00 00

90 90

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

PARTICULÆ PRIMÆ PARTICULÆ PRIMÆ

SUBPARTICULA I. SUBPARTICULA I.

Quid sit mens secundum quam inest Quid sit mens secundum quam inest imago¹? imago¹?

Primo ergo quæritur, Quid vocatur Primo ergo quæritur, Quid vocatur mens secundum quam inest imago? mens secundum quam inest imago?

1. Cum enim mens dicitur a metior,me- 1. Cum enim mens dicitur a metior,me- tiris, ut dicit Damascenus, videtur, quod tiris, ut dicit Damascenus, videtur, quod mens non dicatur nisi ratio, vel compo- mens non dicatur nisi ratio, vel compo- situs intellectus secundum hoc enim so- situs intellectus secundum hoc enim so- læ res mensurantur. Et hoc concordat læ res mensurantur. Et hoc concordat dicto Pythagoræ, qui dicit, quod « sa- dicto Pythagoræ, qui dicit, quod « sa- piens homo mensura est omnium intelli- piens homo mensura est omnium intelli- gibilium per intellectum, et sensibilium gibilium per intellectum, et sensibilium per sensum. » per sensum. »

2. Adhuc, Augustinus in libro XIV de 2. Adhuc, Augustinus in libro XIV de Trinitate «Anima eo imago Dei est, Trinitate «Anima eo imago Dei est, quo ejus capax et particeps esse potest ². » quo ejus capax et particeps esse potest ². » Sed non potest esse capax et particeps, Sed non potest esse capax et particeps, nisi secundum id in quo sigillatur et im- nisi secundum id in quo sigillatur et im- primitur a Deo ad mensuram ejus quod primitur a Deo ad mensuram ejus quod capit. Non autem imprimitur nisi secun- capit. Non autem imprimitur nisi secun- dum rationem et intellectum. Ergo se- dum rationem et intellectum. Ergo se- cundum rationem et intellectum mens cundum rationem et intellectum mens attenditur quia secundum id quod reci- attenditur quia secundum id quod reci- pit a Deo, Deo commensuratur. pit a Deo, Deo commensuratur.

3. Adhuc, Imago et similitudo expres- 3. Adhuc, Imago et similitudo expres- sa est in commensuratione et figura: non sa est in commensuratione et figura: non autem configuratur Deo nisi secundum autem configuratur Deo nisi secundum rationem et intellectum mens accipienda rationem et intellectum mens accipienda est in qua Dei imago est. est in qua Dei imago est.

4. Adhuc, Augustinus in libro XIV de 4. Adhuc, Augustinus in libro XIV de Trinitate: «< Imago illius quo nihil me- Trinitate: «< Imago illius quo nihil me- lius est, ibi quærenda et invenienda est, lius est, ibi quærenda et invenienda est, quo natura nostra nihil habet melius, id quo natura nostra nihil habet melius, id est, in mente. In ipsa enim mente etiam est, in mente. In ipsa enim mente etiam

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. III, Art. 20. Tom. XXV hujusce novæ Dist. III, Art. 20. Tom. XXV hujusce novæ editionis. editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, cap.

3 3

antequam sit particeps Dei, ejus imago antequam sit particeps Dei, ejus imago reperitur. Etsi enim amissa Dei partici- reperitur. Etsi enim amissa Dei partici- patione deformis sit, imago tamen Dei patione deformis sit, imago tamen Dei permanet. Eo enim ipso imago Dei est permanet. Eo enim ipso imago Dei est mens, quo capax ejus est, ejusque parti- mens, quo capax ejus est, ejusque parti- ceps esse potest ³. » In mente ergo secun- ceps esse potest ³. » In mente ergo secun- dum intellectum et rationem videtur esse dum intellectum et rationem videtur esse imago. imago.

5. Adhuc, Augustinus in lib. XII su- 5. Adhuc, Augustinus in lib. XII su- per Genesim ad litteram: « In illo homo per Genesim ad litteram: « In illo homo dicitur ad imaginem in quo excellimus dicitur ad imaginem in quo excellimus bruta. » Secundum totum autem quod bruta. » Secundum totum autem quod est rationis et intellectus excellimus bru- est rationis et intellectus excellimus bru- ta. Ergo totum id dicitur mens secundum ta. Ergo totum id dicitur mens secundum quam inest imago. quam inest imago.

6. Adhuc, Augustinus in libro XI de 6. Adhuc, Augustinus in libro XI de Trinitate « Cum in natura mentis hu- Trinitate « Cum in natura mentis hu- manæ quærimus Trinitatem, non separa- manæ quærimus Trinitatem, non separa- mus actionem rationalem in temporali- mus actionem rationalem in temporali- bus a contemplatione æternorum, ut ter- bus a contemplatione æternorum, ut ter- tium aliquid jam quæramus quo Trinitas tium aliquid jam quæramus quo Trinitas impleatur. » Ergo videtur, quod totum impleatur. » Ergo videtur, quod totum illud quod est rationis et intellectus, sive illud quod est rationis et intellectus, sive sit ad contemplanda æterna, sive ad tem- sit ad contemplanda æterna, sive ad tem- poralia disponenda, sit illud in quo est poralia disponenda, sit illud in quo est imago. Cum ergo secundum mentem in- imago. Cum ergo secundum mentem in- sit imago, ut dicit Augustinus, totum il- sit imago, ut dicit Augustinus, totum il- lud dicitur mens. lud dicitur mens.

7. Hoc idem videtur per rationem : 7. Hoc idem videtur per rationem : Homo enim dicitur ad imaginem secun- Homo enim dicitur ad imaginem secun- dum quod est homo. In omnibus ergo dum quod est homo. In omnibus ergo humanis ad imaginem est: humana au- humanis ad imaginem est: humana au- tem sunt ratio et intellectus: ergo secun- tem sunt ratio et intellectus: ergo secun- dum totum hoc quod est rationis et in- dum totum hoc quod est rationis et in- tellectus, imago Dei est in homine. tellectus, imago Dei est in homine.

8. Adhuc, Quod in parte configuratur, 8. Adhuc, Quod in parte configuratur, non dicitur esse imago, sicut patet in sta- non dicitur esse imago, sicut patet in sta- tuis configuratum enim pedi Petri, non tuis configuratum enim pedi Petri, non dicitur imago ejus : sed configuratum dicitur imago ejus : sed configuratum omnibus membris ejus, dicitur imago omnibus membris ejus, dicitur imago ejus. Ergo similiter in homine non dici- ejus. Ergo similiter in homine non dici- tur imago secundum partem, sed omnia tur imago secundum partem, sed omnia quæ humana sunt, et hominem in quan- quæ humana sunt, et hominem in quan- tum homo est, constituunt. tum homo est, constituunt.

8. 8.

³ IDEM, Ibidem. ³ IDEM, Ibidem.

* IDEM, Lib. XI de Trinitate, cap. 4. * IDEM, Lib. XI de Trinitate, cap. 4.

hulmler hulmler

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicit Augustinus quod « ima- 1. Quod dicit Augustinus quod « ima- go Dei quærenda est in eo quo in homi- go Dei quærenda est in eo quo in homi- ne nihil excellentius est: » et hoc dicit ne nihil excellentius est: » et hoc dicit esse superiorem portionem rationis, quæ esse superiorem portionem rationis, quæ contemplandis æternis inhærescit. Vide- contemplandis æternis inhærescit. Vide- tur ergo, quod secundum solam portio- tur ergo, quod secundum solam portio- nem superiorem mens accipi debeat. nem superiorem mens accipi debeat.

2. Adhuc, Augustinus in lib. XIV de 2. Adhuc, Augustinus in lib. XIV de Trinitate, cap. 3, etiam in oculo exterius Trinitate, cap. 3, etiam in oculo exterius secundum visum imitationem ponit Tri- secundum visum imitationem ponit Tri- nitatis. Sunt enim in oculo tria: res sci- nitatis. Sunt enim in oculo tria: res sci- licet exterior per formam visibilem, ima- licet exterior per formam visibilem, ima- go rei in oculo recepta sicut in speculo go rei in oculo recepta sicut in speculo animato, et intentio quæ est in anima vi- animato, et intentio quæ est in anima vi- dentis. Et hæc tria sunt unum sunt dentis. Et hæc tria sunt unum sunt enim visus formalis : non ergo secundum enim visus formalis : non ergo secundum mentem tantum est. mentem tantum est.

3. Adhuc, Damascenus in similitudine 3. Adhuc, Damascenus in similitudine libertatis arbitrii ponit imaginem: liber- libertatis arbitrii ponit imaginem: liber- tas autem illa nec mens est, nec aliquid tas autem illa nec mens est, nec aliquid mentis. mentis.

4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus, cap. 4, dicit, quod « An- nis nominibus, cap. 4, dicit, quod « An- gelus est imago Dei. » Quod etiam dicit gelus est imago Dei. » Quod etiam dicit Gregorius. Itaque, Ezechielis, xxvIII, Gregorius. Itaque, Ezechielis, xxvIII, 12, dicitur signaculum similitudinis Dei 2. 12, dicitur signaculum similitudinis Dei 2. Et dicit Gregorius ³, quod eo dicitur si- Et dicit Gregorius ³, quod eo dicitur si- gnaculum quo imago Dei magis in eo gnaculum quo imago Dei magis in eo est impressa quia signaculum dicitur est impressa quia signaculum dicitur sigillum profundatum. sigillum profundatum.

