D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

COMMENTARII COMMENTARII

IN IV SENTENTIARUM IN IV SENTENTIARUM

(DIST. I-XXII) (DIST. I-XXII)

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

STEPH. CÆS. AUG. BORGNET, STEPH. CÆS. AUG. BORGNET,

Sacerdotis diœcesis Remensis. Sacerdotis diœcesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN VICESIMUM NONUM VOLUMEN VICESIMUM NONUM

COMMENTARII IN IV SENTENTIARUM (DIST. I-XXII). COMMENTARII IN IV SENTENTIARUM (DIST. I-XXII).

LV. LV.

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13. 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13.

- -

MDCCCXCIV MDCCCXCIV

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS ORDINIS

PRÆDICATORUM, PRÆDICATORUM,

COMMENTARII COMMENTARII

IN QUARTUM LIBRUM SENTENTIARUM. IN QUARTUM LIBRUM SENTENTIARUM.

PROLOGUS. PROLOGUS.

Sapientia ædificavit sibi domum, excidit columnas septem'. In isto verbo Sapientia ædificavit sibi domum, excidit columnas septem'. In isto verbo præpostero ordine narrantur materia hujus libri, et divisio. Domus enim præpostero ordine narrantur materia hujus libri, et divisio. Domus enim sapientiæ nos sumus, quos ædificat ad perpetuam inhabitationem per sapientiæ nos sumus, quos ædificat ad perpetuam inhabitationem per corporum resurrectionem, de qua domo dicit Psalmista, Psal. xxv, 8 : corporum resurrectionem, de qua domo dicit Psalmista, Psal. xxv, 8 : Domine, dilexi decorem domus tuæ, et locum habitationis gloriæ tuæ. Domine, dilexi decorem domus tuæ, et locum habitationis gloriæ tuæ. Decor enim domus tuæ sunt dotes corporis, quas habebimus in resurre- Decor enim domus tuæ sunt dotes corporis, quas habebimus in resurre-

ctione. ctione.

Et ideo etiam sapientia dicitur ista ædificare sapienter, et exemplariler, Et ideo etiam sapientia dicitur ista ædificare sapienter, et exemplariler, et effective. Sapienter, ut ipsa conjunctione limi immortalitatis cum spi- et effective. Sapienter, ut ipsa conjunctione limi immortalitatis cum spi- rituali parte quæ ad imaginem est, admirabilis decor resultet sapientiæ. rituali parte quæ ad imaginem est, admirabilis decor resultet sapientiæ. Exemplariter autem, quia ipse reformabit corpus humilitatis nostræ, con- Exemplariter autem, quia ipse reformabit corpus humilitatis nostræ, con- figuratum corpori claritatis suæ 2. Effective vero: quia sicut dicit Glossa, figuratum corpori claritatis suæ 2. Effective vero: quia sicut dicit Glossa, II ad Corinth. v, 15, Christi resurrectio causa efficiens est nostræ resur- II ad Corinth. v, 15, Christi resurrectio causa efficiens est nostræ resur- rectionis. Et in hac parte agit Magister a distinctione XLIII usque in rectionis. Et in hac parte agit Magister a distinctione XLIII usque in finem. finem.

1 Proverb. IX, 1. 1 Proverb. IX, 1.

2 Ad Philip. III, 2 Ad Philip. III,

XXIX XXIX

21. 21.

1 1

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Sed tunc quæritur, Quare præpostero ordine hæ partes accipiuntur Sed tunc quæritur, Quare præpostero ordine hæ partes accipiuntur isto verbo ? Et ad hoc dicendum, quod duplex est res hujus sacramenti, isto verbo ? Et ad hoc dicendum, quod duplex est res hujus sacramenti, scilicet contenta significata et causata, quæ est gratia sacramenti: et de- scilicet contenta significata et causata, quæ est gratia sacramenti: et de- terminatur cum quolibet sacramento in eadem parte. Et est quædam res terminatur cum quolibet sacramento in eadem parte. Et est quædam res non causata ab aliquo uno sacramento, sed potius in omnibus secundum non causata ab aliquo uno sacramento, sed potius in omnibus secundum aliqua quæ sunt in eo figurala et significata: et est gloria resurgentium: aliqua quæ sunt in eo figurala et significata: et est gloria resurgentium: et hæc intenta est per omne sacramentum. Et quia intentio prior est in et hæc intenta est per omne sacramentum. Et quia intentio prior est in medico ante opus, ideo Salomon in verbo prædicto præposuit id quod medico ante opus, ideo Salomon in verbo prædicto præposuit id quod intenditur. In ordine autem exsecutionis, id quod intenditur ultimo acqui- intenditur. In ordine autem exsecutionis, id quod intenditur ultimo acqui- ritur : et ideo post omnia ponitur a Magistro. ritur : et ideo post omnia ponitur a Magistro.

In secunda parte illius sermonis accipitur prima pars libri per hoc quod In secunda parte illius sermonis accipitur prima pars libri per hoc quod dicit: « Excidit columnas septem. » Columna enim est cui innititur domus, dicit: « Excidit columnas septem. » Columna enim est cui innititur domus, sicut Ecclesia utitur sacramento: et etiam reficiens ruinam domus, sicut sicut Ecclesia utitur sacramento: et etiam reficiens ruinam domus, sicut Ecclesia refulcitur gratia sacramentali. Septem ergo columnæ sunt sep- Ecclesia refulcitur gratia sacramentali. Septem ergo columnæ sunt sep- tem gratiæ sacramentales, quæ cum ipsis sacramentis determinantur. Ex- tem gratiæ sacramentales, quæ cum ipsis sacramentis determinantur. Ex- cisæ autem sunt, quia in ipso Christo diligenter præparatæ. Et de illis agit cisæ autem sunt, quia in ipso Christo diligenter præparatæ. Et de illis agit Magister in prima parte hujus libri. Magister in prima parte hujus libri.

Et dividitur illa pars in duas, in quarum prima Magister agit de sacra- Et dividitur illa pars in duas, in quarum prima Magister agit de sacra- mento novæ legis et veteris. Et hæc pars tota continetur in prima dis- mento novæ legis et veteris. Et hæc pars tota continetur in prima dis- tinctione. tinctione.

