Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

IN IP. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 11. IN IP. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 11.

vit ad cognitionem Trinitatis et unitatis, vit ad cognitionem Trinitatis et unitatis, et ad processum personarum ab uno et ad processum personarum ab uno quod est principium non de principio. quod est principium non de principio.

AD ALIUD dicendum, quod hoc verum AD ALIUD dicendum, quod hoc verum esset, si fruitionis objectum esset Pater esset, si fruitionis objectum esset Pater in quantum Pater, vel Filius in quan- in quantum Pater, vel Filius in quan- tum Filius. Hoc autem non est verum. tum Filius. Hoc autem non est verum. Pater enim et Filius et Spiritus sanctus Pater enim et Filius et Spiritus sanctus sunt objectum fruitionis in quantum sunt objectum fruitionis in quantum unum summum bonum. Fallacia autem unum summum bonum. Fallacia autem accidentis est in argumento. accidentis est in argumento.

AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- cendum quod relatio qua persona proce- cendum quod relatio qua persona proce-

45 45

dens in personam a qua procedit, refert dens in personam a qua procedit, refert id quod est aut quod habet, non facit id quod est aut quod habet, non facit summum bonum secundum rationem summum bonum secundum rationem intelligendi, sed facit essentiæ indifferen- intelligendi, sed facit essentiæ indifferen- tiam quam totam accipit persona proce- tiam quam totam accipit persona proce- dens a persona a qua procedit. Et ideo dens a persona a qua procedit. Et ideo essentia in quantum est summum bo- essentia in quantum est summum bo- num, sive sit non de principio, sicut in num, sive sit non de principio, sicut in Patre, sive sit accepta de principio, sicut Patre, sive sit accepta de principio, sicut in Filio et Spiritu sancto, in quantum in Filio et Spiritu sancto, in quantum summum bonum est, unum objectum summum bonum est, unum objectum fruitionis est. fruitionis est.

QUÆSTIO XI. QUÆSTIO XI.

Utrum omnibus quæ sunt in mundo utendum sit¹? Utrum omnibus quæ sunt in mundo utendum sit¹?

. .

Deinde quæritur de utili, Utrum omni- Deinde quæritur de utili, Utrum omni- bus quæ sunt in mundo, utendum est ? bus quæ sunt in mundo, utendum est ? sicut dicit Augustinus in libro de Doc- sicut dicit Augustinus in libro de Doc- trina Christiana, quod utendum est trina Christiana, quod utendum est hoc mundo, non fruendum, ut invisibilia hoc mundo, non fruendum, ut invisibilia Dei per ea quæ facta sunt, intellecta Dei per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciantur » Et ibidem: « In om- conspiciantur » Et ibidem: « In om- nibus rebus illæ tantum sunt quibus nibus rebus illæ tantum sunt quibus fruendum est, quæ æternæ et incommu- fruendum est, quæ æternæ et incommu- tabiles sunt : cæteris autem utendum tabiles sunt : cæteris autem utendum est, ut ad illarum perfruitionem perve- est, ut ad illarum perfruitionem perve- niatur. » Omnibus ergo operibus natu- niatur. » Omnibus ergo operibus natu- ræ, gratiæ, et gloriæ, utendum est, et ræ, gratiæ, et gloriæ, utendum est, et non fruendum. non fruendum.

CONTRA hoc est, quod CONTRA hoc est, quod

1. Uti perficitur ab opere nostro. Non 1. Uti perficitur ab opere nostro. Non autem omnes res naturæ, gratiæ, et autem omnes res naturæ, gratiæ, et gloriæ, subjacent operi nostro non gloriæ, subjacent operi nostro non enim sunt operabiles per nos: non ergo enim sunt operabiles per nos: non ergo omnes res mundi subjacent ei quod est uti. omnes res mundi subjacent ei quod est uti.

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum Dist. I, Art. 13. Tom. XXV hujusce novæ edi- Dist. I, Art. 13. Tom. XXV hujusce novæ edi- tionis, pag. 31. tionis, pag. 31.

12 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 12 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia-

2. Adhuc, Quædam creaturæ videntur 2. Adhuc, Quædam creaturæ videntur contrariari usui. Sapient. xiv, 11: Crea- contrariari usui. Sapient. xiv, 11: Crea- turæ Dei in odium factæ sunt, et in ten- turæ Dei in odium factæ sunt, et in ten- tationem animabus hominum, et in mu- tationem animabus hominum, et in mu- scipulam pedibus insipientium. Creatu- scipulam pedibus insipientium. Creatu- ræ ergo quædam impediunt usum. ræ ergo quædam impediunt usum.

3. Adhuc, Omnis actus voluntatis 3. Adhuc, Omnis actus voluntatis creatura est referendus est ergo ad aliud creatura est referendus est ergo ad aliud obtinendum quo fruendum est. Aut ergo obtinendum quo fruendum est. Aut ergo referibilis est, et refertur: et tunc me- referibilis est, et refertur: et tunc me- ritorius est. Aut nec referibilis, nec re- ritorius est. Aut nec referibilis, nec re- fertur et tunc peccatum mortale est : fertur et tunc peccatum mortale est : quia quo aliquis non utitur, illo fruitur quia quo aliquis non utitur, illo fruitur si diligit illud, ut dicit Augustinus. Aliter si diligit illud, ut dicit Augustinus. Aliter enim non diligeret illud. Et sic sequitur, enim non diligeret illud. Et sic sequitur, quod nullus actus voluntatis sit ve- quod nullus actus voluntatis sit ve- niale vel indifferens, quod est inconve- niale vel indifferens, quod est inconve- niens. niens.

4. Adhuc, I ad Corinth. x, 31: Sive 4. Adhuc, I ad Corinth. x, 31: Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud quid manducatis, sive bibitis, sive aliud quid

na, cap. 4. Cf. etiam, ad Roman. 1, 20. na, cap. 4. Cf. etiam, ad Roman. 1, 20.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- na, cap. 22. na, cap. 22.

Solutio. Solutio.

46 46

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

facitis, omnia in gloriam Dei facite. facitis, omnia in gloriam Dei facite. Hoc est præceptum omnia ergo refe- Hoc est præceptum omnia ergo refe- renda sunt ad gloriam Dei: si non refe- renda sunt ad gloriam Dei: si non refe- rantur, abusus est. Abusus autem et rantur, abusus est. Abusus autem et perversitas humanæ vitæ peccatum est: perversitas humanæ vitæ peccatum est: peccatum est ergo quidquid de creaturis peccatum est ergo quidquid de creaturis ad gloriam Dei non refertur quod in ad gloriam Dei non refertur quod in usum venit. Si enim diligitur, ut dicit usum venit. Si enim diligitur, ut dicit Augustinus, aut diligitur dilectione frui- Augustinus, aut diligitur dilectione frui- tionis, aut usus. Si diligitur dilectione tionis, aut usus. Si diligitur dilectione fruitionis, perversitas est. Si autem non fruitionis, perversitas est. Si autem non refertur, abusus est, et sic semper pec- refertur, abusus est, et sic semper pec- catum est. catum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod omni crea- SOLUTIO. Dicendum, quod omni crea- tura utendum est, dummodo sit simplici- tura utendum est, dummodo sit simplici- ter creatura terminus actus creationis, et ter creatura terminus actus creationis, et non sit peccato depravata, per quod usui non sit peccato depravata, per quod usui contrariatur, sicut diabolus, et peccatum contrariatur, sicut diabolus, et peccatum secundum quod peccatum in actu vel secundum quod peccatum in actu vel habitu consistit, dicunt ens vitio depra- habitu consistit, dicunt ens vitio depra- vatum quæ depravatio repugnat usui. vatum quæ depravatio repugnat usui. In nulla enim creatura finis dilectionis In nulla enim creatura finis dilectionis ponendus est eo quod finis non est, sed ponendus est eo quod finis non est, sed vanitati subjecta. Ad Roman. VIII, 20: vanitati subjecta. Ad Roman. VIII, 20: Vanitati creatura subjecta est. Unde in Vanitati creatura subjecta est. Unde in quantum tali depravationi subjacet, quæ quantum tali depravationi subjacet, quæ est peccatum, ad summum bonum ob- est peccatum, ad summum bonum ob- tinendum referri non potest: et ideo hoc tinendum referri non potest: et ideo hoc modo utendum non est creatura. Per modo utendum non est creatura. Per accidens et ex casu tamen uti quis potest accidens et ex casu tamen uti quis potest peccato vel diabolo in quantum per pœ- peccato vel diabolo in quantum per pœ- nitentiam peccatum ad memoriam revo- nitentiam peccatum ad memoriam revo- catum, acutiorem facit compunctionem, catum, acutiorem facit compunctionem, et diabolus vel tyrannus affligens auget et diabolus vel tyrannus affligens auget patientiæ meritum, et eminere facit vir- patientiæ meritum, et eminere facit vir- tutem ad majoris meriti coronam. De tutem ad majoris meriti coronam. De primo, ad Roman. VIII, 28: Scimus primo, ad Roman. VIII, 28: Scimus quoniam diligentibus Deum omnia coo- quoniam diligentibus Deum omnia coo- perantur in bonum. Glossa : Etiam perantur in bonum. Glossa : Etiam peccatum. De secundo, Jacob. 1, 12: peccatum. De secundo, Jacob. 1, 12: Beatus vir qui suffert tentationem, quo- Beatus vir qui suffert tentationem, quo- niam cum probatus fuerit, accipiet coro- niam cum probatus fuerit, accipiet coro- nam vitæ. Beatus Bernardus, Serm. 17 nam vitæ. Beatus Bernardus, Serm. 17 super Cantica: « Jucundum judicium, super Cantica: « Jucundum judicium, ut superbus ille humilium malleator, ut superbus ille humilium malleator, eisdem ipsis nesciens fabricet coronas eisdem ipsis nesciens fabricet coronas perpetuas, impugnando omnes et omni- perpetuas, impugnando omnes et omni- bus succumbendo. » bus succumbendo. »

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet quædam creaturæ mundi operibus nostris quædam creaturæ mundi operibus nostris non subjaceant quantum ad essentiæ non subjaceant quantum ad essentiæ productionem, et quantum ad effectus productionem, et quantum ad effectus et operationes suas subjacent tamen et operationes suas subjacent tamen in quantum circa eas operamur sicut in quantum circa eas operamur sicut circa signa et dispositiones ad beatitudi- circa signa et dispositiones ad beatitudi- nem, et utimur eis, et utiles sunt. nem, et utimur eis, et utiles sunt.