5. Adhuc, Genes. 1, 26, super illud: 5. Adhuc, Genes. 1, 26, super illud: Faciamus hominem, etc., dicit Glossa, Faciamus hominem, etc., dicit Glossa, quod « eo est ad imaginem homo, quo quod « eo est ad imaginem homo, quo principium est omnium creaturarum sic- principium est omnium creaturarum sic- ut Deus » et ideo dicitur, ibidem: Et ut Deus » et ideo dicitur, ibidem: Et præsit piscibus, etc. Non ergo secundum præsit piscibus, etc. Non ergo secundum inentem tantum attenditur imago. inentem tantum attenditur imago.

SOLUTIO. Dicendum, quod mens procul SOLUTIO. Dicendum, quod mens procul dubio est a metiendo dicta secundum dubio est a metiendo dicta secundum quod Pythagoras dicit, quod « sapiens quod Pythagoras dicit, quod « sapiens homo per intellectum mensura est intel- homo per intellectum mensura est intel- ligibilium. » Cum enim actus prævii sint ligibilium. » Cum enim actus prævii sint potentiis, ut dicit Aristoteles, non potest potentiis, ut dicit Aristoteles, non potest

1 S. GREGORIUS, Super Job, cap. 24, et Homil. 1 S. GREGORIUS, Super Job, cap. 24, et Homil. 34. 34.

* Ezechiel. XXVIII, 12: Tu signaculum similitu- * Ezechiel. XXVIII, 12: Tu signaculum similitu-

91 91

hoc intelligi nisi de potentiis passivis, hoc intelligi nisi de potentiis passivis, quæ species suorum objectorum ab ipsis quæ species suorum objectorum ab ipsis objectis agentibus in eas recipiunt ut objectis agentibus in eas recipiunt ut actus se determinantes et finientes, et in actus se determinantes et finientes, et in actu eas esse facientes. Et quia potentiæ actu eas esse facientes. Et quia potentiæ rationalis animæ sive intellectualis per rationalis animæ sive intellectualis per nullam materiam determinantur, ut dicit nullam materiam determinantur, ut dicit Anaxagoras, et nulli nihil habent com- Anaxagoras, et nulli nihil habent com- mune, ideo determinabiles sunt omnibus mune, ideo determinabiles sunt omnibus quæ sunt, hoc est, omnium specierum quæ sunt, hoc est, omnium specierum susceptibiles. Et cum omne esse et quid- susceptibiles. Et cum omne esse et quid- ditas sua specie et ratione definitiva men- ditas sua specie et ratione definitiva men- suretur, tamquam eo quod sui generis suretur, tamquam eo quod sui generis est simplicissimum et minimum, ut di- est simplicissimum et minimum, ut di- cit Aristoteles in I primæ philosophiæ, cit Aristoteles in I primæ philosophiæ, inde fit, quod potentiæ intellectuales om- inde fit, quod potentiæ intellectuales om- nium rerum sunt mensurativæ prout sunt nium rerum sunt mensurativæ prout sunt in esse per principia ipsius esse constitu- in esse per principia ipsius esse constitu- tæ et ideo illæ omnes proprie dicuntur tæ et ideo illæ omnes proprie dicuntur mens, vel mentis partes. mens, vel mentis partes.

Hoc habito, notandum est quod imago Hoc habito, notandum est quod imago est repræsentatio sufficiens in exteriori- est repræsentatio sufficiens in exteriori- bus, quantum possibile est illi quod figu- bus, quantum possibile est illi quod figu- ratur in imagine, ad id cujus est imago, ratur in imagine, ad id cujus est imago, quod Joannes Damascenus vocat proto- quod Joannes Damascenus vocat proto- typum. Hoc autem dupliciter est : actu typum. Hoc autem dupliciter est : actu scilicet, et potentia. Potentia, quando in scilicet, et potentia. Potentia, quando in se habet ea omnia quibus configurari pot- se habet ea omnia quibus configurari pot- est ad prototypum, sicut metallum po- est ad prototypum, sicut metallum po- tentia dicitur idolum. Actu autem dupli- tentia dicitur idolum. Actu autem dupli- citer scilicet immediate, et mediate. citer scilicet immediate, et mediate. Immediate, quando non configuratur alii Immediate, quando non configuratur alii nisi prototypo, et configuratio ejus est nisi prototypo, et configuratio ejus est per figuram et formam prototypi in ipsa per figuram et formam prototypi in ipsa receptam. Mediate, quando configuratur receptam. Mediate, quando configuratur alicui quod non est prototypus, sed simi- alicui quod non est prototypus, sed simi- Je prototypo. Sicut narratur ab Eusebio Je prototypo. Sicut narratur ab Eusebio Cæsariensi, quod mortuo Jesu Christo, et Cæsariensi, quod mortuo Jesu Christo, et post ascensionem in cœlum, quidam ex post ascensionem in cœlum, quidam ex devotione desiderantes imaginem Christi devotione desiderantes imaginem Christi habere, fecerunt imaginem et similitudi- habere, fecerunt imaginem et similitudi- nem Jacobi minoris, qui similior in ima- nem Jacobi minoris, qui similior in ima- gine dicebatur Jesu Christo. gine dicebatur Jesu Christo.

His notatis, dicendum quod imago His notatis, dicendum quod imago tripliciter dicitur. Potentia scilicet, et sic tripliciter dicitur. Potentia scilicet, et sic

dinis, plenus sapientia, etc. dinis, plenus sapientia, etc.

3 S. GREGORIUS, Lib. XXXII in Evangelium. 3 S. GREGORIUS, Lib. XXXII in Evangelium.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5 et 6. Ad 5 et 6.

Ad 7 et 8. Ad 7 et 8.

Adobject.1. Adobject.1.

92 92

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mens ipsa secundum seipsam dicitur ima- mens ipsa secundum seipsam dicitur ima- go habet enim in se quibus configura- go habet enim in se quibus configura- tur unitati et trinitati. Actu autem et im- tur unitati et trinitati. Actu autem et im- mediate dicitur imago, quando per con- mediate dicitur imago, quando per con- ceptum veri et boni configuratur ei quod ceptum veri et boni configuratur ei quod simile est Deo uni et trino: et hoc est, simile est Deo uni et trino: et hoc est, quando concipit seipsam in tribus viribus quando concipit seipsam in tribus viribus quæ sunt partes ejus, ita quod meminit quæ sunt partes ejus, ita quod meminit sui, intelligit se, vult se. Et hoc modo sui, intelligit se, vult se. Et hoc modo videtur Augustinus in libro XIV de Tri- videtur Augustinus in libro XIV de Tri- nitate loqui de Dei imagine. Omnibus au- nitate loqui de Dei imagine. Omnibus au- tem dictis modis semper imago est in tem dictis modis semper imago est in mente nihil enim est in anima, quod mente nihil enim est in anima, quod totum toti commensuretur objecto nisi totum toti commensuretur objecto nisi mens, non sensus, nec aliqua pars sen- mens, non sensus, nec aliqua pars sen- sitivi nec vegetativum, nec aliqua pars sitivi nec vegetativum, nec aliqua pars ejus. Et hæc est causa quæ compulit Au- ejus. Et hæc est causa quæ compulit Au- gustinum imaginem ponere in mente. gustinum imaginem ponere in mente.

PER EA quæ dicta sunt, patet solutio ad PER EA quæ dicta sunt, patet solutio ad tria prima, et patet intellectus auctorita- tria prima, et patet intellectus auctorita- tum inductarum. tum inductarum.

AD QUARTUM autem dicendum, quod in AD QUARTUM autem dicendum, quod in omni eo quo excellimus bruta, imago est, omni eo quo excellimus bruta, imago est, si potentia dicatur imago. Si autem di- si potentia dicatur imago. Si autem di- catur actu, tunc mens in qua imago est, catur actu, tunc mens in qua imago est, est id quod excellentius est vel excellen- est id quod excellentius est vel excellen- tissimum in ea parte animæ qua bruta tissimum in ea parte animæ qua bruta excellimus. Et ideo dicit Augustinus, excellimus. Et ideo dicit Augustinus, quod « imago Dei quærenda est in ani- quod « imago Dei quærenda est in ani- ma, in eo quo nihil habet melius vel ex- ma, in eo quo nihil habet melius vel ex- cellentius. » cellentius. »

PER HOC patet solutio ad duo sequen- PER HOC patet solutio ad duo sequen- tia, quintum scilicet, et sextum. Potentia tia, quintum scilicet, et sextum. Potentia enim imago secundum totum est, scili- enim imago secundum totum est, scili- cet quod est actionis, et quod contempla- cet quod est actionis, et quod contempla- tionis in ratione. Actu autem imago est tionis in ratione. Actu autem imago est secundum id quod contemplationis est. secundum id quod contemplationis est. et affectionis, quæ est circa contempla- et affectionis, quæ est circa contempla- tum hæc enim sequitur contemplatio- tum hæc enim sequitur contemplatio- nem secundum quod contemplatio se ex- nem secundum quod contemplatio se ex- tendit de vero in bonum contemplati. tendit de vero in bonum contemplati.

AD SEPTIMUM et octavum dicendum, AD SEPTIMUM et octavum dicendum, quod cum dicitur, « Imago est configu- quod cum dicitur, « Imago est configu- ratio in totum, » intelligitur in totum ratio in totum, » intelligitur in totum prototypi et ideo etiam secundum par- prototypi et ideo etiam secundum par- tem ejus quo homines sumus, potest esse tem ejus quo homines sumus, potest esse ´imago, si totum prototypum imitetur. ´imago, si totum prototypum imitetur.

