IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 2. IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 2.

4. Item, Fundamento non manente, 4. Item, Fundamento non manente, nihil eorum quæ sunt superædificata, nihil eorum quæ sunt superædificata, manent : accidens autem ædificatur manent : accidens autem ædificatur quoad esse super substantiam, sicut su- quoad esse super substantiam, sicut su- per fundamentum ergo substantia non per fundamentum ergo substantia non manente, nec accidens illius substantiæ manente, nec accidens illius substantiæ manet sed manet accidens : ergo manet manet sed manet accidens : ergo manet substantia illius accidentis, ut videtur. substantia illius accidentis, ut videtur.

5. Item, Communiter dicitur, quod ac- 5. Item, Communiter dicitur, quod ac- cidentalis forma manet, ideo quia aliter cidentalis forma manet, ideo quia aliter non duceret in rationem cibi : et hoc est non duceret in rationem cibi : et hoc est contra rationem sacramenti, de cujus ra- contra rationem sacramenti, de cujus ra- tione est quod sit sensibile signum aliud tione est quod sit sensibile signum aliud faciens venire in notitiam. Constat au- faciens venire in notitiam. Constat au- tem, quod licet accidens faciat ad cogni- tem, quod licet accidens faciat ad cogni- tionem ejus quod quid est, tamen unum- tionem ejus quod quid est, tamen unum- quodque verius cognoscitur forma sub- quodque verius cognoscitur forma sub- stantiali, quam accidentali: ergo ratio et stantiali, quam accidentali: ergo ratio et cognitio cibi quæ in sacramento accipien- cognitio cibi quæ in sacramento accipien- da est, verius et melius accipitur per for- da est, verius et melius accipitur per for- mam substantialem, quam accidentalem : mam substantialem, quam accidentalem : ergo magis debet manere forma substan- ergo magis debet manere forma substan- tialis, quam accidentalis. tialis, quam accidentalis.

Item, Omne quod mutatur, est aliter Item, Omne quod mutatur, est aliter se habens quam prius: sed quod causa- se habens quam prius: sed quod causa- tur. a tota substantia, non habet se aliter tur. a tota substantia, non habet se aliter post mutationem, quia annihilatum est: post mutationem, quia annihilatum est: ergo non debet esse transmutatio a tota ergo non debet esse transmutatio a tota substantia, ut videtur. substantia, ut videtur.

6. Item, Non videtur esse intelligi- 6. Item, Non videtur esse intelligi- bile, quod aliquid mutetur a tota sub- bile, quod aliquid mutetur a tota sub- stantia: quod enim mutatur, hoc aliter se stantia: quod enim mutatur, hoc aliter se habet quam prius quod autem aliter se habet quam prius quod autem aliter se habet quam prius, aliud est nunc quam habet quam prius, aliud est nunc quam prius fuit ergo oportet, quod maneat prius fuit ergo oportet, quod maneat aliquid ejus nunc ut prius: non igitur aliquid ejus nunc ut prius: non igitur est mutatio a tota substantia, ut videtur. est mutatio a tota substantia, ut videtur.

7. Præterea, Detur, quod mutetur 7. Præterea, Detur, quod mutetur aliquid a tota substantia ipsius: ergo aliquid a tota substantia ipsius: ergo nihil manet: nec enim forma, nec ma- nihil manet: nec enim forma, nec ma- teria cujus autem nihil manet, nihil teria cujus autem nihil manet, nihil illius in aliquid convertitur: substantiæ illius in aliquid convertitur: substantiæ autem panis si mutatio est a tota sub- autem panis si mutatio est a tota sub- stantia, nihil manet: ergo nihil ejus con- stantia, nihil manet: ergo nihil ejus con- vertitur in aliud: ergo substantia panis vertitur in aliud: ergo substantia panis non convertitur in corpus Christi, quod non convertitur in corpus Christi, quod est contra omnes, quia nulla est hic est contra omnes, quia nulla est hic transsubstantiatio nisi panis et vini in transsubstantiatio nisi panis et vini in corpus Christi, ut videtur omnibus. corpus Christi, ut videtur omnibus.

269 269

8. Item, Aliud est hoc esse hoc, et 8. Item, Aliud est hoc esse hoc, et aliud est hoc transmutari in hoc, et aliud aliud est hoc transmutari in hoc, et aliud est hoc esse post hoc. Cum igitur dicitur est hoc esse post hoc. Cum igitur dicitur panis transmutari in corpus Christi, panis transmutari in corpus Christi, oportet quod secundum unum illorum oportet quod secundum unum illorum sensuum dicatur, scilicet quod panis sit sensuum dicatur, scilicet quod panis sit corpus Christi sine transmutatione, et corpus Christi sine transmutatione, et hoc est falsum : quia panis et corpus hoc est falsum : quia panis et corpus Christi disparata sunt, et unum remove- Christi disparata sunt, et unum remove- tur ab altero, ut homo et asinus. Aut tur ab altero, ut homo et asinus. Aut quod mutatur in illud et cum omne quod mutatur in illud et cum omne quod transmutatur, prius sit in fieri quod transmutatur, prius sit in fieri quam in facto esse, oporteret quod quan- quam in facto esse, oporteret quod quan- doque panis fieret corpus Christi, quod doque panis fieret corpus Christi, quod est falsum, quia sic corpus Christi esset est falsum, quia sic corpus Christi esset in potentia et in exitu de potentia ad ac- in potentia et in exitu de potentia ad ac- tum, et inciperet esse de novo : omne tum, et inciperet esse de novo : omne enim quod exit de potentia ad actum, enim quod exit de potentia ad actum, est novum et generatum vel simpliciter est novum et generatum vel simpliciter vel secundum aliquid sui. Et hæc omnia vel secundum aliquid sui. Et hæc omnia fides circa corpus Christi abhorret. Si fides circa corpus Christi abhorret. Si autem tertio modo dicatur, quod idem autem tertio modo dicatur, quod idem sit transmutari in hoc quod est hoc esse sit transmutari in hoc quod est hoc esse post illud. CONTRA: Non est intelligibile, post illud. CONTRA: Non est intelligibile, quod de pane post panem fiat corpus quod de pane post panem fiat corpus Christi sine mutatione media : ergo vide- Christi sine mutatione media : ergo vide- tur, quod non sit ille sensus. tur, quod non sit ille sensus.

9. Præterea, Si sic panis erit corpus 9. Præterea, Si sic panis erit corpus Christi, tunc quandoque verum erit di- Christi, tunc quandoque verum erit di- cere, panis est corpus Christi : quidquid cere, panis est corpus Christi : quidquid enim erit in futuro verum, in aliquo enim erit in futuro verum, in aliquo præsenti verificabitur: numquam autem præsenti verificabitur: numquam autem verum erit dicere, panis est corpus Chri- verum erit dicere, panis est corpus Chri- sti: ergo hæc numquam fuit vera, panis sti: ergo hæc numquam fuit vera, panis erit corpus Christi. erit corpus Christi.

10. Præterea, Cum dicitur, Hoc fit 10. Præterea, Cum dicitur, Hoc fit hoc, quid supponit ly hoc? Si panem, hoc, quid supponit ly hoc? Si panem, tunc panis erit corpus Christi, quod jam tunc panis erit corpus Christi, quod jam improbatum est: si aliud, tunc aliud improbatum est: si aliud, tunc aliud quam panis convertitur in corpus Christi, quam panis convertitur in corpus Christi, quod falsum est. quod falsum est.

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, quod in materia ista et in materia de quod in materia ista et in materia de Trinitate non sunt sufficientia verba quæ Trinitate non sunt sufficientia verba quæ exprimant modum divinæ operationis : exprimant modum divinæ operationis : sed balbutiendo in quantum possumus, sed balbutiendo in quantum possumus, excelsa Dei resonamus: unde puto, quod excelsa Dei resonamus: unde puto, quod verius ista transmutatio vocatur transsub- verius ista transmutatio vocatur transsub-

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

270 270

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

stantiatio, sicut etiam quidam antiquo- stantiatio, sicut etiam quidam antiquo- rum dixerunt et modus ejus est quod rum dixerunt et modus ejus est quod sit a tota substantia panis quoad for- sit a tota substantia panis quoad for- mam, et quoad materiam, ita scilicet, mam, et quoad materiam, ita scilicet, quod de toto composito quoad essentia- quod de toto composito quoad essentia- les partes nihil maneat. les partes nihil maneat.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non oportet, quod actus proprius substantiæ oportet, quod actus proprius substantiæ non maneat, non manente substantia: non maneat, non manente substantia: actus enim substantiæ est mediantibus actus enim substantiæ est mediantibus viribus et potentiis: potentiæ autem viribus et potentiis: potentiæ autem sunt proprietates quæ non sunt de esse sunt proprietates quæ non sunt de esse primo, sed secundo : et ideo in ista primo, sed secundo : et ideo in ista transsubstantiatione manet actus cibandi transsubstantiatione manet actus cibandi et reficiendi in potentiis, fundatus in his et reficiendi in potentiis, fundatus in his quæ immediate consequuntur composi- quæ immediate consequuntur composi- tionem panis, quæ sunt sapor, et quan- tionem panis, quæ sunt sapor, et quan- titas, et hujusmodi: sed si illa non ma- titas, et hujusmodi: sed si illa non ma- nerent, tunc verum esset, quod actus nerent, tunc verum esset, quod actus proprius panis etiam non maneret. proprius panis etiam non maneret.

