Solutio. Solutio.

Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

60 60

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

per quæ Philosophi cognoscere poterant per quæ Philosophi cognoscere poterant Trinitatem. Trinitatem.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod Phi- SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod Phi- losophi per propria ductu naturalis ratio- losophi per propria ductu naturalis ratio- nis non potuerunt cognoscere trinitatem nis non potuerunt cognoscere trinitatem personarum. Anima enim humana nullius personarum. Anima enim humana nullius rei accipit scientiam, nisi illius cujus rei accipit scientiam, nisi illius cujus principia prima habet apud seipsam. Hæc principia prima habet apud seipsam. Hæc enim sunt quasi instrumenta quibus enim sunt quasi instrumenta quibus erudit seipsam, et exit a potentia erudit seipsam, et exit a potentia sciendi ad actum sciendi. Habet autem sciendi ad actum sciendi. Habet autem apud se, quod una natura simplex et in- apud se, quod una natura simplex et in- divisa secundum unam essentiam et divisa secundum unam essentiam et unum esse non est in tribus personis a unum esse non est in tribus personis a se invicem distinctis personaliter: et ideo se invicem distinctis personaliter: et ideo supra hoc, vel præter hoc, vel contra hoc supra hoc, vel præter hoc, vel contra hoc nihil accipit, nisi aliqua gratia vel illu- nihil accipit, nisi aliqua gratia vel illu- minatione altioris luminis sublevata sit minatione altioris luminis sublevata sit anima. anima.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod AD PRIMUM ergo dicendum, quod Glossa, ad Roman. 1,20, loquitur de ap- Glossa, ad Roman. 1,20, loquitur de ap- propriatis, et non de propriis. Appro- propriatis, et non de propriis. Appro- priata enim essentialiter communia sunt priata enim essentialiter communia sunt et uni substantiæ in tribus personis con- et uni substantiæ in tribus personis con- veniunt, licet ad unam personam referri veniunt, licet ad unam personam referri possint potentialiter, et non ad aliam se- possint potentialiter, et non ad aliam se- cundum aliquam convenientiæ rationem. cundum aliquam convenientiæ rationem.

AD ALIUD quod dicit Anselmus, dicen- AD ALIUD quod dicit Anselmus, dicen- dum quod processio personarum exigitur dum quod processio personarum exigitur per appropriata, et non per propria: per appropriata, et non per propria: quia posito quod non sit Pater in ratione quia posito quod non sit Pater in ratione Patris, nec Filius in ratione Filii, nec Patris, nec Filius in ratione Filii, nec Spiritus sanctus in ratione Spiritus san- Spiritus sanctus in ratione Spiritus san- cti, sed sit unus Deus potens, sapiens, cti, sed sit unus Deus potens, sapiens, volens, sufficiens causa est ad creandum, volens, sufficiens causa est ad creandum, quamvis sit unus in persona, sicut est quamvis sit unus in persona, sicut est unus in essentia. unus in essentia.

AD ALIUD dicendum, quod Plato patrem AD ALIUD dicendum, quod Plato patrem intellectum creantem nominat, filium intellectum creantem nominat, filium autem mundum : quem mundum voca- - autem mundum : quem mundum voca- - vit, eo quod a mundissimo exemplari vit, eo quod a mundissimo exemplari exivit, arte scilicet creatoris, quem ar- exivit, arte scilicet creatoris, quem ar- chetypum mundum dixit. Matriculam chetypum mundum dixit. Matriculam autem vocavit materiam. Unde constat, autem vocavit materiam. Unde constat, quod de appropriatis et non de propriis quod de appropriatis et non de propriis loquitur, et ad productionem rerum hoc loquitur, et ad productionem rerum hoc refert, et non ad processionem persona- refert, et non ad processionem persona-

rum. rum.

AD ALIUD dicendum, quod licet intel- AD ALIUD dicendum, quod licet intel- lectus omnis sic agat, tamen illa non lectus omnis sic agat, tamen illa non sunt propria quibus persona a persona sunt propria quibus persona a persona distinguitur in divinis, sed attributa uni distinguitur in divinis, sed attributa uni personæ causanti per intellectum, a qua personæ causanti per intellectum, a qua res causata procedunt, sicut artificiata res causata procedunt, sicut artificiata procedunt ab intellectu practico. procedunt ab intellectu practico.

AD ALIUD dicendum, quod auctoritas AD ALIUD dicendum, quod auctoritas Augustini non probat quod cognoverunt Augustini non probat quod cognoverunt nisi per appropriata, quæ secundum se nisi per appropriata, quæ secundum se sunt communia sicut et essentia. sunt communia sicut et essentia.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Ari- AD ALIUD dicendum, quod dictum Ari- stotelis nihil facit ad propositum. Vult stotelis nihil facit ad propositum. Vult enim dicere, quod propter hoc quod in- enim dicere, quod propter hoc quod in- feriora corpora perficiuntur trina dimen- feriora corpora perficiuntur trina dimen- sione, et maxime corpus humanum, et sione, et maxime corpus humanum, et tribus motibus, scilicet locali, augmenti, tribus motibus, scilicet locali, augmenti, et alterationis, qui a creatore sunt per et alterationis, qui a creatore sunt per coelum. Omnes enim conveniunt in hoc, coelum. Omnes enim conveniunt in hoc, quod coelum locus Dei est, ut ibidem di- quod coelum locus Dei est, ut ibidem di- cit. Longitudo autem et motus augmenti cit. Longitudo autem et motus augmenti a summo cœli ad imum perficitur, et e a summo cœli ad imum perficitur, et e converso. Dimensio autem latitudinis, et converso. Dimensio autem latitudinis, et motus localis a dextro in sinistrum, ab motus localis a dextro in sinistrum, ab Oriente in Occidens perficitur, et e con- Oriente in Occidens perficitur, et e con- verso. Dimensio autem profunditatis et verso. Dimensio autem profunditatis et motus alterationis a sensibilibus a retro motus alterationis a sensibilibus a retro in ante, et a Meridie in Aquilonem per- in ante, et a Meridie in Aquilonem per- ficitur, et e converso. Et ideo magnifica- ficitur, et e converso. Et ideo magnifica- bant Deum tribus sacrificiis, qui coelo bant Deum tribus sacrificiis, qui coelo præsidet, et per cœlum ista perficit. præsidet, et per cœlum ista perficit.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Tri- AD ALIUD dicendum, quod dictum Tri- megisti confictum est. Et si aliquis hoc megisti confictum est. Et si aliquis hoc dixit Philosophus, intellexit quod ab uno dixit Philosophus, intellexit quod ab uno non est nisi unum, et unum quod est ab non est nisi unum, et unum quod est ab uno, per amorem et desiderium ipsius uno, per amorem et desiderium ipsius esse convertitur ad primum, sicut in libro esse convertitur ad primum, sicut in libro de Causis determinatum est et hoc est de Causis determinatum est et hoc est cognoscere per appropriata, et non pro- cognoscere per appropriata, et non pro- pria. pria.

AD ALIUD dicendum, quod illa appro- AD ALIUD dicendum, quod illa appro- priata sunt, et non propria. priata sunt, et non propria.

AD ID quod objicitur de propriis, dicen- AD ID quod objicitur de propriis, dicen- dum quod licet actualis relatio appro- dum quod licet actualis relatio appro- priati ad proprium, non fiat nisi præco- priati ad proprium, non fiat nisi præco- gnito proprio, tamen potentialis non exi- gnito proprio, tamen potentialis non exi- git proprii præcognitionem. git proprii præcognitionem.

A A

A A

A‹ A‹

AD Ip quod est in contrarium ex Glos- Ad obj AD Ip quod est in contrarium ex Glos- Ad obj sa, procedit quia veritatem concludit. sa, procedit quia veritatem concludit.

1. 1.

t.3. t.3.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

AD HOC quod quæritur, Quare Philoso- AD HOC quod quæritur, Quare Philoso- phi defecerunt in tertio signo ? Dicendum phi defecerunt in tertio signo ? Dicendum quod ad hoc multi multa dixerunt. Sed quod ad hoc multi multa dixerunt. Sed veritas est, quod ideo defecerunt, quia in veritas est, quod ideo defecerunt, quia in agente per intellectum practicum spiri- agente per intellectum practicum spiri- tum in unitate essentiæ cum agente non tum in unitate essentiæ cum agente non invenerunt, sicut invenerunt formam invenerunt, sicut invenerunt formam quam intellectus inducit in artificiatum quam intellectus inducit in artificiatum ejusdem essentiæ, potentiæ, et ejusdem ejusdem essentiæ, potentiæ, et ejusdem vitæ cum agente, quando intellectus non vitæ cum agente, quando intellectus non per habitum, sed per seipsum est activus: per habitum, sed per seipsum est activus: et ideo appropriatum ejus non cognove- et ideo appropriatum ejus non cognove-

runt. runt.

AD DICTUM Richardi dicendum, quod AD DICTUM Richardi dicendum, quod licet rationes necessariæ sint ad distin- licet rationes necessariæ sint ad distin- cliones personarum, tamen illæ sunt su- cliones personarum, tamen illæ sunt su- pernaturales et divinæ et ideo solo lu- pernaturales et divinæ et ideo solo lu- mine naturali inveniri non possunt. mine naturali inveniri non possunt.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Quid sit cognoscere facie ad faciem ? Quid sit cognoscere facie ad faciem ?

QUARTO quæritur, Quid sit cognoscere QUARTO quæritur, Quid sit cognoscere Deum facie ad faciem? Deum facie ad faciem?

