Solutio. Solutio.

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 7. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 7.

et hic et hic

erit, quod omne erit, quod omne odium provenit ex odium provenit ex amore boni : ergo odium hoc propter amore boni : ergo odium hoc propter peccatum perpetratum provenit ex amore peccatum perpetratum provenit ex amore boni, et præcipue boni summi boni, et præcipue boni summi est charitas ergo primum in pœnitentia est charitas ergo primum in pœnitentia est charitas. A principio autem motivo est charitas. A principio autem motivo debet trahi ad speciem ipse actus: quia debet trahi ad speciem ipse actus: quia illud informat actum, quod primo movet illud informat actum, quod primo movet potentiam : ergo pœnitentia erit charitatis potentiam : ergo pœnitentia erit charitatis actus, ut videtur : ergo habitualis pœni- actus, ut videtur : ergo habitualis pœni- tentia est charitas. tentia est charitas.

2. Item, Amor boni universaliter in 2. Item, Amor boni universaliter in concupiscibili est : sed ex illo procedit concupiscibili est : sed ex illo procedit odium mali ergo et odium mali est in odium mali ergo et odium mali est in concupiscibili et prima perfectio concu- concupiscibili et prima perfectio concu- piscibilis est charitas : ergo primus amor piscibilis est charitas : ergo primus amor boni et odium mali sunt charitatis : et boni et odium mali sunt charitatis : et hæc sunt pœnitentiæ : ergo pœnitentia hæc sunt pœnitentiæ : ergo pœnitentia est charitas. est charitas.

SED CONTRA videtur, quod SED CONTRA videtur, quod

1.Sit patientia per id quod infra ¹ habe- 1.Sit patientia per id quod infra ¹ habe- tur ex verbis Chrysostomi : Perfecta tur ex verbis Chrysostomi : Perfecta poenitentia cogit peccatorem omnia liben- poenitentia cogit peccatorem omnia liben- ter sustinere : » sed sustinere est patien- ter sustinere : » sed sustinere est patien- tiæ ergo pœnitentia est patientia. tiæ ergo pœnitentia est patientia.

2. ULTERIUS videtur, quod sit tempe- 2. ULTERIUS videtur, quod sit tempe- rantia. Dicit enim Hilarius in libro II de rantia. Dicit enim Hilarius in libro II de Trinitate : « Illa est perfecta compunctio- Trinitate : « Illa est perfecta compunctio- nis affectio, quæ omnes a se carnalium nis affectio, quæ omnes a se carnalium desideriorum affectus repellit ². » desideriorum affectus repellit ². »

3. ULTERIUS videtur, quod sit pruden- 3. ULTERIUS videtur, quod sit pruden- tia. Luc. vi, 21, super illud: Beati qui tia. Luc. vi, 21, super illud: Beati qui nunc fletis, etc., Glossa << Ecce pruden- nunc fletis, etc., Glossa << Ecce pruden- tia qua attenditur quam misera hæc ter- tia qua attenditur quam misera hæc ter- rena, et quam beata coelestia. » Lugere rena, et quam beata coelestia. » Lugere autem est pœnitentiæ : ergo et pœniten- autem est pœnitentiæ : ergo et pœniten- tia est prudentia. tia est prudentia.

SOLUTIO. Ad hoc et omnia hujusmodi SOLUTIO. Ad hoc et omnia hujusmodi dicendum, quod pœnitentia non est cha- dicendum, quod pœnitentia non est cha- ritas sed aliud est esse actum virtutis ritas sed aliud est esse actum virtutis alicujus naturaliter, sive per se elicitive, alicujus naturaliter, sive per se elicitive, ut dicunt Magistri, eo quod talem actum ut dicunt Magistri, eo quod talem actum per modum naturæ cujusdam active eli- per modum naturæ cujusdam active eli- cit sicut calidum elicit ex se calefacere. cit sicut calidum elicit ex se calefacere. Et aliud etiam per imperium aliquod Et aliud etiam per imperium aliquod esse aliquem actum alicujus virtutis et esse aliquem actum alicujus virtutis et

: :

1 Cf. Infra, Dist. XVI. 1 Cf. Infra, Dist. XVI.

: :

419 419

unc actus ille habet aliquid de ratione unc actus ille habet aliquid de ratione virtutis imperantis. Et aliud est esse ac- virtutis imperantis. Et aliud est esse ac- tum aliquem alicujus virtutis sicut pro- tum aliquem alicujus virtutis sicut pro- moventis et expedientis per adjutorium moventis et expedientis per adjutorium aliquod ad actum : quia, sicut dicit beatus aliquod ad actum : quia, sicut dicit beatus Gregorius, virtutes vocant se invicem ad Gregorius, virtutes vocant se invicem ad convivia et adjutoria. Omnes autem hic convivia et adjutoria. Omnes autem hic inductæ objectiones non probant actum inductæ objectiones non probant actum pœnitentiæ esse hujus vel illius virtutis, pœnitentiæ esse hujus vel illius virtutis, nisi per modum adjutorii. nisi per modum adjutorii.

SED TAMEN sciendum, quod duo prima SED TAMEN sciendum, quod duo prima argumenta nihil omnino valent. Quod argumenta nihil omnino valent. Quod enim primo objicitur ibi, quod omnis ti- enim primo objicitur ibi, quod omnis ti- mor ex amore est : hoc plane verum est: mor ex amore est : hoc plane verum est: sed ille amor est habitualis placentia sui, sed ille amor est habitualis placentia sui, qui dicitur esse radix vitii, non vitium qui dicitur esse radix vitii, non vitium aliquod in specie vel genere determina- aliquod in specie vel genere determina- tum. Similiter cum dicitur, quod odium tum. Similiter cum dicitur, quod odium mali procedit ex amore boni, ille amor mali procedit ex amore boni, ille amor non est charitas vel alia virtus, sed ha- non est charitas vel alia virtus, sed ha- bitualis placentia et boni naturalis, se- bitualis placentia et boni naturalis, se- cundum quod generaliter sumitur pro- cundum quod generaliter sumitur pro- positio. Si autem particulariter sumatur, positio. Si autem particulariter sumatur, eo quod quandoque odium peccati ex eo quod quandoque odium peccati ex charitate Dei est, quando oditur pecca- charitate Dei est, quando oditur pecca- tum in quantum Deo dilecto est contra- tum in quantum Deo dilecto est contra- rium tunc erit actus ille per imperium rium tunc erit actus ille per imperium charitatis. Et forma arguendi non valet : charitatis. Et forma arguendi non valet : quia procedit ex omnibus particularibus. quia procedit ex omnibus particularibus.

AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- sa, amor boni universaliter est in concu- sa, amor boni universaliter est in concu- piscibili: sive enim ly universaliter de- piscibili: sive enim ly universaliter de- terminet ly boni: ut sit sensus, amor terminet ly boni: ut sit sensus, amor boni universaliter sumpti, est in concu- boni universaliter sumpti, est in concu- piscibili: sive distributionem ponat circa piscibili: sive distributionem ponat circa ly amor, et determinet compositionem, ly amor, et determinet compositionem, falsa est propositio: particulare enim est falsa est propositio: particulare enim est bonum, quod amat ex concupiscibili, sic- bonum, quod amat ex concupiscibili, sic- ut sciunt omnes qui jam alibi didicerunt, ut sciunt omnes qui jam alibi didicerunt, quod concupiscibilis est sensibilis animæ quod concupiscibilis est sensibilis animæ pars. Similiter bonum est aliquid unius- pars. Similiter bonum est aliquid unius- cujusque objecti quod amat potentia : cujusque objecti quod amat potentia : sicut et concupiscibilis amat suum bo- sicut et concupiscibilis amat suum bo- num. Unde per omnem modum falsa est num. Unde per omnem modum falsa est proposito. proposito.

Si autem dicatur, quod bonum sim- Si autem dicatur, quod bonum sim- pliciter amatur a concupiscibili, et ab pliciter amatur a concupiscibili, et ab

2 S. HILARIUS, Lib. II de Trinitate, cap. 12. 2 S. HILARIUS, Lib. II de Trinitate, cap. 12.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

420 420

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliis bonum sui et secundum quid, ad- aliis bonum sui et secundum quid, ad- huc falsa est proposito, si consentimus, huc falsa est proposito, si consentimus, quod concupiscibilis est pars sensibilis quod concupiscibilis est pars sensibilis animæ: sicut concorditer pronuntiant animæ: sicut concorditer pronuntiant omnes auctoritates tam Sanctorum, omnes auctoritates tam Sanctorum, quam Philosophorum. Si autem dicamus quam Philosophorum. Si autem dicamus propositionem intelligi de concupiscibili propositionem intelligi de concupiscibili humana quam dicunt quidam esse partem humana quam dicunt quidam esse partem animæ rationalis: tunc nihil valet ad animæ rationalis: tunc nihil valet ad propositum quia, sicut prius ostensum propositum quia, sicut prius ostensum est, ille amor non universaliter est cha- est, ille amor non universaliter est cha- ritas et si sit quandoque charitas, tunc ritas et si sit quandoque charitas, tunc actus pœnitentiæ erit per imperium tan- actus pœnitentiæ erit per imperium tan- tum charitatis, et non essentialiter. Et tum charitatis, et non essentialiter. Et forma arguendi ex paribus non valet. forma arguendi ex paribus non valet. Ad object. 1. AD ALIUD dicendum, quod sustinere Ad object. 1. AD ALIUD dicendum, quod sustinere æquivoce sumitur de patientia et pœni- æquivoce sumitur de patientia et pœni- tentia patientia enim est in periculis, et tentia patientia enim est in periculis, et pressuris illatis per violentiam ab extrin- pressuris illatis per violentiam ab extrin- seco: sed in pœnitentia est sustinentia seco: sed in pœnitentia est sustinentia doloris assumpta voluntarie: unde illa' doloris assumpta voluntarie: unde illa' objectio non valet. objectio non valet.

