Ad 1. Ad 1.

524 524

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rat in morte amici, dupliciter potest esse rat in morte amici, dupliciter potest esse dispositus in pœnitendo: si enim sit ma- dispositus in pœnitendo: si enim sit ma- jor dolor de peccatis, quam de morte jor dolor de peccatis, quam de morte temporali, tunc major dolor exsiccat in temporali, tunc major dolor exsiccat in eo humidum cerebri, quod non potest eo humidum cerebri, quod non potest flere et tunc ipse est majoris laudis, flere et tunc ipse est majoris laudis, quam si fleret. Si autem sit minoris do- quam si fleret. Si autem sit minoris do- loris tunc signum est, quod minus do- loris tunc signum est, quod minus do- leat de re spirituali et de damno animæ, leat de re spirituali et de damno animæ, quam de re temporali et damno corporis: quam de re temporali et damno corporis: quia calor de re temporali suscitatus suffi- quia calor de re temporali suscitatus suffi- ciebat resolvere humidum cerebri in fle- ciebat resolvere humidum cerebri in fle- tum calor autem parvus de damno spi- tum calor autem parvus de damno spi- rituali suscitatus, non sufficit movere ip- rituali suscitatus, non sufficit movere ip- sum sicut nos videmus, quod frigore sum sicut nos videmus, quod frigore existente in mundo majori, etiamsi sit existente in mundo majori, etiamsi sit aer temperate humidus, non pluit, fri- aer temperate humidus, non pluit, fri- gore constringente et impediente resolu- gore constringente et impediente resolu- tionem et hoc modo loquitur in Littera. tionem et hoc modo loquitur in Littera.

Ad quæst. 2. AD ID quod quæritur de aliis signis, Ad quæst. 2. AD ID quod quæritur de aliis signis, quæ poni possent, dicendum quod illa quæ poni possent, dicendum quod illa signa non indicant unum, sed dubie in- signa non indicant unum, sed dubie in- dicant duo vel plura: sicut exilitas vocis dicant duo vel plura: sicut exilitas vocis magis est signum infirmitatis spiritua- magis est signum infirmitatis spiritua- lium partium, quam doloris voluntarii lium partium, quam doloris voluntarii qui est in pœnitentia: gemitus autem qui est in pœnitentia: gemitus autem potest esse signum infirmitatis, vel tri- potest esse signum infirmitatis, vel tri- stitiæ, vel melancholiæ, quia melancholici stitiæ, vel melancholiæ, quia melancholici multum gemunt: et ideo signa illa mi- multum gemunt: et ideo signa illa mi- nus communia sunt: sed dolor ut fre- nus communia sunt: sed dolor ut fre- quenter indicatur lacrymis, nisi per ac- quenter indicatur lacrymis, nisi per ac- cidens impediatur, ut dictum est : et ideo cidens impediatur, ut dictum est : et ideo alia signa non ponit sicut lacrymas. alia signa non ponit sicut lacrymas.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod magnus AD ALIUD dicendum, quod magnus dolor magnis lcarymis indicatur, nisi re- dolor magnis lcarymis indicatur, nisi re- pugnet complexio, ut dictum est. pugnet complexio, ut dictum est.

Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod lacrymæ in- Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod lacrymæ in- dicant dolorem: sed tamen confessor dicant dolorem: sed tamen confessor debet experiri, utrum sit ille dolor con- debet experiri, utrum sit ille dolor con- triti vel attriti et signum quod de hoc triti vel attriti et signum quod de hoc melius habere potest, est quod experia- melius habere potest, est quod experia- tur utrum pœnitens libenter suscipiat tur utrum pœnitens libenter suscipiat poenitentiam injunctam si enim liben- poenitentiam injunctam si enim liben- ter suscipiat, signum est contritionis: si ter suscipiat, signum est contritionis: si non, attritionis non sufficientis judicabi- non, attritionis non sufficientis judicabi- tur signum fuisse nec est hoc inconve- tur signum fuisse nec est hoc inconve- niens, quod plura signa requirantur ad niens, quod plura signa requirantur ad idem. idem.

ARTICULUS XXXVII. ARTICULUS XXXVII.

An hoc dictum valeat, Si ergo pœnitet, An hoc dictum valeat, Si ergo pœnitet, cur facis quæ male fecisti? cur facis quæ male fecisti?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, F, sub finem : « Si ergo pœnitet, cur fa- F, sub finem : « Si ergo pœnitet, cur fa- cis quæ male fecisti ? » cis quæ male fecisti ? »

Videtur enim hoc non valere: quia Videtur enim hoc non valere: quia sæpe pœnitentia est de præterito, et non sæpe pœnitentia est de præterito, et non de futuro ratione dulcedinis adjunctæ fu- de futuro ratione dulcedinis adjunctæ fu- turo ergo videtur, quod non sit verum turo ergo videtur, quod non sit verum quod dicit. quod dicit.

Item, De eo de quo nullus est fructus, Item, De eo de quo nullus est fructus, sed erubescentia, poenitentia est, quando sed erubescentia, poenitentia est, quando transivit et tale est peccatum : ergo pœ- transivit et tale est peccatum : ergo pœ- nitentia est de præterito, et non oportet nitentia est de præterito, et non oportet quod etiam sit de futuro: sicut enim di- quod etiam sit de futuro: sicut enim di- cit Philosophus, « In talibus magis vo- cit Philosophus, « In talibus magis vo- lumus agere, quam egisse: quia melius lumus agere, quam egisse: quia melius est delectari, quam quievisse delectari. » est delectari, quam quievisse delectari. »

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus Solutio. loquitur de his qui poenitent de peccato loquitur de his qui poenitent de peccato in quantum est offensa Dei: et non in in quantum est offensa Dei: et non in quantum est in eo delectatio verecunda quantum est in eo delectatio verecunda quam volumus cum transivit: et ideo quam volumus cum transivit: et ideo trahimur ad ipsam in præsenti et in fu- trahimur ad ipsam in præsenti et in fu- turo et tunc planum est id quod dicit : turo et tunc planum est id quod dicit : quia qui pœnitet de peccato in quantum quia qui pœnitet de peccato in quantum est offensa Dei, cavet futurum, quod est offensa Dei, cavet futurum, quod etiam est offensa Dei. etiam est offensa Dei.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS XXXVIII. ARTICULUS XXXVIII.

An duo modi falsæ pœnitentiæ a Magi- An duo modi falsæ pœnitentiæ a Magi- stro sint bene assignati? stro sint bene assignati?

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, ibi, F, in fine: « Admonemus fratres no- ibi, F, in fine: « Admonemus fratres no-

IN IV SENTENT. DIST. XV, F, ART. 38. IN IV SENTENT. DIST. XV, F, ART. 38.

stros, ne falsis poenitentiis laicorum ani- stros, ne falsis poenitentiis laicorum ani- mas decipi, et in infernum protrahi pa- mas decipi, et in infernum protrahi pa- tiantur, etc. » tiantur, etc. »

Duos enim ponit modos falsæ pœniten- Duos enim ponit modos falsæ pœniten- tiæ in Littera, scilicet « cum spretis plu- tiæ in Littera, scilicet « cum spretis plu- ribus, de uno solo pœnitentia agitur, ribus, de uno solo pœnitentia agitur, vel cum sic agitur de uno, ut non disce- vel cum sic agitur de uno, ut non disce- datur ab alio. » datur ab alio. »

Videtur autem, quod hi duo modi sint Videtur autem, quod hi duo modi sint unus modus quia unus modus quia

1. Ille qui non discedit ab alio, spernit 1. Ille qui non discedit ab alio, spernit illud et idem est spernere plura quod illud et idem est spernere plura quod non discedere ab eis per affectum et pro- non discedere ab eis per affectum et pro- positum ulterius non committendi : ergo positum ulterius non committendi : ergo videtur, quod hi modi sint unus modus videtur, quod hi modi sint unus modus solus. solus.

2. Item, Cum multi sint alii modi fal- 2. Item, Cum multi sint alii modi fal- sæ pœnitentiæ, scilicet cum non injun- sæ pœnitentiæ, scilicet cum non injun- guntur respondentia peccato, sed gra- guntur respondentia peccato, sed gra- viora, vel leviora, quare non tangit mo- viora, vel leviora, quare non tangit mo- dos illos? dos illos?

Item quæritur: constat enim, quod hic Item quæritur: constat enim, quod hic vocat pœnitentias id quod injungitur ex- vocat pœnitentias id quod injungitur ex- terius a sacerdote in emendam delicti. terius a sacerdote in emendam delicti. Videtur autem, quod nullo tali decipian- Videtur autem, quod nullo tali decipian- tur, et in infernum pertrahantur: quia tur, et in infernum pertrahantur: quia ante injunctam pœnitentiam operata est ante injunctam pœnitentiam operata est contritio peccati remissionem culpæ : et contritio peccati remissionem culpæ : et cui remissa est culpa, non pertrahitur in cui remissa est culpa, non pertrahitur in infernum ergo falsum esse videtur quod infernum ergo falsum esse videtur quod dicit. dicit.

3. Item, Hoc est de jure communi 3. Item, Hoc est de jure communi quod homo recognoscat quantitatem suæ quod homo recognoscat quantitatem suæ offensæ in genere: ergo ignorantia illius offensæ in genere: ergo ignorantia illius nullum excusat: ergo cum teneantur nullum excusat: ergo cum teneantur illud scire omnes, videtur quod circa hoc illud scire omnes, videtur quod circa hoc non possint decipi. non possint decipi.