Et videtur, quod hoc sit cognoscere per Et videtur, quod hoc sit cognoscere per essentiam immediate: quia essentiam immediate: quia

1. Dicit Augustinus in libris de Trini- 1. Dicit Augustinus in libris de Trini- tate, tractans illud Genesis, XXXII, 30: tate, tractans illud Genesis, XXXII, 30: Vidi Deum facie ad faciem, quod facies Vidi Deum facie ad faciem, quod facies est natura, in qua Filius non rapinam est natura, in qua Filius non rapinam arbitratus est esse se æqualem Patri'. arbitratus est esse se æqualem Patri'. Ergo videre Deum facie ad faciem, est Ergo videre Deum facie ad faciem, est videre Deum in unitate trium persona- videre Deum in unitate trium persona-

rum. rum.

2. Adhuc, Facies est aliquid illius cu- 2. Adhuc, Facies est aliquid illius cu- jus dicitur esse facies, in quo res secun- jus dicitur esse facies, in quo res secun- dum unitatem essentiæ videtur. Si ergo dum unitatem essentiæ videtur. Si ergo similitudo proprie in Deum transfunditur, similitudo proprie in Deum transfunditur, facies erit aliquid Dei, quod absolute et facies erit aliquid Dei, quod absolute et essentialiter est aliquid ipsius, in quo essentialiter est aliquid ipsius, in quo

1 Ad Philip. 11, 6: Qui cum in forma Dei 1 Ad Philip. 11, 6: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem esset, non rapinam arbitratus est esse se æqualem

Deo. Deo.

61 61

per essentiam vere cognoscitur. Idem per essentiam vere cognoscitur. Idem est ergo videre facie ad faciem, et videre est ergo videre facie ad faciem, et videre per essentiam. per essentiam.

3. Adhuc, Cum dicitur facie ad faciem, 3. Adhuc, Cum dicitur facie ad faciem, duæ facies signantur, scilicet facies vi- duæ facies signantur, scilicet facies vi- dentis, et facies visi et utraque facies dentis, et facies visi et utraque facies signatur sine medio se habere ad alte- signatur sine medio se habere ad alte- ram ergo videtur, quod videre Deum ram ergo videtur, quod videre Deum facie ad faciem, idem est quod videre facie ad faciem, idem est quod videre Deum sine medio et ex parte visi et ex Deum sine medio et ex parte visi et ex parte videntis: videtur ergo, quod purus parte videntis: videtur ergo, quod purus intellectus sine medio gratiæ et gloriæ et intellectus sine medio gratiæ et gloriæ et vestigii et imaginis sit facies una quæ est vestigii et imaginis sit facies una quæ est videntis, et repræsentatio Dei per essen- videntis, et repræsentatio Dei per essen- tiam divinam, et non in aliqua forma tiam divinam, et non in aliqua forma similitudinis sit facies ex parte visi: vi- similitudinis sit facies ex parte visi: vi- dere ergo Deum facie ad faciem, est mun- dere ergo Deum facie ad faciem, est mun- do et puro videre intellectu puram et do et puro videre intellectu puram et nudam essentiam divinam. nudam essentiam divinam.

4. Adhuc, II ad Corinth. I, 18: Nos 4. Adhuc, II ad Corinth. I, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Dei specu- omnes revelata facie gloriam Dei specu- lantes, in eamdem imaginem transfor- lantes, in eamdem imaginem transfor- mamur. Sed facies nostra non est reve- mamur. Sed facies nostra non est reve- lata, quamdiu super eam aliquid est, sive lata, quamdiu super eam aliquid est, sive hoc sit vestigium, sive imago, sive spe- hoc sit vestigium, sive imago, sive spe- cies abstractionis alicujus sive propor- cies abstractionis alicujus sive propor- tionis omnia enim talia, ut dicit Augu- tionis omnia enim talia, ut dicit Augu- stinus super illud Joannis, xvi, 29: Ecce stinus super illud Joannis, xvi, 29: Ecce nunc palam loqueris, similitudines sunt nunc palam loqueris, similitudines sunt ad intelligendum accommodatæ. Et spe- ad intelligendum accommodatæ. Et spe- culum et ænigma dicuntur communiter 2, culum et ænigma dicuntur communiter 2, quibus dum opertus est intellectus, reve- quibus dum opertus est intellectus, reve- lata facie intelligibile non exhibetur, sive lata facie intelligibile non exhibetur, sive hoc sit Deus, sive aliud intelligibile. Ex hoc sit Deus, sive aliud intelligibile. Ex parte alia,eadem est imago gloriæ Dei cum parte alia,eadem est imago gloriæ Dei cum gloria Dei sicut essentia Dei, et non est gloria Dei sicut essentia Dei, et non est quæcumque similitudo quæ non est quæcumque similitudo quæ non est Deus diversa enim esset et non eadem. Deus diversa enim esset et non eadem. Si ergo revelata facie in eamdem imagi- Si ergo revelata facie in eamdem imagi- nem transformamur, nudo intellectu et nem transformamur, nudo intellectu et puro ad puram essentiam referimur : et puro ad puram essentiam referimur : et hoc videtur esse facie ad faciem videre. hoc videtur esse facie ad faciem videre.

5. Adhuc, Dicit Augustinus, quod « in- 5. Adhuc, Dicit Augustinus, quod « in- ter mentem nostram et Deum nihil est ter mentem nostram et Deum nihil est medium » sed in intelligibilibus imme- medium » sed in intelligibilibus imme-

2 I ad Corinth. XIII, 12: Videmus nunc per 2 I ad Corinth. XIII, 12: Videmus nunc per speculum in ænigmate, tunc autem facie ad fa. speculum in ænigmate, tunc autem facie ad fa.

ciem. ciem.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3. Quæst. 3.

Quæst. 4. Quæst. 4.

62 62

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

diata impossibile est per medium accipe- diata impossibile est per medium accipe- re secundum intellectum : abiretur enim re secundum intellectum : abiretur enim in infinitum, ut probat Aristoteles in pri- in infinitum, ut probat Aristoteles in pri- mo Posteriorum: ergo videtur, quod vi- mo Posteriorum: ergo videtur, quod vi- dere facie ad faciem est sine medio vi- dere facie ad faciem est sine medio vi- dentis et sine medio rei visæ videre. dentis et sine medio rei visæ videre.

IN CONTRARIUM hujus est, quod si hoc IN CONTRARIUM hujus est, quod si hoc est videre facie ad faciem, tunc non in hac est videre facie ad faciem, tunc non in hac vita Deum posset quis videre facie ad fa- vita Deum posset quis videre facie ad fa- ciem: quod falsum videtur, Genes. XXXI, ciem: quod falsum videtur, Genes. XXXI, 30 Vidi Deum facie ad faciem. Adhuc, 30 Vidi Deum facie ad faciem. Adhuc, Numer. XII, 8 Ore ad os loquor ei, et Numer. XII, 8 Ore ad os loquor ei, et palam, et non per ænigmata et figuras palam, et non per ænigmata et figuras Dominum videt. Adhuc, Isa. vi, 9: Vidi Dominum videt. Adhuc, Isa. vi, 9: Vidi Dominum sedentem super solium excel- Dominum sedentem super solium excel- sum. Adhuc, Exod. xxx, 11 Loque- sum. Adhuc, Exod. xxx, 11 Loque- batur Dominus ad Moysen facie ad fa- batur Dominus ad Moysen facie ad fa- ciem, sicut solet loqui homo ad amicum ciem, sicut solet loqui homo ad amicum

suum. suum.

JUXTA hoc quæritur, Quid sit dictum, JUXTA hoc quæritur, Quid sit dictum, Exod. xxx, 23 Videbis posteriora Exod. xxx, 23 Videbis posteriora mea faciem autem meam videre non mea faciem autem meam videre non poteris. Anterius enim et posterius sub- poteris. Anterius enim et posterius sub- stantia spiritualis non habet: quia ista stantia spiritualis non habet: quia ista sunt positiones corporis. sunt positiones corporis.

ADHUC quæritur, Quid sit videre ea ADHUC quæritur, Quid sit videre ea quæ sunt sub ipso? Isa. vi, 1: Et ea quæ sunt sub ipso? Isa. vi, 1: Et ea quæ sub ipso erant, replebant templum: quæ sub ipso erant, replebant templum: cum sub et supra positiones sint corpo- cum sub et supra positiones sint corpo- reæ, quæ divinis non conveniunt. reæ, quæ divinis non conveniunt.

ADHUC quæritur, Quid sit dictum, ADHUC quæritur, Quid sit dictum, Exod. XXXIII, 20 Non videbit me homo, Exod. XXXIII, 20 Non videbit me homo, et vivet, cum Paulus, II ad Corinth. x11, et vivet, cum Paulus, II ad Corinth. x11, 2 et seq., vidit eum sicut illi qui sunt in 2 et seq., vidit eum sicut illi qui sunt in suprema hierarchia: et tamen vivus fue- suprema hierarchia: et tamen vivus fue- rit, ut dicit Anselmus. rit, ut dicit Anselmus.

ADHUC quæritur, Quid sit dictum quod ADHUC quæritur, Quid sit dictum quod dicitur, I ad Corinth. x1, 12: Videmus dicitur, I ad Corinth. x1, 12: Videmus nunc per speculum in ænigmate, tunc nunc per speculum in ænigmate, tunc autem facie ad faciem? autem facie ad faciem?