Ad object. Ad object. 2 et 3. 2 et 3.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio AD ALIUD dicendum, quod illa objectio non probat, nisi quod temperantia per non probat, nisi quod temperantia per modum advenientis promovet pœniten- modum advenientis promovet pœniten- tiam et eodem modo procedit id quod tiam et eodem modo procedit id quod ultimo inducitur de prudentia: et tales ultimo inducitur de prudentia: et tales adaptationes Sanctorum, similitudines adaptationes Sanctorum, similitudines quasdam, et non proprietates conside- quasdam, et non proprietates conside- rant et valde parum probant de pro- rant et valde parum probant de pro- posito. posito.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

In qua vi animæ est pœnitentia? In qua vi animæ est pœnitentia?

Tertio quæritur, In qua vi animæ sit · Tertio quæritur, In qua vi animæ sit · poenitentia ? poenitentia ?

1. Videtur autem quod sit in synde- 1. Videtur autem quod sit in synde- resi. Si enim actus aliquis alicui semper resi. Si enim actus aliquis alicui semper convenit, et alii non semper, magis es- convenit, et alii non semper, magis es- sentialiter convenit ei cujus est semper, sentialiter convenit ei cujus est semper, quam cujus non est semper: sed synde- quam cujus non est semper: sed synde- resi semper convenit detestari peccatum, resi semper convenit detestari peccatum, non autem semper alicui alteri potentiæ non autem semper alicui alteri potentiæ

animæ : ergo actus iste proprie est syn- animæ : ergo actus iste proprie est syn- deresis ergo et habitus a quo elicitur: deresis ergo et habitus a quo elicitur: sed habitus ille est pœnitentia, ut dictum sed habitus ille est pœnitentia, ut dictum est: ergo pœnitentia est in synderesi. est: ergo pœnitentia est in synderesi.

2. ITEM, Videtur quod sit rationis: 2. ITEM, Videtur quod sit rationis: quia super illud Psalmi xu, 12: Quare quia super illud Psalmi xu, 12: Quare tristis es anima mea? etc. Dicit ibi tristis es anima mea? etc. Dicit ibi Glossa : « Quia ibi consolatur ratio sen- Glossa : « Quia ibi consolatur ratio sen- sualitatem dicens: Adhuc confitebor illi, sualitatem dicens: Adhuc confitebor illi, id est, agam pœnitentiam: » sed cujus est id est, agam pœnitentiam: » sed cujus est agere pœnitentiam, in illo est pœniten- agere pœnitentiam, in illo est pœniten- tia ut in subjecto: sed rationis est agere tia ut in subjecto: sed rationis est agere pœnitentiam, ut jam probatum est : ergo pœnitentiam, ut jam probatum est : ergo in ratione est pœnitentia ut in subjecto. in ratione est pœnitentia ut in subjecto.

3. VIDETUR autem, quod sit concupi- 3. VIDETUR autem, quod sit concupi- scibilis quia amor boni et odium mali scibilis quia amor boni et odium mali oppositi sunt circa idem: sed amor boni oppositi sunt circa idem: sed amor boni est concupiscilis, et odium mali oppositi, est concupiscilis, et odium mali oppositi, et odium peccati est pœnitentia: ergo et odium peccati est pœnitentia: ergo pœnitentia est in concupiscibili. pœnitentia est in concupiscibili.

4. VIDETUR autem iterum, quod sit in 4. VIDETUR autem iterum, quod sit in irascibili. Super illud enim Matthæi, XIII, irascibili. Super illud enim Matthæi, XIII, 33: Simile est regnum cœlorum fermen- 33: Simile est regnum cœlorum fermen- to, quod acceptum mulier, etc., dicit to, quod acceptum mulier, etc., dicit Glossa, quod in rationali possidemus Glossa, quod in rationali possidemus prudentiam, in concupiscibili desiderium prudentiam, in concupiscibili desiderium virtutum, et in irascibili odium vitio- virtutum, et in irascibili odium vitio- rum sed odire vitia pœnitere est: ergo rum sed odire vitia pœnitere est: ergo pœnitentia est in irascibili. pœnitentia est in irascibili.

5. ITEM, Videtur quod sit in libero ar- 5. ITEM, Videtur quod sit in libero ar- bitrio. Ejusdem enim est peccare et pœ- bitrio. Ejusdem enim est peccare et pœ- nitentiam agere: sed liberi arbitrii est nitentiam agere: sed liberi arbitrii est peccare: ergo et poenitentiam agere: peccare: ergo et poenitentiam agere: ergo pœnitentia est in libero arbitrio. ergo pœnitentia est in libero arbitrio.

6. ITEM, Videtur quod sit in omnibus 6. ITEM, Videtur quod sit in omnibus viribus simul. Est enim virtus in illa vi viribus simul. Est enim virtus in illa vi in qua est materia ejus: sed materia pœ- in qua est materia ejus: sed materia pœ- nitentiæ circa quam, est peccatum : et di- nitentiæ circa quam, est peccatum : et di- versa peccata sunt in singulis viribus: versa peccata sunt in singulis viribus: ergo pœnitentia est in omnibus simul. ergo pœnitentia est in omnibus simul.

SED ITERUM hoc videtur impossibile: SED ITERUM hoc videtur impossibile: quia non est possibile unam et eamdem quia non est possibile unam et eamdem numero formam in diversis subjectis esse: numero formam in diversis subjectis esse: sed poenitentia est una numero forma: sed poenitentia est una numero forma: ergo non est nisi in uno subjecto: sed ergo non est nisi in uno subjecto: sed omnes potentiæ simul, sunt diversa sub- omnes potentiæ simul, sunt diversa sub- jecta: ergo pœnitentia non est in omni- jecta: ergo pœnitentia non est in omni-

bus simul. bus simul.

kal kal

0. 0.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 8. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 8.

SOLUTIO. Dicendum, quod licet quidam SOLUTIO. Dicendum, quod licet quidam dicant potentias animæ esse subjecta et dicant potentias animæ esse subjecta et virtutum et vitiorum, tamen hoc non est virtutum et vitiorum, tamen hoc non est verum et quod dicunt, non est dictum verum et quod dicunt, non est dictum subtili ratione. Impossibile enim est, subtili ratione. Impossibile enim est, quod aliquid sit subjectum non habens quod aliquid sit subjectum non habens proprietatem aliquam materiæ : unde proprietatem aliquam materiæ : unde anima est subjectum omnium eorum anima est subjectum omnium eorum quæ sunt in anima secundum id quod quæ sunt in anima secundum id quod est, et non secundum id quo est: sed est, et non secundum id quo est: sed verum est, quod cum perficiatur anima verum est, quod cum perficiatur anima habitibus et formis quæ sunt in ipsa, habitibus et formis quæ sunt in ipsa, quodammodo perficitur quoad hanc po- quodammodo perficitur quoad hanc po- tentiam, et quodammodo quoad aliam: tentiam, et quodammodo quoad aliam: et hoc modo forte volunt dicere, quod et hoc modo forte volunt dicere, quod virtus sit in ista vel in illa potentia. Dico virtus sit in ista vel in illa potentia. Dico ergo sine præjudicio aliter dicentium, ergo sine præjudicio aliter dicentium, quod ille habitus qui est pœnitentia est quod ille habitus qui est pœnitentia est in irascibili cum ratione participante ali- in irascibili cum ratione participante ali- quid rationis, secundum quod ad ratio- quid rationis, secundum quod ad ratio- nem ordinatur: et hoc videtur ex dicto nem ordinatur: et hoc videtur ex dicto Augustini, quod poenitentia est vindicta. Augustini, quod poenitentia est vindicta. puniens in se quod dolet commisisse. puniens in se quod dolet commisisse. Item etiam ex hoc quod pœnitentia dici- Item etiam ex hoc quod pœnitentia dici- tur esse indignatio sui pro peccato per- tur esse indignatio sui pro peccato per- petrato. Et iterum hoc prætendit ipsum petrato. Et iterum hoc prætendit ipsum nomen quod sonat in pœnæ tentionem, nomen quod sonat in pœnæ tentionem, qua homo punit seipsum. qua homo punit seipsum.

AD PRIMUM ergo quod objicitur, dicen- AD PRIMUM ergo quod objicitur, dicen- dum quod synderesis non illo modo re- dum quod synderesis non illo modo re- murmurat peccato quo irascibilis: quia murmurat peccato quo irascibilis: quia synderesis remurmurat peccato univer- synderesis remurmurat peccato univer- saliter, non perpetrato in quantum est saliter, non perpetrato in quantum est in subjecto sed irascibilis remurmurat in subjecto sed irascibilis remurmurat sicut pœnitens remurmurat: quia hoc sicut pœnitens remurmurat: quia hoc improprie dictum est: sed detestatur improprie dictum est: sed detestatur peccatum perpetratum secundum quod peccatum perpetratum secundum quod perpetratio causa est quod ipsum sit in perpetratio causa est quod ipsum sit in subjecto et in particulari: et sic patet subjecto et in particulari: et sic patet solutio ad primum. solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum, quod ratio dici- AD ALIUD dicendum, quod ratio dici- tur hic ut ordinatrix aliarum virium : et tur hic ut ordinatrix aliarum virium : et ideo attribuitur ei quod est virium alia- ideo attribuitur ei quod est virium alia-

rum ordinatrix. rum ordinatrix.