Si autem objiciatur per auctoritatem Si autem objiciatur per auctoritatem qua dicit Damascenus, quod destructa qua dicit Damascenus, quod destructa substantia non manet ejus actus pro- substantia non manet ejus actus pro- prius, videtur dicendum quod ipse intel- prius, videtur dicendum quod ipse intel- ligit de destructione in toto quoad es- ligit de destructione in toto quoad es- sentialia et potentias consequentes sub- sentialia et potentias consequentes sub- stantiam talis autem destructio non est stantiam talis autem destructio non est hic, et ideo mutatione facta a toto sub- hic, et ideo mutatione facta a toto sub- stantiæ, adhuc manet actus substantiæ. stantiæ, adhuc manet actus substantiæ.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Da- AD ALIUD dicendum, quod dictum Da- masceni intelligitur quoad formas et masceni intelligitur quoad formas et accidentia panis, quibus Deus Domini- accidentia panis, quibus Deus Domini- cum conjunxit corpus: ergo non quoad cum conjunxit corpus: ergo non quoad substantiam panis manentem. substantiam panis manentem.

Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod non est hic Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod non est hic simile et in aliis sacramentis: quia in simile et in aliis sacramentis: quia in aliis sacramentis actus divinus non est aliis sacramentis actus divinus non est supra materiam, quæ oculis subjicitur, supra materiam, quæ oculis subjicitur, sed potius super animam suscipientis sed potius super animam suscipientis sacramentum, et illam transmutat alte- sacramentum, et illam transmutat alte- rando ad gratiam: in isto autem sacra- rando ad gratiam: in isto autem sacra- mento propter rem contentam in sacra- mento propter rem contentam in sacra- mento extra suscipientem, de qua dictum mento extra suscipientem, de qua dictum est supra, actus divinus est supra mate- est supra, actus divinus est supra mate- riam quæ oculis subjicitur in sacramen- riam quæ oculis subjicitur in sacramen- to. Et ideo illa transsubstantiatur. to. Et ideo illa transsubstantiatur.

Ad 4. Ad 4.

AD ALIUD dicendum, quod substantia AD ALIUD dicendum, quod substantia

1 Cf. Infra, Dist. XII. 1 Cf. Infra, Dist. XII.

fundat accidens quoad esse: sed duplex fundat accidens quoad esse: sed duplex est usus accidentis. Unus est in mate- est usus accidentis. Unus est in mate- ria et in hoc necesse est, quod fundetur ria et in hoc necesse est, quod fundetur in substantia. Alter est ad opus divinum in substantia. Alter est ad opus divinum ostendendum et in hoc non est neces- ostendendum et in hoc non est neces- se quod fundetur in substantia, sed suf- se quod fundetur in substantia, sed suf- ficit sibi continentia virtutis divinæ cu- ficit sibi continentia virtutis divinæ cu- jus opus demonstrat, ut signum ostendit jus opus demonstrat, ut signum ostendit signatum et sic est hic: unde non opor- signatum et sic est hic: unde non opor- tet, quod subjecto sublato non maneat tet, quod subjecto sublato non maneat accidens. De hoc tamen infra quæretur accidens. De hoc tamen infra quæretur in sequenti distinctione capituli ultimi ¹. in sequenti distinctione capituli ultimi ¹.

AD ALIUD dicendum, quod forma sub- AD ALIUD dicendum, quod forma sub- stantialis proprie est unius secundum esse, stantialis proprie est unius secundum esse, et diversorum specie non est forma et diversorum specie non est forma substantialis una, et ideo non facit inno- substantialis una, et ideo non facit inno- tescere nisi illud cujus est forma pro- tescere nisi illud cujus est forma pro- prie et ideo si forma substantialis ma- prie et ideo si forma substantialis ma- neret, duceret in panis substantiam, et neret, duceret in panis substantiam, et non in substantiam corporis Christi, et non in substantiam corporis Christi, et sic esset occasio erroris. Sed de acciden- sic esset occasio erroris. Sed de acciden- tali forma non est sic: quia accidens est tali forma non est sic: quia accidens est proprium plurium, et potest ducere in proprium plurium, et potest ducere in ipsum cujus ipsum est proprium, præci- ipsum cujus ipsum est proprium, præci- pue consignificando proprietates diver- pue consignificando proprietates diver- sicut illa est, quod ex multis granis sicut illa est, quod ex multis granis colligitur panis, et corpus Christi verum colligitur panis, et corpus Christi verum de multis guttis sanguinis et multis mem- de multis guttis sanguinis et multis mem- bris, mysticum autem de multis fideli- bris, mysticum autem de multis fideli- bus, et sic de aliis quæ in parte sua tacta bus, et sic de aliis quæ in parte sua tacta sunt. Et ideo accidens verius ducit in sunt. Et ideo accidens verius ducit in rationem cibi, quam alterius modi ens, rationem cibi, quam alterius modi ens, sive fuerit forma accidentalis, sive forma sive fuerit forma accidentalis, sive forma substantialis: et ideo manet ad usum sa- substantialis: et ideo manet ad usum sa- cramenti. cramenti.

sas, sas,

AD ALIUD dicendum, quod hic dicitur AD ALIUD dicendum, quod hic dicitur aliquid mutari, ita quod mutari sit idem aliquid mutari, ita quod mutari sit idem quod a tota substantia transsubstantiari, quod a tota substantia transsubstantiari, et in tali mutatione non est necesse, et in tali mutatione non est necesse,

quod aliquid unum habeat se diversi- quod aliquid unum habeat se diversi- mode, sed tantum quod ipsum secundum. mode, sed tantum quod ipsum secundum. se totum convertatur in aliud totum : se totum convertatur in aliud totum : sed ratio illa est de mutatione physica, sed ratio illa est de mutatione physica, et tales plures solutæ sunt in præcedenti et tales plures solutæ sunt in præcedenti articulo quæstionis. articulo quæstionis.

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod medius in- Ad AD ALIUD dicendum, quod medius in- Ad tellectus est hic, scilicet quod convertitur tellectus est hic, scilicet quod convertitur

18,9 et 10 18,9 et 10

IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 3. IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 3.

in illud sed non sequitur, quod sit in in illud sed non sequitur, quod sit in potentia in illo: quia, sicut prius dictum. potentia in illo: quia, sicut prius dictum. est, ista transsubstantiatio non habet est, ista transsubstantiatio non habet fieri proprie dicta, nec habet ad hoc sub- fieri proprie dicta, nec habet ad hoc sub- jectum commune utrique terminorum, jectum commune utrique terminorum, sed est simplex conversio totius in to- sed est simplex conversio totius in to-

tum. tum.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, panis fit corpus Christi, in sensu in quo panis fit corpus Christi, in sensu in quo ista recipitur, demonstratur substantia ista recipitur, demonstratur substantia panis quæ oculis subjicitur sub acciden- panis quæ oculis subjicitur sub acciden- tibus sensibilibus et non sequitur id tibus sensibilibus et non sequitur id quod ulterius infertur: quia fieri est hic quod ulterius infertur: quia fieri est hic transsubstantiari a tota tubstantia. transsubstantiari a tota tubstantia.

Et bene concedo, quod hæc non est Et bene concedo, quod hæc non est vera, panis erit corpus Christi et de vera, panis erit corpus Christi et de hoc infra est quæstio in hoc eodem capi- hoc infra est quæstio in hoc eodem capi- tulo nec sequitur, quod aliquando sit tulo nec sequitur, quod aliquando sit verum dicere, quod panis est corpus verum dicere, quod panis est corpus Christi ideo quia illud fieri dicitur a Christi ideo quia illud fieri dicitur a tota substantia transmutari, et tunc nec tota substantia transmutari, et tunc nec panis manet, nec aliquid de substantia panis manet, nec aliquid de substantia panis, gratia cujus verificetur ista, panis panis, gratia cujus verificetur ista, panis est corpus Christi. est corpus Christi.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum illa transmutatio fiat subito sive Utrum illa transmutatio fiat subito sive successive? successive?

Tertio quæritur, Utrum illa transmu- Tertio quæritur, Utrum illa transmu- tatio fiat successive vel subito ? tatio fiat successive vel subito ?

Videtur autem, quod successive : quia Videtur autem, quod successive : quia 1. Virtus transsubstantiandi est ver- 1. Virtus transsubstantiandi est ver- bum, secundum quod est in prola- bum, secundum quod est in prola- tione sed in prolatione est successive : tione sed in prolatione est successive : ergo operatur transsubstantiationem ergo operatur transsubstantiationem successive. successive.

2. Item, Verbum cum dictum est, non 2. Item, Verbum cum dictum est, non est nihil autem operatur cum non est : est nihil autem operatur cum non est : ergo verbum non operatur, cum dictum ergo verbum non operatur, cum dictum estergo operatur prout est in actu di- estergo operatur prout est in actu di- cendi sed in actu dicendi est successi- cendi sed in actu dicendi est successi- ve ergo transsubstantiationem operatur ve ergo transsubstantiationem operatur successive. successive.

271 271

3. Item, Quidquid habet totum, præ- 3. Item, Quidquid habet totum, præ- cipue discretum, hoc habet a partibus: cipue discretum, hoc habet a partibus: hæc autem oratio, Hoc est corpus meum, hæc autem oratio, Hoc est corpus meum, est quoddam totum quantitatis distin- est quoddam totum quantitatis distin- ctæ, vel distincta quantitas: ergo virtu- ctæ, vel distincta quantitas: ergo virtu- tem operandi habet a partibus: partes tem operandi habet a partibus: partes autem sibi succedunt: ergo operatur autem sibi succedunt: ergo operatur successive, ut videtur. successive, ut videtur.

