Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

magis enim meritorium est credere quod Et sub allegorico comprehendit tres, magis enim meritorium est credere quod Et sub allegorico comprehendit tres, latet, quam quod apertum est. latet, quam quod apertum est.

AD ID quod objicitur, quod duo sunt AD ID quod objicitur, quod duo sunt modi tantum, symbolicus, et mysticus: modi tantum, symbolicus, et mysticus: dicendum quod Dionysius non assignat dicendum quod Dionysius non assignat modos exponendi sed modos signifi- modos exponendi sed modos signifi- candi spiritualia per ea in quibus signi- candi spiritualia per ea in quibus signi- ficantur et illa non nisi duo sunt, my- ficantur et illa non nisi duo sunt, my- stica, et symbolica. stica, et symbolica.

AD ALIUD dicendum, quod Hugo de AD ALIUD dicendum, quod Hugo de sancto Victore comprehendit anagogi- sancto Victore comprehendit anagogi- cum sub allegorico. cum sub allegorico.

AD ID quod objicitur de Augustino in AD ID quod objicitur de Augustino in libro de Utilitate credendi, dicendum libro de Utilitate credendi, dicendum quod Augustinus distinguit intellectus quod Augustinus distinguit intellectus sacræ Scripturæ non secundum modum sacræ Scripturæ non secundum modum expositionum, sed secundum modum expositionum, sed secundum modum intelligendi qui est in littera, vel in intelligendi qui est in littera, vel in spiritu. Unde historicus et etymologicus spiritu. Unde historicus et etymologicus et anagogicus sub litterali sensu com- et anagogicus sub litterali sensu com- prehenduntur, secundum diversitatem prehenduntur, secundum diversitatem quæ superius dicta est, quod scilicet quæ superius dicta est, quod scilicet historicus rem simpliciter narrat, ety- historicus rem simpliciter narrat, ety- mologicus cum causa, anagogicus autem mologicus cum causa, anagogicus autem cum utriusque testamenti consonantia. cum utriusque testamenti consonantia.

allegoricum scilicet specialem, et tropo- allegoricum scilicet specialem, et tropo- logicum, et anagogicum specialem. logicum, et anagogicum specialem.

AD ID quod ultra quæritur, dicendum AD ID quod ultra quæritur, dicendum quod quia bonum virtutis meritorie est quod quia bonum virtutis meritorie est circa difficile bonum, oportet habere circa difficile bonum, oportet habere multa inclinantia ad ipsum, scilicet multa inclinantia ad ipsum, scilicet coactive, et instructive. Si coactive, hoc coactive, et instructive. Si coactive, hoc est, per modum disponentis et ad- est, per modum disponentis et ad- monitorius vel exhortatorius modus est. monitorius vel exhortatorius modus est. Si per modum compellentis, est præ- Si per modum compellentis, est præ- ceptorius. Si autem est per modum in- ceptorius. Si autem est per modum in- structionis aut est ad intellectum, aut structionis aut est ad intellectum, aut extra ad sensum. Si est ad intellectum : extra ad sensum. Si est ad intellectum : aut est ut impetretur spiritus: et sic aut est ut impetretur spiritus: et sic est hymnidicus, aut hortativus. Aut ut est hymnidicus, aut hortativus. Aut ut impetratus jam illuminet : et sic est impetratus jam illuminet : et sic est revelativus, ut in prophetiis et in Apo- revelativus, ut in prophetiis et in Apo- calypsi. Si autem est extra ad sensum : calypsi. Si autem est extra ad sensum : aut est per comparationes rerum et si- aut est per comparationes rerum et si- militudines, et sic est parabolicus tam militudines, et sic est parabolicus tam in libris Salomonis, quam in parabolis in libris Salomonis, quam in parabolis Evangelicis aut per modum exempla- Evangelicis aut per modum exempla- ris extra, et sic est historicus. ris extra, et sic est historicus.

Ad Ad

QUÆSTIO VI. QUÆSTIO VI.

Ad quid sit theologia tamquam ad causam finalem? Ad quid sit theologia tamquam ad causam finalem?

Sexto secundum principalem divi- Sexto secundum principalem divi- sionem quæritur, Ad quid est sicut ad sionem quæritur, Ad quid est sicut ad finem? finem?

1. Si enim sapientia est, sicut in præ- 1. Si enim sapientia est, sicut in præ- habitis dictum est, sequitur quod finis habitis dictum est, sequitur quod finis ejus intus est sciendi gratia. Sequitur ejus intus est sciendi gratia. Sequitur etiam, quod aliæ omnes, quamvis forte etiam, quod aliæ omnes, quamvis forte ad actus humanos magis sint necessariæ, ad actus humanos magis sint necessariæ, potior tamen nulla est utrumque enim potior tamen nulla est utrumque enim probatur in primo primæ philosophiæ de probatur in primo primæ philosophiæ de sapientia. sapientia.

2. Adhuc, Finis secundum quod est 2. Adhuc, Finis secundum quod est

finis omnium, ad finem esse non potest : finis omnium, ad finem esse non potest : sequeretur enim, quod aliquid in exsecu- sequeretur enim, quod aliquid in exsecu- tione esset ultimius ultimo, et aliquid in tione esset ultimius ultimo, et aliquid in intentione esset prius primo: quorum intentione esset prius primo: quorum utrumque impossibile est. Dicunt autem utrumque impossibile est. Dicunt autem omnes Philosophi, quod theologia est omnes Philosophi, quod theologia est finis omnium scientiarum, quæ in om- finis omnium scientiarum, quæ in om- ni scibili intenditur prima, et per omne ni scibili intenditur prima, et per omne scibile accipitur ultima. Propter quod di- scibile accipitur ultima. Propter quod di- cunt Avicenna et Algazel, quod in omni- cunt Avicenna et Algazel, quod in omni- bus scientiis adepti, in hac tamquam in bus scientiis adepti, in hac tamquam in ultimo perfectivo Philosophi vitam finie- ultimo perfectivo Philosophi vitam finie-

HA. HA.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I. QUÆST. 6. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. I. QUÆST. 6.

runt. Cum igitur sit finis omnium, non runt. Cum igitur sit finis omnium, non erit ad aliquem finem. erit ad aliquem finem.

3. Adhuc, Hoc idem probatur ex li- 3. Adhuc, Hoc idem probatur ex li- bertate hujus scientiæ : et utemur ra- bertate hujus scientiæ : et utemur ra- tione Aristotelis in primo primæ philo- tione Aristotelis in primo primæ philo- sophiæ, ubi dicit, quod multipliciter sophiæ, ubi dicit, quod multipliciter humana natura ancilla est, scilicet tam humana natura ancilla est, scilicet tam secundum corpus, quam secundum ani- secundum corpus, quam secundum ani- mam. Secundum corpus, propter ancil- mam. Secundum corpus, propter ancil- lationem quærit mechanicas, ut ædifi- lationem quærit mechanicas, ut ædifi- cationem, lanificium, coquinationem, et cationem, lanificium, coquinationem, et hujusmodi et quod ad ancillandum hujusmodi et quod ad ancillandum quæritur, liberum esse non potest. Se- quæritur, liberum esse non potest. Se- cundum animam autem ancilla est, et cundum animam autem ancilla est, et secundum hoc quærit sermonicales et secundum hoc quærit sermonicales et logicas scientias, ut ancillentur ad scien- logicas scientias, ut ancillentur ad scien- di adminiculum et modum sive addi- di adminiculum et modum sive addi- scendi. Physicas autem scientias quærit, scendi. Physicas autem scientias quærit, ut in his corpus physicum cognoscat, et ut in his corpus physicum cognoscat, et corporis physici passiones. Sed quia corporis physici passiones. Sed quia substantiam cujuslibet physici conse- substantiam cujuslibet physici conse- quitur quantitas et figura, quærit ma- quitur quantitas et figura, quærit ma- thematicas, ut in his certitudinem con- thematicas, ut in his certitudinem con- tinui et discreti et figurarum cognoscat tinui et discreti et figurarum cognoscat proportiones. Has autem quærere non proportiones. Has autem quærere non potest, sicut nec physicas, nisi referendo potest, sicut nec physicas, nisi referendo ad principia ex quibus causantur. Prin- ad principia ex quibus causantur. Prin- cipia autem illa in ipsis non sunt, sed cipia autem illa in ipsis non sunt, sed in illa quæ principium considerat: hæc in illa quæ principium considerat: hæc autem est theologia, ut dicit Philoso- autem est theologia, ut dicit Philoso- phus omnes ergo ancillantur ad istam, phus omnes ergo ancillantur ad istam, et nulla perfecta ratione libertatis libera et nulla perfecta ratione libertatis libera est, nisi ista sola, quæ ad nihil aliud est, nisi ista sola, quæ ad nihil aliud refertur quod sit extra ipsam. Dicit refertur quod sit extra ipsam. Dicit enim Philosophus in primo primæ phi- enim Philosophus in primo primæ phi- losophiæ, quod liberum dicimus, quod losophiæ, quod liberum dicimus, quod causa sui est, hoc est, qui ad nullum causa sui est, hoc est, qui ad nullum ut sit habet respicere. Sola ergo libera ut sit habet respicere. Sola ergo libera est et sola sui causa est, et ex hoc sa- est et sola sui causa est, et ex hoc sa- pientia est. pientia est.