AD ALIUD dicendum, quod in concu- AD ALIUD dicendum, quod in concu- piscibili est amor boni generaliter, sicut piscibili est amor boni generaliter, sicut etiam in præcedenti quæstione dictum etiam in præcedenti quæstione dictum est. Si tamen concedatur: tunc dicatur, est. Si tamen concedatur: tunc dicatur, quod odium vitii duplex est. Unum quod quod odium vitii duplex est. Unum quod

421 421

est dissensus vitii in genere et sequitur est dissensus vitii in genere et sequitur amorem virtutis in genere: et hic amor amorem virtutis in genere: et hic amor non est concupiscibilis proprie, sed ap- non est concupiscibilis proprie, sed ap- propriate, cum sit communiter omnium. propriate, cum sit communiter omnium. Aliud etiam odium est speciale cum in- Aliud etiam odium est speciale cum in- dignatione et insurrectione contra ip- dignatione et insurrectione contra ip- sum, in quantum est in subjecto: et hoc sum, in quantum est in subjecto: et hoc est poenitentiæ et irascibilis, et hoc non est poenitentiæ et irascibilis, et hoc non opponitur amori virtutis vel boni in ge- opponitur amori virtutis vel boni in ge- nere, sed in specie quo amat irascibilis nere, sed in specie quo amat irascibilis sibi proprium objectum. sibi proprium objectum.

AD ID autem quod sequitur, licet con- AD ID autem quod sequitur, licet con- cedamus conclusionem, tamen sciendum, cedamus conclusionem, tamen sciendum, quod Glossa illa loquitur non de propriis quod Glossa illa loquitur non de propriis potentiarum, sed de appropriatis potius: potentiarum, sed de appropriatis potius: et de talibus hoc quod intelligere potui- et de talibus hoc quod intelligere potui- mus scripsimus in conclusionibus nostris mus scripsimus in conclusionibus nostris de anima in tractatu de potentiis moti- de anima in tractatu de potentiis moti- vis. vis.

AD ALIUD quod sequitur dicendum, AD ALIUD quod sequitur dicendum, quod non omne peccatum est in libero quod non omne peccatum est in libero arbitrio, sicut in subjecto: nec in anima arbitrio, sicut in subjecto: nec in anima secundum liberum arbitrium: sed omne secundum liberum arbitrium: sed omne peccatum est in libero arbitrio sicut in peccatum est in libero arbitrio sicut in causa causante et complente peccatum : causa causante et complente peccatum : ratio enim inchoat per determinationem ratio enim inchoat per determinationem quod ita fiat, sed voluntas complet. quod ita fiat, sed voluntas complet. Deinde nota, quod quidam hoc conce- Deinde nota, quod quidam hoc conce- dunt, et utuntur hac ratione: quia infe- dunt, et utuntur hac ratione: quia infe- riores potentiæ sunt moventes motæ : riores potentiæ sunt moventes motæ : unde si virtutes essent in illis, essent vir- unde si virtutes essent in illis, essent vir- tutes motæ a ratione et cum ipsæ sint tutes motæ a ratione et cum ipsæ sint gratuitæ, oporteret quod motum gratiæ gratuitæ, oporteret quod motum gratiæ præveniret motus naturæ ex parte ratio- præveniret motus naturæ ex parte ratio- nis, vel liberi arbitrii, et hoc est incon- nis, vel liberi arbitrii, et hoc est incon- veniens ideo dicunt, quod nulla virtus veniens ideo dicunt, quod nulla virtus est in inferioribus viribus. Et si hoc est est in inferioribus viribus. Et si hoc est verum quod dicunt: videtur tunc quod verum quod dicunt: videtur tunc quod quidquid dicitur in fine primi Ethicorum, quidquid dicitur in fine primi Ethicorum, et a Damasceno, et a Gregorio Nicæno, et a Damasceno, et a Gregorio Nicæno, et ab Avicenna, totum falsum est: et hoc et ab Avicenna, totum falsum est: et hoc reputo ego absurdum: et ideo dico, reputo ego absurdum: et ideo dico, quod motus quo ratio ordinat et regit quod motus quo ratio ordinat et regit inferiores vires, æquivocus est ad motum inferiores vires, æquivocus est ad motum virtutis gratuitæ informantis opus et virtutis gratuitæ informantis opus et ideo si ille præveniret istam, non esset ideo si ille præveniret istam, non esset propter hoc prior nisi esset ejusdem ra- propter hoc prior nisi esset ejusdem ra- tionis. tionis.

Præterea, Non est inconveniens, quod Præterea, Non est inconveniens, quod

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

422 422

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ratio informata gratia præveniat concu- ratio informata gratia præveniat concu- piscibilem vel irascibilem informatam piscibilem vel irascibilem informatam gratia: quia semper erit motus gratiæ gratia: quia semper erit motus gratiæ primus. primus.

AD ULTIMUM dicendum, quod non est AD ULTIMUM dicendum, quod non est in qualibet potentia pœnitentia, licet ma- in qualibet potentia pœnitentia, licet ma- teria circa quam est, sit in omnibus vel teria circa quam est, sit in omnibus vel possit esse et hæc est ratio, quia non possit esse et hæc est ratio, quia non est in omnibus, secundum quod est de est in omnibus, secundum quod est de ipsa pœnitentia, sed tantum in irascibili: ipsa pœnitentia, sed tantum in irascibili: est enim irascibilis detestari peccatum est enim irascibilis detestari peccatum perpetratum sub spe veniæ, et in quan- perpetratum sub spe veniæ, et in quan- tum est sibi indignum peccatum et con- tum est sibi indignum peccatum et con- temptibile et hoc modo efficitur pecca- temptibile et hoc modo efficitur pecca- tum propria materia irascibilis: et hoc tum propria materia irascibilis: et hoc modo pœnitentia est de ipso. modo pœnitentia est de ipso.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

An poenitentia sit prior aliis virtutibus? An poenitentia sit prior aliis virtutibus?

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, ibi, A, § 2: « Pænitentiæ virtus timore ibi, A, § 2: « Pænitentiæ virtus timore concipitur, etc. >> concipitur, etc. >>

Et quæruntur hic tria: primo de or- Et quæruntur hic tria: primo de or- dine ipsius ad alias virtutes, tam ex parte dine ipsius ad alias virtutes, tam ex parte intellectus, quam ex parte affectus. intellectus, quam ex parte affectus.

Et secundo, Qualiter verum est quod Et secundo, Qualiter verum est quod dicit, quod concipitur timore? dicit, quod concipitur timore?

Tertio, Quare non dicitur, quod con- Tertio, Quare non dicitur, quod con- cipitur amore? cipitur amore?

AD PRIMUM autem objicitur : AD PRIMUM autem objicitur :

1. Per hoc quod habetur, Matth. 1, 1. Per hoc quod habetur, Matth. 1, 2, in Glossa: Pænitentiam agite, etc., 2, in Glossa: Pænitentiam agite, etc., ubi dicit Glossa: «Prima virtus est per ubi dicit Glossa: «Prima virtus est per poenitentiam perimere veterem homi- poenitentiam perimere veterem homi- nem: » ergo nulla virtus antecedit pœ- nem: » ergo nulla virtus antecedit pœ- nitentiam. nitentiam.

: :

2. Item, Poenitentia est causa justifica- 2. Item, Poenitentia est causa justifica- tionis sed in justificatione omnes virtu- tionis sed in justificatione omnes virtu- tes infunduntur: ergo per consequens tes infunduntur: ergo per consequens est causa omnis virtutis: ergo ipsa est est causa omnis virtutis: ergo ipsa est prima inter omnes virtutes: quia causa prima inter omnes virtutes: quia causa prior est causato. PROBATUR autem prima prior est causato. PROBATUR autem prima

per Hilarium in libro I de Trinitate, ubi per Hilarium in libro I de Trinitate, ubi dicit sic: « Sicut in baptismo omnia pec- · dicit sic: « Sicut in baptismo omnia pec- · cata remitti credimus, vel per martyrium cata remitti credimus, vel per martyrium nullum credimus peccatum imputari : nullum credimus peccatum imputari : ita pœnitentiæ compunctione fructuosa. ita pœnitentiæ compunctione fructuosa. deleri fatemur peccatum: lacrymæ enim deleri fatemur peccatum: lacrymæ enim poenitentium apud Deum pro baptismo poenitentium apud Deum pro baptismo reputantur. » reputantur. »

Item, Bernardus dicit, quod << prius Item, Bernardus dicit, quod << prius exstirpanda sunt vitia, quam inserantur exstirpanda sunt vitia, quam inserantur virtutes » sed poenitentia exstirpat vi- virtutes » sed poenitentia exstirpat vi- tia: ergo ipsa est ante insertionem vir- tia: ergo ipsa est ante insertionem vir- tutum ergo nulla virtus præcedit eam. tutum ergo nulla virtus præcedit eam.

Item, Augustinus: « Nullus nisi pœ- Item, Augustinus: « Nullus nisi pœ- niteat eum veteris vitæ, novam inchoare niteat eum veteris vitæ, novam inchoare potest: »sed abjectio veteris vitæ est potest: »sed abjectio veteris vitæ est ante inchoationem novæ: ergo pœniten- ante inchoationem novæ: ergo pœniten- tia est ante inchoationem novæ vitæ : tia est ante inchoationem novæ vitæ : inchoatio autem novæ vitæ est per vir- inchoatio autem novæ vitæ est per vir- tutes ergo pœnitentia est ante alias vir- tutes ergo pœnitentia est ante alias vir- tutes. tutes.