In secunda autem agit de sacramento novæ legis: et hæc incipit in se- In secunda autem agit de sacramento novæ legis: et hæc incipit in se- cunda distinctione, ibi, A, « Jam ad sacramenta novæ legis accedamus, etc. » cunda distinctione, ibi, A, « Jam ad sacramenta novæ legis accedamus, etc. » Istam autem distinctionem primam dividit Magister in quatuor, sicul Istam autem distinctionem primam dividit Magister in quatuor, sicul patel cuilibet in Littera, scilicet quid sit sacramentum? Quare institutum ? patel cuilibet in Littera, scilicet quid sit sacramentum? Quare institutum ? In quibus consistal et conficiatur ? Et quæ sit differentia inter sacramen- In quibus consistal et conficiatur ? Et quæ sit differentia inter sacramen- tum veteris et novæ legis? tum veteris et novæ legis?

Et patet etiam ubi ista incipiunt in Littera. Et patet etiam ubi ista incipiunt in Littera.

EPILOGUS BREVIS SUPRA DICTORUM. EPILOGUS BREVIS SUPRA DICTORUM.

His tractatis quæ ad doctrinam rerum pertinent, quibus fruendum est, His tractatis quæ ad doctrinam rerum pertinent, quibus fruendum est, et quibus utendum, et quæ fruuntur et utuntur, ad doctrinam signorum et quibus utendum, et quæ fruuntur et utuntur, ad doctrinam signorum accedamus. accedamus.

IN IV SENTENT. DIST. I, A. IN IV SENTENT. DIST. I, A.

3 3

LIBRI QUARTI LIBRI QUARTI

SENTENTIARUM SENTENTIARUM

PETRI PETRI

LOMBARDI. LOMBARDI.

DE SACRAMENTIS ET SIGNIS SACRAMENTALIBUS. DE SACRAMENTIS ET SIGNIS SACRAMENTALIBUS.

DISTINCTIO 1. DISTINCTIO 1.

De sacramentis in genere. De sacramentis in genere.

A. De Sacramentis. A. De Sacramentis.

Samaritanus enim vulnerato appropians', curationi ejus sacramentorum Samaritanus enim vulnerato appropians', curationi ejus sacramentorum alligamenta adhibuit: quia contra originalis peccati et actualis vulnera, alligamenta adhibuit: quia contra originalis peccati et actualis vulnera, sacramentorum remedia Deus instituit de quibus quatuor primo consi- sacramentorum remedia Deus instituit de quibus quatuor primo consi- deranda occurrunt, Quid sit sacramentum ? Quare institutum ? In quibus deranda occurrunt, Quid sit sacramentum ? Quare institutum ? In quibus consistat et conficiatur ? Et, Quæ sit distantia inter sacramenta veteris et consistat et conficiatur ? Et, Quæ sit distantia inter sacramenta veteris et novæ legis? novæ legis?

1 Luc. x. 30 et seq. 1 Luc. x. 30 et seq.

4 4

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An sacramentum sit necessarium ? An sacramentum sit necessarium ?

Incidunt autem quæstiones ante Lit- Incidunt autem quæstiones ante Lit- teram quatuor, scilicet an sacramentum teram quatuor, scilicet an sacramentum sit ? sit ?

Et, de differentia gratiæ sacramentalis Et, de differentia gratiæ sacramentalis ad gratiam quæ est in virtutibus et do- ad gratiam quæ est in virtutibus et do- nis. nis.

Tertio, Quot numero sint sacramenta ? Tertio, Quot numero sint sacramenta ? Quarto, de ordine ipsorum ad invi- Quarto, de ordine ipsorum ad invi-

cem. cem.

AD PRIMUM autem horum proceditur AD PRIMUM autem horum proceditur

sic : sic :

1. Nihil superfluum est in natura: er- 1. Nihil superfluum est in natura: er- go multo minus in gratia: sed per virtu- go multo minus in gratia: sed per virtu- tes et dona sufficienter curatur homo a tes et dona sufficienter curatur homo a peccato, et adjuvatur ad bonum: ergo peccato, et adjuvatur ad bonum: ergo superflua sunt sacramenta : ergo non superflua sunt sacramenta : ergo non sunt, quia superfluum non est in gratia. sunt, quia superfluum non est in gratia. PRIMA constat. MEDIA probatur ex hoc PRIMA constat. MEDIA probatur ex hoc quod quodlibet peccatum expellitur per quod quodlibet peccatum expellitur per sibi optatam virtutem, et quælibet virtus sibi optatam virtutem, et quælibet virtus ordinatur in bonum sui actus. ordinatur in bonum sui actus.

2. Item, Non est de ordine sapientiæ 2. Item, Non est de ordine sapientiæ quod fortius juvetur ab infirmiori : cor- quod fortius juvetur ab infirmiori : cor- poralia autem elementa in quibus omne poralia autem elementa in quibus omne sacramentum consistit, infirmiora sunt sacramentum consistit, infirmiora sunt anima hominis et inferiora : ergo vide- anima hominis et inferiora : ergo vide- tur, quod sacramentum esse non de- tur, quod sacramentum esse non de- beat. beat.

3. Item, Aut debilior ostenditur artifex 3. Item, Aut debilior ostenditur artifex aut instrumentum suum, qui quandoque aut instrumentum suum, qui quandoque curavit uno instrumento morbum ali- curavit uno instrumento morbum ali- quem, et postea eget duobus : sed quan- quem, et postea eget duobus : sed quan- doque curavit Deus fide sola morbum, ut doque curavit Deus fide sola morbum, ut habebimus in sequenti distinctione, mo- habebimus in sequenti distinctione, mo- do autem curat fide et sacramentis: er- do autem curat fide et sacramentis: er- go vel ipse vel fides debilior est, quod go vel ipse vel fides debilior est, quod cum falsum sit, videtur quod non sit ne- cum falsum sit, videtur quod non sit ne- cessarium sacramentum. cessarium sacramentum.

4. Item, Philosophus in libro XVI 4. Item, Philosophus in libro XVI

Animalium « Si non tangit, non agit, Animalium « Si non tangit, non agit, et non sequitur alteratio: » sed elemen- et non sequitur alteratio: » sed elemen- tum corporale in quo omne sacramen- tum corporale in quo omne sacramen- tum confertur, ut habebimus in Littera, tum confertur, ut habebimus in Littera, animam non tangit : ergo in ipsam non animam non tangit : ergo in ipsam non agit, et non sequitur alteratio sanitatis agit, et non sequitur alteratio sanitatis in anima ergo sacramentum est inu- in anima ergo sacramentum est inu- tile. tile.