IN CONTRARIUM hujus est, quod scien- IN CONTRARIUM hujus est, quod scien- tia in eo quod de simpliciori est et magis tia in eo quod de simpliciori est et magis ultimo, uniformior est. Ergo a destru- ultimo, uniformior est. Ergo a destru- ctione consequentis, quæ omnibus multi- ctione consequentis, quæ omnibus multi- formior est, in se non habet simplicissi- formior est, in se non habet simplicissi- mum et ultimum de quo sit. Est autem mum et ultimum de quo sit. Est autem hæc multiformis, ut patet per præhabi- hæc multiformis, ut patet per præhabi- ta. Ad Ephes. 11, 10: Ut innotescat ta. Ad Ephes. 11, 10: Ut innotescat principatibus et potestatibus in cœlesti- principatibus et potestatibus in cœlesti-

31 31

bus per Ecclesiam multiformis sapientia bus per Ecclesiam multiformis sapientia Dei. Osee, x1, 10: Ego visionem mul- Dei. Osee, x1, 10: Ego visionem mul- tiplicavi, et in manibus Prophetarum tiplicavi, et in manibus Prophetarum assimilatus sum. Constat autem, quod assimilatus sum. Constat autem, quod multis visionibus revelatum, et multis multis visionibus revelatum, et multis operibus et rebus assimilatum, uniforme operibus et rebus assimilatum, uniforme non est. Ergo non est de uno primo et non est. Ergo non est de uno primo et ultimo simplici. ultimo simplici.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod est SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod est finis intra, et finis extra. Finis intra finis intra, et finis extra. Finis intra in ipsa scientia est, et finis extra in in ipsa scientia est, et finis extra in sciente. Et sicut probatum est in primis sciente. Et sicut probatum est in primis rationibus, impossibile est, quod hæc rationibus, impossibile est, quod hæc scientia finem in aliis scientiis habeat, scientia finem in aliis scientiis habeat, sed ipsa finis aliarum scientiarum est, sed ipsa finis aliarum scientiarum est, ad quam omnes aliæ referuntur ut an- ad quam omnes aliæ referuntur ut an- cillæ. Et hoc modo sola libera est: om- cillæ. Et hoc modo sola libera est: om- nibus enim existentibus et suffraganti- nibus enim existentibus et suffraganti- bus nobis et ad voluptatem et ad neces- bus nobis et ad voluptatem et ad neces- sitatem, ista post omnia habita et in sitatem, ista post omnia habita et in omnibus habitis quæritur: et ideo libe- omnibus habitis quæritur: et ideo libe- ra est, et domina est, et sapientia, et ra est, et domina est, et sapientia, et in omnibas potior. in omnibas potior.

Solutio. Solutio.

AD ID quod in contrarium est, dicen- Ad object. AD ID quod in contrarium est, dicen- Ad object. dum quod multiformis est propter nos, dum quod multiformis est propter nos, et non propter seipsam, ut patet per et non propter seipsam, ut patet per prius habita materialem enim nostrum prius habita materialem enim nostrum intellectum non instrueret, nisi multi- intellectum non instrueret, nisi multi- formis esset. Et tam simplex est scibile formis esset. Et tam simplex est scibile ejus, quod sicut dicit Augustinus, ejus, quod sicut dicit Augustinus, « mentis humanæ invalida acies in tam « mentis humanæ invalida acies in tam excellenti luce non figitur, nisi ipsa lux excellenti luce non figitur, nisi ipsa lux multiformis et umbris involveretur. >> multiformis et umbris involveretur. >> Unde multiformitas ejus ex eadem cau- Unde multiformitas ejus ex eadem cau- sa est, propter quam etiam in particula- sa est, propter quam etiam in particula- ribus tradita est, secundum quod omnis ribus tradita est, secundum quod omnis practica stat ad opus, et ex particula- practica stat ad opus, et ex particula- ribus facilius instruitur rustica concio. ribus facilius instruitur rustica concio. Finis autem in sciente, potius finis est Finis autem in sciente, potius finis est studii, quam scientiæ. Et ille triplex est, studii, quam scientiæ. Et ille triplex est, proximus scilicet operi, ut habeatur no- proximus scilicet operi, ut habeatur no- titia theologicorum. Secundus proximus titia theologicorum. Secundus proximus perfectioni, ut ex hoc quis perfectus sit perfectioni, ut ex hoc quis perfectus sit ad actus felicitatis contemplativæ. Ul- ad actus felicitatis contemplativæ. Ul- timus ut ex hoc per habitum beatitudi- timus ut ex hoc per habitum beatitudi- nis creatæ beatitudinem increatam in nis creatæ beatitudinem increatam in prima veritate consequatur. prima veritate consequatur.

32 32

32 32

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS II. TRACTATUS II.

DE FRUI, ET UTI, ET UTENTIBUS ET FRUENTIBUS. DE FRUI, ET UTI, ET UTENTIBUS ET FRUENTIBUS.

Ex omnibus inductis patet, quod theologia scientia est, et ab unitate Ex omnibus inductis patet, quod theologia scientia est, et ab unitate una est, et excellentia subjecti domina scientiarum est, et certitudine una est, et excellentia subjecti domina scientiarum est, et certitudine ostensionis certissima est, et quod proprie loquendo nec universalis nec ostensionis certissima est, et quod proprie loquendo nec universalis nec particularis est, et quod sola vera veritate libera est, et quod in particu- particularis est, et quod sola vera veritate libera est, et quod in particu- laribus tradi debuit, et quod sola sapientia est, eo quod de altissimis est laribus tradi debuit, et quod sola sapientia est, eo quod de altissimis est et ordinatrix aliarum, et quod est circa res fruibiles, et utiles, et res et ordinatrix aliarum, et quod est circa res fruibiles, et utiles, et res fruentes et utentes. fruentes et utentes.

Quod ut perfecte intelligatur, quærendum est de frui et uti tripliciter, Quod ut perfecte intelligatur, quærendum est de frui et uti tripliciter, scilicet quid frui, et quid uti, et quæ res fruibiles et utiles, et quæ fruentes scilicet quid frui, et quid uti, et quæ res fruibiles et utiles, et quæ fruentes et utentes ? et utentes ?

Circa frui et uti, primo quæremus de frui, secundo de uti. Circa frui et uti, primo quæremus de frui, secundo de uti.

Circa frui tria quærenda sunt, scilicet primo, quid genere frui ? Circa frui tria quærenda sunt, scilicet primo, quid genere frui ? Secundo, Quid frui in specie? Secundo, Quid frui in specie?

Et tertio, Quid frui definitione ? Et tertio, Quid frui definitione ?

QUÆSTIO VII. QUÆSTIO VII.

De frui. De frui.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit frui genere, utrum scilicet actio, Quid sit frui genere, utrum scilicet actio, vel passio? vel passio?

Et videtur passio esse : Et videtur passio esse :

1. Frui enim delectabiliter, pasci est, 1. Frui enim delectabiliter, pasci est, et intus refici, et quasi saginari: pasci et intus refici, et quasi saginari: pasci autem et refici et saginari, passiones sunt autem et refici et saginari, passiones sunt et non actiones: ergo frui in genere et non actiones: ergo frui in genere passionis est. passionis est.

2. Adhuc, Ratione delectationis intus 2. Adhuc, Ratione delectationis intus saginantis dicitur fruitio: delectatio au- saginantis dicitur fruitio: delectatio au- fruitio fruitio

QUÆREMUS ergo primo, Quid sit frui tem omnis passio est : QUÆREMUS ergo primo, Quid sit frui tem omnis passio est :

ergo ergo

genere, utrum actio, vel passio? genere, utrum actio, vel passio?

est passio. est passio.

Patra. Patra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST, 7. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST, 7.

3. Adhuc. Fruitio est illatio in fruen- 3. Adhuc. Fruitio est illatio in fruen- tem, agente in eum fruibili: passio tem, agente in eum fruibili: passio autem est effectus illatioque actionis, ut autem est effectus illatioque actionis, ut in Sex principiis dicitur : ergo frui pati in Sex principiis dicitur : ergo frui pati est, et fruitio passio. est, et fruitio passio.

4. Adhuc, Fructuum sive fructibilium 4. Adhuc, Fructuum sive fructibilium est fruitionem facere et ideo fructus di- est fruitionem facere et ideo fructus di- cuntur, quia delectant sancta et sincera cuntur, quia delectant sancta et sincera delectatione possessores suos. Non au- delectatione possessores suos. Non au- tem faciunt nisi in fruente. Cum ergo tem faciunt nisi in fruente. Cum ergo fruentis sit frui, frui erit pati et non fruentis sit frui, frui erit pati et non agere. agere.

5. Adhuc, Ad Galat. v, 22, super il- 5. Adhuc, Ad Galat. v, 22, super il- lud Fructus autem Spiritus, dicit Am- lud Fructus autem Spiritus, dicit Am- briosius in Glossa, quod « virtutes fru- briosius in Glossa, quod « virtutes fru- ctus dicuntur, quia delectant sancta et ctus dicuntur, quia delectant sancta et sincera delectatione possessores suos. » sincera delectatione possessores suos. » Id autem quod delectat, delectationem Id autem quod delectat, delectationem agit in eum qui delectatur. Et qui dele- agit in eum qui delectatur. Et qui dele- ctatur, facta in se delectatione delectatur, ctatur, facta in se delectatione delectatur, et eo ipso fruitur: sic autem patitur: et eo ipso fruitur: sic autem patitur: Cum autem fruitio sit ejus qui delecta- Cum autem fruitio sit ejus qui delecta- tur, fruitio passio est, et non actio, cum tur, fruitio passio est, et non actio, cum delectatio actio delectantis sit in eum qui delectatio actio delectantis sit in eum qui delectatur. delectatur.