SED CONTRA hoc est, quod SED CONTRA hoc est, quod

: :

1. Omne quod transmutatur in aliud 1. Omne quod transmutatur in aliud successive, prius est in medio, quam in successive, prius est in medio, quam in extremo medium autem neutrum extre- extremo medium autem neutrum extre- morum est ergo aliquando est, quando morum est ergo aliquando est, quando nec panis, nec corpus Christi est: quod nec panis, nec corpus Christi est: quod falsum est, quia sic transsubstantiationi falsum est, quia sic transsubstantiationi aliquid subjiceretur, quod jamdudum aliquid subjiceretur, quod jamdudum improbatum est. improbatum est.

2. Item, Omne quod mutatur succes- 2. Item, Omne quod mutatur succes- sive, disponitur dispositionibus contrariis sive, disponitur dispositionibus contrariis formæ a qua mutatur, sicut aer, quando formæ a qua mutatur, sicut aer, quando fit ignis, accipit dispositiones ignis quæ fit ignis, accipit dispositiones ignis quæ contrariantur formæ aeris: sed in ista contrariantur formæ aeris: sed in ista transsubstantiatione manent omnia acci- transsubstantiatione manent omnia acci- dentia panis ergo non disponitur con- dentia panis ergo non disponitur con- trariis dispositionibus formæ panis : trariis dispositionibus formæ panis : ergo non mutatur successive. ergo non mutatur successive.

3. Item, Supra habitum est, quod vir- 3. Item, Supra habitum est, quod vir- tus Verbi increati operatur in verbo tus Verbi increati operatur in verbo creato, ut est habitum in Littera, quod creato, ut est habitum in Littera, quod invisibilis sacerdos et Spiritus sanctus in invisibilis sacerdos et Spiritus sanctus in verbo creato operantur: horum autem verbo creato operantur: horum autem operatio non est successiva, sed subita. operatio non est successiva, sed subita.

AD HOC autem dico, quod quæritur de AD HOC autem dico, quod quæritur de instanti conversionis, in quo ultimo est instanti conversionis, in quo ultimo est panis, et in quo primo est corpus Chri- panis, et in quo primo est corpus Chri- sti? sti?

Aut enim hoc est unum instans, aut Aut enim hoc est unum instans, aut diversa. Si unum. CONTRA: Instanti in diversa. Si unum. CONTRA: Instanti in quo ultimo est panis, verum est dicere, quo ultimo est panis, verum est dicere, quod est panis et sequitur a disparatis, quod est panis et sequitur a disparatis, quod ipsum non est corpus Christi: sed quod ipsum non est corpus Christi: sed in quo primo est corpus Christi, sequitur in quo primo est corpus Christi, sequitur quod verum est dicere, quod ipsum est quod verum est dicere, quod ipsum est corpus Christi. Si ergo illa sunt idem corpus Christi. Si ergo illa sunt idem instans, in eodem instanti est illud cor- instans, in eodem instanti est illud cor- pus Christi, et non est corpus Christi : pus Christi, et non est corpus Christi : ergo contradictoria sunt simul vera re- ergo contradictoria sunt simul vera re- spectu ejusdem instantis: ergo contradi- spectu ejusdem instantis: ergo contradi-

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

272 272

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ctio non est oppositio cujus non est me- ctio non est oppositio cujus non est me- dium secundum se, quod est contra phi- dium secundum se, quod est contra phi- losophiam Aristotelis. Si autem sunt di- losophiam Aristotelis. Si autem sunt di- versa instantia, et inter quælibet duo est versa instantia, et inter quælibet duo est tempus ergo tempus est post instans, tempus ergo tempus est post instans, in quo ultimo est panis, et ante instans in quo ultimo est panis, et ante instans in quo primo est corpus Christi : ergo in in quo primo est corpus Christi : ergo in toto illo tempore intermedio, nec est toto illo tempore intermedio, nec est panis, nec corpus Christi, quod falsum panis, nec corpus Christi, quod falsum

est. est.

: :

AD HOC autem quidam volunt dicere', AD HOC autem quidam volunt dicere', quod in veritate motus mensuratur tem- quod in veritate motus mensuratur tem- pore, et finis motus sine tempore: unde pore, et finis motus sine tempore: unde finis motus est motum esse, finis fieri finis motus est motum esse, finis fieri factum esse: et ideo factum esse corpo- factum esse: et ideo factum esse corpo- ris Christi, mensuratur instanti: sed ul- ris Christi, mensuratur instanti: sed ul- timum esse panis, cum hoc sit mutari, timum esse panis, cum hoc sit mutari, mensuratur tempore: tempus autem be- mensuratur tempore: tempus autem be- ne continuatur ad motum esse, ita quod ne continuatur ad motum esse, ita quod nihil intercedit medium et ideo dicunt, nihil intercedit medium et ideo dicunt, quod ultimo est panis in tempore, sed quod ultimo est panis in tempore, sed nunc primo corpus Christi in nunc. Ad nunc primo corpus Christi in nunc. Ad hanc rationem confirmandam etiam alia hanc rationem confirmandam etiam alia potest induci ratio: quia cum ex aere potest induci ratio: quia cum ex aere fit ignis, desiccatio aeris est cum motu : fit ignis, desiccatio aeris est cum motu : factum autem esse ignis, est terminus factum autem esse ignis, est terminus motus, et sine motu: ergo mensuratur motus, et sine motu: ergo mensuratur diversis. Et similiter est transmutatio diversis. Et similiter est transmutatio panis cum motu: sed factum esse corpo- panis cum motu: sed factum esse corpo- ris Christi sine motu est: et ideo ris Christi sine motu est: et ideo mensuratur tempore, et aliud nunc ad mensuratur tempore, et aliud nunc ad quod continuatur tempus illud. Tertia quod continuatur tempus illud. Tertia ratio confirmans illud idem est hæc : ratio confirmans illud idem est hæc : quia in continuo permanente habente quia in continuo permanente habente positionem in partibus, sunt duo termini positionem in partibus, sunt duo termini in actu, scilicet primum punctum, et ul- in actu, scilicet primum punctum, et ul- timum et non est recipere actu penul- timum et non est recipere actu penul- timum punctum, vel id quod sequitur timum punctum, vel id quod sequitur primum quia illa non sunt nisi in po- primum quia illa non sunt nisi in po- tentia, et ubicumque designetur quanti- tentia, et ubicumque designetur quanti- tas lineæ, ibi inter duo puncta erit linea, tas lineæ, ibi inter duo puncta erit linea, licet non possit signari nisi in puncto : licet non possit signari nisi in puncto : ergo similiter erit in successivo continuo, ergo similiter erit in successivo continuo, quod est accipere nunc ad quod conti- quod est accipere nunc ad quod conti- nuatur tempus ut ad terminum, et illud nuatur tempus ut ad terminum, et illud est in termino transsubstantiationis, in est in termino transsubstantiationis, in quo scilicet primo est corpus Christi : quo scilicet primo est corpus Christi :

unum unum

Cf. D. Thomam hic, Q. I, Art. 3, quæst. 2 Cf. D. Thomam hic, Q. I, Art. 3, quæst. 2

non tamen est accipere penultimum ante non tamen est accipere penultimum ante hoc, sed potius totum tempus usque ad hoc, sed potius totum tempus usque ad illud nunc, in quo toto desinit panis, et illud nunc, in quo toto desinit panis, et hoc tempus continuatur ad nunc, et hoc hoc tempus continuatur ad nunc, et hoc non est inconveniens. Sic ergo dixerunt non est inconveniens. Sic ergo dixerunt quidam, et bene esset dictum, ut vide- quidam, et bene esset dictum, ut vide- tur, de mutatione physica: sed ad pro- tur, de mutatione physica: sed ad pro- positum nihil valet, quod sic probatur : positum nihil valet, quod sic probatur : Supra jam probatum est, quod non est Supra jam probatum est, quod non est

ibi mutatio quæ sit fieri successive : ibi mutatio quæ sit fieri successive : sola autem talis mutatio mensuratur sola autem talis mutatio mensuratur tempore, et non alia divina quæ est in tempore, et non alia divina quæ est in sacramento: ergo esset panis in ultimo sacramento: ergo esset panis in ultimo instanti sine motu : ergo sicut verum est instanti sine motu : ergo sicut verum est dicere in toto tempore et in quolibet in- dicere in toto tempore et in quolibet in- stanti quod est post illud in quo primo stanti quod est post illud in quo primo fuit corpus Christi, quod ipsum est cor- fuit corpus Christi, quod ipsum est cor- pus Christi ita verum est in quolibet pus Christi ita verum est in quolibet instanti quod est ante ipsum, quod ip- instanti quod est ante ipsum, quod ip- sum est panis. Et sic sequitur primum sum est panis. Et sic sequitur primum inconveniens. Item, Esse mensuratur inconveniens. Item, Esse mensuratur nunc, sicut mutatio tempore : sed in nunc, sicut mutatio tempore : sed in toto illo tempore non est nisi esse panis, toto illo tempore non est nisi esse panis, et non mutatio aliqua: ergo in quolibet et non mutatio aliqua: ergo in quolibet nunc verificatur, quod est panis. nunc verificatur, quod est panis.

