IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14.

peccati agenda vel vitanda novit (et in- peccati agenda vel vitanda novit (et in- telligitur de notitia secundum electio- telligitur de notitia secundum electio- nem) stultus autem, qui utrumque sim- nem) stultus autem, qui utrumque sim- pliciter ignorat. » pliciter ignorat. »

AD ID quod ulterius quæritur, dicitur AD ID quod ulterius quæritur, dicitur quod certius cognoscere dicitur tribus quod certius cognoscere dicitur tribus modis, scilicet ex parte cognoscentis, et modis, scilicet ex parte cognoscentis, et ex parte medii, et ex parte cognoscibilis. ex parte medii, et ex parte cognoscibilis.

Ex parte cognoscentis, sicut sine pec- Ex parte cognoscentis, sicut sine pec- cato cognoscens, certius cognoscit quam cato cognoscens, certius cognoscit quam in peccato una enim pœnarum in quam in peccato una enim pœnarum in quam incidit homo per peccatum, ignorantia est. incidit homo per peccatum, ignorantia est. Ex parte medii dupliciter, scilicet me- Ex parte medii dupliciter, scilicet me- dii extra, et medii intra. Media extra, dii extra, et medii intra. Media extra, creaturæ mundi sunt, quæ quanto cla- creaturæ mundi sunt, quæ quanto cla- rius manifestant, tanto certiorem faciunt rius manifestant, tanto certiorem faciunt cognitionem ante peccatum autem cla- cognitionem ante peccatum autem cla- rius manifestaverunt. Medium intra, est rius manifestaverunt. Medium intra, est effectus gratiæ vel virtutis, quod quia ut effectus gratiæ vel virtutis, quod quia ut natura movet intellectum sive rationem, natura movet intellectum sive rationem, cortius manifestat quam id quod ut si- cortius manifestat quam id quod ut si- gnum probabile rationem tantum ducit, gnum probabile rationem tantum ducit, sicut dicit Aristoteles in II Ethicorum, sicut dicit Aristoteles in II Ethicorum, quod virtus est omni arte certior. quod virtus est omni arte certior.

Ex parte cognoscibilis certius cogno- Ex parte cognoscibilis certius cogno- scitur quod se manifestat per speciem, scitur quod se manifestat per speciem, quam quod se manifestat per similitudi- quam quod se manifestat per similitudi-

nem. nem.

Dicendum ergo, quod quantum ad pri- Dicendum ergo, quod quantum ad pri- mum modum, Adam certius cognovit mum modum, Adam certius cognovit quam cognoscatur per fidem. Fides enim quam cognoscatur per fidem. Fides enim non tollit ignorantiam et hebetudinem non tollit ignorantiam et hebetudinem in quam homo per peccatum incidit, li- in quam homo per peccatum incidit, li- cet diminuat eam. Quantum autem ad cet diminuat eam. Quantum autem ad secundum modum quoad medium exte- secundum modum quoad medium exte- rius, certius iterum cognovit : fides enim rius, certius iterum cognovit : fides enim obscuritatem manifestationis, in quam obscuritatem manifestationis, in quam per peccatum ceciderunt creaturæ mundi per peccatum ceciderunt creaturæ mundi non tollit. Quantum autem ad medium non tollit. Quantum autem ad medium intrinsecum, quod informando mentem intrinsecum, quod informando mentem movet ut natura, certius cognoscit qui movet ut natura, certius cognoscit qui per fidem cognoscit, quam Adam ex solis per fidem cognoscit, quam Adam ex solis naturalibus cognoverit. Quantum vero naturalibus cognoverit. Quantum vero ex parte cognoscibilis, nec ante, nec post ex parte cognoscibilis, nec ante, nec post peccatum cognoscebatur Deus, nisi in peccatum cognoscebatur Deus, nisi in similitudinibus. similitudinibus.

1 Exod. xxiv, 10. 1 Exod. xxiv, 10.

* Cf. S. AUGUSTINUM, Epist. 112 ad Paulinam, * Cf. S. AUGUSTINUM, Epist. 112 ad Paulinam,

75 75

AD ID quod objicitur de Hugone, di- AD ID quod objicitur de Hugone, di- cendum, quod sicut ante dictum est, cendum, quod sicut ante dictum est, Hugo vocat ibi præsentiam contempla- Hugo vocat ibi præsentiam contempla- tionis, Dei in clariori effectu repræsenta- tionis, Dei in clariori effectu repræsenta- tionem. tionem.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum uno vel pluribus modis Deus sit Utrum uno vel pluribus modis Deus sit ab homine cognoscibilis? ab homine cognoscibilis?

Tertio quæritur, Utrum uno vel pluri- Tertio quæritur, Utrum uno vel pluri- bus modis cognoscibilis sit Deus ab ho- bus modis cognoscibilis sit Deus ab ho- mine? mine?

Et videtur, quod pluribus: visione Et videtur, quod pluribus: visione enim imaginaria, intellectuali, et sensi- enim imaginaria, intellectuali, et sensi- bili cognoscitur Deus: et sic manifesta- bili cognoscitur Deus: et sic manifesta- tur, sicut, Exod. III, 2, in rubo Moysi, et tur, sicut, Exod. III, 2, in rubo Moysi, et viginti quatuor senioribus videntibus viginti quatuor senioribus videntibus sub pedibus ejus quasi opus lapidis sap- sub pedibus ejus quasi opus lapidis sap- phirini, et in multis aliis locis sensibili- phirini, et in multis aliis locis sensibili- ter apparuit. Genes. autem, xxvi, 13, ter apparuit. Genes. autem, xxvi, 13, Jacob vidit Dominum innixum scalæ in Jacob vidit Dominum innixum scalæ in imaginaria visione. Exod. xxx111, 11, ubi imaginaria visione. Exod. xxx111, 11, ubi dicitur Loquebatur Dominus ad Moysen dicitur Loquebatur Dominus ad Moysen facie ad faciem,sicut loqui solet homo ad facie ad faciem,sicut loqui solet homo ad amicum suum: dicit Augustinus, quod amicum suum: dicit Augustinus, quod vidit intellectuali visione. Videtur ergo, vidit intellectuali visione. Videtur ergo, quod multis modis cognoscitur Deus. quod multis modis cognoscitur Deus. IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Ambrosius super Lucam, 1. Quod dicit Ambrosius super Lucam, quod «Deus non in loco videtur, sed quod «Deus non in loco videtur, sed mundo corde, nec circumscribitur visu, mundo corde, nec circumscribitur visu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec tactu tenetur, nec auditur affatu, nec sentitur incessu³. » Videtur ergo, nec sentitur incessu³. » Videtur ergo, quod sensibili visione non cognoscatur. quod sensibili visione non cognoscatur.

2. Adhuc, Quæcumque imaginaria 2. Adhuc, Quæcumque imaginaria visione videntur, sub dimensionibus visione videntur, sub dimensionibus quantitatis videntur, ut dicit Avicenna. quantitatis videntur, ut dicit Avicenna. Deus autem non est sub talibus dimensio- Deus autem non est sub talibus dimensio- nibus. Ergo nec oculo corporali, nec nibus. Ergo nec oculo corporali, nec oculo imaginationis videtur. oculo imaginationis videtur.

3. Adhuc, Augustinus in libro de Vi- 3. Adhuc, Augustinus in libro de Vi- capp. 10 et 15. capp. 10 et 15.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

76 76

D. ALB. MAG. ORD. PRÆĎ. D. ALB. MAG. ORD. PRÆĎ.

dendo Deum ad Paulinam: << Cum ab dendo Deum ad Paulinam: << Cum ab exterioribus interiora distinguis, atque exterioribus interiora distinguis, atque illa istis ineffabiliter anteponis, cumque illa istis ineffabiliter anteponis, cumque istis foris relictis in illis intrinsecus de- istis foris relictis in illis intrinsecus de- moraris, et ea suis quibusdam incorpo- moraris, et ea suis quibusdam incorpo- ralibus finibus metiendo judicas, in nulla ralibus finibus metiendo judicas, in nulla te putas, an in aliqua luce versari? Ego te putas, an in aliqua luce versari? Ego enim existimo, quod tanta ibi et talia, enim existimo, quod tanta ibi et talia, tam vera, tam clara, tam certa videri tam vera, tam clara, tam certa videri sine luce non possunt. Ipsam igitur lu- sine luce non possunt. Ipsam igitur lu- cem in qua cuncta illa perspicis, intuere, cem in qua cuncta illa perspicis, intuere, et vide utrum ad eam possit accedere et vide utrum ad eam possit accedere ullus corporeorum radius oculorum ¹. ullus corporeorum radius oculorum ¹. Non ergo videtur, quod lux incorporea Non ergo videtur, quod lux incorporea oculorum visibus cognoscatur. oculorum visibus cognoscatur.

» »

4. Adhuc, Videtur hoc per rationem : 4. Adhuc, Videtur hoc per rationem : Vis enim inferior, quæ est sensus vel Vis enim inferior, quæ est sensus vel imaginatio, formæ spiritualis non est imaginatio, formæ spiritualis non est acceptiva, sicut intellectus, vel charitatis, acceptiva, sicut intellectus, vel charitatis, vel sapientiæ, vel talium. Cum ergo vel sapientiæ, vel talium. Cum ergo Deus magis elevatus sit a sensibus quam Deus magis elevatus sit a sensibus quam alia forma intellectualis, nec sensu, nec alia forma intellectualis, nec sensu, nec imaginatione potest cognosci. imaginatione potest cognosci.

ULTERIUS quæritur, Qua vi cognosca- ULTERIUS quæritur, Qua vi cognosca-

tur Deus? tur Deus?