4. Item, Ex simili possunt intelligere, 4. Item, Ex simili possunt intelligere, quod tales pœnitentiæ falsæ sint: quia quod tales pœnitentiæ falsæ sint: quia non satisfaciunt homini, qui ita placant non satisfaciunt homini, qui ita placant in uno, quod provocant ad iram in al- in uno, quod provocant ad iram in al- tero ergo possunt per se scire, quod tero ergo possunt per se scire, quod nec Deo satisfaciunt, qui sic poenitent de nec Deo satisfaciunt, qui sic poenitent de uno, quod peccent in altero: ergo circa uno, quod peccent in altero: ergo circa hoc non decipiuntur, ut videtur. hoc non decipiuntur, ut videtur.

1 Cf. Ezechiel. XIII, 10. 1 Cf. Ezechiel. XIII, 10.

525 525

AD HOC dicendum, quod falsam pœni- Solut AD HOC dicendum, quod falsam pœni- Solut tentiam vocat hic falsum modum pœni- tentiam vocat hic falsum modum pœni- tendi, qui est de uno ita quod non de tendi, qui est de uno ita quod non de alio. alio.

AD PRIMUM autem dicendum, quod AD PRIMUM autem dicendum, quod differunt illi duo modi: quia primus est differunt illi duo modi: quia primus est cum agitur pœnitentia de uno, et non cum agitur pœnitentia de uno, et non de alio, quod tamen in actu non iteratur. de alio, quod tamen in actu non iteratur. Secundus autem est cum agitur de uno, Secundus autem est cum agitur de uno, et iteratur aliud: et ille est falsior, quam et iteratur aliud: et ille est falsior, quam primus. Et quod dicit, spretis pluribus, primus. Et quod dicit, spretis pluribus, intelligitur spernere pro parvipendere intelligitur spernere pro parvipendere peccatum, ut de eo pœnitentiam agat, peccatum, ut de eo pœnitentiam agat, quia non reputat tantum. quia non reputat tantum.

AD ALIUD dicendum, quod illa non AD ALIUD dicendum, quod illa non semper est falsa pœnitentia, quando pa- semper est falsa pœnitentia, quando pa- rum injungitur vel plus: quia hoc di- rum injungitur vel plus: quia hoc di- versis de causis potest et debet fieri: et versis de causis potest et debet fieri: et ipse non agit hic nisi de pœnitentiis quæ ipse non agit hic nisi de pœnitentiis quæ semper falsæ sunt et damnabiles. semper falsæ sunt et damnabiles.

AD ALIUD dicendum, quod de jure AD ALIUD dicendum, quod de jure communi est, quod homo cognoscat pec- communi est, quod homo cognoscat pec- catum et hoc quidem facit omnis sacer- catum et hoc quidem facit omnis sacer- doti se offerens: sed non est de communi doti se offerens: sed non est de communi jure, ut sic vel sic poeniteat, sed potius jure, ut sic vel sic poeniteat, sed potius de speciali, circa quod diversa sentiunt de speciali, circa quod diversa sentiunt etiam sapientes: et ideo non tenetur illud etiam sapientes: et ideo non tenetur illud scire, nisi alio docente addiscat: et ideo scire, nisi alio docente addiscat: et ideo decipi potest circa hæc. decipi potest circa hæc.

AD ALIUD dicendum, quod bene potest AD ALIUD dicendum, quod bene potest esse, quod conscientia dictet talem mo- esse, quod conscientia dictet talem mo- dum pœnitentiæ esse falsum : tamen dum pœnitentiæ esse falsum : tamen propter peccati dulcedinem efficitur igno- propter peccati dulcedinem efficitur igno- rans, non in intellectu speculativo, sed rans, non in intellectu speculativo, sed practico: et ideo tunc decipi potest : practico: et ideo tunc decipi potest : quia vult quasi decipi, sicut dicit Domi- quia vult quasi decipi, sicut dicit Domi- nus, Jerem. xxIII, 13: Decipiebant po- nus, Jerem. xxIII, 13: Decipiebant po- pulum meum, etc. ¹, et Jerem. v, 31: pulum meum, etc. ¹, et Jerem. v, 31: Prophetæ prophetabant mendacium, et Prophetæ prophetabant mendacium, et sacerdotes applaudebant manibus suis. sacerdotes applaudebant manibus suis. Propter quod præcipit, Isa. LVIII, 1: Propter quod præcipit, Isa. LVIII, 1: Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vo- Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vo- cem tuam, et annuntia populo meo sce- cem tuam, et annuntia populo meo sce- lera eorum, et domui Jacob peccata eo- lera eorum, et domui Jacob peccata eo-

rum. rum.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

526 526

D. ALB. MAG, ORD. PRÆD. D. ALB. MAG, ORD. PRÆD.

G. Repetit de vera pœnitentia, ut addat. G. Repetit de vera pœnitentia, ut addat.

4 4

3 3

1 1

Ex præmissis perspicua fit notitia veræ pœnitentiæ vel satisfactionis. Illa Ex præmissis perspicua fit notitia veræ pœnitentiæ vel satisfactionis. Illa enim vera est pœnitentia, quæ peccatum abolet: quod illa sola facit quæ enim vera est pœnitentia, quæ peccatum abolet: quod illa sola facit quæ scelus corrigit. Illa vero scelus corrigit, quæ odium commissi criminis et scelus corrigit. Illa vero scelus corrigit, quæ odium commissi criminis et committendi cum desiderio satisfaciendi affert. Judas enim pœnituisse le- committendi cum desiderio satisfaciendi affert. Judas enim pœnituisse le- gitur sine assecutione veniæ, quia tali pœnitentia non correxit crimen. gitur sine assecutione veniæ, quia tali pœnitentia non correxit crimen. Unde Hieronymus: Nihil Judæ profuit egisse pœnitentiam ', per quam. Unde Hieronymus: Nihil Judæ profuit egisse pœnitentiam ', per quam. scelus corrigere non potuit. Sic quando frater peccat in fratrem, ut emen- scelus corrigere non potuit. Sic quando frater peccat in fratrem, ut emen- dare non valeat quod peccavit, potest ei dimitti : sin autem permanent ope- dare non valeat quod peccavit, potest ei dimitti : sin autem permanent ope- ra, frustra voce assumitur pœnitentia: hoc est quod de eo infelicissimo di- ra, frustra voce assumitur pœnitentia: hoc est quod de eo infelicissimo di- citur: Et oratio ejus fiat in peccatum ³ : ut non solum emendare nequiverit citur: Et oratio ejus fiat in peccatum ³ : ut non solum emendare nequiverit proditionis nefas, sed proprii homicidii scelus addiderit ³. Cave qualiter in- proditionis nefas, sed proprii homicidii scelus addiderit ³. Cave qualiter in- telligas illud, « Ut emendare non valeat quod peccavit, etc. » Non enim telligas illud, « Ut emendare non valeat quod peccavit, etc. » Non enim emendatio hic intelligenda est rei demptæ compensatio, sed delicti expro- emendatio hic intelligenda est rei demptæ compensatio, sed delicti expro- bratio et abominatio cum satisfactionis desiderio. Demit enim injuste quis bratio et abominatio cum satisfactionis desiderio. Demit enim injuste quis alicui, quod restituere non valet, ut oculum, vel vitam, et hujusmodi: et alicui, quod restituere non valet, ut oculum, vel vitam, et hujusmodi: et tamen si pœnituerit peccati, cum amore condignæ satisfactionis veniam tamen si pœnituerit peccati, cum amore condignæ satisfactionis veniam habet. Nec ideo quisquam putet, qui rem alienam injuste abstulerit quam habet. Nec ideo quisquam putet, qui rem alienam injuste abstulerit quam reddere potest, de illo peccato pœnitere ac veniam consequi, nisi restituat reddere potest, de illo peccato pœnitere ac veniam consequi, nisi restituat ablatum. Quamdiu enim res propter quam peccatum est, non redditur si ablatum. Quamdiu enim res propter quam peccatum est, non redditur si reddi potest, non agitur pœnitentia, sed fingitur. reddi potest, non agitur pœnitentia, sed fingitur.

ARTICULUS XXXIX. ARTICULUS XXXIX.

An et quæ sit vera pœnitentia ? An et quæ sit vera pœnitentia ?

Deinde quæritur, de hoc quod dicitur, Deinde quæritur, de hoc quod dicitur, ibi, G, post prima verba: « Illa enim vera ibi, G, post prima verba: « Illa enim vera

1 Matth. XVII, 5. 1 Matth. XVII, 5.

2 Edit. Joan. 2 Edit. Joan.

profuit ser profuit ser

I I

eaume habet: Nihil Judæ eaume habet: Nihil Judæ

etc. etc.

est poenitentia, quæ peccatum abolet, est poenitentia, quæ peccatum abolet, etc. » etc. »

Quæritur enim, quæ sit differentia in- Quæritur enim, quæ sit differentia in- ter veram poenitentiam, et dignam pœ- ter veram poenitentiam, et dignam pœ- nitentiam ? nitentiam ?