AD ID quod primo objicitur in contra- AD ID quod primo objicitur in contra- rium, dicendum quod proprie loquendo rium, dicendum quod proprie loquendo

imago secundum actum accepta, nec in imago secundum actum accepta, nec in superiori parte rationis est, nec in infe- superiori parte rationis est, nec in infe- riori. Utraque enim refertur ad opus, et riori. Utraque enim refertur ad opus, et non ad Deum trinum et unum, nec ad non ad Deum trinum et unum, nec ad imaginem Dei trini et unius. Cum enim imaginem Dei trini et unius. Cum enim dicat Augustinus, quod superior portio dicat Augustinus, quod superior portio rationis contemplandis æternis inhære- rationis contemplandis æternis inhære- scit, ipsemet exponit, quod inhærescit ac- scit, ipsemet exponit, quod inhærescit ac- cipiendo per contemplationem rationes cipiendo per contemplationem rationes operum divinas et sapientiales, ad quas operum divinas et sapientiales, ad quas referuntur rationes et regulæ scientiales referuntur rationes et regulæ scientiales operum humanorum, quæ sunt inferio- operum humanorum, quæ sunt inferio- ris partis rationis. Hoc autem modo non ris partis rationis. Hoc autem modo non est imago in ratione: quia sic non imita- est imago in ratione: quia sic non imita- tur trinum et unum, sed potius commen- tur trinum et unum, sed potius commen- surat se rationibus operum divinis vel surat se rationibus operum divinis vel humanis et ideo secundum hoc non est humanis et ideo secundum hoc non est imago, nisi secundum potentiam dictam. imago, nisi secundum potentiam dictam.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Adob AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Adob in multis docet invenire simile aliquid in multis docet invenire simile aliquid Trinitati, et in oculis, et in aliis, sicut Trinitati, et in oculis, et in aliis, sicut dictum est in quæstione de vestigio : sed dictum est in quæstione de vestigio : sed propter convenientiam majorem quæ pot- propter convenientiam majorem quæ pot- est haberi in rebus creatis, non inveni- est haberi in rebus creatis, non inveni- tur nisi in mente. tur nisi in mente.

AD ALIUD dicendum, quod Damasce- Ad obj AD ALIUD dicendum, quod Damasce- Ad obj nus large sumit imaginem pro quacum- nus large sumit imaginem pro quacum- que convenientia. que convenientia.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius Adobje AD ALIUD dicendum, quod Dionysius Adobje et Gregorius accipiunt imaginem pro si- et Gregorius accipiunt imaginem pro si- militudine, quæ expressior est in Angelo militudine, quæ expressior est in Angelo quam in homine, secundum quod simili- quam in homine, secundum quod simili- tudo, ut dicit Boetius, est rerum differen- tudo, ut dicit Boetius, est rerum differen- tium eadem qualitas essentialis vel ac- tium eadem qualitas essentialis vel ac- cidentalis. Sic enim intellectuale quod cidentalis. Sic enim intellectuale quod est in Deo essentialiter, in Angelo est est in Deo essentialiter, in Angelo est per analogiam propinquiorem, et in ho- per analogiam propinquiorem, et in ho- mine per analogiam remotiorem. Sed si mine per analogiam remotiorem. Sed si imago dicatur ab imitando trinum et imago dicatur ab imitando trinum et unum secundum originem et ordinem unum secundum originem et ordinem naturæ, quæ sunt trinum in uno, expres- naturæ, quæ sunt trinum in uno, expres- sius est imago in homine quam in Ange- sius est imago in homine quam in Ange- lo tria enim in uno, et ortus unius ex lo tria enim in uno, et ortus unius ex alio, et ordo magis invenitur in homine alio, et ordo magis invenitur in homine quam in Angelo eo quod intellectualis quam in Angelo eo quod intellectualis natura simplicior et deiformior est in An- natura simplicior et deiformior est in An- gelo quam in homine, et ideo minus gelo quam in homine, et ideo minus distinguibilis. distinguibilis.

AD ULTIMUM dicendum, quod Augusti- Ad object AD ULTIMUM dicendum, quod Augusti- Ad object

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

nus aliter loquitur in libro super Genesim, nus aliter loquitur in libro super Genesim, de imagine, quam hic quæratur de ipsa. de imagine, quam hic quæratur de ipsa. Vocat enim ibi imaginem convenientiam Vocat enim ibi imaginem convenientiam in ratione principii: quia sicut ex Deo in ratione principii: quia sicut ex Deo sunt omnia, et propter ipsum, sic ex sunt omnia, et propter ipsum, sic ex Adam sui generis sunt omnia: ex ipso Adam sui generis sunt omnia: ex ipso enim Heva, et omnes ex Adam et Heva enim Heva, et omnes ex Adam et Heva generati, et propter ipsum creata sunt generati, et propter ipsum creata sunt omnia. Et hoc modo propriissime solus omnia. Et hoc modo propriissime solus Adam est ad imaginem Dei. Et sic dicit Adam est ad imaginem Dei. Et sic dicit Apostolus, I ad Corinth. quod mulier Apostolus, I ad Corinth. quod mulier imago viri est: vir autem imago Dei ¹. imago viri est: vir autem imago Dei ¹. Minus autem proprie quilibet vir imago Minus autem proprie quilibet vir imago est quia activum in generatione facti- est quia activum in generatione facti- vum et propagativum est imaginis primi vum et propagativum est imaginis primi generantis. Minime autem proprie dicitur generantis. Minime autem proprie dicitur mulier imago eo quod ad imaginem vi- mulier imago eo quod ad imaginem vi- ri refertur sicut ad id quod est prototypo ri refertur sicut ad id quod est prototypo simile, secundum hanc maximam: Quæ- simile, secundum hanc maximam: Quæ- cumque uni et eidem sunt similia, ipsa cumque uni et eidem sunt similia, ipsa sunt similia. Vir autem Deo est similis, sunt similia. Vir autem Deo est similis, et mulier viro. Ergo Deus et mulier sunt et mulier viro. Ergo Deus et mulier sunt similia. similia.

PARTICULÆ PRIMÆ PARTICULÆ PRIMÆ

SUBPARTICULA II. SUBPARTICULA II.

De partibus imaginis, utrum scilicet me- De partibus imaginis, utrum scilicet me- moria, intelligentia, et voluntas sint moria, intelligentia, et voluntas sint partes ejus ? partes ejus ?

Secundo, Quæritur de partibus imagi- Secundo, Quæritur de partibus imagi- nis, quæ dicuntur esse memoria, intelli- nis, quæ dicuntur esse memoria, intelli- gentia, et voluntas. gentia, et voluntas.

Et videtur memoria non esse de ima- Et videtur memoria non esse de ima- gine. gine.

93 93

quod imago inest secundum id quod non quod imago inest secundum id quod non est nobis commune cum bestiis : me- est nobis commune cum bestiis : me- moria autem nobis communis est cum moria autem nobis communis est cum bestiis, ut dicunt Augustinus et Aristo- bestiis, ut dicunt Augustinus et Aristo- teles. Dicit enim Augustinus, quod teles. Dicit enim Augustinus, quod « capræ revertuntur ad caules per me- « capræ revertuntur ad caules per me- moriam. » Ergo memoria non est pars moriam. » Ergo memoria non est pars imaginis. imaginis.

2. Adhuc, Potentia accipiens cum ap- 2. Adhuc, Potentia accipiens cum ap- pendiciis materiæ, ut dicit Avicenna, pendiciis materiæ, ut dicit Avicenna, pars animæ sensibilis est : differentia pars animæ sensibilis est : differentia determinati temporis appendicia materiæ determinati temporis appendicia materiæ est ergo potentia accipiens cum diffe- est ergo potentia accipiens cum diffe- rentia determinati temporis, pars animæ rentia determinati temporis, pars animæ sensibilis est. Memoria accipit cum dif- sensibilis est. Memoria accipit cum dif- ferentia præteriti temporis, sicut dicit ferentia præteriti temporis, sicut dicit Aristoteles in lib. de Memoria et remi- Aristoteles in lib. de Memoria et remi- niscentia, quod oportet memorantem niscentia, quod oportet memorantem dividere quæ prius vidit. Ergo memoria dividere quæ prius vidit. Ergo memoria pars animæ sensibilis est. Hujus signum pars animæ sensibilis est. Hujus signum est, quod nullus umquam Philosophus est, quod nullus umquam Philosophus de natura animæ tractans posuit memo- de natura animæ tractans posuit memo- riam esse partem animæ rationalis. Ergo riam esse partem animæ rationalis. Ergo secundum memoriam non attenditur secundum memoriam non attenditur imago. imago.