Apprehensionis enim sive apprehen- Apprehensionis enim sive apprehen- sivæ potentiæ multæ sunt partes, ut ra- sivæ potentiæ multæ sunt partes, ut ra- tio, intellectus, intelligentia. Et sicut di- tio, intellectus, intelligentia. Et sicut di- cit Isaac, Ratio est virtus faciens cur- cit Isaac, Ratio est virtus faciens cur- rere causam in causatum: qua secundum rere causam in causatum: qua secundum Dionysium accipimus discursas discipli- Dionysium accipimus discursas discipli- nas, per creaturas et scripturas Dei noti- nas, per creaturas et scripturas Dei noti- tiam accipientes. Ergo videtur, quod ra- tiam accipientes. Ergo videtur, quod ra- tione cognoscitur Deus. tione cognoscitur Deus.

Hoc idem dicit Glossa super illud Hoc idem dicit Glossa super illud Psalmi iv, 7 Signatum est supér nos Psalmi iv, 7 Signatum est supér nos lumen, etc., sic: « Lumen vultus, ratio lumen, etc., sic: « Lumen vultus, ratio est, quæ est ad cognoscendum Deum, est, quæ est ad cognoscendum Deum, qua (ut dicit Augustinus in libro de Li- qua (ut dicit Augustinus in libro de Li- bero arbitrio) nihil sublimius in anima bero arbitrio) nihil sublimius in anima est. » Cum ergo sublimiori virtute co- est. » Cum ergo sublimiori virtute co- gnoscatur, videtur quod ratione cogno- gnoscatur, videtur quod ratione cogno- scatur. scatur.

IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicit Boetius in libro de Con- 1. Quod dicit Boetius in libro de Con- solatione Philosophiæ, distinguens ap- solatione Philosophiæ, distinguens ap- prehensiones animæ sic: « Sensus acci- prehensiones animæ sic: « Sensus acci- pit speciem in subjecta materia constitu- pit speciem in subjecta materia constitu- tam. Imaginatio vero solam sine materia tam. Imaginatio vero solam sine materia judicat figuram. Ratio vero hanc quoque judicat figuram. Ratio vero hanc quoque transcendit, quæ speciem ipsam quæ sin- transcendit, quæ speciem ipsam quæ sin- gularibus inest, universali consideratione gularibus inest, universali consideratione perpendit. Intelligentia vero supergressa perpendit. Intelligentia vero supergressa universitatis ambitum, ipsam simplicem universitatis ambitum, ipsam simplicem formam pura mentis acie intuetur ². » formam pura mentis acie intuetur ². » Cum ergo Deus sit substantia simplex Cum ergo Deus sit substantia simplex quæ non est in singularibus, videtur quæ non est in singularibus, videtur quod per intelligentiam cognoscatur. quod per intelligentiam cognoscatur. Hoc idem dicitur in libro de Anima et Hoc idem dicitur in libro de Anima et spiritu sic : « Intellectus est vis qua co- spiritu sic : « Intellectus est vis qua co- gnoscit spiritum increatum. »> gnoscit spiritum increatum. »>

2. Adhuc, Boetius de Consolatione 2. Adhuc, Boetius de Consolatione philosophiæ: « Superior vis complecti- philosophiæ: « Superior vis complecti- tur inferiorem inferior vero ad superio- tur inferiorem inferior vero ad superio- rem nullo modo consurgit. Neque enim rem nullo modo consurgit. Neque enim sensus aliquid extra materiam valet co- sensus aliquid extra materiam valet co- gnoscere: nec universales species imagi- gnoscere: nec universales species imagi- natio contuetur, nec ratio simplicem ca- natio contuetur, nec ratio simplicem ca- pit formam. » Ergo videtur, quod ra- pit formam. » Ergo videtur, quod ra- tione Deus non potest cognosci, sed in- tione Deus non potest cognosci, sed in- tellectu, vel intelligentia. tellectu, vel intelligentia.

Sed Sed

SOLUTIO. Ad id quod primo quæritur, Solut SOLUTIO. Ad id quod primo quæritur, Solut dicendum quod sicut probatum est, Deus dicendum quod sicut probatum est, Deus multis modis cognoscitur, et corporali, multis modis cognoscitur, et corporali, et intellectuali, et imaginaria visionibus. et intellectuali, et imaginaria visionibus. Sed hæc divisio datur secundum ea in Sed hæc divisio datur secundum ea in quibus repræsentatur Deus, cujus notitia quibus repræsentatur Deus, cujus notitia non nisi intellectualis est: et ideo in om- non nisi intellectualis est: et ideo in om- nibus his oportet esse visionem intelle- nibus his oportet esse visionem intelle- ctualem si Dei notitia debeat haberi. In- ctualem si Dei notitia debeat haberi. In- tellectus enim dijudicat et imaginationem tellectus enim dijudicat et imaginationem et sensum, per hoc quod ad imaginatio- et sensum, per hoc quod ad imaginatio- nem et sensum reflectitur luce intelle- nem et sensum reflectitur luce intelle- ctuali et ideo non accipit corporalem vi- ctuali et ideo non accipit corporalem vi- sionem ut corporalis est, nec imagina- sionem ut corporalis est, nec imagina- riam ut imaginaria est, sed utramque riam ut imaginaria est, sed utramque accipit in ratione signi ducentis in ali- accipit in ratione signi ducentis in ali-

IDEM, Lib. de Videndo Deum ad Paulinum, IDEM, Lib. de Videndo Deum ad Paulinum, cap. 16. cap. 16.

2 BOETIUS, Lib. V de Consolatione philoso- 2 BOETIUS, Lib. V de Consolatione philoso- phiæ, pros. phiæ, pros. 4. 4.

object.1. object.1.

object. 2. object. 2.

Jobject.3. Jobject.3.

A object.4. A object.4.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14.

quod divinum, quod intelligitur vel in quod divinum, quod intelligitur vel in sensibilium similitudine vel proprietate: sensibilium similitudine vel proprietate: quæ acceptio nec sensus nec imaginatio quæ acceptio nec sensus nec imaginatio est, sed intellectus. Et hoc est etiam quod est, sed intellectus. Et hoc est etiam quod dicitur, Danielis, x, 1: Intelligentia est dicitur, Danielis, x, 1: Intelligentia est opus in visione. Et Balthazar, Danielis, opus in visione. Et Balthazar, Danielis, v, 5 et seq., qui sensibiliter articulos v, 5 et seq., qui sensibiliter articulos scribentis vidit, et quid significarent, per scribentis vidit, et quid significarent, per intellectum elicere non valuit, per sen- intellectum elicere non valuit, per sen- sum cognitionem Dei non accepit: sed sum cognitionem Dei non accepit: sed Daniel signatum per intellectum elicuit. Daniel signatum per intellectum elicuit. Sic Pharao, Genes. XLI, 1 et seq., qui Sic Pharao, Genes. XLI, 1 et seq., qui septem vaccas et septem spicas vidit, et septem vaccas et septem spicas vidit, et lumine intellectus quid significarent eli- lumine intellectus quid significarent eli- cere non valuit, cognitionem Dei non cere non valuit, cognitionem Dei non habuit, sed Joseph, qui illuminato in- habuit, sed Joseph, qui illuminato in- tellectu signatum cognoscere potuit. tellectu signatum cognoscere potuit. Unde licet talis visio a sensu vel imagi- Unde licet talis visio a sensu vel imagi- natione oriatur, sine intellectu tamen natione oriatur, sine intellectu tamen non perficitur: et ideo sine intellectuali non perficitur: et ideo sine intellectuali visione cognitio Dei non habetur. visione cognitio Dei non habetur.

AD ID ergo quod objicitur de Ambro- AD ID ergo quod objicitur de Ambro- sio, dicendum quod Ambrosius non in- sio, dicendum quod Ambrosius non in- tendit aliud, nisi quod solo sensu sive tendit aliud, nisi quod solo sensu sive intellectu Dei notitia non accipitur. intellectu Dei notitia non accipitur.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio AD ALIUD dicendum, quod illa objectio non probat, nisi quod sola imaginatione non probat, nisi quod sola imaginatione notitia Dei non accipitur: et hoc conce- notitia Dei non accipitur: et hoc conce- ditur. ditur.

AD DICTUM Augustini dicendum, quod AD DICTUM Augustini dicendum, quod spirituale lumen quo spiritualia discer- spirituale lumen quo spiritualia discer- nuntur, sensus exterior non accipit: quia nuntur, sensus exterior non accipit: quia inferior vis ad superiorem non ascendit. inferior vis ad superiorem non ascendit. Sed quia superior reflectitur in inferio- Sed quia superior reflectitur in inferio- rem et complectitur eam: sensus enim rem et complectitur eam: sensus enim interiores judices sunt exteriorum, ut di- interiores judices sunt exteriorum, ut di- cit Augustinus, et non e converso: ideo cit Augustinus, et non e converso: ideo per intellectum reflexum in sensum vel per intellectum reflexum in sensum vel imaginationem sicut in signum, cognitio imaginationem sicut in signum, cognitio accipi potest. accipi potest.

AD ID quod objicitur per rationem, AD ID quod objicitur per rationem, solvitur eodem modo. Conceditur enim, solvitur eodem modo. Conceditur enim, quod solo sensu vel sola imaginatione quod solo sensu vel sola imaginatione formæ simplices non accipiuntur: sed in formæ simplices non accipiuntur: sed in intellectu reflexo in sensum vel imagi- intellectu reflexo in sensum vel imagi- nationem nihil prohibet accipi formas nationem nihil prohibet accipi formas simplicium, sicut ex operibus charitatis simplicium, sicut ex operibus charitatis et ex operibus sapientiæ charitatem et et ex operibus sapientiæ charitatem et sapientiam cognoscimus. sapientiam cognoscimus.

77 77

AD ID quod ulterius quæritur, Qua vi Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, Qua vi Ad quæst. animæ notitia Dei accipiatur ? animæ notitia Dei accipiatur ?