AD ALIUD dicendum, quod creaturæ AD ALIUD dicendum, quod creaturæ in quantum creaturæ, hoc est, in quan- in quantum creaturæ, hoc est, in quan- tum substant actui creationis, non con- tum substant actui creationis, non con- trariantur usui. Genes. 1, 31: Vidit trariantur usui. Genes. 1, 31: Vidit Deus cuncta quæ fecerat et erant valde Deus cuncta quæ fecerat et erant valde bona. Sed aliquando habent pronitatem bona. Sed aliquando habent pronitatem ad malum ex parte nostra, in quantum ad malum ex parte nostra, in quantum scilicet concupiscibiles sunt, vel instru- scilicet concupiscibiles sunt, vel instru- menta deceptionis. Et sic non ex se, sed menta deceptionis. Et sic non ex se, sed ex nobis factæ sunt in odium, hoc est, ut ex nobis factæ sunt in odium, hoc est, ut homines odiosi fiant ex eis, et in musci- homines odiosi fiant ex eis, et in musci- pulam sive deceptionem pedibus insi- pulam sive deceptionem pedibus insi- pientium, et non sapientium. Hujus pientium, et non sapientium. Hujus exemplum est formosa mulier, quæ exemplum est formosa mulier, quæ nullum allicit ad peccandum : quæ tamen nullum allicit ad peccandum : quæ tamen adspecta propter pravitatem alterius effi- adspecta propter pravitatem alterius effi- citur occasio libidinis et fomitum. citur occasio libidinis et fomitum.

AD ALIUD dicendum, quod omnis actus AD ALIUD dicendum, quod omnis actus voluntatis vitio non depravatus, referibi- voluntatis vitio non depravatus, referibi- lis est ad gloriam Dei : et si refertur, lis est ad gloriam Dei : et si refertur, meritorius est. Sed si nec referibilis est, meritorius est. Sed si nec referibilis est, habens in se contrarium relationi, nec habens in se contrarium relationi, nec refertur, peccatum mortale est. Si autem refertur, peccatum mortale est. Si autem non refertur, et referibilis est, non ha- non refertur, et referibilis est, non ha- bens in se contrarium relationi, sed dis- bens in se contrarium relationi, sed dis- positionem ad contrarium, quæ impedit positionem ad contrarium, quæ impedit actualem relationem, non habitualem, actualem relationem, non habitualem, peccatum veniale est. Si vero non refer- peccatum veniale est. Si vero non refer- tur, nee formam habet virtutis qua de tur, nee formam habet virtutis qua de necessitate referatur, nec tamen habet necessitate referatur, nec tamen habet contrarium relationi, nec dispositionem contrarium relationi, nec dispositionem ad contrarium, actus otiosus vel indiffe- ad contrarium, actus otiosus vel indiffe- rens est. Cujus exemplum dicit Boetius rens est. Cujus exemplum dicit Boetius esse motum digiti sine causa necessita- esse motum digiti sine causa necessita- tis vel utilitatis. Hoc tamen in theologia tis vel utilitatis. Hoc tamen in theologia peccatum esse dicitur hoc modo, quo peccatum esse dicitur hoc modo, quo vanum dicitur esse peccatum et otiosum. vanum dicitur esse peccatum et otiosum. Matth. x, 36: Omne verbum otiosum Matth. x, 36: Omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent ra- quod locuti fuerint homines, reddent ra- tionem de eo in die judicii. Gregorius tionem de eo in die judicii. Gregorius super idem verbum : super idem verbum : « Otiosum est, « Otiosum est,

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 12. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 12.

quod caret ratione justæ necessitatis et quod caret ratione justæ necessitatis et piæ utilitatis. » Apud ethicum tamen et piæ utilitatis. » Apud ethicum tamen et maxime civilem hoc indifferens est. maxime civilem hoc indifferens est.

AD ALIUD dicendum, quod verbum AD ALIUD dicendum, quod verbum Apostoli non sonat præceptum, sed ordi- Apostoli non sonat præceptum, sed ordi- nem et habitudinem eorum quæ referen- nem et habitudinem eorum quæ referen-

47 47

da sunt in Deum, hoc est, quod nihil da sunt in Deum, hoc est, quod nihil fiat quod contrarium sit relationi. Et fiat quod contrarium sit relationi. Et ideo si non referatur aliquando, non se- ideo si non referatur aliquando, non se- quitur, quod sit mortale peccatum : ha- quitur, quod sit mortale peccatum : ha- bet enim dispositionem ad contrarium, bet enim dispositionem ad contrarium, et non semper formam contrarii. et non semper formam contrarii.

QUESTIO XII. QUESTIO XII.

De rebus fruentibus et utentibus. De rebus fruentibus et utentibus.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum homines et Angeli sint res fruen- Utrum homines et Angeli sint res fruen- les et utentes tamquam medii inter res les et utentes tamquam medii inter res utibiles et fruibiles 1 ? utibiles et fruibiles 1 ?

Deinde quæritur de fruentibus et uten- Deinde quæritur de fruentibus et uten- tibus. tibus.

Et primo de fruentibus. Et primo de fruentibus.

1. Dicit autem Augustinus, quod res 1. Dicit autem Augustinus, quod res quæ fruuntur et utuntur, nos sumus, quæ fruuntur et utuntur, nos sumus, quasi inter utrasque, fruibiles scilicet quasi inter utrasque, fruibiles scilicet res, et utiles constituti, et Angeli sancti. res, et utiles constituti, et Angeli sancti. Et videtur esse diminutus: quia etiam Et videtur esse diminutus: quia etiam Deus seipso fruitur, ut dicit Gregorius Deus seipso fruitur, ut dicit Gregorius super illud Job, XL, 4: Si habes bra- super illud Job, XL, 4: Si habes bra- chium, sic: « Dum se fruitur, nullo chium, sic: « Dum se fruitur, nullo bono indiget. » Res ergo fruentes com- bono indiget. » Res ergo fruentes com- prehendunt etiam Deum. prehendunt etiam Deum.

2. Adhuc, Augustinus in libro I Doc- 2. Adhuc, Augustinus in libro I Doc- trina Christiana « Cum Deus diligat trina Christiana « Cum Deus diligat

: :

Cf. Comment. B.Alberti in I Sententiarum, Cf. Comment. B.Alberti in I Sententiarum, Dist. I, Art. 11 et 19. Tom. XXV hujusce novæ Dist. I, Art. 11 et 19. Tom. XXV hujusce novæ editionis. editionis.

nos, aut fruendo, aut utendo diligit nos, aut fruendo, aut utendo diligit nos. » Si fruendo, eget bono nostro : nos. » Si fruendo, eget bono nostro : quod nemo sanus dixerit. Si utendo, quod nemo sanus dixerit. Si utendo, tunc bonum nostrum refert ad aliud : et tunc bonum nostrum refert ad aliud : et hoc verum est. Ille enim nostri misere- hoc verum est. Ille enim nostri misere- tur, ut se perfruatur: nos autem nostri tur, ut se perfruatur: nos autem nostri miseremur, ut illo perfruamur. Ergo miseremur, ut illo perfruamur. Ergo Deus est de rebus fruentibus et utenti- Deus est de rebus fruentibus et utenti- bus qui tamen non est medius inter bus qui tamen non est medius inter fruibiles res et utiles. fruibiles res et utiles.

3. Adhuc, Augustinus : « Ille usus 3. Adhuc, Augustinus : « Ille usus quo nobis utitur Deus, non ad ejus, sed quo nobis utitur Deus, non ad ejus, sed nostram utilitatem refertur ad ejus nostram utilitatem refertur ad ejus vero tantummodo bonitatem. » Ergo vero tantummodo bonitatem. » Ergo Deus est de rebus fruentibus et utenti- Deus est de rebus fruentibus et utenti- bus. bus.

4. Ulterius etiam videtur data divisio 4. Ulterius etiam videtur data divisio non esse sufficiens quia etiam insensi- non esse sufficiens quia etiam insensi- bilia, vegetabilia scilicet, per se et super bilia, vegetabilia scilicet, per se et super omnia innituntur dulci commixto: ergo omnia innituntur dulci commixto: ergo fruuntur illo. fruuntur illo.

5. Adhuc, Bruta diligunt cibos, et non 5. Adhuc, Bruta diligunt cibos, et non referunt ad aliud: ergo fruuntur eis: er- referunt ad aliud: ergo fruuntur eis: er- go tam vegetabilia quam bruta sunt de go tam vegetabilia quam bruta sunt de rebus fruentibus non ergo homines et rebus fruentibus non ergo homines et Angeli tantum. Angeli tantum.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 2 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- na, capp. 31 et 32. na, capp. 31 et 32.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

48 48

ULTERIUS quæritur, Si homo naturali ULTERIUS quæritur, Si homo naturali dilectione frui potest ? dilectione frui potest ?