3. Adhuc, Dicit Avicenna, quod me- 3. Adhuc, Dicit Avicenna, quod me- moria actus reflexivus est in id quod moria actus reflexivus est in id quod prius per sensum acceptum est: imagi- prius per sensum acceptum est: imagi- nis autem actus ductio directa est in nis autem actus ductio directa est in prototypum ergo memoriæ actus non prototypum ergo memoriæ actus non potest esse imaginis actus. Et hoc con- potest esse imaginis actus. Et hoc con- firmatur per Augustinum in libro XI firmatur per Augustinum in libro XI Confessionum, sic dicentem: « Memoria Confessionum, sic dicentem: « Memoria est præsens acceptio de præteritis ³. » est præsens acceptio de præteritis ³. »

4. Adhuc, Augustinus dicit quod 4. Adhuc, Augustinus dicit quod si anima mortalis esset et mortis termi- si anima mortalis esset et mortis termi- no clauderetur, non esset imago. Anima no clauderetur, non esset imago. Anima autem incorruptibilis non est nisi secun- autem incorruptibilis non est nisi secun- dum partem intellectualem, ut dicit Phi- dum partem intellectualem, ut dicit Phi- losophus, et per hoc solum a sensibili losophus, et per hoc solum a sensibili et vegetabili separatur sicut incorrupti- et vegetabili separatur sicut incorrupti- bile a corruptibili. Cum ergo memoria bile a corruptibili. Cum ergo memoria

1. Dictum est enim ab Augustino, secundum sensitivam insit partem, nul- 1. Dictum est enim ab Augustino, secundum sensitivam insit partem, nul-

' I ad Corinth. XI, 7: Vir non debet velare ' I ad Corinth. XI, 7: Vir non debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei est : caput suum, quoniam imago et gloria Dei est : mulier autem gloria viri est. mulier autem gloria viri est.

Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. III. Art. 19. Tom. XXV hujusce novæ Dist. III. Art. 19. Tom. XXV hujusce novæ

editionis. editionis.

20. 20.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI Confessionum, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI Confessionum, cap.

IDEM, Lib. de Spiritu et anima, cap. 18. IDEM, Lib. de Spiritu et anima, cap. 18.

91 91

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lius incorruptibilis erit capax. Ergo ad lius incorruptibilis erit capax. Ergo ad imaginem non refertur: quia dicit Au- imaginem non refertur: quia dicit Au- gustinus, quod « homo ad imaginem gustinus, quod « homo ad imaginem non est, nisi in his secundum quæ incor- non est, nisi in his secundum quæ incor- ruptibilium capax est. » ruptibilium capax est. »

Objicitur etiam de intelligentia. Objicitur etiam de intelligentia. Et videtur, quod non sit pars imagi- Et videtur, quod non sit pars imagi- nis. nis.

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus, dividens entia dicit, quod « entia nibus, dividens entia dicit, quod « entia sunt aut rationabilia, aut intellectualia, sunt aut rationabilia, aut intellectualia, aut sensibilia, aut simpliciter existen- aut sensibilia, aut simpliciter existen- tia ¹. » Cum ergo divisio sit per oppo- tia ¹. » Cum ergo divisio sit per oppo- sita, rationabilia sub intellectualibus sita, rationabilia sub intellectualibus non comprehenduntur. Homo autem de non comprehenduntur. Homo autem de numero rationabilium est. Ergo intelli- numero rationabilium est. Ergo intelli- gentia non convenit ei. gentia non convenit ei.

2. Adhuc, Si est intelligentia, non 2. Adhuc, Si est intelligentia, non videtur differre a memoria: potentiæ videtur differre a memoria: potentiæ enim distinguuntur per actus, et actus enim distinguuntur per actus, et actus per objecta. Idem est autem nosse quod per objecta. Idem est autem nosse quod intelligere, nisi quod nosse dicit in habi- intelligere, nisi quod nosse dicit in habi- tu, intelligere autem in actu. Cum ergo, tu, intelligere autem in actu. Cum ergo, ut dicit Aristoteles in II Ethicorum, iidem ut dicit Aristoteles in II Ethicorum, iidem sint habitus et actus, ejusdem potentiæ sint habitus et actus, ejusdem potentiæ est nosse cujus est intelligere. Dicit au- est nosse cujus est intelligere. Dicit au- tem Augustinus, quod « memoriæ est tem Augustinus, quod « memoriæ est nosse, intelligentiæ autem intelligere. »> nosse, intelligentiæ autem intelligere. »> Ergo eædem potentiæ sunt memoria et Ergo eædem potentiæ sunt memoria et intelligentia, et sic non sunt duæ partes intelligentia, et sic non sunt duæ partes imaginis. imaginis.

Objicitur etiam de voluntate. Objicitur etiam de voluntate.

Voluntas enim principium operativum Voluntas enim principium operativum est, ut dicunt Gregorius Nyssenus et est, ut dicunt Gregorius Nyssenus et Damascenus. Dicit autem Augustinus, Damascenus. Dicit autem Augustinus, quod « imago est in potentia cognoscen- quod « imago est in potentia cognoscen- di. » Ergo voluntas pars imaginis esse di. » Ergo voluntas pars imaginis esse non potest. non potest.

Talem autem similitudinem et indiffe- Talem autem similitudinem et indiffe- rentiam homo cum Deo habere non pot- rentiam homo cum Deo habere non pot- est, nec in parte animæ, nec in tota est, nec in parte animæ, nec in tota anima. Ergo videtur, quod nec secun- anima. Ergo videtur, quod nec secun- dum unum, nec secundum duo, nec se- dum unum, nec secundum duo, nec se- cundum tria potest esse imago. cundum tria potest esse imago.

Si forte aliquis velit dicere contra hoc Si forte aliquis velit dicere contra hoc quod objectum est de memoria, quod quod objectum est de memoria, quod animæ rationalis sit quædam memoria, animæ rationalis sit quædam memoria, propter hoc quod dicit Aristoteles in propter hoc quod dicit Aristoteles in III de Anima, quod « anima est locus III de Anima, quod « anima est locus specierum, præter quod non tota, sed specierum, præter quod non tota, sed intellectus. » Videtur, quod hoc prove- intellectus. » Videtur, quod hoc prove- niat ex prava intelligentia Aristotelis. niat ex prava intelligentia Aristotelis. Intendit enim Aristoteles ibi dicere, quod Intendit enim Aristoteles ibi dicere, quod sicut in tota natura generatum per for- sicut in tota natura generatum per for- mam generantis movetur ad generans, et mam generantis movetur ad generans, et generans est locus ejus et salvativum generans est locus ejus et salvativum generati sic est in intellectu et sensu et generati sic est in intellectu et sensu et vegetabili. Generans autem intelligibile vegetabili. Generans autem intelligibile intellectus agens est: et ideo intelligibile intellectus agens est: et ideo intelligibile generatum in forma intelligibilis, move- generatum in forma intelligibilis, move- tur ad regionem luminis agentis quæ est tur ad regionem luminis agentis quæ est intellectus possibilis: sicut visibile gene- intellectus possibilis: sicut visibile gene- ratum in actu visibilis, statim movetur ratum in actu visibilis, statim movetur ad regionem luminis generantis, quæ est ad regionem luminis generantis, quæ est perspicuum non terminatum sive trans- perspicuum non terminatum sive trans- parens. Et sicut cibus per digestionem parens. Et sicut cibus per digestionem animæ vegetativæ recipiens formam ve- animæ vegetativæ recipiens formam ve- getantis, statim movetur ad regionem getantis, statim movetur ad regionem vegetabilis quæ est natura corporis vitæ vegetabilis quæ est natura corporis vitæ potentiam habentis. Non ergo dicitur potentiam habentis. Non ergo dicitur locus a potentia tenendi ut memoria te- locus a potentia tenendi ut memoria te- net hæc enim potentia tenendi, ut dicit net hæc enim potentia tenendi, ut dicit Avicenna, sicco et frigido perficitur: ca- Avicenna, sicco et frigido perficitur: ca- lido autem miscetur et confunditur : lido autem miscetur et confunditur : humido autem destruitur. humido autem destruitur.

SOLUTIO. Dicendum quod sicut Augu- Solut SOLUTIO. Dicendum quod sicut Augu- Solut stinus dicit, in memoria et intelligentia stinus dicit, in memoria et intelligentia et in voluntate est imago, nec plures et in voluntate est imago, nec plures

ADHUC, Videtur quod imago secundum potest habere potentias, nec pauciores. ADHUC, Videtur quod imago secundum potest habere potentias, nec pauciores. hæc tria inesse non possit. hæc tria inesse non possit.

Dicit enim Hilarius in libro de Synodis, Dicit enim Hilarius in libro de Synodis, quod « imago est rei ad rem coæquandæ quod « imago est rei ad rem coæquandæ imaginata et indiscreta similitudo. » imaginata et indiscreta similitudo. » Vel, «rei cum re species indifferens. » Vel, «rei cum re species indifferens. »

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus

Ex memoria enim informatur intelligen- Ex memoria enim informatur intelligen- tia nec aliud est ex quo formetur intel- tia nec aliud est ex quo formetur intel- ligentia nisi memoria, secundum quod ligentia nisi memoria, secundum quod memoria est notitiam rei apud se habere. memoria est notitiam rei apud se habere. Nisi enim apud animam sit notitia, non Nisi enim apud animam sit notitia, non

cap. 7. cap. 7.

# #

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

ent quo formetur intelligentia. Intelli- ent quo formetur intelligentia. Intelli- Kentia autem extendente se et notitiam Kentia autem extendente se et notitiam accipiente de eo quod verum est in ra- accipiente de eo quod verum est in ra- tione boni et conveniens, statim ex me- tione boni et conveniens, statim ex me- moria et intelligentia sic extensis forma- moria et intelligentia sic extensis forma- tur appetitus qui est voluntas. Primus tur appetitus qui est voluntas. Primus enim impetus animæ in bonum conve- enim impetus animæ in bonum conve- miens est voluntas. Et sic intelligentia ex miens est voluntas. Et sic intelligentia ex memoria formatur, sicut ex Patre dante memoria formatur, sicut ex Patre dante formatur Filius. Et voluntas ex memoria formatur Filius. Et voluntas ex memoria et intelligentia extensis et quasi spiran- et intelligentia extensis et quasi spiran- tibus bonum, sicut Spiritus sanctus a tibus bonum, sicut Spiritus sanctus a Patre et Filio uno principio existentibus Patre et Filio uno principio existentibus pirandi bonum quod est Spiritus san- pirandi bonum quod est Spiritus san- etus. Et in hoc stat processio. etus. Et in hoc stat processio.