Dicendum, quod ratio multipliciter di- Dicendum, quod ratio multipliciter di- citur. Dicitur enim aliquando ratio totum citur. Dicitur enim aliquando ratio totum id quod simplices formas habet, hoc est, id quod simplices formas habet, hoc est, a materia vel materiæ appendiciis depu- a materia vel materiæ appendiciis depu- ratas accipit. Et sic ratio dicitur mens : ratas accipit. Et sic ratio dicitur mens : et sic comprehendit intellectum et intelli- et sic comprehendit intellectum et intelli- gentiam. Et sic accipitur ratio in Glossa gentiam. Et sic accipitur ratio in Glossa super Psalmum IV, 7: Signatum est: et super Psalmum IV, 7: Signatum est: et in libro de Libero arbitrio ab Augustino: in libro de Libero arbitrio ab Augustino: sic enim per rationem Dei notitiam ac- sic enim per rationem Dei notitiam ac- cipimus. cipimus.

Dicitur etiam ratio potentia animæ Dicitur etiam ratio potentia animæ rationalis collativa cujus actus est ratio- rationalis collativa cujus actus est ratio- cinatio. Et sic ab Isaac dicitur ratio, et cinatio. Et sic ab Isaac dicitur ratio, et ab Aristotele. Et sic iterum per rationem ab Aristotele. Et sic iterum per rationem habetur notitia Dei et quia est, et quid habetur notitia Dei et quia est, et quid est infinite conferendo enim effectus ad est infinite conferendo enim effectus ad causam, et eminentiam causæ et proprie- causam, et eminentiam causæ et proprie- tates causæ ad causatum et defectum tates causæ ad causatum et defectum causati et proprietatum ejus, quia causa causati et proprietatum ejus, quia causa est cognoscitur, et quid non est et quid est cognoscitur, et quid non est et quid est infinite, sicut cognoscitur pelagus in- est infinite, sicut cognoscitur pelagus in- finitum cujus littora non videntur. finitum cujus littora non videntur.

Tertio modo dicitur ratio quæ colligit Tertio modo dicitur ratio quæ colligit ex phantasmate essentialiter similia vel ex phantasmate essentialiter similia vel dissimilia. Et sic accipitur a Boetio in dissimilia. Et sic accipitur a Boetio in libro de Consolatione philosophiæ: talis libro de Consolatione philosophiæ: talis enim collectio sine collatione fieri non enim collectio sine collatione fieri non potest. Et hoc modo ratione non cogno- potest. Et hoc modo ratione non cogno- scitur Deus, sed universale quod ex par- scitur Deus, sed universale quod ex par- ticularibus colligitur. ticularibus colligitur.

AD ID quod de Augustino objicitur in AD ID quod de Augustino objicitur in libro de Libero arbitrio, dicendum quod libro de Libero arbitrio, dicendum quod ibi tertio modo accipitur ratio. Intelle- ibi tertio modo accipitur ratio. Intelle- ctus autem per convenientiam ad Ange- ctus autem per convenientiam ad Ange- lum, qui intelligibilis dicitur esse sub- lum, qui intelligibilis dicitur esse sub- stantia, eo quod sensu et imaginatione stantia, eo quod sensu et imaginatione non comprehenditur, sed intellectu. In- non comprehenditur, sed intellectu. In- telligentia autem quia secundum no- telligentia autem quia secundum no- men aliquid simplicius dicitur appropria- men aliquid simplicius dicitur appropria- tum Deo. tum Deo.

AD ID quod dicit Boetius de intellectu AD ID quod dicit Boetius de intellectu et intelligentia, per eumdem modum re- et intelligentia, per eumdem modum re- spondendum est. Et fundatur dictum illud spondendum est. Et fundatur dictum illud super verbum Aristotelis in VI Ethico- super verbum Aristotelis in VI Ethico- rum, ubi dicit, quod « secundum simili- rum, ubi dicit, quod « secundum simili- tudinem et proprietatem scibilis ad sci- tudinem et proprietatem scibilis ad sci-

78 78

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

» »

Et Et

bile cognitio existit cognoscenti. bile cognitio existit cognoscenti. ideo simplicissimi cognoscibilis simpli- ideo simplicissimi cognoscibilis simpli- cissima erit potentia cognoscitiva, et hoc cissima erit potentia cognoscitiva, et hoc est, quod est nec compositum, nec compo- est, quod est nec compositum, nec compo- nibile. Minus autem simplicis, non com- nibile. Minus autem simplicis, non com- positi quidem, sed componibilis, erit positi quidem, sed componibilis, erit

et et

intellectus. Compositi autem actu intellectus. Compositi autem actu componibilis, erit ratio. Compositi vero componibilis, erit ratio. Compositi vero sub conditione materiæ cui componitur, sub conditione materiæ cui componitur, erit phantasia vel imaginatio. Compositi erit phantasia vel imaginatio. Compositi autem immersi in materia cui componi- autem immersi in materia cui componi- tur, erit sensus. tur, erit sensus.

QUÆSTIO XV. QUÆSTIO XV.

De medio cognoscendi Deum. De medio cognoscendi Deum.

Deinde quæritur de medio cognoscen- Deinde quæritur de medio cognoscen-

di Deum. di Deum.

Et quæruntur quatuor. Et quæruntur quatuor.

Primo, An medium scilicet sit? Primo, An medium scilicet sit?

Secundo, Quale vel quid sit medium Secundo, Quale vel quid sit medium

in cognitione naturali? in cognitione naturali?

se habet lux corporalis ad visum corpo- se habet lux corporalis ad visum corpo- ralem, sic lux spiritualis ad visum spiri- ralem, sic lux spiritualis ad visum spiri- tualem. Lux autem corporalis seipsa vi- tualem. Lux autem corporalis seipsa vi- detur sine medio. Ergo et lux spiritualis detur sine medio. Ergo et lux spiritualis sine medio videtur. sine medio videtur.

2. Adhuc, Prima non habent me- 2. Adhuc, Prima non habent me-

Tertio, Quale vel quid sit medium in dium, aliter enim iretur in infinitum : Tertio, Quale vel quid sit medium in dium, aliter enim iretur in infinitum : cognitione per gratiam ? cognitione per gratiam ? sed Deus omnium intelligibilium primus sed Deus omnium intelligibilium primus est ergo non habet medium. est ergo non habet medium.

Quarto, De comparatione unius ad al- Quarto, De comparatione unius ad al-

rum. rum.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum in cognoscendo Deum sit vel esse Utrum in cognoscendo Deum sit vel esse possit medium naturaliter? possit medium naturaliter?

Quæritur ergo primo, An medium sit Quæritur ergo primo, An medium sit vel esse possit in cognitione divina natu- vel esse possit in cognitione divina natu- rali? rali?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Augustinus, quod « Deus 1. Dicit enim Augustinus, quod « Deus lux est vel lumen mentium, quæ illu- lux est vel lumen mentium, quæ illu- minat omnem hominem venientem in minat omnem hominem venientem in hunc mundum¹: et glossat, « in hunc hunc mundum¹: et glossat, « in hunc mundum intelligibilem. » Sicut autem mundum intelligibilem. » Sicut autem

1 Joan. 1, 9. 1 Joan. 1, 9.

3. Adhuc, Augustinus dicit, et est 3. Adhuc, Augustinus dicit, et est Glossa super epist. II ad Corinth. x11, Glossa super epist. II ad Corinth. x11, 1, quod cum tria sint genera visionis, 1, quod cum tria sint genera visionis, in tertio genere, visionis scilicet intel- in tertio genere, visionis scilicet intel- lectualis, videntur ea quæ non habent lectualis, videntur ea quæ non habent similitudinem, sed seipsis videntur. similitudinem, sed seipsis videntur. Constat ergo, quod in tertio genere Constat ergo, quod in tertio genere visionis videtur: ergo seipso, et non visionis videtur: ergo seipso, et non per mediam similitudinem videtur. per mediam similitudinem videtur.

4. Adhuc, Dicit Augustinus, quod 4. Adhuc, Dicit Augustinus, quod « inter mentem nostram et Deum nihil « inter mentem nostram et Deum nihil mediat nulla enim interposita natura, mediat nulla enim interposita natura, ipsa prima veritate formatur ad in- ipsa prima veritate formatur ad in- telligendum ergo non potest habere telligendum ergo non potest habere medium. medium.

5. Adhuc, In disciplinis sic est, quod 5. Adhuc, In disciplinis sic est, quod omnia quæ intelliguntur per medium, omnia quæ intelliguntur per medium, quod medium est notius quam ea quæ quod medium est notius quam ea quæ intelliguntur per ipsum. Si ergo Deum intelliguntur per ipsum. Si ergo Deum cognoscimus per medium, medium illud cognoscimus per medium, medium illud

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

motius est Deo quod est impossibile, motius est Deo quod est impossibile, cum Deus sit primum intelligibile quod cum Deus sit primum intelligibile quod *uper omnia intelligibilia irradiat, sicut *uper omnia intelligibilia irradiat, sicut vult Aristoteles, et sicut ex prædictis vult Aristoteles, et sicut ex prædictis palot. palot.

" "

IN CONTRARIUM est quod dicitur : IN CONTRARIUM est quod dicitur :

1. I ad Corinth. xi, 12: Videmus 1. I ad Corinth. xi, 12: Videmus nunc per speculum in ænigmate. Glossa, nunc per speculum in ænigmate. Glossa, Videmus enim aliquas creaturas, in Videmus enim aliquas creaturas, in quibus aliqua similitudo Dei relucet. » quibus aliqua similitudo Dei relucet. » Ergo videtur, quod nunc non videtur Ergo videtur, quod nunc non videtur Deus nisi per medium speculi vel ænig- Deus nisi per medium speculi vel ænig-

matis. matis.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Cole- 2. Adhuc, Dionysius in libro de Cole- sti hierarchia « Non est possibile nobis sti hierarchia « Non est possibile nobis superlucere divinum radium, nisi sacris superlucere divinum radium, nisi sacris volaminibus circumvelatum 1. » Vide- volaminibus circumvelatum 1. » Vide- tur ergo, quod radius divinæ cognitio- tur ergo, quod radius divinæ cognitio- nis non habeatur nisi per medium. nis non habeatur nisi per medium.