Sed si forte tu dicas, quod hæc ratio Sed si forte tu dicas, quod hæc ratio non valet nisi de his quæ sunt causa sa- non valet nisi de his quæ sunt causa sa- lutis, et non de his quæ sunt signa: quia lutis, et non de his quæ sunt signa: quia spirituale bene significatur corporalibus: spirituale bene significatur corporalibus: licet illa ratio probat, quod non posset licet illa ratio probat, quod non posset curari in ipso. CONTRA: Dicit Magister curari in ipso. CONTRA: Dicit Magister Hugo in parte octava libri de Sacramen- Hugo in parte octava libri de Sacramen- tis, quod «< illa sacramenta quæ sunt si- tis, quod «< illa sacramenta quæ sunt si- gna tantum, non sunt sacramenta nisi gna tantum, non sunt sacramenta nisi in quantum significant illa quæ sunt cau- in quantum significant illa quæ sunt cau- sa gratiæ: » si ergo necessarium sit cau- sa gratiæ: » si ergo necessarium sit cau- sans, necessarium erit signans: sed ne- sans, necessarium erit signans: sed ne- cessarium est causans, ut probatum est : cessarium est causans, ut probatum est : ergo necessarium erit signans : et sic ergo necessarium erit signans : et sic omnino necessarium erit sacramentum, omnino necessarium erit sacramentum, ut videtur. ut videtur.

5. Item, Sacramentum videtur esse 5. Item, Sacramentum videtur esse ritus idololatriæ, et quasi imitamur in ritus idololatriæ, et quasi imitamur in eis athletas Gentilium quia dicit Apo- eis athletas Gentilium quia dicit Apo- stolus, ad Galat. IV, 9: Quomodo con- stolus, ad Galat. IV, 9: Quomodo con- vertimini iterum ad infirma et egena vertimini iterum ad infirma et egena elementa, quibus denuo servire vultis ? elementa, quibus denuo servire vultis ? SED CONTRA: SED CONTRA:

In medicina corporum non est idem In medicina corporum non est idem modus regendi sanum, et curandi infir- modus regendi sanum, et curandi infir- mum : ergo nec in medicina spirituali mum : ergo nec in medicina spirituali idem modus erit. Constat autem, quod idem modus erit. Constat autem, quod per virtutes et dona regitur sanus : quia per virtutes et dona regitur sanus : quia si homo non peccasset, ipse haberet vir- si homo non peccasset, ipse haberet vir- tutes et dona: ergo non per illa debet tutes et dona: ergo non per illa debet curari, sed per alia et hæc sunt sacra- curari, sed per alia et hæc sunt sacra- menta ergo sacramenta sunt necessa- menta ergo sacramenta sunt necessa- ria. ria.

SOLUTIO. Dicendum, quod sacramen- SOLUTIO. Dicendum, quod sacramen- ta sunt, et necessaria sunt ad salutem, ta sunt, et necessaria sunt ad salutem, sine quibus a tempore morbi nulla fuit sine quibus a tempore morbi nulla fuit salus. salus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod per AD PRIMUM ergo dicendum, quod per virtutes et dona quantum est de se, non virtutes et dona quantum est de se, non substantialiter curatur morbus. Duo enim substantialiter curatur morbus. Duo enim

Se Se

Ad Ad

IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 1. IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 1.

sunt quæ exiguntur in medicina curante sunt quæ exiguntur in medicina curante morbum ut per contrarietatem morbum morbum ut per contrarietatem morbum expellat, et hoc solum habent virtutes et expellat, et hoc solum habent virtutes et dona : et ut leniendo dolorem quasi dona : et ut leniendo dolorem quasi ungendo et fovendo naturam animæ sa- ungendo et fovendo naturam animæ sa- net, et hoc per se habent sacramenta, in net, et hoc per se habent sacramenta, in quibus ungit sanguis Christi et operatur. quibus ungit sanguis Christi et operatur. Et hæc solutio est vera. Et hæc solutio est vera.

Aliter dicunt quidam, quod multa me- Aliter dicunt quidam, quod multa me- dicamina ad idem non superfluunt: quia dicamina ad idem non superfluunt: quia citius sanitas per multa quam per pauca citius sanitas per multa quam per pauca acquiritur. Sed licet hoc verum sit, non acquiritur. Sed licet hoc verum sit, non tamen virtutes et dona sunt substantia- tamen virtutes et dona sunt substantia- liter ordinata contra morbum peccati : liter ordinata contra morbum peccati : quia etiam haberentur si non esset pec- quia etiam haberentur si non esset pec- catum et ideo quod sanant eum quan- catum et ideo quod sanant eum quan- doque, hoc est per accidens, scilicet quia doque, hoc est per accidens, scilicet quia inveniunt eum in subjecto. inveniunt eum in subjecto.

Vel dicatur ad hæc verius et tunc Vel dicatur ad hæc verius et tunc solvitur totum, quod est solutio morbi a solvitur totum, quod est solutio morbi a parte nostra et hæc fit per gratiam quæ parte nostra et hæc fit per gratiam quæ est in virtutibus et donis, per quæ nos est in virtutibus et donis, per quæ nos meremur sanitatem mentis, per pecca- meremur sanitatem mentis, per pecca- tum perditam. tum perditam.

Et solutio alia est per virtutem Pas- Et solutio alia est per virtutem Pas- sionis Christi, sine qua nullum meritum sionis Christi, sine qua nullum meritum nostrum aliquid valet, sicut habitum est nostrum aliquid valet, sicut habitum est in tertio libro Sententiarum : et hæc so- in tertio libro Sententiarum : et hæc so- lutio morbi fit in sacramentis, in quibus lutio morbi fit in sacramentis, in quibus Christi Passio operatur. Christi Passio operatur.

AD ALIUD dubium dicendum, quod de AD ALIUD dubium dicendum, quod de ordine sapientiæ est, ut per humilitatem ordine sapientiæ est, ut per humilitatem resurgat superbus. Et nisi natura supe- resurgat superbus. Et nisi natura supe- rior se injuste superiori se opposuisset, rior se injuste superiori se opposuisset, non inferiori sublevaretur: sed quia op- non inferiori sublevaretur: sed quia op- posuit se et subjecit seipsam, ideo ordi- posuit se et subjecit seipsam, ideo ordi- natissimum fuit ut per inferiorem se re- natissimum fuit ut per inferiorem se re- surgeret. surgeret.

AD ALIUD dicendum, quod numquam AD ALIUD dicendum, quod numquam fides sine sacramento legis novæ salutem fides sine sacramento legis novæ salutem operata est sed tantum intererat, quod operata est sed tantum intererat, quod sanabat antiquitus sacramentum in fide sanabat antiquitus sacramentum in fide exspectantium, et modo in opere exerci- exspectantium, et modo in opere exerci-

tantium. tantium.