Videtur autem, quod nulla: quia Videtur autem, quod nulla: quia 1. Idem habent oppositum : indigna 1. Idem habent oppositum : indigna enim pœnitentia est insufficiens : ergo enim pœnitentia est insufficiens : ergo scelus non corrigit, nec peccatum abolet: scelus non corrigit, nec peccatum abolet: ergo non est vera: cum ergo unum ha- ergo non est vera: cum ergo unum ha-

8 Psal. cv111, 7. 8 Psal. cv111, 7.

*S. HIERONYMUS, Comment. ad illud Matthæi, *S. HIERONYMUS, Comment. ad illud Matthæi, XXVII, 4 Quid ad nos ? XXVII, 4 Quid ad nos ?

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN IV SENTENT. DIST. XV, F, ART. 40. IN IV SENTENT. DIST. XV, F, ART. 40.

beant oppositum, videtur, quod ipsæ sint beant oppositum, videtur, quod ipsæ sint

unum. unum.

2. Item, Cum verum dicatur multipli- 2. Item, Cum verum dicatur multipli- citer, quæritur, secundum quem modum citer, quæritur, secundum quem modum sumatur hic verum, cum dicitur, vera sumatur hic verum, cum dicitur, vera pænitentia. Si enim verum dicatur indi- pænitentia. Si enim verum dicatur indi- visio esse, et quod est cum tale verum visio esse, et quod est cum tale verum sit a forma, videtur omnis poenitentia sit a forma, videtur omnis poenitentia esse vera quia omnis pœnitentia est esse vera quia omnis pœnitentia est pœnitentia a forma pœnitentiæ, quæ quid pœnitentia a forma pœnitentiæ, quæ quid erat esse significat: et hoc non videtur erat esse significat: et hoc non videtur velle circumstantia litteræ, quia videtur velle circumstantia litteræ, quia videtur verum restringere pœnitentiam : ergo verum restringere pœnitentiam : ergo aliqua poenitentia erit non vera, ut vi- aliqua poenitentia erit non vera, ut vi- detur. detur.

SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod SOLUTIO. Ad primum dicendum, quod digna et vera differunt: quia vera dicit digna et vera differunt: quia vera dicit poenitentiam impermixtam contrariis poe- poenitentiam impermixtam contrariis poe- nitentiæ sicut dicitur vere album, quod nitentiæ sicut dicitur vere album, quod est aliis coloribus mediis et contrariis est aliis coloribus mediis et contrariis impermixtum et verum aurum, alii impermixtum et verum aurum, alii metallo viliori impermixtum. Dignam metallo viliori impermixtum. Dignam autem dicit debitam pœnitentiæ quanti- autem dicit debitam pœnitentiæ quanti- tatem, ut scilicet sit secundum quantita- tatem, ut scilicet sit secundum quantita- tem delicti ad arbitrium sine dolo facta. tem delicti ad arbitrium sine dolo facta.

AD ID autem quod contra objicitur, AD ID autem quod contra objicitur, dicendum quod argumentum non valet, dicendum quod argumentum non valet, Habent unum oppositum: ergo sunt Habent unum oppositum: ergo sunt unum et idem: et est fallacia consequen- unum et idem: et est fallacia consequen- tis. Et est instantia: quia involuntarium tis. Et est instantia: quia involuntarium per ignorantiam, et involuntarium per per ignorantiam, et involuntarium per violentiam,habent unum oppositum quod violentiam,habent unum oppositum quod est voluntarium: nec tamen propter hoc est voluntarium: nec tamen propter hoc sunt idem. Et quod dicit Philosophus, sunt idem. Et quod dicit Philosophus, quod si unum oppositorum est multiplex, quod si unum oppositorum est multiplex, et reliquum, in pluribus est intelligenda et reliquum, in pluribus est intelligenda propositio et hæc solutio sumpta est in propositio et hæc solutio sumpta est in libro V Ethicorum, in textu et in com- libro V Ethicorum, in textu et in com- mento. mento.

Vel potest melius dici, quod opposi- Vel potest melius dici, quod opposi- tum non dicitur uno modo, prout oppo- tum non dicitur uno modo, prout oppo- nitur illis duobus: indigna enim potest nitur illis duobus: indigna enim potest dici ratione quantitatis, vel ratione essen- dici ratione quantitatis, vel ratione essen- tiæ tiæ

et primo modo opponitur dignæ : et primo modo opponitur dignæ : secundo modo opponitur veræ. secundo modo opponitur veræ.

AD ALIUD dicendum, quod verum dicit AD ALIUD dicendum, quod verum dicit hic impermixtum alieno viliori, ut di- hic impermixtum alieno viliori, ut di- ctum est sicut dicimus verum aurum et ctum est sicut dicimus verum aurum et

527 527

verum argentum : et non sumitur ibi ve- verum argentum : et non sumitur ibi ve- ritas in communi prout est indivisio esse, ritas in communi prout est indivisio esse, et quod est, nisi sumatur esse purum et et quod est, nisi sumatur esse purum et impermixtum. impermixtum.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS XL. ARTICULUS XL.

An perfecta pænitentia cogit peccatorem An perfecta pænitentia cogit peccatorem omnia libenter sustinere ? omnia libenter sustinere ?

Deinde potest quæri, An perfecta pœ- Deinde potest quæri, An perfecta pœ- nitentia cogit peccatorem omnia libenter nitentia cogit peccatorem omnia libenter sustinere ? sustinere ?

Hoc enim falsum videtur: quia non Hoc enim falsum videtur: quia non est necessarium, quod omnia libenter est necessarium, quod omnia libenter sustineat, nec omnia faciat, sed potius sustineat, nec omnia faciat, sed potius necessaria ad salutem solum. necessaria ad salutem solum.

Si dixeris, quod accommoda est dis- Si dixeris, quod accommoda est dis- tributio, et distribuit pro necessariis ad tributio, et distribuit pro necessariis ad salutem tantum. salutem tantum.

Videtur adhuc esse falsum quod dicit, Videtur adhuc esse falsum quod dicit,

quia quia

1. In ore est confessio, in corde con- 1. In ore est confessio, in corde con- tritio, in opere tota humilitas : quia sola tritio, in opere tota humilitas : quia sola contritio frequenter operatur salutem : contritio frequenter operatur salutem : ergo videtur, quod cætera non exigan- ergo videtur, quod cætera non exigan-

tur. tur.

2. Item, Scelus semper corrigebatur 2. Item, Scelus semper corrigebatur per pœnitentiam : nec tamen semper fuit per pœnitentiam : nec tamen semper fuit oris confessio, et satisfactio injuncta : oris confessio, et satisfactio injuncta : ergo illa, ut videtur non exiguntur. ergo illa, ut videtur non exiguntur.

Sed de hoc erit quæstio in sequenti Sed de hoc erit quæstio in sequenti distinctione et ideo hic transeamus. distinctione et ideo hic transeamus.

DICENDUM ad primum, quod distribu- DICENDUM ad primum, quod distribu- tio est accommoda: et intelligitur de tio est accommoda: et intelligitur de necessariis pœnitenti in tali vel tali cri- necessariis pœnitenti in tali vel tali cri- mine ad salutem. mine ad salutem.

AD ALIUD dicendum, quod sicut supra AD ALIUD dicendum, quod sicut supra diximus in tractatu de baptismo, dupli- diximus in tractatu de baptismo, dupli- citer aliquid operatur in alio, vel cum citer aliquid operatur in alio, vel cum alio, scilicet virtute, et essentia. Et ve- alio, scilicet virtute, et essentia. Et ve- rum quidem est, quod essentialiter ista rum quidem est, quod essentialiter ista tria non semper requiruntur ad deletio- tria non semper requiruntur ad deletio-

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Solutio. Solutio.

528 528

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nem cujuslibet peccati etiam singulariter nem cujuslibet peccati etiam singulariter accepti unde contritio non in virtute accepti unde contritio non in virtute sui sola delet peccatum, sed prout est sui sola delet peccatum, sed prout est cum voto confitendi et satisfaciendi : et cum voto confitendi et satisfaciendi : et tunc confessio et satisfactio sunt in vir- tunc confessio et satisfactio sunt in vir- tute, et non essentia: et hoc sufficit tute, et non essentia: et hoc sufficit quando sacramentum non contemptus quando sacramentum non contemptus religionis, sed articulus necessitatis ex- religionis, sed articulus necessitatis ex- cludit. cludit.

ARTICULUS XLI. ARTICULUS XLI.

An possit dici, quod aliquis nequiverit An possit dici, quod aliquis nequiverit emendare peccatum ? emendare peccatum ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, G, in medio : « Ut non solum emen- ibi, G, in medio : « Ut non solum emen- dare nequiverit, etc. » dare nequiverit, etc. »

Videtur enim hoc esse falsum: si enim Videtur enim hoc esse falsum: si enim emendare nequiverit, tunc non est ei im- emendare nequiverit, tunc non est ei im- putandum: sed ei imputatur: ergo potuit putandum: sed ei imputatur: ergo potuit emendare. emendare.

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum SOLUTIO. Dicendum, quod secundum communem modum loquendi dicitur communem modum loquendi dicitur non posse qui non potest in tali statu non posse qui non potest in tali statu manens, licet simpliciter id possit : sicut manens, licet simpliciter id possit : sicut dicimus, non possunt emendare delicta dicimus, non possunt emendare delicta perdurantes in voluntate delinquendi. Et perdurantes in voluntate delinquendi. Et iste modus Judæ attribuitur: quia pœni- iste modus Judæ attribuitur: quia pœni- tentia ductus de proditione, in voluntate tentia ductus de proditione, in voluntate delinquendi perduravit, scilicet se sus- delinquendi perduravit, scilicet se sus- pendendi. pendendi.