ULTERIUS quæritur, Si per medium ULTERIUS quæritur, Si per medium cognoscitur Deus, oportet quod illud cognoscitur Deus, oportet quod illud medium sit creatum : quia aliter me- medium sit creatum : quia aliter me- dium esset sibiipsi medium: quod esse dium esset sibiipsi medium: quod esse non potest. Creatum autem esse non non potest. Creatum autem esse non potest, ut videtur. potest, ut videtur.

1. Medium enim convenientiam habet 1. Medium enim convenientiam habet cum extremis: nulla autem convenientia cum extremis: nulla autem convenientia st inter creatum et increatum st inter creatum et increatum

ergo ergo

creatum non est medium ad cogno- creatum non est medium ad cogno-

scendum increatum. scendum increatum.

2. Adhuc, Super illud epist. ad Ro- 2. Adhuc, Super illud epist. ad Ro- man. 1, 20 Invisibilia Dei, dicit Glos- man. 1, 20 Invisibilia Dei, dicit Glos- Na, quod Philosophi ductu rationis Na, quod Philosophi ductu rationis per ratiocinationem Deum cognove- per ratiocinationem Deum cognove- runt. »Omnis autem ratiocinatio runt. »Omnis autem ratiocinatio

per per

aliquam habitudinem est : sed nulla aliquam habitudinem est : sed nulla habitudo est inter creatum et increa- habitudo est inter creatum et increa- tum, vel increati ad creatum : ergo vi- tum, vel increati ad creatum : ergo vi- detur, quod per medium creatum co- detur, quod per medium creatum co- gnosci non potest in tali processu ra- gnosci non potest in tali processu ra-

tionis. tionis.

3. Adhuc, Joan. 1, 18: Deum nemo 3. Adhuc, Joan. 1, 18: Deum nemo ridit umquam : unigenitus Filius, qui ridit umquam : unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Ergo est in sinu Patris, ipse enarravit. Ergo videtur, quod medium ad cognoscendum videtur, quod medium ad cognoscendum

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 1. cap. 1.

. .

79 79

Deum non est nisi Filius et Verbum, et Deum non est nisi Filius et Verbum, et non mundi creatura. non mundi creatura.

4. Idem habetur per illud Matthæi, 4. Idem habetur per illud Matthæi, XI, 27 Nemo Patrem novit nisi Filius. XI, 27 Nemo Patrem novit nisi Filius. Ubi dicit Glossa, « Pater declaratur per Ubi dicit Glossa, « Pater declaratur per Verbum. » Verbum. »

5. Adhuc, In primo libro Sententia- 5. Adhuc, In primo libro Sententia- rum, distinctione quinta, cap. Huic rum, distinctione quinta, cap. Huic autem, dicit Magister ex verbis Augu- autem, dicit Magister ex verbis Augu- stini, quod « Deus Pater qui verissime stini, quod « Deus Pater qui verissime «< se indicare animis cognituris et voluit «< se indicare animis cognituris et voluit « et potuit, hoc ad seipsum indicandum « et potuit, hoc ad seipsum indicandum genuit, quod est ipse qui genuit 2. » genuit, quod est ipse qui genuit 2. » Filius ergo medium est quo Pater indi- Filius ergo medium est quo Pater indi-

« «

catur. catur.

6. Adhuc, Augustinus in libro de 6. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio : « Fortis acies mentis Libero arbitrio : « Fortis acies mentis cum multa et commutabilia perspexerit, cum multa et commutabilia perspexerit, dirigit se in summam veritatem, qua dirigit se in summam veritatem, qua omnia monstrantur, eique inhærens ob- omnia monstrantur, eique inhærens ob- liviscitur cætera. » Sed ubi est cognitio liviscitur cætera. » Sed ubi est cognitio per medium, cognitio medii manet cum per medium, cognitio medii manet cum cognitione extremi sicut enim medium cognitione extremi sicut enim medium primo inducit extremum, ita post cogni- primo inducit extremum, ita post cogni- tionem inductam, medii cognitio tenet tionem inductam, medii cognitio tenet cognitionem extremi. Cum ergo tunc cognitionem extremi. Cum ergo tunc in cognitione Dei deficiat cognitio crea- in cognitione Dei deficiat cognitio crea- turæ, videtur quod creatura non possit turæ, videtur quod creatura non possit esse medium ad cognoscendum Deum. esse medium ad cognoscendum Deum.

: :

IN CONTRARIUM est illud quod dicitur, Sed contra. IN CONTRARIUM est illud quod dicitur, Sed contra. ad Roman. 1, 20: Invisibilia Dei, per ad Roman. 1, 20: Invisibilia Dei, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspi- ea quæ facta sunt, intellecta, conspi- ciuntur. ciuntur.

Adhuc illud quod ante habitum est, Adhuc illud quod ante habitum est, quod dicit Ambrosius : « Ut Deus qui quod dicit Ambrosius : « Ut Deus qui natura invisibilis est, etiam a visibilibus natura invisibilis est, etiam a visibilibus posset sciri, opus fecit, quod visibilitate posset sciri, opus fecit, quod visibilitate sui opificem manifestavit, ut per certum sui opificem manifestavit, ut per certum incertum possit sciri, et ille Deus om- incertum possit sciri, et ille Deus om- nium esse crederetur, qui hoc facit quod nium esse crederetur, qui hoc facit quod ab hominibus impossibile est fieri. » ab hominibus impossibile est fieri. »

SOLUTIO. Dicendum, quod in præsenti Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod in præsenti Solutio. vita cognitio Dei sine medio esse non vita cognitio Dei sine medio esse non potest: quod medium effectus Dei est potest: quod medium effectus Dei est in natura, vel gratia, in quo Deus mon- in natura, vel gratia, in quo Deus mon-

2 Cf. I Sententiarum, Dist. V, cap. D. Tom. 2 Cf. I Sententiarum, Dist. V, cap. D. Tom. XXV hujusce novæ editionis, pag. 180. XXV hujusce novæ editionis, pag. 180.

Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

Ad 3. Ad 3.

80 80

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

stratur. Talis enim cognitio per medium stratur. Talis enim cognitio per medium ad viam pertinet, et cognitio viæ voca- ad viam pertinet, et cognitio viæ voca- tur. Unde Augustinus super Joannem : tur. Unde Augustinus super Joannem : « Utimur nunc in præsenti vita dispen- « Utimur nunc in præsenti vita dispen- satione similitudinum. » Et Dionysius satione similitudinum. » Et Dionysius ad Gaium monachum : » Qui dicit se ad Gaium monachum : » Qui dicit se vidisse Deum, si cognovit quod vidit, vidisse Deum, si cognovit quod vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quæ non ipsum vidit, sed aliquid eorum quæ sunt ab ipso, et quæ sunt ejus. » Modo sunt ab ipso, et quæ sunt ejus. » Modo ergo videtur per medium, in futuro ergo videtur per medium, in futuro autem facie ad faciem. I ad Corinth. autem facie ad faciem. I ad Corinth. XIII, 12 Videmus nunc per speculum XIII, 12 Videmus nunc per speculum in ænigmate tunc autem videbimus in ænigmate tunc autem videbimus facie ad faciem. facie ad faciem.

Notandum tamen est, quod medium Notandum tamen est, quod medium est duplex ex parte visibilis, et ex est duplex ex parte visibilis, et ex parte videntis. Ex parte visibilis for- parte videntis. Ex parte visibilis for- maliter et effective medium est, quod maliter et effective medium est, quod ut actus visibilium, invisibilia potentia ut actus visibilium, invisibilia potentia actu facit esse visibilia. Ex parte viden- actu facit esse visibilia. Ex parte viden- tis medium duplex: commune scilicet, tis medium duplex: commune scilicet, et speciale. Commune est illud, quod et speciale. Commune est illud, quod sub uno vel duplici situ formam visi- sub uno vel duplici situ formam visi- bilis ad visum est deferens. Speciale bilis ad visum est deferens. Speciale est, quo utitur visus ad excellens, sicut est, quo utitur visus ad excellens, sicut ad solem in rota videndum. Et hoc est ad solem in rota videndum. Et hoc est excellentiam visibilis visui contempe- excellentiam visibilis visui contempe- rans, sicut in Astronomicis docetur, quod rans, sicut in Astronomicis docetur, quod si quis vult considerare solem, panno si quis vult considerare solem, panno subtili extenso ante oculos consideret, subtili extenso ante oculos consideret, vel speculo in vase nigro et obscuro po- vel speculo in vase nigro et obscuro po- sito et directe soli opposito. Sic enim sito et directe soli opposito. Sic enim consideratur qualiter luna soli incidens consideratur qualiter luna soli incidens facit eclipsim solis. Et hoc modo nobis facit eclipsim solis. Et hoc modo nobis necessarium est medium propter divinæ necessarium est medium propter divinæ lucis excellentiam, in qua mentis huma- lucis excellentiam, in qua mentis huma- næ acies invalida non figitur, nisi in tali næ acies invalida non figitur, nisi in tali medio diffusa nobis comtemperetur. medio diffusa nobis comtemperetur. Dicit enim Philosophus, quod « dispo- Dicit enim Philosophus, quod « dispo- sitio nostri intellectus ad manifestissima sitio nostri intellectus ad manifestissima naturæ, est sicut dispositio oculorum naturæ, est sicut dispositio oculorum vespertilionum ad lumen solis. » vespertilionum ad lumen solis. »