1. Si enim per speculum videre, est 1. Si enim per speculum videre, est speculo ducente in aliud videre, vel aliud speculo ducente in aliud videre, vel aliud reflexum a speculo ad videntem videre, reflexum a speculo ad videntem videre, neutro modo visio stat in speculo. Sed si neutro modo visio stat in speculo. Sed si speculum dicatur imago vel vestigium, speculum dicatur imago vel vestigium,

tunc per speculum sicut medium visio tunc per speculum sicut medium visio transit in id cujus est imago vel vesti- transit in id cujus est imago vel vesti- gium, quod Joannes Damascenus vocat gium, quod Joannes Damascenus vocat prototypum: et in illo stat visio: et illud prototypum: et in illo stat visio: et illud videtur, quia visu attingitur. Aliter enim videtur, quia visu attingitur. Aliter enim a creaturis in cognitionem non ascen- a creaturis in cognitionem non ascen- deretur, sed procederetur in infinitum. deretur, sed procederetur in infinitum. Quando autem attingitur, hoc quod est Quando autem attingitur, hoc quod est ipsum attingitur. Ergo videtur hoc quod ipsum attingitur. Ergo videtur hoc quod ipsum est: ergo essentialiter et per es- ipsum est: ergo essentialiter et per es- sentiam videtur. sentiam videtur.

2. Adhuc, Aut videtur id quod est et 2. Adhuc, Aut videtur id quod est et per essentiam et in seipso: aut videtur per essentiam et in seipso: aut videtur id quod non est per essentiam et in seip- id quod non est per essentiam et in seip- so, sed in alio. Dico autem de eo quod so, sed in alio. Dico autem de eo quod videtur in termino visus, quando proce- videtur in termino visus, quando proce- ditur in Deum per vestigium et imagi- ditur in Deum per vestigium et imagi- nem et speculum et ænigma. Si videtur nem et speculum et ænigma. Si videtur per essentiam et secundum id quod est in per essentiam et secundum id quod est in seipso, tunc videtur in facie et in propria seipso, tunc videtur in facie et in propria specie et sic visionis per vestigium et specie et sic visionis per vestigium et imaginem et speculum et ænigma termi- imaginem et speculum et ænigma termi- nus est visio facie ad faciem, et visio per nus est visio facie ad faciem, et visio per speciem. Ex quo sequitur, quod nullus speciem. Ex quo sequitur, quod nullus videt per vestigium et imaginem et per videt per vestigium et imaginem et per speculum et ænigma, nisi etiam videat speculum et ænigma, nisi etiam videat facie ad faciem. Si autem terminatur vi- facie ad faciem. Si autem terminatur vi- sio in eo quod non est Deus, sequitur sio in eo quod non est Deus, sequitur quod terminetur in medio, quod est con- quod terminetur in medio, quod est con- tra rationem medii medium enim ut tra rationem medii medium enim ut medium numquam terminat, sed ulterius medium numquam terminat, sed ulterius ducit in aliud. Sic etiam sequitur, quod ducit in aliud. Sic etiam sequitur, quod processus de creaturis in creatorem cas- processus de creaturis in creatorem cas- sus sit, cum finem non attingat. sus sit, cum finem non attingat.

3. Adhuc, Si facie ad faciem videre est 3. Adhuc, Si facie ad faciem videre est per gloriam, gloria erit medium quo per gloriam, gloria erit medium quo utetur intellectus ad videndum : non er- utetur intellectus ad videndum : non er- go facie ad faciem est sine medio vi- go facie ad faciem est sine medio vi- dere. dere.

SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi dicen- Solut SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi dicen- Solut dum, quod facies Dei dicitur multiplici- dum, quod facies Dei dicitur multiplici- ter communiter scilicet, proprie, et pro- ter communiter scilicet, proprie, et pro- priissime. Communiter dicitur facies Dei priissime. Communiter dicitur facies Dei omne illud in quo Deus evidenter appa- omne illud in quo Deus evidenter appa- ret et cognoscitur et præsentiatur velut ret et cognoscitur et præsentiatur velut causa, vel secundum seipsum. Et hoc causa, vel secundum seipsum. Et hoc modo vestigium dicitur facies et imago : modo vestigium dicitur facies et imago : quia sicut dicitur, Sapient. x111, 5, in illis quia sicut dicitur, Sapient. x111, 5, in illis

° °

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

cognoscibiliter apparet 1. Et sic dicit Am- cognoscibiliter apparet 1. Et sic dicit Am- brosius, quod « ubique præsens est. » In brosius, quod « ubique præsens est. » In omnibus enim creaturis præsentialitas omnibus enim creaturis præsentialitas ejus apparet quia, sicut dicit Augustinus ejus apparet quia, sicut dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei, « per omnia in libro XI de Civitate Dei, « per omnia opera sua significationis suæ sparsit indi- opera sua significationis suæ sparsit indi- cia 2. » Et sic dicitur in primo libro Senten- cia 2. » Et sic dicitur in primo libro Senten- tiarum, distinctione quinta, quod «< ad uo- tiarum, distinctione quinta, quod «< ad uo- bus juvabatur homo ad cognitionem Dei, bus juvabatur homo ad cognitionem Dei, scilicet a natura quæ rationalis erat, et scilicet a natura quæ rationalis erat, et ab operibus a Deo factis factorem mani- ab operibus a Deo factis factorem mani- festantibus. » Hoc etiam dicit Ambrosius, festantibus. » Hoc etiam dicit Ambrosius, quod « Deus qui natura invisibilis est, ut quod « Deus qui natura invisibilis est, ut a visibilibus possit videri, opus fecit quod a visibilibus possit videri, opus fecit quod visibilitate sui opificem manifestavit. » visibilitate sui opificem manifestavit. » Et sic facies dicitur præsentia Dei in ve- Et sic facies dicitur præsentia Dei in ve- stigiis vel in imagine manifestata. Sic stigiis vel in imagine manifestata. Sic etiam Plato dicit in ultima parte Timæi, etiam Plato dicit in ultima parte Timæi, quod ab archetypo mundo iste mundus quod ab archetypo mundo iste mundus sensibilis exivit. » Et Boetius in libro de sensibilis exivit. » Et Boetius in libro de Consolatione philosophiæ : Consolatione philosophiæ :

Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus [ipse, [ipse,

similique imagine formans. Et in Psal- similique imagine formans. Et in Psal- mo XLIX, 11 Pulchritudo agri mecum mo XLIX, 11 Pulchritudo agri mecum

est. est.

Proprie dicitur facies Dei præsentia Proprie dicitur facies Dei præsentia evidens per effectum gratiæ adjuvantis evidens per effectum gratiæ adjuvantis ad aliquid, vel protegentis, in quo cogno- ad aliquid, vel protegentis, in quo cogno- scibiliter apparet præsentia Dei, sicut, scibiliter apparet præsentia Dei, sicut, Exod. xxx, 14, dixit Dominus ad Moy- Exod. xxx, 14, dixit Dominus ad Moy- sen Facies mea præcedet te, hoc est, sen Facies mea præcedet te, hoc est, effectus gratiæ meæ, in quo cognoscibi- effectus gratiæ meæ, in quo cognoscibi- liter potentia meæ majestatis apparebit. liter potentia meæ majestatis apparebit. Et illo modo magis proprie dicitur facies Et illo modo magis proprie dicitur facies præsentia in carne, in qua cognoscibiliter præsentia in carne, in qua cognoscibiliter Deus apparuit. Et sic dicitur facies in Deus apparuit. Et sic dicitur facies in Psalmo LXXIX, 20: Ostende faciem tuam, Psalmo LXXIX, 20: Ostende faciem tuam, et salvi erimus. Danielis, III, 41: Sequi- et salvi erimus. Danielis, III, 41: Sequi- mur te in toto corde nostro, et timemus mur te in toto corde nostro, et timemus te, et quærimus faciem tuam. Et iste mo- te, et quærimus faciem tuam. Et iste mo- dus differt a primo, sicut natura differt a dus differt a primo, sicut natura differt a gratia. Primus enim modus non dicit ni- gratia. Primus enim modus non dicit ni-

1 Sapient. X111, 5: A magnituḍine speciei et 1 Sapient. X111, 5: A magnituḍine speciei et creaturæ cognoscibiliter poterit creator horum creaturæ cognoscibiliter poterit creator horum videri. videri.

63 63

si resplendentiam auctoris in ipso opere si resplendentiam auctoris in ipso opere a se facto, vel in Scripturis. Et hoc mo- a se facto, vel in Scripturis. Et hoc mo- do dicitur facies in Psalmo civ, 4 : Quæ- do dicitur facies in Psalmo civ, 4 : Quæ- rite faciem ejus semper. Ut enim dicunt rite faciem ejus semper. Ut enim dicunt Philosophi, Avicenna, Averroes, quod Philosophi, Avicenna, Averroes, quod operata sunt in intellectu sive in mente operata sunt in intellectu sive in mente divina, sicut opera artificis in artifice, id divina, sicut opera artificis in artifice, id est, manifestant ipsum. est, manifestant ipsum.

Propriissime autem dicitur facies Dei Propriissime autem dicitur facies Dei essentialis præsentia Dei sine medio de- essentialis præsentia Dei sine medio de- monstrata et exhibita, hoc modo quo ex- monstrata et exhibita, hoc modo quo ex- hibet se beatis. Et hoc modo dicitur, hibet se beatis. Et hoc modo dicitur, Job, xxx111, 26 Videbit faciem ejus in Job, xxx111, 26 Videbit faciem ejus in jubilo. Quia dicit Augustinus quod hoc jubilo. Quia dicit Augustinus quod hoc modo nemo videt faciem Dei sine gaudio modo nemo videt faciem Dei sine gaudio inenarrabili. Psal. xv, 11 Adimplebis inenarrabili. Psal. xv, 11 Adimplebis me lætitia cum vultu tuo. Unde dicitur, me lætitia cum vultu tuo. Unde dicitur, Isa. xxvi, 10 Misereamur impio, et non Isa. xxvi, 10 Misereamur impio, et non videbit gloriam Domini. videbit gloriam Domini.

