194 194

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

detur Angelo dixisse: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco ³, detur Angelo dixisse: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco ³, id est, me non cognituram proposui. Neque enim quia virum tune non co- id est, me non cognituram proposui. Neque enim quia virum tune non co- gnoscebat, necesse erat inquiri quomodo posset habere filium: sed quia se gnoscebat, necesse erat inquiri quomodo posset habere filium: sed quia se numquam cognituram proposuerat. Dicit enim Beda 2, quod in virginitate numquam cognituram proposuerat. Dicit enim Beda 2, quod in virginitate manere disposuerat. Si ergo contra suum propositum post consensit in car- manere disposuerat. Si ergo contra suum propositum post consensit in car- nalem copulam, videtur facta voti rea, mente, etsi non opere violata. Dica- nalem copulam, videtur facta voti rea, mente, etsi non opere violata. Dica- mus ergo, quod consensus cohabitationis vel carnalis copulæ non facit con- mus ergo, quod consensus cohabitationis vel carnalis copulæ non facit con- jugium sed consensus conjugalis societatis, verbis secundum præsens jugium sed consensus conjugalis societatis, verbis secundum præsens tempus expressus : ut cum vir dicit, Ego accipio te in meam, non domi- tempus expressus : ut cum vir dicit, Ego accipio te in meam, non domi- nam, non ancillam, sed conjugem. Quia enim non ancilla vel domina datur, nam, non ancillam, sed conjugem. Quia enim non ancilla vel domina datur, ideo nec de summo, nec de imo a principio formata est, sed de latere viri, ideo nec de summo, nec de imo a principio formata est, sed de latere viri, ob conjugalem societatem : ne si de summo fieret, ut de capite, videretur ob conjugalem societatem : ne si de summo fieret, ut de capite, videretur ad dominationem creata. Si vero de imo, ut de pedibus, videretur ad servi- ad dominationem creata. Si vero de imo, ut de pedibus, videretur ad servi- tutem subjicienda. Sed quia nee in dominam, nee in ancillam assumitur, tutem subjicienda. Sed quia nee in dominam, nee in ancillam assumitur, facta est de medio, id est, de latere : quia ad conjugalem societatem assu- facta est de medio, id est, de latere : quia ad conjugalem societatem assu- mitur. Cum ergo sie conveniunt ut dicat vir, Accipio te in meam conjugem: mitur. Cum ergo sie conveniunt ut dicat vir, Accipio te in meam conjugem: et dicat mulier, Accipio te in meum virum : his verbis vel aliis idem signi- et dicat mulier, Accipio te in meum virum : his verbis vel aliis idem signi- ficantibus exprimitur consensus, non copula carnalis vel cohabitationis ficantibus exprimitur consensus, non copula carnalis vel cohabitationis corporalis, sed conjugalis societatis: ex qua oportet eos cohabitare, nisi corporalis, sed conjugalis societatis: ex qua oportet eos cohabitare, nisi forte causa religionis pari voto corporaliter separentur vel ad tempus, vel forte causa religionis pari voto corporaliter separentur vel ad tempus, vel usque in finem. usque in finem.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

An consensus sit in carnalem copulam? An consensus sit in carnalem copulam?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, Hic quæritur, Cum consensus de C, Hic quæritur, Cum consensus de presenti matrimonium faciat, etc. » presenti matrimonium faciat, etc. »

Videtur enim, quod consensus sit in Videtur enim, quod consensus sit in copulam carnalem: copulam carnalem:

4. Consensus enim matrimonii rati or- 4. Consensus enim matrimonii rati or- dinatur ad consummans matrimonium : dinatur ad consummans matrimonium : sed matrimonium consummatur per co- sed matrimonium consummatur per co- pulam carnalem: ergo videtur, quod sit pulam carnalem: ergo videtur, quod sit

consensus in illam. consensus in illam.

1 Luc. 1, 34. 1 Luc. 1, 34.

2 VENERABILIS BEDA, Super Lucam, cap. 3 ad 2 VENERABILIS BEDA, Super Lucam, cap. 3 ad

2. Item Genes. 11, 24, dicit Adam: 2. Item Genes. 11, 24, dicit Adam: Erunt duo in carne una: sed hoc non Erunt duo in carne una: sed hoc non fit nisi per carnalem copulam: ergo se- fit nisi per carnalem copulam: ergo se- cundum prophetiam inspirationis divinæ cundum prophetiam inspirationis divinæ consensus est in copulam carnalem. consensus est in copulam carnalem.

3. Item, Præcipuum inter bona matri- 3. Item, Præcipuum inter bona matri- monii, est bonum prolis : hoc autem monii, est bonum prolis : hoc autem principaliter intenditur ergo ad hoc principaliter intenditur ergo ad hoc principaliter consentitur, sicut probatur, principaliter consentitur, sicut probatur, Tobiæ, vi, 9, ubi dicit: Et nunc, Domi- Tobiæ, vi, 9, ubi dicit: Et nunc, Domi- ne, tu seis quia non luxuriæ causa acci- ne, tu seis quia non luxuriæ causa acci- pio sorerem meam conjugem, sed sola pio sorerem meam conjugem, sed sola posteritatis dilectione, in qua benedicatur posteritatis dilectione, in qua benedicatur nomen tuum in sæcula sæculorum: sed nomen tuum in sæcula sæculorum: sed non potest fieri proles nisi per copulam non potest fieri proles nisi per copulam carnalem ergo videtur, quod ad illam carnalem ergo videtur, quod ad illam principaliter consentitur. principaliter consentitur.

4. Item, Nuptiæ sunt bonum morta- 4. Item, Nuptiæ sunt bonum morta-

eap. 1 Luca: « Ecce in quam rem fuit ille con- eap. 1 Luca: « Ecce in quam rem fuit ille con- sensus, etc. » sensus, etc. »

lium lium

IN IV SENTENT. DIST. XXVIII, C, ART. 6. IN IV SENTENT. DIST. XXVIII, C, ART. 6.

sed mortalitati non subvenitur sed mortalitati non subvenitur nisi per coitum ergo consensus matri- nisi per coitum ergo consensus matri- monii est principaliter ad coitum. monii est principaliter ad coitum.

3. Item, Significatio imperfecta redu- 3. Item, Significatio imperfecta redu- citur ad perfectam, sicut omne imperfe- citur ad perfectam, sicut omne imperfe- ctum ad perfectum necesse est reduci: ctum ad perfectum necesse est reduci: sed matrimonium in quo tantum est con- sed matrimonium in quo tantum est con- sensus animorum, est significationis im- sensus animorum, est significationis im- perfectæ, ut supra habitum est': et perfectæ, ut supra habitum est': et matrimonium commixtionis corporum matrimonium commixtionis corporum est significationis perfectæ : ergo illud est significationis perfectæ : ergo illud ordinatur ad istud sicut perficiens et ordinatur ad istud sicut perficiens et complens sed primum est in consensu, complens sed primum est in consensu, et secundum in concubitu: ergo consen- et secundum in concubitu: ergo consen- sus est ad concubitum et sic habetur sus est ad concubitum et sic habetur propositum. propositum.

6. Item, Detur, quod ordinetur tantum 6. Item, Detur, quod ordinetur tantum in societatem conjugalem, ut dicit Ma- in societatem conjugalem, ut dicit Ma- gister in Littera: sed societas conjugalis gister in Littera: sed societas conjugalis non impedit convolationem ad frugem non impedit convolationem ad frugem melioris vitæ ergo post cohabitationem melioris vitæ ergo post cohabitationem societatis conjugalis alter conjugum in- societatis conjugalis alter conjugum in- vito altero ad religionem transire posset, vito altero ad religionem transire posset, quod falsum reputant multi. quod falsum reputant multi.

7. Item, Instantia quam fert in Littera, 7. Item, Instantia quam fert in Littera, nulla esse videtur: quia ab omnibus di- nulla esse videtur: quia ab omnibus di- citur et creditur beata Virgo commisisse citur et creditur beata Virgo commisisse Deo votum suum servandum, vel non Deo votum suum servandum, vel non servandum ergo ipsa consensu suo or- servandum ergo ipsa consensu suo or- dinavit se in potestatem viri, si debi- dinavit se in potestatem viri, si debi- tum vellet petere: ergo instantia nulla tum vellet petere: ergo instantia nulla videtur. videtur.

IN CONTRARIUM horum est, quod dicitur IN CONTRARIUM horum est, quod dicitur in Littera. in Littera.

Et præterea quod dicit Augustinus, Et præterea quod dicit Augustinus, quod « sanctiora sunt conjugia pari voto quod « sanctiora sunt conjugia pari voto continentium : » ergo etiam meliora continentium : » ergo etiam meliora sunt sed unumquodque ordinatur ad sunt sed unumquodque ordinatur ad melius sui ergo potius ordinatur matri- melius sui ergo potius ordinatur matri- monium ad continentiam, quam ad con- monium ad continentiam, quam ad con- cubitum ergo consensus ad concubitum cubitum ergo consensus ad concubitum non ordinatur. non ordinatur.