Alii dicunt aliter, scilicet quod si va- Alii dicunt aliter, scilicet quod si va- luit quandoque fides sola ad justificatio- luit quandoque fides sola ad justificatio- nem, hoc fuit per se: quod autem modo nem, hoc fuit per se: quod autem modo

1 Ad Galat. 1V, 9. 1 Ad Galat. 1V, 9.

non sola facit, hoc est per accidens, sci- non sola facit, hoc est per accidens, sci- licet gratia status: et non est ex hoc in- licet gratia status: et non est ex hoc in- firmior sicut præceptum sufficit alicui firmior sicut præceptum sufficit alicui ad salutem sine voto consiliorum: si au- ad salutem sine voto consiliorum: si au- tem votum supervenerit, non sufficit: et tem votum supervenerit, non sufficit: et tamen propter hoc non est debilior obe- tamen propter hoc non est debilior obe- dientia in præceptis quam primum fuit : dientia in præceptis quam primum fuit : sed hoc est propter alium statum sed hoc est propter alium statum fidelis. fidelis.

AD ALIUD dicendum, quod sacramen- AD ALIUD dicendum, quod sacramen- tum tangit et ideo sequitur alteratio in tum tangit et ideo sequitur alteratio in anima tangit enim in quantum est si- anima tangit enim in quantum est si- gnum et causa. In sacramento enim non gnum et causa. In sacramento enim non est visibile elementum tantum : sed san- est visibile elementum tantum : sed san- ctificatio conjuncta, cujus virtus per ctificatio conjuncta, cujus virtus per fidem pertingit in anima: et ideo alterat fidem pertingit in anima: et ideo alterat et sanat eam. Et hoc infra magis patebit et sanat eam. Et hoc infra magis patebit in Littera, cum quæretur, Quid sit sacra- in Littera, cum quæretur, Quid sit sacra- mentum ? mentum ?

AD ALIUD dicendum, quod in sacra- AD ALIUD dicendum, quod in sacra- mentis nullus est ritus athletarum idolo- mentis nullus est ritus athletarum idolo- latriæ quia illi convertebant se ad ele- latriæ quia illi convertebant se ad ele- menta, credendo eis inesse numen ex na- menta, credendo eis inesse numen ex na- tura sua. Et ideo diversimode : quia qui- tura sua. Et ideo diversimode : quia qui- dam virtutes naturales in elementis, et dam virtutes naturales in elementis, et elementa deos putabant : et cuilibet ac- elementa deos putabant : et cuilibet ac- tui naturæ constituerunt proprium deum, tui naturæ constituerunt proprium deum, sicut dixit Varro et stellas deos voca- sicut dixit Varro et stellas deos voca- bant. Alii dicebant animam mundi diffu - bant. Alii dicebant animam mundi diffu - sam in toto orbe, et præcipue animam sam in toto orbe, et præcipue animam quæ est virtus intelligentiæ quam pone- quæ est virtus intelligentiæ quam pone- bant in decimo ordine, qui est sub sphæ- bant in decimo ordine, qui est sub sphæ- ra lunæ. Et ideo dicit Apostolus : Quo- ra lunæ. Et ideo dicit Apostolus : Quo- modo convertimini iterum ad infirma, modo convertimini iterum ad infirma, quoad primum, et egena elementa, quoad quoad primum, et egena elementa, quoad secundum quia nec virtutem habent ex secundum quia nec virtutem habent ex se, ut dii dicantur: nec animæ sunt in se, ut dii dicantur: nec animæ sunt in eis, ut sic dicantur egeni. Sed nostra eis, ut sic dicantur egeni. Sed nostra elementa sunt virtuosa et ditia: virtuo- elementa sunt virtuosa et ditia: virtuo- sa, quia Passio Christi operatur in eis: sa, quia Passio Christi operatur in eis: ditia vero, quia continent gratiam quam ditia vero, quia continent gratiam quam figurant: et ideo salubre est converti ad figurant: et ideo salubre est converti ad ipsa. ipsa.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

An sint septem sacramenta, vel plura ? An sint septem sacramenta, vel plura ? et, An sacramenta substantialem ordi- et, An sacramenta substantialem ordi- nem habeant ad venialem ? nem habeant ad venialem ?

Secundo quæritur de numero sacra- Secundo quæritur de numero sacra-

mentorum. mentorum.

Videtur enim, quod non sit nisi unum Videtur enim, quod non sit nisi unum solum necessarium: quia solum necessarium: quia

1. Baptismus delet totum morbum, de- 1. Baptismus delet totum morbum, de- let enim quidquid invenit: hoc autem let enim quidquid invenit: hoc autem est totus morbus: ergo non est necessa- est totus morbus: ergo non est necessa- ria medicina amplior, ut videtur. ria medicina amplior, ut videtur.

2. Item, In Eucharistia tota gratiæ 2. Item, In Eucharistia tota gratiæ plenitudo continetur, et ipse gratiæ au- plenitudo continetur, et ipse gratiæ au- ctor ergo videtur, quod sola Eucharistia ctor ergo videtur, quod sola Eucharistia sufficiat. sufficiat.

ITEM, Videtur, quod non debeant esse ITEM, Videtur, quod non debeant esse nisi duo quia non sunt nisi duæ species nisi duo quia non sunt nisi duæ species morbi, scilicet naturale peccatum, de morbi, scilicet naturale peccatum, de quo dicit Psalmista, Psal. L, 7: Ecce quo dicit Psalmista, Psal. L, 7: Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, enim in iniquitatibus conceptus sum, etc. Et personale de quo dicit idem : etc. Et personale de quo dicit idem : Tibi soli peccavi, et malum coram te Tibi soli peccavi, et malum coram te feci. Ergo videtur, quod non debent feci. Ergo videtur, quod non debent esse nisi duæ species medicinæ : ergo esse nisi duæ species medicinæ : ergo non debent esse sacramenta, nisi baptis- non debent esse sacramenta, nisi baptis- mus, et poenitentia. mus, et poenitentia.

4. Item, Dicit Hieronymus, quod « se- 4. Item, Dicit Hieronymus, quod « se- cunda tabula post naufragium est pœni- cunda tabula post naufragium est pœni- tentia » naufragium autem illud est pe- tentia » naufragium autem illud est pe- riculum fractæ navis gratiæ baptismalis: riculum fractæ navis gratiæ baptismalis: ergo ante hoc non fuit navis salvans nisi ergo ante hoc non fuit navis salvans nisi baptismus a periculo amissæ innocentiæ baptismus a periculo amissæ innocentiæ primæ in Adam : ergo non nisi duo sa- primæ in Adam : ergo non nisi duo sa- cramenta sunt necessaria. cramenta sunt necessaria.