Adhuc, Medium dicitur multipliciter, Adhuc, Medium dicitur multipliciter, ut dicit Anselmus. Est enim medium ut dicit Anselmus. Est enim medium ostendens per hoc quod est intentio ejus ostendens per hoc quod est intentio ejus quod ostenditur, sicut species intelligibi- quod ostenditur, sicut species intelligibi- les vel sensibiles media sunt, quibus in- les vel sensibiles media sunt, quibus in- tellectui vel sensui ostenditur intelligibile tellectui vel sensui ostenditur intelligibile vel sensibile. Est etiam medium deferens, vel sensibile. Est etiam medium deferens, sicut perspicuum illuminatum est in visu sicut perspicuum illuminatum est in visu medium. Et hoc dividit Avicenna in duo, medium. Et hoc dividit Avicenna in duo, scilicet in id quod sub uno situ defert, et scilicet in id quod sub uno situ defert, et hoc simpliciter dicitur deferens: et id hoc simpliciter dicitur deferens: et id quod sub duobus vel pluribus sitibus de- quod sub duobus vel pluribus sitibus de- fert, et hoc vocatur medium reflectens, fert, et hoc vocatur medium reflectens, sicut est id quod videtur in speculo. Est sicut est id quod videtur in speculo. Est etiam medium coadjuvans sive perficiens etiam medium coadjuvans sive perficiens ad videndum: et hoc duobus modis, sci- ad videndum: et hoc duobus modis, sci- licet ex parte visibilis, et ex parte viden- licet ex parte visibilis, et ex parte viden- tis. Ex parte visibilis, sicut lux adjuvat tis. Ex parte visibilis, sicut lux adjuvat et perficit colorem in actu ut videatur. et perficit colorem in actu ut videatur. Ex parte videntis, sicut claritas oculi et Ex parte videntis, sicut claritas oculi et recta positio humorum et tunicarum et recta positio humorum et tunicarum et figuræ et intersectionis qua intersecant figuræ et intersectionis qua intersecant se sphæræ et circuli tunicarum oculi et se sphæræ et circuli tunicarum oculi et limpiditas oculi, et cætera hujusmodi limpiditas oculi, et cætera hujusmodi quibus perficitur oculus ad videndum si- quibus perficitur oculus ad videndum si- ne impedimento. Sed hæc duo ultima ne impedimento. Sed hæc duo ultima

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 24. 24.

64 64

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non proprie dicuntur media, sed actus et non proprie dicuntur media, sed actus et perfectiones videntis et visibilis. Ponit perfectiones videntis et visibilis. Ponit adhuc Anselmus etiam juxta illud me- adhuc Anselmus etiam juxta illud me- dium quod vocat non prohibens, sicut si dium quod vocat non prohibens, sicut si inter me et rem quæ posset videri, paries inter me et rem quæ posset videri, paries esset, esset medium prohibens: unde re- esset, esset medium prohibens: unde re- motio parietis esset medium non prohi- motio parietis esset medium non prohi- bens. bens.

Unde cum facie ad faciem videre, di- Unde cum facie ad faciem videre, di- catur sine medio videre, distingui debet. catur sine medio videre, distingui debet. Si enim dicatur sine medio deferente, Si enim dicatur sine medio deferente, vel reflectente tunc verum est. Adhuc, vel reflectente tunc verum est. Adhuc, si dicatur sine medio intentionali, quod si dicatur sine medio intentionali, quod res visa non sit, sed intentio vel similitu- res visa non sit, sed intentio vel similitu- do tunc adhuc proprissime facie ad fa- do tunc adhuc proprissime facie ad fa- ciem videre, est sine medio tali videre. ciem videre, est sine medio tali videre. Si autem dicatur medium coadjuvans ex Si autem dicatur medium coadjuvans ex parte visibilis: tunc non omne visibile parte visibilis: tunc non omne visibile utitur tali medio. Visibile enim primum utitur tali medio. Visibile enim primum quod est lux sive sensibilis sive intelle- quod est lux sive sensibilis sive intelle- ctualis, non fit visibile aliquo coadjuvante, ctualis, non fit visibile aliquo coadjuvante, sed seipso visibile est, et omnis visibilis sed seipso visibile est, et omnis visibilis actus aliter enim oporteret, quod iretur actus aliter enim oporteret, quod iretur in infinitum in coadjuvantibus et coadju- in infinitum in coadjuvantibus et coadju- vatis. Et sic iterum facie ad faciem videre vatis. Et sic iterum facie ad faciem videre Deum propriissime, est sine medio videre. Deum propriissime, est sine medio videre. Si autem medium sit ex parte videntis Si autem medium sit ex parte videntis coadjuvans tunc cum omnis videns per- coadjuvans tunc cum omnis videns per- fecte non videat, nisi perfectus sit ad fecte non videat, nisi perfectus sit ad videndum, facie ad faciem sic videre videndum, facie ad faciem sic videre numquam est sine medio videre. Si enim numquam est sine medio videre. Si enim videt visione naturali, oportet eum esse videt visione naturali, oportet eum esse perfectum mediis naturalibus ad visum. perfectum mediis naturalibus ad visum. Si videt visione artis vel scientiæ, opor- Si videt visione artis vel scientiæ, opor- tet eum esse perfectum mediis, hoc est, tet eum esse perfectum mediis, hoc est, habitibus artis et scientiæ. Si videt vi- habitibus artis et scientiæ. Si videt vi- sione gratuita, oportet eum esse perfe- sione gratuita, oportet eum esse perfe- ctum habitibus gratiæ, sicut sunt sapien- ctum habitibus gratiæ, sicut sunt sapien- tia, intellectus, gratia, et fides. Si videt tia, intellectus, gratia, et fides. Si videt visione gloriæ, oportet eum esse perfe- visione gloriæ, oportet eum esse perfe- ctum habitibus gloriæ et beatitudinis. ctum habitibus gloriæ et beatitudinis. Hæc autem media non tegunt, vel defe- Hæc autem media non tegunt, vel defe- runt, vel distare faciunt videntem et visibi- runt, vel distare faciunt videntem et visibi- le, sed visibilem potentiam confortant et le, sed visibilem potentiam confortant et perficiunt ad videndum. Et ideo sic per perficiunt ad videndum. Et ideo sic per medium videre, non opponitur ad imme- medium videre, non opponitur ad imme- diate videre, sed stat cum ipso. Adhuc, Si diate videre, sed stat cum ipso. Adhuc, Si accipiatur medium prohibens: tunc sicut accipiatur medium prohibens: tunc sicut dicit Gregorius super Job in principio: dicit Gregorius super Job in principio:

« Medium prohibens visionem corpus « Medium prohibens visionem corpus est, post quod sicut post parietem acies est, post quod sicut post parietem acies stat mentis nostræ, ne Deum videre pos- stat mentis nostræ, ne Deum videre pos- sit revelata visione : » sicut dicitur, Sa- sit revelata visione : » sicut dicitur, Sa- pient. Ix, 14 et seq: Cogitationes morta- pient. Ix, 14 et seq: Cogitationes morta- lium timidæ, et incertæ providentiæ lium timidæ, et incertæ providentiæ nostræ corpus enim quod corrumpitur nostræ corpus enim quod corrumpitur aggravat animam, et terrena habitatio aggravat animam, et terrena habitatio deprimit sensum multa cogitantem. Et deprimit sensum multa cogitantem. Et difficile æstimamus quæ in terra sunt, et difficile æstimamus quæ in terra sunt, et quæ in prospectu sunt, invenimus cum quæ in prospectu sunt, invenimus cum labore: quæ autem in cœlis sunt quis labore: quæ autem in cœlis sunt quis investigabit ? Et sic sine medio videre, investigabit ? Et sic sine medio videre, est deposita carne corruptibili videre, et est deposita carne corruptibili videre, et idem est facie ad faciem videre, hoc est, idem est facie ad faciem videre, hoc est, nudam animam sine medio divinitati nudam animam sine medio divinitati præsentari. præsentari.

Ex his jam patet solutio fere omnium. Ex his jam patet solutio fere omnium. Patet enim quid sit facie ad faciem vide- Patet enim quid sit facie ad faciem vide- re, et quid sit sine medio videre, quod re, et quid sit sine medio videre, quod fuit quæsitum primo. fuit quæsitum primo.

QUOD ergo primo objicitur, conceden- QUOD ergo primo objicitur, conceden-

dum est. dum est.

AD SECUNDUM autem concedendum est, AD SECUNDUM autem concedendum est, quod facies est aliquid rei visæ, quod in quod facies est aliquid rei visæ, quod in Deo Deus est, et non aliud. Unde illa ob- Deo Deus est, et non aliud. Unde illa ob- jectio bona fuit. jectio bona fuit.