RESPONSIO. Dicendum, quod Magister RESPONSIO. Dicendum, quod Magister dicit verum. Tamen quidam dicunt, quod dicit verum. Tamen quidam dicunt, quod consensus in communi fit ad carnalem consensus in communi fit ad carnalem copulam, et ad cohabitationem, non copulam, et ad cohabitationem, non

1 Cf. Supra, Dist. XXVI. 1 Cf. Supra, Dist. XXVI.

195 195

quamcumque, sed maritalem et bene quamcumque, sed maritalem et bene puto, quod illi expressius dicunt. Sed puto, quod illi expressius dicunt. Sed pro Magistro est, quod copula carnalis pro Magistro est, quod copula carnalis nisi impediat votum utriusque, includi- nisi impediat votum utriusque, includi- tur in maritali societate, et ita duæ so- tur in maritali societate, et ita duæ so- lutiones revertuntur in idem sed prior lutiones revertuntur in idem sed prior est expressior. est expressior.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod coitus AD PRIMUM ergo dicendum, quod coitus non est consummans matrimonium in non est consummans matrimonium in esse primo, sed in esse secundo, quod esse primo, sed in esse secundo, quod consistit in habenda thori conjunctione, consistit in habenda thori conjunctione, ut patet ex dictis supra 2. ut patet ex dictis supra 2.

AD ALIUD dicendum, quod Adam dixit AD ALIUD dicendum, quod Adam dixit hoc ratione status qui tunc fuit, et non hoc ratione status qui tunc fuit, et non propter essentialia matrimonii: quia tunc propter essentialia matrimonii: quia tunc non erant nisi duo homines, et necessa- non erant nisi duo homines, et necessa- ria fuit multiplicatio non tamen voluit ria fuit multiplicatio non tamen voluit dicere, quod non esset matrimonium sine dicere, quod non esset matrimonium sine hoc. hoc.

AD ALIUD dicendum, quod bonum pro- AD ALIUD dicendum, quod bonum pro- lis est effectus consequens ex quodam lis est effectus consequens ex quodam actu matrimoniali, et non consequens actu matrimoniali, et non consequens matrimonium immediate, sed post opus matrimonium immediate, sed post opus et actum ejus quemdam, ut dictum est : et actum ejus quemdam, ut dictum est : et ideo hoc non ostendit, quod consum- et ideo hoc non ostendit, quod consum- metur per illud in esse, nec quod ad hoc metur per illud in esse, nec quod ad hoc fit, sed potius est ad suum optimum, quod fit, sed potius est ad suum optimum, quod est significatio unionis duplicis de qua est significatio unionis duplicis de qua habitum est supra hæc enim multo habitum est supra hæc enim multo melior est, quam bonum prolis. melior est, quam bonum prolis.

AD ALIUD dicendum, quod nuptiæ sunt AD ALIUD dicendum, quod nuptiæ sunt bonum mortalium secundum statum bonum mortalium secundum statum matrimonii post culpam tamen etiamsi matrimonii post culpam tamen etiamsi non esset culpa, adhuc nuptiæ bonum non esset culpa, adhuc nuptiæ bonum essent hominum et ideo accidit matri- essent hominum et ideo accidit matri- monio. Nihil autem est ad hoc quod ei monio. Nihil autem est ad hoc quod ei accidit, sed potius ad finem suum sub- accidit, sed potius ad finem suum sub- stantialem. stantialem.

AD ALIUD dicendum, quod ibi fit fallacia AD ALIUD dicendum, quod ibi fit fallacia figuræ dictionis perfecte enim significat figuræ dictionis perfecte enim significat hoc, quod significat matrimonium per- hoc, quod significat matrimonium per- fectum, sed non tot, quot consumma- fectum, sed non tot, quot consumma- tum et ideo mutatur ibi discretum in tum et ideo mutatur ibi discretum in continuum, et ideo non valet processus. continuum, et ideo non valet processus.

AD ALIUD dicendum, quod non repu- AD ALIUD dicendum, quod non repu- tatur hoc inconveniens, quod transeat ad tatur hoc inconveniens, quod transeat ad religionem quia tunc moritur spiritua- religionem quia tunc moritur spiritua-

2 Cf. Supra, Dist. XXV. 2 Cf. Supra, Dist. XXV.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

196 196

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

liter, et alter absolvitur a vinculo matri- liter, et alter absolvitur a vinculo matri- monii tamem postquam cohabitavit, monii tamem postquam cohabitavit, Ecclesia compellit eum stare cum alio, Ecclesia compellit eum stare cum alio, nisi etiam ille consentiat: et hoc ideo, nisi etiam ille consentiat: et hoc ideo, quia non est certa, quod continuerunt quia non est certa, quod continuerunt cohabitantes de pari consensu. cohabitantes de pari consensu.

AD ALIUD dicendum, quod instantia AD ALIUD dicendum, quod instantia bona est quia probabile est, quod fuit bona est quia probabile est, quod fuit ei revelatum de Joseph, quod etiam ipse ei revelatum de Joseph, quod etiam ipse fuit in simili voto. Et quod dicunt Sancti, fuit in simili voto. Et quod dicunt Sancti, quod commisit Deo virginitatem: dicen- quod commisit Deo virginitatem: dicen- dum quod hoc fecit propter statum legis dum quod hoc fecit propter statum legis et divinum imperium, si forte aliud jube- et divinum imperium, si forte aliud jube- ret Deus. ret Deus.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

An vir sit dominus suæ uxoris ? An vir sit dominus suæ uxoris ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, post medium: « Quia enim non ibi, C, post medium: « Quia enim non ancilla vel domina datur, ideo nec de ancilla vel domina datur, ideo nec de summo, nec de imo a principio formata summo, nec de imo a principio formata est, etc. » est, etc. »

justitia dominativa non proprie est inter justitia dominativa non proprie est inter virum et uxorem: ergo non proprie est virum et uxorem: ergo non proprie est dominus ergo nec caput: ergo videtur, dominus ergo nec caput: ergo videtur, quod ex æquali parte vel terræ vel corpo- quod ex æquali parte vel terræ vel corpo- ris sumpta esse debuit. ris sumpta esse debuit.

3. Item, Quorum utrumque habetur ab 3. Item, Quorum utrumque habetur ab alio, illa sunt æqualia: sed inter virum alio, illa sunt æqualia: sed inter virum et mulierem sic est: ergo utrumque est et mulierem sic est: ergo utrumque est æquale utrique : ergo de æqualiter altis æquale utrique : ergo de æqualiter altis partibus sumi debuerat. partibus sumi debuerat.

4. Item, In his quæ matrimonii sunt, 4. Item, In his quæ matrimonii sunt, sunt æquales: ergo etiam in factura sunt æquales: ergo etiam in factura corporali æquales esse debebant. corporali æquales esse debebant.

IN CONTRARIUM est quod dicit Dominus, sed IN CONTRARIUM est quod dicit Dominus, sed Genes. III, 16 Sub viri potestate eris, et Genes. III, 16 Sub viri potestate eris, et ipse dominabitur tui. Et, I ad Corinth. ipse dominabitur tui. Et, I ad Corinth. XI, 3 Caput mulieris vir. Et, I ad Ti- XI, 3 Caput mulieris vir. Et, I ad Ti- moth. 11, 12 Mulieri non permitto do- moth. 11, 12 Mulieri non permitto do- minari in virum. Ergo videtur, quod non minari in virum. Ergo videtur, quod non de altiori parte corporis debuit assumi. de altiori parte corporis debuit assumi.

RESPONSIO. Dicendum, quod Magister sole RESPONSIO. Dicendum, quod Magister sole bene dicit in Littera, et est ratio Augu- bene dicit in Littera, et est ratio Augu- stini. stini.

AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, dicendum quod non consideratur hic di- dicendum quod non consideratur hic di-

Videtur enim, quod de excellentissimo gnitas primi moventis sive influentis vi- Videtur enim, quod de excellentissimo gnitas primi moventis sive influentis vi- loco sumpta sit: quia loco sumpta sit: quia

1. Sicut dicit Basilius et Aristoteles, 1. Sicut dicit Basilius et Aristoteles, « Cor est principium vitæ et generationis « Cor est principium vitæ et generationis in homine. » Cum igitur sumpta sit de in homine. » Cum igitur sumpta sit de eo quod est juxta cor, videtur quod tra- eo quod est juxta cor, videtur quod tra- ditum sit ei dominium. ditum sit ei dominium.

Si dicas, quod non de corde, sed de Si dicas, quod non de corde, sed de costa sumpta est. CONTRA: Costeæ muni- costa sumpta est. CONTRA: Costeæ muni- menta sunt cordis et ventris : ergo vide- menta sunt cordis et ventris : ergo vide- tur, quod mulier debet esse munimentum tur, quod mulier debet esse munimentum viri et non est, sed potius e converso: viri et non est, sed potius e converso: ergo videtur, quod ex mala parte sit ergo videtur, quod ex mala parte sit sumpta. sumpta.

2. Item, Philosophus dicit, quod ex- 2. Item, Philosophus dicit, quod ex- traneissimus modus habendi est, quo vir traneissimus modus habendi est, quo vir habet uxorem: ergo videtur, quod non habet uxorem: ergo videtur, quod non proprie habet eam: sed omne superius ad proprie habet eam: sed omne superius ad aliquid gubernans ipsum, proprie habet aliquid gubernans ipsum, proprie habet illud: ergo vir non est superior ad mu- illud: ergo vir non est superior ad mu- lierem ergo non est caput ejus, sicut lierem ergo non est caput ejus, sicut caput est caput lateris et gubernaculum. caput est caput lateris et gubernaculum. Item, In II Ethicorum dicitur, quod Item, In II Ethicorum dicitur, quod

tam, sed potius dignitas altitudinis in situ tam, sed potius dignitas altitudinis in situ membrorum quæ manifeste apparet ho- membrorum quæ manifeste apparet ho- minibus. minibus.