Ideo fuerunt alii qui dixerunt, quod in Ideo fuerunt alii qui dixerunt, quod in veritate panis est, et corpus Christi in veritate panis est, et corpus Christi in uno instanti: sed tamen non sequitur uno instanti: sed tamen non sequitur contradictoria esse simul vera: quia non contradictoria esse simul vera: quia non sunt secundum idem in instanti illo: sunt secundum idem in instanti illo: quia instans illud est principium futuri, et quia instans illud est principium futuri, et sic in ipso est corpus Christi et est finis sic in ipso est corpus Christi et est finis præteriti, et sic in ipso est substantia pa- præteriti, et sic in ipso est substantia pa- nis. Quod autem hoc non sit verum, nec nis. Quod autem hoc non sit verum, nec possit stare, sic probatur: Quod instans possit stare, sic probatur: Quod instans est principium futuri, et finis præteriti, est principium futuri, et finis præteriti, hoc non facit ipsum instans esse divisi- hoc non facit ipsum instans esse divisi- bile sicut nec punctum quod accipitur bile sicut nec punctum quod accipitur ut finis unius partis lineæ, et ut prin- ut finis unius partis lineæ, et ut prin- cipium alterius. In illo ergo indivi- cipium alterius. In illo ergo indivi- sibili secundum esse aut hoc quod sibili secundum esse aut hoc quod est in altari, est sub forma panis, est in altari, est sub forma panis, aut sub forma corporis Christi, aut sub aut sub forma corporis Christi, aut sub utraque, aut sub neutra. Si sub forma utraque, aut sub neutra. Si sub forma panis ergo nihil ejus est quod sit sub panis ergo nihil ejus est quod sit sub forma corporis Christi. PROBATIO. Detur forma corporis Christi. PROBATIO. Detur enim, quod aliquid ejus sit in quo sit enim, quod aliquid ejus sit in quo sit

ad. 2 (Nota edit Lugd.) ad. 2 (Nota edit Lugd.)

IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 3. IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 3.

sub forma corporis Christi, sequitur sub forma corporis Christi, sequitur tunc, quod instans sit divisibile, quod tunc, quod instans sit divisibile, quod falsum est. Si ergo nihil ejus est in quo falsum est. Si ergo nihil ejus est in quo sit forma corporis Christi, non erunt in sit forma corporis Christi, non erunt in eodem instanti forma panis et forma cor- eodem instanti forma panis et forma cor- poris Christi, et sic illa positio est falsa. poris Christi, et sic illa positio est falsa. Si autem sub forma corporis Christi, per Si autem sub forma corporis Christi, per eumdem modum sequitur, quod nihil sit eumdem modum sequitur, quod nihil sit illius instantis in quo sit sub forma panis, illius instantis in quo sit sub forma panis, et sic redeundum iterum quod in eodem et sic redeundum iterum quod in eodem instanti nihil sit sub forma panis et cor- instanti nihil sit sub forma panis et cor- poris Christi. Si autem sub utraque par- poris Christi. Si autem sub utraque par- te est in eodem instanti: ergo in uno in- te est in eodem instanti: ergo in uno in- divisibili secundum esse accepto, possum divisibili secundum esse accepto, possum dicere quod est panis, et est corpus dicere quod est panis, et est corpus Christi ergo in illo est verum dicere, Christi ergo in illo est verum dicere, quod panis est corpus Christi, et e con- quod panis est corpus Christi, et e con- verso, quod falsum est : ergo in illo in- verso, quod falsum est : ergo in illo in- stanti non est sub utraque forma: ergo stanti non est sub utraque forma: ergo sub neutra, et hoc iterum falsum est: sub neutra, et hoc iterum falsum est: quia sic quandoque nec esset panis, nec quia sic quandoque nec esset panis, nec corpus Christi, et materia quandoque corpus Christi, et materia quandoque esset sub nulla forma: quæ omnia im- esset sub nulla forma: quæ omnia im- possibilia sunt. possibilia sunt.

: :

Ideo iterum sunt alii qui dicere præsu- Ideo iterum sunt alii qui dicere præsu- munt, quod in veritate in uno indivisibili munt, quod in veritate in uno indivisibili est panis et corpus Christi: sed in uno est panis et corpus Christi: sed in uno indivisibili bene concedunt esse prius et indivisibili bene concedunt esse prius et posterius, dicentes quod est prius et po- posterius, dicentes quod est prius et po- sterius tempore, et hæc non sunt in uno sterius tempore, et hæc non sunt in uno indivisibili et est prius et posterius na- indivisibili et est prius et posterius na- tura, et hæc bene sunt in uno indivisi- tura, et hæc bene sunt in uno indivisi- bili unde prius natura panis est, et po- bili unde prius natura panis est, et po- sterius natura corpus Christi. Hoc autem sterius natura corpus Christi. Hoc autem confirmant duabus rationibus, quarum confirmant duabus rationibus, quarum una est a simili: sint enim duæ lineæ una est a simili: sint enim duæ lineæ sibi per longitudinem conjunctæ eodem sibi per longitudinem conjunctæ eodem spatio, constat quod illæ contingent se spatio, constat quod illæ contingent se in puncto uno et punctum illud refertur in puncto uno et punctum illud refertur ad utrumque secundum prius et poste- ad utrumque secundum prius et poste- rius natura. A simili dicunt hic : quia rius natura. A simili dicunt hic : quia duo esse sunt, scilicet esse panis, et esse duo esse sunt, scilicet esse panis, et esse corporis Christi, quæ se contingunt in corporis Christi, quæ se contingunt in uno indivisibili temporis, in quo unum uno indivisibili temporis, in quo unum cedit non alii, sed in alterum sine omni cedit non alii, sed in alterum sine omni mutatione media : et secundum prius na- mutatione media : et secundum prius na- tura est ibi esse panis, et secundum po- tura est ibi esse panis, et secundum po- sterius est ibi esse corporis Christi. Alia sterius est ibi esse corporis Christi. Alia ratio est quia, sicut probatum est supra, ratio est quia, sicut probatum est supra,

XXIX XXIX

273 273

in hoc sacramento nulla est mutatio, sed in hoc sacramento nulla est mutatio, sed mutatum esse potius: et tamen sequitur mutatum esse potius: et tamen sequitur necessario mutari : ergo præcedit muta- necessario mutari : ergo præcedit muta- tum esse, non tempore, sed natura so- tum esse, non tempore, sed natura so- lum. lum.

Sed quod iterum hoc nihil sit, videtur Sed quod iterum hoc nihil sit, videtur posse probari sic: Conjunctis duabus li- posse probari sic: Conjunctis duabus li- neis in puncto, punctum scilicet spatii neis in puncto, punctum scilicet spatii super quod conjunguntur, in veritate non super quod conjunguntur, in veritate non efficitur propter hoc actu in continuo, efficitur propter hoc actu in continuo, sed tantum in potentia. PROBATIO. Con- sed tantum in potentia. PROBATIO. Con- junctis enim sic lineis, linea quidem con- junctis enim sic lineis, linea quidem con- sequetur, et continget lineam: sed quod sequetur, et continget lineam: sed quod punctum punctum sequatur, hoc est per punctum punctum sequatur, hoc est per accidens, quia non habet hoc nisi in accidens, quia non habet hoc nisi in quantum est terminus lineæ. Si ergo quantum est terminus lineæ. Si ergo conveniunt ista in puncto per accidens, conveniunt ista in puncto per accidens, patet quod non signant per hoc aliquid patet quod non signant per hoc aliquid punctum in continuo, quod per se sit punctum in continuo, quod per se sit tamquam locus in quo se contingent. tamquam locus in quo se contingent. Præterea, Talem contactum non est pos- Præterea, Talem contactum non est pos- sibile esse nisi in lineis mathematicis se- sibile esse nisi in lineis mathematicis se- cundum Philosophum, qui dicit quod cundum Philosophum, qui dicit quod recto in quantum recto multa accidunt, ut recto in quantum recto multa accidunt, ut tangere æneam sphæram in puncto: non tangere æneam sphæram in puncto: non tamen tangit hoc separatum rectum : nos tamen tangit hoc separatum rectum : nos autem quærimus hic mensuram : sed autem quærimus hic mensuram : sed esse naturæ panis est in ultimo, et corpo- esse naturæ panis est in ultimo, et corpo- ris Christi in primo: unde non videtur ris Christi in primo: unde non videtur facere ad propositum. Item, Licet mutari facere ad propositum. Item, Licet mutari præcedat in quibusdam mutatum esse præcedat in quibusdam mutatum esse tempore, et in quibusdam natura tantum : tempore, et in quibusdam natura tantum : tamen impossibile est intelligere, quod tamen impossibile est intelligere, quod una sit mensura utriusque : ergo videtur, una sit mensura utriusque : ergo videtur, quod etiam hoc non sit simile. Item, quod etiam hoc non sit simile. Item, Mensuræ differunt secundum mensurata: Mensuræ differunt secundum mensurata: ergo esse panis mensuratur mensura ergo esse panis mensuratur mensura congrua sibi : cum igitur sit corpus mu- congrua sibi : cum igitur sit corpus mu- tabile, mensurabitur tempore, vel nunc tabile, mensurabitur tempore, vel nunc temporis : corpus autem Christi in esse temporis : corpus autem Christi in esse suo cum sit immutabile, non mensurabi- suo cum sit immutabile, non mensurabi- tur tempore, vel nunc temporis : corpus tur tempore, vel nunc temporis : corpus ergo Christi in esse suo cum sit immu- ergo Christi in esse suo cum sit immu- tabile, non habebit ejusdem rationis tabile, non habebit ejusdem rationis mensuram ergo mensurabitur nunc ævi, mensuram ergo mensurabitur nunc ævi, vel ævo constat autem, quod illa non vel ævo constat autem, quod illa non sunt idem ergo nec in eodem nunc est sunt idem ergo nec in eodem nunc est esse panis, et esse corporis Christi, nec esse panis, et esse corporis Christi, nec etiam ejusdem speciei in mensura, ut vi- etiam ejusdem speciei in mensura, ut vi-