5. VIDETUR autem, quod sint tria. Sa- 5. VIDETUR autem, quod sint tria. Sa- cramentum enim instituitur propter mor- cramentum enim instituitur propter mor- bum morbus autem non habet reme- bum morbus autem non habet reme-

1 Psal. L, 1 Psal. L,

6. 6.

dium nisi duobus modis, scilicet quia dium nisi duobus modis, scilicet quia turpitudo quæ curari non potest, excipi- turpitudo quæ curari non potest, excipi- tur honestate aliqua et excusatur: et quia tur honestate aliqua et excusatur: et quia medela contra morbum ponitur. Primum medela contra morbum ponitur. Primum autem sufficienter fit per matrimonium : autem sufficienter fit per matrimonium : secundum per baptismum et pœniten- secundum per baptismum et pœniten- tiam. Ergo non videntur esse necessaria tiam. Ergo non videntur esse necessaria nisi tria sacramenta. nisi tria sacramenta.

6. Item, Tres vires sunt in homine læ- 6. Item, Tres vires sunt in homine læ- so, scilicet rationalis, concupiscibilis, et so, scilicet rationalis, concupiscibilis, et irascibilis ergo tribus triplex tantum irascibilis ergo tribus triplex tantum apponenda est medicina: ergo non erunt apponenda est medicina: ergo non erunt nisi tria sacramenta, ut videtur. nisi tria sacramenta, ut videtur.

7. VIDETUR iterum, quod debeant esse 7. VIDETUR iterum, quod debeant esse quatuor: quia omne sacramentum debet quatuor: quia omne sacramentum debet esse sacramentum Ecclesiæ: ergo debet esse sacramentum Ecclesiæ: ergo debet in manu ministrorum esse: ergo neces- in manu ministrorum esse: ergo neces- sarium est ad hoc sacramentum quod con- sarium est ad hoc sacramentum quod con- stituat ministrum et hoc est ordo. Et stituat ministrum et hoc est ordo. Et insuper triplex est morbus, scilicet du- insuper triplex est morbus, scilicet du- plicis culpæ, naturalis, et personalis, et plicis culpæ, naturalis, et personalis, et poenæ quæ relinquitur ex utroque. poenæ quæ relinquitur ex utroque.

8. Item, Tres sunt status sub mini- 8. Item, Tres sunt status sub mini- stris Ecclesiæ, scilicet intrantes, viventes, stris Ecclesiæ, scilicet intrantes, viventes, et exeuntes: ad ministrum autem con- et exeuntes: ad ministrum autem con- summandum exigitur ordo: sed intran- summandum exigitur ordo: sed intran- tes accipiunt baptismum: viventes, quia tes accipiunt baptismum: viventes, quia vita hæc polluta est, indigent pœniten- vita hæc polluta est, indigent pœniten- tia sed exeuntes unctione extrema : tia sed exeuntes unctione extrema : ergo non sunt necessaria sacramenta nisi ergo non sunt necessaria sacramenta nisi ista quatuor, ut videtur. ista quatuor, ut videtur.

9. ADHUC videtur, quod debent esse 9. ADHUC videtur, quod debent esse quinque cura enim animæ est ad simi- quinque cura enim animæ est ad simi- litudinem curæ corporalis: in corpore litudinem curæ corporalis: in corpore autem cura multiplicatur secundum spe- autem cura multiplicatur secundum spe- cies morbi, et secundum nocumenta quæ cies morbi, et secundum nocumenta quæ intulit morbus: ut deperditionem curat intulit morbus: ut deperditionem curat sapiens medicus per restaurativa humidi- sapiens medicus per restaurativa humidi- tatis, debilitatem autem per confortantia, tatis, debilitatem autem per confortantia, et morbum per expulsiva morbi. Cum et morbum per expulsiva morbi. Cum igitur sint in anima tres species morbi, igitur sint in anima tres species morbi, scilicet naturalis, actualis mortalis, et scilicet naturalis, actualis mortalis, et actualis venialis et duo damna illata, actualis venialis et duo damna illata, scilicet deperditio et consumptio natura- scilicet deperditio et consumptio natura- lis boni in simplicitate animæ vel spiri- lis boni in simplicitate animæ vel spiri-

uæst, uæst,

IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 2. IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 2.

tualitate, et debilitas standi vel resurgen- tualitate, et debilitas standi vel resurgen- di videtur, quod contra ista quinque di videtur, quod contra ista quinque tantum debent ordinari quinque sacra- tantum debent ordinari quinque sacra-

menta. menta.

cum er- cum er-

10. ADHUC videtur debere esse sex : 10. ADHUC videtur debere esse sex : quodlibet enim genus morbi suam pœnam quodlibet enim genus morbi suam pœnam habet, et damnum adjunctum : habet, et damnum adjunctum : go sit triplex culpa (ut dictum est) erit go sit triplex culpa (ut dictum est) erit triplex pœna illi conjuncta. Cum igitur triplex pœna illi conjuncta. Cum igitur sacramentum sit inventum, ut excluda- sacramentum sit inventum, ut excluda- tur totus morbus in culpa et poena : vi- tur totus morbus in culpa et poena : vi- detur, quod tria debent esse contra cul- detur, quod tria debent esse contra cul- pam, et tria contra pœnam. pam, et tria contra pœnam.

Item, Creationi debet respondere se- Item, Creationi debet respondere se- cundum numerum recreatio creatio cundum numerum recreatio creatio autem fuit in sex diebus: ergo in sex sa- autem fuit in sex diebus: ergo in sex sa- cramentis tota consistere debet salus re- cramentis tota consistere debet salus re- creationis. creationis.

11. QUOD AUTEM debeant esse plura 11. QUOD AUTEM debeant esse plura sacramenta quam septem, videtur ex hoc sacramenta quam septem, videtur ex hoc quod sacramentum est causa et signum quod sacramentum est causa et signum gratiæ sed aqua benedicta causat, et gratiæ sed aqua benedicta causat, et signat gratiam: ergo est sacramentum. signat gratiam: ergo est sacramentum.

: :

Eadem objectio est de benedictione Eadem objectio est de benedictione pontificali, in qua remittuntur venialia: pontificali, in qua remittuntur venialia: ergo est sacramentum. ergo est sacramentum.

12. Item, Objicitur fortius. In veteri- 12. Item, Objicitur fortius. In veteri- bus sacramentis fuit materia bus sacramentis fuit materia aqua in aqua in aspersione. Item, oleum in multis sacri- aspersione. Item, oleum in multis sacri- ficiis. Item, fuerunt ibi carnes et san- ficiis. Item, fuerunt ibi carnes et san- guis in sacrificiis. Cum ergo illa sacra- guis in sacrificiis. Cum ergo illa sacra- ménta sint signa nostrorum sacramento- ménta sint signa nostrorum sacramento- rum, videtur quod alia debemus habere, rum, videtur quod alia debemus habere, in quibus materiale elementum sit caro in quibus materiale elementum sit caro et sanguis et hæc non habemus: ergo et sanguis et hæc non habemus: ergo sumus minuti in sacramentis. sumus minuti in sacramentis.