AD ALIUD dicendum, quod causa dieti AD ALIUD dicendum, quod causa dieti Philosophi est, ut ipse in quinto Ethico- Philosophi est, ut ipse in quinto Ethico- rum exponit, æqualitas juris in dominio rum exponit, æqualitas juris in dominio et juribus matrimonii inter virum et mu- et juribus matrimonii inter virum et mu- lierem, cum nihil proprie habeatur nisi lierem, cum nihil proprie habeatur nisi quod ut proprium possidetur: habetur quod ut proprium possidetur: habetur tamen quoad usum regiminis et debitum tamen quoad usum regiminis et debitum in corpore. Ad hunc usum etiam mulier in corpore. Ad hunc usum etiam mulier habet virum et iste modus etiam est ex- habet virum et iste modus etiam est ex- traneus. traneus.

AD ALIUD dicendum, quod licet uterque AD ALIUD dicendum, quod licet uterque conjugum habeatur ab alio, non tamen conjugum habeatur ab alio, non tamen uterque gubernatur ab alio et ideo gu- uterque gubernatur ab alio et ideo gu- bernans capitis dignitatem solus retinuit. bernans capitis dignitatem solus retinuit.

: :

AD ALIUD dicendum, quod verum est, AD ALIUD dicendum, quod verum est, quod in his quæ pertinent ad debitum quod in his quæ pertinent ad debitum matrimonii, sunt æquales: sed in guber- matrimonii, sunt æquales: sed in guber- natione domus et familiæ sunt inæquales. natione domus et familiæ sunt inæquales. Et sic patet solutio ad totum. Et sic patet solutio ad totum.

AG 1 AG 1

A A

A A

Ada Ada

IN IV SENTENT. DIST. XXIX, A. IN IV SENTENT. DIST. XXIX, A.

197 197

DISTINCTIO XXIX. DISTINCTIO XXIX.

Consensus qui est efficiens matrimonii causa, non debet esse de- Consensus qui est efficiens matrimonii causa, non debet esse de- fectivus ex aliquo interiori, scilicet voluntate. fectivus ex aliquo interiori, scilicet voluntate.

A. Coactio excludit consensum conjugalem. A. Coactio excludit consensum conjugalem.

Oportet autem consensum conjugalem liberum esse a coactione. Coactus Oportet autem consensum conjugalem liberum esse a coactione. Coactus enim consensus, qui nec consensus appellari debet, conjugium non facit, enim consensus, qui nec consensus appellari debet, conjugium non facit, sicut testatur Urbanus Papa scribens Sanctio, regi Arragonum, in hæc sicut testatur Urbanus Papa scribens Sanctio, regi Arragonum, in hæc verba De neptis tuæ conjugio, quam te cuidam militi daturum necessita- verba De neptis tuæ conjugio, quam te cuidam militi daturum necessita- tis instante articulo sub fidei pollicitatione confirmasti, hoc æquitate di- tis instante articulo sub fidei pollicitatione confirmasti, hoc æquitate di- clante decrevimus: ut si illa virum illum omnino (ut dicitur) renuit, et in clante decrevimus: ut si illa virum illum omnino (ut dicitur) renuit, et in eadem voluntate persistit ut viro illi se prorsus deneget nupturam : nequa- eadem voluntate persistit ut viro illi se prorsus deneget nupturam : nequa- quam eam invitam ac renitentem ejusdem viri cogas conjugio copulari', quam eam invitam ac renitentem ejusdem viri cogas conjugio copulari', Idem, Si verum esse constiterit, quod nobis legati Jordanis principis retu- Idem, Si verum esse constiterit, quod nobis legati Jordanis principis retu- lerunt, scilicet quod ipse coactus et dolens filiam suam nolentem, flentem, lerunt, scilicet quod ipse coactus et dolens filiam suam nolentem, flentem, et pro viribus renitentem, Raynaldo desponsaverit quoniam legum et et pro viribus renitentem, Raynaldo desponsaverit quoniam legum et canonum auctoritas talia sponsalia non approbat, ne ignorantibus leges et canonum auctoritas talia sponsalia non approbat, ne ignorantibus leges et canones nimis durum videatur, ita sententiam temperamus, ut si princeps canones nimis durum videatur, ita sententiam temperamus, ut si princeps cum assensu filiæ id quod ceptum est perficere voluerit, concedamus. Sin cum assensu filiæ id quod ceptum est perficere voluerit, concedamus. Sin autem, legatus noster utrasque partes audiat, et si nihil fuerit ex parte autem, legatus noster utrasque partes audiat, et si nihil fuerit ex parte Raynaldi quod amplius impediat, ab ipso Jordane sacramentum, quo Raynaldi quod amplius impediat, ab ipso Jordane sacramentum, quo constent hæc quæ dicta sunt, accipiat. Et nos canonum et legum scripta constent hæc quæ dicta sunt, accipiat. Et nos canonum et legum scripta sequentes, deinceps non prohibemus, quin alii viro si voluerit, prædicta sequentes, deinceps non prohibemus, quin alii viro si voluerit, prædicta ejus filia tantum in Domino nubat 2. Ex his apparet conjugium fieri inter ejus filia tantum in Domino nubat 2. Ex his apparet conjugium fieri inter consentientes et spontaneos, non inter renitentes et invitos. consentientes et spontaneos, non inter renitentes et invitos.

URBANUS Papa. Et allegatur, 31, quæst. 2, cap. De neptis. (Nota edit. Lugd.) URBANUS Papa. Et allegatur, 31, quæst. 2, cap. De neptis. (Nota edit. Lugd.)

2 Ibidem, cap. Si verum (Nota edit. Lugd.) 2 Ibidem, cap. Si verum (Nota edit. Lugd.)

198 198

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Verumtamen qui inviti et coacte conjuncti sunt, si postea ab aliquo Verumtamen qui inviti et coacte conjuncti sunt, si postea ab aliquo temporis spatio sine contradictione et querimonia cohabitaverint, facultate temporis spatio sine contradictione et querimonia cohabitaverint, facultate discedendi vel reclamandi habita, consentire videntur et consensus ille discedendi vel reclamandi habita, consentire videntur et consensus ille consequens supplet, quod præcedens coactio tulerat. consequens supplet, quod præcedens coactio tulerat.

B. In libro Pandectarum. B. In libro Pandectarum.

Consentire autem probatur, qui evidenter non contradicit, secundum Consentire autem probatur, qui evidenter non contradicit, secundum illud, In sponsalibus eorum consensus exigendus est, quorum in nuptiis illud, In sponsalibus eorum consensus exigendus est, quorum in nuptiis desideratur. Intelligitur tamen semper' patri filia consentire, nisi eviden- desideratur. Intelligitur tamen semper' patri filia consentire, nisi eviden- ter dissential. Item, Sponsalia, sicut nuptiæ, consensu fiunt contrahen- ter dissential. Item, Sponsalia, sicut nuptiæ, consensu fiunt contrahen- tium. Et ideo sicut in nuptiis, ita et in sponsalibus patrisfamilias filiam tium. Et ideo sicut in nuptiis, ita et in sponsalibus patrisfamilias filiam consentire oportet: quæ si patris voluntati non repugnat, consentire intel- consentire oportet: quæ si patris voluntati non repugnat, consentire intel- ligitur. ligitur.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

agit de consensu interpretativo, ibi, B, agit de consensu interpretativo, ibi, B, « Consentire autem probatur, etc. » « Consentire autem probatur, etc. » Et per hoc satis plana sunt quæ dicun- Et per hoc satis plana sunt quæ dicun- tur in Littera. tur in Littera.

INCIDIT autem hic quæstio de principa- INCIDIT autem hic quæstio de principa-

« Oportet autem consensum conjuga- liter quæsito in Littera: circa quod « Oportet autem consensum conjuga- liter quæsito in Littera: circa quod

lem, etc. » lem, etc. »

In duabus distinctionibus hic sese con- In duabus distinctionibus hic sese con- sequentibus Magister removet duo im- sequentibus Magister removet duo im- pedimenta consensus qui facit matrimo- pedimenta consensus qui facit matrimo- nium secundum enim quod consensus nium secundum enim quod consensus procedit a voluntate, excludit ipsum procedit a voluntate, excludit ipsum coactio, et de hoe hic agit in prima: se- coactio, et de hoe hic agit in prima: se- cundum autem quod precedit a ratione, cundum autem quod precedit a ratione, excludit ipsum error, et de hoe hie aget excludit ipsum error, et de hoe hie aget in sequenti distinctione. in sequenti distinctione.

Item, In ista facit tria. Primo enim Item, In ista facit tria. Primo enim ostendit, quod coactio excludit consen- ostendit, quod coactio excludit consen- sum qui facit matrimonium. Secundo, sum qui facit matrimonium. Secundo, agit de consensu posterius ad matrimo agit de consensu posterius ad matrimo nium accedente, ibi, A, § 2: « Verum- nium accedente, ibi, A, § 2: « Verum- tamen qui inviti et coacti, etc. » Tertio, tamen qui inviti et coacti, etc. » Tertio,

In edit. J. Alleaume deest verbum semper. In edit. J. Alleaume deest verbum semper.

quinque quæruntur. quinque quæruntur.

Primum est, Quid sit vis sive co- Primum est, Quid sit vis sive co- actio? actio?

Secundum, De divisione coactionis. Secundum, De divisione coactionis. Tertium, Utrum aliqua coactio cadat Tertium, Utrum aliqua coactio cadat in constantem virum vel non? in constantem virum vel non? Quartum, Utrum coactio vel vis eva- Quartum, Utrum coactio vel vis eva- cuat matrimonii consensum ? cuat matrimonii consensum ?