18 18

274 274

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

detur. Item, Sine mutatione panis non detur. Item, Sine mutatione panis non transit panis in corpus Christi, sed mu- transit panis in corpus Christi, sed mu- tatione ejus corpus Christi incipit esse tatione ejus corpus Christi incipit esse hic sed non est eadem mensura mutari, hic sed non est eadem mensura mutari, et non mutari : ergo ista non sunt in ra- et non mutari : ergo ista non sunt in ra- tione unius nunc, nec in ratione unius tione unius nunc, nec in ratione unius mensuræ. Et hoc concedebat qui me do- mensuræ. Et hoc concedebat qui me do- cuit. cuit.

Sed hoc iterum non videtur verum : Sed hoc iterum non videtur verum : quia dicit Philosophus in penultima pro- quia dicit Philosophus in penultima pro- positione Causarum, quod inter esse cu- positione Causarum, quod inter esse cu- jus est substantia et actio in momento jus est substantia et actio in momento æternitatis, et esse cujus substantia et æternitatis, et esse cujus substantia et actio est in momento temporis, est me- actio est in momento temporis, est me- dium, et est res cujus substantia est in dium, et est res cujus substantia est in momento æternitatis, et actio ejus in mo- momento æternitatis, et actio ejus in mo- mento temporis. Licet ergo corpus Chri- mento temporis. Licet ergo corpus Chri- sti immutabile sit quoad substantiam et sti immutabile sit quoad substantiam et accidentia, tamen mutabile est quoad lo- accidentia, tamen mutabile est quoad lo- cum sive mobile constat enim, quod in- cum sive mobile constat enim, quod in- cipit esse hic ergo hoc ipsum quod nunc cipit esse hic ergo hoc ipsum quod nunc est hic, et ante non fuit hic, aliquo men- est hic, et ante non fuit hic, aliquo men- suratur et constat, quod non nunc ævi suratur et constat, quod non nunc ævi vel æternitatis, quia illa sunt mensuræ vel æternitatis, quia illa sunt mensuræ eodem modo se habentium: relinquitur eodem modo se habentium: relinquitur ergo, quod mensuratur nunc temporis. ergo, quod mensuratur nunc temporis. Et sic redit difficultas primæ opinionis. Et sic redit difficultas primæ opinionis.

Ideo sunt alii magis profundantes ser- Ideo sunt alii magis profundantes ser- monem, et dicentes, quod in tempore monem, et dicentes, quod in tempore non omnino est, sicut in continuo ha- non omnino est, sicut in continuo ha- bente positionem in suis partibus: et se- bente positionem in suis partibus: et se- quuntur in hoc Avicennam et Averroem: quuntur in hoc Avicennam et Averroem: quorum unus in libro de Sufficientia, quorum unus in libro de Sufficientia, Averroes autem super ultimum caput Averroes autem super ultimum caput quarti Physicorum dicit, quod in conti- quarti Physicorum dicit, quod in conti- nuo quocumque habente positionem est nuo quocumque habente positionem est accipere duo indivisibilia, quæ actu sunt accipere duo indivisibilia, quæ actu sunt in continuo, licet non sint separata se- in continuo, licet non sint separata se- cundum esse, ut in linea est accipere duo cundum esse, ut in linea est accipere duo puncta, et in superficie duas lineas : sed puncta, et in superficie duas lineas : sed de tempore non est accipere nisi unum de tempore non est accipere nisi unum nunc, quod est tota essentia sive sub- nunc, quod est tota essentia sive sub- stantia temporis, licet non sit temporis stantia temporis, licet non sit temporis esse: quia esse temporis est continuitas esse: quia esse temporis est continuitas prioris et posterioris in ipso nunc. Unde prioris et posterioris in ipso nunc. Unde dicunt, quod accipiendo tempus in sua dicunt, quod accipiendo tempus in sua natura, non est accipere duo nunc, sed natura, non est accipere duo nunc, sed unum solum. Si autem accipiatur prout unum solum. Si autem accipiatur prout est mensura motus, quem excellit tem- est mensura motus, quem excellit tem-

pus, sic possunt duo signari nunc, et in- pus, sic possunt duo signari nunc, et in- ter illa est tempus, sicut in motu esse ter illa est tempus, sicut in motu esse primum post quod est motus, et esse ul- primum post quod est motus, et esse ul- timum, hoc est accipiendo nunc prout timum, hoc est accipiendo nunc prout est mensurans secundum esse primum et est mensurans secundum esse primum et secundum esse ultimum. Et hoc modo secundum esse ultimum. Et hoc modo dicunt, quod bene contingit signare duo dicunt, quod bene contingit signare duo nunc se consequentia, quando illa non nunc se consequentia, quando illa non sunt in eodem: sicut dicunt in linea non sunt in eodem: sicut dicunt in linea non esse nisi unum punctum in quo linea ter- esse nisi unum punctum in quo linea ter- minatur actu, et penultimum non est ac- minatur actu, et penultimum non est ac- cipere si autem dividatur linea, tunc cipere si autem dividatur linea, tunc erunt duo se consequentia in duabus li- erunt duo se consequentia in duabus li- neissic dicunt hic, quod in mensura neissic dicunt hic, quod in mensura ejusdem motus est accipere unum nunc ejusdem motus est accipere unum nunc in quo terminatur motus, et non est ac- in quo terminatur motus, et non est ac- cipere penultimum illius motus propter cipere penultimum illius motus propter motus indivisibilitatem: si tamen aliquis motus indivisibilitatem: si tamen aliquis motus terminetur ad proximum nunc, motus terminetur ad proximum nunc, tunc significatur in comparatione ad il- tunc significatur in comparatione ad il- lum, et tunc erunt duo nunc in compa- lum, et tunc erunt duo nunc in compa- ratione duorum terminorum duorum ratione duorum terminorum duorum motuum, inter quæ non est tempus me- motuum, inter quæ non est tempus me- dium. Sed in uno motu dicunt hoc esse dium. Sed in uno motu dicunt hoc esse impossibile, sicut in uno motu ante termi- impossibile, sicut in uno motu ante termi- num motus non est nisi tempus usque ad num motus non est nisi tempus usque ad terminum motus illius. Dicunt igitur isti terminum motus illius. Dicunt igitur isti sic, quod in duobus nunc est ultimo pa- sic, quod in duobus nunc est ultimo pa- nis et primo corpus Christi : et hæc duo nis et primo corpus Christi : et hæc duo sequuntur se, et non est incertum tem- sequuntur se, et non est incertum tem- pus medium quia illud Philosophi acci- pus medium quia illud Philosophi acci- pitur de nunc signatis respectu ejusdem pitur de nunc signatis respectu ejusdem motus, et non de nunc signatis respectu motus, et non de nunc signatis respectu duorum esse inter quæ nihil continuat. duorum esse inter quæ nihil continuat. Sed hoc mirum videtur esse : quæcum- Sed hoc mirum videtur esse : quæcum- que enim ordinantur ad invicem secun- que enim ordinantur ad invicem secun- dum præcedere et subsequi, necesse est dum præcedere et subsequi, necesse est quod in aliquo se contingant. Si igitur quod in aliquo se contingant. Si igitur esse panis in quiete mensuratur uno nunc, esse panis in quiete mensuratur uno nunc, et esse corporis Christi alio, oportet ne-. et esse corporis Christi alio, oportet ne-. cessario aliquid continuans inter illa po- cessario aliquid continuans inter illa po-

nere, nere,

in quo unum transit in alterum: in quo unum transit in alterum: ille enim transitus non est esse panis, ille enim transitus non est esse panis, nec esse corporis Christi, ut videtur. nec esse corporis Christi, ut videtur.

SOLUTIO. Puto, quod nulli harum opi- 80 SOLUTIO. Puto, quod nulli harum opi- 80 nionum præjudicandum sit. Ego autem nionum præjudicandum sit. Ego autem magis puto ultimam esse eligendam, et magis puto ultimam esse eligendam, et fere concordat cum illa quæ est antepe- fere concordat cum illa quæ est antepe-

1. 1.

IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 4. IN IV SENTENT. DIST. XI, B, ART. 4.

nultima quia illæ duæ probabiliores nultima quia illæ duæ probabiliores sunt. sunt.