6. Adhuc, Jacobi, v, 7: Ecce agricola 6. Adhuc, Jacobi, v, 7: Ecce agricola exspectat pretiosum fructum terræ, pa- exspectat pretiosum fructum terræ, pa- tienter ferens donec accipiat tempora- tienter ferens donec accipiat tempora- neum et serotinum. Videtur ex hoc elici, neum et serotinum. Videtur ex hoc elici, quod fructus sit pastura in ultimo quod quod fructus sit pastura in ultimo quod intenditur per laborem. Ultimum ergo intenditur per laborem. Ultimum ergo dulce intentum agens est fruitionem et dulce intentum agens est fruitionem et illius non est frui, sed potius fruentis eo illius non est frui, sed potius fruentis eo est frui et cum in illo frui sit pati, frui est frui et cum in illo frui sit pati, frui pati est, et fruitio passio. pati est, et fruitio passio.

: :

IN CONTRARIUM esse videtur, quod IN CONTRARIUM esse videtur, quod

1. Frui felicitas est, ut quidam dicunt: 1. Frui felicitas est, ut quidam dicunt: felicitas autem operatio est et actio, ut felicitas autem operatio est et actio, ut dicit Philosophus in I Ethicorum: ergo dicit Philosophus in I Ethicorum: ergo frui operari est et agere. frui operari est et agere.

2. Adhuc, Ultima perfectio uniuscujus- 2. Adhuc, Ultima perfectio uniuscujus- que non potest esse passio, sed actio: que non potest esse passio, sed actio: quia passio dispositio est imperfecti, quia passio dispositio est imperfecti, actio autem perfecti. Cum ergo frui situl- actio autem perfecti. Cum ergo frui situl- timo perfecto et ultima perfectione, vide- timo perfecto et ultima perfectione, vide- tur quod frui actio sit, et non passio. tur quod frui actio sit, et non passio.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod se- SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod se- cundum substantiam et esse, frui pro cer- cundum substantiam et esse, frui pro cer-

XXX1 XXX1

33 33

to passio est sed est passio circa opera- to passio est sed est passio circa opera- tionem sanctam. Cum enim intellectus tionem sanctam. Cum enim intellectus sive intellectualis natura sublimata per sive intellectualis natura sublimata per gratiam et gloriam in ultimum finem bo- gratiam et gloriam in ultimum finem bo- ni se extendit, ita quod immediate per ni se extendit, ita quod immediate per intellectum contingit primum et optimum intellectum contingit primum et optimum et dulcissimum, et in toto opere inten- et dulcissimum, et in toto opere inten- tum tunc in intrinsecus sui sugens il- tum tunc in intrinsecus sui sugens il- lud, et intus se reficiens et saginans lud, et intus se reficiens et saginans fruitur: et sic fruitio est passio circa ope- fruitur: et sic fruitio est passio circa ope- rationem intellectus: cum tamen sub- rationem intellectus: cum tamen sub- stantia et esse fruitionis in ratione passio- stantia et esse fruitionis in ratione passio- sionis consistat, et non actionis, nisi hoc sionis consistat, et non actionis, nisi hoc modo sicut circa quod est. modo sicut circa quod est.

Et per hoc jam patet solutio ad obje- Et per hoc jam patet solutio ad obje- cta. cta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc modo quo frui passio est, in primo dele- modo quo frui passio est, in primo dele- ctabili passio est, circa operationem ta- ctabili passio est, circa operationem ta- men intellectus: quia primum delectabile men intellectus: quia primum delectabile per intellectum conjungitur. per intellectum conjungitur.

Ad 1. Ad 1.

SIMILITER ad secundum dicendum, quod' Ad 2. SIMILITER ad secundum dicendum, quod' Ad 2. ratione delectationis quæ passio est illata ratione delectationis quæ passio est illata a delectabili, fruitio est passio, et frui a delectabili, fruitio est passio, et frui optime pati. optime pati.

: :

SIMILITER dicendum ad tertium illatio SIMILITER dicendum ad tertium illatio enim est agentis, et sic passio. enim est agentis, et sic passio.

AD QUARTUM dicendum, quod fructuum AD QUARTUM dicendum, quod fructuum est facere passionem delectationis: sed est facere passionem delectationis: sed fructus dicitur hoc modo fruibile, quo quis fructus dicitur hoc modo fruibile, quo quis fruitur et ingerit delectationem. fruitur et ingerit delectationem.

AD QUINTUM dicendum, quod hoc modo AD QUINTUM dicendum, quod hoc modo virtutes dicuntur fructus secundum Am- virtutes dicuntur fructus secundum Am- brosium quia talem ingerunt delectatio- brosium quia talem ingerunt delectatio- nem, quæ passio est in fruente: sed hæc nem, quæ passio est in fruente: sed hæc est fruitio quo, sive secundum quid, et est fruitio quo, sive secundum quid, et non simpliciter. Simpliciter enim frui non simpliciter. Simpliciter enim frui non contingit nisi simpliciter optimo, non contingit nisi simpliciter optimo, quod solus Deus est. quod solus Deus est.

AD ULTIMUM dicendum, quod per au- AD ULTIMUM dicendum, quod per au- ctoritatem Jacobi non potest haberi, nisi ctoritatem Jacobi non potest haberi, nisi quod fruitio est in ultimo bono et dele- quod fruitio est in ultimo bono et dele- ctabili per omnes operationes intento : et ctabili per omnes operationes intento : et jam hoc concessum est. jam hoc concessum est.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

AD ILLUD quod objicitur in contrarium, Ad object. AD ILLUD quod objicitur in contrarium, Ad object. dicendum quod felicitas secundum suum dicendum quod felicitas secundum suum nomen et rationem non est fruitio: feli- nomen et rationem non est fruitio: feli- citas enim sive sit activa, sive contem- citas enim sive sit activa, sive contem- plativa, ab optima et optimæ virtutis quæ plativa, ab optima et optimæ virtutis quæ

3 3

34 34

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

connaturalis et propria est, perficitur ope- connaturalis et propria est, perficitur ope- ratione et nominatur et definitur. Frui- ratione et nominatur et definitur. Frui- tio autem determinatur a passione quæ tio autem determinatur a passione quæ est circa illam et illa est talem opera- est circa illam et illa est talem opera- tionem consequens, ut notat Philosophus tionem consequens, ut notat Philosophus in X Ethicorum, ubi dicit, quod delecta- in X Ethicorum, ubi dicit, quod delecta- tio quæ est ex contemplatione diametri, tio quæ est ex contemplatione diametri, quod est asimeter costæ, non habet con- quod est asimeter costæ, non habet con- trarium non enim esset delectatio ex trarium non enim esset delectatio ex tali intellectuali operatione, nisi esset ad tali intellectuali operatione, nisi esset ad ipsam. Unde quando dicit Philosophus, ipsam. Unde quando dicit Philosophus, quod delectatio est operatio proprii et quod delectatio est operatio proprii et connaturalis habitus non impedita, defi- connaturalis habitus non impedita, defi- nitio data est per causam. Per intellectus nitio data est per causam. Per intellectus enim operationem intelligibile in luce enim operationem intelligibile in luce intelligentiæ secundum actionem factum, intelligentiæ secundum actionem factum, summe conveniens est intellectui: quia summe conveniens est intellectui: quia facit ipsum in forma optimi perfectivi facit ipsum in forma optimi perfectivi ipsius et ideo tunc fruitur et delectatur: ipsius et ideo tunc fruitur et delectatur: quia dicit Dionysius, quod « delectatio quia dicit Dionysius, quod « delectatio est convenientis cum convenienti. » Cum est convenientis cum convenienti. » Cum enim recipit conveniens per intellectum, enim recipit conveniens per intellectum, undique dilatat se et diffundit, ut undi- undique dilatat se et diffundit, ut undi- que in intimis recipiat: et ubicumque re- que in intimis recipiat: et ubicumque re- cipit, floret in recepto, in hoc quod ad si- cipit, floret in recepto, in hoc quod ad si- militudinem recepti formatur. Et ideo di- militudinem recepti formatur. Et ideo di- cit Michael Ephesius, quod « delectatio cit Michael Ephesius, quod « delectatio est dilatatio et diffusio et refloritio natu- est dilatatio et diffusio et refloritio natu- ræ super conveniens receptum. »> ræ super conveniens receptum. »>

MEMBRUM 11. MEMBRUM 11.

Quid sit in specie frui ? Quid sit in specie frui ?

Secundo quæritur, Quid sit in specie Secundo quæritur, Quid sit in specie frui ? frui ?

1. Ex quo enim circa operationem est, 1. Ex quo enim circa operationem est, erit circa aliquam operationem. Et vide- erit circa aliquam operationem. Et vide- tur, quod sit circa operationem intelle- tur, quod sit circa operationem intelle- ctus. ctus.

Ex quo etiam optima passio est, erit Ex quo etiam optima passio est, erit circa optimam et connaturalissimam circa optimam et connaturalissimam

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment I Senten- tiarum, Dist. I, Art. 12. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. I, Art. 12. Tom. XXV hujusce

operationem: hæc autem intellectualis operationem: hæc autem intellectualis est ergo fruitio passio est circa intelle- est ergo fruitio passio est circa intelle- ctualem operationem. ctualem operationem.