ET PER HOC patet solutio ad duo pri- ET PER HOC patet solutio ad duo pri- ma illa enim non concludunt nisi de ma illa enim non concludunt nisi de medio quod formaliter et effective facit medio quod formaliter et effective facit visibile actu visibile et tali medio im- visibile actu visibile et tali medio im- possibile est uti ad cognoscendum Deum. possibile est uti ad cognoscendum Deum. AD ALIUD dicendum, quod in tertio AD ALIUD dicendum, quod in tertio genere visionis aliquando est medium, genere visionis aliquando est medium,

et aliquando non. Si enim consideretur et aliquando non. Si enim consideretur visio intellectualis secundum species visio intellectualis secundum species manifestantes, sub quibus et in quibus manifestantes, sub quibus et in quibus manifestatur Deus, pro certo medium manifestatur Deus, pro certo medium ejus sunt species intelligibiles, quæ theo- ejus sunt species intelligibiles, quæ theo- riæ vel theophaniæ vocantur. Si autem riæ vel theophaniæ vocantur. Si autem consideretur id quod illis speciebus cela- consideretur id quod illis speciebus cela- tur, et quod attingitur intellectu, refe- tur, et quod attingitur intellectu, refe- rendo species illas ad id cujus sunt spe- rendo species illas ad id cujus sunt spe- cies, propter quod etiam in ipso intel- cies, propter quod etiam in ipso intel- lectu factæ sunt: tunc in visione illa est lectu factæ sunt: tunc in visione illa est quod sine medio per seipsum videtur. quod sine medio per seipsum videtur. Unde illa visio sic per seipsum, non est Unde illa visio sic per seipsum, non est viatoris, nisi viator per raptum superio- viatoris, nisi viator per raptum superio- ris naturæ excedat in aliquid quod ris naturæ excedat in aliquid quod comprehensoris est, ut accidit Paulo in comprehensoris est, ut accidit Paulo in raptu, ut in antehabitis dictum est. raptu, ut in antehabitis dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicit AD ALIUD dicendum, quod cum dicit Augustinus, quod « ab ipsa prima veri- Augustinus, quod « ab ipsa prima veri- tate nostra mens formatur, intelligitur. tate nostra mens formatur, intelligitur. hoc effective, et non sic ut per seipsam hoc effective, et non sic ut per seipsam accipiatur. Si enim in seipsa accipiatur, accipiatur. Si enim in seipsa accipiatur, ut dicit Damascenus, non accipitur nisi ut dicit Damascenus, non accipitur nisi ut pelagus substantiæ infinitum, quod ut pelagus substantiæ infinitum, quod non format et distinguit intellectum, sed non format et distinguit intellectum, sed confundit et diffundit: quia sic non co- confundit et diffundit: quia sic non co- gnoscitur nisi quia est, et quid non est : gnoscitur nisi quia est, et quid non est : quid autem est, non cognoscit nisi in- quid autem est, non cognoscit nisi in- finite et supereminenter, quod nec ge- finite et supereminenter, quod nec ge- nere, nec specie, nec accidente, nec nere, nec specie, nec accidente, nec proprio, nec differentia communi vel proprio, nec differentia communi vel propria vel propriissima ad aliquod co- propria vel propriissima ad aliquod co- gnoscibilium potest reduci. gnoscibilium potest reduci.

A.< A.<

AD ID quod objicitur de medio disci- Ad AD ID quod objicitur de medio disci- Ad plinæ, dicendum quod in disciplinis du- plinæ, dicendum quod in disciplinis du- plex est medium. Procedunt enim disci- plex est medium. Procedunt enim disci- plinæ aliquando ex prioribus simplici- plinæ aliquando ex prioribus simplici- ter et tunc medium notius est extremo. ter et tunc medium notius est extremo. Procedunt etiam ex prioribus aliquando Procedunt etiam ex prioribus aliquando quoad nos : et tunc medium ignotius quoad nos : et tunc medium ignotius est quam extremum : medium enim est est quam extremum : medium enim est effectus, et extremum causa: et secun- effectus, et extremum causa: et secun- dum hanc similitudinem medio utimur dum hanc similitudinem medio utimur in cognitione divina. in cognitione divina.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua dum quod medium oportet esse crea- dum quod medium oportet esse crea- tum, sicut prima ratione ostenditur. tum, sicut prima ratione ostenditur.

Ad contrarium objectum dicendum, Ad contrarium objectum dicendum,

44 1. 44 1.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

quod increatum est dupliciter conside- quod increatum est dupliciter conside- rare, in se scilicet sive secundum se, rare, in se scilicet sive secundum se, et in habitudine qua creatum se habet et in habitudine qua creatum se habet ad increatum. In se non cognoscitur nisi ad increatum. In se non cognoscitur nisi infinite, ut dictum est. In habitudine infinite, ut dictum est. In habitudine qua creatum se habet ad ipsum, co- qua creatum se habet ad ipsum, co- gnoscitur ut causa vel efficiens, vel for- gnoscitur ut causa vel efficiens, vel for- malis idealis, vel finalis. Efficiens, ut malis idealis, vel finalis. Efficiens, ut producens essentiam effectus et finiens producens essentiam effectus et finiens cam. Formalis idealis, ut exemplariter cam. Formalis idealis, ut exemplariter determinans et finiens esse effectus. determinans et finiens esse effectus. Finalis, ut effectum in substantia et esse Finalis, ut effectum in substantia et esse perfectum convertens ad se participan- perfectum convertens ad se participan- dum. Dicit enim Philosophus, quod dum. Dicit enim Philosophus, quod « omnia appetunt esse divinum, et pro- « omnia appetunt esse divinum, et pro- pter illud agunt quidquid agunt. » Et pter illud agunt quidquid agunt. » Et sic est et ante rem, et cum re, et post sic est et ante rem, et cum re, et post rem. Et hoc modo aliquam convenien- rem. Et hoc modo aliquam convenien- tiam, non generis, vel speciei, vel diffe- tiam, non generis, vel speciei, vel diffe- rentiæ, vel proprii, vel accidentis, sed rentiæ, vel proprii, vel accidentis, sed analogiæ sive proportionis habet ad analogiæ sive proportionis habet ad creatum, ut dicit Dionysius, per relatio- creatum, ut dicit Dionysius, per relatio- nem similitudinum ad dissimiles pro- nem similitudinum ad dissimiles pro- prietates ut sicut increatum se habet prietates ut sicut increatum se habet ad effectum vel ad opus proprietate in- ad effectum vel ad opus proprietate in- creati secundum facere, sic creatum ad creati secundum facere, sic creatum ad idem opus se habet secundum proprie- idem opus se habet secundum proprie- tatem creati et secundum fieri. Et hoc tatem creati et secundum fieri. Et hoc modo creatum medium est quoad nos modo creatum medium est quoad nos ad creatum cognoscendum. ad creatum cognoscendum.

AD ALIUD dicendum est, quod talis AD ALIUD dicendum est, quod talis habitudo analogiæ qualis dicta est, suf- habitudo analogiæ qualis dicta est, suf- licit ad ratiocinationem argumentationis licit ad ratiocinationem argumentationis qua syllogizatur causa eminens per effe- qua syllogizatur causa eminens per effe- ctum suum non convertibilem cum ipsa. ctum suum non convertibilem cum ipsa.

AD ALIUD dicendum, quod in decla- AD ALIUD dicendum, quod in decla- ratione causæ per effectum non conver- ratione causæ per effectum non conver- tibilem, nihil prohibet multa esse media. tibilem, nihil prohibet multa esse media. Unde licet Pater optime declaretur per Unde licet Pater optime declaretur per Verbum, et sicut in plena luce totius Verbum, et sicut in plena luce totius sue deitatis, sicut dicit Christus ad sue deitatis, sicut dicit Christus ad Philippum, Joan. xiv, 9 Qui videt me, Philippum, Joan. xiv, 9 Qui videt me, videt et Patrem, scilicet meum: nihil videt et Patrem, scilicet meum: nihil tamen prohibet, quin etiam obscure tamen prohibet, quin etiam obscure declaretur per effectum non consub- declaretur per effectum non consub- stantialem, sicut per vestigium, et etiam stantialem, sicut per vestigium, et etiam per Scripturas, ut dicit Damascenus, per Scripturas, ut dicit Damascenus, mystice vel symbolice loquentes ip- mystice vel symbolice loquentes ip-

sum. sum.

XXX1 XXX1

81 81

EODEM modo solvitur id quod objicitur EODEM modo solvitur id quod objicitur de Matthæo. de Matthæo.

OMNINO eodem modo dicendum est ad OMNINO eodem modo dicendum est ad id quod objicitur de Sententiis. id quod objicitur de Sententiis.

AD ALIUD quod Augustinus in libro AD ALIUD quod Augustinus in libro de Libero arbitrio dicit, dicendum quod de Libero arbitrio dicit, dicendum quod Augustinus vocat ibi oblivisci non in- Augustinus vocat ibi oblivisci non in- tendere vel curare creaturæ, sicut in- tendere vel curare creaturæ, sicut in- tenditur ei cujus indigentia est et utili- tenditur ei cujus indigentia est et utili- tas ad aliquid. Cum enim ad incommu- tas ad aliquid. Cum enim ad incommu- tabilem veritatem venitur, non inten- tabilem veritatem venitur, non inten- ditur creatis ut mediis ad pervenien- ditur creatis ut mediis ad pervenien- dum : sicut tenens solium, scalis ad dum : sicut tenens solium, scalis ad ascendendum non intendit, ut dicit ascendendum non intendit, ut dicit Bernardus, licet postea de solio scalas Bernardus, licet postea de solio scalas conspiciat. Sicut et comprehensores post conspiciat. Sicut et comprehensores post comprehensionem in lumine primæ comprehensionem in lumine primæ causæ creata conspiciunt, admirando causæ creata conspiciunt, admirando summam sapientiam in ipsis, quamvis summam sapientiam in ipsis, quamvis non attendant ad ea ut per illa veniant non attendant ad ea ut per illa veniant ad incommutabilem veritatem. ad incommutabilem veritatem.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

ILLA quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. ILLA quæ objiciuntur in contrarium, Ad object. concedenda sunt, ut dictum est, intelli- concedenda sunt, ut dictum est, intelli- gendo. gendo.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quale et quid sit medium in cognitione Quale et quid sit medium in cognitione naturali? naturali?