3. Item, Ad Hebr. vi, 1, dicitur: Non 3. Item, Ad Hebr. vi, 1, dicitur: Non rursum jacientes fundamentum pœni- rursum jacientes fundamentum pœni- tentiæ ab operibus mortuis sed funda- tentiæ ab operibus mortuis sed funda- mentum est primum: ergo poenitentia mentum est primum: ergo poenitentia est prima. est prima.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Vita est primus actus animæ in 1. Vita est primus actus animæ in corpore, vel primus actus substantiæ: sed corpore, vel primus actus substantiæ: sed vita in moralibus proportionaliter re- vita in moralibus proportionaliter re- spondet vitæ in natura: ergo et in mora- spondet vitæ in natura: ergo et in mora- libus est primus actus vita: hic autem libus est primus actus vita: hic autem est actus fidei: ergo fides est prima vir- est actus fidei: ergo fides est prima vir- tus. PROBATIO quod fidei est actus, ad tus. PROBATIO quod fidei est actus, ad Roman. 1, 17, et ad Hebr. x, 38: Justus Roman. 1, 17, et ad Hebr. x, 38: Justus ex fide vivit. ex fide vivit.

2. Item, Primum purificans cor est 2. Item, Primum purificans cor est prima virtus purgatoria: sed fides est prima virtus purgatoria: sed fides est primum cor purificans: ergo est prima primum cor purificans: ergo est prima virtus. PROBATIO mediæ, Act. xv, 9: Fide virtus. PROBATIO mediæ, Act. xv, 9: Fide purificans corda eorum. purificans corda eorum.

3. Item, Beatus Gregorius et Beda di- 3. Item, Beatus Gregorius et Beda di- cunt, quod timor ex fide nascitur: ergo cunt, quod timor ex fide nascitur: ergo fides prior est timore: sed quod est prius fides prior est timore: sed quod est prius priore, est prius posteriore: sed timor priore, est prius posteriore: sed timor est prior pœnitentia, quia timore conci- est prior pœnitentia, quia timore conci- pitur poenitentia, ut dicitur in Littera: pitur poenitentia, ut dicitur in Littera: ergo fides prior est pœnitentia: ergo ergo fides prior est pœnitentia: ergo pœnitentia non est prima virtus. pœnitentia non est prima virtus.

Sed Sed

lu:io. lu:io.

Ad I. Ad I.

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 10. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 10.

4. Item, In omni opere vel motu prius 4. Item, In omni opere vel motu prius est dirigens quam exsequens: prius enim est dirigens quam exsequens: prius enim est aperire oculos, quam ambulare: ergo est aperire oculos, quam ambulare: ergo prius est videre de quo dolendum est, prius est videre de quo dolendum est, quam dolere: hoc autem ostendit fides: quam dolere: hoc autem ostendit fides: ergo fides est ante pœnitentiam. ergo fides est ante pœnitentiam.

SOLUTIO. Dicendum, quod habitus vir- SOLUTIO. Dicendum, quod habitus vir- tutum omnes infunduntur simul tempo- tutum omnes infunduntur simul tempo- re: tamen natura unius habet ordinem ad re: tamen natura unius habet ordinem ad alium secundum ordinem suorum ac- alium secundum ordinem suorum ac- tuum quia actus sunt prævii habitibus. tuum quia actus sunt prævii habitibus. Unde sine præjudicio quorumdam mo- Unde sine præjudicio quorumdam mo- dernorum aliter dicentium, dico cum an- dernorum aliter dicentium, dico cum an- tiquis, quod illa prioritate fides prima tiquis, quod illa prioritate fides prima est, sed pœnitentia proxima est justifica- est, sed pœnitentia proxima est justifica- tioni, et timor Domini est media vir- tioni, et timor Domini est media vir- tus, et spes similiter. Hoc autem expresse tus, et spes similiter. Hoc autem expresse videri potest ex ipso motu pœnitentis, videri potest ex ipso motu pœnitentis, de quo dicit Gregorius, quod inter spem de quo dicit Gregorius, quod inter spem et timorem fide stabilimur: necesse est et timorem fide stabilimur: necesse est enim accedentem ad Deum primo cre- enim accedentem ad Deum primo cre- dere, quia est, et quia remunerator est dere, quia est, et quia remunerator est bonorum, et retributor malorum. * Ex bonorum, et retributor malorum. * Ex isto autem conceptu habituali et actuali isto autem conceptu habituali et actuali præhabito, consequitur timor pœnarum, præhabito, consequitur timor pœnarum, et spes bonorum, et veniæ, vel bonorum et spes bonorum, et veniæ, vel bonorum per veniam et ex isto dolor de peccatis per veniam et ex isto dolor de peccatis spe veniæ ex consideratione pœnæ. Et spe veniæ ex consideratione pœnæ. Et hoc antiqui concorditer scribunt et di- hoc antiqui concorditer scribunt et di- cunt cunt

licet quidam moderni quadam de- licet quidam moderni quadam de- liberatione aliud dicere conentur. liberatione aliud dicere conentur.

DICENDUM ergo ad primum, quod prima DICENDUM ergo ad primum, quod prima virtus dicitur ibi proxima, non quæ se- virtus dicitur ibi proxima, non quæ se- cundum ordinem naturæ est prima. Vel cundum ordinem naturæ est prima. Vel dicatur melius, quod poenitentia dicitur dicatur melius, quod poenitentia dicitur prima, non simpliciter prima virtutum, prima, non simpliciter prima virtutum, sed ex parte subjecti justificabilis: quia sed ex parte subjecti justificabilis: quia ex parte illius prius est abjicere vitia, ex parte illius prius est abjicere vitia, quam imbui virtutibus: et cum per pœ- quam imbui virtutibus: et cum per pœ- nitentiam abjiciantur vitia, erit ipsa ex nitentiam abjiciantur vitia, erit ipsa ex parte materiæ sui subjecti prima. Et hoc parte materiæ sui subjecti prima. Et hoc est primum generatione, et non forma- est primum generatione, et non forma- liter et non est primum natura nisi eo liter et non est primum natura nisi eo modo quo materia dicitur natura: et hoc modo quo materia dicitur natura: et hoc est per posterius, ut vult Philosophus. est per posterius, ut vult Philosophus.

Ad Hebr. x1, 6: Credere oportet accedentem ad Ad Hebr. x1, 6: Credere oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator Deum quia est, et inquirentibus se remunerator

423 423

AD ALIUD dicendum, quod ex hoc quod Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod ex hoc quod Ad 2. est causa justificationis, non probatur est causa justificationis, non probatur prior nisi modo dicto. Causa enim justi- prior nisi modo dicto. Causa enim justi- ficationis est duplex, scilicet removens ficationis est duplex, scilicet removens contrarium, et est formalis causa: for- contrarium, et est formalis causa: for- malis autem causa justificationis non est malis autem causa justificationis non est poenitentia in eo quod hujusmodi, sed poenitentia in eo quod hujusmodi, sed potius justitia : sed est removens contra- potius justitia : sed est removens contra- rium ex parte materiæ. Per hoc etiam rium ex parte materiæ. Per hoc etiam patet solutio ad dicta trium Doctorum, patet solutio ad dicta trium Doctorum, scilicet Hilarii, Bernardi, et Augustini. scilicet Hilarii, Bernardi, et Augustini.

AD ALIUD dicendum, quod fundamen- AD ALIUD dicendum, quod fundamen- tum dicitur bonorum ex parte præpara- tum dicitur bonorum ex parte præpara- tionis subjecti sive loci, ubi ædificandum tionis subjecti sive loci, ubi ædificandum est, et non sicut primum substans quod est, et non sicut primum substans quod est pars essentialis ædificii: quia sic fi- est pars essentialis ædificii: quia sic fi- des est fundamentum. des est fundamentum.

Et Et

per hoc patet solutio ad totum. per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

Qualiter pænitentia timore concipiatur? Qualiter pænitentia timore concipiatur?

Secundum quæritur, Qualiter pœni- Secundum quæritur, Qualiter pœni- tentia timore concipiatur ? tentia timore concipiatur ?

Videtur autem quod non concipiatur : Videtur autem quod non concipiatur : quia omnes virtutes simul dantur per quia omnes virtutes simul dantur per infusionem ergo nulla concipitur per infusionem ergo nulla concipitur per aliam, ut videtur. aliam, ut videtur.

PRÆTERA, Qualiter concipitur potius PRÆTERA, Qualiter concipitur potius quam generatur ? quam generatur ?

ULTERIUS quæritur, Si timore, conci- ULTERIUS quæritur, Si timore, conci- pitur, quo timore concipiatur ? pitur, quo timore concipiatur ?

Videtur autem, quod servili: quia ille Videtur autem, quod servili: quia ille prius est, et fugit poenam : ergo inducit prius est, et fugit poenam : ergo inducit dolorem de merito vel reatu poenæ : et dolorem de merito vel reatu poenæ : et hic est actus pœnitentiæ: ergo concipitur hic est actus pœnitentiæ: ergo concipitur timore servili. timore servili.

CONTRA: Conceptum est intra conci- CONTRA: Conceptum est intra conci- piens: ergo pœnitentia est intra timorem piens: ergo pœnitentia est intra timorem

sit. sit.

Ad 3. Ad 3.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

424 424

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

concipientem, sed pœnitentia est cum concipientem, sed pœnitentia est cum gratia ergo timor est gratuitus, quo gratia ergo timor est gratuitus, quo concipitur pœnitentia: sed servilis timor concipitur pœnitentia: sed servilis timor non est gratuitus: ergo non concipitur non est gratuitus: ergo non concipitur timore servili, ut videtur, sed initiali. timore servili, ut videtur, sed initiali.