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. dicit: dicit: « Dum se fruitur, nullo bono « Dum se fruitur, nullo bono indiget ipse enim est et sibi præsto indiget ipse enim est et sibi præsto est et fruens et fruibile et fruitio : et ideo est et fruens et fruibile et fruitio : et ideo non cadit in rationem medii, quod per non cadit in rationem medii, quod per privationem extremi fiat medium, sicut privationem extremi fiat medium, sicut homo et Angelus. Et sic stat divisio homo et Angelus. Et sic stat divisio

Et videtur, quod sic diligere enim Et videtur, quod sic diligere enim aliquis potest naturali dilectione et dile- aliquis potest naturali dilectione et dile- etionem non ad aliud referre. etionem non ad aliud referre.

ADHUC ulterius quæritur, Si homo in Augustini, quod scilicet quædam res ADHUC ulterius quæritur, Si homo in Augustini, quod scilicet quædam res peccato existens frui potest? peccato existens frui potest?

Et videtur, quod sic: quia in peccato Et videtur, quod sic: quia in peccato existens aliquid diligit propter se, dile- existens aliquid diligit propter se, dile- ctionem ad aliud non referens: ergo frui- ctionem ad aliud non referens: ergo frui- tur secundum assignationem præindu- tur secundum assignationem præindu- ctam de frui. ctam de frui.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. De perfectione patriæ frui est, et 1. De perfectione patriæ frui est, et non viæ referre ergo ad aliud, viantis non viæ referre ergo ad aliud, viantis est et procedentis: non referre autem ad est et procedentis: non referre autem ad aliud, stantis et manentis. Frui autem aliud, stantis et manentis. Frui autem est non ad aliud referre: ergo frui stan. est non ad aliud referre: ergo frui stan. tis et manentis est: hoc autem patriæ tis et manentis est: hoc autem patriæ est ergo frui patriæ est : non ergo ve- est ergo frui patriæ est : non ergo ve- getabilia vel bruta vel homines naturali getabilia vel bruta vel homines naturali dilectione vel in peccato existentes frui dilectione vel in peccato existentes frui possunt.. possunt..

: :

2. Adhuc, Videtur quod nec beati 2. Adhuc, Videtur quod nec beati fruantur fruens enim indiget fruibili: fruantur fruens enim indiget fruibili: beatus autem nullo indiget ergo frui beatus autem nullo indiget ergo frui non est beati. non est beati.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod si SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod si frui strictissime capiatur: tunc frui non frui strictissime capiatur: tunc frui non est nisi ejus qui diligit aliquid propter est nisi ejus qui diligit aliquid propter se, in quo dilectionis gressum figit et se, in quo dilectionis gressum figit et terminum ponit ita quod nec diligens terminum ponit ita quod nec diligens habet ulterius quo referat dilectionem, habet ulterius quo referat dilectionem, nec dilectum ad aliud referri potest se- nec dilectum ad aliud referri potest se- cundum se, nec secundum statum in cundum se, nec secundum statum in quo diligitur. Et sic non potest aliquis quo diligitur. Et sic non potest aliquis frui nisi Deo concepto ab ipso ut est ob- frui nisi Deo concepto ab ipso ut est ob- jectum gloriæ. Et sic verum est quod jectum gloriæ. Et sic verum est quod dicit Augustinus, quod « frui est solius dicit Augustinus, quod « frui est solius patriæ et solius hominis et Angeli. » patriæ et solius hominis et Angeli. » In his enim distinctum est fruens a frui- In his enim distinctum est fruens a frui- bili bili per essentialem distinctionem : et per essentialem distinctionem : et non est quo referatur dilectio vel dile- non est quo referatur dilectio vel dile-

ctum. ctum.

ET CUM dicitur, quod Deus seipso frui- ET CUM dicitur, quod Deus seipso frui- tur, non est distinctio inter fruens et tur, non est distinctio inter fruens et fruibile et fruitionem. Et ideo Gregorius fruibile et fruitionem. Et ideo Gregorius

sunt quibus tantum fruendum est, ut sunt quibus tantum fruendum est, ut Deus trinitas : quædam quibus tantum Deus trinitas : quædam quibus tantum utendum est, ut mundus et in eo con- utendum est, ut mundus et in eo con- tenta quædam autem quæ fruuntur et tenta quædam autem quæ fruuntur et utuntur, ut homo et Angelus, quæ me- utuntur, ut homo et Angelus, quæ me- dia dicuntur, quia ex utilibus pertingunt dia dicuntur, quia ex utilibus pertingunt ad fruibilia. ad fruibilia.

Si autem frui communiter accipiatur : Si autem frui communiter accipiatur : tunc frui est uti cum gaudio: et sic frui- tunc frui est uti cum gaudio: et sic frui- mur cognitis, in quibus voluntas est vel mur cognitis, in quibus voluntas est vel delectata conquiescit et sic fruimur Deo delectata conquiescit et sic fruimur Deo in via, quem tamen non habemus nisi in via, quem tamen non habemus nisi spe, ut dicit Augustinus. Et in quantum spe, ut dicit Augustinus. Et in quantum fruimur ipso, peregrinationem nostram fruimur ipso, peregrinationem nostram tolerabilius sustinemus, et ardentius tolerabilius sustinemus, et ardentius finiri cupimus. Quamvis enim dilectum finiri cupimus. Quamvis enim dilectum in tali fruitione ad aliud referibile non in tali fruitione ad aliud referibile non sit, dilectio tamen fruentis ad aliud ten- sit, dilectio tamen fruentis ad aliud ten- dit secundum statum, sicut sentiens dit secundum statum, sicut sentiens dulcissimum per odorem, tendit ad sa- dulcissimum per odorem, tendit ad sa- porem ejusdem et gustum. Et ideo dicit porem ejusdem et gustum. Et ideo dicit Augustinus, quod « sic fruendo peregri- Augustinus, quod « sic fruendo peregri- nationem nostram finiri cupimus, ut sci- nationem nostram finiri cupimus, ut sci- licet de odore ad gustum perveniamus. » licet de odore ad gustum perveniamus. » Cantic. 1, 3: Curremus in odorem un- Cantic. 1, 3: Curremus in odorem un- guentorum tuorum. Ad Philipp. 1, 23: guentorum tuorum. Ad Philipp. 1, 23: Desiderium habens dissolvi, et esse cum Desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo, multo magis melius. Christo, multo magis melius.

AD HOC quod objectum est, quod Deus AD HOC quod objectum est, quod Deus utitur nobis, dicendum quod hoc verum utitur nobis, dicendum quod hoc verum est et in via et in patria: quia omne bo- est et in via et in patria: quia omne bo- num quod ad nostram utilitatem facit in num quod ad nostram utilitatem facit in nobis, de sui natura et naturali ordine, nobis, de sui natura et naturali ordine, refertur ad bonitatis suæ gloriam. Et refertur ad bonitatis suæ gloriam. Et vult, quod etiam a nobis ad gloriam vult, quod etiam a nobis ad gloriam suam referatur. Est enim sua bonitas suam referatur. Est enim sua bonitas causa efficiens, et causa formaliter exem- causa efficiens, et causa formaliter exem- plaris, et causa finalis omnis boni. Et plaris, et causa finalis omnis boni. Et secundum quod est efficiens, percipitur secundum quod est efficiens, percipitur bonum ejus: secundum quod est forma bonum ejus: secundum quod est forma exemplaris, determinatur ad esse boni : exemplaris, determinatur ad esse boni : et secundum quod est finalis, convertit et secundum quod est finalis, convertit

B. 1. B. 1.

- 2. - 2.

11. 11.

Mpert T. Mpert T.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 12. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 12.

ad primam bonitatem ut sit perfectum in ad primam bonitatem ut sit perfectum in actu et operatione boni. Et tale bonum actu et operatione boni. Et tale bonum vocavit Plato ethmagium sive sigillum vocavit Plato ethmagium sive sigillum boni, ex quo ut causa fiunt boni formæ : boni, ex quo ut causa fiunt boni formæ : et per idem ut impressa sigillata determi- et per idem ut impressa sigillata determi- nantur ad sigilli formam et similitudi- nantur ad sigilli formam et similitudi- nem per relationem autem sigillati ad nem per relationem autem sigillati ad sigillum perfecta determinatur imitatio sigillum perfecta determinatur imitatio sigillati ad sigillum. sigillati ad sigillum.

AD ALIUD dicendum, quod si frui pro- AD ALIUD dicendum, quod si frui pro- prie accipiatur, non est nisi in eo bono prie accipiatur, non est nisi in eo bono quod per se pascit, et quod summum bo- quod per se pascit, et quod summum bo- num est, et quod nec ad aliud refertur, num est, et quod nec ad aliud refertur, nec referibile est unde vegetabilia non nec referibile est unde vegetabilia non fruuntur nisi secundum quid quia ad fruuntur nisi secundum quid quia ad aliud non referunt: secundum quid au- aliud non referunt: secundum quid au- tem fruitio, fruitionis simpliciter ratio- tem fruitio, fruitionis simpliciter ratio- nem non habet. nem non habet.

EO MODO dicendum est ad sequens EO MODO dicendum est ad sequens quod de brutis inducitur. quod de brutis inducitur.