AD ID autem quod contra hanc ulti- AD ID autem quod contra hanc ulti- mam objicitur, dicendum quod in veri- mam objicitur, dicendum quod in veri- tate non est tertium in quo contingant, tate non est tertium in quo contingant, sive quo sit ille transitus, eo quod non sive quo sit ille transitus, eo quod non fit hic transitus per modum motus de fit hic transitus per modum motus de potentia ad actum, sed potius esse post potentia ad actum, sed potius esse post esse, et actus post actum, et transitus esse, et actus post actum, et transitus non est nisi secundum rationem termi- non est nisi secundum rationem termi- norum, et non secundum rationem me- norum, et non secundum rationem me- dii quod est substantia motus vel muta- dii quod est substantia motus vel muta- tionis et tunc non discordat a penulti- tionis et tunc non discordat a penulti- ma, nisi in hoc quod illa dicit secundum ma, nisi in hoc quod illa dicit secundum nunc esse ævi et multi dixerunt, quod nunc esse ævi et multi dixerunt, quod unum est nunc ævi et temporis, et secun- unum est nunc ævi et temporis, et secun- dum hoc solvendum est ad objectum dum hoc solvendum est ad objectum quod contra factum est, quia Christum quod contra factum est, quia Christum esse hic non dicit motum nec motus esse hic non dicit motum nec motus terminum, et ideo proprie non mensura- terminum, et ideo proprie non mensura- tur nunc temporis, sed nunc ævi, scilicet tur nunc temporis, sed nunc ævi, scilicet quia non est conjunctio prioris et po- quia non est conjunctio prioris et po- sterioris in successione motus : sed si sterioris in successione motus : sed si habet prius et posterius, hoc erit in or- habet prius et posterius, hoc erit in or- dine naturæ. dine naturæ.

Pro aliis opinionibus respondeat quili- Pro aliis opinionibus respondeat quili- bet pro libito, qui eligit aliquam earum. bet pro libito, qui eligit aliquam earum.

AD ID autem quod primo quæritur, AD ID autem quod primo quæritur, Utrum transsubstantiatio sit subita, vel Utrum transsubstantiatio sit subita, vel in tempore? Dicendum, quod absque du- in tempore? Dicendum, quod absque du- bio subita est: quia multæ derisiones bio subita est: quia multæ derisiones sequerentur, si successiva esse ponere- sequerentur, si successiva esse ponere-

tur. tur.

AD ID autem quod contra objicitur, AD ID autem quod contra objicitur, per ea quæ dicta sunt in quæstione de per ea quæ dicta sunt in quæstione de forma sacramenti, et in quæstione de vir- forma sacramenti, et in quæstione de vir- tute verborum, faciliter patet solutio. tute verborum, faciliter patet solutio.

Et dicendum ad primum, quod illa ora- Et dicendum ad primum, quod illa ora- tio non accipitur in vi orationis tantum, tio non accipitur in vi orationis tantum, sed etiam in vi institutionis quæ simplex sed etiam in vi institutionis quæ simplex et una est, et secundum quod refertur ad et una est, et secundum quod refertur ad signatum et per illud ad Verbum increa- signatum et per illud ad Verbum increa- tum quod operatur in ea: et ideo licet tum quod operatur in ea: et ideo licet successive proferatur, non tamen succes- successive proferatur, non tamen succes- sive operatur. sive operatur.

2. AD ALIUD dicendum, quod nihil ope- 2. AD ALIUD dicendum, quod nihil ope- ratur cum omnino non est: sed cum ratur cum omnino non est: sed cum hæc oratio referatur ad Verbum increa- hæc oratio referatur ad Verbum increa-

275 275

tum, et ad institutionem, secundum vir- tum, et ad institutionem, secundum vir- tutem operandi manet, licet transeat se- tutem operandi manet, licet transeat se- cundum actum prolationis, sicut dicit cundum actum prolationis, sicut dicit Augustinus super Joannem, quod vox Augustinus super Joannem, quod vox transit, et verbum remanet etiam post transit, et verbum remanet etiam post prolationem. prolationem.

Ad ultimum dicendum, quod illud dis- Ad ultimum dicendum, quod illud dis- cretum quod est oratio quæ est forma sa- cretum quod est oratio quæ est forma sa- cramenti, licet discretas habeat partes, cramenti, licet discretas habeat partes, tamen refertur ad alia quæ non sunt dis- tamen refertur ad alia quæ non sunt dis- creta, scilicet ad signatum, et institutio- creta, scilicet ad signatum, et institutio- nem, et Verbum, et virtute illorum ope- nem, et Verbum, et virtute illorum ope- ratur secundum quod illa sunt in ora- ratur secundum quod illa sunt in ora- tione prolata et ideo non valet illa ob- tione prolata et ideo non valet illa ob- jectio quæ procedit ac si illa oratio in jectio quæ procedit ac si illa oratio in prolatione operaretur. prolatione operaretur.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quomodo hæc transmutatio se habeat ad Quomodo hæc transmutatio se habeat ad operationem naturæ, et mirabilium operationem naturæ, et mirabilium sive miraculorum ? sive miraculorum ?

Quarto quæritur, Qualiter hæc trans- Quarto quæritur, Qualiter hæc trans- mutatio se habeat ad operationem natu- mutatio se habeat ad operationem natu- ræ, et mirabilium sive miraculorum ? ræ, et mirabilium sive miraculorum ?

Videtur autem, quod ipsa aliquid ha- Videtur autem, quod ipsa aliquid ha- beat de natura. beat de natura.

1. Potentia enim obedientiæ est in 1. Potentia enim obedientiæ est in omni creatura ad voluntatem Creatoris. omni creatura ad voluntatem Creatoris. Potentia autem aliquid addit super es- Potentia autem aliquid addit super es- sentiam. Ergo dispositio aliqua inest sentiam. Ergo dispositio aliqua inest creaturæ qua hoc possit fieri. Licet ergo creaturæ qua hoc possit fieri. Licet ergo ex parte agentis non sit per naturam, ta- ex parte agentis non sit per naturam, ta- men ex parte conversorum, scilicet panis men ex parte conversorum, scilicet panis et vini aliquid videtur habere de natura. et vini aliquid videtur habere de natura.

2. Item, Augustinus super Genesim 2. Item, Augustinus super Genesim vult, quod Deus tam rationes naturalium vult, quod Deus tam rationes naturalium quam mirabilium indidit operibus crea- quam mirabilium indidit operibus crea- tionis ratio autem est ordinans ad for- tionis ratio autem est ordinans ad for- mam aliquam: cum igitur ratio hujus mam aliquam: cum igitur ratio hujus conversionis fuerit in operibus sex die- conversionis fuerit in operibus sex die- rum, est in materia corporum converso- rum, est in materia corporum converso- rum aliqua ratio quare hoc possit fieri: rum aliqua ratio quare hoc possit fieri: ergo aliquid habet de natura. ergo aliquid habet de natura.

Ad 3. Ad 3.

Quæst. Quæst.

Solutio, Solutio,

276 276

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Item, Aut est secundum naturam, 3. Item, Aut est secundum naturam, aut contra naturam. Si contra naturam, aut contra naturam. Si contra naturam, cum Deus naturam rationabiliter insti- cum Deus naturam rationabiliter insti- tuit ergo veniendo contra naturam, ve- tuit ergo veniendo contra naturam, ve- nit contra suum institutum : ergo venit nit contra suum institutum : ergo venit contra ordinem suæ sapientiæ et justi- contra ordinem suæ sapientiæ et justi- tiæ ergo venit contra seipsum, quod tiæ ergo venit contra seipsum, quod absurdum est. Si autem secundum natu- absurdum est. Si autem secundum natu- ram, tunc habetur propositum, quod ali- ram, tunc habetur propositum, quod ali- quid habet de natura. quid habet de natura.

ULTERIUS quæritur, Qualiter se habet ULTERIUS quæritur, Qualiter se habet ad miracula? ad miracula?

1. Actus enim miraculorum potentia 1. Actus enim miraculorum potentia inest subjecto circa quod fit: quod patet inest subjecto circa quod fit: quod patet cum cæcus illuminatur. Visus enim po- cum cæcus illuminatur. Visus enim po- tentia inest homini etiam per naturam: tentia inest homini etiam per naturam: sed divino opere potentia restituitur cor- sed divino opere potentia restituitur cor- rupto organo. Et similiter de illo quod rupto organo. Et similiter de illo quod minus videtur, potentia pariendi inest minus videtur, potentia pariendi inest virgini, et partus inest ei potentialiter : virgini, et partus inest ei potentialiter : numquid ergo potest dici similiter, quod numquid ergo potest dici similiter, quod panis potentia sit corpus Christi? Et vide- panis potentia sit corpus Christi? Et vide- tur quod sic per similia inducta. tur quod sic per similia inducta.

2. Item, Quidquid actu fit aliquid, 2. Item, Quidquid actu fit aliquid, prius potentia fuit illud: panis autem prius potentia fuit illud: panis autem transsubstantiatur in corpus Christi: er- transsubstantiatur in corpus Christi: er- go prius potentia fuit illud: sed quid- go prius potentia fuit illud: sed quid- quid potentia est aliquid, secundum eam- quid potentia est aliquid, secundum eam- dem potentiam manentem in subjecto dem potentiam manentem in subjecto subjicitur illi panis autem potentia est subjicitur illi panis autem potentia est corpus Christi: ergo secundum subje. corpus Christi: ergo secundum subje. ctum est potentia subjectiva formæ cor- ctum est potentia subjectiva formæ cor- poris Christi ergo materia panis manet poris Christi ergo materia panis manet in corpore Christi, quod absurdum est, in corpore Christi, quod absurdum est, et negatur in Littera. PROBATIO primæ: et negatur in Littera. PROBATIO primæ: quia cum aer fit ignis, subjectum ejus- quia cum aer fit ignis, subjectum ejus- dem potentiæ quod est materiæ aeris, dem potentiæ quod est materiæ aeris, manet in igne. Et similiter est de om- manet in igne. Et similiter est de om- nibus tam naturalibus, quam mirabi- nibus tam naturalibus, quam mirabi- libus. SECUNDA autem supponitur ab libus. SECUNDA autem supponitur ab adversario. adversario.