AD TERTIUM dicendum, quod in veritate AD TERTIUM dicendum, quod in veritate secundum modum significandi duæ facies secundum modum significandi duæ facies nude et sibi invicem objectæ signantur in nude et sibi invicem objectæ signantur in sermone : et ideo propriissime facie ad sermone : et ideo propriissime facie ad faciem non videt nisi nudus intellectus faciem non videt nisi nudus intellectus nudam essentiam divinam, hoc est, sine nudam essentiam divinam, hoc est, sine medio deferente, vel reflectente, vel in- medio deferente, vel reflectente, vel in- tentionaliter signante, et sine medio co- tentionaliter signante, et sine medio co- adjuvante* visibile, et sine medio prohi- adjuvante* visibile, et sine medio prohi- bente, sed non sine medio coadjuvante bente, sed non sine medio coadjuvante videntem, hoc enim non interstat sive videntem, hoc enim non interstat sive interponitur videnti et viso, sed perficit interponitur videnti et viso, sed perficit videntem ad videndum : et ideo non op- videntem ad videndum : et ideo non op- ponitur immediate visioni. ponitur immediate visioni.

AD QUARTUM dicendum, quod Apostolus AD QUARTUM dicendum, quod Apostolus ibi loquitur de ablatione medii quod est ibi loquitur de ablatione medii quod est speculum et ænigma, secundum quod ad speculum et ænigma, secundum quod ad speculum et ænigma reducuntur figuræ speculum et ænigma reducuntur figuræ et allegoriæ Veteris Testamenti secundum et allegoriæ Veteris Testamenti secundum Augustinum. Imago autem dicitur veri- Augustinum. Imago autem dicitur veri- tas significata et in Christo exhibita, se- tas significata et in Christo exhibita, se- cundum quod dicitur, ad Hebr. x, 1: cundum quod dicitur, ad Hebr. x, 1:

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III QUÆST. 13.

65 65

tibus in intellectu, ut in libro XII super tibus in intellectu, ut in libro XII super Genesim ad litteram dicit Augustinus. Genesim ad litteram dicit Augustinus.

I'mbram habens lex futurorum bonorum, les, posteriores sunt speciebus intelle- I'mbram habens lex futurorum bonorum, les, posteriores sunt speciebus intelle- non ipsam imaginem rerum. Et sic dici-ctualibus in theoriis et theophanis fulgen- non ipsam imaginem rerum. Et sic dici-ctualibus in theoriis et theophanis fulgen- tur imago sive facies præsentia gratiæ tur imago sive facies præsentia gratiæ signatæ per umbras veteris legis. Et ipsæ signatæ per umbras veteris legis. Et ipsæ umbræ dicuntur velamen, quod ablatum umbræ dicuntur velamen, quod ablatum est ab oculis spiritualibus Apostolorum. est ab oculis spiritualibus Apostolorum. Et transformatio in imaginem, dicitur Et transformatio in imaginem, dicitur transformatio in imaginem significatam transformatio in imaginem significatam veritate. Sic autem videre Deum non veritate. Sic autem videre Deum non propriissime est facie ad faciem videre, propriissime est facie ad faciem videre, sed per effectum gratiæ. sed per effectum gratiæ.

AD QUINTUM concedendum est: facie AD QUINTUM concedendum est: facie enim ad faciem videre propriissime, sine enim ad faciem videre propriissime, sine

medio videre est. medio videre est.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, quod non in hac vita Deus facie ad fa- quod non in hac vita Deus facie ad fa- ciem videtur, concedendum est si pro- ciem videtur, concedendum est si pro- priissime visio facie ad faciem accipia- priissime visio facie ad faciem accipia-

tur. tur.

Et quod objicitur, Genes. xxxII, 30, Et quod objicitur, Genes. xxxII, 30, dicendum, quod facies propriissime ibi dicendum, quod facies propriissime ibi non sumitur, sed pro effectu gratiæ evi- non sumitur, sed pro effectu gratiæ evi- dentis et evidenter Deum ostendentis. dentis et evidenter Deum ostendentis.

Ad illud quod objicitur de Moyse solvit Ad illud quod objicitur de Moyse solvit Augustinus, quod palam videre, est in- Augustinus, quod palam videre, est in- tellectuali visione videre: quæ tamen per tellectuali visione videre: quæ tamen per species intelligibiles fit. Non per ænig- species intelligibiles fit. Non per ænig- mata videre, est non corporales vel ima- mata videre, est non corporales vel ima- ginarias species videre. Sic autem palam ginarias species videre. Sic autem palam videre, et per medium intentionale vide- videre, et per medium intentionale vide- re, quod a Deo descendit in intellectum re, quod a Deo descendit in intellectum in theoriis et theophaniis et hoc modo in theoriis et theophaniis et hoc modo videre non est facie ad faciem videre videre non est facie ad faciem videre propriissime loquendo. propriissime loquendo.

Per idem solvitur sequens de Isaia. Per idem solvitur sequens de Isaia. Licet enim Dominus dicat, Joan. xII, 41, Licet enim Dominus dicat, Joan. xII, 41, quod hæc dixit Isaias, quando vidit glo- quod hæc dixit Isaias, quando vidit glo- rium Dei, gloriam Dei vocat gloriosam rium Dei, gloriam Dei vocat gloriosam et altiorem manifestationem divinæ præ- et altiorem manifestationem divinæ præ- sentiæ in theoriis et theophaniis, quæ sentiæ in theoriis et theophaniis, quæ per species intelligibiles perficiunt. per species intelligibiles perficiunt.

*** 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- *** 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod posteriora dicuntur posterius dum quod posteriora dicuntur posterius manifestantia, et non per prius: sicut fi- manifestantia, et non per prius: sicut fi- guræ legis posteriores sunt imagine veri- guræ legis posteriores sunt imagine veri- tatis, et formæ sensibiles vel imaginabi- tatis, et formæ sensibiles vel imaginabi-

Exod. XXXIII, 20. Exod. XXXIII, 20.

XXXI XXXI

SUB IPSO autem est effectus, in quo co- Ad quæst. 2. SUB IPSO autem est effectus, in quo co- Ad quæst. 2. gnoscitur, vestigium scilicet et imago: gnoscitur, vestigium scilicet et imago: hæc enim replent templum, hoc est, mi- hæc enim replent templum, hoc est, mi- litantem Ecclesiam. litantem Ecclesiam.

AD ALIUD dicendum quod cum dicitur: Ad quæst. 3. AD ALIUD dicendum quod cum dicitur: Ad quæst. 3. Non videbit me homo, et vivet 1, idem Non videbit me homo, et vivet 1, idem est dictum, quod vita animali et humana est dictum, quod vita animali et humana in tali visione non utetur. Vita enim hu- in tali visione non utetur. Vita enim hu- mana et animalis hominem deprimit, et mana et animalis hominem deprimit, et aggravat intellectum, ne tali visione quæ aggravat intellectum, ne tali visione quæ immediata est, uti possit. Unde vel vita immediata est, uti possit. Unde vel vita immortalium vivit, vel in ipsum per ra- immortalium vivit, vel in ipsum per ra- ptum excedit. Et sic solvitur quod dici- ptum excedit. Et sic solvitur quod dici- tur de Paulo. tur de Paulo.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod speculum et Ad quest. 4. AD ALIUD dicendum, quod speculum et Ad quest. 4. ænigma omnis similitudo dicitur, quæ ænigma omnis similitudo dicitur, quæ interstat inter videntem et rem visam. interstat inter videntem et rem visam. Illa autem similitudo sive sit naturalis, Illa autem similitudo sive sit naturalis, sive gratuita, sive gratiosa quæ perficit sive gratuita, sive gratiosa quæ perficit videntem ad videndum, non est medium videntem ad videndum, non est medium interstans inter videntem et rem visam, interstans inter videntem et rem visam, ut dictum est. ut dictum est.

AD ALIUD et ad sequens dicendum, quod Ad 2 et 3. AD ALIUD et ad sequens dicendum, quod Ad 2 et 3. per speculum et ænigma videre, termi- per speculum et ænigma videre, termi- natur in visione Dei, attingendo illud natur in visione Dei, attingendo illud quod est Deus et quod essentialiter Deus quod est Deus et quod essentialiter Deus est et Deo convenit: sed hoc est per dis- est et Deo convenit: sed hoc est per dis- cursum et reflexam disciplinam, ut dicit cursum et reflexam disciplinam, ut dicit Dionysius, et secundum cogitationes vo- Dionysius, et secundum cogitationes vo- lubiles unum ex alio conferentes, ut lubiles unum ex alio conferentes, ut dicit Augustinus. Quod non convenit vi- dicit Augustinus. Quod non convenit vi- sioni quæ est facie ad faciem. Visio enim sioni quæ est facie ad faciem. Visio enim quæ est facie ad faciem, est simplex in- quæ est facie ad faciem, est simplex in- tuitus mentis, in id quod secundum se tuitus mentis, in id quod secundum se visibile est directus, quod mens uniformis visibile est directus, quod mens uniformis ex se elicit, et uniformiter, non per for- ex se elicit, et uniformiter, non per for- mam speculi vel ænigmatis in Deum fi- mam speculi vel ænigmatis in Deum fi- git. Et per hoc patet, quod visio facie ad git. Et per hoc patet, quod visio facie ad faciem non est terminus visionis per faciem non est terminus visionis per speculum et ænigma: licet enim talis speculum et ænigma: licet enim talis