SOLUTIO. Dicendum, quod conceptum SOLUTIO. Dicendum, quod conceptum dicit intus captum, imperfectum : et ideo dicit intus captum, imperfectum : et ideo cum duo sint inter quæ movetur pœni- cum duo sint inter quæ movetur pœni- tens, ut dicit Gregorius, scilicet spes, tens, ut dicit Gregorius, scilicet spes, et timor et duo sint in pœnitentia, sci- et timor et duo sint in pœnitentia, sci- licet dolor, et gratia informans, quam licet dolor, et gratia informans, quam consequitur gaudium de dolore, ut infra consequitur gaudium de dolore, ut infra habebitur. Ex parte spei magis se tenent habebitur. Ex parte spei magis se tenent gratia et gaudium quæ sunt perfectiva gratia et gaudium quæ sunt perfectiva pœnitentiæ in quantum est meritoria: pœnitentiæ in quantum est meritoria: ex parte autem timoris magis se tenet ex parte autem timoris magis se tenet dolor qui est materialis in pœnitentia, et dolor qui est materialis in pœnitentia, et secundum se imperfectus. Et hoc patet secundum se imperfectus. Et hoc patet ex hoc quod contritio dolorem commu- ex hoc quod contritio dolorem commu- nem habet cum attritione cum tamen nem habet cum attritione cum tamen attritio sit dolor informis de peccatis: et attritio sit dolor informis de peccatis: et quia conceptum dicit intus captum im- quia conceptum dicit intus captum im- perfectum, et ex parte doloris tenet se ad perfectum, et ex parte doloris tenet se ad timorem, dicitur magis, quod timore timorem, dicitur magis, quod timore concipitur, quam spe vel alia virtute. concipitur, quam spe vel alia virtute.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet omnes simul tempore infundantur, ta- omnes simul tempore infundantur, ta- men habent ordinem quemdam secun- men habent ordinem quemdam secun- dum naturam actuum ipsarum virtutum, dum naturam actuum ipsarum virtutum, et etiam ex parte subjecti cui infundun- et etiam ex parte subjecti cui infundun- tur, ut in præcedenti quæstione determi- tur, ut in præcedenti quæstione determi- natum est. natum est.

AD ALIUD dicendum, quod generari AD ALIUD dicendum, quod generari ædificationem dicit perfecti : et secun- ædificationem dicit perfecti : et secun- dum hoc poenitentia reducitur etiam ad dum hoc poenitentia reducitur etiam ad timorem ut ad effectum, ut in se claudit timorem ut ad effectum, ut in se claudit poenitentiam. poenitentiam.

AD ALIUD dicendum, quod uterque ti- AD ALIUD dicendum, quod uterque ti- mor potest significari cum dicitur, Po- mor potest significari cum dicitur, Po- nitentiæ virtus timore concipitur. Per nitentiæ virtus timore concipitur. Per concipiens autem potest significari effi- concipiens autem potest significari effi- ciens extra, et claudens in se pœniten- ciens extra, et claudens in se pœniten- tiam, non simpliciter, sed imperfectam : tiam, non simpliciter, sed imperfectam : et hoc est in dolore attritionis. et hoc est in dolore attritionis.

Et sic non sequitur quod in contra- Et sic non sequitur quod in contra- rium objicitur: quia pœnitentia sic ac- rium objicitur: quia pœnitentia sic ac-

cepta est sicut puerperium informe, et cepta est sicut puerperium informe, et ideo est sine gratia: et ideo generat eam ideo est sine gratia: et ideo generat eam et claudit in se timor servilis. Si autem et claudit in se timor servilis. Si autem intelligatur per concipiens generans intra intelligatur per concipiens generans intra et claudens poenitentiam habentem for- et claudens poenitentiam habentem for- mam gratiæ, sicut clauduntur puerperia mam gratiæ, sicut clauduntur puerperia formata tunc concipiens erit timor ini- formata tunc concipiens erit timor ini- tialis et non valet primum argumen- tialis et non valet primum argumen- tum, quia ostensio pœnæ non tum, quia ostensio pœnæ non est causa est causa poenitentiæ in eo quod hujusmodi, sed poenitentiæ in eo quod hujusmodi, sed doloris tantum. doloris tantum.

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

Quare poenitentia non concipiatur amo- Quare poenitentia non concipiatur amo- re, vel alia virtute? re, vel alia virtute?

Tertio quæritur, Quare non concipia- Tertio quæritur, Quare non concipia- tur amore vel alia virtute ? tur amore vel alia virtute ?

Fide enim videtur concipi, quia Fide enim videtur concipi, quia

1. Fides est in intellectu, ut prius ha- 1. Fides est in intellectu, ut prius ha- bitum est ergo videtur ipsa esse conci- bitum est ergo videtur ipsa esse conci- piens. piens.

2. Item, Amor est mater virtutum : 2. Item, Amor est mater virtutum : et matris est concipere: ergo videtur, et matris est concipere: ergo videtur, quod amore concipiatur. quod amore concipiatur.

3. Item, Sicut supra habitum est, 3. Item, Sicut supra habitum est, etiam timoris radix et causa est amor: etiam timoris radix et causa est amor: ergo amor est primum concipiens et ti- ergo amor est primum concipiens et ti- morem et poenitentiam. morem et poenitentiam.

4. Item, Convertens ad Deum pœni- 4. Item, Convertens ad Deum pœni- tentia, quæ vere pœnitentia est, amor tentia, quæ vere pœnitentia est, amor est, et primum est amor, ut habitum est, et primum est amor, ut habitum est: ergo est prima causa pœnitentiæ : est: ergo est prima causa pœnitentiæ : ergo concipiens. ergo concipiens.

SOLUTIO. Dicendum, quod omnes illæ Sol SOLUTIO. Dicendum, quod omnes illæ Sol quæstiones leves sunt. Dicendum tamen, quæstiones leves sunt. Dicendum tamen, quod fides prima est in intellectu, et quod fides prima est in intellectu, et amor secundum ordinem ad bonum prima amor secundum ordinem ad bonum prima virtutum in affectu, et timor prima virtu- virtutum in affectu, et timor prima virtu- tum in affectu secundum recessum a ma- tum in affectu secundum recessum a ma- lo. Et ita secundum diversas considera- lo. Et ita secundum diversas considera- tiones nihil prohibet diversas esse pri- tiones nihil prohibet diversas esse pri- mas sed tamen concipiens imperfectam mas sed tamen concipiens imperfectam

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A. ART. 12. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A. ART. 12.

pœnitentiam, et in se claudens, hoc est pœnitentiam, et in se claudens, hoc est efficiens poenitentiæ immediate conjun- efficiens poenitentiæ immediate conjun- ctum ei, et hoc non est nisi timor, ut ctum ei, et hoc non est nisi timor, ut prius ostensum est. Per primam autem prius ostensum est. Per primam autem distinctionem patet solutio objectionum : distinctionem patet solutio objectionum : quia super illam distinctionem proceduut quia super illam distinctionem proceduut

omnes. omnes.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

425 425

diffiniri Poenitentia est præterita mala diffiniri Poenitentia est præterita mala plangere. plangere.

4. Si dicas, quod plangere est neces- 4. Si dicas, quod plangere est neces- sarium poenitenti propter dolorem qui sarium poenitenti propter dolorem qui supponitur in nomine pœnitentiæ: do- supponitur in nomine pœnitentiæ: do- lens enim non potest non plangere. Ad- lens enim non potest non plangere. Ad- huc falsum esse videtur: quia aut in- huc falsum esse videtur: quia aut in- fusio gratiæ præcedit dolorem illum, aut fusio gratiæ præcedit dolorem illum, aut non. Si non tunc dolor attritionis est, non. Si non tunc dolor attritionis est, et non poenitentiæ : ergo illum non se- et non poenitentiæ : ergo illum non se- quitur plangere quod essentialiter diffinit quitur plangere quod essentialiter diffinit poenitentiam et sic nihil esset quod poenitentiam et sic nihil esset quod dicit Ambrosius. Si præcedit eum gratia: dicit Ambrosius. Si præcedit eum gratia:

An diffinitio poenitentiæ sit bene assigna- tunc in instanti in quo infunditur gratia, An diffinitio poenitentiæ sit bene assigna- tunc in instanti in quo infunditur gratia,

ta ab Ambrosio ? ta ab Ambrosio ?

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, ibi, A, § 3 : « Est enim pœnitentia, ut ibi, A, § 3 : « Est enim pœnitentia, ut ait Ambrosius, mala præterita plange- ait Ambrosius, mala præterita plange-

re, etc. » re, etc. »

Objicitur enim contra hanc diffinitio- Objicitur enim contra hanc diffinitio- nem: quia nem: quia

1. Sicut dicit Philosophus in VI Topi- 1. Sicut dicit Philosophus in VI Topi- corum, peccant qui ponunt in diffinitio- corum, peccant qui ponunt in diffinitio- ne habitus actum, ut genus: sed plan- ne habitus actum, ut genus: sed plan- gere præterita mala est actus: ergo non gere præterita mala est actus: ergo non cadit in diffinitione poenitentiæ quæ est cadit in diffinitione poenitentiæ quæ est

habitus. habitus.

2. Item, Plangere dicit lamentum : 2. Item, Plangere dicit lamentum : non autem omnis poenitens potest habere non autem omnis poenitens potest habere lamentum ergo non est pœnitentiæ lamentum ergo non est pœnitentiæ essentiale præterita mala plangere. essentiale præterita mala plangere.