2. Adhuc, Dicit Augustinus, quod 2. Adhuc, Dicit Augustinus, quod « visio est tota merces. » Merces autem « visio est tota merces. » Merces autem consistit in fruitione. Ergo frui circa vi- consistit in fruitione. Ergo frui circa vi- sionem est et non circa sensibilem : sionem est et non circa sensibilem : ergo circa intellectualem. ergo circa intellectualem.

3. Adhuc, Hoc jam in præhabito mem- 3. Adhuc, Hoc jam in præhabito mem- bro probatum est. bro probatum est.

IN CONTRARIUM : IN CONTRARIUM :

1. Dicit Augustinus in libro X de Tri- 1. Dicit Augustinus in libro X de Tri- nitate « Fruimur cognitis, in quibus nitate « Fruimur cognitis, in quibus ipsis propter se voluntas delectata con- ipsis propter se voluntas delectata con- quiescit 2. » Ergo frui secundum opera- quiescit 2. » Ergo frui secundum opera- tionem voluntatis est, et non intellectus tionem voluntatis est, et non intellectus contemplativi, ut dictum est. contemplativi, ut dictum est.

2. Adhuc, Frui dicit quietationem ap- 2. Adhuc, Frui dicit quietationem ap- petitus et desiderii: non quietatur autem petitus et desiderii: non quietatur autem appetitus nisi in optimo appetibili: an- appetitus nisi in optimo appetibili: an- tequam enim sit in uno illo, semper pro- tequam enim sit in uno illo, semper pro- cedit ab uno in alterum. Cum ergo ulti- cedit ab uno in alterum. Cum ergo ulti- mum et optimum appetibile non sit ob- mum et optimum appetibile non sit ob- jectum intellectus, sed voluntatis, videtur jectum intellectus, sed voluntatis, videtur quod frui circa operationem voluntatis quod frui circa operationem voluntatis est, et non intellectus. est, et non intellectus.

SOLUTIO. Hoc solvere non est difficile : SOLUTIO. Hoc solvere non est difficile : voluntas enim in rationali natura intel- voluntas enim in rationali natura intel- lectui conjuncta est, sicut conjunctum est lectui conjuncta est, sicut conjunctum est id quod facit motum ei, quod nuntiat et id quod facit motum ei, quod nuntiat et determinat ad quod movendum sit ei determinat ad quod movendum sit ei quod movetur. Unde sicut in sensibili quod movetur. Unde sicut in sensibili natura apprehendens et æstimans de no- natura apprehendens et æstimans de no- civo vel convenienti nuntiat et determi- civo vel convenienti nuntiat et determi- nat id ad quod movendum sit, vel a quo nat id ad quod movendum sit, vel a quo fugiendum, et conjunctum sibi appetitum fugiendum, et conjunctum sibi appetitum movet ad illud, vel fugit ab eo, movetur movet ad illud, vel fugit ab eo, movetur autem impetum faciendo in illud: ita autem impetum faciendo in illud: ita ex parte intellectualis naturæ intellectus ex parte intellectualis naturæ intellectus nuntiat, et voluntas impetum facit. Unde nuntiat, et voluntas impetum facit. Unde Philosophus in Topicis et in III de Ani- Philosophus in Topicis et in III de Ani- ma « In ratione voluntas fit, in sensu ma « In ratione voluntas fit, in sensu autem desiderium et animus. » Et cum autem desiderium et animus. » Et cum intellectus non nuntiat sibi nisi per intel- intellectus non nuntiat sibi nisi per intel- ligibile apprehensum, et per hoc nun- ligibile apprehensum, et per hoc nun-

novæ editionis, pag. 27. novæ editionis, pag. 27.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 10. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 10.

Sed Sed

Sol Sol A A

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. INCIDENS. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. INCIDENS.

tium fit voluntati, oportet quod intelle- tium fit voluntati, oportet quod intelle- ctus et voluntas unum sint in radice. ctus et voluntas unum sint in radice. Unde frui prout passio est, voluntatis est: Unde frui prout passio est, voluntatis est: prout autem consideratur in operatione prout autem consideratur in operatione circa quam est, intellectus est: et non circa quam est, intellectus est: et non nomen accipit et speciem a passione vo- nomen accipit et speciem a passione vo- luntatis nisi prout relata est ad operatio- luntatis nisi prout relata est ad operatio- nem intellectus et ideo nomine unius nem intellectus et ideo nomine unius alicujus potentiæ non potest nominari : alicujus potentiæ non potest nominari : non enim dicitur esse intellectus, vel vo- non enim dicitur esse intellectus, vel vo- luntatis sicut nec scientia nomine ali- luntatis sicut nec scientia nomine ali- cujus potentiæ nominatur: non enim ra- cujus potentiæ nominatur: non enim ra- tionis est simpliciter et absolute, sed est tionis est simpliciter et absolute, sed est rationis formatæ ex principiis. Et similiter rationis formatæ ex principiis. Et similiter

35 35

frui passio est voluntatis, sed.intellectus frui passio est voluntatis, sed.intellectus operatione formatæ. operatione formatæ.

Et sic patet solutio qualiter supremæ Et sic patet solutio qualiter supremæ et optimæ potentiæ est actus. et optimæ potentiæ est actus.

AD SECUNDUM dicendum est, quod hoc AD SECUNDUM dicendum est, quod hoc modo visio per intellectum tota merces modo visio per intellectum tota merces est hoc enim intelligitur de visione quæ est hoc enim intelligitur de visione quæ conjunctam habet delectationem et hæc conjunctam habet delectationem et hæc est visio amati et habiti, quæ est secun- est visio amati et habiti, quæ est secun- dum aliquid in intellectu secundum sub- dum aliquid in intellectu secundum sub- stantiam ejus quo fruimur: secundum esse stantiam ejus quo fruimur: secundum esse tamen et formale fruitio in voluntate tamen et formale fruitio in voluntate est. est.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

Ad 2. Ad 2.

QUÆSTIO INCIDENS. QUÆSTIO INCIDENS.

Qua virtute fruitur qui fruitur, et qua potentia animæ ? Qua virtute fruitur qui fruitur, et qua potentia animæ ?

Juxta hoc quæritur, Quæ virtute sive Juxta hoc quæritur, Quæ virtute sive habitu fruitur qui fruitur ? habitu fruitur qui fruitur ?

Et videtur, Et videtur,

1. Quod charitate eo quod dicit Au- 1. Quod charitate eo quod dicit Au- gustinus in libro I de Doctrina Christiana, gustinus in libro I de Doctrina Christiana, quod «frui est amore alicui inhærere rei quod «frui est amore alicui inhærere rei propter seipsam '. » Quod autem amore propter seipsam '. » Quod autem amore fit, actu charitatis fit. Videtur ergo, quod fit, actu charitatis fit. Videtur ergo, quod qui fruitur, charitate fruatur. qui fruitur, charitate fruatur.

2. Adhuc, Proprie loquendo frui est 2. Adhuc, Proprie loquendo frui est patriæ, et non viæ delectabile enim non patriæ, et non viæ delectabile enim non impeditum conjungi non potest nisi per impeditum conjungi non potest nisi per modum patriæ: fides autem et spes non modum patriæ: fides autem et spes non manent in patria secundum speciem et manent in patria secundum speciem et actus suos: ergo secundum fidem et spem actus suos: ergo secundum fidem et spem fruitio fieri non potest. Nec potest fieri se- fruitio fieri non potest. Nec potest fieri se- cundum aliquam cardinalem virtutem: cundum aliquam cardinalem virtutem: quia illæ non movent in finem, sed in ea quia illæ non movent in finem, sed in ea quæ sunt ad finem. Si ergo fit secundum quæ sunt ad finem. Si ergo fit secundum virtutem, relinquitur quod fiat secundum virtutem, relinquitur quod fiat secundum charitatem. charitatem.

S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana,

3. Adhuc, Videtur quod secundum 3. Adhuc, Videtur quod secundum nullam specialiter fiat, sed secundum nullam specialiter fiat, sed secundum totam beatitudinem quia dicit Augusti- totam beatitudinem quia dicit Augusti- nus, quod «fruimur his rebus quæ nos nus, quod «fruimur his rebus quæ nos beatos faciunt : » quæ autem nos beatos beatos faciunt : » quæ autem nos beatos faciunt, faciunt nos omni congregatione faciunt, faciunt nos omni congregatione bonorum perfectos, et ita potentes ad bonorum perfectos, et ita potentes ad fruendum. Cum ergo una virtute beati fruendum. Cum ergo una virtute beati non sumus, nulla una virtute videmur non sumus, nulla una virtute videmur frui, sed omni. frui, sed omni.

SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi solvere Solutio. SOLUTIO. Ad hæc et hujusmodi solvere Solutio. non est difficile. Sicut enim in felicitate non est difficile. Sicut enim in felicitate est, quod quamvis felicitas sit in uno actu est, quod quamvis felicitas sit in uno actu perfectissimæ et optimæ et connatura- perfectissimæ et optimæ et connatura- lissimæ virtutis, tamen multa sunt orga- lissimæ virtutis, tamen multa sunt orga- nice ministrantia, ut potentatus, divitiæ, nice ministrantia, ut potentatus, divitiæ, sine quorum ministerio operatio expedita sine quorum ministerio operatio expedita non est et quædam removentia prohi- non est et quædam removentia prohi- bens, ut optimæ fortunæ et quædam bens, ut optimæ fortunæ et quædam decorantia felicitatem, ut nobilitas, et decorantia felicitatem, ut nobilitas, et

cap. 3. cap. 3.