5 5

66 66

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

visio in Deum terminetur et in ea quæ visio in Deum terminetur et in ea quæ sunt essentialiter Deus, tamen hoc non sunt essentialiter Deus, tamen hoc non fit simpliciter univoce et uniformiter, sed fit simpliciter univoce et uniformiter, sed potius multipliciter et discurse, et in mul- potius multipliciter et discurse, et in mul- ta volubili cognitione. Et quod dicit Au- ta volubili cognitione. Et quod dicit Au- gustinus, quod « inter mentem nostram gustinus, quod « inter mentem nostram et Deum nihil est medium, » non facit et Deum nihil est medium, » non facit ad propositum, cum intendit dicere, quod ad propositum, cum intendit dicere, quod quantum ad facultatem videndi imme- quantum ad facultatem videndi imme- diate possumus videre sicut et Angeli : et diate possumus videre sicut et Angeli : et destruit errorem quorumdam Philosopho- destruit errorem quorumdam Philosopho- rum dicentium, quod causa prima non rum dicentium, quod causa prima non cognoscitur nec videtur, nisi in luminibus cognoscitur nec videtur, nisi in luminibus intelligentiarum per quatuor ordines a intelligentiarum per quatuor ordines a prima causa distantium et descenden- prima causa distantium et descenden-

tium. tium.

suæ speciem non potest. » Hoc etiam vi- suæ speciem non potest. » Hoc etiam vi- detur per ea quæ superius inducta sunt, detur per ea quæ superius inducta sunt, Exod. xxxш, 20: Non videbit me homo, Exod. xxxш, 20: Non videbit me homo, et vivet. Et, I ad Timoth. vi, 16: Quem et vivet. Et, I ad Timoth. vi, 16: Quem nullus hominum vidit, sed nec videre nullus hominum vidit, sed nec videre potest. potest.

2. Adhuc, Quidam per rationem obji- 2. Adhuc, Quidam per rationem obji- ciunt sic: Species penitus absoluta ab ciunt sic: Species penitus absoluta ab omni materia et ab omni dependentia omni materia et ab omni dependentia materiæ corporeæ et incorporeæ, intelli- materiæ corporeæ et incorporeæ, intelli- gi non potest nisi ab intellectu penitus gi non potest nisi ab intellectu penitus ab hujusmodi absoluto. Intellectus autem ab hujusmodi absoluto. Intellectus autem humanus ab hujusmodi dependentia dum humanus ab hujusmodi dependentia dum in corpore est, non potest esse absolutus. in corpore est, non potest esse absolutus. Ergo talem speciem intelligere non pot- Ergo talem speciem intelligere non pot- est. Solus autem Deus talis species est. est. Solus autem Deus talis species est.

ET PER HOC patet solutio ad sequens et Ergo Deum dum in hac vita vivit, videre ET PER HOC patet solutio ad sequens et Ergo Deum dum in hac vita vivit, videre ad omnia. ad omnia. non potest. non potest.

MEMBRUM V. MEMBRUM V.

Quid est cognoscere per speciem 1 ? Quid est cognoscere per speciem 1 ?

Quinto quæritur, Quid sit cognoscere Quinto quæritur, Quid sit cognoscere .per speciem ? .per speciem ?

Species enim est apud Philosophum, Species enim est apud Philosophum, qua quodlibet ponitur in esse suo ultimo qua quodlibet ponitur in esse suo ultimo substantiali. Dicit etiam Boetius, quod substantiali. Dicit etiam Boetius, quod « species est totum esse individuorum, « species est totum esse individuorum, et quod post speciem nihil est nisi mate- et quod post speciem nihil est nisi mate- ria et individuantia accidentia. >> ria et individuantia accidentia. >>

Videtur ergo quod per speciem cogno- Videtur ergo quod per speciem cogno- scere, est cognoscere per propriam natu- scere, est cognoscere per propriam natu- ram et essentiam. Si autem hoc est : ram et essentiam. Si autem hoc est : tunc videtur, quod in hac vita cognosci- tunc videtur, quod in hac vita cognosci- bilis Deus non sit per speciem. bilis Deus non sit per speciem.

1. Unde Gregorius tractans illud Joan- 1. Unde Gregorius tractans illud Joan- nis, 1, 18: Deum nemo vidit umquam, di- nis, 1, 18: Deum nemo vidit umquam, di- cit in Moralibus: «Per quod patenter cit in Moralibus: «Per quod patenter datur intelligi, quod quamdiu in hac mor- datur intelligi, quod quamdiu in hac mor- tali vita vivitur, videri Deus per quasdam tali vita vivitur, videri Deus per quasdam imagines potest, sed per ipsam naturæ imagines potest, sed per ipsam naturæ

1 Cf. Comment. B. Alberti in IV Sententia- 1 Cf. Comment. B. Alberti in IV Sententia- rum, Dist. XLIX, Art. 5. Tom. XXX hujusce rum, Dist. XLIX, Art. 5. Tom. XXX hujusce

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Augustinus in libro de 1. Quod dicit Augustinus in libro de Videndo Deum, quod Moyses palam et Videndo Deum, quod Moyses palam et non per ænigma Deum vidit, quia per spe- non per ænigma Deum vidit, quia per spe- ciem vidit. Et si objicitur de Paulo, I ad ciem vidit. Et si objicitur de Paulo, I ad Corinth. XII, 2 et seq., Augustinus re- Corinth. XII, 2 et seq., Augustinus re- spondet dicens, quod « necesse est, quod spondet dicens, quod « necesse est, quod ab hac vita mentem abstrahat, quando ab hac vita mentem abstrahat, quando aliquis in illius affabilitatem visionis as- aliquis in illius affabilitatem visionis as- sumitur. » Dicit etiam, quod non sit in- sumitur. » Dicit etiam, quod non sit in- credibile, quibusdam sanctis nondum vi- credibile, quibusdam sanctis nondum vi- ta defunctis ut sepelienda cadavera rema- ta defunctis ut sepelienda cadavera rema- nerent, etiam illam excellentiam visionis nerent, etiam illam excellentiam visionis esse concessam. Videtur ergo, quod in esse concessam. Videtur ergo, quod in hac vita per speciem videtur. hac vita per speciem videtur.

2. Adhuc, Objiciunt quidam per ratio- 2. Adhuc, Objiciunt quidam per ratio- nem: Dicit enim Augustinus in II Confes- nem: Dicit enim Augustinus in II Confes- sionum, quod « homo factus est ad co- sionum, quod « homo factus est ad co- gnoscendum et videndum Deum. » Si gnoscendum et videndum Deum. » Si ergo non videat, hoc erit per defectum ergo non videat, hoc erit per defectum peccati: sed non est defectus qui non est peccati: sed non est defectus qui non est reparabilis per gratiam: ergo videtur, reparabilis per gratiam: ergo videtur, quod homo reparatus per gratiam potest quod homo reparatus per gratiam potest videre Deum in hac mortali vita. videre Deum in hac mortali vita.

Sed Sed

SOLUTIO. Ad hoc, si antecedentia re- So SOLUTIO. Ad hoc, si antecedentia re- So vocentur ad memoriam, non est difficile vocentur ad memoriam, non est difficile solvere. Concedimus enim, quod per spe- solvere. Concedimus enim, quod per spe-

novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

ciem videre, per essentiam est videre. ciem videre, per essentiam est videre. In ipso enim essentia et omne et id quod In ipso enim essentia et omne et id quod est et esse idem sunt. Unde si species est et esse idem sunt. Unde si species pro essentia accipiatur, idem est vi- pro essentia accipiatur, idem est vi- dere per speciem, quod videre per es- dere per speciem, quod videre per es- sentiam. Et sicut in hac vita non vide- sentiam. Et sicut in hac vita non vide- tur per essentiam, ita non videtur per tur per essentiam, ita non videtur per speciem. Si species autem dicatur species speciem. Si species autem dicatur species intelligibilis theoriæ vel theophaniæ, se- intelligibilis theoriæ vel theophaniæ, se- cundum quod videre per speciem condi- cundum quod videre per speciem condi- vidit visionem divinam cum visione sen- vidit visionem divinam cum visione sen- sibili, quæ est per sensibilem visionem sibili, quæ est per sensibilem visionem corporis et figuram, et cum visione ima- corporis et figuram, et cum visione ima- ginaria, quæ est per imagines corporum ginaria, quæ est per imagines corporum otiam corporibus sensu non præsentibus: otiam corporibus sensu non præsentibus: tunc nihil prohibet multos in hac vita tunc nihil prohibet multos in hac vita Deum per speciem vidisse. Omnes enim Deum per speciem vidisse. Omnes enim qui intellectualiter in theoriis et theopha- qui intellectualiter in theoriis et theopha- niis Deum viderunt, per speciem Deum niis Deum viderunt, per speciem Deum viderunt, ut dicit Augustinus de Moyse. viderunt, ut dicit Augustinus de Moyse.

Et quod objicitur postea de Paulo, so- Et quod objicitur postea de Paulo, so- lutum est. In sua enim visione mortalem lutum est. In sua enim visione mortalem vitam excessit per raptum : quod poten- vitam excessit per raptum : quod poten- tiæ divinæ est et gratiæ. Psal. LXXXVIII, tiæ divinæ est et gratiæ. Psal. LXXXVIII, 10: Domini est assumptio nostra, et 10: Domini est assumptio nostra, et sancti Israel regis nostri. sancti Israel regis nostri.

MEMBRUM VI. MEMBRUM VI.

Quid sit cognoscere Deum in præsentia, Quid sit cognoscere Deum in præsentia, secundum quod in omni crratura di- secundum quod in omni crratura di- citur esse essentialiter, præsentialiter, citur esse essentialiter, præsentialiter, et potentialiter ? et potentialiter ?