ARTICULUS XLII. ARTICULUS XLII.

Quid sit restitutio ? Quid sit restitutio ?

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, ibi, G, sub finem: «Nec ideo quisquam ibi, G, sub finem: «Nec ideo quisquam putet, qui rem alienam injuste abstulit, putet, qui rem alienam injuste abstulit, etc. » etc. »

Quæruntur hic de restitutione quatuor, Quæruntur hic de restitutione quatuor, scilicet quid sit restitutio ? scilicet quid sit restitutio ?

Secundo, Quid debeat restitui ? Secundo, Quid debeat restitui ? Tertio, Cui debeatur restitutio fieri? Tertio, Cui debeatur restitutio fieri? Et quarto, Qualiter se habeat restitutio Et quarto, Qualiter se habeat restitutio ad opera pœnitentiæ ? ad opera pœnitentiæ ?

Ad primum sic dicunt Jurisperiti, quod Ad primum sic dicunt Jurisperiti, quod restitutio est ablatæ rei redditio vel re- restitutio est ablatæ rei redditio vel re- compensatio. compensatio.

Videtur autem, quod non conveniat : Videtur autem, quod non conveniat : quia quia

1. Multa restituuntur non ablata, sicut 1. Multa restituuntur non ablata, sicut deposita, locata, et mutuata : ergo vide- deposita, locata, et mutuata : ergo vide- tur, quod illa descriptio non valet. tur, quod illa descriptio non valet.

2. Item, Contingit aliquid auferri quod 2. Item, Contingit aliquid auferri quod non potest recompensari, sicut fama, non potest recompensari, sicut fama, quæ melior est omni temporali bono quæ melior est omni temporali bono alio ergo per illud non recompensatur: alio ergo per illud non recompensatur: ergo non fit restitutio per illud. ergo non fit restitutio per illud.

3. Item, Virginitas violenter aufertur 3. Item, Virginitas violenter aufertur alicui puellæ et illa non potest recom- alicui puellæ et illa non potest recom- pensari: et tamen contingit satisfacere pensari: et tamen contingit satisfacere de peccato: ergo videtur, quod non sit de peccato: ergo videtur, quod non sit recompensatio rei ablatæ. recompensatio rei ablatæ.

4. Item, Multi tenentur ad restitutio- 4. Item, Multi tenentur ad restitutio- nem qui non auferunt, sed jubent auferri, nem qui non auferunt, sed jubent auferri, vel consilium dant de auferendo, vel ali- vel consilium dant de auferendo, vel ali- quid hujusmodi faciunt : ergo videtur, quid hujusmodi faciunt : ergo videtur, quod non sit generaliter verum, quod re- quod non sit generaliter verum, quod re- stitutio sit ablatæ rei, etc. stitutio sit ablatæ rei, etc.

GRATIA hujus quæritur ulterius, Qui GRATIA hujus quæritur ulterius, Qui sunt qui restituere tenentur ? Et dantur sunt qui restituere tenentur ? Et dantur versus de hoc : versus de hoc :

Jussio, consilium, consensus, palpo, recursus, Jussio, consilium, consensus, palpo, recursus, Participans, mutus, non obstans, non manife- Participans, mutus, non obstans, non manife- [stans. [stans.

Videtur autem de primo, quod non Videtur autem de primo, quod non semper jussio faciat teneri ad restitutio- semper jussio faciat teneri ad restitutio- nem: quia nem: quia

1. Est jussio non habentis jurisdictio- 1. Est jussio non habentis jurisdictio- nem super eum cui jubet : et lunc non nem super eum cui jubet : et lunc non fit propter suam jussionem : ergo non fit propter suam jussionem : ergo non tenetur restituere. tenetur restituere.

2. Item, Non exigitur plus in restitu- 2. Item, Non exigitur plus in restitu- tione, quam illatum est in damno: sed tione, quam illatum est in damno: sed

Quest Quest

IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 42. IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 42.

damnum non intulit nisi unus, scilicet damnum non intulit nisi unus, scilicet rapiens : ergo ille solus tenetur restitue- rapiens : ergo ille solus tenetur restitue- re, et non jubens. re, et non jubens.

consensus consensus

OBJICITUR etiam de secundo quod est OBJICITUR etiam de secundo quod est consilium consulens enim factum, non consilium consulens enim factum, non directe operatur ad hoc quod fiat : ergo directe operatur ad hoc quod fiat : ergo videtur, quod non directe facit : ergo etiam videtur, quod non directe facit : ergo etiam non directe tenetur ad restitutionem. non directe tenetur ad restitutionem. ①BJICITUR autem de tertio quod est ①BJICITUR autem de tertio quod est : omnes enim consentiunt, : omnes enim consentiunt, quod fiat aliquid quod volunt fieri, et quod fiat aliquid quod volunt fieri, et gaudent de facto: si ergo consensus fa- gaudent de facto: si ergo consensus fa- cit teneri ad restitutionem, videtur quod cit teneri ad restitutionem, videtur quod omnes qui volunt damnum alicujus, et omnes qui volunt damnum alicujus, et gaudent de illato damno, tenentur ad gaudent de illato damno, tenentur ad restitutionem quod grave esset dicere, restitutionem quod grave esset dicere, quia quia

1. Non omnes tales possunt induci ad 1. Non omnes tales possunt induci ad restitutionem. restitutionem.

2. Item, Philosophus in quinto Ethi- 2. Item, Philosophus in quinto Ethi- corum, ubi loquitur de justitia, videtur corum, ubi loquitur de justitia, videtur velle, quod non teneatur restituere, nisi velle, quod non teneatur restituere, nisi qui habet plus quam debet: sed nec con- qui habet plus quam debet: sed nec con- sulens nec consentiens propter hoc quod sulens nec consentiens propter hoc quod consentit vel consulit, habet plus quam consentit vel consulit, habet plus quam debet ergo videtur injustum esse, quod debet ergo videtur injustum esse, quod cogatur ad restitutionem. cogatur ad restitutionem.

ОBJICITUR ulterius de palpone. Palpo ОBJICITUR ulterius de palpone. Palpo enim est adulator: videtur autem, quod enim est adulator: videtur autem, quod ille nihil operatur ad damnum inferen- ille nihil operatur ad damnum inferen- dum ergo videtur, quod damnum resti- dum ergo videtur, quod damnum resti-

tuere non tenetur. tuere non tenetur.

Præterea, Si palpo tenetur, quid erit Præterea, Si palpo tenetur, quid erit de clericis et religiosis qui suadent prin- de clericis et religiosis qui suadent prin- cipi terræ tales acceptiones quæ injustæ cipi terræ tales acceptiones quæ injustæ sunt, vel non faciunt eum restituere, vel sunt, vel non faciunt eum restituere, vel tacent? Si enim palpo tenetur, etiam isti tacent? Si enim palpo tenetur, etiam isti tenentur et hoc illi non concedunt. tenentur et hoc illi non concedunt.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicitur ULTERIUS quæritur de hoc quod dicitur recursus. Intelligitur enim de eo ad recursus. Intelligitur enim de eo ad quem habent recursum illicite rapientes, quem habent recursum illicite rapientes, sicut ad defensorem, vel conservatorem, sicut ad defensorem, vel conservatorem, etc. et cum ille nihil recipiat de alie- etc. et cum ille nihil recipiat de alie- no, ut hic supponitur, sed pro affectu vel no, ut hic supponitur, sed pro affectu vel consanguinitate recurrentes ad se con- consanguinitate recurrentes ad se con- servat, videtur quod non tenetur resti- servat, videtur quod non tenetur resti- tuere. tuere.

De participatione autem quæritur, De participatione autem quæritur, utrum ipsi in solidum teneantur? Et utrum ipsi in solidum teneantur? Et

XXIX XXIX

videtur, quod non, cum videtur, quod non, cum recipiant. recipiant.

529 529

tantum partem tantum partem

OBJICITUR etiam de muto Mulus enim OBJICITUR etiam de muto Mulus enim est, qui non reprehendit, nec reclamat : est, qui non reprehendit, nec reclamat : sed multi sunt tales, maxime in rapina sed multi sunt tales, maxime in rapina principum, etiam religiosi: ergo omnes principum, etiam religiosi: ergo omnes illi tales ad restitutionem tenentur, quod illi tales ad restitutionem tenentur, quod difficile est dicere. difficile est dicere.

ULTERIUS objicitur de ULTERIUS objicitur de

non obstante. non obstante. Quia non omnes de facili restituerent, Quia non omnes de facili restituerent, qui possent prohibere, et non prohibent. qui possent prohibere, et non prohibent. Item, Non tenentur prohibere: ergo Item, Non tenentur prohibere: ergo videtur, quod non peccant si non prohi- videtur, quod non peccant si non prohi- bent. bent.

ULTIMUM præcipue non verum videtur, ULTIMUM præcipue non verum videtur, scilicet non manifestans. Quandoque scilicet non manifestans. Quandoque enim cum periculo corporis auferens ma- enim cum periculo corporis auferens ma- nifestaretur et tunc videtur, quod etiam nifestaretur et tunc videtur, quod etiam teneatur non manifestare. teneatur non manifestare.

Item, Fures sæpe sciuntur a sanctis Item, Fures sæpe sciuntur a sanctis viris et non manifestantur : ergo vide- viris et non manifestantur : ergo vide- tur, quod hoc non faciat teneri ad resti- tur, quod hoc non faciat teneri ad resti- tutionem. tutionem.