ULTERIUS ad intelligentiam quæstionis ULTERIUS ad intelligentiam quæstionis quæritur, Utrum aliquod sacramentum quæritur, Utrum aliquod sacramentum substantialem ordinem habeat contra ve- substantialem ordinem habeat contra ve- niale? niale?

Videtur, quod sic: quia Videtur, quod sic: quia

1. Est morbus: ergo recipit medici- 1. Est morbus: ergo recipit medici- nam ergo summe sapiens medicus pa- nam ergo summe sapiens medicus pa- ravit eam ergo aliquod sacramentum ravit eam ergo aliquod sacramentum

1 Jacob. v, 15. 1 Jacob. v, 15.

7 7

substantialiter ordinatur contra veniale. substantialiter ordinatur contra veniale. 2. Item, Dicit Jacobus: Oratio fidei 2. Item, Dicit Jacobus: Oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus et si in peccatis sit, remitten- Dominus et si in peccatis sit, remitten- tur ei hæc autem non sunt nisi ve- tur ei hæc autem non sunt nisi ve- nialia quæ adhæserunt ei, ut videtur: nialia quæ adhæserunt ei, ut videtur: ergo illud est ordinandum contra ve- ergo illud est ordinandum contra ve- nialia. Et hoc concedunt quidam. nialia. Et hoc concedunt quidam.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Venialia sunt in tota vita: ergo in 1. Venialia sunt in tota vita: ergo in tota vita debet habere remedium, et non tota vita debet habere remedium, et non in morte tantum vel insufficiens est in morte tantum vel insufficiens est medicus. medicus.

2. Item, Eadem ratione dicitur Eucha- 2. Item, Eadem ratione dicitur Eucha- ristia valere contra venialia, sicut unctio ristia valere contra venialia, sicut unctio extrema. extrema.

3. Item, Quod curat majus, curat et 3. Item, Quod curat majus, curat et minus ergo pœnitentia valet contra minus ergo pœnitentia valet contra veniale et mortale. veniale et mortale.

4. Item, Infra, in tractatu de Pæniten- 4. Item, Infra, in tractatu de Pæniten- tia, Magister specialem facit tractatum tia, Magister specialem facit tractatum de confessione et satisfactione venia- de confessione et satisfactione venia- lium ergo videtur, quod hæc sit contra lium ergo videtur, quod hæc sit contra veniale ordinata, sicut et unctio extre- veniale ordinata, sicut et unctio extre-

ma. ma.

5. Item, Si aliqua res curatur æquali- 5. Item, Si aliqua res curatur æquali- ter a plubus causis divisis, nulla illarum ter a plubus causis divisis, nulla illarum erit substantialiter ordinata contra id: erit substantialiter ordinata contra id: sed veniale a pluribus sacramentis divi- sed veniale a pluribus sacramentis divi- sim curatur ergo a nullo sicut substan- sim curatur ergo a nullo sicut substan- tiali medicina contra se ordinata. tiali medicina contra se ordinata.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Sine præjudicio hoc ulti- Solutio. SOLUTIO. Sine præjudicio hoc ulti- Solutio. mum videtur mihi esse concedendum, mum videtur mihi esse concedendum, quod nullum sacramentum secundum se quod nullum sacramentum secundum se ordinatur contra veniale. ordinatur contra veniale.

Divisio autem sacramenti multipliciter Divisio autem sacramenti multipliciter accipitur a Magistris, sicut patebit in- accipitur a Magistris, sicut patebit in- fra in principio secundæ distinctionis. fra in principio secundæ distinctionis. Sed mihi videtur hic, quod si vera debe- Sed mihi videtur hic, quod si vera debe- ret tradi divisio, quod oporteret eam su- ret tradi divisio, quod oporteret eam su- mi penes multiplicationem eorum quæ mi penes multiplicationem eorum quæ substantialia sunt sacramento: hæc au- substantialia sunt sacramento: hæc au- tem sunt causa, et signum. Unde penes tem sunt causa, et signum. Unde penes divisionem causæ dabimus unam, divisionem causæ dabimus unam, et pe- et pe- nes divisionem signi dabimus alteram. nes divisionem signi dabimus alteram. Supponitur igitur id quod infra pro- Supponitur igitur id quod infra pro-

8 8

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bandum est in quarto articulo quæstio- bandum est in quarto articulo quæstio- nis, quod omnis gratia sacramentalis or- nis, quod omnis gratia sacramentalis or- dinatur contra morbum peccati. Item dinatur contra morbum peccati. Item supponitur, quod omne sacramentum supponitur, quod omne sacramentum Ecclesiæ confert gratiam aliquam contra Ecclesiæ confert gratiam aliquam contra morbum, sicut est matrimonium. Tunc morbum, sicut est matrimonium. Tunc dico, quod morbus est, aut secundum dico, quod morbus est, aut secundum culpam, aut secundum pœnam relictam culpam, aut secundum pœnam relictam quidem ex culpa, licet etiam ordinantem quidem ex culpa, licet etiam ordinantem ad culpam, sicut est pronitas concupi- ad culpam, sicut est pronitas concupi- scentiæ. Culpa autem est duplex, scilicet scentiæ. Culpa autem est duplex, scilicet originalis, et personalis mortalis. Proni- originalis, et personalis mortalis. Proni- tas autem peccandi duplex, scilicet se- tas autem peccandi duplex, scilicet se- cundum hoc quod pronitas est, quia sic cundum hoc quod pronitas est, quia sic inducit pugnam: vel secundum effectum inducit pugnam: vel secundum effectum quem inducit ex frequentia inclinationis quem inducit ex frequentia inclinationis in malum et hæc est duplex tantum, in malum et hæc est duplex tantum, scilicet deperditio spiritualis boni in ani- scilicet deperditio spiritualis boni in ani- ma, ita quod indigeat restauratione, et ma, ita quod indigeat restauratione, et inhabilitas membrorum organicorum, inhabilitas membrorum organicorum, ad hoc quod moveantur ab anima in bo- ad hoc quod moveantur ab anima in bo- num, et inhabilitas animæ ad moven- num, et inhabilitas animæ ad moven- dum et hæc est quædam reliquia pecca- dum et hæc est quædam reliquia pecca- ti inducens languorem in anima moven- ti inducens languorem in anima moven- te, et corpore moto ad bonum per om- te, et corpore moto ad bonum per om- nem eumdem modum, sicut videmus nem eumdem modum, sicut videmus incendium innaturalis caloris facere in incendium innaturalis caloris facere in corpore hoc enim consumit humidum corpore hoc enim consumit humidum quod est radix vitæ, et stolida facit mem- quod est radix vitæ, et stolida facit mem- bra, et virtutes membris affixas debili- bra, et virtutes membris affixas debili- tat, et aufert a membris flexibilitatem, tat, et aufert a membris flexibilitatem, et a virtutibus facilitatem movendi. Pro- et a virtutibus facilitatem movendi. Pro- nitas autem quæ facit pugnam, iterum nitas autem quæ facit pugnam, iterum habet duas considerationes: secundum habet duas considerationes: secundum id quod corrupta tantum vel secundum id quod corrupta tantum vel secundum id quod corrupta et infecta in delectatio- id quod corrupta et infecta in delectatio- nibus, secundum concupiscentiam quæ nibus, secundum concupiscentiam quæ est in generativa. est in generativa.

