non ergo At Deo proprium hoc. At Deo proprium hoc.

2. Adhuc, Necessaria sic sunt, quod 2. Adhuc, Necessaria sic sunt, quod non possunt non esse, et non possunt non possunt non esse, et non possunt cogitari non esse: quia si cogitarentur cogitari non esse: quia si cogitarentur non esse, sequeretur quod necessaria non esse, sequeretur quod necessaria non essent necessaria. Multis ergo con- non essent necessaria. Multis ergo con- venit non posse cogitari non esse. Non venit non posse cogitari non esse. Non ergo solius Dei proprium est. ergo solius Dei proprium est.

3. Adhuc, In primo de Cœlo et mun- 3. Adhuc, In primo de Cœlo et mun- do probat Aristoteles, quod potentia ad do probat Aristoteles, quod potentia ad semper esse, non potest inesse ei quod semper esse, non potest inesse ei quod habet potentiam ad aliquando non esse : habet potentiam ad aliquando non esse : sequeretur enim, ut dicit, quod aliquan- sequeretur enim, ut dicit, quod aliquan- do res non esset, et semper esset, quæ do res non esset, et semper esset, quæ Munt contradictoria. Ex hoc accipitur, Munt contradictoria. Ex hoc accipitur, quod cum nécesssarium sit æternum et quod cum nécesssarium sit æternum et semper, ut Aristoteles dicit in VI Ethi- semper, ut Aristoteles dicit in VI Ethi- corum, quod nullum necessarium potest corum, quod nullum necessarium potest cogitari aliquando non esse. Si enim co- cogitari aliquando non esse. Si enim co- gitaretur aliquando non esse, oporteret gitaretur aliquando non esse, oporteret quod hoc cogitaretur secundum poten- quod hoc cogitaretur secundum poten- tam quæ inesset ei ad aliquando non tam quæ inesset ei ad aliquando non esse et hoc non potest ei cogitari ines- esse et hoc non potest ei cogitari ines- , supposito quod sit necessarium. Mul- , supposito quod sit necessarium. Mul- tis ergo valde convenit non posse cogi- tis ergo valde convenit non posse cogi- tari non esse: sic iterum sequitur, quod tari non esse: sic iterum sequitur, quod non erit soli Deo proprium. non erit soli Deo proprium.

" "

IN CONTRARIUM hujus est quod IN CONTRARIUM hujus est quod

1. Objicit Anselmus in Prosologio sic: 1. Objicit Anselmus in Prosologio sic: Quod aliquando non fuit, potest intel- Quod aliquando non fuit, potest intel- ligi et cogitari non esse sicut non fuit : » ligi et cogitari non esse sicut non fuit : » omne creatum aliquando non fuit: er- omne creatum aliquando non fuit: er- go omne creatum potest cogitari non go omne creatum potest cogitari non

esse. esse.

2. Adhuc, Omne quod alicubi non est, 2. Adhuc, Omne quod alicubi non est, potest cogitari nusquam esse sicut ali- potest cogitari nusquam esse sicut ali- cubi non est: omne creatum alicubi non cubi non est: omne creatum alicubi non st, quia nullum creatum ubique est : er- st, quia nullum creatum ubique est : er- go omne creatum potest cogitari nusquam go omne creatum potest cogitari nusquam sse et numquam esse. Solus autem sse et numquam esse. Solus autem Deus qui ubique et semper est, non pot- Deus qui ubique et semper est, non pot- est cogitari alicubi vel aliquando non est cogitari alicubi vel aliquando non

131 131

esse, et per consequens non potest cogi- esse, et per consequens non potest cogi- tari numquam et nusquam esse. tari numquam et nusquam esse.