SOLUTIO. Dicendum, quod restitutio Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod restitutio Solutio. satis bene diffinita est per illum modum, satis bene diffinita est per illum modum, scilicet quod sit rei ablatæ redditio vel scilicet quod sit rei ablatæ redditio vel recompensatio. Quia ablatum aut resti- recompensatio. Quia ablatum aut resti- tuitur idem numero, et tunc redditur : tuitur idem numero, et tunc redditur : aut in æqualitate, et tunc recompensa- aut in æqualitate, et tunc recompensa-

tur. tur.

AD ID autem quod primo objicitur, di- AD ID autem quod primo objicitur, di- cendum quod restitutio non est nisi abla- cendum quod restitutio non est nisi abla- ti et illud etiam respicit redditio: quia ti et illud etiam respicit redditio: quia non redditur quod habetur, sed quod non redditur quod habetur, sed quod aliquo modo erat amissum: et ideo aliis aliquo modo erat amissum: et ideo aliis nihil est quod objicitur de locatis, et nihil est quod objicitur de locatis, et aliis hujusmodi. aliis hujusmodi.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod hæc et talia Ad 2,3 et 4. AD ALIUD dicendum, quod hæc et talia Ad 2,3 et 4. solvuntur in Littera, scilicet quod intel- solvuntur in Littera, scilicet quod intel- ligitur de rebus fortunæ quæ restitui pos- ligitur de rebus fortunæ quæ restitui pos- sunt quia si inanis est actio quam ino- sunt quia si inanis est actio quam ino- pia debitoris excludit, multo magis ina- pia debitoris excludit, multo magis ina- nis est actio quam excludit impossibili- nis est actio quam excludit impossibili- tas restitutionis. tas restitutionis.

Vel potest dici, quod contingit resti- Vel potest dici, quod contingit resti- tuere dupliciter, scilicet secundum rei tuere dupliciter, scilicet secundum rei ablatæ valorem, vel secundum acceptio- ablatæ valorem, vel secundum acceptio- nem ejus cui ablatum est aliquid. Et li- nem ejus cui ablatum est aliquid. Et li-

34 34

Ad quæst. Ad quæst.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

530 530

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cet primo modo quædam restitui non cet primo modo quædam restitui non possunt, contingit tamen ea secundo mo- possunt, contingit tamen ea secundo mo- do restitui et hæc est restitutio ad arbi- do restitui et hæc est restitutio ad arbi- trium bonorum et hoc fit quotiescum- trium bonorum et hoc fit quotiescum- que facit debitor quidquid potest ad sa- que facit debitor quidquid potest ad sa- tisfaciendum læso: sive enim tune læsus tisfaciendum læso: sive enim tune læsus remittat, sive non, nihilominus est excu- remittat, sive non, nihilominus est excu- satus coram Deo ille qui abstulit. satus coram Deo ille qui abstulit.

AD ID quod ulterius quæritur de nu- AD ID quod ulterius quæritur de nu- mero eorum quæ operantur ad ablatio- mero eorum quæ operantur ad ablatio- nem, et faciunt teneri ad restitutionem : nem, et faciunt teneri ad restitutionem : dixerunt quidam, quod non omnia illa dixerunt quidam, quod non omnia illa faciunt teneri, sed quinque de iliis faciunt faciunt teneri, sed quinque de iliis faciunt teneri simpliciter, et alia non nisi in teneri simpliciter, et alia non nisi in quibusdam casibus. Et videtur mihi, quibusdam casibus. Et videtur mihi, quod illi dicant verum. Quinque autem quod illi dicant verum. Quinque autem quæ simpliciter teneri faciunt ad restitu- quæ simpliciter teneri faciunt ad restitu- tionem, illa sunt, jussio, consensus, re- tionem, illa sunt, jussio, consensus, re- cursus, participans, non obstans cum ob- cursus, participans, non obstans cum ob-

stare tenetur. stare tenetur.

1. Jussio autem facit teneri: quia 1. Jussio autem facit teneri: quia principaliter agit, qui præcipit fieri : et principaliter agit, qui præcipit fieri : et in usum ejus vel suorum cedit res abla- in usum ejus vel suorum cedit res abla- ta aliter enim domini qui manibus pro- ta aliter enim domini qui manibus pro- priis non auferunt, sed præcipiunt aufer- priis non auferunt, sed præcipiunt aufer- ri, non tenerentur ad restitutionem. ri, non tenerentur ad restitutionem.

Et per hoc patet solutio ad primum Et per hoc patet solutio ad primum quod de hoc objicitur. quod de hoc objicitur.

AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- sa, quod damnum non intulit nisi unus : sa, quod damnum non intulit nisi unus : imo multi et diversi inferunt damnum, imo multi et diversi inferunt damnum, et ideo tenentur ad restitutionem præ- et ideo tenentur ad restitutionem præ- cipue tamen cum res ablata cedit in usus cipue tamen cum res ablata cedit in usus præcipientis sed tamen etiamsi non ce- præcipientis sed tamen etiamsi non ce- deret, si propter suum imperium perdi- deret, si propter suum imperium perdi- tur res, ipse tenetur restituere. tur res, ipse tenetur restituere.

AD ID quod objicitur de secundo, scili- AD ID quod objicitur de secundo, scili- cet de consilio, dicendum, quod non cet de consilio, dicendum, quod non omnis consulens meo judicio tenetur, omnis consulens meo judicio tenetur, sed ille solum qui efficax dat consilium, sed ille solum qui efficax dat consilium, ita quod probabiliter suum consilium ita quod probabiliter suum consilium facit rem perdi. facit rem perdi.

AD ID quod de consilio et de consensu AD ID quod de consilio et de consensu objicitur, dicendum quod ipse consulens objicitur, dicendum quod ipse consulens vel consentiens operatur directe suo vel consentiens operatur directe suo modo quia multa concurrunt ad unum modo quia multa concurrunt ad unum actum, sine quorum nullo fieret: sicut actum, sine quorum nullo fieret: sicut sunt consiliarii similes Achitophel, qui sunt consiliarii similes Achitophel, qui

malos extorquendi modos et auferendi, malos extorquendi modos et auferendi, volentes placere latronibus et tyrannis, volentes placere latronibus et tyrannis, inveniunt et emissarii qui exsequuntur inveniunt et emissarii qui exsequuntur quod illorum consilio dictatum est : et quod illorum consilio dictatum est : et de illis intelligitur, quod tenentur resti- de illis intelligitur, quod tenentur resti-

tuere. tuere.

AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles AD ALIUD dicendum, quod Aristoteles valde large accipit habere plus. Plus valde large accipit habere plus. Plus enim dicitur habere qui quocumque mo- enim dicitur habere qui quocumque mo- do extorsit rem alterius, non quod ha- do extorsit rem alterius, non quod ha- beat in usu, sed quia injuria perdidit beat in usu, sed quia injuria perdidit alter et hoc modo directum justum fa- alter et hoc modo directum justum fa- cit eum recompensare damnum quod in- cit eum recompensare damnum quod in- tulit. tulit.

AD ID quod dicitur de palpone, dicen- AD ID quod dicitur de palpone, dicen- dum quod non omnis palpo tenetur : sed dum quod non omnis palpo tenetur : sed qui laudando in actu auferendi incitat qui laudando in actu auferendi incitat ad auferendum: dicens quod hoc sit si- ad auferendum: dicens quod hoc sit si- gnum strenuitatis, vel quod aliter non gnum strenuitatis, vel quod aliter non possit dominari, vel quod hoc jure com- possit dominari, vel quod hoc jure com- muni sibi debeatur tamquam terræ do- muni sibi debeatur tamquam terræ do- mino, vel aliud hujusmodi. mino, vel aliud hujusmodi.

AD ALIUD dicendum, quod, ut mihi AD ALIUD dicendum, quod, ut mihi videtur, sive clerici, sive religiosi, in videtur, sive clerici, sive religiosi, in hoc palpantes, tenentur ad restitutionem. hoc palpantes, tenentur ad restitutionem.

AD ID quod objicitur de recursu, di- AD ID quod objicitur de recursu, di- cendum quod intelligitur de illo ad quem cendum quod intelligitur de illo ad quem habetur recursus, sicut ad defensorem et habetur recursus, sicut ad defensorem et conservatorem latronum et latrocinii: conservatorem latronum et latrocinii: sicut sunt quidam hospites furum, et alii sicut sunt quidam hospites furum, et alii qui faciunt se defensores et advocatos qui faciunt se defensores et advocatos talium. Si autem propinquitate sangui- talium. Si autem propinquitate sangui- nis quandoque tenetur, non credo quod nis quandoque tenetur, non credo quod propter hoc ille teneatur ad restitutio- propter hoc ille teneatur ad restitutio- nem vel si etiam teneatur, cum quæri- nem vel si etiam teneatur, cum quæri- tur ad judicium, ratione compassionis tur ad judicium, ratione compassionis naturæ et spe pœnitentiæ, credo quod in naturæ et spe pœnitentiæ, credo quod in tali casu meretur ille ad quem recurrit. tali casu meretur ille ad quem recurrit.