3. Si forte dicas, quod plangere dicit 3. Si forte dicas, quod plangere dicit planctum cordis, non oculorum, vel sen- planctum cordis, non oculorum, vel sen- sus in carne. Videtur, quod adhuc non sit sus in carne. Videtur, quod adhuc non sit essentiale pœnitentiæ plangere plangere essentiale pœnitentiæ plangere plangere enim sive sit interius, sive exterius, enim sive sit interius, sive exterius, dicit actum elicitum de potentia infor- dicit actum elicitum de potentia infor- mata gratia. Ad hoc autem ut eliciatur, mata gratia. Ad hoc autem ut eliciatur, exigitur tempus, ante quod ipse pœni- exigitur tempus, ante quod ipse pœni- tens est in gratia quæ infunditur in in- tens est in gratia quæ infunditur in in- stanti. Ponamus ergo, quod gratiam ha- stanti. Ponamus ergo, quod gratiam ha- beat, et non eliciat actum plangendi, et beat, et non eliciat actum plangendi, et sic moriatur constat, quod salvabitur sic moriatur constat, quod salvabitur cum habeat gratiam: ergo habuit pœni- cum habeat gratiam: ergo habuit pœni- tentiam valentem ad salutem sine plan- tentiam valentem ad salutem sine plan- ctu in actu ergo non est essentiale pœ- ctu in actu ergo non est essentiale pœ- nitentiæ plangere: ergo non sic debet nitentiæ plangere: ergo non sic debet

simul infunduntur cum ea omnes virtutes: simul infunduntur cum ea omnes virtutes: ergo et poenitentia: et hanc infusionem ergo et poenitentia: et hanc infusionem sequitur dolor qui non potest esse nisi sequitur dolor qui non potest esse nisi in tempore et inter instans infusionis in tempore et inter instans infusionis virtutum, et tempus doloris est tempus : virtutum, et tempus doloris est tempus : ergo aliquod est tempus in quo est pœ- ergo aliquod est tempus in quo est pœ- nitentia virtus, et non dolor, vel plan- nitentia virtus, et non dolor, vel plan- ctus igitur non est essentiale poeniten- ctus igitur non est essentiale poeniten- tiæ dolere et plangere, ut videtur. tiæ dolere et plangere, ut videtur.

5. Si forte dicas, quod dolor attritio- 5. Si forte dicas, quod dolor attritio- nis sit dolor contritionis secundum opi- nis sit dolor contritionis secundum opi- nionem eorum qui dicunt, quod natura- nionem eorum qui dicunt, quod natura- lia fiunt gratuita. Videtur adhuc hoc esse lia fiunt gratuita. Videtur adhuc hoc esse falsum quia, Matth. 11, 8, super illud: falsum quia, Matth. 11, 8, super illud: Facite fructum dignum pœnitentiæ, etc. Facite fructum dignum pœnitentiæ, etc. Glossa « Discretio est in pœnitentia Glossa « Discretio est in pœnitentia quæ timorem Dei et metum pœnarum quæ timorem Dei et metum pœnarum ante oculos ponit, recolens antiquæ tur- ante oculos ponit, recolens antiquæ tur- pitudinis. Sic dolor cordis in fletus erum- pitudinis. Sic dolor cordis in fletus erum- pit: quia sine dolore nulla sunt vulnera, pit: quia sine dolore nulla sunt vulnera, si vitalia membrorum non fuerint cir- si vitalia membrorum non fuerint cir- cummortua. Gratia est quod sentit, sen- cummortua. Gratia est quod sentit, sen- tiens quærit sanitatem. » Huc usque ver- tiens quærit sanitatem. » Huc usque ver- ba Glossæ. Ergo gratia dat sentire, sicut ba Glossæ. Ergo gratia dat sentire, sicut dicitur in ultima parte Glossæ : ergo dicitur in ultima parte Glossæ : ergo gratia dolorem præcedit, sicut causa gratia dolorem præcedit, sicut causa effectum et ita habetur propositum. effectum et ita habetur propositum.

Item objicitur de hoc quod dicit, Item objicitur de hoc quod dicit, « Præterita mala. » « Præterita mala. »

1. Præterita enim mala non possunt 1. Præterita enim mala non possunt non esse præterita: sed stultum est plan- non esse præterita: sed stultum est plan- gere quod non potest non esse gere quod non potest non esse omnis poenitens est stultus. omnis poenitens est stultus.

: ergo : ergo

2. Item, Per pœnitentiam efficitur 2. Item, Per pœnitentiam efficitur

426 426

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

peccator conformis divinæ voluntati : peccator conformis divinæ voluntati : ergo vult hoc quod Deus vult: sed vult ergo vult hoc quod Deus vult: sed vult præteritum factum esse: ergo et pecca- præteritum factum esse: ergo et pecca- tor vult præteritum factum esse: sed tor vult præteritum factum esse: sed nemo sapiens plangit hoc quod vult fuis- nemo sapiens plangit hoc quod vult fuis- se ergo pœnitens qui sapiens est, non se ergo pœnitens qui sapiens est, non plangit mala præterita, ut videtur. plangit mala præterita, ut videtur.

3. Si forte dicas, quod licet respectu 3. Si forte dicas, quod licet respectu præteritorum necessariorum non sit vo- præteritorum necessariorum non sit vo- luntas absoluta, tamen est velleitas quæ luntas absoluta, tamen est velleitas quæ est idem quod conditionata voluntas, est idem quod conditionata voluntas, scilicet quod vellet "præterita mala non scilicet quod vellet "præterita mala non esse, si hoc esset possibile: ergo secun- esse, si hoc esset possibile: ergo secun- dum hoc poenitens simpliciter vult præ- dum hoc poenitens simpliciter vult præ- terita mala facta esse, et sub conditione terita mala facta esse, et sub conditione vellet non esse: ergo simpliciter non vellet non esse: ergo simpliciter non plangit mala præterita : cum tamen Am- plangit mala præterita : cum tamen Am- brosius supra innuat, quod mala præter- brosius supra innuat, quod mala præter- ita plangit. ita plangit.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, « Mala, etc. » « Mala, etc. »

Aut enim plangit mala quæ sunt, aut Aut enim plangit mala quæ sunt, aut mala quæ non sunt. Si mala quæ sunt, mala quæ non sunt. Si mala quæ sunt, cum non sunt mala nisi quando insunt, cum non sunt mala nisi quando insunt, videtur quod insunt: sed opposita non videtur quod insunt: sed opposita non insunt simul ergo cum mala insunt, insunt simul ergo cum mala insunt, virtutes non insunt, nec gratia : virtutes non insunt, nec gratia : ergo ergo cum plangit mala, non habet gratiam cum plangit mala, non habet gratiam nec virtutes ergo talis planctus non est nec virtutes ergo talis planctus non est planctus poenitentiæ virtutis, et gratia planctus poenitentiæ virtutis, et gratia informatus, quod falsum est. Si autem informatus, quod falsum est. Si autem plangat mala quæ non sunt. CONTRA: plangat mala quæ non sunt. CONTRA: Nullus dolet de eo quod non est, secun- Nullus dolet de eo quod non est, secun- dum quod non est : ergo nec plangit dum quod non est : ergo nec plangit illud ergo non plangit mala quæ non illud ergo non plangit mala quæ non

sunt. sunt.

« «

ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, Et plangenda iterum non commit- Et plangenda iterum non commit-

tere. » tere. »

1. Per illam enim particulam expresse 1. Per illam enim particulam expresse videtur, quod qui patitur recidivum, videtur, quod qui patitur recidivum, quod numquam poenituit et hoc statim quod numquam poenituit et hoc statim infra in hac eadem distinctione condem- infra in hac eadem distinctione condem- natur pro hæresi. natur pro hæresi.

2. Præterea, Videtur quod hoc appo- 2. Præterea, Videtur quod hoc appo- situm non sit essentiale pœnitentiæ. Pri- situm non sit essentiale pœnitentiæ. Pri- mo quidem per diffinitionem Ambrosii, mo quidem per diffinitionem Ambrosii,

quæ infra ponetur: « Pœnitentia vera quæ infra ponetur: « Pœnitentia vera est dolor cordis et amaritudo animæ est dolor cordis et amaritudo animæ

pro malis quæ quisque commisit. » pro malis quæ quisque commisit. » In hac enim totum esse pœnitentiæ ex- In hac enim totum esse pœnitentiæ ex- plicatur: et tamen nihil tangitur de pec- plicatur: et tamen nihil tangitur de pec-

catis futuris. catis futuris.

3. Idem videtur per rationem : Pœni- 3. Idem videtur per rationem : Pœni- tentia enim respectu præteritorum est, tentia enim respectu præteritorum est, ut accipitur ex principio III Ethicorum: ut accipitur ex principio III Ethicorum: non igitur diffinienda est respectu futuro- non igitur diffinienda est respectu futuro-

rum. rum.

4. Item, Boetius dicit esse locum a 4. Item, Boetius dicit esse locum a communiter accidentibus: poenituit: er- communiter accidentibus: poenituit: er- go peccavit. Non autem est a commu- go peccavit. Non autem est a commu- niter accidentibus: poenituit: ergo ca- niter accidentibus: poenituit: ergo ca- vebit futurum peccatum: ergo videtur, vebit futurum peccatum: ergo videtur, quod poenitentia respiciat præteritum, et quod poenitentia respiciat præteritum, et non futurum: ergo non est diffinienda non futurum: ergo non est diffinienda pœnitentia per futurum. pœnitentia per futurum.

5. Item, Poenitentia differt a cautela: 5. Item, Poenitentia differt a cautela: poenitentia enim non est cautela, nec e poenitentia enim non est cautela, nec e converso. Cum igitur cautela sit respe- converso. Cum igitur cautela sit respe- ctu futuri, pœnitentia non erit ejusdem, ctu futuri, pœnitentia non erit ejusdem, ut videtur. ut videtur.