Dicimus ergo, quod remedia multi- Dicimus ergo, quod remedia multi- plicantur secundum ista vulnera. Mor- plicantur secundum ista vulnera. Mor- bus enim peccati aut est naturalis et bus enim peccati aut est naturalis et sic contra eum substantialiter est Baptis- sic contra eum substantialiter est Baptis- mus per gratiam contentam et causatam. mus per gratiam contentam et causatam. Aut est personalis mortalis, et tunc ha- Aut est personalis mortalis, et tunc ha- bet duplex remedium, scilicet ex parte bet duplex remedium, scilicet ex parte clavium Ecclesiæ, facientium per meri- clavium Ecclesiæ, facientium per meri-

1 I Petr. 11, 13 et 14: Subjecti estote... du- 1 I Petr. 11, 13 et 14: Subjecti estote... du- cibus,tanquam a Deo missis ad vindictam male- cibus,tanquam a Deo missis ad vindictam male-

tum Christi taxabilem et proportionatam tum Christi taxabilem et proportionatam poenam, et ideo est Ordo qui ad hoc poenam, et ideo est Ordo qui ad hoc datur, ut sit potestas ligandi atque sol- datur, ut sit potestas ligandi atque sol- vendi in Ecclesia: aut commutandi æter- vendi in Ecclesia: aut commutandi æter- nam pœnam in temporalem per totius nam pœnam in temporalem per totius culpæ remissionem, et ad hoc est Poeni- culpæ remissionem, et ad hoc est Poeni- tentia. Morbus autem concupiscentiæ se- tentia. Morbus autem concupiscentiæ se- cundum quod inducit pugnam ex corru- cundum quod inducit pugnam ex corru- ptione communi, contra se remedium ptione communi, contra se remedium habet Confirmationem : secundum autem habet Confirmationem : secundum autem quod suffocat ex corruptione simul et in- quod suffocat ex corruptione simul et in- fectione, contra se oppositum remedium fectione, contra se oppositum remedium habet Matrimonium. Effectus autem vel habet Matrimonium. Effectus autem vel potius defectus relictus ex continuitate potius defectus relictus ex continuitate pugnandi, is quidem qui est deperditio pugnandi, is quidem qui est deperditio boni spiritualis in anima quod erat quasi boni spiritualis in anima quod erat quasi humidum et fomentum sive radix vitæ, humidum et fomentum sive radix vitæ, contra se remedium habet Eucharistiam, contra se remedium habet Eucharistiam, quæ restaurat deperditum per cibum sa- quæ restaurat deperditum per cibum sa- ginativum spiritualem. Reliquiæ autem ginativum spiritualem. Reliquiæ autem quasi immobilitantes, membra, et virtu- quasi immobilitantes, membra, et virtu- tes animæ moventes, contra se habent tes animæ moventes, contra se habent Unctionem extremam : et ideo etiam illa Unctionem extremam : et ideo etiam illa datur exeuntibus in remedium animæ et datur exeuntibus in remedium animæ et corporis et si non tollit febrem a cor- corporis et si non tollit febrem a cor- pore, tamen alleviat membra ab isto pore, tamen alleviat membra ab isto contrarietatis habitu malo et dispositio- contrarietatis habitu malo et dispositio- ne, prout est impedimentum supervesti- ne, prout est impedimentum supervesti- tionis gloriæ in resurrectione: et simi- tionis gloriæ in resurrectione: et simi- liter facit in anima, quia utrumque in- liter facit in anima, quia utrumque in- firmatur ab altero. Hanc puto esse divi- firmatur ab altero. Hanc puto esse divi- sionem propriam sacramenti. sionem propriam sacramenti.

Vel sic Malum movens aut est in se, Vel sic Malum movens aut est in se, aut in altero. Si in altero, tunc non habet aut in altero. Si in altero, tunc non habet remedium nisi repressivum: et ad hoc remedium nisi repressivum: et ad hoc datur Ordo quia potestas est ad vindi- datur Ordo quia potestas est ad vindi- ctam malorum, laudem vero bonorum', ctam malorum, laudem vero bonorum', ut quietam ac tranquillam vitam aga- ut quietam ac tranquillam vitam aga- mus 2. Si in se tunc ut prius, vel secun- mus 2. Si in se tunc ut prius, vel secun- dum culpam, vel secundum pœnam quæ dum culpam, vel secundum pœnam quæ ordinat in culpam et habebuntur sex ordinat in culpam et habebuntur sex alia. alia.

: :

Vel sic Sacramentum est contra de- Vel sic Sacramentum est contra de- fectum qui est ex peccato aut ergo fectum qui est ex peccato aut ergo contra communem defectum Ecclesiæ, contra communem defectum Ecclesiæ, aut contra defectum personæ. Si primo aut contra defectum personæ. Si primo

factorum, laudem vero bonorum. factorum, laudem vero bonorum.