AD ID quod objicitur ulterius de muto, AD ID quod objicitur ulterius de muto, dicendum quod solus ille mutus judica- dicendum quod solus ille mutus judica- tur, qui ex officio tenetur reclamare, et tur, qui ex officio tenetur reclamare, et non reclamat: et etiam ille non credo non reclamat: et etiam ille non credo quod teneatur universaliter ad restitu- quod teneatur universaliter ad restitu- tionem, sed potius tunc quando tacet tionem, sed potius tunc quando tacet consentiens et promovens ad hoc quod consentiens et promovens ad hoc quod fiat. Sed verum est, quod si ex officio fiat. Sed verum est, quod si ex officio tenetur reclamare, et non reclamat: si tenetur reclamare, et non reclamat: si vult poenitentiam agere, tenetur claman- vult poenitentiam agere, tenetur claman- do cooperari læso. ut satisfiat ei. do cooperari læso. ut satisfiat ei.

uæst. 1. uæst. 1.

IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 43. IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 43.

531 531

Et per hoc patet solutio ad id quod sidetur, quam aurum, et argentum : ergo Et per hoc patet solutio ad id quod sidetur, quam aurum, et argentum : ergo contra hoc objectum est. contra hoc objectum est.

AD ID quod objicitur de non obstante, AD ID quod objicitur de non obstante, videtur dicendum, quod intelligitur de videtur dicendum, quod intelligitur de illo qui ex officio obstare tenetur: sicut illo qui ex officio obstare tenetur: sicut baro, vel princeps, qui tributa terræ cum baro, vel princeps, qui tributa terræ cum recipit ut pacificet terram, si non obstet recipit ut pacificet terram, si non obstet illicite auferentibus, ipse restituere tene- illicite auferentibus, ipse restituere tene-

tur. tur.

DE ULTIMO, scilicet de non manife- DE ULTIMO, scilicet de non manife- stante, dicendum quod non intelligitur de stante, dicendum quod non intelligitur de omni non manifestante, sed solum de illo omni non manifestante, sed solum de illo qui celando particeps est lucri et crimi- qui celando particeps est lucri et crimi- nis. nis.

Et ideo objecta contra hoc non te- Et ideo objecta contra hoc non te-

nent. nent.

ARTICULUS XLIII. ARTICULUS XLIII.

Quid debeat restitui? et, Qualiter est Quid debeat restitui? et, Qualiter est restituendum ? restituendum ?

Secundo, Quæritur quid debeat resti- Secundo, Quæritur quid debeat resti- tui ? tui ?

et et

Et hæc est quæstio difficilis. Cum enim Et hæc est quæstio difficilis. Cum enim restitui debeat res ablata, contingit au- restitui debeat res ablata, contingit au- ferri famam, quandoque veritate, ferri famam, quandoque veritate, quandoque mendacio : sicut si ponamus, quandoque mendacio : sicut si ponamus, quod aliquis diffamavit crimen alicujus, quod aliquis diffamavit crimen alicujus, verum quidem, sed tamen occultum : si verum quidem, sed tamen occultum : si debeat restituere, videtur quod peccet: debeat restituere, videtur quod peccet: quia si dicat, Hoc dixi falsum ut infama- quia si dicat, Hoc dixi falsum ut infama- rem ipsum ipse mentitur, quia verum rem ipsum ipse mentitur, quia verum dixit. Cum igitur omnis homo debeat dixit. Cum igitur omnis homo debeat vitare mendacium, videtur quod ille de- vitare mendacium, videtur quod ille de- beat vitare restitutionem. Si autem dicat beat vitare restitutionem. Si autem dicat sic: Ego quidem verum dixi, tamen in- sic: Ego quidem verum dixi, tamen in- tentione mala diffamandi, amplius infa- tentione mala diffamandi, amplius infa- mabit quia amplius credetur, quam mabit quia amplius credetur, quam prius ergo magis lædet secundo, quam prius ergo magis lædet secundo, quam primo. primo.

Si dicas, quod non debet restitui fa- Si dicas, quod non debet restitui fa- ma. CONTRA : ma. CONTRA :

1. Id quod charius possidetur, invitis- 1. Id quod charius possidetur, invitis- sime amittitur: fama autem charius pos- sime amittitur: fama autem charius pos-

invitissime amittitur : ergo videtur, quod invitissime amittitur : ergo videtur, quod maxime debet restitui. maxime debet restitui.

2. Item, Hieronymus : : 2. Item, Hieronymus : : « Crudelis est « Crudelis est qui famam negligit : » sed ille qui non qui famam negligit : » sed ille qui non exigit famæ restitutionem, famam negli- exigit famæ restitutionem, famam negli- git ergo est crudelis: ergo videtur, git ergo est crudelis: ergo videtur, quod etiam hæc injuria non debet remit- quod etiam hæc injuria non debet remit- ti sine recompensatione: ergo quilibet ti sine recompensatione: ergo quilibet tenetur exigere talis rei restitutionem : tenetur exigere talis rei restitutionem : ergo aliquis tenetur solvere constat au- ergo aliquis tenetur solvere constat au- tem, quod non nisi qui abstulit: ergo tem, quod non nisi qui abstulit: ergo ille restituere tenetur. ille restituere tenetur.

EODEM modo gravis casus est de eo EODEM modo gravis casus est de eo qui impedit aliquem ut non consequatur qui impedit aliquem ut non consequatur hoc quod habiturus esset, nisi ille impe- hoc quod habiturus esset, nisi ille impe- diret, sicut præbendam, vel dignitatem, diret, sicut præbendam, vel dignitatem, vel quascumque res spirituales, vel sæ- vel quascumque res spirituales, vel sæ- culares, quia quoad hunc casum non culares, quia quoad hunc casum non differunt, utrum teneatur ad restitutio- differunt, utrum teneatur ad restitutio- nem si potest? nem si potest?

Si dicas, quod sic. CONTRA: Si dicas, quod sic. CONTRA:

1. Isti nihil est ablatum : quia non au- 1. Isti nihil est ablatum : quia non au- fertur nisi quod habetur, iste autem ad- fertur nisi quod habetur, iste autem ad- huc non habuit : ergo videtur, quod non huc non habuit : ergo videtur, quod non tenetur. tenetur.

2. Item, Quomodo restituet si tene- 2. Item, Quomodo restituet si tene- tur si enim habet præbendam vel Ec- tur si enim habet præbendam vel Ec- clesiam, et impedivit illum ne conse- clesiam, et impedivit illum ne conse- queretur, videtur quod tenetur recedere queretur, videtur quod tenetur recedere de sua, et illum investiri facerc et hoc de sua, et illum investiri facerc et hoc grave est dicere, quia pauci vel nulli hoc grave est dicere, quia pauci vel nulli hoc facerent. facerent.

Si autem dicas, quod non tenetur. Si autem dicas, quod non tenetur. CONTRA: Occasionem damni dat: ergo CONTRA: Occasionem damni dat: ergo damnum fecisse interpretandus est : ergo damnum fecisse interpretandus est : ergo tenetur ad restitutionem. tenetur ad restitutionem.

Item, Si quærerem a te, utrum ille Item, Si quærerem a te, utrum ille qui sic impedivit proximum peccavit, qui sic impedivit proximum peccavit, vel non? Et si diceres, quod peccavit. vel non? Et si diceres, quod peccavit. Quæratur ergo ulterius, utrum in Deum Quæratur ergo ulterius, utrum in Deum tantum, vel in Deum et in proximum ? tantum, vel in Deum et in proximum ? Tu dices, quod in Deum et in proxi- Tu dices, quod in Deum et in proxi- mum. Si autem iterum quæratur, quo mum. Si autem iterum quæratur, quo genere peccati peccavit in proximum ? genere peccati peccavit in proximum ? dices, quod damnificando proximum. dices, quod damnificando proximum. Cum ergo omnis damnificans teneatur Cum ergo omnis damnificans teneatur ad restitutionem, iste tenebitur. ad restitutionem, iste tenebitur.

Quæst. 2. Quæst. 2.

L L

Quæst. 3. Quæst. 3.

Quæst. 4. Quæst. 4.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

532 532

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ITEM, Quæritur de eo qui arando sub- ITEM, Quæritur de eo qui arando sub- vertit semina, qualiter tenetur ad restitu- vertit semina, qualiter tenetur ad restitu- tionem ? tionem ?

Si enim dicas, quod tenetur solvere Si enim dicas, quod tenetur solvere fructus futuros. CONTRA: Fructus multis fructus futuros. CONTRA: Fructus multis de causis poterant impediri : ergo non- de causis poterant impediri : ergo non- dum certi habebantur: ergo ille non abs- dum certi habebantur: ergo ille non abs- tulit fructus ergo non tenetur reddere. tulit fructus ergo non tenetur reddere.

Si autem dicas, quod tantum semina. Si autem dicas, quod tantum semina. CONTRA: Tantum valet res, quantum CONTRA: Tantum valet res, quantum vendi potest sed ille pro agro seminato vendi potest sed ille pro agro seminato plus vendendo acciperet, quam semina: plus vendendo acciperet, quam semina: ergo ille plus reddere tenetur. ergo ille plus reddere tenetur.

Item quæritur, Utrum illæ leges Do- Item quæritur, Utrum illæ leges Do- mini, quæ de restitutione tanguntur, mini, quæ de restitutione tanguntur, Exod. XXII, 1, scilicet, quod ovis redda- Exod. XXII, 1, scilicet, quod ovis redda- tur in quadruplum, et bos in quintuplum tur in quadruplum, et bos in quintuplum adhuc tenent vel non? adhuc tenent vel non?