AD ID autem quod ulterius quæritur de AD ID autem quod ulterius quæritur de naturali dilectione, dicendum quod natu- naturali dilectione, dicendum quod natu- ralis dilectio non est tam fortis ut inhæ- ralis dilectio non est tam fortis ut inhæ- sionem fruitionis simpliciter facere pos- sionem fruitionis simpliciter facere pos- sit. Ex naturalibus enim procedit, quæ sit. Ex naturalibus enim procedit, quæ sui natura ad gratuita et glorificantia or- sui natura ad gratuita et glorificantia or- dinata sunt ut perficiantur. Frui autem dinata sunt ut perficiantur. Frui autem proprie est delectari in bono circa opera- proprie est delectari in bono circa opera- tionem non impeditam, nec ex parte de- tionem non impeditam, nec ex parte de- lectantis, nec ex parte delectabilis. Unde lectantis, nec ex parte delectabilis. Unde taliter frui, nec est frui propriissime di- taliter frui, nec est frui propriissime di- clum, nec communiter dictum. clum, nec communiter dictum.

AD ALIUD dicendum, quod in peccato AD ALIUD dicendum, quod in peccato mortali aliquid diligens, contrarium tali mortali aliquid diligens, contrarium tali dilectioni habet in seipso: et ideo dele- dilectioni habet in seipso: et ideo dele- ctatio non potest esse operationis nullo ctatio non potest esse operationis nullo modo impeditæ. Propter quod taliter di- modo impeditæ. Propter quod taliter di- ligere non est frui nisi secundum quid. ligere non est frui nisi secundum quid. AD ILLUD quod in contrarium objicitur, AD ILLUD quod in contrarium objicitur, dicendum, quod frui non est viæ nisi dicendum, quod frui non est viæ nisi communiter, vel secundum quid accep- communiter, vel secundum quid accep-

tum. tum.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur quod beatus nullo indiget quod sit extra quod beatus nullo indiget quod sit extra

1 Ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, a crea- 1 Ad Roman. 1, 20: Invisibilia ipsius, a crea- tura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta, tura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta,

XXXI XXXI

49 49

ipsum, sine quo beatus esse non possit, ipsum, sine quo beatus esse non possit, talis indigentia simpliciter indigentia est, talis indigentia simpliciter indigentia est, propter quam a creatore motus taliter propter quam a creatore motus taliter indigentibus adhibitus est, ut ex motu indigentibus adhibitus est, ut ex motu acquirant quod in seipsis non habent, ut acquirant quod in seipsis non habent, ut in Il de Coelo et Mundo dicit Aristoteles. in Il de Coelo et Mundo dicit Aristoteles. Et tali indigentia non indiget beatus. Est Et tali indigentia non indiget beatus. Est autem indigentia exigentiæ, qua etiam autem indigentia exigentiæ, qua etiam intrinsecis sibi quis indiget, ut secundum intrinsecis sibi quis indiget, ut secundum ipsa agat vel patiatur, sicut dicimus ædi- ipsa agat vel patiatur, sicut dicimus ædi- ficatorem indigere practico intellectu et ficatorem indigere practico intellectu et manu quorum tamen utrumque habet manu quorum tamen utrumque habet intra se, indiget tamen eis ut secundum intra se, indiget tamen eis ut secundum ipsa agat, quia exiguntur ad operationem ipsa agat, quia exiguntur ad operationem ipsius. Et sic fruens indiget fruibili, et ipsius. Et sic fruens indiget fruibili, et beatus beatificante, et homo humanitate, beatus beatificante, et homo humanitate, et albus albedine: quia talis indigentia et albus albedine: quia talis indigentia statui perfectionis in nullo repugnat. statui perfectionis in nullo repugnat.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum homo vel Angelus utens sit Utrum homo vel Angelus utens sit in patria? in patria?

Secundo, Quæritur de utentibus. Secundo, Quæritur de utentibus. Et quæritur, Utrum homo vel Angelus Et quæritur, Utrum homo vel Angelus utens sit in patria? utens sit in patria?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Uti enim est ad aliud referre: quod 1. Uti enim est ad aliud referre: quod viatori et viæ convenit, et non patriæ. viatori et viæ convenit, et non patriæ. Utens enim ex eo quod refert, procedit Utens enim ex eo quod refert, procedit in id ad quod refert, et sic viando proficit in id ad quod refert, et sic viando proficit per dilectionem. In patria autem existens per dilectionem. In patria autem existens dilectionis gressum jam fixit: quia in dilectionis gressum jam fixit: quia in termino est, et non est quo ulterius dili- termino est, et non est quo ulterius dili- gendo procedat. Ergo videtur, quod pa- gendo procedat. Ergo videtur, quod pa- triæ non sit uti. triæ non sit uti.

2. Adhuc, Dicit Augustinus in libro 2. Adhuc, Dicit Augustinus in libro I de Doctrina Christiana, quod « mundus I de Doctrina Christiana, quod « mundus iste nobis proponitur in usum, ut per ea iste nobis proponitur in usum, ut per ea quæ facta sunt intellecta invisibilia Dei quæ facta sunt intellecta invisibilia Dei conspiciantur : et sicut scalæ gradus per conspiciantur : et sicut scalæ gradus per

conspiciuntur. conspiciuntur.

4 4

Sed contra. Sed contra.

50 50

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quem ad invisibilia ascendamus, nobis quem ad invisibilia ascendamus, nobis proponitur. » Dicit autem Bernardus in proponitur. » Dicit autem Bernardus in libro V de Consideratione: « Quid opus libro V de Consideratione: « Quid opus est scalis tenenti jam solium *? » Ergo ei est scalis tenenti jam solium *? » Ergo ei qui in solio stat invisibilium Dei, et jam qui in solio stat invisibilium Dei, et jam fruitur ipsis, non proponitur mundus ad fruitur ipsis, non proponitur mundus ad usum beati autem sic stant in solio : usum beati autem sic stant in solio : ergo non utuntur, sed fruuntur. ergo non utuntur, sed fruuntur.

5. Adhuc, Omnis utens volubiles ha- 5. Adhuc, Omnis utens volubiles ha- bet cogitationes, ut dicit Augustinus: et bet cogitationes, ut dicit Augustinus: et discursas disciplinas, ut in Colesti hie- discursas disciplinas, ut in Colesti hie- rarchia dicit Dionysius: volvitur enim rarchia dicit Dionysius: volvitur enim et discurrit ab uno ad aliud, ut ex pluri- et discurrit ab uno ad aliud, ut ex pluri- bus accipiat unum, in quo gressum figat bus accipiat unum, in quo gressum figat et considerationis et dilectionis. In patria et considerationis et dilectionis. In patria autem talis cogitationum non est volubi- autem talis cogitationum non est volubi- litas, ut dicit Augustinus 3, nec sunt dis- litas, ut dicit Augustinus 3, nec sunt dis- cursæ disciplinæ, ut dicit Dionysius: sed cursæ disciplinæ, ut dicit Dionysius: sed est unum simplex quod unice et simpli- est unum simplex quod unice et simpli- citer et immaterialiter et immobiliter et citer et immaterialiter et immobiliter et indiminute et continue et intemporaliter indiminute et continue et intemporaliter simplici et immateriali et perfecto inniti- simplici et immateriali et perfecto inniti- tur intellectui, circa quod immobiliter tur intellectui, circa quod immobiliter stat intellectus et affectus per contempla- stat intellectus et affectus per contempla- tionem et dilectionem. Ergo videtur, tionem et dilectionem. Ergo videtur, quod usus non sit in patria. quod usus non sit in patria.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Angeli in patria existentes cognitio- 1. Angeli in patria existentes cognitio- nes habent matutinam et vespertinam, et nes habent matutinam et vespertinam, et vespertinam referunt ad matutinam : uti vespertinam referunt ad matutinam : uti autem est ad aliud referre: ergo Angeli autem est ad aliud referre: ergo Angeli utuntur in patria et beatitudo hominis utuntur in patria et beatitudo hominis est ut beatitudo Angeli: ergo et homines est ut beatitudo Angeli: ergo et homines

utuntur. utuntur.

2. Adhuc,Jam habitum est, quod Deus 2. Adhuc,Jam habitum est, quod Deus utitur nobis diligendo nos, et tamen se utitur nobis diligendo nos, et tamen se fruitur ergo frui et uti se compatiuntur. fruitur ergo frui et uti se compatiuntur.

3. Adhuc, Apocal. iv, 10, dicitur, quod 3. Adhuc, Apocal. iv, 10, dicitur, quod viginti quatuor seniores coronas suas viginti quatuor seniores coronas suas mittebant ante pedes sedentis in throno. mittebant ante pedes sedentis in throno. Et vult dicere, quod beatitudinem suam Et vult dicere, quod beatitudinem suam referebant in summum regem. Uti autem referebant in summum regem. Uti autem est bonum acceptum ad aliud referre. Er- est bonum acceptum ad aliud referre. Er- go beati etiam in patria sua beatitudine go beati etiam in patria sua beatitudine utuntur et sic usus est in patria. utuntur et sic usus est in patria.

: :

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- na cap. 4. na cap. 4.