95 95

sensibilis non habet nisi actum reflexi- sensibilis non habet nisi actum reflexi- vum quia recordatio est prius accepti. vum quia recordatio est prius accepti. Memoria autem quæ mentis est, actum Memoria autem quæ mentis est, actum paternum habet ex se formandi intelligen- paternum habet ex se formandi intelligen- tiam, qui est actus rectæ ductionis in pro- tiam, qui est actus rectæ ductionis in pro- totypum. Augustinus etiam in libro totypum. Augustinus etiam in libro XI Confessionum, aliter accipit præteri- XI Confessionum, aliter accipit præteri- tum,quam Philosophi. Accipit enim præ- tum,quam Philosophi. Accipit enim præ- teritum respectu accipientis, et non prout teritum respectu accipientis, et non prout est conditio recepti. Unde præteritum dicit est conditio recepti. Unde præteritum dicit secundum ordinem naturæ prius habitum: secundum ordinem naturæ prius habitum: et hoc ex præteriti one sua non præterit, et hoc ex præteriti one sua non præterit, sed manet præsens. Propter quod utrum- sed manet præsens. Propter quod utrum- que conjungit dicens, quod memoria est que conjungit dicens, quod memoria est acceptio præsens de præterito, hoc est, de acceptio præsens de præterito, hoc est, de prius habito secundum naturæ ordinem. prius habito secundum naturæ ordinem.

AD ULTIMUM solvendum est per æqui- AD ULTIMUM solvendum est per æqui- vocationem. Memoria enim prædicto vocationem. Memoria enim prædicto modo dicta incorruptibilis est, et incor- modo dicta incorruptibilis est, et incor- ruptibilis animæ pars prima et proxima, ruptibilis animæ pars prima et proxima, et incorruptibilium capax. Nec hoc est et incorruptibilium capax. Nec hoc est contrarium Philosophis : quia etiam contrarium Philosophis : quia etiam Philosophi dixerunt et maxime Stoici, Philosophi dixerunt et maxime Stoici, dignitates disciplinarum et principia dignitates disciplinarum et principia semper manere in anima: quod etiam semper manere in anima: quod etiam Peripatetici dixerunt, ita quod etiam sci- Peripatetici dixerunt, ita quod etiam sci- re per intellectum dixerunt esse ex tali re per intellectum dixerunt esse ex tali præexistenti cognitione. præexistenti cognitione.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod me- AD PRIMUM ergo dicendum, quod me- moria æquivoce dicitur, ut dicunt Da- moria æquivoce dicitur, ut dicunt Da- mascenus et Gregorius Nyssenus, ad mascenus et Gregorius Nyssenus, ad thesaurum formarum sensibilium. Ani- thesaurum formarum sensibilium. Ani- ma enim rationalis in quantum tertium ma enim rationalis in quantum tertium creatum est a prima causa, et Angelus creatum est a prima causa, et Angelus in quantum secundum est, ex sui natura, in quantum secundum est, ex sui natura, hoc est, secundum id quod sunt, percep- hoc est, secundum id quod sunt, percep- tiva sunt illuminationum quæ sunt a tiva sunt illuminationum quæ sunt a primo, ut dicit Alexander nequam in li- primo, ut dicit Alexander nequam in li- bro de Motu cordis et secundum quod bro de Motu cordis et secundum quod sunt perceptiva retentiva, sicut omne sunt perceptiva retentiva, sicut omne perfectibile receptivum est suæ perfectio- perfectibile receptivum est suæ perfectio- nis quando secundum esse perficitur. Et nis quando secundum esse perficitur. Et hrc est etiam causa, quod hæc potentia hrc est etiam causa, quod hæc potentia retentionis quæ dicitur memoria, pro- retentionis quæ dicitur memoria, pro- Aima et prima est juxta substantiam Aima et prima est juxta substantiam animæ, et immediate ex substantia exor- animæ, et immediate ex substantia exor- ta, secundum quod substantia dicitur id ta, secundum quod substantia dicitur id quod est, et non habet in ordine persona- quod est, et non habet in ordine persona- rum a quo sit. Propter quod Patri attri-impedit, quin rationabilia possunt esse rum a quo sit. Propter quod Patri attri-impedit, quin rationabilia possunt esse buitur, cui proprium est ab alio non esse buitur, cui proprium est ab alio non esse in ordine personarum. in ordine personarum.

AD ALIUD dicendum, quod sic dicta me- AD ALIUD dicendum, quod sic dicta me- moria abstrahit ab omni appendicia ma- moria abstrahit ab omni appendicia ma- teria, et ab omni differentia temporis : teria, et ab omni differentia temporis : mon enim est nisi potentia vel thesaurus mon enim est nisi potentia vel thesaurus tenendi illuminationes et species intelli- tenendi illuminationes et species intelli- gibiles. Philosophi autem accommodata gibiles. Philosophi autem accommodata significatione memoriam non vocaverunt significatione memoriam non vocaverunt nisi thesaurum formarum sensibilium : et nisi thesaurum formarum sensibilium : et ideo hanc partem animæ sensibilis esse ideo hanc partem animæ sensibilis esse dixerunt. dixerunt.

Ad 4. Ad 4.

gentta. gentta.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod objicitur de intelligentia, De intelli- AD ID quod objicitur de intelligentia, De intelli- dicendum quod Dionysius vocat intelle- dicendum quod Dionysius vocat intelle- ctualia quæ per essentiam, hoc est, per ctualia quæ per essentiam, hoc est, per formam essentialem et convertibilem in- formam essentialem et convertibilem in- tellectualia sunt. Et hoc modo rationa- tellectualia sunt. Et hoc modo rationa- bilia non sunt intellectualia. Et hoc non bilia non sunt intellectualia. Et hoc non

intellectualia per participationem et in- intellectualia per participationem et in- tellectum adeptum sive possessum. Per tellectum adeptum sive possessum. Per hoc enim quod anima rationalis per ali- hoc enim quod anima rationalis per ali- quid naturæ intellectualis participatum quid naturæ intellectualis participatum stramentum est luminis intelligentiæ, stramentum est luminis intelligentiæ, substantialiter. adipiscitur et possidet in- substantialiter. adipiscitur et possidet in- tellectum, et ab essentialibus ejus fluit. tellectum, et ab essentialibus ejus fluit. Et hæc potentia quæ intelligentia voca- Et hæc potentia quæ intelligentia voca- tur, est pars imaginis secunda. Memoria tur, est pars imaginis secunda. Memoria enim immediate fluit ab eo quod est in- enim immediate fluit ab eo quod est in- tellectualis anima: intelligentia autem tellectualis anima: intelligentia autem ab eo quod est anima participans intel- ab eo quod est anima participans intel-

AD ALIUD dicendum, quod memoria lectualem naturam. AD ALIUD dicendum, quod memoria lectualem naturam.

Ad 2. Ad 2.

De volunta- De volunta- te. te.

Ad object. Ad object. Hilarii. Hilarii.

96 96

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod nosse et in- AD ALIUD dicendum, quod nosse et in- telligere differunt, sicut aptitudo videndi telligere differunt, sicut aptitudo videndi et oculus sive visus. Aptitudo enim vi- et oculus sive visus. Aptitudo enim vi- dendi formata et perfecta visus est : et dendi formata et perfecta visus est : et sic potentia tenendi notitias formata et sic potentia tenendi notitias formata et distincta ad actualem notitiam, quæ est distincta ad actualem notitiam, quæ est præsens rerum notarum intuitus, et in- præsens rerum notarum intuitus, et in- tellectus. Sic enim una potentia radicatur tellectus. Sic enim una potentia radicatur in alia. Per esse autem et per actum dis- in alia. Per esse autem et per actum dis- tinguuntur. tinguuntur.

AD ID quod objicitur de voluntate, di- AD ID quod objicitur de voluntate, di- cendum quod voluntas sumitur proprie cendum quod voluntas sumitur proprie et communiter. Proprie voluntas est et communiter. Proprie voluntas est finis est enim appetitus in fine requie- finis est enim appetitus in fine requie- scens et sic est pars imaginis, secundum scens et sic est pars imaginis, secundum quod dictum est, per extensionem me- quod dictum est, per extensionem me- moriæ et memorati et intelligibilis. Com- moriæ et memorati et intelligibilis. Com- muniter autem voluntas est motor ad muniter autem voluntas est motor ad omnia quæ sunt ad finem, per quæ finis omnia quæ sunt ad finem, per quæ finis potest adipisci et sic voluntas est prin- potest adipisci et sic voluntas est prin- cipium operativum, et non est pars ima- cipium operativum, et non est pars ima- ginis. ginis.

AD ID quod objicitur de Hilario, dicen- AD ID quod objicitur de Hilario, dicen- dum quod penitus unita et indiscreta si- dum quod penitus unita et indiscreta si- militudo per æqualitatem dicta, non pot- militudo per æqualitatem dicta, non pot- est esse creati ad increatum, sicut nec est esse creati ad increatum, sicut nec secundi ad primum, ut probatur in libro secundi ad primum, ut probatur in libro de Causis. Similitudo autem cujuscumque de Causis. Similitudo autem cujuscumque vel exiguæ imitationis, ut dicit Magister vel exiguæ imitationis, ut dicit Magister in Sententiis, libro primo, distinctione in Sententiis, libro primo, distinctione tertia, potest esse creati ad increatum. tertia, potest esse creati ad increatum.