Videtur, quod sic: quia de moribus Videtur, quod sic: quia de moribus sunt et necessariis ad salutem: ergo ad- sunt et necessariis ad salutem: ergo ad- huc tenent. PROBATIO primæ est: quia huc tenent. PROBATIO primæ est: quia restitutio est de necessariis ad salutem, restitutio est de necessariis ad salutem, et de moribus hominum. et de moribus hominum.

CONTRA: CONTRA:

1. Hic in Littera non dicitur plus, nisi 1. Hic in Littera non dicitur plus, nisi quod restituatur ablatum: ergo videtur, quod restituatur ablatum: ergo videtur, quod ad plus non tenetur. quod ad plus non tenetur.

2. Item, Nos videmus quod in judicio 2. Item, Nos videmus quod in judicio non condemnatur ad plus, quam intulit non condemnatur ad plus, quam intulit in damno ergo ad plus non tenetur. in damno ergo ad plus non tenetur.

3. Item, Aristoteles dicit, quod justum 3. Item, Aristoteles dicit, quod justum est æquale, ut tantum reddat quantum est æquale, ut tantum reddat quantum intulit in damno: constat autem, quod intulit in damno: constat autem, quod si plus reddat, erit inæqualitas: cum si plus reddat, erit inæqualitas: cum igitur inæqualitas sit idem quod injusti- igitur inæqualitas sit idem quod injusti- tia, injustum est si cogatur ad plus dan- tia, injustum est si cogatur ad plus dan- dum, ut videtur. dum, ut videtur.

SOLUTIO. Dicendum videtur, quod ad SOLUTIO. Dicendum videtur, quod ad omne illud ablatum quod cum dolore omne illud ablatum quod cum dolore amittitur, et cum delectatione et utilitate amittitur, et cum delectatione et utilitate vel honestate possidetur, sequitur tentio vel honestate possidetur, sequitur tentio ad restitutionem ex parte auferentis illud ad restitutionem ex parte auferentis illud quocumque modo auferat: sicut multi quocumque modo auferat: sicut multi modi habiti sunt in præcedenti articulo modi habiti sunt in præcedenti articulo hujus quæstionis. hujus quæstionis.

AD ID autem quod primo quæritur dico AD ID autem quod primo quæritur dico

quod detractor tenetur ad restitutionem: quod detractor tenetur ad restitutionem: sed duplex est fama, scilicet in re per- sed duplex est fama, scilicet in re per- tinente ad veram laudem, cujus opposi- tinente ad veram laudem, cujus opposi- tum est vere vituperium et hæc est vir- tum est vere vituperium et hæc est vir- tus et vita secundum virtutem, vel saltem tus et vita secundum virtutem, vel saltem sine vitio, quia nihil vere laude dignum sine vitio, quia nihil vere laude dignum est nisi virtutis actus. Est etiam fama in est nisi virtutis actus. Est etiam fama in scientia, vel militia, et hujusmodi: in scientia, vel militia, et hujusmodi: in quibus non est laus nisi vana. Et pri- quibus non est laus nisi vana. Et pri- mam tenetur restituere qui injuste abs- mam tenetur restituere qui injuste abs- tulit. Non autem injuste aufert qui dicit tulit. Non autem injuste aufert qui dicit ubi prodesse debet, scilicet Prælato, vel ubi prodesse debet, scilicet Prælato, vel pluribus corripientibus: et si hoc non va- pluribus corripientibus: et si hoc non va- let, denuntiat Ecclesiæ, ut confusione let, denuntiat Ecclesiæ, ut confusione peccator resipiscat ille enim talem fa- peccator resipiscat ille enim talem fa- mam non aufert, sed velamen malitiæ mam non aufert, sed velamen malitiæ manifestat. Si autem intentione infaman- manifestat. Si autem intentione infaman- di evomat mala, dico quod restituere di evomat mala, dico quod restituere tenetur, si tamen criminosa evomuerit. tenetur, si tamen criminosa evomuerit.

AD HOC autem quod objicitur, dico Ado AD HOC autem quod objicitur, dico Ado quod etsi verum sit quod dixit, ipse pot- quod etsi verum sit quod dixit, ipse pot- est ire ad illos quibus dixit, et dicere est ire ad illos quibus dixit, et dicere quod intentione infamandi dixerit. Si quod intentione infamandi dixerit. Si autem quæratur, utrum verum dixerit, autem quæratur, utrum verum dixerit, vel non? Ad hoc non tenetur respondere, vel non? Ad hoc non tenetur respondere, sed caute evadere sine mendacio, ut do- sed caute evadere sine mendacio, ut do- cet Augustinus in libro de Mendacio. cet Augustinus in libro de Mendacio.

Et per hoc patet solutio ad secundum, Et per hoc patet solutio ad secundum, et ad omnia quæ quæruntur circa illud. et ad omnia quæ quæruntur circa illud.

AD ALIUD dicendum, quod ille qui im- Add AD ALIUD dicendum, quod ille qui im- Add pedit alium aut juste impedit, scilicet pedit alium aut juste impedit, scilicet quia scit eum indignum tali honore vel quia scit eum indignum tali honore vel tali re, et tunc non tenetur aut injuste, tali re, et tunc non tenetur aut injuste, et tunc dico, quod tenetur satisfacere, et tunc dico, quod tenetur satisfacere, sed non tamen reddere, quia ille rem sed non tamen reddere, quia ille rem illam adhuc adeptus non erat: hæc au- illam adhuc adeptus non erat: hæc au- tem satisfactio debet fieri secundum pos- tem satisfactio debet fieri secundum pos- sibilitatem satisfacientis, et arbitrium sibilitatem satisfacientis, et arbitrium bonorum virorum. bonorum virorum.

Ad hoc autem quod contra objicitur, Add Ad hoc autem quod contra objicitur, Add dicendum quod non dat occasionem dicendum quod non dat occasionem damni rei quæ habetur, sed quam pro- damni rei quæ habetur, sed quam pro- babile fuit haberi, poterat tamen aliquo babile fuit haberi, poterat tamen aliquo casu non haberi, quia sæpe contingunt casu non haberi, quia sæpe contingunt infortunia non prævisa. infortunia non prævisa.

AD ALIUD dicendum, quod iste pecca- Add AD ALIUD dicendum, quod iste pecca- Add vit in proximum damnificando eum : sed vit in proximum damnificando eum : sed non tantum, quantum si ipsa res quiete non tantum, quantum si ipsa res quiete

dquæst. 3. dquæst. 3.

Hauæst. 4. Hauæst. 4.

object. object.

IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 44. IN IV SENTENT. DIST. XV, G, ART. 44.

jam fuisset possessa: et ideo jam fuisset possessa: et ideo non ad non ad tantum tenetur, sed juxta arbitrium bo- tantum tenetur, sed juxta arbitrium bo-

norum. norum.

AD Id quod ulterius quæritur de tertio AD Id quod ulterius quæritur de tertio casu, dicendum quod solvere non est casu, dicendum quod solvere non est difficile sed tenetur tantum, quantum difficile sed tenetur tantum, quantum ager seminatus pro tempore illo vendi ager seminatus pro tempore illo vendi consuevit et hoc est plus et minus, se- consuevit et hoc est plus et minus, se- cundum quod propinquius exspectantur cundum quod propinquius exspectantur fructus, vel remotius a messe. fructus, vel remotius a messe.

AD HOC quod quæritur de legibus, AD HOC quod quæritur de legibus, Exod. xxII, 1, dicendum, quod hodie Exod. xxII, 1, dicendum, quod hodie non tenent nisi ex nova constitutione non tenent nisi ex nova constitutione sanciantur. Hujusmodi enim leges judi- sanciantur. Hujusmodi enim leges judi- ciales erant habentes aliquid significatio- ciales erant habentes aliquid significatio- nis de futuro et quoad hoc quod erant nis de futuro et quoad hoc quod erant judiciales pro tempore et loco aggrava- judiciales pro tempore et loco aggrava- bant plus vel minus in terrorem vitii bant plus vel minus in terrorem vitii illius quod in populo vigebat, ut scilicet illius quod in populo vigebat, ut scilicet populum a tali vitio citius averterent. populum a tali vitio citius averterent. Secundum autem quod aliquid habebant Secundum autem quod aliquid habebant significationis de futuro, cum aliis cære- significationis de futuro, cum aliis cære- moniis in Novo Testamento sunt imple- moniis in Novo Testamento sunt imple-

tæ et evacuatæ. tæ et evacuatæ.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod sunt de moribus, dicendum quod de mo- sunt de moribus, dicendum quod de mo- ribus quidem sunt : non tamen sunt ribus quidem sunt : non tamen sunt morales proprie, prout moralia dividun- morales proprie, prout moralia dividun- tur contra judicialia: quia hoc modo tur contra judicialia: quia hoc modo moralia non sunt nisi illa præcepta quæ moralia non sunt nisi illa præcepta quæ præcipiunt actus alicujus virtutis mora- præcipiunt actus alicujus virtutis mora- lis hoc autem non fit in illis, sed ad lis hoc autem non fit in illis, sed ad terrorem erat aggravantium damnum, terrorem erat aggravantium damnum, eo quod per avaritiam libenter rapiebant eo quod per avaritiam libenter rapiebant aliena, præcipue animalia, quæ in illo aliena, præcipue animalia, quæ in illo populo tunc temporis abundabant. populo tunc temporis abundabant.

ARTICULUS XLIV. ARTICULUS XLIV.

Cui debet fieri restitutio? Cui debet fieri restitutio?

Tertio quæritur, Cui debeat fieri resti- Tertio quæritur, Cui debeat fieri resti-

tutio? tutio?