Quintum, Utrum in eo qui vim pati- Quintum, Utrum in eo qui vim pati- tur, aliquod relinquat peccatum, et qua- tur, aliquod relinquat peccatum, et qua- liter illud sit emendandum? liter illud sit emendandum?

IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 1. IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 1.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quomodo definitur vis sive coactio? Quomodo definitur vis sive coactio?

CIRCA PRIMUM accipiantur diffinitiones CIRCA PRIMUM accipiantur diffinitiones auctoritatis. Dicunt autem Aristoteles, auctoritatis. Dicunt autem Aristoteles, Gregorius Nyssenus, et Damascenus, Gregorius Nyssenus, et Damascenus, quod per violentiam sive per vim fit, cu- quod per violentiam sive per vim fit, cu- jus principium est in alio, nihil confe- jus principium est in alio, nihil confe- rente vim passo. rente vim passo.

In Digestis autem sive Pandectis ita In Digestis autem sive Pandectis ita diffinitur: « Vis est majoris rei impetus, diffinitur: « Vis est majoris rei impetus, qui repelli non potest. » qui repelli non potest. »

Et ibidem dicitur de Metu: « Metus Et ibidem dicitur de Metu: « Metus est instantis vel futuri periculi causa tre- est instantis vel futuri periculi causa tre- pidatio mentis. »> pidatio mentis. »>

Item, Tullius, « Vis est impetus do- Item, Tullius, « Vis est impetus do- minantis retinens rem infra terminos minantis retinens rem infra terminos alienos. » alienos. »

OBJICITUR autem de prima. Quia OBJICITUR autem de prima. Quia

1. Cujus principium est omnino in 1. Cujus principium est omnino in alio, non habet in illo qui patitur, lau- alio, non habet in illo qui patitur, lau- dem vel vituperationem: sed ea quæ dem vel vituperationem: sed ea quæ fiunt vi sive coactione, quandoque ha- fiunt vi sive coactione, quandoque ha- bent laudem vel vituperationem: ergo bent laudem vel vituperationem: ergo videtur, quod non fiant violentia. PRIMA videtur, quod non fiant violentia. PRIMA patet per se, cum in his quæ tantum pa- patet per se, cum in his quæ tantum pa- timur, nec laus sit, nec vituperium. SE- timur, nec laus sit, nec vituperium. SE- CUNDA autem probatur ex hoc, quod si CUNDA autem probatur ex hoc, quod si quis metu vel violentia coactus perjuret, quis metu vel violentia coactus perjuret, condemnabitur ab ecclesiastico judice in condemnabitur ab ecclesiastico judice in foro pœnitentiæ, et moritur qui timore foro pœnitentiæ, et moritur qui timore mortis negat. mortis negat.

2. Item, Videtur quod coactum sive 2. Item, Videtur quod coactum sive violentum licet non respiciat hominis violentum licet non respiciat hominis voluntatem, non tamen ita voluntas voluntatem, non tamen ita voluntas vim patitur, quod nihil conferat: sed in vim patitur, quod nihil conferat: sed in ista diffinitione dicitur, Nihil conferente ista diffinitione dicitur, Nihil conferente rim passo ergo videtur, quod non sit rim passo ergo videtur, quod non sit circa voluntatem. circa voluntatem.

3. Item, Aristoteles vult, quod illa 3. Item, Aristoteles vult, quod illa quæ fiunt metus causa, sicut projectio quæ fiunt metus causa, sicut projectio mercium de navi tempore tempestatis, mercium de navi tempore tempestatis, sint mixta simpliciter enim sunt invo- sint mixta simpliciter enim sunt invo-

199 199

luntaria, sed secundum quid sunt volun- luntaria, sed secundum quid sunt volun- taria: cum igitur in illis aliquid confe- taria: cum igitur in illis aliquid confe- rat voluntas ejus qui patitur, videtur rat voluntas ejus qui patitur, videtur quod non sint violenta: ergo a simili quod non sint violenta: ergo a simili cum aliquis cogitur ab homine potente cum aliquis cogitur ab homine potente aliquid dare vel promittere, non simpli- aliquid dare vel promittere, non simpli- citer est judicandum esse involuntarium, citer est judicandum esse involuntarium, et per vim sive per violentiam factum. et per vim sive per violentiam factum. Quod si concedatur, in contrarium Sed contra, Quod si concedatur, in contrarium Sed contra, est illud quod habetur in Digesto veteri, est illud quod habetur in Digesto veteri, lib. quarto, de his quæ vi metusve cau- lib. quarto, de his quæ vi metusve cau- sa fiunt, ubi dicit Prætor: « Quod me- sa fiunt, ubi dicit Prætor: « Quod me- tus causa fit, ratum non habeo : » con- tus causa fit, ratum non habeo : » con- stat autem, quod omnem aliquo modo stat autem, quod omnem aliquo modo voluntariam promissionem Prætor ha- voluntariam promissionem Prætor ha- bet ratam : ergo videtur, quod nulla bet ratam : ergo videtur, quod nulla promissio quæ metus causa fit, simplici- promissio quæ metus causa fit, simplici- ter sit involuntaria. ter sit involuntaria.

ULTERIUS objicitur de secunda. ULTERIUS objicitur de secunda.

Videtur enim, quod non bene dicatur, Videtur enim, quod non bene dicatur, Majoris rei impetus : quia Majoris rei impetus : quia

1. Sæpe impetus iste est etiam a mi- 1. Sæpe impetus iste est etiam a mi- nori sicut servus quandoque cogit do- nori sicut servus quandoque cogit do- minum, opportunitatem adjutorio ami- minum, opportunitatem adjutorio ami- corum vel aliorum accipiens : ergo vi corum vel aliorum accipiens : ergo vi detur, quod non semper sit impetus ma- detur, quod non semper sit impetus ma- joris rei. joris rei.

2. Item, Videtur non bene dici impe- 2. Item, Videtur non bene dici impe- tus: quia impetu fit, quod sine præme- tus: quia impetu fit, quod sine præme- ditatione et subito fit: sed coactiones ditatione et subito fit: sed coactiones humanæ non semper sic fiunt, sed fre- humanæ non semper sic fiunt, sed fre- quenter cum deliberatione: ergo vide- quenter cum deliberatione: ergo vide- tur, quod non bene dicatur impetus. tur, quod non bene dicatur impetus.

Item, Omnis impetus potest repelli ab Item, Omnis impetus potest repelli ab eo qui non potest cogi: sed voluntas eo qui non potest cogi: sed voluntas non potest cogi: ergo omnis impetus non potest cogi: ergo omnis impetus potest repelli a voluntate hominis. potest repelli a voluntate hominis.

ULTERIUS videtur, quod illa non sit ULTERIUS videtur, quod illa non sit competens diffinitio metus : quia competens diffinitio metus : quia

1. Si quis in possessione existens, ve- 1. Si quis in possessione existens, ve- nire videat armatos, et fugiat, non pot‐ nire videat armatos, et fugiat, non pot‐ est agere, quod ejectus sit a possessione est agere, quod ejectus sit a possessione causa metus et tamen ibi fuit pericu- causa metus et tamen ibi fuit pericu- lum: ergo videtur, quod metus ille de lum: ergo videtur, quod metus ille de quo hic agitur qui integrum restituit, quo hic agitur qui integrum restituit, non sit futuri vel præsentis periculi cau- non sit futuri vel præsentis periculi cau- sa mentis trepidatio. sa mentis trepidatio.

Solutio. Solutio.

200 200

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Item, Non est metus aliquis de pe- 2. Item, Non est metus aliquis de pe- riculo instanti, sed potius de futuro: er- riculo instanti, sed potius de futuro: er- go videtur, quod male dicitur, Præsen- go videtur, quod male dicitur, Præsen- tis, vel futuri, etc. tis, vel futuri, etc.

3. Item, Trepidatio mentis quandoque 3. Item, Trepidatio mentis quandoque est in parvis periculis et formidolosis: est in parvis periculis et formidolosis: et tamen illos non excusat, metus, sicut et tamen illos non excusat, metus, sicut dicit Pedius. Dicit enim sic, lib. 7: « Si dicit Pedius. Dicit enim sic, lib. 7: « Si quis meticulosus rem ullam frustra ti- quis meticulosus rem ullam frustra ti- muerit, per edictum non restituitur, sci- muerit, per edictum non restituitur, sci- licet quod ait Prætor: Quod metus cau- licet quod ait Prætor: Quod metus cau- sa fit, ratum non habeo : » ergo videtur, sa fit, ratum non habeo : » ergo videtur, quod non bene diffinit metum civilem. quod non bene diffinit metum civilem.

lii. lii.

ULTERIUS objicitur de illa quæ est Tul- ULTERIUS objicitur de illa quæ est Tul-

1. Non enim semper tantum vim facit 1. Non enim semper tantum vim facit dominans, sed etiam repulsum ante- dominans, sed etiam repulsum ante- quam repellatur: ergo videtur, quod quam repellatur: ergo videtur, quod non semper sit impetus dominantis. non semper sit impetus dominantis.

2. Item, Termini alieni aut sunt essen- 2. Item, Termini alieni aut sunt essen- tiæ, aut loci. Si dicatur, quod essentiæ: tiæ, aut loci. Si dicatur, quod essentiæ: tunc non pateretur vim aliquis manens tunc non pateretur vim aliquis manens essentialiter id quod est, quod falsum essentialiter id quod est, quod falsum est. Si autem sunt termini loci, iterum est. Si autem sunt termini loci, iterum falsum videtur quia aliquis quandoque falsum videtur quia aliquis quandoque in loco proprio vim patitur. in loco proprio vim patitur.