6. Item, Pœnitere non est poenitentia: 6. Item, Pœnitere non est poenitentia: ergo diffinitio pœnitentiæ non est diffini- ergo diffinitio pœnitentiæ non est diffini- tio ejus quod est pœnitere: sed statim tio ejus quod est pœnitere: sed statim in Littera dicitur, quod pœnitere est in Littera dicitur, quod pœnitere est anteacta mala deflere, et flenda non anteacta mala deflere, et flenda non committere quod penitus idem est cum committere quod penitus idem est cum priori diffinitione: ergo videtur, quod priori diffinitione: ergo videtur, quod peccet Magister in Littera. peccet Magister in Littera.

7. Item, Videtur quod partes hujus diffi- 7. Item, Videtur quod partes hujus diffi- nionis male ordinentur: quia Augustinus nionis male ordinentur: quia Augustinus in libro de Ecclesiasticis dogmatibus dif- in libro de Ecclesiasticis dogmatibus dif- finit eam sic: « Poenitentia vera est, finit eam sic: « Poenitentia vera est, poenitenda non admittere et admissa de- poenitenda non admittere et admissa de- flere. » Ergo quod erat respectu futuri, flere. » Ergo quod erat respectu futuri, deberet esse prior pars in ordine diffinio- deberet esse prior pars in ordine diffinio- nis et id quod est respectu præteriti, nis et id quod est respectu præteriti, deberet esse posterior. deberet esse posterior.

conve- conve-

ULTERIUS hic quæritur, Utrum ULTERIUS hic quæritur, Utrum niat hæc diffinitio pœnitentiæ sacramen- niat hæc diffinitio pœnitentiæ sacramen- to, vel poenitentiæ virtuti ? to, vel poenitentiæ virtuti ?

Videtur autem, quod non sacramen- Videtur autem, quod non sacramen- to: quia to: quia

Sacramento essentiale est esse signum Sacramento essentiale est esse signum et causam nihil autem autem hic poni- et causam nihil autem autem hic poni-

Quæst Quæst

Jolutio. Jolutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 12. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 12.

nitur quod sit causa et signum secundum nitur quod sit causa et signum secundum quod hujusmodi: ergo non est data de quod hujusmodi: ergo non est data de poenitentia prout est sacramentum. poenitentia prout est sacramentum.

2. Item, Poenitentia sacramentum, ut 2. Item, Poenitentia sacramentum, ut infra dicitur, habet partes, contritio- infra dicitur, habet partes, contritio- nem, et confessionem, et satisfactionem : nem, et confessionem, et satisfactionem : et nihil ponitur quod respondeat confes- et nihil ponitur quod respondeat confes- sioni et satisfactioni : ergo de sacra- sioni et satisfactioni : ergo de sacra- mento poenitentiæ data non est hæc dif- mento poenitentiæ data non est hæc dif- finitio. finitio.

CONTRA: Omnibus quibus injungitur CONTRA: Omnibus quibus injungitur poenitentia a sacerdote, specialiter præ- poenitentia a sacerdote, specialiter præ- cipitur ut plangant præterita, et futura cipitur ut plangant præterita, et futura non committant: ergo videtur, quod non committant: ergo videtur, quod illud quod ille dicit, de sacramento pœ- illud quod ille dicit, de sacramento pœ- nitentiæ intelligatur. nitentiæ intelligatur.

SOLUTIO. Dicendum, quod hæc diffini- SOLUTIO. Dicendum, quod hæc diffini- tio data est per effectum, et non est diffi- tio data est per effectum, et non est diffi- nitio proprie loquendo, sed qualiscum- nitio proprie loquendo, sed qualiscum- que assignatio est enim actus effectus que assignatio est enim actus effectus habitus, eo quod habitus movet liberum habitus, eo quod habitus movet liberum arbitrium naturæ ad talem actum. Et arbitrium naturæ ad talem actum. Et tangit duo quæ sunt pœnitentiæ secun- tangit duo quæ sunt pœnitentiæ secun- dum actum exercitæ. Unum quod est es- dum actum exercitæ. Unum quod est es- sentiale, et hoc est præterita mala plan- sentiale, et hoc est præterita mala plan- gere et alterum quod coexistit illi, ut id gere et alterum quod coexistit illi, ut id quod est essentiale, sit efficax : et hoc quod est essentiale, sit efficax : et hoc est plangenda non committere: et ideo est plangenda non committere: et ideo quidam antiqui dixerunt, quod hoc est quidam antiqui dixerunt, quod hoc est fundamentum ad primum, quia sine illo fundamentum ad primum, quia sine illo primum nihil valet. primum nihil valet.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod di- AD PRIMUM ergo dicendum, quod di- ctum Philosophi intelligitur de diffini- ctum Philosophi intelligitur de diffini- tionibus datis per essentiam diffiniti : tionibus datis per essentiam diffiniti : hæc autem est data per proprium effe- hæc autem est data per proprium effe-

ctum. ctum.

Et si objicitur, quod causa prior est Et si objicitur, quod causa prior est effectu, et ideo non est diffinienda causa effectu, et ideo non est diffinienda causa per effectum. Dicendum, quod duplex per effectum. Dicendum, quod duplex est prioritas, scilicet quoad nos, et sim- est prioritas, scilicet quoad nos, et sim- pliciter simpliciter quidem causa prior pliciter simpliciter quidem causa prior est effectu quoad nos autem prior pot- est effectu quoad nos autem prior pot- est esse effectus, quam causa. Et sic data est esse effectus, quam causa. Et sic data est diffinitio, quæ assignatio quædam est diffinitio, quæ assignatio quædam est ex prioribus quoad nos. est ex prioribus quoad nos.

AD ALIUD dicendum, quod plangere di- AD ALIUD dicendum, quod plangere di-

1 Cf. Infra, Dist. XVI. 1 Cf. Infra, Dist. XVI.

427 427

et et

citur breviter dolere actu vel habitu citur breviter dolere actu vel habitu est essentialis actus pœnitentiæ, et ideo est essentialis actus pœnitentiæ, et ideo ponitur in ejus diffinitione. Et bene con- ponitur in ejus diffinitione. Et bene con- cedendum est hoc quod inducitur per cedendum est hoc quod inducitur per objectionem factam secundum quod do- objectionem factam secundum quod do- lor semper supponitur in pœnitente, cui lor semper supponitur in pœnitente, cui semper essentialiter conjungitur dolere. semper essentialiter conjungitur dolere. AD HOC quod objicitur in contrarium, AD HOC quod objicitur in contrarium, dicendum quod natura dolere est ante dicendum quod natura dolere est ante infusionem gratiæ, licet tempore simul infusionem gratiæ, licet tempore simul sint dolere ex informatione gratiæ, et sint dolere ex informatione gratiæ, et gratiæ infusio. Dico autem natura se- gratiæ infusio. Dico autem natura se- cundum quod natura dicitur materia: et cundum quod natura dicitur materia: et hoc patet ex hoc quod dicunt Doctores, hoc patet ex hoc quod dicunt Doctores, scilicet quod quatuor exiguntur ad justi- scilicet quod quatuor exiguntur ad justi- ficationem impii, scilicet motus liberi ar- ficationem impii, scilicet motus liberi ar- bitrii in peccatum, et motus liberi arbi- bitrii in peccatum, et motus liberi arbi- trii in Deum, et remissio culpæ, et gra- trii in Deum, et remissio culpæ, et gra- tiæ infusio. Motus autem liberi arbitrii tiæ infusio. Motus autem liberi arbitrii in peccatum est detestatio cum dolore. in peccatum est detestatio cum dolore. Et sic patet quod cum hic diffiniatur Et sic patet quod cum hic diffiniatur pœnitentia ex prioribus quoad nos, quod pœnitentia ex prioribus quoad nos, quod dolor natura præcedit gratiam, secun- dolor natura præcedit gratiam, secun- dum quod natura materia est, ut prius dum quod natura materia est, ut prius notet prioritatem ex parte subjecti et notet prioritatem ex parte subjecti et materiæ. materiæ.

AD ID autem quod objicitur contra AD ID autem quod objicitur contra hoc, dicendum quod falsum supponitur hoc, dicendum quod falsum supponitur in objectione: quia licet inter instans et in objectione: quia licet inter instans et instans sit tempus secundum Aristote- instans sit tempus secundum Aristote- lem, non tamen inter instans et tempus lem, non tamen inter instans et tempus est tempus sicut inter punctum et pun- est tempus sicut inter punctum et pun- ctum est linea, non tamen inter pun- ctum est linea, non tamen inter pun- ctum et lineam : et ita dico, quod inter ctum et lineam : et ita dico, quod inter instans infusionis gratiæ, et tempus in instans infusionis gratiæ, et tempus in quo meritorie dolet pœnitens, nihil est quo meritorie dolet pœnitens, nihil est medium. medium.

AD ID autem quod objicitur de Glossa AD ID autem quod objicitur de Glossa super Matthæum, dupliciter potest re- super Matthæum, dupliciter potest re- sponderi. Uno quidem modo, quod loqui- sponderi. Uno quidem modo, quod loqui- tur Glossa de gratia gratis data, quæ est tur Glossa de gratia gratis data, quæ est fides informis, quæ ante oculos ponit fides informis, quæ ante oculos ponit pœnas et cætera hujusmodi : et tunc nul- pœnas et cætera hujusmodi : et tunc nul- lam vim habet objectio. Aliter potest lam vim habet objectio. Aliter potest dici, quod loquitur de gratia gratum fa- dici, quod loquitur de gratia gratum fa- ciente et tunc dicendum, quod infusio ciente et tunc dicendum, quod infusio gratiæ præcedit dolorem, non tempore, gratiæ præcedit dolorem, non tempore,

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 1. Ad 1.