: :

36 36

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pulcherrima species. Ita est in fruitione: pulcherrima species. Ita est in fruitione: unde fruitio proprie secundum inhæsio- unde fruitio proprie secundum inhæsio- nem charitatis est: organice autem de- nem charitatis est: organice autem de- serviunt comprehensio quæ deservit spei, serviunt comprehensio quæ deservit spei, et aperta visio quæ succedit fidei. Visio et aperta visio quæ succedit fidei. Visio enim quæ per beatam delectationem pa- enim quæ per beatam delectationem pa- scens est, visio est immediate amati et ha- scens est, visio est immediate amati et ha- biti nisi enim esset immediati, non in- biti nisi enim esset immediati, non in- hæreret,sed a medio ad extremum trans- hæreret,sed a medio ad extremum trans- iret et nisi esset habiti, adhuc ulterius iret et nisi esset habiti, adhuc ulterius se extenderet ad habendum : et nisi esset se extenderet ad habendum : et nisi esset amati, non arderet, sed refrigeraret. Alia- amati, non arderet, sed refrigeraret. Alia- rum autem virtutum cardinalium est sic- rum autem virtutum cardinalium est sic- ut disponentium ad perfectum, secun- ut disponentium ad perfectum, secun- dum quod dicit Philosophus, quod «< vir- dum quod dicit Philosophus, quod «< vir- tus est dispositio perfecti ad optimum. » tus est dispositio perfecti ad optimum. » Et sic aliæ virtutes operantur, sicut re- Et sic aliæ virtutes operantur, sicut re- moventes prohibens vel impediens, et ad moventes prohibens vel impediens, et ad perfectissimum disponentes. Tamen ipsa perfectissimum disponentes. Tamen ipsa fruitio proprie amoris est, secundum quod fruitio proprie amoris est, secundum quod dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus ex lerotheo sumens auctoritatem, nibus ex lerotheo sumens auctoritatem, quod exstasim est faciens divinus amor, quod exstasim est faciens divinus amor, non sinens ipsos amantes esse suiipso- non sinens ipsos amantes esse suiipso- rum. Facit autem exstasim, quando qua- rum. Facit autem exstasim, quando qua- si transponit amantem in amatum, ut to- si transponit amantem in amatum, ut to- tus sit amati, et sine ipso nusquam et tus sit amati, et sine ipso nusquam et numquam sit amatum in amante, ut to- numquam sit amatum in amante, ut to- tum amantis sit ad nutum ab ipso posses- tum amantis sit ad nutum ab ipso posses- sum. Et hoc Augustinus vocat inhæsio- sum. Et hoc Augustinus vocat inhæsio- nem sic enim amans inhæret amato nem sic enim amans inhæret amato propter se. propter se.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

Patet etiam ulterius solutio ad id quod Patet etiam ulterius solutio ad id quod quæri posset, Qua potentia animæ frui- quæri posset, Qua potentia animæ frui- tur qui fuitur ¹? eo quod in libro de Spi- tur qui fuitur ¹? eo quod in libro de Spi- ritu et anima dicitur, quod sensus verte- ritu et anima dicitur, quod sensus verte- tur in rationem, et ratio in intellectum, tur in rationem, et ratio in intellectum, et intellectus in intelligentiam. et intellectus in intelligentiam.

Constat enim ex prædictis, quod intel_ Constat enim ex prædictis, quod intel_ lectu affectivo fruitur qui fruitur. Ille lectu affectivo fruitur qui fruitur. Ille enim intellectus conjunctus est voluntati, enim intellectus conjunctus est voluntati, et objectum ejus proprium est primum et objectum ejus proprium est primum

1 Cf. Opp. B. Alberti. Commentarii in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Commentarii in I Sen- tentiarum, Dist. I, Art. 23. Tom. XXV hujusce tentiarum, Dist. I, Art. 23. Tom. XXV hujusce novæ editionis, pag. 51. novæ editionis, pag. 51.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Commentarii in I Sen- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Commentarii in I Sen-

verum et bonum: et illud idem finis ejus verum et bonum: et illud idem finis ejus est in quo stat et cui inhæret. In inferio- est in quo stat et cui inhæret. In inferio- ribus autem potentiis non est nisi per re- ribus autem potentiis non est nisi per re- dundantiam a superioribus in ipsas, sicut dundantiam a superioribus in ipsas, sicut et beatitudo corporis secundum aliquos et beatitudo corporis secundum aliquos redundantia est beatitudinis animæ. Sic- redundantia est beatitudinis animæ. Sic- ut enim in via superiores potentiæ ab ut enim in via superiores potentiæ ab inferioribus accipiunt species apprehen- inferioribus accipiunt species apprehen- sionum ita e converso in patria supe- sionum ita e converso in patria supe- riores refundunt in inferiores delectatio- riores refundunt in inferiores delectatio- nes fruitionum. Et sicut in via id quod nes fruitionum. Et sicut in via id quod accipit potentia superior ab inferiori, non accipit potentia superior ab inferiori, non accipit secundum potestatem inferiorum, accipit secundum potestatem inferiorum, sed secundum potestatem propriam : un- sed secundum potestatem propriam : un- de intellectus a sensibili accipit intelle- de intellectus a sensibili accipit intelle- ctualiter, et non sensibiliter ita in patria ctualiter, et non sensibiliter ita in patria e converso inferiores a superiori accipiunt e converso inferiores a superiori accipiunt secundum potestatem inferiorum, et non secundum potestatem inferiorum, et non superiorum. Et ideo delectatio fruitionis superiorum. Et ideo delectatio fruitionis quæ in superiori est intellectualiter, in in- quæ in superiori est intellectualiter, in in- feriori efficitur sensibiliter. Quia sicut dicit feriori efficitur sensibiliter. Quia sicut dicit Philosophus in VI Ethicorum, « omne Philosophus in VI Ethicorum, « omne quod est in aliquo, est secundum pote- quod est in aliquo, est secundum pote- statem ejus cui inest, et non secundum statem ejus cui inest, et non secundum potestatem ejus quod inest, sicut lumen potestatem ejus quod inest, sicut lumen in pariete color efficitur et non lumen in pariete color efficitur et non lumen propter parietis potestatem. » Et hoc in- propter parietis potestatem. » Et hoc in- tendit ille qui dixit, quod « sensus verti- tendit ille qui dixit, quod « sensus verti- tur in rationem. » tur in rationem. »

: :

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

2 2

Quid sit frui diffinitione ? ? Quid sit frui diffinitione ? ?

Tertio quæritur, Quid sit definitione Tertio quæritur, Quid sit definitione frui ? frui ?

1. Dicit autem Augustinus in libro 1. Dicit autem Augustinus in libro I de Doctrina Christiana quod « frui est I de Doctrina Christiana quod « frui est amore inhærere alicui rei propter se³. » amore inhærere alicui rei propter se³. » Hoc autem valde multis videtur conve- Hoc autem valde multis videtur conve-

tentiarum, Dist. I, Art. 12 et 17. Tom. XXV tentiarum, Dist. I, Art. 12 et 17. Tom. XXV hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- na, cap. 3. na, cap. 3.

Statio, Statio,

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8.

nire. Sic enim, ut idem Augustinus dicit, nire. Sic enim, ut idem Augustinus dicit, pecora cibis inhærent propter se, et fru- pecora cibis inhærent propter se, et fru- untur eis. Sic etiam peccator homo mul- untur eis. Sic etiam peccator homo mul- tis inhæret propter se, scilicet in quibus- tis inhæret propter se, scilicet in quibus- cumque propter se delectatur, ad aliud cumque propter se delectatur, ad aliud non referendo. Sic etiam homo in via non referendo. Sic etiam homo in via delectatione naturali multa diligit propter delectatione naturali multa diligit propter se, sicut amicos, et virtutes, et hujusmo- se, sicut amicos, et virtutes, et hujusmo- diet propter hoc non dicitur malus, diet propter hoc non dicitur malus, sed bonus. Ex quibus omnibus sequitur, sed bonus. Ex quibus omnibus sequitur, quod frui tunc non erit proprium patriæ, quod frui tunc non erit proprium patriæ, sed etiam viæ. sed etiam viæ.

2. Adhuc, Aliter definit Augustinus 2. Adhuc, Aliter definit Augustinus frui dicens, quod « frui est uti cum gau- frui dicens, quod « frui est uti cum gau- dio, non adhuc spei, sed jam rei. » Et dio, non adhuc spei, sed jam rei. » Et sic videtur, quod uti genus sit ad frui, et sic videtur, quod uti genus sit ad frui, et utile ad fruibile et si hoc est, male ex utile ad fruibile et si hoc est, male ex opposito dividuntur. opposito dividuntur.