Sexto quæritur, Quid sit cognoscere Sexto quæritur, Quid sit cognoscere Deum in præsentia, secundum quod in Deum in præsentia, secundum quod in omni creatura dicitur esse essentialiter, omni creatura dicitur esse essentialiter, præsentialiter, et potentialiter ? præsentialiter, et potentialiter ?

Per hoc enim certitudinaliter scimus, Per hoc enim certitudinaliter scimus, quod inter omnem rem non est inclusus, quod inter omnem rem non est inclusus, et extra omnem rem non est exclusus, et et extra omnem rem non est exclusus, et supra omnem rem ab infimis non elatus, supra omnem rem ab infimis non elatus,

1 Eccle. ix, 1 Nescit homo utrum amore an 1 Eccle. ix, 1 Nescit homo utrum amore an odie dignus sit. odie dignus sit.

67 67

et infra omnem rem a supremis non de- et infra omnem rem a supremis non de- pressus, ut dicit Gregorius. Et ita certi- pressus, ut dicit Gregorius. Et ita certi- tudinaliter scimus Deum esse in creatu- tudinaliter scimus Deum esse in creatu- ris, nec dubitare licet. ris, nec dubitare licet.

IN CONTRARIUM hujus, quod melior et Sed contra. IN CONTRARIUM hujus, quod melior et Sed contra. certior inhabitatio videtur esse per gra- certior inhabitatio videtur esse per gra- tiam, quam per naturam et cum inha- tiam, quam per naturam et cum inha- bitat per gratiam, non certi sumus de bitat per gratiam, non certi sumus de præsentia Dei: quia nemo scit utrum præsentia Dei: quia nemo scit utrum odio vel amore dignus sit 2. Ergo multo odio vel amore dignus sit 2. Ergo multo minus scimus eum præsentem esse per minus scimus eum præsentem esse per naturæ vestigium vel imaginem. naturæ vestigium vel imaginem.

JUXTA hoc quæritur, An Deus sit in- Quæst. JUXTA hoc quæritur, An Deus sit in- Quæst. cognoscibilis quocumque modo, nisi per cognoscibilis quocumque modo, nisi per assimilationem ad ipsum ? assimilationem ad ipsum ? Et videtur. quod non. Et videtur. quod non.

1. I Joan. 11, 2: Scimus quoniam cum 1. I Joan. 11, 2: Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Præmittit, videbimus eum sicuti est. Præmittit, similes ei erimus, ut notetur esse causa similes ei erimus, ut notetur esse causa ad videndum Deum non ergo videtur ad videndum Deum non ergo videtur nisi per assimilationem ad ipsum. nisi per assimilationem ad ipsum.

2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- 2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- chia vult quod Deus immittendo lumen chia vult quod Deus immittendo lumen in Angelos et homines, et Angeli et ho- in Angelos et homines, et Angeli et ho- mines purgant dissimilitudinis habitum. mines purgant dissimilitudinis habitum. Sed dissimilitudinis habitus non purga- Sed dissimilitudinis habitus non purga- tur, nisi per similitudinis habitum : quia tur, nisi per similitudinis habitum : quia purgatur oppositum per oppositum. Ergo purgatur oppositum per oppositum. Ergo videtur, quod Deus non videtur, nisi videtur, quod Deus non videtur, nisi per illuminationem assimilantem nos per illuminationem assimilantem nos Deo. Deo.

3. Adhuc, Empedocles dicit, et Ari- 3. Adhuc, Empedocles dicit, et Ari- stoteles probat in II de Anima, quod si- stoteles probat in II de Anima, quod si- mile simili cognoscimus. Ergo nullius mile simili cognoscimus. Ergo nullius rei cognitio fit, nisi per assimilationem rei cognitio fit, nisi per assimilationem ad illam ergo nec Dei. ad illam ergo nec Dei.

4. Adhuc, Augustinus in libro IX de 4. Adhuc, Augustinus in libro IX de Trinitate: « Cum Deum cognoscimus, Trinitate: « Cum Deum cognoscimus, quædam similitudo Dei in nobis est, qua quædam similitudo Dei in nobis est, qua Deum cognoscimus 2. » Deum cognoscimus 2. »

IN CONTRARIUM est, quod ante proba- sed contra. IN CONTRARIUM est, quod ante proba- sed contra. tum est, quod facie ad faciem videre, est tum est, quod facie ad faciem videre, est sine medio videre: per similitudinem au- sine medio videre: per similitudinem au- tem videre, per medium videre est. tem videre, per medium videre est.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Trinitate, cap. 9. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Trinitate, cap. 9.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst.

Ad Ad

et 4. et 4.

68 68

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi dicen- SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi dicen- dum, quod indubitanter Deus cognosci- dum, quod indubitanter Deus cognosci- tur in creaturis, sicut probatum est: quia tur in creaturis, sicut probatum est: quia medium probandi Deum esse, in creatu- medium probandi Deum esse, in creatu- ris certum est et in nostra facultate. Ef- ris certum est et in nostra facultate. Ef- fectus enim certus per quem causa osten- fectus enim certus per quem causa osten- ditur, quem nisi causa continua actio- ditur, quem nisi causa continua actio- ne detineret, in nihilum decideret. De ne detineret, in nihilum decideret. De quo tamen in sequentibus, qualiter Deus quo tamen in sequentibus, qualiter Deus in creaturis sit, disputabitur et subtilius in creaturis sit, disputabitur et subtilius inquiretur. Inhabitatio autem per gra- inquiretur. Inhabitatio autem per gra- tiam, non dicit tantum Deum esse in no- tiam, non dicit tantum Deum esse in no- bis sicut influentem esse et continentem, bis sicut influentem esse et continentem, sed insuper dicit acceptionem qua Deo sed insuper dicit acceptionem qua Deo accepti sumus, et opus nostrum accep- accepti sumus, et opus nostrum accep- tum quæ acceptio non sufficienter re- tum quæ acceptio non sufficienter re- præsentatur per effectus. Et ideo an præsentatur per effectus. Et ideo an Deus sit in nobis per gratiam, dubium Deus sit in nobis per gratiam, dubium relinquitur. Et ideo licet inhabitatio per relinquitur. Et ideo licet inhabitatio per gratiam dignior sit quam inhabitatio gratiam dignior sit quam inhabitatio per naturam, tamen non est certior ad per naturam, tamen non est certior ad demonstrandum. demonstrandum.

AD ID quod ulterius quæritur de simi- AD ID quod ulterius quæritur de simi- litudine, dicendum quod non videtur litudine, dicendum quod non videtur Deus, nisi per hábitus videntem Deo as- Deus, nisi per hábitus videntem Deo as- similantes, non similitudine æquiparan- similantes, non similitudine æquiparan- tiæ, sed imitationis, ut dicit Augustinus. tiæ, sed imitationis, ut dicit Augustinus. Sed tales habitus divini sive sint natura- Sed tales habitus divini sive sint natura- les, sive gratuiti, sive gloriosi, media les, sive gratuiti, sive gloriosi, media sunt coadjuvantia videntem et non in- sunt coadjuvantia videntem et non in-

terstantia. Et hoc intendit Augustinus terstantia. Et hoc intendit Augustinus cum dicit, quod « generatur similitudo cum dicit, quod « generatur similitudo Dei in nobis. » Dei in nobis. »

Quod autem Dionysius dicit, quod illu- Quod autem Dionysius dicit, quod illu- minatione purgatur dissimilitudinis habi- minatione purgatur dissimilitudinis habi- tus, intelligitur de dissimilitudine habi- tus, intelligitur de dissimilitudine habi- tuali privationis quæ purgatur immisso tuali privationis quæ purgatur immisso habitu, sicut ignorantia purgatur scien- habitu, sicut ignorantia purgatur scien- tia, et sicut cæci illuminati per Christum tia, et sicut cæci illuminati per Christum cæcitate mentis purgati sunt. Habitus cæcitate mentis purgati sunt. Habitus enim assimilat, et privatio tollit assimi- enim assimilat, et privatio tollit assimi- lans, et dissimilitudinem facit. lans, et dissimilitudinem facit.

ET QUOD dicitur, Simile simili cogno- ET QUOD dicitur, Simile simili cogno- scitur, verissimum est in omnibus: sed in scitur, verissimum est in omnibus: sed in his quæ sunt actus purus, qui est et causa his quæ sunt actus purus, qui est et causa et intellectus, et lux et intelligibile, non et intellectus, et lux et intelligibile, non differt simile a simili per substantiam, differt simile a simili per substantiam, sed per esse secundum rationem tantum, sed per esse secundum rationem tantum, scilicet secundum esse quod habet in in- scilicet secundum esse quod habet in in- telligentia participante ipsum, et secun- telligentia participante ipsum, et secun- dum esse quod habet in seipso. Et ideo dum esse quod habet in seipso. Et ideo non facit hoc similiter distantiam viden- non facit hoc similiter distantiam viden- tis a re visa. Et hoc est quod dicit Ber- tis a re visa. Et hoc est quod dicit Ber- nardus in libro de Consideratione ad nardus in libro de Consideratione ad Eugenium : « Beata visio est videre Eugenium : « Beata visio est videre Deum in se, videre Deum in teipso, et in Deum in se, videre Deum in teipso, et in omnibus aliis. Hæ enim visiones non omnibus aliis. Hæ enim visiones non differunt per differentiam visibilis secun- differunt per differentiam visibilis secun- dum substantiam, sed per differentiam dum substantiam, sed per differentiam esse, quo aliter est in se, et aliter in esse, quo aliter est in se, et aliter in aliis. » aliis. »

QUESTIO XIV. QUESTIO XIV.