RESPONSIO. Dicendum, quod quælibet RESPONSIO. Dicendum, quod quælibet istarum diffinitionum est satis bona. Pri- istarum diffinitionum est satis bona. Pri- ma autem quæ est Aristotelis in III Ethi- ma autem quæ est Aristotelis in III Ethi- corum, illa est ejus, quod simpliciter et corum, illa est ejus, quod simpliciter et absolute est violentum, quale homo non absolute est violentum, quale homo non potest pati nisi secundum corpus, sicut potest pati nisi secundum corpus, sicut est oppressio virginis in corpore, vel est oppressio virginis in corpore, vel ablatio pecuniæ sine omni tam interiori ablatio pecuniæ sine omni tam interiori quam exteriori consensu voluntatis et quam exteriori consensu voluntatis et ideo tale meretur apud Aristotelem igno- ideo tale meretur apud Aristotelem igno- scentiam, sive veniam et misericordiam. scentiam, sive veniam et misericordiam. Ad diffin. 1. AD ID quod primo objicitur, dicendum Ad diffin. 1. AD ID quod primo objicitur, dicendum quod tale violentum numquam vitupe- quod tale violentum numquam vitupe- rium, sed verecundiam et ruborem habet rium, sed verecundiam et ruborem habet quandoque, sicut in oppressione fœmi- quandoque, sicut in oppressione fœmi- narum propter quod etiam dicit Leo narum propter quod etiam dicit Leo Papa, quod illæ virgines quæ oppres- Papa, quod illæ virgines quæ oppres- sione barbarica corruptæ sunt, non se sione barbarica corruptæ sunt, non se audeant sacris virginibus comparare. » audeant sacris virginibus comparare. » Ad argumentum autem dicendum, Ad argumentum autem dicendum, quod ecclesiasticus judex tunc considerat quod ecclesiasticus judex tunc considerat

Ad 1. Ad 1.

actum a voluntate procedentem, qui actum a voluntate procedentem, qui habet principium in jurante, et ideo non habet principium in jurante, et ideo non est omnino violentus : et ideo taliter est omnino violentus : et ideo taliter perjurans condemnatur ab ipso. perjurans condemnatur ab ipso.

AD ALIUD dicendum, quod taliter coa- AD ALIUD dicendum, quod taliter coa- ctum non cadit super hominis volunta- ctum non cadit super hominis volunta- tem sed tamen quia cadit super aliquid tem sed tamen quia cadit super aliquid quod est status et decor virtutis castitatis quod est status et decor virtutis castitatis vel justitiæ, propter hoc tractatur ab vel justitiæ, propter hoc tractatur ab ethico, et leges accipit a civilibus. ethico, et leges accipit a civilibus.

AD ALIUD patet solutio per antedicta: AD ALIUD patet solutio per antedicta: quia bene conceditur, quod talia non quia bene conceditur, quod talia non sunt simpliciter violenta. sunt simpliciter violenta.

AD ID autem quod objicitur per legem Ad AD ID autem quod objicitur per legem Ad Prætoris, dicendum quod Prætor respi- Prætoris, dicendum quod Prætor respi- cit æquitatem naturalem, secundum cit æquitatem naturalem, secundum quam respicitur in contractibus et pro- quam respicitur in contractibus et pro- missis ad sufficienter inducentem cau- missis ad sufficienter inducentem cau- sam et hæc quandoque est voluntas sam et hæc quandoque est voluntas aliena, et quandoque metus : et tunc aliena, et quandoque metus : et tunc rescindit Prætor, quia licet ibi sit volun- rescindit Prætor, quia licet ibi sit volun- tatis actus, tamen causa non est volun- tatis actus, tamen causa non est volun- taria. taria.

AD ID autem quod ulterius quæritur Ad da AD ID autem quod ulterius quæritur Ad da de secunda, dicendum quod illa est de secunda, dicendum quod illa est Pauli cujusdam Jurisconsulti, et bona: Pauli cujusdam Jurisconsulti, et bona: et accipit ibi vim civiliter, prout vis et accipit ibi vim civiliter, prout vis dicitur necessitas contraria voluntati, ne dicitur necessitas contraria voluntati, ne incidatur in majus periculum. incidatur in majus periculum.

Ad id autem quod contra objicitur, Ad id autem quod contra objicitur, dicendum quod omne illud hic dicitur dicendum quod omne illud hic dicitur major res, quod fortius est sufficienter major res, quod fortius est sufficienter ad cogendum et non dicitur ibi majus ad cogendum et non dicitur ibi majus dignitate, vel statu. dignitate, vel statu.

: :

AD ALIUD dicendum, quod voluntas AD ALIUD dicendum, quod voluntas non potest cogi sufficienter, quod nihil non potest cogi sufficienter, quod nihil conferat ad actum sed efficienter cogi- conferat ad actum sed efficienter cogi- tur metu, qui cadit in constantem vi- tur metu, qui cadit in constantem vi- rum et hoc sufficit in lege civili. rum et hoc sufficit in lege civili.

Ad Ad

Ad Ad

men men

AD ID quod ulterius quæritur de diffi- Add AD ID quod ulterius quæritur de diffi- Add nitione metus, dicendum quod ipsa est nitione metus, dicendum quod ipsa est Vulpiani, sicut dicitur supra veteri. ff. Vulpiani, sicut dicitur supra veteri. ff. lib. quarto, de his quæ causa metus lib. quarto, de his quæ causa metus fiunt et est bona. fiunt et est bona.

Ad id autem quod contra objicitur, Ad id autem quod contra objicitur, dicendum quod ille in hoc casu dicendum quod ille in hoc casu potest agere quia adhuc non fuit tem- potest agere quia adhuc non fuit tem-

: :

non non

Ad 1 Ad 1

IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 2. IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 2.

pus metus, quia nescivit ad quid vene- pus metus, quia nescivit ad quid vene- rint hostes sed tunc est tempus metus, rint hostes sed tunc est tempus metus, quando feriunt vel ferire minantur, pro- quando feriunt vel ferire minantur, pro- babiliter hoc intendere æstimati. babiliter hoc intendere æstimati.

AD ALIUD dicendum, quod ibi dicitur AD ALIUD dicendum, quod ibi dicitur instans periculum, cujus instrumenta et instans periculum, cujus instrumenta et causa efficiens sunt præsentia, licet adhuc causa efficiens sunt præsentia, licet adhuc non exerceantur in opere et de illo non exerceantur in opere et de illo bene est metus, quia est præsens secun- bene est metus, quia est præsens secun- dum quid, et futurum simpliciter. dum quid, et futurum simpliciter.

AD ALIUD dicendum, quod non dicitur AD ALIUD dicendum, quod non dicitur hic periculum alicui periculum, sed quod hic periculum alicui periculum, sed quod omnibus periculum esse videtur hoc omnibus periculum esse videtur hoc

enim est quod non contingit avertere: enim est quod non contingit avertere: et ideo Pedius Jurisconsultus in legibus et ideo Pedius Jurisconsultus in legibus suis bene dicit. suis bene dicit.

AD ID quod objicitur de illa quæ est AD ID quod objicitur de illa quæ est Tullii, dicendum, quod nisi sit a domi- Tullii, dicendum, quod nisi sit a domi- nante, non est nec dicitur periculum in nante, non est nec dicitur periculum in jure simpliciter: quia non est periculum jure simpliciter: quia non est periculum quod contingit declinare de facili. Unde quod contingit declinare de facili. Unde Vulpianus periculum vocat necessitatem Vulpianus periculum vocat necessitatem contrariam voluntati : quod enim neces- contrariam voluntati : quod enim neces- sitas est, supra posse nostrum est eleva- sitas est, supra posse nostrum est eleva- tum, et opprimit patientem et tollit ab tum, et opprimit patientem et tollit ab eo liberum consensum ad hoc facien- eo liberum consensum ad hoc facien- dum. dum.

AD ALIUD dicendum, quod termini AD ALIUD dicendum, quod termini alieni dicuntur ibi termini liberæ pote- alieni dicuntur ibi termini liberæ pote- statis ad consentiendum extra terminos statis ad consentiendum extra terminos

enim libertatis ponitur quis a cogente enim libertatis ponitur quis a cogente vel vim faciente: quia liber est causa vel vim faciente: quia liber est causa sui, ut dicit Philosophus et libere fa- sui, ut dicit Philosophus et libere fa- ciens actus suos, causa est suorum ciens actus suos, causa est suorum

actuum. actuum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quomodo dividatur coactio? Quomodo dividatur coactio?

Secundo, Quæritur de divisione coa- Secundo, Quæritur de divisione coa- ctionis. ctionis.

Accipiantur autem quæcumque divi- Accipiantur autem quæcumque divi- siones sunt in jure. siones sunt in jure.

201 201

Colligitur autem ex libro IV Pande- Colligitur autem ex libro IV Pande- ctarum veterum, quod vis aliqua cadat in ctarum veterum, quod vis aliqua cadat in constantem virum, alia autem non constantem virum, alia autem non cadit. cadit.

Item, Vis sive metus quandoque est Item, Vis sive metus quandoque est oppressionis, quandoque corporis, quan- oppressionis, quandoque corporis, quan- doque rerum, quandoque uxoris, quan- doque rerum, quandoque uxoris, quan- doque liberorum. doque liberorum.

Item, Metus sive vis quandoque est Item, Metus sive vis quandoque est circa res turpes, quandoque circa hone- circa res turpes, quandoque circa hone-

stas. stas.