SOLUTIO. Ut mihi videtur, non oportet SOLUTIO. Ut mihi videtur, non oportet hic multum immorari: quia ego conce- hic multum immorari: quia ego conce- do, quod illa transsubstantiatio non est do, quod illa transsubstantiatio non est naturalis nec miraculosa, sed mirabilis: naturalis nec miraculosa, sed mirabilis: quia miraculum est quod fit præter spem, quia miraculum est quod fit præter spem, et hoc est arduum insolitum: istud au- et hoc est arduum insolitum: istud au-

tem non fit præter spem, imo fit cum tem non fit præter spem, imo fit cum spei certitudine: quia certificatur spes ex spei certitudine: quia certificatur spes ex verbis Domini: et ideo etiam non est in- verbis Domini: et ideo etiam non est in- solitum, eo quod vi verbi Domini habe- solitum, eo quod vi verbi Domini habe- tur usus et cursus illius operationis, sic- tur usus et cursus illius operationis, sic- ut vi naturæ certificatur et frequentatur ut vi naturæ certificatur et frequentatur cursus naturæ: relinquitur ergo, quod sit cursus naturæ: relinquitur ergo, quod sit opus mirabile, eo quod nos cognoscendo opus mirabile, eo quod nos cognoscendo et operando, non possumus in illud, cum et operando, non possumus in illud, cum tamen speremus illud solitum nobis ex vi tamen speremus illud solitum nobis ex vi sermonis Domini. sermonis Domini.

AD ID ergo quod primo quæritur, di- AD ID ergo quod primo quæritur, di- cendum videtur, quod nihil omnino ha- cendum videtur, quod nihil omnino ha- bet de natura nec ex parte materiæ, nec bet de natura nec ex parte materiæ, nec ex parte agentis, quia materia est panis ex parte agentis, quia materia est panis et vinum, agens autem verbum. et vinum, agens autem verbum.

AD ID autem quod objicitur de poten- AD ID autem quod objicitur de poten- tia obedientiæ, dicendum quod potentia tia obedientiæ, dicendum quod potentia obedientiæ nihil addit super rei substan- obedientiæ nihil addit super rei substan- tiam cujus probatio est: quia si aliquid tiam cujus probatio est: quia si aliquid addit, cum res et substantia rei secundum addit, cum res et substantia rei secundum naturam sit prior illo, potest abstrahi per naturam sit prior illo, potest abstrahi per intellectum substantia rei ab illo addito: intellectum substantia rei ab illo addito: abstrahatur ergo: tunc potentia obedien- abstrahatur ergo: tunc potentia obedien- tiæ non erit in re illa: ergo non potest tiæ non erit in re illa: ergo non potest fieri de ea quod Creator vult, quod est fieri de ea quod Creator vult, quod est hæresis igitur relinquitur, quod res sub- hæresis igitur relinquitur, quod res sub- stantialiter sit potentia, quidquid vult stantialiter sit potentia, quidquid vult Creator. Unde prima objectio processit Creator. Unde prima objectio processit ex falsis. ex falsis.

AD ALIUD dicendum, quod rationes AD ALIUD dicendum, quod rationes illæ prout ad miraculum referuntur (ut illæ prout ad miraculum referuntur (ut dicit Augustinus) non sunt in re quod dicit Augustinus) non sunt in re quod sic fiat, sed ut de quo possit fieri: non sic fiat, sed ut de quo possit fieri: non enim habuit prima conditio ut de costa enim habuit prima conditio ut de costa fieret mulier, sed potius ut de ea fieret mulier, sed potius ut de ea fieri posset. Unde ratio ista non ponit fieri posset. Unde ratio ista non ponit aliquam dispositionem super rei sub- aliquam dispositionem super rei sub- stantiam, sed ordinem tantum ad volun- stantiam, sed ordinem tantum ad volun- tatem Creatoris. tatem Creatoris.

AD ALIUD dicendum, quod illa divisio AD ALIUD dicendum, quod illa divisio non est sufficiens: quædam enim nec se- non est sufficiens: quædam enim nec se- cundum naturam sunt, nec contra na- cundum naturam sunt, nec contra na- turam sunt, sed supra naturam, scilicet turam sunt, sed supra naturam, scilicet omnia in quæ natura non potest nisi omnia in quæ natura non potest nisi obediendo et tale est illud, et alia mira- obediendo et tale est illud, et alia mira- cula. cula.

quæst. quæst.

Ala 2. Ala 2.

1. 1.

IN IV SENTENT. DIST. XI, C. IN IV SENTENT. DIST. XI, C.

AD ID quod ulterius quæritur, jam AD ID quod ulterius quæritur, jam patet solutio per illa quæ ante dicta sunt. patet solutio per illa quæ ante dicta sunt. AD ID autem quod objicitur primo, di- AD ID autem quod objicitur primo, di- cendum quod hoc non est nisi in quibus- cendum quod hoc non est nisi in quibus- dam miraculis, et differenter : quia si dam miraculis, et differenter : quia si potentia ad actum miraculi datur sub- potentia ad actum miraculi datur sub- jecto, tunc actus manet subjecto conjun- jecto, tunc actus manet subjecto conjun- ctus per potentiam datam. Si autem ma- ctus per potentiam datam. Si autem ma- net in subjecto opposita dispositio ad net in subjecto opposita dispositio ad actum, subjectum est sub actu sicut po- actum, subjectum est sub actu sicut po- tentia indisposita, et ideo est tunc mira- tentia indisposita, et ideo est tunc mira- culosus actus, ut in partu virginis ma- culosus actus, ut in partu virginis ma- nente virgine: hic autem nec subjectum nente virgine: hic autem nec subjectum manet, nec dispositio aliqua, sed est mu- manet, nec dispositio aliqua, sed est mu- tatio a tota substantia subjecti, ut prius tatio a tota substantia subjecti, ut prius est habitum et ideo illud est mirabile est habitum et ideo illud est mirabile supra omnia mirabilia. supra omnia mirabilia.

AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- AD ALIUD dicendum, quod hæc propo-

277 277

sitio est falsa, Quidquid sit aliquid quo- sitio est falsa, Quidquid sit aliquid quo- cumque modo, prius potentia fuit illud: cumque modo, prius potentia fuit illud: dicit enim Commentator super IX Me- dicit enim Commentator super IX Me- taphysicæ, quod nihil est potentia in ali- taphysicæ, quod nihil est potentia in ali- quo proprie loquendo, nisi quod uno quo proprie loquendo, nisi quod uno motore educitur de illo, ut hæc faba in motore educitur de illo, ut hæc faba in semine fabæ, quia movente calore solis, semine fabæ, quia movente calore solis, educitur de illo, et ideo in semine est po- educitur de illo, et ideo in semine est po- tentia, non in terra. Et verum est, quod tentia, non in terra. Et verum est, quod ipse loquitur de potentia propinqua: sed ipse loquitur de potentia propinqua: sed hoc etiam de remota falsum est: quia in hoc etiam de remota falsum est: quia in natura non est aliquid de potentia mate- natura non est aliquid de potentia mate- riali, quod non habeat aliquam potentiam riali, quod non habeat aliquam potentiam unam in natura agentem et complentem unam in natura agentem et complentem et educentem illam potentiam materialem et educentem illam potentiam materialem ad actum et hoc non est ita: quia nec ad actum et hoc non est ita: quia nec substantia manet, nec aliquid: et ideo substantia manet, nec aliquid: et ideo falsum est quod proponit. falsum est quod proponit.

C. Augustinus in libro Sententiarum Prosperi. C. Augustinus in libro Sententiarum Prosperi.

Si vero quæris modum quo id fieri possit ? breviter respondeo, Myste- Si vero quæris modum quo id fieri possit ? breviter respondeo, Myste- rium fidei credi salubriter potest, investigari salubriter non potest. Quod rium fidei credi salubriter potest, investigari salubriter non potest. Quod ergo corpus Christi, panis mutatione in id, non augmentatur, nec sanguis ergo corpus Christi, panis mutatione in id, non augmentatur, nec sanguis ex vini conversione: ejus voluntati et potentiæ adscribatur, qui idem cor- ex vini conversione: ejus voluntati et potentiæ adscribatur, qui idem cor- pus de Virgine eduxit. Sit ergo substantia illa ista 2 sine ejus augmento. pus de Virgine eduxit. Sit ergo substantia illa ista 2 sine ejus augmento. Nec tamen concedunt quidam, quod substantia panis aliquando fit caro Nec tamen concedunt quidam, quod substantia panis aliquando fit caro Christi, etsi fiat caro Christi : sicut farina facta est panis, et aqua facta Christi, etsi fiat caro Christi : sicut farina facta est panis, et aqua facta est vinum, nec tamen dicitur, farina est panis, et aqua est vinum. Alii vero est vinum, nec tamen dicitur, farina est panis, et aqua est vinum. Alii vero concedunt, illud quod erat panis vel vinum, post consecrationem esse cor- concedunt, illud quod erat panis vel vinum, post consecrationem esse cor- pus et sanguinem: non tamen sequitur, panis est caro Christi, vel vinum pus et sanguinem: non tamen sequitur, panis est caro Christi, vel vinum est sanguis quia substantia panis vel vini postquam facta est caro Christi est sanguis quia substantia panis vel vini postquam facta est caro Christi vel sanguis, non est substantia panis vel vini, sed caro et sanguis. Ideo dis- vel sanguis, non est substantia panis vel vini, sed caro et sanguis. Ideo dis- tinguendum videtur, cum dicitur substantia panis, vel id quod erat panis, tinguendum videtur, cum dicitur substantia panis, vel id quod erat panis, modo est corpus Christi. Manens enim panis non est corpus Christi: sed modo est corpus Christi. Manens enim panis non est corpus Christi: sed mutata in id quod facta est, est corpus Christi. Nec dicimus substantiam mutata in id quod facta est, est corpus Christi. Nec dicimus substantiam panis vel vini materiam esse corporis vel sanguinis Domini : quia non de panis vel vini materiam esse corporis vel sanguinis Domini : quia non de