De cognoscibilitate Dei ex parte cognoscentis. De cognoscibilitate Dei ex parte cognoscentis.

Deinde quæritur de cognoscente Deinde quæritur de cognoscente

Deum. Deum.

Et quæruntur tria: Et quæruntur tria:

Primo, An scilicet ex solis naturalibus Primo, An scilicet ex solis naturalibus

Deus cognoscibilis sit ? Deus cognoscibilis sit ?

Secundo, Utrum cognoscibilis a ma- Secundo, Utrum cognoscibilis a ma- lis ? lis ?

Tertio, Utrum uno vel pluribus modis Tertio, Utrum uno vel pluribus modis cognoscibilis sit ? cognoscibilis sit ?

#mira, #mira,

IN I P. SUM THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14. IN I P. SUM THEOL. TRACT. III, QUÆST. 14.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

An Deus sit cognoscibilis ex solis An Deus sit cognoscibilis ex solis

naturalibus'. naturalibus'.

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

1. Dicit Aristoteles in VI Ethicorum, 1. Dicit Aristoteles in VI Ethicorum, quod secundum quamdam similitudinem quod secundum quamdam similitudinem et proprietatem cognitio existit cogno- et proprietatem cognitio existit cogno- scenti.Similitudo autem finiti et proprie- scenti.Similitudo autem finiti et proprie- tas ad infinitum nulla est. Ergo finitum tas ad infinitum nulla est. Ergo finitum nullo modo potest cognoscere infinitum. nullo modo potest cognoscere infinitum. Omnis autem intellectus sive humanus Omnis autem intellectus sive humanus sive angelicus finitus est : ergo nisi ju- sive angelicus finitus est : ergo nisi ju- vetur per aliquod supernaturale, Deum vetur per aliquod supernaturale, Deum cognoscere non potest. cognoscere non potest.

2. Adhuc, Anselmus in Prosologio : 2. Adhuc, Anselmus in Prosologio : « Deus est majus aliquid quam quod « Deus est majus aliquid quam quod cogitari possit. » Et accipit hoc ab Apo- cogitari possit. » Et accipit hoc ab Apo- stolo, ad Ephes. III, 20, ubi dicit: Ei qui stolo, ad Ephes. III, 20, ubi dicit: Ei qui potens est facere superabundanter quam potens est facere superabundanter quam petimus aut intelligimus. Sed quod su- petimus aut intelligimus. Sed quod su- pra omne quod intelligimus est, intelle- pra omne quod intelligimus est, intelle- tu non attingimus, nec capimus. Ergo tu non attingimus, nec capimus. Ergo Deum intellectu non attingimus, nec ca- Deum intellectu non attingimus, nec ca- pimus. pimus.

3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16: Lucem 3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16: Lucem inhabitat inaccessibilem: quem nullus inhabitat inaccessibilem: quem nullus hominum vidit, sed nec videre potest.Vi- hominum vidit, sed nec videre potest.Vi- detur ergo, quod creatus intellectus ex detur ergo, quod creatus intellectus ex solis naturalibus, nec videre, nec attin- solis naturalibus, nec videre, nec attin- gere, nec comprehendere possit Deum. gere, nec comprehendere possit Deum.

4. Adhuc, Ambrosius vult, quod in 4. Adhuc, Ambrosius vult, quod in potestate nostra non sit videre Deum, potestate nostra non sit videre Deum, sed in potestate ipsius apparere quomo- sed in potestate ipsius apparere quomo- do vult, hoc est, per quemcunque affe- do vult, hoc est, per quemcunque affe- ctum vult,sive sensibilem, sive imigina- ctum vult,sive sensibilem, sive imigina- rium, sive intellectualem. rium, sive intellectualem.

Frustra ergo quæritur, An in potesta- Frustra ergo quæritur, An in potesta- te nostra sit cognoscere Deum. te nostra sit cognoscere Deum.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod 1. In primo libro suo dicit Damasce- 1. In primo libro suo dicit Damasce-

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententia- rum, Dist. III, Art. 1. Tom. XXV hujusce novæ rum, Dist. III, Art. 1. Tom. XXV hujusce novæ

nus: nus:

69 69

« Ipsa creatio mundi et ejus per- « Ipsa creatio mundi et ejus per- manentia et gubernatio magnitudinem manentia et gubernatio magnitudinem prædicant divinæ naturæ *. » Cum ergo prædicant divinæ naturæ *. » Cum ergo hæc cognoscimus ex solis naturalibus, hæc cognoscimus ex solis naturalibus, videtur quod ex solis maturalibus Deum videtur quod ex solis maturalibus Deum cognoscere possumus. cognoscere possumus.

2. Adhuc, Damascenus, ibidem: << Non 2. Adhuc, Damascenus, ibidem: << Non derelinquit nos Deus in omnimoda igno- derelinquit nos Deus in omnimoda igno- rantia scientia enim existendi Deum, rantia scientia enim existendi Deum, naturaliter ab ipso inserta est. » Sed quod naturaliter ab ipso inserta est. » Sed quod insertum est naturæ, cognoscibile est ex insertum est naturæ, cognoscibile est ex solis naturalibus. solis naturalibus.

3. Adhuc, Hugo in Sententiis suis: 3. Adhuc, Hugo in Sententiis suis: « Deus notitiam suam ab homine sic ab « Deus notitiam suam ab homine sic ab initio temperavit, ut sicut numquam initio temperavit, ut sicut numquam quid esset, poterat comprehendi, ita quid esset, poterat comprehendi, ita numquam quia esset, poterat ignorari. » numquam quia esset, poterat ignorari. » Videtur ergo, quod cognitio Dei ignorari Videtur ergo, quod cognitio Dei ignorari non potest ab homine aliquo. non potest ab homine aliquo.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum secundum Solutio. SOLUTIO. Ad hoc dicendum secundum Solutio. Gregorium super illud Job, iv, 16 : Ste- Gregorium super illud Job, iv, 16 : Ste- tit quidam, cujus non agnoscebam vul- tit quidam, cujus non agnoscebam vul- tum : « Deus notitiam suam in nobis tum : « Deus notitiam suam in nobis temperat, ut possit utcumque cognosci, temperat, ut possit utcumque cognosci, non sicut est, sed ut lippientibus intelle- non sicut est, sed ut lippientibus intelle- ctibus se tenuiter insinuat. » ctibus se tenuiter insinuat. »

Unde dicendum est, quod multiplex Unde dicendum est, quod multiplex est Dei notitia, positivo scilicet, et priva- est Dei notitia, positivo scilicet, et priva- tivo intellectu. Positivo est cognoscere tivo intellectu. Positivo est cognoscere quia est, et etiam cognoscere quid est, et quia est, et etiam cognoscere quid est, et qualis est, et quantus est. Privativo cog- qualis est, et quantus est. Privativo cog- noscere est quid non est, qualis non est, noscere est quid non est, qualis non est, et quantus non est. Sed non est Deum et quantus non est. Sed non est Deum cognoscere quia non est : eo quod oppo- cognoscere quia non est : eo quod oppo- situm ejus per naturam insertum est, et situm ejus per naturam insertum est, et de nulla re simul est cognoscere quia de nulla re simul est cognoscere quia est, et quia non est: sic enim contradi- est, et quia non est: sic enim contradi- ctoria simul cognoscerentur de eodem : ctoria simul cognoscerentur de eodem : et cum omne quod scitur, verum sit, se- et cum omne quod scitur, verum sit, se- queretur quod contradictoria de eodem queretur quod contradictoria de eodem

vera essent. vera essent.

Dicimus igitur, quod ex solis naturali- Dicimus igitur, quod ex solis naturali- bus potest cognosci quia Deus est positi- bus potest cognosci quia Deus est positi- vo intellectu quid autem, non potest vo intellectu quid autem, non potest cognosci, nisi infinite. Dico autem in- cognosci, nisi infinite. Dico autem in-

editionis. editionis.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa. 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa.

70 70

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

finite : quia si cognoscatur, quod sub- finite : quia si cognoscatur, quod sub- stantia est incorporea, determinari non stantia est incorporea, determinari non potest quid finite genere, vel specie, vel potest quid finite genere, vel specie, vel differentia, vel numero illa substantia sit. differentia, vel numero illa substantia sit. Et remanet intellectus infinitus, qui Et remanet intellectus infinitus, qui constituitur ex negatione finientium ad constituitur ex negatione finientium ad nos ex constitutione infiniti. Dicimus nos ex constitutione infiniti. Dicimus enim, quod cum dicitur substantia Deus, enim, quod cum dicitur substantia Deus, non est substantia quæ nobis innotescit non est substantia quæ nobis innotescit finite genere, vel specie, vel differentia, finite genere, vel specie, vel differentia, vel numero sed est substantia infinite vel numero sed est substantia infinite eminens super omnem substantiam.Et sic eminens super omnem substantiam.Et sic intellectus negans finientiam, stat in in- intellectus negans finientiam, stat in in- finito, qui est intellectus imperfectus et finito, qui est intellectus imperfectus et confusus, quem Gregorius vocat lippien- confusus, quem Gregorius vocat lippien- tem intellectum. Et hoc vult dicere Job, tem intellectum. Et hoc vult dicere Job, XXXVI, 25 Omnes homines vident eum, XXXVI, 25 Omnes homines vident eum, scilicet Deum : unusquisque intuetur scilicet Deum : unusquisque intuetur procul. Quod enim procul intuetur quis, procul. Quod enim procul intuetur quis, finite non discernit. finite non discernit.