SECUNDO quæritur, Quale vel quid SECUNDO quæritur, Quale vel quid sit medium in cognitione naturali? sit medium in cognitione naturali?

Et quæruntur duo, scilicet de medio Et quæruntur duo, scilicet de medio quod est vestigium, et de medio quod quod est vestigium, et de medio quod est imago. est imago.

De vestigio quæruntur tria. De vestigio quæruntur tria. Primo, An vestigium Creatoris in Primo, An vestigium Creatoris in creatura sit? creatura sit?

Secundo, Quid sit vestigium? Secundo, Quid sit vestigium? Et tertio, An in omni creatura? Et tertio, An in omni creatura?

6 6

Sed contra. Sed contra.

82 82

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De medio quod est vestigium. De medio quod est vestigium.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA I. PARTICULA I.

An vestigium Creatoris sit in creatura? An vestigium Creatoris sit in creatura?

AD primum objicitur sic : AD primum objicitur sic :

1. Augustinus in libro XI de Civitate 1. Augustinus in libro XI de Civitate Dei «Per omnia opera sua significa- Dei «Per omnia opera sua significa- tionis suæ sparsit indicia ¹. » Indicium tionis suæ sparsit indicia ¹. » Indicium autem significationis signum est. Ergo autem significationis signum est. Ergo vestigium Dei est in creaturis. vestigium Dei est in creaturis.

2. Adhuc, Job, x1, 7: Forsitan vesti- 2. Adhuc, Job, x1, 7: Forsitan vesti- gia Dei comprehendes, et usque ad per- gia Dei comprehendes, et usque ad per- fectum Omnipotentem reperies. Hoc fectum Omnipotentem reperies. Hoc incassum diceretur, nisi vestigium esset incassum diceretur, nisi vestigium esset in creaturis. in creaturis.

3. Adhuc, Job, xx11, 11: Vestigia ejus 3. Adhuc, Job, xx11, 11: Vestigia ejus secutus est pes meus. Quod non diceret, secutus est pes meus. Quod non diceret, nisi vestigium in creaturis cognovisset. nisi vestigium in creaturis cognovisset. IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Vestigium dicit similitudinem ali- 1. Vestigium dicit similitudinem ali- quam imperfectam ejus cujus est vesti- quam imperfectam ejus cujus est vesti- gium. Dicit enim similitudinem plantæ gium. Dicit enim similitudinem plantæ pedis secundum numerum digitorum pedis secundum numerum digitorum pedis, et dispositionem plantæ. Propter pedis, et dispositionem plantæ. Propter quod, ut dicit Augustinus, proprie in pul- quod, ut dicit Augustinus, proprie in pul- vere fit, vel in via molli. Sicut autem in- vere fit, vel in via molli. Sicut autem in- vestigatur homo et cognoscitur per imagi- vestigatur homo et cognoscitur per imagi- nem, eo quod propria similitudo ad figu- nem, eo quod propria similitudo ad figu- ram est, quæ sibi propria est : ita inve- ram est, quæ sibi propria est : ita inve-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap.

stigatur et cognoscitur per similitudinem stigatur et cognoscitur per similitudinem partis, eo quod figura partis propria est partis, eo quod figura partis propria est sicut figura totius. Et regulariter verum sicut figura totius. Et regulariter verum est, quod ex proprio cognoscitur pro- est, quod ex proprio cognoscitur pro- prium, sive sit similitudo partis, sive sit prium, sive sit similitudo partis, sive sit similitudo totius. Deus autem ex creatura similitudo totius. Deus autem ex creatura perfecte investigari non potest secundum perfecte investigari non potest secundum propria essentiæ et personarum. Psal. propria essentiæ et personarum. Psal. LXXVI, 20: Vestigia tua non cognoscen- LXXVI, 20: Vestigia tua non cognoscen- tur. Ergo videtur, quod vestigium Dei tur. Ergo videtur, quod vestigium Dei in creatura non sit. in creatura non sit.

2. Adhuc, Vestigium cum in tribus 2. Adhuc, Vestigium cum in tribus distinctis sit, quæ sunt substantia unum, distinctis sit, quæ sunt substantia unum, relatione differentia, similitudinem vide- relatione differentia, similitudinem vide- tur ponere ad distinctionem personarum. tur ponere ad distinctionem personarum. Trinitas ergo in creaturis per vestigium Trinitas ergo in creaturis per vestigium investigabilis est: Philosophi ergo per investigabilis est: Philosophi ergo per creaturas potuerunt cognoscere Trinita- creaturas potuerunt cognoscere Trinita- tem, quod improbatum est. tem, quod improbatum est.

3. Adhuc, Ex contactu aliquo induci- 3. Adhuc, Ex contactu aliquo induci- tur vestigium: contactus autem inter tur vestigium: contactus autem inter causam primam et effectum nullus est: causam primam et effectum nullus est: quia dicit Philosophus in libro de Causis, quia dicit Philosophus in libro de Causis, quod prima causa regit res omnes, præter- quod prima causa regit res omnes, præter- quam quod commisceatur cum eis. Ergo quam quod commisceatur cum eis. Ergo videtur, quod vestigium in creaturis non videtur, quod vestigium in creaturis non relinquit Deus. relinquit Deus.

4. Adhuc, Infinite distantium nulla est 4. Adhuc, Infinite distantium nulla est proportio neque impressio: Deus autem proportio neque impressio: Deus autem infinite distat a quolibet suo effectu: ergo infinite distat a quolibet suo effectu: ergo nihil impressionis relinquit in illo: ve- nihil impressionis relinquit in illo: ve- stigium ergo Dei non relinquitur in crea- stigium ergo Dei non relinquitur in crea- turis. Et hoc videtur sentire Apostolus, turis. Et hoc videtur sentire Apostolus, ad Roman. x1, 33: O altitudo divitiarum ad Roman. x1, 33: O altitudo divitiarum sapientiæ et scientiæ Dei ! quam incom- sapientiæ et scientiæ Dei ! quam incom- prehensibilia sunt judicia ejus, et inve- prehensibilia sunt judicia ejus, et inve- stigabiles viæ ejus ! stigabiles viæ ejus !

5. Adhuc, Videtur vestigium non esse 5. Adhuc, Videtur vestigium non esse in naturalibus sive substantialibus crea- in naturalibus sive substantialibus crea- turæ, sed in gratuitis: quia, super illud turæ, sed in gratuitis: quia, super illud Job, x1, 7 Forsitan vestigia Dei com- Job, x1, 7 Forsitan vestigia Dei com- prehendes, dicit Gregorius : « Vestigia prehendes, dicit Gregorius : « Vestigia sunt benignitas visitationis, qua viam sunt benignitas visitationis, qua viam nobis ostendit ut mundum visum sequa- nobis ostendit ut mundum visum sequa- mur, donec ad contemplandum pervenia- mur, donec ad contemplandum pervenia- mus. » Hæc nequeunt comprehendi : mus. » Hæc nequeunt comprehendi : quia ubi et unde quibusve modis dona quia ubi et unde quibusve modis dona

24. 24.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

Spiritus ejus veniant, nescimus. In gra- Spiritus ejus veniant, nescimus. In gra- tuitis ergo est vestigium ut videatur. tuitis ergo est vestigium ut videatur.

SOLUTIO. Vestigium dupliciter dicitur : SOLUTIO. Vestigium dupliciter dicitur : proprie scilicet, et per translationem. proprie scilicet, et per translationem. Proprie est impressio pedis in pulvere Proprie est impressio pedis in pulvere vel via molli. Et quia omnis impressio vel via molli. Et quia omnis impressio secundum tactum fit: omnis autem ta- secundum tactum fit: omnis autem ta- ctus secundum ultimum tangentis: ideo ctus secundum ultimum tangentis: ideo vestigium similitudo est ad ultimum quod vestigium similitudo est ad ultimum quod est in pede et hoc est planta pedis et est in pede et hoc est planta pedis et digitorum. Quia autem hoc imperfecte digitorum. Quia autem hoc imperfecte repræsentat pedem, et imperfectius eum repræsentat pedem, et imperfectius eum cujus est pes: spissitudinem enim pedis cujus est pes: spissitudinem enim pedis non repræsentat, neque lineamenta et fi- non repræsentat, neque lineamenta et fi- guras superiorum pedis nec interiorum : guras superiorum pedis nec interiorum : ideo sub hac similitudine ad signum ideo sub hac similitudine ad signum quodcumque transfertur quod cum causa quodcumque transfertur quod cum causa non sit convertibile, secundum quod dicit non sit convertibile, secundum quod dicit Aristoteles in II Priorum, quod « ex ico- Aristoteles in II Priorum, quod « ex ico- tibus et signis proceditur in dialecticis et tibus et signis proceditur in dialecticis et rhetoricis argumentationibus: » icos enim rhetoricis argumentationibus: » icos enim vel iconia similitudo est imperfecta. Et vel iconia similitudo est imperfecta. Et ex talibus etiam naturæ rerum cogno- ex talibus etiam naturæ rerum cogno- scuntur, ut ibidem dicit, quod si quis con- scuntur, ut ibidem dicit, quod si quis con- cedat simul mutare corpus et animam cedat simul mutare corpus et animam quæcumque sunt naturales passiones. Et quæcumque sunt naturales passiones. Et secundum hoc dicitur vestigium Dei in secundum hoc dicitur vestigium Dei in creaturis, signum scilicet quo probabiliter creaturis, signum scilicet quo probabiliter aliquid Dei cognoscitur. Et deficit ab ima- aliquid Dei cognoscitur. Et deficit ab ima- gine in hoc, quod imperfecta est similitu- gine in hoc, quod imperfecta est similitu- do exteriorum et secundum partem. Con- do exteriorum et secundum partem. Con- venit autem cum eadem in hoc, quod ali- venit autem cum eadem in hoc, quod ali- cujus exterioris est similitudo, et ducit in cujus exterioris est similitudo, et ducit in aliquid ejus cujus est similitudo, et etiam aliquid ejus cujus est similitudo, et etiam aliquo modo in distinctionem partis il- aliquo modo in distinctionem partis il- lius cujus similitudo est, quamvis confuse lius cujus similitudo est, quamvis confuse "t imperfecte. "t imperfecte.