3. Adhuc, Aristotelis objectio est in 3. Adhuc, Aristotelis objectio est in Topicis, quod cum unius rei unicum sit Topicis, quod cum unius rei unicum sit esse quod indicatur definitione, inconve- esse quod indicatur definitione, inconve- niens est unius rei esse plures definitio- niens est unius rei esse plures definitio-

nes. nes.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod frui SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod frui dicitur dupliciter, proprie scilicet et sim- dicitur dupliciter, proprie scilicet et sim- pliciter, et improprie et secundum quid. pliciter, et improprie et secundum quid. Proprie dicitur frui et simpliciter, quan- Proprie dicitur frui et simpliciter, quan- do aliquid inhæret inhæsione delectatio- do aliquid inhæret inhæsione delectatio- nis et dilectionis alicujus rei per se et non nis et dilectionis alicujus rei per se et non secundum accidens, et non propter aliud, secundum accidens, et non propter aliud,

37 37

inhæsione operationis non. impeditæ. inhæsione operationis non. impeditæ. Quod non contingit nisi in fruitione pa- Quod non contingit nisi in fruitione pa- triæ omnis enim alia inhæsio vel per triæ omnis enim alia inhæsio vel per accidens est, vel per aliud, vel in aliqua accidens est, vel per aliud, vel in aliqua parte impedita. De omnibus enim hoc parte impedita. De omnibus enim hoc verum est quod dicitur, Proverb. xiv, verum est quod dicitur, Proverb. xiv, 13 Risus dolore miscebitur, et extrema 13 Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. Unde delectatio gaudii luctus occupat. Unde delectatio qua pecora fruuntur cibis, et qua pecca- qua pecora fruuntur cibis, et qua pecca- tor fruitur delectabili, delectationes sunt tor fruitur delectabili, delectationes sunt secundum quid et per accidens in hoc secundum quid et per accidens in hoc quod inhærent ei quod hic et nunc dele- quod inhærent ei quod hic et nunc dele- ctabile est et non simpliciter. Delectatio ctabile est et non simpliciter. Delectatio autem ejus qui naturali delectatione ali- autem ejus qui naturali delectatione ali- cui inhæret, delectatio impedita est, et cui inhæret, delectatio impedita est, et est delectatio secundum quid, et non est delectatio secundum quid, et non simpliciter sive perfecta. Frui autem dicit simpliciter sive perfecta. Frui autem dicit delectationem perfectam et ultimam et delectationem perfectam et ultimam et optimam. optimam.

ET PER HOC jam patet solutio ad omnia ET PER HOC jam patet solutio ad omnia quæ quæsita sunt. Non enim potest frui quæ quæsita sunt. Non enim potest frui nisi id quod dispositum et perfectum est nisi id quod dispositum et perfectum est ad inhæsionem pascentem perfectissimi ad inhæsionem pascentem perfectissimi et optimi boni: hoc autem non est nisi et optimi boni: hoc autem non est nisi quod natura intellectualis est habitu op- quod natura intellectualis est habitu op- timo gratiæ et gloriæ disposita ad perfe- timo gratiæ et gloriæ disposita ad perfe- ctum et optimum. Sensibilis enim dele- ctum et optimum. Sensibilis enim dele- ctatio contrarium habet, naturalis autem ctatio contrarium habet, naturalis autem imperfectionem et ea quæ est peccato- imperfectionem et ea quæ est peccato- ris, habet impedimentum in fruente. ris, habet impedimentum in fruente.

QUÆSTIO VIIJ. QUÆSTIO VIIJ.

De uti. De uti.

Circa uti quæruntur tria, scilicet pri- Circa uti quæruntur tria, scilicet pri- mo, Quid sit uti genere, specie, et defini- mo, Quid sit uti genere, specie, et defini- tione? tione?

1 S. AUGUSTINUS, Lib X de Trinitate, cap. 11. 1 S. AUGUSTINUS, Lib X de Trinitate, cap. 11.

Secundo, Cujus sit uti sicut potentiæ, Secundo, Cujus sit uti sicut potentiæ, et cujus sicut habitus? et cujus sicut habitus? Et tertio, Ad quid? Et tertio, Ad quid?

Solutio. Solutio.

38 38

D. ALB. MAG. ORD. PRÆED. D. ALB. MAG. ORD. PRÆED.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Et propter hoc etiam plures de eo quod Et propter hoc etiam plures de eo quod est frui Augustinus assignavit definitio- est frui Augustinus assignavit definitio- nes eo quod, sicut dictum est, frui acci- nes eo quod, sicut dictum est, frui acci- pitur communiter, et proprie. Tales au- pitur communiter, et proprie. Tales au- tem definitiones non proprie definitiones, tem definitiones non proprie definitiones,

Quid sit uti genere, specie, et definitione¹? sed assignationes sunt. Definitio enim Quid sit uti genere, specie, et definitione¹? sed assignationes sunt. Definitio enim

PRIMO quæritur, Quid sit uti genere? PRIMO quæritur, Quid sit uti genere? 1. Cum autem uti sit agere, videtur 1. Cum autem uti sit agere, videtur quod in genere sit actionis. Uti enim est quod in genere sit actionis. Uti enim est per utile agere ad finem intentionis qua- per utile agere ad finem intentionis qua- si per instrumentum. si per instrumentum.

2. Adhuc, Uti est aliquid referre et or- 2. Adhuc, Uti est aliquid referre et or- dinare ad aliud quod obtineatur per ip- dinare ad aliud quod obtineatur per ip- sum ordinare autem et referre actiones sum ordinare autem et referre actiones sunt uti ergo in genere actionis est : sunt uti ergo in genere actionis est : ergo uti est actio. ergo uti est actio.

3. Adhuc, Secundum nomen hujus 3. Adhuc, Secundum nomen hujus quod est uti, tunc uti dicit actionem quod est uti, tunc uti dicit actionem quam per utile perficimus: secundum quam per utile perficimus: secundum nomen ergo dicit actionem: in genere nomen ergo dicit actionem: in genere ergo actionis est. ergo actionis est.

RESPONSIO. Uti multipliciter dicitur, et RESPONSIO. Uti multipliciter dicitur, et in omni genere multiplicitatis agere est. in omni genere multiplicitatis agere est. Unde simpliciter uti agere est, et usus in Unde simpliciter uti agere est, et usus in genere actionis est. Dicitur enim uti vel genere actionis est. Dicitur enim uti vel usus actus elicitus de potentia vel facul- usus actus elicitus de potentia vel facul- tate cujuslibet rei propter quam habetur, tate cujuslibet rei propter quam habetur, relatus ad commodum vel delectationem relatus ad commodum vel delectationem hominis, sicut equitare dicitur usus equi, hominis, sicut equitare dicitur usus equi, et vehere dicitur usus carrucæ. Et sic di- et vehere dicitur usus carrucæ. Et sic di- cit Boetius in commento super Topicam cit Boetius in commento super Topicam Tullii, quod « cujus usus bonus est, ip- Tullii, quod « cujus usus bonus est, ip- sum quoque bonum est et cujus usus sum quoque bonum est et cujus usus malus est, ipsum quoque malum est. » malus est, ipsum quoque malum est. » Et hoc modo in præcedenti membro quæ- Et hoc modo in præcedenti membro quæ- stionis septimæ dictum est, quod usus stionis septimæ dictum est, quod usus fruibilis est frui et pasci ad delectatio- fruibilis est frui et pasci ad delectatio- nem. Et hoc modo cadit uti in defini- nem. Et hoc modo cadit uti in defini- tionem ejus quod est frui: sicut dicit tionem ejus quod est frui: sicut dicit Augustinus, quod « frui est cum gaudio Augustinus, quod « frui est cum gaudio uti » quia usus fruibilis est frui eo cum uti » quia usus fruibilis est frui eo cum gaudio. gaudio.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Commentar. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Commentar. in I Sen- tentiarum, Dist. I, Art. 13 et 16. Tom. XXV tentiarum, Dist. I, Art. 13 et 16. Tom. XXV hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

assignatur de re simpliciter et proprie : assignatur de re simpliciter et proprie : descriptio autem sive assignatio assigna- descriptio autem sive assignatio assigna- tur aliquando per accidentalia propria, tur aliquando per accidentalia propria, quæ convertibilia sunt sicut et essentialis quæ convertibilia sunt sicut et essentialis causa tamen quia multa sunt quæ uni causa tamen quia multa sunt quæ uni rei sic accidunt, ideo de una et eadem re rei sic accidunt, ideo de una et eadem re plures aliquando tales assignantur descri- plures aliquando tales assignantur descri- ptiones. ptiones.

Secundo dicitur uti, rei exercitium ad Secundo dicitur uti, rei exercitium ad inducendum habitum, secundum quod inducendum habitum, secundum quod dicit Victorinus in Rhetoricis suis, quod dicit Victorinus in Rhetoricis suis, quod « natura habilem facit, ars potentem, « natura habilem facit, ars potentem, usus facilem. »> usus facilem. »>

Tertio dicitur uti, actus utilis quod ut Tertio dicitur uti, actus utilis quod ut adminiculum refertur ad illud obtinen- adminiculum refertur ad illud obtinen- dum quod intenditur ut finis, sicut refer- dum quod intenditur ut finis, sicut refer- tur equus ad velocitatem motus, et velox tur equus ad velocitatem motus, et velox motus ad debitoris consecutionem, debi- motus ad debitoris consecutionem, debi- toris consecutio ad accipiendum pecu- toris consecutio ad accipiendum pecu- niam, et ibi sistitur. Et sicut referuntur niam, et ibi sistitur. Et sicut referuntur lapides ad domum, et domus ad prote- lapides ad domum, et domus ad prote- ctionem a caumatibus et imbribus, et ibi ctionem a caumatibus et imbribus, et ibi sistitur. Hoc enim modo mundus iste sistitur. Hoc enim modo mundus iste refertur ad Dei cognitionem, cognitio Dei refertur ad Dei cognitionem, cognitio Dei ad fidem, fides ad visionem per speciem,. ad fidem, fides ad visionem per speciem,. visio Dei ad fruitionem, et ibi sistitur. visio Dei ad fruitionem, et ibi sistitur. Quod uti est aliquid in facultatem volun- Quod uti est aliquid in facultatem volun- tatis assumere, et ad aliud referre quo tatis assumere, et ad aliud referre quo fruendum est ³. fruendum est ³.