PARTICULÆ PRIMÆ PARTICULÆ PRIMÆ

SUBPARTICULA III. SUBPARTICULA III.

Qualiter partes imaginis se habeant ad Qualiter partes imaginis se habeant ad invicem, et ad essentiam animæ ? invicem, et ad essentiam animæ ?

imaginis habeant ad invicem, et ad es- imaginis habeant ad invicem, et ad es- sentiam animæ ? sentiam animæ ?

Unde duo quæruntur. Unde duo quæruntur.

Primo, Qualiter se habeant ad essen- Primo, Qualiter se habeant ad essen- tiam animæ ? tiam animæ ?

Secundo, Qualiter se habeant, ad in- Secundo, Qualiter se habeant, ad in- vicem. vicem.

PARTICULÆ PRIMÆ PARTICULÆ PRIMÆ

SUBPARTICULA III SUBPARTICULA III

ET QUÆSITUM PRIMUM. ET QUÆSITUM PRIMUM.

Qualiter partes imaginis se habeant ad Qualiter partes imaginis se habeant ad essentiam animæ¹? essentiam animæ¹?

Ad primum sic objicitur : Ad primum sic objicitur :

1.In I Sententiarum, distinctione tertia, 1.In I Sententiarum, distinctione tertia, dicitur ex verbis Augustini, quod hæc dicitur ex verbis Augustini, quod hæc tria sunt una mens, una vita, una ani- tria sunt una mens, una vita, una ani- ma 3 : scilicet memoria, intelligentia, et ma 3 : scilicet memoria, intelligentia, et voluntas. Ergo memoria est mens: aut voluntas. Ergo memoria est mens: aut ergo est prædicatio substantialis, aut ergo est prædicatio substantialis, aut accidentalis. Si accidentalis, abstractum accidentalis. Si accidentalis, abstractum de abstracto non prædicatur: licet enim de abstracto non prædicatur: licet enim album sit homo, tamen albedo non est album sit homo, tamen albedo non est homo. Et in accidentalibus per se simili- homo. Et in accidentalibus per se simili- ter estrisibile enim est homo: risibi- ter estrisibile enim est homo: risibi- litas autem non est homo. Hæc autem litas autem non est homo. Hæc autem prædicatio fit de abstracto cum dicitur, prædicatio fit de abstracto cum dicitur, memoria est mens, vel intelligentia est memoria est mens, vel intelligentia est anima, vel voluntas est vita: ergo sub- anima, vel voluntas est vita: ergo sub- stantialis est prædicatio, sicut cum dici- stantialis est prædicatio, sicut cum dici- tur, homo est substantia. tur, homo est substantia.

2. Hoc videtur per id quod dicitur 2. Hoc videtur per id quod dicitur in libro de Spiritu et anima, sic : in libro de Spiritu et anima, sic : « Anima dicitur anima dum vegetat cor- « Anima dicitur anima dum vegetat cor- pus, spiritus dum contemplatur, sensus pus, spiritus dum contemplatur, sensus Tertio quæritur, Qualiter se partes dum sentit, etc. ³ » Ista tamen non diffe- Tertio quæritur, Qualiter se partes dum sentit, etc. ³ » Ista tamen non diffe-

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. III, Art. 34. Cf. etiam infra IIam Part. Dist. III, Art. 34. Cf. etiam infra IIam Part. Summ. Theol., Quæst. LXX, membr. 2. Summ. Theol., Quæst. LXX, membr. 2.

2 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. G in 2 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. G in

3 3

fine: «< Hæc ergo tria, etc. » fine: «< Hæc ergo tria, etc. »

3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, 3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et anima, cap. 13. cap. 13.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

runt in substantia, quia omnia ista una runt in substantia, quia omnia ista una

anima est. anima est.

3. Adhuc, Ibidem, « Simplex substan- 3. Adhuc, Ibidem, « Simplex substan- tia est anima, nec aliud nec minus est tia est anima, nec aliud nec minus est ratio in substantia quam anima, sed una ratio in substantia quam anima, sed una et eadem est substantia. » et eadem est substantia. »

4. Adhuc, Ibidem, « Deus est omnia 4. Adhuc, Ibidem, « Deus est omnia

8118, 8118,

et anima quædam sua: habet enim et anima quædam sua: habet enim quædam naturalia, et ipsa anima est ipsa quædam naturalia, et ipsa anima est ipsa omnia: potentiæ namque ejus et vires omnia: potentiæ namque ejus et vires ejus idem sunt quod ipsa. » ejus idem sunt quod ipsa. »

5. Adhuc, Augustinus in sermone de 5. Adhuc, Augustinus in sermone de Imagine «Sicut Deus Pater est, Deus Imagine «Sicut Deus Pater est, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, et non Filius, Deus Spiritus sanctus, et non sunt tres dii, sed unus Deus habens tres sunt tres dii, sed unus Deus habens tres personas: ita est in anima, quod intel- personas: ita est in anima, quod intel- lectus anima, et voluntas anima, et me- lectus anima, et voluntas anima, et me- moria anima non sunt tres animæ, sed moria anima non sunt tres animæ, sed in uno corpore una anima habens tres in uno corpore una anima habens tres dignitates. » dignitates. »

6. Adhuc, Bernardus in sermone su- 6. Adhuc, Bernardus in sermone su- per Cantica: « In anima tria intueor: per Cantica: « In anima tria intueor: rationem, voluntatem, et memoriam : et rationem, voluntatem, et memoriam : et hæc tria ipsam esse animam. » Ex omni- hæc tria ipsam esse animam. » Ex omni- bus his videtur, quod anima est suæ po- bus his videtur, quod anima est suæ po- tentiæ, non tantum simul, sed quælibet tentiæ, non tantum simul, sed quælibet potentia sigillatim. potentia sigillatim.

7. Si forte aliquis dicat, quod hæc di- 7. Si forte aliquis dicat, quod hæc di- cuntur per causam, scilicet quod anima cuntur per causam, scilicet quod anima est voluntas sicut dies est sol lucens su- est voluntas sicut dies est sol lucens su- per terram, quia per lucem causat diem per terram, quia per lucem causat diem sol: ita anima per aliquid sui causa est sol: ita anima per aliquid sui causa est voluntatis, et per aliquid sui causa est voluntatis, et per aliquid sui causa est intelligentiæ, et per aliquid sui causa est intelligentiæ, et per aliquid sui causa est memoriæ. Hoc stare non potest: quia memoriæ. Hoc stare non potest: quia præmissum est in libro de Spiritu et præmissum est in libro de Spiritu et anima, quod « Deus est omnia sua, et anima, quod « Deus est omnia sua, et anima quædam sua. » Et vult dicere, anima quædam sua. » Et vult dicere, quod anima non est sua accidentia, sicut quod anima non est sua accidentia, sicut scientia et virtus, sed est suæ potentiæ. scientia et virtus, sed est suæ potentiæ. Si autem per causam esset locutio, ita Si autem per causam esset locutio, ita esset sua accidentia sicut suæ potentiæ: esset sua accidentia sicut suæ potentiæ: est enim causa accidentium. est enim causa accidentium.

8. Hoc idem probatur per rationem : 8. Hoc idem probatur per rationem : Idem enim est principium esse et opera- Idem enim est principium esse et opera- tionis quod patet per hoc quod Aristo- tionis quod patet per hoc quod Aristo- teles in II de Anima dicit, quod « anima teles in II de Anima dicit, quod « anima est actus corporis sicut vigilia, et non est actus corporis sicut vigilia, et non sicut somnus tantum. » Vigilia autem sicut somnus tantum. » Vigilia autem

XXXI XXXI

. .

97 97

operatio est. Ergo per hoc ipsum actus. operatio est. Ergo per hoc ipsum actus. est principium per quod est : ergo poten- est principium per quod est : ergo poten- tia substantia est. tia substantia est.

9. Adhuc, Accidentalis forma minus 9. Adhuc, Accidentalis forma minus nobilis est quam substantialis. Et acci- nobilis est quam substantialis. Et acci- dentalis forma aliquid per se agit absque dentalis forma aliquid per se agit absque potentia media, quæ diversa sit ab ipsa, potentia media, quæ diversa sit ab ipsa, sicut caliditas et frigiditas. Ergo multo sicut caliditas et frigiditas. Ergo multo magis forma substantialis hæc faciet. magis forma substantialis hæc faciet. Anima autem substantialis forma est, et Anima autem substantialis forma est, et substantia est ergo per seipsam suas substantia est ergo per seipsam suas perficit operationes: et si dicatur poten- perficit operationes: et si dicatur poten- tiis perficere, ipsa erit illæ potentiæ. tiis perficere, ipsa erit illæ potentiæ.

10. Adhuc, Objiciunt quidam suppo- 10. Adhuc, Objiciunt quidam suppo- nentes, quod materia prima est sua po- nentes, quod materia prima est sua po- tentia, et deinde procedunt sic: Sicut tentia, et deinde procedunt sic: Sicut materiam primam sequitur potentia pas- materiam primam sequitur potentia pas- siva, sic formam sequitur potentia acti- siva, sic formam sequitur potentia acti- va. Sed materia prima sua potentia pas- va. Sed materia prima sua potentia pas- siva est, ut dicunt. Ergo forma est sua siva est, ut dicunt. Ergo forma est sua potentia activa. potentia activa.