1 Edit. J. Alleaume, fit. 1 Edit. J. Alleaume, fit.

2 Deest verbum ista in edit. J. Alleaume. 2 Deest verbum ista in edit. J. Alleaume.

278 278

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ea ut de materia, formatur corpus: sed ipsa formatur in illud, et efficitur ea ut de materia, formatur corpus: sed ipsa formatur in illud, et efficitur illud. Unde Augustinus: Corpus Christi dicimus illud, quod ex fructibus illud. Unde Augustinus: Corpus Christi dicimus illud, quod ex fructibus terræ acceptum, et prece mystica consecratum sumimus in memoriam Do- terræ acceptum, et prece mystica consecratum sumimus in memoriam Do- minicæ passionis. Quod cum per manus hominis ad illam visibilem spe- minicæ passionis. Quod cum per manus hominis ad illam visibilem spe- ciem perducatur, non sanctificatur ut sit tam dignum sacramentum, nisi ciem perducatur, non sanctificatur ut sit tam dignum sacramentum, nisi operante invisibiliter Spiritu Dei '. operante invisibiliter Spiritu Dei '.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

An mutatio quæ est in sacramento Eu- An mutatio quæ est in sacramento Eu- charistiæ, sit similis mutationi quæ charistiæ, sit similis mutationi quæ dicitur augmentum? et, An adjuncta dicitur augmentum? et, An adjuncta sit ei loci mutatio ? sit ei loci mutatio ?

Deinde quæritur de hoc quod dicitur, Deinde quæritur de hoc quod dicitur, ibi, C, circa initium, « Quod ergo corpus ibi, C, circa initium, « Quod ergo corpus Christi, panis mutatione, etc. » Christi, panis mutatione, etc. »

Videtur enim ex hoc quod ista muta- Videtur enim ex hoc quod ista muta- tio non sit similis mutationi quæ est tio non sit similis mutationi quæ est augmentum quod est augmentum quod est

1. Contra Damascenum, qui dicit, 1. Contra Damascenum, qui dicit, quod est similis. quod est similis.

2. Sed hoc iterum videtur falsum per 2. Sed hoc iterum videtur falsum per hoc quod dicit Philosophus, quod aug- hoc quod dicit Philosophus, quod aug- mentum est præexistentis magnitudinis mentum est præexistentis magnitudinis additamentum: magnitudini autem Chri- additamentum: magnitudini autem Chri- sti non est additio aliqua: ergo non ha- sti non est additio aliqua: ergo non ha- bet similitudinem cum augmento. bet similitudinem cum augmento.

3. Præterea, Philosophus dicit, quod 3. Præterea, Philosophus dicit, quod ubi est augmentum, augetur totum se- ubi est augmentum, augetur totum se- cundum formam, licet non totum secun- cundum formam, licet non totum secun- dum materiam: et hoc iterum non con- dum materiam: et hoc iterum non con- venit hic quia Christus in forma non venit hic quia Christus in forma non augetur. augetur.

4. Item, Ubi est augmentum corporis, 4. Item, Ubi est augmentum corporis, oportet quod illud quod auget sit poten- oportet quod illud quod auget sit poten- tia caro quanta, ut dicit Philosophus : tia caro quanta, ut dicit Philosophus : panis non est potentia caro quanta Chri- panis non est potentia caro quanta Chri- sti ergo non auget: non sti ergo non auget: non ergo ista ergo ista transsubstantiatio habet similitudinem transsubstantiatio habet similitudinem cum augmento, sicut Damascenus dicit. cum augmento, sicut Damascenus dicit. Si forte tu dicas, sicut etiam videtur Si forte tu dicas, sicut etiam videtur

1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 4. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 4.

velle Damascenus, quod non est similis velle Damascenus, quod non est similis in omnibus augmentatio, sed in hoc tan- in omnibus augmentatio, sed in hoc tan- tum quod augmentatum est ita quod tum quod augmentatum est ita quod augens convertatur in id quod ante exi- augens convertatur in id quod ante exi- stit secundum formam et speciem, quia stit secundum formam et speciem, quia in corpus convertitur auctum quod prius in corpus convertitur auctum quod prius erat et ita hic panis convertitur in id erat et ita hic panis convertitur in id quod prius erat secundum formam et quod prius erat secundum formam et esse, quia in corpus Christi. Si, inquam, esse, quia in corpus Christi. Si, inquam, sic dicas. CONTRA: Nutrimentum etiam sic dicas. CONTRA: Nutrimentum etiam convertitur in præexistens, et non est convertitur in præexistens, et non est potentia nisi substantia nutriti, et non potentia nisi substantia nutriti, et non potentia quanta augmentum autem potentia quanta augmentum autem quod convertitur in præexistens est po- quod convertitur in præexistens est po- tentia caro, et quanta: ergo magis illa tentia caro, et quanta: ergo magis illa transsubstantiatio assimilatur nutrimen- transsubstantiatio assimilatur nutrimen- to quam augmento, ut videtur: et ideo to quam augmento, ut videtur: et ideo male assimilat eam augmento Joannes male assimilat eam augmento Joannes Damascenus. Damascenus.

ULTERIUS quæritur, Utrum loci muta- ULTERIUS quæritur, Utrum loci muta- tio sit adjuncta huic transsubstantiationi? tio sit adjuncta huic transsubstantiationi? Videtur enim, quod sic: Videtur enim, quod sic:

1. Omni enim augmento est adjuncta 1. Omni enim augmento est adjuncta quædam loci mutatio secundum quod quædam loci mutatio secundum quod mutatio loci dicitur in majori loco esse mutatio loci dicitur in majori loco esse quam prius sed ista transmutatio similis quam prius sed ista transmutatio similis est augmento, ut dicit Damascenus: ergo est augmento, ut dicit Damascenus: ergo ei adjuncta est loci mutatio. ei adjuncta est loci mutatio.

2. Item, Loci mutatio accidit illi quod 2. Item, Loci mutatio accidit illi quod est ubi non erat prius: ex transsubstan- est ubi non erat prius: ex transsubstan- tiatione autem fit corpus Christi ubi non tiatione autem fit corpus Christi ubi non erat prius ergo transsubstantiationi ad- erat prius ergo transsubstantiationi ad- juncta est loci mutatio. juncta est loci mutatio.

3. Item, Quod non est essentialiter 3. Item, Quod non est essentialiter ubique, si debet essentialiter esse ubi ubique, si debet essentialiter esse ubi non erat prius, necesse est quod veniat non erat prius, necesse est quod veniat illuc per motum qui est loci mutatio: illuc per motum qui est loci mutatio:

Quæst Quæst

contra. contra.

Solutio. Solutio.

1, 2 et 3 1, 2 et 3

Ad 4. Ad 4.

IN IV SENTENT. DIST. XI, C, ART. 6. IN IV SENTENT. DIST. XI, C, ART. 6.

corpus autem Christi non est ubique es- corpus autem Christi non est ubique es- sentialiter ergo si debeat esse in loco sentialiter ergo si debeat esse in loco ubi non erat prius, necesse est quod ve- ubi non erat prius, necesse est quod ve- niat illuc per motum qui est loci mutatio. niat illuc per motum qui est loci mutatio. SED CONTRA hoc est quod SED CONTRA hoc est quod

1. Dicit Damascenus ibi non esse loci 1. Dicit Damascenus ibi non esse loci mutatione. mutatione.

2. Item, Quidquid movendo mutat lo- 2. Item, Quidquid movendo mutat lo- cum, accedendo ad locum ubi non erat cum, accedendo ad locum ubi non erat prius, recedit a loco ubi erat prius: sed prius, recedit a loco ubi erat prius: sed corpus Christi non recedit a loco in quo corpus Christi non recedit a loco in quo erat prius ergo nec movetur localiter erat prius ergo nec movetur localiter ad locum ubi prius non erat. PRIMA patet ad locum ubi prius non erat. PRIMA patet per se. SECUNDA supponitur a fide et Lit- per se. SECUNDA supponitur a fide et Lit- tera: quia non recedit a cœlo, quando tera: quia non recedit a cœlo, quando est in altari ergo nec per hoc quod est est in altari ergo nec per hoc quod est in uno altari, minus est in alio. in uno altari, minus est in alio.