Patet ergo, quod omni modo uti est Patet ergo, quod omni modo uti est agere, et usus in genere actionis. agere, et usus in genere actionis.

Patet jam etiam clarius solutio quo- Patet jam etiam clarius solutio quo- rumdam eorum quæ in præcedenti mem- rumdam eorum quæ in præcedenti mem- bro præcedentis quæstionis quæsita et bro præcedentis quæstionis quæsita et determinata sunt. determinata sunt.

Et per hoc patet quid sit uti genere, Et per hoc patet quid sit uti genere, specie, et definitione secundum quamli- specie, et definitione secundum quamli- bet acceptionem ejus quod est uti. bet acceptionem ejus quod est uti.

11. 11.

2 Cf. Supra, Quæst. VII, Memb. 1. 2 Cf. Supra, Quæst. VII, Memb. 1.

3 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. X de Trinitate,cap. 3 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. X de Trinitate,cap.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

39 39

tellectus medium ad extremum, et eliciens tellectus medium ad extremum, et eliciens quod sequitur, rationis nomen habet. Uti quod sequitur, rationis nomen habet. Uti ergo actus rationis est. ergo actus rationis est.

QUOD procul dubio concedendum est. QUOD procul dubio concedendum est. Quamvis in contrarium esse videatur Quamvis in contrarium esse videatur

Cujus potentiæ animæ sit uti, et cujus quod dicit Augustinus in libro X de Tri- Cujus potentiæ animæ sit uti, et cujus quod dicit Augustinus in libro X de Tri-

habitus virtutis ? habitus virtutis ?

SECUNDO quæritur, Cujus potentiæ ani- SECUNDO quæritur, Cujus potentiæ ani- mæ sit uti, et cujus virtutis sit habitus? mæ sit uti, et cujus virtutis sit habitus? Videtur autem, quod rationis. Videtur autem, quod rationis.

1. Ordinare enim rationis est. Quia di- 1. Ordinare enim rationis est. Quia di- cit Isaac in libro de Definitionibus, quod cit Isaac in libro de Definitionibus, quod ratio est virtus sive causa, faciens cur- ratio est virtus sive causa, faciens cur- rere causam in causatum. Et intelligit de rere causam in causatum. Et intelligit de causa communi ad consequens quocum- causa communi ad consequens quocum- que modo. Talis autem ordinatio in om- que modo. Talis autem ordinatio in om- nibus illis est quorum unum ordinatur nibus illis est quorum unum ordinatur in alterum, ita quod unum acquiratur ex in alterum, ita quod unum acquiratur ex altero hoc autem uti est, ut patet per altero hoc autem uti est, ut patet per definitionem Augustini: ergo uti rationis definitionem Augustini: ergo uti rationis

actus est. actus est.

2. Adhuc, Usus est aut collatio, aut 2. Adhuc, Usus est aut collatio, aut non. Non sine collatione collatio autem non. Non sine collatione collatio autem omnis ratio est ergo uti rationis actus omnis ratio est ergo uti rationis actus

est. est.

3. Adhuc, Bonum dividitur in tria, ut 3. Adhuc, Bonum dividitur in tria, ut dicit Aristoteles, honestum, delectabile, dicit Aristoteles, honestum, delectabile, et utile et cum honestum et delectabile, et utile et cum honestum et delectabile, sint fines, utile erit eorum quæ sunt ad sint fines, utile erit eorum quæ sunt ad finem. Ergo utile non intelligitur nisi per finem. Ergo utile non intelligitur nisi per rationem eorum quæ sunt ad finem, et rationem eorum quæ sunt ad finem, et utile secundum actum est relatum ad utile secundum actum est relatum ad finem obtinendum per ipsum secundum finem obtinendum per ipsum secundum actum autem relatum non potest esse si- actum autem relatum non potest esse si- ne comparatione unius ad alterum et or- ne comparatione unius ad alterum et or- dinatione. Hoc autem non est simplicis dinatione. Hoc autem non est simplicis intellectus, sed componentis et discursam intellectus, sed componentis et discursam disciplinam accipientis, dicente Maximo disciplinam accipientis, dicente Maximo super primum capitulum Coelestis hierar- super primum capitulum Coelestis hierar- chiæ « Discursæ disciplinæ sunt proba- chiæ « Discursæ disciplinæ sunt proba- tiones eorum quæ spiritualia sunt per vi- tiones eorum quæ spiritualia sunt per vi- sibilia, et per res latiores efficiuntur quæ sibilia, et per res latiores efficiuntur quæ perenniter et repente intellectibus im- perenniter et repente intellectibus im- mituntur. » Taliter autem componens in- mituntur. » Taliter autem componens in-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 11. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate, cap. 11.

nitate, quod « uti est aliquid in faculta- nitate, quod « uti est aliquid in faculta- tem voluntatis assumere, et ipsum ad tem voluntatis assumere, et ipsum ad aliud referre » et per hoc videatur esse aliud referre » et per hoc videatur esse uti voluntatis, et non rationis. uti voluntatis, et non rationis.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Cujus vir- JUXTA hoc ulterius quæritur, Cujus vir- tutis sit sicut habitus uti? tutis sit sicut habitus uti?

: :

Non enim potest esse virtutis moralis : Non enim potest esse virtutis moralis : quia illarum nulla collativa est, sed sim- quia illarum nulla collativa est, sed sim- pliciter unius sicut finis ut natura : talis pliciter unius sicut finis ut natura : talis enim habitus, ut dicit Tullius, in modum enim habitus, ut dicit Tullius, in modum naturæ rationi est consentaneus. Erit er- naturæ rationi est consentaneus. Erit er- go alicujus habitus intellectualis: non go alicujus habitus intellectualis: non autem nisi electivi, quia electio est autem nisi electivi, quia electio est eorum quæ sunt ad finem, ut dicit Ari- eorum quæ sunt ad finem, ut dicit Ari- stoteles in III Ethicorum electio autem stoteles in III Ethicorum electio autem non nisi prudentiæ est uti ergo pruden- non nisi prudentiæ est uti ergo pruden- tiæ est. Electivum autem voco habitum tiæ est. Electivum autem voco habitum eum, cujus actus electio est, non eum qui eum, cujus actus electio est, non eum qui ab actu voluntario vel electivo genera- ab actu voluntario vel electivo genera- tur quia sic omnis actus moralis habitus tur quia sic omnis actus moralis habitus electivus est, ut dicit Aristoteles in electivus est, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum. Electio autem, ut dicit III Ethicorum. Electio autem, ut dicit Damascenus, est duobus vel pluribus Damascenus, est duobus vel pluribus præpositis unum alteri præoptare. Hoc præpositis unum alteri præoptare. Hoc autem prudentiæ est, ut dicit Augustinus autem prudentiæ est, ut dicit Augustinus in libro de Moribus Ecclesiæ, sic diffi- in libro de Moribus Ecclesiæ, sic diffi- niens prudentiam : « Prudentia est amor, niens prudentiam : « Prudentia est amor, ea quibus adjuvatur ab his a quibus im- ea quibus adjuvatur ab his a quibus im- peditur, sagaciter eligens. » Uti ergo peditur, sagaciter eligens. » Uti ergo prudentiæ actus est. prudentiæ actus est.

Solutio. Solutio.

Quæst. Quæst.

CONTRA hoc autem esse videtur, quod Sed contra. CONTRA hoc autem esse videtur, quod Sed contra. Augustinus dicit, quod uti voluntatis Augustinus dicit, quod uti voluntatis est ergo est alicujus habitus in volun- est ergo est alicujus habitus in volun- tate consistentis prudentia autem in vo- tate consistentis prudentia autem in vo- luntate non est uti ergo prudentiæ non luntate non est uti ergo prudentiæ non

est. est.

SOLUTIO. Concedendum, quod uti pru- SOLUTIO. Concedendum, quod uti pru- dentiæ et rationis actus est. Et quod dicit dentiæ et rationis actus est. Et quod dicit

Solutio. Solutio.