2 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, 2 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione,

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut frui, so SOLUTIO. Dicendum, quod sicut frui, so ita et uti dupliciter dicitur: propriissime, ita et uti dupliciter dicitur: propriissime, et communiter. Propriissime uti, est ab et communiter. Propriissime uti, est ab uno in aliud procedere quod extra ipsum uno in aliud procedere quod extra ipsum est, et tali processu, quod et procedens est, et tali processu, quod et procedens proficiat ad ulterius per dilectionem, et proficiat ad ulterius per dilectionem, et etiam id ex quo procedit ut via ducat in etiam id ex quo procedit ut via ducat in aliud. Et hoc modo usus non est nisi viæ. aliud. Et hoc modo usus non est nisi viæ. Et hoc modo Deus non utitur, nec An- Et hoc modo Deus non utitur, nec An- gelus, nec homo in patria, nec hoc modo gelus, nec homo in patria, nec hoc modo Deo et Angelo mundus ut scala proponi- Deo et Angelo mundus ut scala proponi-

tur. tur.

Et de tali usu procedunt primo indu- Et de tali usu procedunt primo indu- ctæ rationes: sic enim utens ef contem- ctæ rationes: sic enim utens ef contem- plando et diligendo proficit. plando et diligendo proficit.

Dicitur etiam uti communiter, scilicet Dicitur etiam uti communiter, scilicet unum acceptum per intellectum et affe- unum acceptum per intellectum et affe- ctum solo actu intellectus vel affectus ad ctum solo actu intellectus vel affectus ad aliud referre. Et sic semper inferius re- aliud referre. Et sic semper inferius re- fertur ad superius et in patria et in via. fertur ad superius et in patria et in via. Et sic uti est in patria, et non contraria- Et sic uti est in patria, et non contraria- tur ad id quod est frui. Et sic Deus utitur tur ad id quod est frui. Et sic Deus utitur nobis, et Angeli visionem vespertinam nobis, et Angeli visionem vespertinam ad matutinam, et beati suas coronas re- ad matutinam, et beati suas coronas re- ferunt ad sedentem super thronum. In ferunt ad sedentem super thronum. In tali autem usu non est cogitationum vo- tali autem usu non est cogitationum vo- lubilitas sed intellectus contemplans stat lubilitas sed intellectus contemplans stat circa unum et idem, in se scilicet et in circa unum et idem, in se scilicet et in creatis acceptum et secundum esse quo creatis acceptum et secundum esse quo est in creaturis, ad se secundum esse est in creaturis, ad se secundum esse quod habet in seipso relatum : quod non quod habet in seipso relatum : quod non est discursa disciplina, sed a Dionysio est discursa disciplina, sed a Dionysio vocatur « circularis contemplatio ab eo- vocatur « circularis contemplatio ab eo- dem per idem in idem redeundo proce- dem per idem in idem redeundo proce- dens. » dens. »

: :

Et de hoc usu secundo inductæ ratio- Et de hoc usu secundo inductæ ratio- nes procedunt. nes procedunt.

RECAPITULANDO autem dicimus, quod RECAPITULANDO autem dicimus, quod ex dictis jam patet, quod tota theologia ex dictis jam patet, quod tota theologia _circa signa et res est: et quod res in tria _circa signa et res est: et quod res in tria dividuntur, scilicet in res quibus fruen- dividuntur, scilicet in res quibus fruen- dum est, et res quibus utendum est, et dum est, et res quibus utendum est, et res quæ utuntur et fruuntur. res quæ utuntur et fruuntur.

cap. 1. cap. 1.

16. 16.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 12. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 12.

Et inter res quibus utendum est, quæ- Et inter res quibus utendum est, quæ- dam sunt per quas sicut formas et dispo- dam sunt per quas sicut formas et dispo- sitiones vel sicut per instrumenta fruimur sitiones vel sicut per instrumenta fruimur et utimur, sicut virtutes quæ deserviunt et utimur, sicut virtutes quæ deserviunt ut instrumenta. De his ergo oportet doc- ut instrumenta. De his ergo oportet doc- trinam tradere. trinam tradere.

Et primo de rebus in tribus primis li- Et primo de rebus in tribus primis li- bris, et postea de signis et signatis in bris, et postea de signis et signatis in quarto libro, in quo ista doctrina com- quarto libro, in quo ista doctrina com- plebitur. plebitur.

Signum autem quamvis propter mo- Signum autem quamvis propter mo- um signandi oppositum dividat id circa um signandi oppositum dividat id circa

51 51

quod est theologia cum re ex opposito, quod est theologia cum re ex opposito, tamen secundum substantiam ad rem re- tamen secundum substantiam ad rem re- ducitur, et sub utili continetur. Et quam- ducitur, et sub utili continetur. Et quam- vis in accipiendo scientiam Dei, signi vis in accipiendo scientiam Dei, signi usus sit ante rei significatæ acceptionem: usus sit ante rei significatæ acceptionem: tamen in tradendo scientiam sive doctri- tamen in tradendo scientiam sive doctri- nam, signi ratio determinabilis non est nam, signi ratio determinabilis non est nisi determinata re cujus signum est: nisi determinata re cujus signum est: signum enim ad rem refertur, res autem signum enim ad rem refertur, res autem utibilis ad fruibilem, et utens et fruens ad utibilis ad fruibilem, et utens et fruens ad fruibile referuntur. fruibile referuntur.

52 52

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS III. TRACTATUS III.

DE COGNOSCIBILITATE, NOMINABILITATE, ET DE- DE COGNOSCIBILITATE, NOMINABILITATE, ET DE- MONSTRABILITATE DEI. MONSTRABILITATE DEI.

Primo ergo de fruibili, hoc est, de mysterio trinitatis et unitatis agendum Primo ergo de fruibili, hoc est, de mysterio trinitatis et unitatis agendum

est. est.

Sed quia doctrina non potest tradi nisi cogniti, ideo primo an cognosci- Sed quia doctrina non potest tradi nisi cogniti, ideo primo an cognosci- bilis sit Deus et qualiter, disputabimus. bilis sit Deus et qualiter, disputabimus.

Quæremus autem tria, scilicet primo, An cognoscibilis sit Deus, hoc est, Quæremus autem tria, scilicet primo, An cognoscibilis sit Deus, hoc est, essentia divina? Et secundo, An nominabilis sit aliquo nomine? Et tertio, essentia divina? Et secundo, An nominabilis sit aliquo nomine? Et tertio, An demonstrabilis sit saltem per effectum ? An demonstrabilis sit saltem per effectum ?

Circa primum quæritur primo de cognitione divina ex parte cognosci- Circa primum quæritur primo de cognitione divina ex parte cognosci- bilis secundo, ex parte cognoscentis: tertio, de eo quod cognoscitur, quod bilis secundo, ex parte cognoscentis: tertio, de eo quod cognoscitur, quod est quasi medium cognoscendi ipsum. est quasi medium cognoscendi ipsum.

Circa primum quæruntur sex, scilicet primo, An cognoscibilis sit Deus Circa primum quæruntur sex, scilicet primo, An cognoscibilis sit Deus per essentiam ? per essentiam ?

Secundo, An cognoscibilis sit per attributum ipsius quod est immensitas, Secundo, An cognoscibilis sit per attributum ipsius quod est immensitas, sive essentiæ, sive virtutis ? sive essentiæ, sive virtutis ?

Tertio, An cognoscibilis sit secundum quod est unus Deus in tribus per- Tertio, An cognoscibilis sit secundum quod est unus Deus in tribus per- sonis ? sonis ?

Quarto, Quid sit cognoscere facie ad faciem ? Quarto, Quid sit cognoscere facie ad faciem ?

Quinto, Quid sit cognoscere per speciem ? Quinto, Quid sit cognoscere per speciem ?

Sexto, Quid sit cognoscere in præsentia, secundum quod præsens dicitur Sexto, Quid sit cognoscere in præsentia, secundum quod præsens dicitur

esse creaturæ.. esse creaturæ..

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

53 53

QUESTIO XIII. QUESTIO XIII.

De cognoscibilitate Dei ex parte cognoscibilis. De cognoscibilitate Dei ex parte cognoscibilis.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum Deus sit cognoscibilis per Utrum Deus sit cognoscibilis per essentiam 1 ? essentiam 1 ?

CIRCA primum videtur, quod Deus CIRCA primum videtur, quod Deus non sit cognoscibilis. non sit cognoscibilis.

1. Dionysius in libro de Divinis no- 1. Dionysius in libro de Divinis no- minibus : « Supersubstantialis substan- minibus : « Supersubstantialis substan- tia Deus est, et intellectus non intelli- tia Deus est, et intellectus non intelli- gibilis, et verbum non dicibile, et irra- gibilis, et verbum non dicibile, et irra- tionabilitas, non intelligibilitas, secun- tionabilitas, non intelligibilitas, secun- dum nihil existentiam existens 2. » Unde dum nihil existentiam existens 2. » Unde ibidem dicit, quod « ipsius Dei neque ibidem dicit, quod « ipsius Dei neque sensus est, neque phantasia, neque sensus est, neque phantasia, neque opinio, neque ratio, neque scientia. » opinio, neque ratio, neque scientia. » Et ibidem, « Quem neque cogitare pos- Et ibidem, « Quem neque cogitare pos- sibile est neque dicere, neque totaliter sibile est neque dicere, neque totaliter aliquo modo contemplari : propter aliquo modo contemplari : propter quod ab omnibus ipse est segregatus et quod ab omnibus ipse est segregatus et superignotus. » Et ibidem, paulo post, superignotus. » Et ibidem, paulo post, « Si melior est omni sermone et omni « Si melior est omni sermone et omni cognitione, et super mentem universa- cognitione, et super mentem universa- liter et super substantiam collocatur: liter et super substantiam collocatur: onnium quidem existens circumappre- onnium quidem existens circumappre- hensivus et comprehensivus et præap- hensivus et comprehensivus et præap- prehensivus omnibus autem universa- prehensivus omnibus autem universa-

liter est incomprehensibilis: neque sen- liter est incomprehensibilis: neque sen- sus ejus est, neque phantasia, neque sus ejus est, neque phantasia, neque opinio, neque nomen, neque sermo, opinio, neque nomen, neque sermo, neque tactus, neque scientia. » neque tactus, neque scientia. »

2. Adhuc, Chrysostomus super illud 2. Adhuc, Chrysostomus super illud Joannis, 1, 18: Deum nemo vidit um- Joannis, 1, 18: Deum nemo vidit um- quam, sic dicit : « Ipsum quod est Deus, quam, sic dicit : « Ipsum quod est Deus, non solum prophetæ, sed nec Angeli nec non solum prophetæ, sed nec Angeli nec Archangeli viderunt. Quod enim crea- Archangeli viderunt. Quod enim crea- bilis est naturæ, qualiter videre poterit bilis est naturæ, qualiter videre poterit quod est increabile? >> quod est increabile? >>

3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16: Quem 3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 16: Quem nullus hominum vidit, sed nec videre nullus hominum vidit, sed nec videre potest. potest.