Item, Metus quandoque est de condi- Item, Metus quandoque est de condi- tione deteriori circa se vel liberos, quan- tione deteriori circa se vel liberos, quan- doque de re aliena. doque de re aliena.

OBJICITUR autem de prima. Videtur OBJICITUR autem de prima. Videtur enim, quod nullus metus cadat in con- enim, quod nullus metus cadat in con- stantem virum : stantem virum :

1. Constans enim non est nisi ex vir- 1. Constans enim non est nisi ex vir- tute et gratia sed talis nihil debet facere tute et gratia sed talis nihil debet facere ex metu mortis ergo videtur, quod non ex metu mortis ergo videtur, quod non cadat in ipsum. cadat in ipsum.

2. Item, Seneca probavit, quod nulla 2. Item, Seneca probavit, quod nulla perturbatio cadit in sapientem: ergo nec perturbatio cadit in sapientem: ergo nec in constantem : ergo nec perturbatio in constantem : ergo nec perturbatio metus ergo nihil debet facere causa metus ergo nihil debet facere causa

metus. metus.

3. Item, Si aliquis metus cadit in con- 3. Item, Si aliquis metus cadit in con- stantem virum, ille est metus mortis : stantem virum, ille est metus mortis : præcipit autem Dominus in Evangelio, præcipit autem Dominus in Evangelio, Matth. x, 28 Nolite timere eos qui occi- Matth. x, 28 Nolite timere eos qui occi- dunt corpus. Ergo nec aliquod aliorum dunt corpus. Ergo nec aliquod aliorum periculorum timeri debet : ergo nullus periculorum timeri debet : ergo nullus metus cadit in constantem. metus cadit in constantem.

4. Si forte dicas, quod ad cogenda 4. Si forte dicas, quod ad cogenda peccata non cadit aliquis metus in con- peccata non cadit aliquis metus in con- stantem virum, sed ad cogenda alia, sicut stantem virum, sed ad cogenda alia, sicut ad promittendum aliquod temporale, ad promittendum aliquod temporale, scilicet matrimonium, vel pecuniam, scilicet matrimonium, vel pecuniam, quam si promittit, solvere non tenetur. quam si promittit, solvere non tenetur. CONTRA: I ad Thessal. v, 22, dicitur : CONTRA: I ad Thessal. v, 22, dicitur : Ab omni specie mala abstinete vos : Ab omni specie mala abstinete vos : mala autem species est promittere et non mala autem species est promittere et non solvere ergo ab illa est abstinendum : solvere ergo ab illa est abstinendum : ergo peccat qui non abstinet: ergo coa- ergo peccat qui non abstinet: ergo coa- ctio facit illud solvi, quia aliter accideret ctio facit illud solvi, quia aliter accideret peccatum. peccatum.

5. Item, Aristoteles dicit, quod fortis 5. Item, Aristoteles dicit, quod fortis etiam in magnis periculis, sicut in mor- etiam in magnis periculis, sicut in mor-

Quæst. Quæst.

Sed contra. Sed contra.

202 202

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

te, non flectitur: ergo videtur, quod nul- te, non flectitur: ergo videtur, quod nul- lus excusetur per metum. lus excusetur per metum.

Ulterius quæritur hic, Utrum cadem Ulterius quæritur hic, Utrum cadem divisio sit ista cum illa quæ datur a divisio sit ista cum illa quæ datur a quibusdam Jurisperitis, quod violentia quibusdam Jurisperitis, quod violentia alia levis, alia violenta. alia levis, alia violenta.

Et videtur, quod sic: quia violenta Et videtur, quod sic: quia violenta cadit in constantem virum, et levis non: cadit in constantem virum, et levis non: ergo est eadem. ergo est eadem.

SED CONTRA videtur, quod non sit ea- SED CONTRA videtur, quod non sit ea- dem quia quædam cadit in constantem dem quia quædam cadit in constantem virum, quæ non cadit in alium : sed virum, quæ non cadit in alium : sed violentia est uno modo respectu om- violentia est uno modo respectu om- nium ergo videtur non esse eadem. nium ergo videtur non esse eadem. PROBATIO majoris: quia dicit Lex, quod PROBATIO majoris: quia dicit Lex, quod non est probabile hominem claræ digni- non est probabile hominem claræ digni- tatis timuisse in urbe, in qua timet ho- tatis timuisse in urbe, in qua timet ho- mo dignitatis non claræ. SECUNDA autem mo dignitatis non claræ. SECUNDA autem probatur ex ratione violenti simpliciter, probatur ex ratione violenti simpliciter, quod omni homini violentum videtur. quod omni homini violentum videtur.

ULTERIUS quæritur de secunda divi- ULTERIUS quæritur de secunda divi- sione. sione.

Ista enim pro prima parte videtur bo- Ista enim pro prima parte videtur bo- na esse, et quæ cadit in constantem vi- na esse, et quæ cadit in constantem vi- rum: quia rum: quia

4. Dicit Hieronymus, quod crudelis est, 4. Dicit Hieronymus, quod crudelis est, qui famam negligit : ergo etiam qui facit qui famam negligit : ergo etiam qui facit aliquid metu famæ, ipse debet mereri aliquid metu famæ, ipse debet mereri veniam et ignoscentiam. veniam et ignoscentiam.

2. Item, Aristoteles in primo libro de 2. Item, Aristoteles in primo libro de Regimine dominorum, dicit quod fama Regimine dominorum, dicit quod fama a regibus et aliis maxime debet deside- a regibus et aliis maxime debet deside- rari ergo denigrans famam, debet time rari ergo denigrans famam, debet time ri maxime: ergo pro periculo famæ ri maxime: ergo pro periculo famæ metus habitus excusat, ut videtur. metus habitus excusat, ut videtur. Sed contra. IN CONTRARIUM hujus est, quod Sed contra. IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Dicit Vulpianus, quod metus causa 1. Dicit Vulpianus, quod metus causa gestum est, sie non timorem infamiæ gestum est, sie non timorem infamiæ hoc edicto contineri. Pedius dicit idem. hoc edicto contineri. Pedius dicit idem. 2. Item, Ridiculum est si aliqua velit 2. Item, Ridiculum est si aliqua velit sibi a judice de stupro satisfieri, eo quod sibi a judice de stupro satisfieri, eo quod timens infamia notari, non clamaverit: timens infamia notari, non clamaverit: ergo timor infamiæ nullus timor est, ut ergo timor infamiæ nullus timor est, ut videtur. videtur.

3. Item, De timore corporis nihil vi- 3. Item, De timore corporis nihil vi- detur esse : quia dicitur, Job, 11, 4: detur esse : quia dicitur, Job, 11, 4: Pellem pro pelle, et cuncta quæ habet Pellem pro pelle, et cuncta quæ habet homo dabit pro anima sua. Ergo vide- homo dabit pro anima sua. Ergo vide-

tur, quod pro periculo corporis non sit tur, quod pro periculo corporis non sit dimittenda ergo si facit aliquid pro dimittenda ergo si facit aliquid pro corporis periculo, est vituperabile: sed corporis periculo, est vituperabile: sed vituperabile non excusat: ergo videtur, vituperabile non excusat: ergo videtur, quod ille excusationem non mereatur a quod ille excusationem non mereatur a judice. judice.

4. Item, Malum neminem excusat: 4. Item, Malum neminem excusat: sed timor humanus, est malus, ut dicunt sed timor humanus, est malus, ut dicunt Beda et Gregorius: ergo nullum excu- Beda et Gregorius: ergo nullum excu- satsed timor humanus est, quando satsed timor humanus est, quando aliquis pelli suæ timet: ergo talis non aliquis pelli suæ timet: ergo talis non excusatur ergo si tali timore contrahat, excusatur ergo si tali timore contrahat, ipse non debet excusari. ipse non debet excusari.

ULTERIUS objicitur de timore rerum : ULTERIUS objicitur de timore rerum : quia etiam Aristoteles dicit in III Ethi- quia etiam Aristoteles dicit in III Ethi- corum, quod non est fortis magna pati corum, quod non est fortis magna pati pro parvis rebus: sed res parvæ sunt pro parvis rebus: sed res parvæ sunt res ergo pro illis non debet aliquis res ergo pro illis non debet aliquis magna pati ergo vituperabilis est, qui magna pati ergo vituperabilis est, qui hoe facit sed per vituperabile nullus hoe facit sed per vituperabile nullus excusatur ergo videtur quod metus excusatur ergo videtur quod metus rerum, non excusat aliquem apud judi- rerum, non excusat aliquem apud judi-

cem. cem.

IN CONTRARIUM hujus est decretalis Sed IN CONTRARIUM hujus est decretalis Sed Alexandri tertii in primo libro, De his Alexandri tertii in primo libro, De his quæ vi metusve causa fiunt : « Abbas quæ vi metusve causa fiunt : « Abbas sancti Edmundi a quo R. præsen. lator sancti Edmundi a quo R. præsen. lator patrimonium suum tenere dignoscitur, patrimonium suum tenere dignoscitur, milites et burgenses ad domum prædicti milites et burgenses ad domum prædicti R. sicut accepimus, destinavit, qui cum R. sicut accepimus, destinavit, qui cum a domo et ab universa possessione ex- a domo et ab universa possessione ex- pellerent, nisi Ecclesiam suam penitus pellerent, nisi Ecclesiam suam penitus abjuraret: quod cum idem R. tali modo abjuraret: quod cum idem R. tali modo coactus fecisset, Abbas alii concessit coactus fecisset, Abbas alii concessit Ecclesiam supra dictam. Unde quia quæ Ecclesiam supra dictam. Unde quia quæ metu et vi fiunt, de jure debent in irri- metu et vi fiunt, de jure debent in irri- tum revocari, mandamus quatenus præ- tum revocari, mandamus quatenus præ- dicto R. cum integritate restituas uni- dicto R. cum integritate restituas uni- versa. » Ex hoc accipitur, quod ille fecit versa. » Ex hoc accipitur, quod ille fecit resignationem illam metu rerum, scilicet resignationem illam metu rerum, scilicet expulsionis a possessione et domo : et expulsionis a possessione et domo : et tamen a Papa in irritum revocatur: tamen a Papa in irritum revocatur: ergo metus rerum excusat, et restituit in ergo metus rerum excusat, et restituit in integrum. integrum.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit metum esse uxoris. Videtur enim hoc metum esse uxoris. Videtur enim hoc non esse faciendum : quia non esse faciendum : quia

contra. contra.

antra. antra.

IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 2. IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 2.

1. Legimus, Genes. XII, 11 et seq., 1. Legimus, Genes. XII, 11 et seq., et xx, 2 et seq., quod Abraham suam et xx, 2 et seq., quod Abraham suam uxorem metu corporis exposuit alii, uxorem metu corporis exposuit alii, quando dixit sororem suam esse. Et quando dixit sororem suam esse. Et similiter fecit Isaac . Ergo videtur, similiter fecit Isaac . Ergo videtur, quod potius uxor sit exponenda, quam quod potius uxor sit exponenda, quam aliquid fiat poenale: ergo metus uxoris aliquid fiat poenale: ergo metus uxoris

non excusat. non excusat.

2. Item, Dicit Augustinus in libro 2. Item, Dicit Augustinus in libro primo de Civitate Dei, quod libido alie- primo de Civitate Dei, quod libido alie- na non maculat animam et ponitur in na non maculat animam et ponitur in decreto, causa 13 sed propter illud decreto, causa 13 sed propter illud quod non maculat, stultum est aliquid quod non maculat, stultum est aliquid pati ergo qui facit aliquid propter uxo- pati ergo qui facit aliquid propter uxo- ris metum, stultus est et propter stul- ris metum, stultus est et propter stul- titiam nullus excusatur : ergo nec iste titiam nullus excusatur : ergo nec iste

metus excusat. metus excusat.

203 203

pejus: ergo videtur, quod hæc causa pejus: ergo videtur, quod hæc causa non est sufficiens. non est sufficiens.

IN CONTRARIUM est quod dicit Paulus: Sed contra. IN CONTRARIUM est quod dicit Paulus: Sed contra. « Ego puto etiam servitutis timorem si- « Ego puto etiam servitutis timorem si- miliunque admittendum. » Et ita Paulus miliunque admittendum. » Et ita Paulus libro eodem « Si is accipiat pecuniam libro eodem « Si is accipiat pecuniam qui instrumenta status mei iterum sump- qui instrumenta status mei iterum sump- turus est nisi dem, non dubitatur quin turus est nisi dem, non dubitatur quin maximo metu compellar, utique si jam maximo metu compellar, utique si jam in servitutem petor, et illis instrumentis in servitutem petor, et illis instrumentis perditis non possim liber pronuntiari. » perditis non possim liber pronuntiari. »

RESPONSIO. Dicendum, quod omnis RESPONSIO. Dicendum, quod omnis metus divisio proprie reducitur ad tres ; metus divisio proprie reducitur ad tres ; quarum una est ex parte inferentium quarum una est ex parte inferentium metum, et hæc notatur in hoc versu, metum, et hæc notatur in hoc versu, scilicet, Stupri sive status, verberum scilicet, Stupri sive status, verberum

Eadem prorsus est objectio de libe- atque necis. Eadem prorsus est objectio de libe- atque necis. ris. ris.

IN CONTRARIUM autem est quod dicit IN CONTRARIUM autem est quod dicit lex Pauli: «Que metus causa gesta sunt, lex Pauli: «Que metus causa gesta sunt, hæc ut diximus ad edictum pertinere hæc ut diximus ad edictum pertinere nihil interest, an in se quis veritus sit, nihil interest, an in se quis veritus sit, aut in liberis suis tamen pro affectu aut in liberis suis tamen pro affectu parentes in liberis magis iterantur. » parentes in liberis magis iterantur. »

ULTERIUS quæritur de alia divisione, ULTERIUS quæritur de alia divisione, quod metus quandoque est circa res quod metus quandoque est circa res turpes, quandoque circa honestas. turpes, quandoque circa honestas.

Nulla enim videtur esse vis aut metus Nulla enim videtur esse vis aut metus circa res turpes : quia potius omnia circa res turpes : quia potius omnia debemus sustinere secundum Philoso- debemus sustinere secundum Philoso- phos, antequam turpia debemus admit- phos, antequam turpia debemus admit- tere ergo videtur, quod hoc nihil sit tere ergo videtur, quod hoc nihil sit quod dicit. quod dicit.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicit IN CONTRARIUM hujus est quod dicit Vulpianus: « Vim accipimus atrocem, Vulpianus: « Vim accipimus atrocem, et eam quæ adversus bonos mores fit. » et eam quæ adversus bonos mores fit. »

ULTERIUS objicitur de ultima. ULTERIUS objicitur de ultima.

Quia videtur, quod vanum sit curare Quia videtur, quod vanum sit curare de conditione ergo videtur quod non de conditione ergo videtur quod non sit causa metus sufficiens, conditio. PRO- sit causa metus sufficiens, conditio. PRO- BATUR, I ad Corinth. v, 21, ubi dicitur: BATUR, I ad Corinth. v, 21, ubi dicitur: Servus vocatus es, non sit tibi curæ, etc. Servus vocatus es, non sit tibi curæ, etc. Ergo videtur etiam, quod debemus ap- Ergo videtur etiam, quod debemus ap- petere mutari nostram conditionem in petere mutari nostram conditionem in

1 Cf. Genes. XXVI, 7. 1 Cf. Genes. XXVI, 7.

Alia est ex parte eorum circa quæ est Alia est ex parte eorum circa quæ est metus, sicut circa materiam, et hæc metus, sicut circa materiam, et hæc quandoque sunt honesta, quandoque in- quandoque sunt honesta, quandoque in- honesta sive adversus bono mores exi- honesta sive adversus bono mores exi- stentia: quandoque autem non. Verbi stentia: quandoque autem non. Verbi gratia, ut si cogatur aliquis dare vel gratia, ut si cogatur aliquis dare vel promittere ne stupretur, vel cogatur promittere ne stupretur, vel cogatur promittere ne impediatur a stupro : quia promittere ne impediatur a stupro : quia dicit Aristoteles, quod absentia dele- dicit Aristoteles, quod absentia dele- ctationum in continentibus facit tristi- ctationum in continentibus facit tristi- tiam. tiam.

: :

Tertia sumitur ex parte ejus qui cogi- Tertia sumitur ex parte ejus qui cogi- tur, scilicet quod alia cadit in virum tur, scilicet quod alia cadit in virum constantem, alia autem non, sed in for- constantem, alia autem non, sed in for- midolosum et hoc est quod dicit Vul- midolosum et hoc est quod dicit Vul- pianus : « Metum accipiendum Labeo pianus : « Metum accipiendum Labeo dixit non quemlibet, sed majoris mali. » dixit non quemlibet, sed majoris mali. » Et Paulus, « Metum non vani hominis, Et Paulus, « Metum non vani hominis, sed qui merito in homine constantissimo sed qui merito in homine constantissimo cadere debeat, ad hoc dictum pertinere cadere debeat, ad hoc dictum pertinere dicimus. » dicimus. »

Solutio. Solutio.

Ad 1, 2 et 3. Ad 1, 2 et 3.

DICENDUM ergo ad primum, quod me- Ad divis. 1. DICENDUM ergo ad primum, quod me- Ad divis. 1. tus est respectu boni minoris quam sit tus est respectu boni minoris quam sit id quod minatur metus: sicut minatur id quod minatur metus: sicut minatur metus mortem, vel quod detur pecunia, metus mortem, vel quod detur pecunia, danda est pecunia vel promittenda. Eo- danda est pecunia vel promittenda. Eo- dem modo si minetur stuprum, vel con- dem modo si minetur stuprum, vel con- ditionis deteriorationem. Sed si minetur ditionis deteriorationem. Sed si minetur mortem pro fidei negatione vel justitiæ, mortem pro fidei negatione vel justitiæ,

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad quæst. Ad quæst.

204 204

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non est respiciendus metus etiam secun- non est respiciendus metus etiam secun- dum Philosophos et secundum civiles. dum Philosophos et secundum civiles. Et ita intelligitur lex quæ facit integrum Et ita intelligitur lex quæ facit integrum restitui, si aliquid fit metus causa: quæ restitui, si aliquid fit metus causa: quæ restitutio fieri non potest in negatione restitutio fieri non potest in negatione fidei vel justitiæ sapientis enim est eli- fidei vel justitiæ sapientis enim est eli- gere minus malum, scilicet mortem gere minus malum, scilicet mortem quam negationem fidei vel etiam bono- quam negationem fidei vel etiam bono- rum perditionem, quam virtutis, vel rum perditionem, quam virtutis, vel corporis. Et hoc est quod dicitur, ad corporis. Et hoc est quod dicitur, ad Hebr. x, 34 : Rapinam bonorum vestro- Hebr. x, 34 : Rapinam bonorum vestro- rum cum gaudio suscepistis, cognoscen- rum cum gaudio suscepistis, cognoscen- tes vos habere meliorem et manentem tes vos habere meliorem et manentem substantiam. substantiam.