533 533

Ponamus enim, quod ille qui rem alie- Quæst. 1. Ponamus enim, quod ille qui rem alie- Quæst. 1. nam habet, nesciat cujus fuit: tunc nam habet, nesciat cujus fuit: tunc enim cum non scit cui debeat, videtur enim cum non scit cui debeat, videtur esse absolutus ab obligatione : quia esse absolutus ab obligatione : quia omne quod aliquis debet, alicui debet. omne quod aliquis debet, alicui debet.

ITEM, Ponamus, quod aliquis sciat : ITEM, Ponamus, quod aliquis sciat : sed est ita remotus, quod ad eum perve- sed est ita remotus, quod ad eum perve- nire non potest sine magna difficultate : nire non potest sine magna difficultate : et quæratur, quid tunc sit faciendum? et quæratur, quid tunc sit faciendum? vel si scit eum cui debet, nescit tamen vel si scit eum cui debet, nescit tamen ubi manet, vel non potest inveniri? Si ubi manet, vel non potest inveniri? Si enim tunc dat pauperibus, potest esse enim tunc dat pauperibus, potest esse quod ille casu postea inveniatur. Cum quod ille casu postea inveniatur. Cum ergo non sit illi restitutum, oportet quod ergo non sit illi restitutum, oportet quod secundario restitueret: et hoc esset in- secundario restitueret: et hoc esset in- justum : ergo servare tenetur donec ille justum : ergo servare tenetur donec ille veniat, vel desperetur de ejus adventu. veniat, vel desperetur de ejus adventu. Et tunc quæritur quando illud est? Pot- Et tunc quæritur quando illud est? Pot- est esse, quod ille in longinquo loco fa- est esse, quod ille in longinquo loco fa- ciat filios et illis dicat, quod talis homo ciat filios et illis dicat, quod talis homo sibi teneatur, et quando desperatur de sibi teneatur, et quando desperatur de vita sua, postea apparebunt filii quibus vita sua, postea apparebunt filii quibus debet restituere et hoc modo numquam debet restituere et hoc modo numquam desperabitur de adventu suo, vel in se, desperabitur de adventu suo, vel in se, vel in hæredibus suis. vel in hæredibus suis.

ITEM, Ponamus, quod aliquis injuste ITEM, Ponamus, quod aliquis injuste acceperit in aliqua expeditione, et ne- acceperit in aliqua expeditione, et ne- sciat cui fecerit damnum specialiter. Si sciat cui fecerit damnum specialiter. Si enim dat pauperibus, quæritur quibus enim dat pauperibus, quæritur quibus tenetur, et ad cujus arbitrium debet fieri tenetur, et ad cujus arbitrium debet fieri recompensatio? recompensatio?

Videtur enim, quod magis tenetur Videtur enim, quod magis tenetur pauperibus illius terræ in qua damnum pauperibus illius terræ in qua damnum fecit, quam in alia in qua damnificans fecit, quam in alia in qua damnificans habitat : quia forte aliquis pauperum habitat : quia forte aliquis pauperum terræ in qua intulit damnum, ad pauper- terræ in qua intulit damnum, ad pauper- tatem est deductus per eum, et ille debet tatem est deductus per eum, et ille debet habere recompensationem. habere recompensationem.

ITEM, Ponatur, quod aliquis de licentia ITEM, Ponatur, quod aliquis de licentia alicujus Prælati injuste vindicet sibi res alicujus Prælati injuste vindicet sibi res Ecclesiæ, quas Prælatus dare non pot- Ecclesiæ, quas Prælatus dare non pot- est, quæritur, cui debeat fieri restitutio? est, quæritur, cui debeat fieri restitutio?

Si dicas, quod Ecclesiæ. CONTRA : Si dicas, quod Ecclesiæ. CONTRA : Prælatus tenet res Ecclesiæ: et ille con- Prælatus tenet res Ecclesiæ: et ille con- cessit res isti, vel dedit: ergo non sunt cessit res isti, vel dedit: ergo non sunt ei ablatæ non ergo debet ei fieri resti- ei ablatæ non ergo debet ei fieri resti-

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3 Quæst. 3

Quæst. 4. Quæst. 4.

Quæst. 5. Quæst. 5.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

Ad quæst. 3. Ad quæst. 3.

534 534

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tutio. Si autem non debet illi fieri resti- tutio. Si autem non debet illi fieri resti- tutio, cum nullus alius habeat jus, vide- tutio, cum nullus alius habeat jus, vide- tur quod nulli: quod absurdum est, tur quod nulli: quod absurdum est, cum res Ecclesiæ ab illo teneri non pos- cum res Ecclesiæ ab illo teneri non pos- sunt. sunt.

ITEM, Ponamus, quod aliquis mutua- ITEM, Ponamus, quod aliquis mutua- vit pecuniam suam alicui gratis usque vit pecuniam suam alicui gratis usque ad certum diem nundinarum, et tunc ad certum diem nundinarum, et tunc non reddit, et ille impediatur a negotia- non reddit, et ille impediatur a negotia- tione sua licita constat, quod damnifi- tione sua licita constat, quod damnifi- cavit eum ergo reddere tenetur : et cavit eum ergo reddere tenetur : et quæritur, in quo, et quantum ? quæritur, in quo, et quantum ?

SOLUTIO. Hæc et hujusmodi magis SOLUTIO. Hæc et hujusmodi magis considerari habent a Jurisperitis, quam considerari habent a Jurisperitis, quam a Theologis et ideo sine præjudicio di- a Theologis et ideo sine præjudicio di- co, quod rationale videtur. co, quod rationale videtur.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum nescitur verus dominus, pauperes sunt nescitur verus dominus, pauperes sunt hæredes et ille non absolvitur ab obli- hæredes et ille non absolvitur ab obli- gatione, nisi det pauperibus. gatione, nisi det pauperibus.

AD ALIUD dicendum, quod distinguen- AD ALIUD dicendum, quod distinguen- dum est aut enim tantum est debitum, dum est aut enim tantum est debitum, quod viam merito subire debeat, aut quod viam merito subire debeat, aut non. Si sic tunc mittere vel portare non. Si sic tunc mittere vel portare sibi tenetur, nisi speretur reditus illius sibi tenetur, nisi speretur reditus illius cui damnum est illatum. Si autem parum cui damnum est illatum. Si autem parum est, et non speretur reditus, dico quod est, et non speretur reditus, dico quod dandum est propinquis ejus cum tali dandum est propinquis ejus cum tali protestatione, quod dent vel recompen- protestatione, quod dent vel recompen- sent illi principali si venerit. Si autem sent illi principali si venerit. Si autem propinquos non habet, ego consulerem, propinquos non habet, ego consulerem, quod daretur alicui cœnobio cum pro- quod daretur alicui cœnobio cum pro- missione tali per scriptum confirmata, missione tali per scriptum confirmata, quod si umquam de hæredibus illius ap- quod si umquam de hæredibus illius ap- paret, vel ipse, quod illud restitueret paret, vel ipse, quod illud restitueret coenobium, vel respondere teneretur. coenobium, vel respondere teneretur.

AD ALIUD bene concedo, quod ille qui AD ALIUD bene concedo, quod ille qui est in expeditione, quod accepit, magis est in expeditione, quod accepit, magis tenetur pauperibus illius terræ reddere tenetur pauperibus illius terræ reddere in qua damnum fecit, quam in alia ubi in qua damnum fecit, quam in alia ubi habitat. Et etiam ad arbitrium Episcopi habitat. Et etiam ad arbitrium Episcopi loci illius qui damnificatus est, debet fieri loci illius qui damnificatus est, debet fieri restitutio, scilicet ad opus commune vil- restitutio, scilicet ad opus commune vil- læ, vel pauperibus ejusdem villæ, vel alio læ, vel pauperibus ejusdem villæ, vel alio

modo prout Episcopo rationabiliter vi- modo prout Episcopo rationabiliter vi- debitur expedire. debitur expedire.

Ad Hoc quod quæritur de illo qui ha- Ad qua Ad Hoc quod quæritur de illo qui ha- Ad qua bet res Ecclesiæ, dico quod restituere te- bet res Ecclesiæ, dico quod restituere te- netur Ecclesiæ, ita ut devolvatur ad netur Ecclesiæ, ita ut devolvatur ad Prælatum successorem: quia ille qui Prælatum successorem: quia ille qui concessit, non meretur recipere. concessit, non meretur recipere. Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS XLV. ARTICULUS XLV.

Qualiter habent se opera restitutionis Qualiter habent se opera restitutionis ad opera pœnitentiæ ? ad opera pœnitentiæ ?

Ultimo quæritur, Qualiter se habeant Ultimo quæritur, Qualiter se habeant opera restitutionis ad opera pœnitentiæ ? opera restitutionis ad opera pœnitentiæ ? Videtur, quod sint de poenitentia. Videtur, quod sint de poenitentia.

1. Ipsa enim pœnitentia est remedium 1. Ipsa enim pœnitentia est remedium peccati actualis: cum igitur restitutio sit peccati actualis: cum igitur restitutio sit de emendatione cujuslibet talis peccati, de emendatione cujuslibet talis peccati, videtur esse pars satisfactionis : ergo videtur esse pars satisfactionis : ergo etiam est pars pœnitentiæ: quia quid- etiam est pars pœnitentiæ: quia quid- quid est pars partis, est pars totius. quid est pars partis, est pars totius.