4. Adhuc, Dionysius ad Gaium mo- 4. Adhuc, Dionysius ad Gaium mo- nachum «Qui dicit se vidisse Deum, nachum «Qui dicit se vidisse Deum, si cognovit quod vidit, non ipsum vi- si cognovit quod vidit, non ipsum vi- dit, sed aliquid eorum quæ sunt sub dit, sed aliquid eorum quæ sunt sub ipso. » ipso. »

5. Adhuc, Damascenus : « Infinitus 5. Adhuc, Damascenus : « Infinitus est Deus et incomprehensibilis 3. » Cum est Deus et incomprehensibilis 3. » Cum ergo omne quod cognoscitur, intellectu ergo omne quod cognoscitur, intellectu cognoscentis comprehendatur, videtur cognoscentis comprehendatur, videtur quod non cognoscibilis sit Deus. quod non cognoscibilis sit Deus.

de de

6. Adhuc, Augustinus in libro 6. Adhuc, Augustinus in libro Videndo Deum ad Paulinam : « Invisi- Videndo Deum ad Paulinam : « Invisi- bilis est natura Deus, non tantum Pater, bilis est natura Deus, non tantum Pater, sed et ipsa Trinitas, unus Deus *. » Cum sed et ipsa Trinitas, unus Deus *. » Cum ergo hoc sit ei invisibile esse quod in- ergo hoc sit ei invisibile esse quod in- cognoscibile, videtur quod incognosci- cognoscibile, videtur quod incognosci- bilis sit Deus. bilis sit Deus.

1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, 1 Cf. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. I, Art. 15; Dist. II, Art. 4; Dist. III, Art. Dist. I, Art. 15; Dist. II, Art. 4; Dist. III, Art. 1. Tom. XXV hujusce novæ editionis. 1. Tom. XXV hujusce novæ editionis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 1. cap. 1.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. de Videndo Deum ad 4 S. AUGUSTINUS, Lib. de Videndo Deum ad Paulinam, cap. 7. Paulinam, cap. 7.

54 54

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

7. Adhuc, Augustinus in eodem : 7. Adhuc, Augustinus in eodem : << Deum nemo vidit umquam, nec videri << Deum nemo vidit umquam, nec videri potest, quoniam lucem habitat inacces- potest, quoniam lucem habitat inacces- sibilem, et est natura invisibilis sicut sibilem, et est natura invisibilis sicut incorruptibilis et sicut incorruptibilis incorruptibilis et sicut incorruptibilis nec postea corruptibilis, ita non solum nec postea corruptibilis, ita non solum nunc, sed etiam semper invisibilis ². >> nunc, sed etiam semper invisibilis ². >> 8. Adhuc, Cognoscentis et cogniti 8. Adhuc, Cognoscentis et cogniti proportio est, sicut recipientis et recepti. proportio est, sicut recipientis et recepti. Quod probatur per Aristotelem dicentem Quod probatur per Aristotelem dicentem in III de Anima, quod « intellectus spe- in III de Anima, quod « intellectus spe- cies acceptionis est. » Infiniti autem cies acceptionis est. » Infiniti autem accipiendi ad finitum accipiens non est accipiendi ad finitum accipiens non est proportio. Est autem intellectus creatus proportio. Est autem intellectus creatus finitus in potestate accipiendi : Deus finitus in potestate accipiendi : Deus autem infinitus per essentiam et virtu- autem infinitus per essentiam et virtu- tem et omnia quæ in ipso sunt. Ergo tem et omnia quæ in ipso sunt. Ergo videtur, quod ab intellectu creato nullo videtur, quod ab intellectu creato nullo modo accipitur, et per consequens non modo accipitur, et per consequens non cognoscitur. cognoscitur.

9. Adhuc, In nobis potentiæ ordinatæ 9. Adhuc, In nobis potentiæ ordinatæ sunt, ut dicit Avicenna in VI Natura- sunt, ut dicit Avicenna in VI Natura- lium. Est enim anima substantia, ut lium. Est enim anima substantia, ut dicit, a qua fluunt potentiæ quædam dicit, a qua fluunt potentiæ quædam conjunctæ corpori, et quædam non conjunctæ corpori, et quædam non conjunctæ. Et inter conjunctas corpori, conjunctæ. Et inter conjunctas corpori, quædam immersæ materiæ, ut operatio- quædam immersæ materiæ, ut operatio- nem non habeant nisi per qualitates nem non habeant nisi per qualitates naturales et materiales, ut potentiæ ve- naturales et materiales, ut potentiæ ve- getabiles. Quædam autem sic sunt or- getabiles. Quædam autem sic sunt or- ganicæ, quia secundum complexionem ganicæ, quia secundum complexionem organi objecta recipiunt, sed animali- organi objecta recipiunt, sed animali- ter et spiritualiter et non naturaliter ter et spiritualiter et non naturaliter sive materialiter circa eadem operan- sive materialiter circa eadem operan- tur. Rationalis autem animæ poten- tur. Rationalis autem animæ poten- tiæ nullo utuntur organo. In nobis tiæ nullo utuntur organo. In nobis autem sic est, quod inferior poten- autem sic est, quod inferior poten- tia numquam superiorem accipit, nec tia numquam superiorem accipit, nec operatur circa illam : sicut vegetabilis operatur circa illam : sicut vegetabilis non accipit sensibiles potentias, nec non accipit sensibiles potentias, nec sensibilis intellectuales. Cum ergo in sensibilis intellectuales. Cum ergo in infinitum plus distat divina substan- infinitum plus distat divina substan- tia ab intellectu creato, quam intelle- tia ab intellectu creato, quam intelle- ctus creatus a sensibili, vel vegetabili, ctus creatus a sensibili, vel vegetabili, videtur quod multo minus intellectus videtur quod multo minus intellectus creatus acceptabilis sit Dei, sive divinæ creatus acceptabilis sit Dei, sive divinæ substantiæ, per locum a majori. Si au- substantiæ, per locum a majori. Si au-

I ad Timoth. VI, 15 et 16. I ad Timoth. VI, 15 et 16.

* S. AUGUSTINUS, Lib. de Videndo Deum ad * S. AUGUSTINUS, Lib. de Videndo Deum ad

tem Deus ab intellectu creato accepta- tem Deus ab intellectu creato accepta- bilis non est, cognoscibilis non est. Co- bilis non est, cognoscibilis non est. Co- gnoscere enim est accipere per intelle- gnoscere enim est accipere per intelle- ctum, vel sensum. ctum, vel sensum.

IN CONTRARIUM est quod dicitur, IN CONTRARIUM est quod dicitur,

1. Ad Roman, 1, 19: Quod notum 1. Ad Roman, 1, 19: Quod notum est Dei, manifestum est in illis. Glos- est Dei, manifestum est in illis. Glos- sa, Id est, quod in Deo ductu rationis sa, Id est, quod in Deo ductu rationis cognoscibile est. Ac si dicat: In se ha- cognoscibile est. Ac si dicat: In se ha- bent Philosophi unde possunt cogno- bent Philosophi unde possunt cogno- scere quod de Deo cognoscibile est.. scere quod de Deo cognoscibile est..

2. Adhuc, Sapient, XIII, 1: De his 2. Adhuc, Sapient, XIII, 1: De his quæ videntur bona non potuerunt intel- quæ videntur bona non potuerunt intel- ligere eum qui est : neque operibus ligere eum qui est : neque operibus attendentes, agnoverunt quis esset ar- attendentes, agnoverunt quis esset ar- tifex. Quasi dicat : Hoc est inconve- tifex. Quasi dicat : Hoc est inconve- niens. Et paulo post, y. 5: A magnitu- niens. Et paulo post, y. 5: A magnitu- dine enim speciei et creaturæ cognosci- dine enim speciei et creaturæ cognosci- biliter poterit creator horum videri. biliter poterit creator horum videri.

3. Adhuc, Ad Roman. 1, 20: Invisi- 3. Adhuc, Ad Roman. 1, 20: Invisi- bilia ipsius, scilicet Dei, a creatura mun- bilia ipsius, scilicet Dei, a creatura mun- di, per ea quæ facta sunt, intellecta, di, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur: sempiterna quoque ejus conspiciuntur: sempiterna quoque ejus virtus, et divinitas. virtus, et divinitas.