428 428

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed natura aliter tamen sumendo natu- sed natura aliter tamen sumendo natu- ram quam prius, scilicet pro forma: un- ram quam prius, scilicet pro forma: un- de infusio gratiæ præcedit dolorem sim- de infusio gratiæ præcedit dolorem sim- pliciter, dolor autem infusionem gratiæ pliciter, dolor autem infusionem gratiæ quoad nos, et ex parte materiæ. quoad nos, et ex parte materiæ.

AD HOC quod ulterius objicitur de hoc AD HOC quod ulterius objicitur de hoc quod dicit, «< Præterita mala, etc. » Di- quod dicit, «< Præterita mala, etc. » Di- cendum, quod planctus non est de pec- cendum, quod planctus non est de pec- catis prout sunt in perpetratione, sed catis prout sunt in perpetratione, sed potius prout perpetratio peccati aliquo. potius prout perpetratio peccati aliquo. modo antecedit (alias, causat) peccata modo antecedit (alias, causat) peccata quoad existere in subjecto: sicut dicitur quoad existere in subjecto: sicut dicitur communiter, quod peccatum transit actu, communiter, quod peccatum transit actu, et manet reatu: et hoc etiam in præce- et manet reatu: et hoc etiam in præce- dentibus est notatum. dentibus est notatum.

AD ALIUD dicendum, quod non opor- AD ALIUD dicendum, quod non opor- tet semper voluntatem nostram confor- tet semper voluntatem nostram confor- mare divinæ voluntati in volito: sed, mare divinæ voluntati in volito: sed, sicut notavimus super finem libri primi sicut notavimus super finem libri primi Sententiarum, sufficit quandoque confor- Sententiarum, sufficit quandoque confor- mare voluntatem nostram voluntati di- mare voluntatem nostram voluntati di- vinæ secundum causam efficientem : ut vinæ secundum causam efficientem : ut scilicet velimus hoc quod Deus vult nos scilicet velimus hoc quod Deus vult nos velle et hoc modo conformat pœnitens. velle et hoc modo conformat pœnitens.

AD ALIUD dicendum, quod pœnitens AD ALIUD dicendum, quod pœnitens simpliciter vult non fecisse peccatum : simpliciter vult non fecisse peccatum : licet enim respectu futuri sit contingens, licet enim respectu futuri sit contingens, et necessarium ex præterito (dico autem et necessarium ex præterito (dico autem necessarium per accidens), tamen illud necessarium per accidens), tamen illud necessarium causatum est a nostra vo- necessarium causatum est a nostra vo- luntate, et ideo non est necessarium nisi luntate, et ideo non est necessarium nisi secundum quid : et de hujusmodi potest secundum quid : et de hujusmodi potest esse voluntas simpliciter ut sint, vel non esse voluntas simpliciter ut sint, vel non sint. sint.

AD ID quod ulterius quæritur de hoc AD ID quod ulterius quæritur de hoc quod dicitur, « Mala, etc. » Dicendum, quod dicitur, « Mala, etc. » Dicendum, quod plangit mala quæ simpliciter non quod plangit mala quæ simpliciter non sunt, sed sunt secundum quid, scilicet in sunt, sed sunt secundum quid, scilicet in recordatione, et secundum effectum qui recordatione, et secundum effectum qui est reatus pœnæ : et per hoc patet, quod est reatus pœnæ : et per hoc patet, quod nec stultus est sic plangens, nec contra- nec stultus est sic plangens, nec contra- rietatem ad gratiam habens. rietatem ad gratiam habens.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen AD ID quod ulterius quæritur, dicen dum quod hoc quod dicit, «< Plangenda dum quod hoc quod dicit, «< Plangenda

1 Cf. Infra, Dist. XXII. 1 Cf. Infra, Dist. XXII.

non committere, » refertur ad proposi- non committere, » refertur ad proposi- tum, id est, quod habeat propositum de tum, id est, quod habeat propositum de cætero non peccandi et ideo hoc coexi- cætero non peccandi et ideo hoc coexi- stit pœnitentiæ : quia sicut in aliis sa- stit pœnitentiæ : quia sicut in aliis sa- cramentis semper aliquid exigit sacra- cramentis semper aliquid exigit sacra- mentum quod removeat fictionem, quam mentum quod removeat fictionem, quam refugit Spiritus sanctus et hoc ideo est refugit Spiritus sanctus et hoc ideo est apponendum in diffinitione quæ est ex apponendum in diffinitione quæ est ex his quæ sunt priora quoad nos, ut prius his quæ sunt priora quoad nos, ut prius

dictum est. dictum est.

: :

Et per hoc patet solutio ad sequentia ; Et per hoc patet solutio ad sequentia ; quia non est essentiale, et tamen quoad quia non est essentiale, et tamen quoad effectum pœnitentiæ consequendum, ne effectum pœnitentiæ consequendum, ne sit poenitens fictus, necesse est ut coexi- sit poenitens fictus, necesse est ut coexi- stat pœnitentiæ in pœnitente: et ideo stat pœnitentiæ in pœnitente: et ideo apponitur a Sanctis in notificatione pœ- apponitur a Sanctis in notificatione pœ- nitentiæ. nitentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod ista diffini- AD ALIUD dicendum, quod ista diffini- tio non est data per essentiam, sed po- tio non est data per essentiam, sed po- tius per effectum, ut dictum est: infra tius per effectum, ut dictum est: infra enim ait idem esse poenitere, ubi notat enim ait idem esse poenitere, ubi notat essentiam. essentiam.

Ad? Ad?

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus respicit ordinem partium ex parte pœni- respicit ordinem partium ex parte pœni- tentis quia in illo prius est removere tentis quia in illo prius est removere obstaculum, et deinde poni pœniten- obstaculum, et deinde poni pœniten- tiam Ambrosius autem ordinat partes tiam Ambrosius autem ordinat partes secundum quod sunt magis essentiales secundum quod sunt magis essentiales pœnitentiæ. pœnitentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod illa diffini- Ad AD ALIUD dicendum, quod illa diffini- Ad tio convenit pœnitentiæ in quantum est tio convenit pœnitentiæ in quantum est virtus, et in quantum est sacramentum : virtus, et in quantum est sacramentum : est enim virtus movens liberum arbi- est enim virtus movens liberum arbi- trium ad opus quod est flere peccatum, trium ad opus quod est flere peccatum, et eadem est sacramentum secundum et eadem est sacramentum secundum quod causalitatem trahit a signo et a vi quod causalitatem trahit a signo et a vi clavium a signo, dico, aliquo exterio- clavium a signo, dico, aliquo exterio- ri, de quo inferius erit sermo 1. ri, de quo inferius erit sermo 1.

Si autem objiciatur, quod diversorum Sed Si autem objiciatur, quod diversorum Sed diversum est esse, et diffinitio notat es- diversum est esse, et diffinitio notat es- sentiam, et virtus et sacramentum sunt sentiam, et virtus et sacramentum sunt diversa secundum esse. Dicendum, quod diversa secundum esse. Dicendum, quod in hac objectione multa falsa supponuntur. in hac objectione multa falsa supponuntur. Primum est, quod nihil prohibet idem Primum est, quod nihil prohibet idem diversificatum esse de esse diversorum, diversificatum esse de esse diversorum, sicut pœnitere in ratione actus, et in ra- sicut pœnitere in ratione actus, et in ra-

IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 13. IN IV SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 13.

429 429

tione actus manifestari in signis. Secun- tione actus manifestari in signis. Secun- dum est, quod illa diffinitio non dicit dum est, quod illa diffinitio non dicit esse, ut habitum est. Tertium est, quia esse, ut habitum est. Tertium est, quia poenitentia virtus, et poenitentia sacra- poenitentia virtus, et poenitentia sacra- mentum non sunt diversa subjecto, sed mentum non sunt diversa subjecto, sed ratione solum, et esse quod consequitur ratione solum, et esse quod consequitur rationem illam : quia virtus est, ut est rationem illam : quia virtus est, ut est movens liberum arbitrium ad opus: sed movens liberum arbitrium ad opus: sed sacramentum pœnitentia, prout conjun- sacramentum pœnitentia, prout conjun- gitur signis quibusdam significantibus et gitur signis quibusdam significantibus et causantibus gratiam interiorem, quæ or- causantibus gratiam interiorem, quæ or- dinatur contra actuale peccatum. dinatur contra actuale peccatum.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

Deinde quæritur de illa parte 1, in qua Deinde quæritur de illa parte 1, in qua Magister elidit errores qui sunt circa pœ- Magister elidit errores qui sunt circa pœ- nitentiam quæ dividitur in duas partes, nitentiam quæ dividitur in duas partes, secundum duos errores qui fuerunt con- secundum duos errores qui fuerunt con- tra pœnitentiam. Primus est eorum qui tra pœnitentiam. Primus est eorum qui dixerunt vere poenitentem non posse ca- dixerunt vere poenitentem non posse ca- dere et hic eliditur in residuo hujus di- dere et hic eliditur in residuo hujus di- stinctionis. Secundus est eorum qui di- stinctionis. Secundus est eorum qui di- cunt, quod aliquis manens in uno pecca- cunt, quod aliquis manens in uno pecca- to, potest facere pœnitentiam de alio : et to, potest facere pœnitentiam de alio : et hic eliditur in sequenti distinctione XV, hic eliditur in sequenti distinctione XV, quæ incipit ibi, A, « Et sicut in prædi- quæ incipit ibi, A, « Et sicut in prædi- ctis auctoritatibus illorum error convin- ctis auctoritatibus illorum error convin- citur, etc. » citur, etc. »