11. Adhuc, Id quod, non est de essen- 11. Adhuc, Id quod, non est de essen- tia rei, accidens est: sensus autem et ve- tia rei, accidens est: sensus autem et ve- getativum et ratiocinativum potentiæ getativum et ratiocinativum potentiæ sunt animæ si ergo dicantur non esse sunt animæ si ergo dicantur non esse essentia animæ, accidentia sunt, sed ab essentia animæ, accidentia sunt, sed ab his sumuntur differentiæ essentiales sub- his sumuntur differentiæ essentiales sub- stantiales, vegetabile scilicet sensibile et stantiales, vegetabile scilicet sensibile et rationale ergo differentiæ substantiales rationale ergo differentiæ substantiales sumuntur ab accidentibus, quod est ab- sumuntur ab accidentibus, quod est ab- surdum. surdum.

SED QUIA hoc multi antiquorum con- Sed contra. SED QUIA hoc multi antiquorum con- Sed contra. cesserunt, objiciendum est in contra- cesserunt, objiciendum est in contra- rium. rium.

1. Primo per auctoritates. Dicunt Hi- 1. Primo per auctoritates. Dicunt Hi- larius et Augustinus, quod in solo Deo larius et Augustinus, quod in solo Deo idem est habens, et quod habetur. Hoc idem est habens, et quod habetur. Hoc ergo non convenit animæ. Anima habet ergo non convenit animæ. Anima habet suas potentias ergo non est suæ poten- suas potentias ergo non est suæ poten- tiæ. tiæ.

2. Adhuc, Magis differt quod est ha- 2. Adhuc, Magis differt quod est ha- bens potentiam ab ipsa potentia quam bens potentiam ab ipsa potentia quam habet, quam quod est et quo est: sed in habet, quam quod est et quo est: sed in omni eo quod est citra primum, quod omni eo quod est citra primum, quod est et quo est differunt: ergo multo ma- est et quo est differunt: ergo multo ma- gis in omni eo quod est citra primum, gis in omni eo quod est citra primum, potentia differt ab habente potentiam. potentia differt ab habente potentiam.

3. Adhuc, Constat quod omne illud 3. Adhuc, Constat quod omne illud quo aliquid est natum facere vel pati quo aliquid est natum facere vel pati

7 7

98 98

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliquid facile vel difficile, est in genere aliquid facile vel difficile, est in genere qualitatis secundum illam speciem quæ qualitatis secundum illam speciem quæ dicitur naturalis potentia vel impotentia, dicitur naturalis potentia vel impotentia, ut vult Aristoteles in Prædicamentis: ut vult Aristoteles in Prædicamentis: sed per potentias anima nata est facere sed per potentias anima nata est facere vel pati ergo potentiæ sunt in specie vel pati ergo potentiæ sunt in specie qualitatis substantia autem animæ in qualitatis substantia autem animæ in genere substantiæ est : ergo substantia genere substantiæ est : ergo substantia animæ non est suæ potentiæ, sed differt animæ non est suæ potentiæ, sed differt ab ipsis specie et genere. ab ipsis specie et genere.

4. Adhuc, Abusio quædam sequi vi- 4. Adhuc, Abusio quædam sequi vi- detur si anima dicatur esse suæ potentiæ: detur si anima dicatur esse suæ potentiæ: quæcumque enim uni et eidem sunt ea- quæcumque enim uni et eidem sunt ea- dem, ipsa sunt eadem. Si ergo memoria dem, ipsa sunt eadem. Si ergo memoria est idem cum substantia animæ, et in- est idem cum substantia animæ, et in- telligentia, et voluntas, sequitur quod telligentia, et voluntas, sequitur quod memoria et intelligentia et voluntas sint memoria et intelligentia et voluntas sint idem et sic non sunt tria, nisi forte per idem et sic non sunt tria, nisi forte per accidens. accidens.

5. Adhuc, In II de Anima dicit Ari- 5. Adhuc, In II de Anima dicit Ari- stoteles « Quod est in toto, oportet in stoteles « Quod est in toto, oportet in partibus accipere. » Unde sicut anima partibus accipere. » Unde sicut anima est actus corporis, ita partes sive poten- est actus corporis, ita partes sive poten- tiæ animæ sunt actus partium corporis. tiæ animæ sunt actus partium corporis. Unde si oculus esset animal, visus esset Unde si oculus esset animal, visus esset anima ejus. Sed actus substantialis pro- anima ejus. Sed actus substantialis pro- portionatur ei cujus est actus, sicut visus portionatur ei cujus est actus, sicut visus oculo, et auditus auri. Impossibile est oculo, et auditus auri. Impossibile est autem, quod idem secundum idem pro- autem, quod idem secundum idem pro- portionetur diversis : auris autem et ocu- portionetur diversis : auris autem et ocu- lus diversa sunt forma et figura: ergo lus diversa sunt forma et figura: ergo idem in substantia non proportionatur idem in substantia non proportionatur eis ut actus visus ergo et auditus non eis ut actus visus ergo et auditus non sunt unum in substantia: et eadem ra- sunt unum in substantia: et eadem ra- tione nec aliæ potentiæ: ergo non sunt tione nec aliæ potentiæ: ergo non sunt una substantia animæ. una substantia animæ.

6. Adhuc, In secundo primæ philoso- 6. Adhuc, In secundo primæ philoso- phiæ probat Aristoteles, quod omnes phiæ probat Aristoteles, quod omnes causæ reducuntur ad primam in genere causæ reducuntur ad primam in genere illo eo quod primum per suam essen- illo eo quod primum per suam essen- tiam est causa: sicut omnia calida ad tiam est causa: sicut omnia calida ad caliditatem et caliditas per suam essen- caliditatem et caliditas per suam essen- tiam causa caloris est. Si ergo anima per tiam causa caloris est. Si ergo anima per suam essentiam agit, sequitur quod ani- suam essentiam agit, sequitur quod ani- ma vel in genere vel simpliciter sit causa ma vel in genere vel simpliciter sit causa prima secundum enim non agit nisi prima secundum enim non agit nisi participatione primi, et non per suam participatione primi, et non per suam essentiam. Eodem ergo, hoc est, seipsa essentiam. Eodem ergo, hoc est, seipsa agit memorari, intelligere, velle, ratioci- agit memorari, intelligere, velle, ratioci-

nari, et sentire, quod absurdum est. In nari, et sentire, quod absurdum est. In secundo enim de Generatione et Corrup- secundo enim de Generatione et Corrup- tione probatum est, quod « idem secun- tione probatum est, quod « idem secun- dum idem eodem modo se habens, non dum idem eodem modo se habens, non facit nisi idem. >> facit nisi idem. >>

7. Adhuc, In sexto de Naturalibus di- 7. Adhuc, In sexto de Naturalibus di- cit Avicenna distinguens animam a na- cit Avicenna distinguens animam a na- tura, quod « anima rationalis est quæ- tura, quod « anima rationalis est quæ- dam substantia, a qua quædam potentiæ dam substantia, a qua quædam potentiæ fluunt conjunctæ corpori, quædam autem fluunt conjunctæ corpori, quædam autem non conjunctæ. » Quod autem fluit ab non conjunctæ. » Quod autem fluit ab aliquo et ex essentialibus suis, proprietas aliquo et ex essentialibus suis, proprietas ejus est, non substantia. Potentiæ ergo ejus est, non substantia. Potentiæ ergo animæ proprietates ejus sunt, et non animæ proprietates ejus sunt, et non substantia ipsius. substantia ipsius.

SOLUTIO. Hoc quod ultimo conclusum Sulu SOLUTIO. Hoc quod ultimo conclusum Sulu est, concedendum est. est, concedendum est.

Et ideo dicendum, quod potentiæ ani- Et ideo dicendum, quod potentiæ ani- mæ proprietates sunt consequentes esse mæ proprietates sunt consequentes esse et substantiam animæ, sicut rectum et et substantiam animæ, sicut rectum et curvum consequuntur esse lineæ, et par curvum consequuntur esse lineæ, et par et impar esse numeri: et ideo in genere et impar esse numeri: et ideo in genere qualitatis sunt vel qualis, secundum qualitatis sunt vel qualis, secundum illam speciem quæ dicitur naturalis po- illam speciem quæ dicitur naturalis po- tentia vel impotentia. Et dicere oppo- tentia vel impotentia. Et dicere oppo- situm absurdum est, et vicinum hæresi. situm absurdum est, et vicinum hæresi. Redundat enim ad hoc, quod creatum Redundat enim ad hoc, quod creatum aliquid cum Deo sit ejusdem simplicita- aliquid cum Deo sit ejusdem simplicita- tis, et quod in aliquo creato idem sit tis, et quod in aliquo creato idem sit esse et id quod est. esse et id quod est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum dicitur, memoria est anima, vel vita, dicitur, memoria est anima, vel vita, vel mens, prædicatio semper est per se, vel mens, prædicatio semper est per se, sed non substantialis: et reducitur ad sed non substantialis: et reducitur ad secundum modum dicendi per se, quan- secundum modum dicendi per se, quan- do scilicet subjectum est in ratione præ- do scilicet subjectum est in ratione præ- dicati ut causa, et non ut substantia ejus, dicati ut causa, et non ut substantia ejus, sicut cum dicitur nasus simus, vel simi- sicut cum dicitur nasus simus, vel simi- tas nasi concavitas. Ita memoria est ani- tas nasi concavitas. Ita memoria est ani- ma: quia est proprietas fluens ex essen- ma: quia est proprietas fluens ex essen- tialibus animæ. Et ideo anima vel secun- tialibus animæ. Et ideo anima vel secun- dum se vel secundum essentialia quibus dum se vel secundum essentialia quibus causat memoriam, prædicatur de memo- causat memoriam, prædicatur de memo- ria, sicut id quod est de ratione alicujus ria, sicut id quod est de ratione alicujus prædicatur de ipso. Est enim anima, ut prædicatur de ipso. Est enim anima, ut dicit Boetius, totum potestativum ex dicit Boetius, totum potestativum ex particularibus potestatibus ordinatis particularibus potestatibus ordinatis fluentibus ab ipso, constitutum et perfe- fluentibus ab ipso, constitutum et perfe-