40 40

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Augustinus, quod uti est aliquid in facul- Augustinus, quod uti est aliquid in facul- tatem voluntatis assumere, et ad aliud tatem voluntatis assumere, et ad aliud referre, dicendum quod aliud est facultas, referre, dicendum quod aliud est facultas, et aliud voluntas. Facultas enim facilis et aliud voluntas. Facultas enim facilis potestas est et prompta habens omnia ex potestas est et prompta habens omnia ex quibus potest tendere in volitum. Hæc quibus potest tendere in volitum. Hæc autem potestas prompta causatur ex or- autem potestas prompta causatur ex or- dine rationis et prudentiæ componentis dine rationis et prudentiæ componentis et conferentis omnia quæ sunt ad finem et conferentis omnia quæ sunt ad finem facile consequendum, et omnia illa refe- facile consequendum, et omnia illa refe- rentis ad finem, ex quibus efficitur facilis rentis ad finem, ex quibus efficitur facilis potestas ad proficiendum sive tendendum potestas ad proficiendum sive tendendum in finem, eo modo quo tendit in finem in finem, eo modo quo tendit in finem qui impetum facit quo in finem proficit. qui impetum facit quo in finem proficit. Quod autem ita sit, probatur ex dicto Quod autem ita sit, probatur ex dicto Aristotelis in VI Ethicorum, ubi dicit, Aristotelis in VI Ethicorum, ubi dicit, quod virtus moralis quantum ad finem quod virtus moralis quantum ad finem in quem tendit et inclinat, per se finis in quem tendit et inclinat, per se finis est, sicut et voluntas, et non eorum quæ est, sicut et voluntas, et non eorum quæ sunt ad finem. Cui tamen prudentia ne- sunt ad finem. Cui tamen prudentia ne- cessaria est propter electionem eorum cessaria est propter electionem eorum quæ sunt ad finem, quorum virtutis mo- quæ sunt ad finem, quorum virtutis mo- ralis electiva non est. Unde talis facultas ralis electiva non est. Unde talis facultas rationis est et prudentiæ sicut agentis, rationis est et prudentiæ sicut agentis, voluntatis autem sicut per ipsam expe- voluntatis autem sicut per ipsam expe- ditæ et dispositæ ad tendendum in finem. ditæ et dispositæ ad tendendum in finem. Et cum dicitur facultas rationis et facul- Et cum dicitur facultas rationis et facul- tas voluntatis, facultas cum eo quod di- tas voluntatis, facultas cum eo quod di- citur rationis, construitur in habitudine citur rationis, construitur in habitudine causæ efficientis cum eo quod dicitur causæ efficientis cum eo quod dicitur voluntatis, construitur in habitudine dis- voluntatis, construitur in habitudine dis- positionis et formæ. Et fallacia amphi- positionis et formæ. Et fallacia amphi- bologiæ est in argumento. bologiæ est in argumento.

Et quod quidam dicunt ex Anselmo Et quod quidam dicunt ex Anselmo sumentes, quod cum dicitur, quod uti sumentes, quod cum dicitur, quod uti est aliquid in facultatem voluntatis as- est aliquid in facultatem voluntatis as- sumere, quod voluntas ibi sumitur prout sumere, quod voluntas ibi sumitur prout voluntas est generalis motor omnium voluntas est generalis motor omnium potentiarum animæ ad agendum, perfe- potentiarum animæ ad agendum, perfe- ctam rationem veritatis non habet. Hoc ctam rationem veritatis non habet. Hoc enim non est voluntatis, sed libertatis. enim non est voluntatis, sed libertatis. Dicit enim Avicenna in sexto de Natura- Dicit enim Avicenna in sexto de Natura- libus, quod omnis potentia animæ sensi- libus, quod omnis potentia animæ sensi- bilis et rationalis in potestate suæ liber- bilis et rationalis in potestate suæ liber- tatis habet agere et non agere, et agere tatis habet agere et non agere, et agere

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christia- na, cap. 5. na, cap. 5.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-

hoc et contrarium hujus, ut videre et hoc et contrarium hujus, ut videre et non videre, videre album et videre ni- non videre, videre album et videre ni- grum. Et hæc est intentio Augustini. grum. Et hæc est intentio Augustini.

MEMBRUM MEMBRUM

III. III.

Ad quid sit uti ? Ad quid sit uti ?

TERTIO quæritur, Ad quid sit uti? TERTIO quæritur, Ad quid sit uti?

1. Et videtur secundum rationem no- 1. Et videtur secundum rationem no- minis, quod sit ad omne illud quod in- minis, quod sit ad omne illud quod in- tenditur acquiri. Uti enim est aliquid in tenditur acquiri. Uti enim est aliquid in facultatem voluntatis assumere, et ad facultatem voluntatis assumere, et ad aliud referre quod sæpe fit in malis, aliud referre quod sæpe fit in malis, sicut jocalia referuntur ad virginem obti- sicut jocalia referuntur ad virginem obti- nendam et corrumpendam. nendam et corrumpendam.

2. Adhuc, Sicut dicitur utile, sic et 2. Adhuc, Sicut dicitur utile, sic et uti utile autem in malis est: ergo et uti utile autem in malis est: ergo et uti. Quod autem utile in malis sit, proba- uti. Quod autem utile in malis sit, proba- tur, II Reg. xvII, 14 Domini autem tur, II Reg. xvII, 14 Domini autem nutu dissipatum est consilium Achitophel nutu dissipatum est consilium Achitophel utile, ut induceret Dominus super Absa- utile, ut induceret Dominus super Absa- lon malum. Ergo et utile videtur in ma- lon malum. Ergo et utile videtur in ma- lis esse. lis esse.

CONTRA hoc est quod dicit Augustinus sed CONTRA hoc est quod dicit Augustinus sed in libro I de Doctrina Christiana : « Uti in libro I de Doctrina Christiana : « Uti est id quod in usum venerit, referre ad est id quod in usum venerit, referre ad obtinendum illud quo fruendum est: obtinendum illud quo fruendum est: alias abuti est, non uti: nam usus illici- alias abuti est, non uti: nam usus illici- tus abusus vel abusio nominari debet 1¹. » tus abusus vel abusio nominari debet 1¹. »

JUXTA hoc quæritur, Quare. dicitur JUXTA hoc quæritur, Quare. dicitur frui et fructus in bonis, et non abfrui frui et fructus in bonis, et non abfrui vel abfructus in malis: sicut uti et usus vel abfructus in malis: sicut uti et usus in bonis, et abuti et abusus in malis ? in bonis, et abuti et abusus in malis ? cum dicat Augustinus, quod « omnis cum dicat Augustinus, quod « omnis perversitas humana est uti fruendis, et perversitas humana est uti fruendis, et frui utendis: » et ita videatur malus fru- frui utendis: » et ita videatur malus fru- ctus vel mala fruitio quæ privationem di- ctus vel mala fruitio quæ privationem di- cit veræ fruitionis, sicut abusus privatio- cit veræ fruitionis, sicut abusus privatio- nem veri usus 2? nem veri usus 2?

tiarum, Dist. I, Art. 13 ad quæst. Tom. XXV tiarum, Dist. I, Art. 13 ad quæst. Tom. XXV hujusce novæ editionis, pag. 31. hujusce novæ editionis, pag. 31.

Q₁ Q₁

Feel. Feel.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. II. QUÆST. 8.

SOLUTIO. Dicendum, quod accipiendo SOLUTIO. Dicendum, quod accipiendo uti proprie et simpliciter, uti non est uti proprie et simpliciter, uti non est nisi in bonis, secundum quod accipitur nisi in bonis, secundum quod accipitur in tertia significatione superius, scilicet in tertia significatione superius, scilicet secundum quod uti est ad aliud quid ob- secundum quod uti est ad aliud quid ob- tinendum utile referre. Et hujus ratio est, tinendum utile referre. Et hujus ratio est, quia utile rationem habet cujusdam boni, quia utile rationem habet cujusdam boni, secundum quod bonum dividitur in ho- secundum quod bonum dividitur in ho- nestum, utile, et delectabile. Sic enim nestum, utile, et delectabile. Sic enim dicitur utile quod utenti utile est et non dicitur utile quod utenti utile est et non nocivum, et cum hoc quod expediens nocivum, et cum hoc quod expediens est ad consequendum id quod intenditur. est ad consequendum id quod intenditur. Ex his enim duobus conficitur ratio uti- Ex his enim duobus conficitur ratio uti- lis, scilicet quod confert quod adjuvat lis, scilicet quod confert quod adjuvat utentem et quia promovet et expedit, utentem et quia promovet et expedit, hoc est, pedes in prompto ponit ad con hoc est, pedes in prompto ponit ad con sequendum intentum. In malis autem sequendum intentum. In malis autem primam partem amittit suæ significatio- primam partem amittit suæ significatio- nis quia licet expediat ad intentum, ta- nis quia licet expediat ad intentum, ta- men nihil confert utenti, sed nocet. Unde men nihil confert utenti, sed nocet. Unde propter unam partem significationis suæ propter unam partem significationis suæ dicitur consilium Achitophel utile. Quiata- dicitur consilium Achitophel utile. Quiata- men simpliciter rationem utilis perfectam men simpliciter rationem utilis perfectam non habet, ideo de operibus malorum dici- non habet, ideo de operibus malorum dici- tur, Sapient. IV, 5: Fructus eorum inuti- tur, Sapient. IV, 5: Fructus eorum inuti- les et acerbi ad manducandum. Et talium les et acerbi ad manducandum. Et talium usus abusus est: eo quod non perfectam usus abusus est: eo quod non perfectam rationem habet usus. Unde de talibus di- rationem habet usus. Unde de talibus di- cunt impii, Sapient. v, 8. Quid nobis cunt impii, Sapient. v, 8. Quid nobis profuit superbia ? aut divitiarum ja- profuit superbia ? aut divitiarum ja- clantia quid contulit nobis ? Ac si dicant: clantia quid contulit nobis ? Ac si dicant: Etsi superbia et divitiæ tunc deservierunt Etsi superbia et divitiæ tunc deservierunt ad consequendum id quod male intendi- ad consequendum id quod male intendi- mus tamen nil boni conferentis contu- mus tamen nil boni conferentis contu- lerunt nobis, sed plurimum nocuerunt. lerunt nobis, sed plurimum nocuerunt. Et hæc est causa quare dicitur abusus Et hæc est causa quare dicitur abusus per causam suæ apertæ significationis. per causam suæ apertæ significationis.