Prima ergo duo objecta conceduntur. Prima ergo duo objecta conceduntur. AD TERTIUM dicendum, quod ibi per AD TERTIUM dicendum, quod ibi per translationem similitudo accipitur a signo translationem similitudo accipitur a signo non convertibili, et nihil prohibet signum non convertibili, et nihil prohibet signum ad diversa referri. Unde sicut ea quæ ad diversa referri. Unde sicut ea quæ sunt de bono creaturæ, vestigia sunt cau- sunt de bono creaturæ, vestigia sunt cau- sau creantis: sic ea quæ sunt de bono sau creantis: sic ea quæ sunt de bono gratiæ, vestigia sunt bonitatis divinæ per gratiæ, vestigia sunt bonitatis divinæ per gratiam opus suum reparantis : et vesti- gratiam opus suum reparantis : et vesti- gium univoce prædicatur de illis, vel ad gium univoce prædicatur de illis, vel ad minus per analogiam. Bonum enim gra- minus per analogiam. Bonum enim gra-

83 83

tiæ similius est bonitati divinæ, quam tiæ similius est bonitati divinæ, quam bonum naturæ. bonum naturæ.

AD ID quod in contrarium objicitur, di- Ad object.1. AD ID quod in contrarium objicitur, di- Ad object.1. cendum quod hoc sequeretur quod infert, cendum quod hoc sequeretur quod infert, si vestigium diceret propriam similitu- si vestigium diceret propriam similitu- dinem et perfectam. Dictum est autem, dinem et perfectam. Dictum est autem, quod non dicit nisi confusam et imperfe- quod non dicit nisi confusam et imperfe- ctam dicit enim similitudinem ad pedis ctam dicit enim similitudinem ad pedis ultimum et extremum: unde non ducit ultimum et extremum: unde non ducit in quid Deus sit secundum se: sic enim, in quid Deus sit secundum se: sic enim, ut dictum est, pelagus est infinitum : sed ut dictum est, pelagus est infinitum : sed ducit in habitudinem qua se causa prima ducit in habitudinem qua se causa prima habet ad causatum, quæ quasi extremum habet ad causatum, quæ quasi extremum et ultimum est Dei : non enim cognosci- et ultimum est Dei : non enim cognosci- tur ex ea nisi quia est, et quid non est, tur ex ea nisi quia est, et quid non est, sicut ex factura factor, ex specie pulcher, sicut ex factura factor, ex specie pulcher, ex magnitudine molis et virtutis immen- ex magnitudine molis et virtutis immen- sus, ex temporalitate creaturæ æternus. sus, ex temporalitate creaturæ æternus.

AD ALIUD dicendum, quod licet vesti- Adobject.2. AD ALIUD dicendum, quod licet vesti- Adobject.2. gium in tribus sit quæ substantia sunt gium in tribus sit quæ substantia sunt unum, differentia relatione: tamen quia unum, differentia relatione: tamen quia nec per substantiam unam, nec per tria nec per substantiam unam, nec per tria differentia refertur ad propria et intrin- differentia refertur ad propria et intrin- seca essentiæ divinæ, nec ad propria seca essentiæ divinæ, nec ad propria personarum, sed confuse ad appropriata personarum, sed confuse ad appropriata et attributa, quæ per habitudines quasi et attributa, quæ per habitudines quasi exteriores attribuntur essentiæ et perso- exteriores attribuntur essentiæ et perso- nis divinis ideo per ea quæ sunt vestigii, nis divinis ideo per ea quæ sunt vestigii, Trinitas sub propriis personarum non Trinitas sub propriis personarum non potest cognosci. potest cognosci.

AD ALIUD dicendum, quod contactus Adobject. 3. AD ALIUD dicendum, quod contactus Adobject. 3. essentialis vel commixtio non est primæ essentialis vel commixtio non est primæ causæ ad aliquod suum causatum, sed causæ ad aliquod suum causatum, sed contactus metaphoricus, qui est in pro- contactus metaphoricus, qui est in pro- portione duorum similiter se adinvicem portione duorum similiter se adinvicem habentium, vel similiter se habentium habentium, vel similiter se habentium ad unum tertium vel ad duo, secundum ad unum tertium vel ad duo, secundum quod proportiones distinguuntur ab Eu- quod proportiones distinguuntur ab Eu- clide in V Geometriæ, potest esse causæ clide in V Geometriæ, potest esse causæ ad suum causatum et sic in affectu re- ad suum causatum et sic in affectu re- linquitur vestigium. linquitur vestigium.

AD ALIUD dicendum, quod licet causa Adobject.1. AD ALIUD dicendum, quod licet causa Adobject.1. prima in infinitum a causato distet per prima in infinitum a causato distet per essentiam et per omnes proprietates es- essentiam et per omnes proprietates es- sentiales, tamen per habitudinem cau- sentiales, tamen per habitudinem cau- sandi et habitudinem operis non distat in sandi et habitudinem operis non distat in infinitum, sed contingit causatum produ- infinitum, sed contingit causatum produ- cendo, ad esse determinando, et ad finem cendo, ad esse determinando, et ad finem convertendo. convertendo.

Ad object.5. Ad object.5.

84 84

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ULTIMUM patet solutio per ea quæ in AD ULTIMUM patet solutio per ea quæ in principio solutionis dicta sunt. principio solutionis dicta sunt.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Quid sit vestigium? et, Penes quid ve- Quid sit vestigium? et, Penes quid ve- stigii assignationes diversificentur¹? stigii assignationes diversificentur¹?

Secundo quæritur, Quid sit vesti- Secundo quæritur, Quid sit vesti- gium? gium?

Et videtur, quod Et videtur, quod

1. Numerus, pondus,et mensura unius- 1. Numerus, pondus,et mensura unius- cujusque rei, propter illud Sapientiæ, XI, cujusque rei, propter illud Sapientiæ, XI, 21: Omnia in mensura, et numero, et 21: Omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti. pondere disposuisti.

2. Adhuc, Augustinus in libro de Na- 2. Adhuc, Augustinus in libro de Na- tura boni, distinguens vestigium, di- tura boni, distinguens vestigium, di- cit, quod « modus, species, et ordo in cit, quod « modus, species, et ordo in omnibus rebus creatis inventa, vestigium omnibus rebus creatis inventa, vestigium sunt » et sic videtur, quod triplex sit sunt » et sic videtur, quod triplex sit vestigium. vestigium.

3. Adhuc, Augustinus in lib. LXXXIII 3. Adhuc, Augustinus in lib. LXXXIII Quæstionum, tertio modo inducit vesti- Quæstionum, tertio modo inducit vesti- gium dicens, quod « in omni re inveni- gium dicens, quod « in omni re inveni- tur quod est, quod discernitur, et quod tur quod est, quod discernitur, et quod congruit » et sic videtur, quod multa congruit » et sic videtur, quod multa sunt vestigia. sunt vestigia.

4. Adhuc, In commento libri Causa- 4. Adhuc, In commento libri Causa- rum ponuntur ista tria: ens, verum, rum ponuntur ista tria: ens, verum, bonum. Et dicitur ibidem, quod in om- bonum. Et dicitur ibidem, quod in om- nibus inveniuntur ut causæ formales nibus inveniuntur ut causæ formales primæ. primæ.

5 Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- 5 Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- chia, cap. 11, videtur ista ponere, sub- chia, cap. 11, videtur ista ponere, sub- stantia, virtus, et operatio. Unaquæque stantia, virtus, et operatio. Unaquæque enim res est id quod est et subsistens : enim res est id quod est et subsistens : et sic substantia est, sive quid. Dicit et sic substantia est, sive quid. Dicit etiam, quod nihil destituitur propria etiam, quod nihil destituitur propria operatione non autem aliquid habet operatione non autem aliquid habet

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. III, Art. 15 et 16. Tom. XXV hujusce Dist. III, Art. 15 et 16. Tom. XXV hujusce

operationem nisi habeat virtutem ad ope- operationem nisi habeat virtutem ad ope- rationem et sic propria virtute non de- rationem et sic propria virtute non de- stituitur in omni ergo est substantia, stituitur in omni ergo est substantia, virtus, et operatio. virtus, et operatio.

De prima autem istarum assignatio- De prima autem istarum assignatio- num quæritur. num quæritur.

1. Quid dicatur numerus ? Communis 1. Quid dicatur numerus ? Communis enim animi acceptio apud Philosophos enim animi acceptio apud Philosophos est, quod ab uno primo non est nisi est, quod ab uno primo non est nisi unum. In creato ergo primo quod imme- unum. In creato ergo primo quod imme- diate est a primo creante, non est nisi diate est a primo creante, non est nisi unum non ergo numerus: quia unum unum non ergo numerus: quia unum

non est numerus. non est numerus.

2. Adhuc, Pondus non est nisi corpo- 2. Adhuc, Pondus non est nisi corpo- rum, proprie loquendo, et est inclinatio rum, proprie loquendo, et est inclinatio ad motum rectum : circulariter enim ad motum rectum : circulariter enim mota sunt nullius ponderis. Multa etiam mota sunt nullius ponderis. Multa etiam sunt, quæ nec corpora sunt, nec motus sunt, quæ nec corpora sunt, nec motus recti sunt. In his ergo non invenitur recti sunt. In his ergo non invenitur pondus : in quibus tamen est vestigium : pondus : in quibus tamen est vestigium : pondus ergo non est pars vestigii. pondus ergo non est pars vestigii.