4. Adhuc, Hugo de sancto Victore in 4. Adhuc, Hugo de sancto Victore in Prologo super cœlestem hierarchiam Prologo super cœlestem hierarchiam Dionysii : « Natura ad servitutem con- Dionysii : « Natura ad servitutem con- dita, creatorem suum demonstravit. » dita, creatorem suum demonstravit. » Si autem demonstravit natura, conside- Si autem demonstravit natura, conside- rans naturam intelligere potuit. rans naturam intelligere potuit.

5. Adhuc, Augustinus in libro Soli- 5. Adhuc, Augustinus in libro Soli- loquiorum : « Intelligibilis est Deus, loquiorum : « Intelligibilis est Deus, intelligibilia sunt scientiarum specta- intelligibilia sunt scientiarum specta- mina, principia scilicet et conclusiones : mina, principia scilicet et conclusiones : sed differunt plurimum. Nam terra visi- sed differunt plurimum. Nam terra visi- bilis est et lux: sed terra nisi luce illu- bilis est et lux: sed terra nisi luce illu- strata videri non potest. Similiter dis- strata videri non potest. Similiter dis- ciplinarum spectamina videri non pos- ciplinarum spectamina videri non pos- sunt, nisi aliquo videlicet suo sole illu- sunt, nisi aliquo videlicet suo sole illu- strentur. » Deus ergo visibilis est per strentur. » Deus ergo visibilis est per intellectum, et cognoscibilis. intellectum, et cognoscibilis.

6. Per rationem etiam objicitur : Di- 6. Per rationem etiam objicitur : Di- cunt enim Aristoteles et Averrores, quod cunt enim Aristoteles et Averrores, quod intelligibile quod omnis homo natura intelligibile quod omnis homo natura scire desiderat, intellectus divinus est: scire desiderat, intellectus divinus est: co quod sicut causa est omnis rei, ita co quod sicut causa est omnis rei, ita lumen est faciens intelligibile quidquid lumen est faciens intelligibile quidquid Paulinam, cap. 14, Paulinam, cap. 14,

Sed Sed

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

intelligitur. Cum ergo non sit inane de- intelligitur. Cum ergo non sit inane de- siderium, ut dicit Aristoteles in primo siderium, ut dicit Aristoteles in primo Ethicorum, oportet quod naturali co- Ethicorum, oportet quod naturali co- gnitione per naturalem intellectum ho- gnitione per naturalem intellectum ho- minis Deus et intellectus divinus co- minis Deus et intellectus divinus co- gnosci possit. gnosci possit.

7. Adhuc, Quidam objiciunt, quod 7. Adhuc, Quidam objiciunt, quod sicut se habet affectiva ad bonum, ita se sicut se habet affectiva ad bonum, ita se habet intellectiva ad verum: sed affe- habet intellectiva ad verum: sed affe- ctiva per amorem conjungitur summo ctiva per amorem conjungitur summo bono et attingit ipsum ergo intellectiva bono et attingit ipsum ergo intellectiva cognoscendo attingit summum verum, cognoscendo attingit summum verum, quod est Deus. quod est Deus.

Ad hoc dixerunt Joan. Scotus et Joan. Ad hoc dixerunt Joan. Scotus et Joan. Sarracenus in commentis super Cole- Sarracenus in commentis super Cole- stem hierarchiam Dionysii, quod creatus stem hierarchiam Dionysii, quod creatus intellectus non potest in Deum cogno- intellectus non potest in Deum cogno- scendo, nisi in theoriis et theophaniis : scendo, nisi in theoriis et theophaniis : theorias lumina respersa in creaturis theorias lumina respersa in creaturis appellantes per modum vestigii, vel appellantes per modum vestigii, vel imaginis, vel signi : theophanias autem, imaginis, vel signi : theophanias autem, lumina intellectualia per influentias a lumina intellectualia per influentias a Deo in Angelos descendentia, et incir- Deo in Angelos descendentia, et incir- cumscriptum lumen quod Deus est, cumscriptum lumen quod Deus est, quantum possibile est, manifestantia. quantum possibile est, manifestantia. CONTRA quod dicit Hugo de Sancto Vi- CONTRA quod dicit Hugo de Sancto Vi- ctore in suo commento super Coelestem ctore in suo commento super Coelestem hierarchiam : « Quid est in theoriis et hierarchiam : « Quid est in theoriis et theophaniis Deum videre, et sine theoriis theophaniis Deum videre, et sine theoriis et theophaniis Deum non videre, nisi et theophaniis Deum non videre, nisi Deum ut est numquam videre, cum nec Deum ut est numquam videre, cum nec theoria, nec theophania Deus sit. Tollant theoria, nec theophania Deus sit. Tollant ergo theorias et theophanias : quia ergo theorias et theophanias : quia sicut non facti sumus nisi immediate ab sicut non facti sumus nisi immediate ab ipso, ita non sistet nos aliquid usque ad ipso, ita non sistet nos aliquid usque ad ipsum, dicente Joanne in 1 canon. III, ipsum, dicente Joanne in 1 canon. III, 2 Videbimus eum sicuti est. Joan. 2 Videbimus eum sicuti est. Joan. xiv, 21 Ego diligam eum, et mani- xiv, 21 Ego diligam eum, et mani- festabo ei meipsum. » festabo ei meipsum. »

Adhuc, Videtur Augustinus respon- Adhuc, Videtur Augustinus respon- dere in libro de Videndo Deum ad Pau- dere in libro de Videndo Deum ad Pau- linam,sic « Si quæris utrum Deus vide- linam,sic « Si quæris utrum Deus vide- ri possit? Respondeo : Potest. Si quæ- ri possit? Respondeo : Potest. Si quæ- ris, unde hoc sciam? Respondeo: quia ris, unde hoc sciam? Respondeo: quia in verissima Scriptura legitur: Beati in verissima Scriptura legitur: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum vi- mundo corde, quoniam ipsi Deum vi-

1 Matth. v, 8. 1 Matth. v, 8.

2 S. JOANNES CHRYSOSTOMUS, Homil. 1 in Joan- 2 S. JOANNES CHRYSOSTOMUS, Homil. 1 in Joan-

55 55

debunt. Si quæris, quomodo dictus debunt. Si quæris, quomodo dictus invisibilis sit Deus, si videri possit? invisibilis sit Deus, si videri possit? Respondeo Invisibilis est natura: vi- Respondeo Invisibilis est natura: vi- deri autem potest cum vult, et sicut deri autem potest cum vult, et sicut vult. » Hæc autem solutio mirabilis esse vult. » Hæc autem solutio mirabilis esse videtur. Innuitur enim, quod non videa- videtur. Innuitur enim, quod non videa- tur per naturam, sed vel in specie tur per naturam, sed vel in specie assumpta qua vult, et quando vult: assumpta qua vult, et quando vult: vel in effectu naturæ, vel gratiæ, vel vel in effectu naturæ, vel gratiæ, vel gloriæ, in quo resplendet et hoc est gloriæ, in quo resplendet et hoc est vel symbolice, vel in theoriis, vel theo- vel symbolice, vel in theoriis, vel theo- phaniis videre. Et hoc non quæritur, sed phaniis videre. Et hoc non quæritur, sed an natura per intellectum creatum co- an natura per intellectum creatum co- gnoscibilis sit, ita quod immediate in- gnoscibilis sit, ita quod immediate in- tellectus figatur in ipso sicut oculus in tellectus figatur in ipso sicut oculus in suo visibili? suo visibili?

SOLUTIO. Dicendum, quod aliud est Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod aliud est Solutio contingere per intellectum, et diffundi contingere per intellectum, et diffundi in intelligibili et aliud est capere sive in intelligibili et aliud est capere sive comprehendere intelligibile. Et hujus comprehendere intelligibile. Et hujus similitudinem dat Chrysostomus 2 super similitudinem dat Chrysostomus 2 super illud In principio erat Verbum ³, di- illud In principio erat Verbum ³, di- cens, quod « visus corporeus qui est in cens, quod « visus corporeus qui est in oculo quando est in littore maris, littus oculo quando est in littore maris, littus terminans mare comprehendit : remotus terminans mare comprehendit : remotus autem a littore, in ipsa maris superficie autem a littore, in ipsa maris superficie figitur, et in infinitate sua diffunditur figitur, et in infinitate sua diffunditur nihil videns quod pelagi terminat im- nihil videns quod pelagi terminat im- mensitatem. Et sic fecit Evangelista, nos mensitatem. Et sic fecit Evangelista, nos undique removens a creatis, et in divi- undique removens a creatis, et in divi- nam immensitatem inducens, ipsam im- nam immensitatem inducens, ipsam im- materiali oculo contemplans et in ea materiali oculo contemplans et in ea se diffundens, cum dixit: In principio se diffundens, cum dixit: In principio erat Verbum. Non enim determinatur erat Verbum. Non enim determinatur quid vel quale principium, quid vel quale quid vel quale principium, quid vel quale Verbum, quid vel qualis Deus: et sic re- Verbum, quid vel qualis Deus: et sic re- linquit nos in infinitate. » Hoc autem linquit nos in infinitate. » Hoc autem probatur sic per Dionysium : probatur sic per Dionysium : « Non « Non cognoscimus Deum nisi symbolice, vel cognoscimus Deum nisi symbolice, vel mystice. Symbolice noscimus proprie- mystice. Symbolice noscimus proprie- tatem Dei proportione proprietatis cor- tatem Dei proportione proprietatis cor- poreæ. Et cum in infinitum emineat pro- poreæ. Et cum in infinitum emineat pro- prietas divina proprietatibus creatis, prietas divina proprietatibus creatis, procedendo symbolice stamus in infini- procedendo symbolice stamus in infini- to, et diffundimur in illo, nullum ter- to, et diffundimur in illo, nullum ter-

nem. nem.