: :

Et per hoc patet solutio ad tria prima. Et per hoc patet solutio ad tria prima. AD ALIUD dicendum, quod Prætoris lex AD ALIUD dicendum, quod Prætoris lex intelligitur de his quæ minora sunt, et intelligitur de his quæ minora sunt, et potius toleranda, quam id quod minatur potius toleranda, quam id quod minatur metus, sicut dictum est. metus, sicut dictum est.

AD ID quod objicitur, dicendum quod AD ID quod objicitur, dicendum quod non est species mala promittere, quia non est species mala promittere, quia hoc potest fieri male et bene: sed non hoc potest fieri male et bene: sed non solvere promissum nisi excusetur, est solvere promissum nisi excusetur, est species mala. Et bene concedo, quod ubi species mala. Et bene concedo, quod ubi est judicium, inveniri potest defensio. A est judicium, inveniri potest defensio. A judice etiam coactus debet solvere pro- judice etiam coactus debet solvere pro- missum et competit ei actio ex lege et missum et competit ei actio ex lege et canone, et judex debet eum restituere in canone, et judex debet eum restituere in integrum. Si autem defectus sit judicis, integrum. Si autem defectus sit judicis, puto quod non debet solvere, sed ali- puto quod non debet solvere, sed ali- quam levem propter cautelam facere quam levem propter cautelam facere pœnitentiam de promisso, præcipue si pœnitentiam de promisso, præcipue si fides vel juramentum non intervenit: si fides vel juramentum non intervenit: si enim juramentum fecit de solvendo, di- enim juramentum fecit de solvendo, di- cunt multi, quod etiam mihi satis pro- cunt multi, quod etiam mihi satis pro- babile videtur, esse solvendum. Si au- babile videtur, esse solvendum. Si au- tem non solvit, et juramentum violavit, tem non solvit, et juramentum violavit, et postea venit ad pœnitentiam, videtur et postea venit ad pœnitentiam, videtur mihi non esse cogendus ad solutionem, mihi non esse cogendus ad solutionem, sed tantum ad fracti juramenti emenda- sed tantum ad fracti juramenti emenda-

tionem. tionem.

AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles loquitur de his qui sustinent pericula loquitur de his qui sustinent pericula gratia boni hominis, vel civitatis, vel gratia boni hominis, vel civitatis, vel gentis tunc enim sustinendum est, quod gentis tunc enim sustinendum est, quod minus periculum est, quam id quod ex- minus periculum est, quam id quod ex- torquere intendit. torquere intendit.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod eadem est divisio, licet alia dum quod eadem est divisio, licet alia

ratione sit data. Prima enim respicit ratione sit data. Prima enim respicit constantiam patientis, et secunda quan- constantiam patientis, et secunda quan- titatem mali inferentis metum. titatem mali inferentis metum.

Ad id quod contra objicitur, dicen- Ad id quod contra objicitur, dicen- dum quod illa quæ non est violenta, di- dum quod illa quæ non est violenta, di- citur quæ non movet constantem, et citur quæ non movet constantem, et hæc non est uno modo: et idco falsum hæc non est uno modo: et idco falsum supponitur in objectione. supponitur in objectione.

AD ALIUD dicendum, quod metus fa- A AD ALIUD dicendum, quod metus fa- A mæ non excusat: non enim intelligitur mæ non excusat: non enim intelligitur de fama quæ est, sed de illa quæ posset de fama quæ est, sed de illa quæ posset oriri de hoc quod minatur metus si fie- oriri de hoc quod minatur metus si fie- ret, sicut factum fuit in Susanna, Da- ret, sicut factum fuit in Susanna, Da- niel. x, 21 et seq., cui senes dixerunt, niel. x, 21 et seq., cui senes dixerunt, nisi assentiret eis, quod dicerent contra nisi assentiret eis, quod dicerent contra eam testimonium quod fuerit cum ca ju- eam testimonium quod fuerit cum ca ju- venis et illa dixit: Melius est mihi venis et illa dixit: Melius est mihi absque opere incidere in manus vestras, absque opere incidere in manus vestras, quam peccare in conspectu Domini. Di- quam peccare in conspectu Domini. Di- ctum autem Hieronymi intelligitur de eo ctum autem Hieronymi intelligitur de eo qui occasionem infamiæ dat proprio fa- qui occasionem infamiæ dat proprio fa- eto, vel negligentia. eto, vel negligentia.

AD ALIUD dicendum eodem modo: et AD ALIUD dicendum eodem modo: et ideo aliter loquitur lex, aliter Philoso- ideo aliter loquitur lex, aliter Philoso- phus. phus.

AD DUO alia quæ objiciuntur de timo- Ad AD DUO alia quæ objiciuntur de timo- Ad re corporis, dicendum secundum supra re corporis, dicendum secundum supra habitam regulam, quod timor cruciatus habitam regulam, quod timor cruciatus corporis vel metus facit excusari, quando corporis vel metus facit excusari, quando est respectu minoris mali, quam sit id est respectu minoris mali, quam sit id quod minatur metus: et sic patet, quod quod minatur metus: et sic patet, quod non valent objectiones illæ. non valent objectiones illæ.

Aut Aut

rer rer

PER IDEM patet solutio ad id quod ob- De t PER IDEM patet solutio ad id quod ob- De t jicitur de timore rerum tamen ille ti- jicitur de timore rerum tamen ille ti- mor non continetur in versu supra habi- mor non continetur in versu supra habi- to, sed secundum regulam præhabitam to, sed secundum regulam præhabitam timet in omnibus timoribus: quia, sicut timet in omnibus timoribus: quia, sicut probat Aristoteles, « Non est sapientis probat Aristoteles, « Non est sapientis et fortis majus periculum sustinere pro et fortis majus periculum sustinere pro re parva vel minori, quam sit periculum re parva vel minori, quam sit periculum illarum. » illarum. »

AD ID quod ulterius objicitur de metu AD ID quod ulterius objicitur de metu uxoris, scilicet ne adulteretur, dicendum uxoris, scilicet ne adulteretur, dicendum quod illa causa sufficientissima est : quod illa causa sufficientissima est : quia dicit lex Pauli, quod si dederit ne quia dicit lex Pauli, quod si dederit ne stuprum patiatur vir sive mulier, hoc stuprum patiatur vir sive mulier, hoc

De De

uxon uxon

A A

MI. MI.

A4 2. A4 2.

divis. divis. 3 el 4. 3 el 4.

IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 3. IN IV SENTENT. DIST. XXIX, B, ART. 3.

edictum habet locum, cum viris bonis edictum habet locum, cum viris bonis iste metus major quam mortis esse de- iste metus major quam mortis esse de- beat. beat.

Ad id autem quod objicitur de Abra- Ad id autem quod objicitur de Abra- ham, dicendum quod facta Patriarcha- ham, dicendum quod facta Patriarcha- rum in consequentiam non sunt trahen. rum in consequentiam non sunt trahen. da quia ipsi omnia in figura futurorum da quia ipsi omnia in figura futurorum et instinctu Spiritus sancti agebant. Ni- et instinctu Spiritus sancti agebant. Ni- hilominus tamen potest dici quod Abra- hilominus tamen potest dici quod Abra- ham uxorem non exhibuit, sed sibi ca- ham uxorem non exhibuit, sed sibi ca- vit, certificatus per inspirationem, quod vit, certificatus per inspirationem, quod non posset maculari. Unde in Psalmo non posset maculari. Unde in Psalmo CIV, 14 et 13 Et corripuit pro eis reges. CIV, 14 et 13 Et corripuit pro eis reges. Nolite tangere christos meos, et in Pro- Nolite tangere christos meos, et in Pro- phetis meis nolite malignari. phetis meis nolite malignari.

: :

AD ALIUD dicendum, quod libido aliena AD ALIUD dicendum, quod libido aliena quamdiu aliena est, mentem non macu- quamdiu aliena est, mentem non macu- lat sed quæ primo est aliena, per con- lat sed quæ primo est aliena, per con- sensum efficitur propria, et tunc macu- sensum efficitur propria, et tunc macu- lat. Et ideo si aliquis etiam coactus di- lat. Et ideo si aliquis etiam coactus di- ceret se consentire in stuprum uxoris ceret se consentire in stuprum uxoris suæ, ipse peccaret mortaliter quia jam suæ, ipse peccaret mortaliter quia jam turpitudini quæ gravior est, quam quod turpitudini quæ gravior est, quam quod minatur tyrannus aliquatenus permitten- minatur tyrannus aliquatenus permitten- do cooperaretur. do cooperaretur.

: :

AD ALIUD dicendum, quod Vulpiani AD ALIUD dicendum, quod Vulpiani dictum intelligitur quando violentia ty- dictum intelligitur quando violentia ty- ranni cogit facere aliquid contra bonos ranni cogit facere aliquid contra bonos mores, sicut injuste promittere vel dare, mores, sicut injuste promittere vel dare, vel consentire matrimonio, vel stupro, vel consentire matrimonio, vel stupro, vel alicui tali tunc enim id quod metus vel alicui tali tunc enim id quod metus causa factum est, in irritum revocatur. causa factum est, in irritum revocatur. Sed quando compellit ad id quod est Sed quando compellit ad id quod est secundum bonos mores, ut restituere, secundum bonos mores, ut restituere, vel aliquid tale: tunc non judicatur vio- vel aliquid tale: tunc non judicatur vio- lentia. lentia.