3. Adhuc, Mensura proprie non est ni- 3. Adhuc, Mensura proprie non est ni- si quantitatis. In his quæ non sunt quan- si quantitatis. In his quæ non sunt quan- ta, etiam vestigium invenitur. Mensura ta, etiam vestigium invenitur. Mensura ergo generaliter non est pars vestigii. Et ergo generaliter non est pars vestigii. Et sic videtur, quod nullum eorum quæ in sic videtur, quod nullum eorum quæ in libro Sapientiæ ponuntur, proprie lo- libro Sapientiæ ponuntur, proprie lo- quendo est vestigium, vel pars vestigii. quendo est vestigium, vel pars vestigii.

Adhuc, Ea quæ ponuntur in secunda Adhuc, Ea quæ ponuntur in secunda assignatione, videntur non esse de ve- assignatione, videntur non esse de ve- stigio. stigio.

1. Modus enim non est infiniti. Unde 1. Modus enim non est infiniti. Unde infinitum sicut potentia naturalis nullum infinitum sicut potentia naturalis nullum habet modum. Et sic videtur, quod ma- habet modum. Et sic videtur, quod ma- teria prima modo careat, quæ tamen teria prima modo careat, quæ tamen creatum aliquid est. creatum aliquid est.

2. Adhuc, Augustiuus in lib.XII super 2. Adhuc, Augustiuus in lib.XII super Genesim ad litteram : « Verum est in- Genesim ad litteram : « Verum est in- formitatem primam speciem non habere.» formitatem primam speciem non habere.» Ergo nec speciem habet et cum unum- Ergo nec speciem habet et cum unum- quodque ordinetur specie sua, videtur quodque ordinetur specie sua, videtur quod nec ordinem habeat. Cum ergo ve- quod nec ordinem habeat. Cum ergo ve- stigium similitudo sit in omnibus inventa, stigium similitudo sit in omnibus inventa, videtur quod illa tria non sint vestigium. videtur quod illa tria non sint vestigium.

novæ editionis. novæ editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura boni, cap. 3. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura boni, cap. 3.

4 4

IN J P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15. IN J P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 15.

Ad assignationem quam ponit Augu- Ad assignationem quam ponit Augu- stinus in libro LXXXIII Quæstionum, du- stinus in libro LXXXIII Quæstionum, du- bitatur sic: quia bitatur sic: quia

1. In omni re sicut est quod est, sic est 1. In omni re sicut est quod est, sic est quo est videtur ergo, quod quo est sit quo est videtur ergo, quod quo est sit pars vestigii sicut ipsum quod est, et sic pars vestigii sicut ipsum quod est, et sic quatuor sunt de vestigio. quatuor sunt de vestigio.

2. Adhuc, Quod discernitur, est aliud 2. Adhuc, Quod discernitur, est aliud ab eo quo discernitur: quia quod est, et ab eo quo discernitur: quia quod est, et quo est, non fundatur in eodem: ergo quo est, non fundatur in eodem: ergo sicut quod discernitur est de vestigio, ita sicut quod discernitur est de vestigio, ita et quo discernitur. et quo discernitur.

3. Adhuc, Quod congruit, aliud habet 3. Adhuc, Quod congruit, aliud habet quo congruit uni, et aliud quo congruit quo congruit uni, et aliud quo congruit alteri non enim in uno omnibus con- alteri non enim in uno omnibus con- gruere potest multa ergo intelliguntur gruere potest multa ergo intelliguntur in eo quod congruit et sic non tantum in eo quod congruit et sic non tantum tria sunt de vestigio. tria sunt de vestigio.

Adhuc objicitur de illa assignatione, Adhuc objicitur de illa assignatione, "Ens, verum, bonum: » ista enim con- "Ens, verum, bonum: » ista enim con- vertuntur super idem: omne enim ens vertuntur super idem: omne enim ens verum est et bonum: hæc ergo non ad verum est et bonum: hæc ergo non ad tria, sed ad unum referuntur, et videntur tria, sed ad unum referuntur, et videntur esse synonyma. esse synonyma.

est. est.

In ultima etiam assignatione dubium In ultima etiam assignatione dubium

1. Non enim omnia creata substantia 1. Non enim omnia creata substantia sunt quia accidentium magna est mul- sunt quia accidentium magna est mul- titudo, ut dicit Aristoteles in IX primæ titudo, ut dicit Aristoteles in IX primæ philosophiæ. philosophiæ.

2. Adhuc, Ejusdem est virtus, cujus 2. Adhuc, Ejusdem est virtus, cujus est operatio operatio autem tantum est operatio operatio autem tantum particularium est, ut dicit Aristoteles :er- particularium est, ut dicit Aristoteles :er- go et virtus particularium: multa sunt go et virtus particularium: multa sunt in quibus vestigium est, quæ particularia in quibus vestigium est, quæ particularia non sunt ergo substantia, virtus, et ope- non sunt ergo substantia, virtus, et ope- ratio, non generaliter constituunt vesti- ratio, non generaliter constituunt vesti- gium quod in omnibus creaturis inveni- gium quod in omnibus creaturis inveni-

tur. tur.

QUÆRITUR etiam, QUÆRITUR etiam,

1. Penes quid omnes inductæ assigna- 1. Penes quid omnes inductæ assigna- tiones vestigii diversificentur ? tiones vestigii diversificentur ?

2. Adhuc, Cum in omni creato non sint 2. Adhuc, Cum in omni creato non sint nisi duo, ut dicit Boetius, quod est scili- nisi duo, ut dicit Boetius, quod est scili- cet, et quo est, non videntur nisi duo esse cet, et quo est, non videntur nisi duo esse in vestigio. in vestigio.

85 85

3. Adhuc, Cum multa sint attributa 3. Adhuc, Cum multa sint attributa creatori, sicut essentia, potentia, bonitas, creatori, sicut essentia, potentia, bonitas, virtus, et hujusmodi, videtur quod multa virtus, et hujusmodi, videtur quod multa debeant esse in vestigio omnia ista ma- debeant esse in vestigio omnia ista ma- nifestantia, et non tria tantum. nifestantia, et non tria tantum.

SOLUTIO. Dicendum, quod in tribus quæ Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod in tribus quæ Solutio. sunt partes vestigii, assignatur perfectio sunt partes vestigii, assignatur perfectio boni naturæ omnis creati. boni naturæ omnis creati.

Ad 1. Ad 1.

Et ut ad tria ultima primo respondea- Ad quæst. Et ut ad tria ultima primo respondea- Ad quæst. tur, dicendum, quod assignationes vesti- tur, dicendum, quod assignationes vesti- gii diversæ sunt, propter diversam crea- gii diversæ sunt, propter diversam crea- turæ in qua sunt considerationem. Crea- turæ in qua sunt considerationem. Crea- tum enim potest considerari in fieri, et in tum enim potest considerari in fieri, et in esse, et in perfecto esse. Potest etiam esse, et in perfecto esse. Potest etiam considerari prout cognoscibile est, et considerari prout cognoscibile est, et prout disponitur ad operationem. Et prout disponitur ad operationem. Et penes ista quinque, quinque assignationes penes ista quinque, quinque assignationes accipiuntur quæ inductæ sunt. accipiuntur quæ inductæ sunt.

Si enim consideratur in fieri, sic poni- Si enim consideratur in fieri, sic poni- tur illa de libro Sapientiæ, « Numerus, tur illa de libro Sapientiæ, « Numerus, pondus, et mensura. » Cum ergo in om- pondus, et mensura. » Cum ergo in om- ni creato sit et quod est, et quo est: sive ni creato sit et quod est, et quo est: sive id quod est, et esse, ut dicit Boetius in id quod est, et esse, ut dicit Boetius in libro de Hebdomadibus, omne creatum libro de Hebdomadibus, omne creatum numerum habet principiorum ex quibus numerum habet principiorum ex quibus constituitur, sicut et Boetius dicit in pro- constituitur, sicut et Boetius dicit in pro- cemio Arithmetica, inducens Pythagoram cemio Arithmetica, inducens Pythagoram dicentem, quod omnia Deus in numeris dicentem, quod omnia Deus in numeris disposuit. Et in libro de Causis probatur, disposuit. Et in libro de Causis probatur, quod in omni creato a primo plura sunt quod in omni creato a primo plura sunt de necessitate constituentia ipsum. Est de necessitate constituentia ipsum. Est enim in ipso quod est, secundum quod enim in ipso quod est, secundum quod nihil est, et potentiale est. Et est in ipso nihil est, et potentiale est. Et est in ipso esse quod habet ex causa prima. Et est esse quod habet ex causa prima. Et est in ipso conversio ad causam primam per in ipso conversio ad causam primam per quam accipit esse. Et est in ipso habi- quam accipit esse. Et est in ipso habi- tudo ejus quod est ad esse, et e converso tudo ejus quod est ad esse, et e converso habitudo esse ad id quod est : qua habi- habitudo esse ad id quod est : qua habi- tudine unum dependet ad alterum, et e tudine unum dependet ad alterum, et e converso. Et est in ipso habitudo consti- converso. Et est in ipso habitudo consti- tuentium totum ad constitutionem totius tuentium totum ad constitutionem totius sine augmento et diminutione, et e con- sine augmento et diminutione, et e con- verso est in ipso habitudo totius ad prin- verso est in ipso habitudo totius ad prin- cipia constituentia, ut sub forma totius cipia constituentia, ut sub forma totius terminentur, in qua terminatione non terminentur, in qua terminatione non effluat forma totius ad plura, nec sistat effluat forma totius ad plura, nec sistat ad [pauciora. Propter numerum ergo ad [pauciora. Propter numerum ergo