8 Joan. 1, 1. 8 Joan. 1, 1.

56 56

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

minum comprehendentes. Mystice autem minum comprehendentes. Mystice autem procedimus in Deum per eminentiam. procedimus in Deum per eminentiam. Mystica enim sunt, quæ per se et primo Mystica enim sunt, quæ per se et primo Deo conveniunt, per aliud autem et Deo conveniunt, per aliud autem et secundario creaturis, ut essentia, vita, secundario creaturis, ut essentia, vita, et intellectus, quæ nobis non innote- et intellectus, quæ nobis non innote- scunt nisi secundum quod sunt in creatis scunt nisi secundum quod sunt in creatis genere. vel specie vel numero et se- genere. vel specie vel numero et se- cundum hoc esse non conveniunt Deo, cundum hoc esse non conveniunt Deo, sed eminenter et excellenter in infini- sed eminenter et excellenter in infini- tum. Sicut si dicam, Deus est essentia : tum. Sicut si dicam, Deus est essentia : et statim illud potentius nego, dicens : et statim illud potentius nego, dicens : non est essentia: eo quod non est non est essentia: eo quod non est essentia prout nobis essentia innotuit essentia prout nobis essentia innotuit genere vel specie vel numero : et genere vel specie vel numero : et postea infero est essentia super om- postea infero est essentia super om- nem essentiam, nec dicere possum quan- nem essentiam, nec dicere possum quan- tum est super omnem essentiam : tum est super omnem essentiam : eo quod intellectus resolutorius non eo quod intellectus resolutorius non potest pervenire in aliquod primum potest pervenire in aliquod primum quod non sit de essentia resolutorum quod non sit de essentia resolutorum et immixtum eis Deus autem nihil et immixtum eis Deus autem nihil creatorum est, sed eminet omnibus ex- creatorum est, sed eminet omnibus ex- cellenter in infinitum : et ideo iterum cellenter in infinitum : et ideo iterum intellectus sic procedens, stat in infinito intellectus sic procedens, stat in infinito et diffunditur in illo. » Et hoc est quod et diffunditur in illo. » Et hoc est quod in primo Coeli et mundi dicit Philoso- in primo Coeli et mundi dicit Philoso- phus « Adhibuimus nosipsos magnifi- phus « Adhibuimus nosipsos magnifi- care Deum gloriosum, eminentem pro- care Deum gloriosum, eminentem pro- prietatibus eorum quæ sunt creata. prietatibus eorum quæ sunt creata. Et quod dicitur in libro de Causis : Et quod dicitur in libro de Causis : « Causa prima est super omne nomen « Causa prima est super omne nomen quod nominatur : quoniam non perti- quod nominatur : quoniam non perti- net ei diminutio. » Et hæc est proposi- net ei diminutio. » Et hæc est proposi- tio vigesima prima: et in hac proposi- tio vigesima prima: et in hac proposi- tione dicit : « Causa prima superior est tione dicit : « Causa prima superior est narratione et ideo deficiunt linguæ a narratione et ideo deficiunt linguæ a narratione ejus, nisi esse dicamus nar- narratione ejus, nisi esse dicamus nar- rationem ejus, quoniam ipsa est super rationem ejus, quoniam ipsa est super omnem causam : et non narratur nisi omnem causam : et non narratur nisi per causas secundas, quæ illuminantur per causas secundas, quæ illuminantur lumine primæ causæ. lumine primæ causæ.

» »

Dicimus ergo, quod notitia intelle- Dicimus ergo, quod notitia intelle- ctus creati et humani Deus et substantia ctus creati et humani Deus et substantia divina attingitur per simplicem intui- divina attingitur per simplicem intui- tum, et diffunditur intellectus in ipso tum, et diffunditur intellectus in ipso per intuitionis considerationem, sed non per intuitionis considerationem, sed non capitur per comprehensionem. Et hoc capitur per comprehensionem. Et hoc vult dicere Augustinus in libro de Viden- vult dicere Augustinus in libro de Viden-

do Deum ad Paulinam : « Videre Deum do Deum ad Paulinam : « Videre Deum possum, comprehendere vero minine. »> possum, comprehendere vero minine. »> Visio enim simplici intuitu mentis per- Visio enim simplici intuitu mentis per- ficitur. Comprehenditur autem, cujus ficitur. Comprehenditur autem, cujus fines circumspiciuntur. Comprehensio fines circumspiciuntur. Comprehensio enim est contactus intellectus super ter- enim est contactus intellectus super ter- minos rei. Hoc est quod etiam dicit minos rei. Hoc est quod etiam dicit Apuleius in libro de Deo Socratis, in- Apuleius in libro de Deo Socratis, in- ducens Platonem sic dicentem: << Plato ducens Platonem sic dicentem: << Plato coelesti facundia præditus, hunc solum coelesti facundia præditus, hunc solum Deum, scilicet deorum, majestatis incre- Deum, scilicet deorum, majestatis incre- dibilis quadam ineffabili nimietate non dibilis quadam ineffabili nimietate non posse sermonis humani quavis oratione posse sermonis humani quavis oratione vel modice comprehendi, sed vix a sa- vel modice comprehendi, sed vix a sa- pientibus viris, cum se vigore animi pientibus viris, cum se vigore animi quantum licuit a corpore removerunt, quantum licuit a corpore removerunt, accipit intellectum hujus Dei. » accipit intellectum hujus Dei. »

Et per hoc fere ad omnia patet so- Et per hoc fere ad omnia patet so- lutio. lutio.

Auctoritates enim quæ dicunt eum Auctoritates enim quæ dicunt eum incognoscibilem esse, loquuntur de co- incognoscibilem esse, loquuntur de co- gnitione certa et finita, quæ est cogni- gnitione certa et finita, quæ est cogni- tio comprehensionis. Et hoc modo dicit tio comprehensionis. Et hoc modo dicit Isidorus, quod « Trinitas sibi soli nota Isidorus, quod « Trinitas sibi soli nota est, et homini assumptio: quia ille ve- est, et homini assumptio: quia ille ve- rus Deus est. » rus Deus est. »

Auctoritates in oppositum adductæ, Auctoritates in oppositum adductæ, de visione simplicis intuitionis loquun- de visione simplicis intuitionis loquun- tur, et de diffusione intellectus in infini- tur, et de diffusione intellectus in infini- to, quod per intellectum finiri non pot- to, quod per intellectum finiri non pot- est cum dicat Anselmus in Prosologio, est cum dicat Anselmus in Prosologio, quod « Deus secundum quæ in Deo quod « Deus secundum quæ in Deo sunt, majus aliud est quam intelligi sunt, majus aliud est quam intelligi possit. » possit. »

QUOD autem objicitur quod Boetius QUOD autem objicitur quod Boetius dicit, quod « omne quod intelligitur, ab dicit, quod « omne quod intelligitur, ab intelligente comprehenditur. » intelligente comprehenditur. »

Dicendum, quod duplex est compre- Dicendum, quod duplex est compre- hensio. Una est motus qui comprehendit hensio. Una est motus qui comprehendit terminum, in quo est in motum esse, terminum, in quo est in motum esse, quando contingit. Alia est comprehensio quando contingit. Alia est comprehensio vasis, quando totum claudit quod est vasis, quando totum claudit quod est in vase, ita quod nihil sui est extra in vase, ita quod nihil sui est extra ipsum. Et primo modo intellectus in- ipsum. Et primo modo intellectus in- telligit et comprehendit intelligibile in telligit et comprehendit intelligibile in quod finaliter tendit, quando contingit quod finaliter tendit, quando contingit ipsum per simplicem visionem : et hoc ipsum per simplicem visionem : et hoc modo loquitur Boetius. Secundo autem modo loquitur Boetius. Secundo autem modo non comprehendit quando eum modo non comprehendit quando eum

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. III, QUÆST. 13.

capit non enim totum capit et claudit: capit non enim totum capit et claudit: quia finitum non potest capere illud quia finitum non potest capere illud quod est infinitum. quod est infinitum.

AD ILLUD quod objicitur de Philoso- AD ILLUD quod objicitur de Philoso- pho, quod intellectus Dei desideratus pho, quod intellectus Dei desideratus est ab omnibus hominibus sciri.>> est ab omnibus hominibus sciri.>>

Dicendum, quod hoc est verum. Ille Dicendum, quod hoc est verum. Ille enim maxime intelligibilis est, et omnis enim maxime intelligibilis est, et omnis intellectus et intelligibilitatis causa, et in intellectus et intelligibilitatis causa, et in omni intelligibili attingitur: sicut lumen omni intelligibili attingitur: sicut lumen quod est actus visibilium, attingitur in quod est actus visibilium, attingitur in omni visibili per visum. Sicut tamen lu- omni visibili per visum. Sicut tamen lu- men secundum immensitatem quam ha- men secundum immensitatem quam ha- bet in rota solis, et secundum immensi- bet in rota solis, et secundum immensi- tatem potestatis qua omnia visibilia com- tatem potestatis qua omnia visibilia com- prehendere potest, non potest capi vel prehendere potest, non potest capi vel comprehendi a visu: ita nec intellectus comprehendi a visu: ita nec intellectus divinus secundum excellentiam qua ex- divinus secundum excellentiam qua ex- cellit in seipso, et secundum potestatem cellit in seipso, et secundum potestatem qua illustrare potest super omnia etiam qua illustrare potest super omnia etiam super infinita intelligibilia, capi vel com- super infinita intelligibilia, capi vel com- prehendi potest ab intellectu creato. prehendi potest ab intellectu creato.