Ad Ad

A. 1. A. 1.

A 4 4. A 4 4.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

etum,quod nomine et substantiali ratione etum,quod nomine et substantiali ratione a quo fluit proprietas, est in qualibet a quo fluit proprietas, est in qualibet parte, sicut nasus in simo secundum om- parte, sicut nasus in simo secundum om- nem simitatis differentiam, et numerus nem simitatis differentiam, et numerus in pari et impari secundum omnem pa- in pari et impari secundum omnem pa- ritatis et imparitatis differentiam. Et ta- ritatis et imparitatis differentiam. Et ta- lis prædicatio, subjecti scilicet de pro- lis prædicatio, subjecti scilicet de pro- prietate, sufficit ad imaginem Trinitatis: prietate, sufficit ad imaginem Trinitatis: quia omnia quæ in Deo sunt, eminent quia omnia quæ in Deo sunt, eminent his quæ sunt in creatis. Unde quod in his quæ sunt in creatis. Unde quod in creatis est unum substantia vel subjecto, creatis est unum substantia vel subjecto, in Deo est unum essentia vel natura. in Deo est unum essentia vel natura.

AD ALIUD dicendum, quod si verum AD ALIUD dicendum, quod si verum est quod dicitur in libro de Spiritu et est quod dicitur in libro de Spiritu et anima, dicto modo intelligendum est, anima, dicto modo intelligendum est, scilicet quod anima per substantiale sibi scilicet quod anima per substantiale sibi est in vegetante et contemplante et in est in vegetante et contemplante et in sentiente, et nomine prædicatur de ipso sentiente, et nomine prædicatur de ipso per se, sed secundum modum dicendi per se, sed secundum modum dicendi per se quæ prædicatio non est sine per se quæ prædicatio non est sine substantiali, quia non nisi per sub- substantiali, quia non nisi per sub- stantiale, quod causa passionis est, et in stantiale, quod causa passionis est, et in ipsius passionis ratione. Propter quod ipsius passionis ratione. Propter quod dicit Philosophus in septimo primæ phi- dicit Philosophus in septimo primæ phi- losophiæ, quod in talibus rationibus, no- losophiæ, quod in talibus rationibus, no- men subjecti pro differentia ponitur, et men subjecti pro differentia ponitur, et essentia passionis pro genere. Et ideo essentia passionis pro genere. Et ideo talis prædicatio non est omnino acciden- talis prædicatio non est omnino acciden- talis nec proprietas omnino accidens talis nec proprietas omnino accidens est, eo quod in intellectu ejus est aliquid est, eo quod in intellectu ejus est aliquid substantiale subjecto. Hæc autem subti- substantiale subjecto. Hæc autem subti- liter determinare pertinet ad metaphysi- liter determinare pertinet ad metaphysi-

cum. cum.

AD ALIUD dicendum, quod licet sim- AD ALIUD dicendum, quod licet sim- plex substantia sit anima, eo quod molis plex substantia sit anima, eo quod molis quantitatem non habet: tamen simplex quantitatem non habet: tamen simplex essentia non est, cum habet quod est et essentia non est, cum habet quod est et esse, ex quorum habitudine diversa, di- esse, ex quorum habitudine diversa, di- versæ fluunt proprietates. Et cum dici- versæ fluunt proprietates. Et cum dici- tur, quod non est aliud vel minus ratio tur, quod non est aliud vel minus ratio quam anima, intelligitur, quod non se- quam anima, intelligitur, quod non se- cundum diversam substantiam loco et cundum diversam substantiam loco et subjecto fluit ab eo ratio et alia potentia, subjecto fluit ab eo ratio et alia potentia, et quod non secundum diversam sub- et quod non secundum diversam sub- stantiam loco et subjecto est in intellectu stantiam loco et subjecto est in intellectu rationis et alterius potentiæ. rationis et alterius potentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod hoc verum AD ALIUD dicendum, quod hoc verum est, quod Deus est omnia sua substantia- est, quod Deus est omnia sua substantia- liter et essentialiter. Sed quod dicitur, liter et essentialiter. Sed quod dicitur,

99 99

quod anima est quædam sua, intelligi- quod anima est quædam sua, intelligi- tur quod prædicata est de suis quibus- tur quod prædicata est de suis quibus- dam eo quod est in intellectu ipsorum dam eo quod est in intellectu ipsorum per aliquid substantiale quod loco et per aliquid substantiale quod loco et subjecto est divisum ab ipso. Et hoc suf- subjecto est divisum ab ipso. Et hoc suf- ficit ut sit imago unitatis in tribus per- ficit ut sit imago unitatis in tribus per- sonis, sicut unitas secundum aliquid, sonis, sicut unitas secundum aliquid, imago est unitatis simpliciter. imago est unitatis simpliciter.

AD ALIUD dicendum, quod hæc tria ab AD ALIUD dicendum, quod hæc tria ab Augustino dicuntur una anima: quia Augustino dicuntur una anima: quia anima prædicatur de ipsis, sicut subje- anima prædicatur de ipsis, sicut subje- ctum per aliquid substantiale prædicatur ctum per aliquid substantiale prædicatur de pluribus. Et hoc notat Augustinus, de pluribus. Et hoc notat Augustinus, quando addit, « Una anima habens di- quando addit, « Una anima habens di- gnitates. » gnitates. »

AD ALIUD dicendum, quod cum hæc AD ALIUD dicendum, quod cum hæc tria dicuntur anima, prædicatio est per tria dicuntur anima, prædicatio est per causam, quæ aliquo suo substantiali causam, quæ aliquo suo substantiali causa est et de intellectu causati, ut di- causa est et de intellectu causati, ut di- ctum est. ctum est.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile de accidentibus et propriis. Licet mile de accidentibus et propriis. Licet enim subjectum sit causa communiter enim subjectum sit causa communiter accidentium non tamen est causa eo- accidentium non tamen est causa eo- rum per aliquid substantiale sibi, quod rum per aliquid substantiale sibi, quod sit de intellectu ipsorum, sed per occa- sit de intellectu ipsorum, sed per occa- sionem, ut dicit Avicenna: et ideo non sionem, ut dicit Avicenna: et ideo non conversim prædicatur de subjecto. Pro- conversim prædicatur de subjecto. Pro- priarum autem passionum causa est per priarum autem passionum causa est per aliquid sibi substantiale, quod ut forma aliquid sibi substantiale, quod ut forma perfectiva sive differentia est in intellectu perfectiva sive differentia est in intellectu passionis. passionis.

AD ALIUD quod per rationem objicitur, AD ALIUD quod per rationem objicitur, dicendum quod idem per seipsum non dicendum quod idem per seipsum non est principium operationis, nisi operatio est principium operationis, nisi operatio sit essentialis. Et talis operatio non est sit essentialis. Et talis operatio non est animæ nisi vita. Vita enim secundum animæ nisi vita. Vita enim secundum quod est actus animæ, est actus ab ente quod est actus animæ, est actus ab ente quieto, ut dicitur in libro de Causis. Ad quieto, ut dicitur in libro de Causis. Ad operationes autem quæ sunt circa ob- operationes autem quæ sunt circa ob- jecta, non est anima principium nisi jecta, non est anima principium nisi per potentias secundum autem opera- per potentias secundum autem opera- tionem essentialem quæ est vita, indesi- tionem essentialem quæ est vita, indesi- nenter se ingerit anima corpori : et ideo nenter se ingerit anima corpori : et ideo dicitur actus ut vigilia. Vigilia enim ex- dicitur actus ut vigilia. Vigilia enim ex- pansio est caloris et spiritus in organa pansio est caloris et spiritus in organa sensus. Et quando expanditur spiritus, sensus. Et quando expanditur spiritus, expanditur vita sensitiva: cujus vector expanditur vita sensitiva: cujus vector est spiritus et quia anima sic semper se est spiritus et quia anima sic semper se

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

Quæst. Quæst.

100 100

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

expandit, vivificans id quod vitam parti- expandit, vivificans id quod vitam parti- cipat, dicitur actus ut vigilia. cipat, dicitur actus ut vigilia.

AD ALIUD dicendum, quod non est ex AD ALIUD dicendum, quod non est ex nobilitate, quod accidentalis forma agit nobilitate, quod accidentalis forma agit actione physica per seipsam, sed potius actione physica per seipsam, sed potius ex hoc, quod ipsa est potentia ejus agen- ex hoc, quod ipsa est potentia ejus agen- tis quod est substantia, ut ignis vel alte- tis quod est substantia, ut ignis vel alte- rius elementi. Forma autem substantia- rius elementi. Forma autem substantia- lis non est potentia, sed essentia cujus lis non est potentia, sed essentia cujus actus est esse. actus est esse.