2 I ad Timoth. II, 2. 2 I ad Timoth. II, 2.

IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 2. IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 2.

modo iste defectus est ex mortalitate modo iste defectus est ex mortalitate quæ diminuit membra Ecclesiæ, et peri- quæ diminuit membra Ecclesiæ, et peri- mitur aut ergo erit mortalitas corpora- mitur aut ergo erit mortalitas corpora- lis, et contra hanc datur Matrimonium lis, et contra hanc datur Matrimonium quantum ad principale suum bonum quantum ad principale suum bonum prolis aut spiritualis mors, et contra prolis aut spiritualis mors, et contra hanc datur Ordo in spirituali generatione hanc datur Ordo in spirituali generatione verbi, et per exhibitionem sacramenti et verbi, et per exhibitionem sacramenti et dispensationem. Si autem est contra de- dispensationem. Si autem est contra de- fectum personæ aut est a malo, aut fectum personæ aut est a malo, aut contra difficultatem quæ est ad bonum. contra difficultatem quæ est ad bonum. Si primo modo: aut a malo naturali, et Si primo modo: aut a malo naturali, et tunc est Baptismus: aut a malo persona- tunc est Baptismus: aut a malo persona- li, et tunc est Pœnitentia. Si autem est li, et tunc est Pœnitentia. Si autem est contra difficultatem quæ est in bonum: contra difficultatem quæ est in bonum: aut per modum confortantis in pugna, et aut per modum confortantis in pugna, et sic est Confirmatio: aut per modum re- sic est Confirmatio: aut per modum re- staurantis deperditum, et sic est Euchari- staurantis deperditum, et sic est Euchari- tia aut per modum sanantis inflicta oc- tia aut per modum sanantis inflicta oc- culta, et sic est Unctio exterma. culta, et sic est Unctio exterma.

Et aliis modis potest dividi penes si- Et aliis modis potest dividi penes si- gnum nunc autem dabimus divisionem gnum nunc autem dabimus divisionem secundum quod sacramentum configu- secundum quod sacramentum configu- rat nos capiti Christo. Sunt autem in rat nos capiti Christo. Sunt autem in Christo patiente et resurgente omnia: Christo patiente et resurgente omnia: quia passio sua operatur in omnibus sa- quia passio sua operatur in omnibus sa- cramentis. Dicamus igitur, quod Chri- cramentis. Dicamus igitur, quod Chri- stus patiendo pro nobis pugnavit fortiter, stus patiendo pro nobis pugnavit fortiter, ipse sacerdos et hostia obtulit semet- ipse sacerdos et hostia obtulit semet- ipsum, sponsus Ecclesiæ per mortem et ipsum, sponsus Ecclesiæ per mortem et sanguinem, et surrexit oleo gratiæ deli- sanguinem, et surrexit oleo gratiæ deli- butus. Poenitentia ergo trahit vim a butus. Poenitentia ergo trahit vim a Christo patiente et configurat nos ei, Or- Christo patiente et configurat nos ei, Or- do a Christo offerente, et Eucharistia a do a Christo offerente, et Eucharistia a Christo hostia, Matrimonium a Christo Christo hostia, Matrimonium a Christo sponsante Ecclesiam sibi in sanguinis sponsante Ecclesiam sibi in sanguinis arrha, sicut dicitur, Exod. iv, 25: Spon- arrha, sicut dicitur, Exod. iv, 25: Spon- sus sanguinum tu mihi es: et ideo etiam sus sanguinum tu mihi es: et ideo etiam quia ibi extensus brachia in amoris sum- quia ibi extensus brachia in amoris sum- mi amplexus, quando animam pro ea mi amplexus, quando animam pro ea posuit et tertio, quia sicut de latere pri- posuit et tertio, quia sicut de latere pri- mi Adæ dormientis fabricata est Heva, mi Adæ dormientis fabricata est Heva, ita de latere morientis et mortui Christi ita de latere morientis et mortui Christi fabricata est Ecclesia, quando duo ex fabricata est Ecclesia, quando duo ex latere ejus principalia sacramenta pro- latere ejus principalia sacramenta pro- fluxerunt, scilicet sanguis redemptionis, fluxerunt, scilicet sanguis redemptionis, et aqua expiationis. Per Unctionem au- et aqua expiationis. Per Unctionem au- tem configuramur Christo resurgenti : tem configuramur Christo resurgenti : quia datur exeunti in figura delibationis quia datur exeunti in figura delibationis

9 9

gloriæ futuræ, quando tota abscindetur gloriæ futuræ, quando tota abscindetur mortalitas ab electis. Infra autem in prin- mortalitas ab electis. Infra autem in prin- cipio secundæ distinctionis ad hæc re- cipio secundæ distinctionis ad hæc re- vertemur, et opponemus ad opiniones vertemur, et opponemus ad opiniones Magistrorum de numero sacramentorum. Magistrorum de numero sacramentorum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet baptismus deleat quidquid invenit, non baptismus deleat quidquid invenit, non tamen ordinatur substantialiter contra tamen ordinatur substantialiter contra omne genus morbi et ideo de virtute omne genus morbi et ideo de virtute sua non delet nisi culpam originalem, sua non delet nisi culpam originalem, et reatum sibi annexum. Sed quia Deus et reatum sibi annexum. Sed quia Deus non curat in parte, sed in toto, ideo non curat in parte, sed in toto, ideo Deus curans in baptismo, curat totum Deus curans in baptismo, curat totum quod invenit. Sacramenta autem inventa quod invenit. Sacramenta autem inventa sunt ad hoc ut ex substantiali ordine sunt ad hoc ut ex substantiali ordine contra peccatum deleant ipsum, et defe- contra peccatum deleant ipsum, et defe- ctus qui sunt ex Christo. ctus qui sunt ex Christo.

AD ALIUD dicendum, quod licet in Eu- AD ALIUD dicendum, quod licet in Eu- charistia contineatur Auctor omnis gra- charistia contineatur Auctor omnis gra- tiæ, non tamen continetur ibi ut causans tiæ, non tamen continetur ibi ut causans omnes gratias, sed tantum ut cibus spiri- omnes gratias, sed tantum ut cibus spiri- tualis causans tualis causans unam et ideo alia sunt unam et ideo alia sunt necessaria. necessaria.

AD ALIUD dicendum, quod vulnus pec- AD ALIUD dicendum, quod vulnus pec- cati aliud est ab ipso peccato: et sacra- cati aliud est ab ipso peccato: et sacra- menta non sunt tantum contra peccata, menta non sunt tantum contra peccata, sed etiam contra vulnus, ut patet in di- sed etiam contra vulnus, ut patet in di- visione supra posita. visione supra posita.

AD ALIUD dicendum, quod Hieronymus AD ALIUD dicendum, quod Hieronymus non loquitur de tabulis evadendi pericu- non loquitur de tabulis evadendi pericu- lum pœnæ vel vulnerum, sed tantum de lum pœnæ vel vulnerum, sed tantum de his his quæ quæ evadunt culpam. evadunt culpam.

AD ALIUD dicendum, quod illa ratio AD ALIUD dicendum, quod illa ratio bene procederet si medicina non ponere- bene procederet si medicina non ponere- tur nisi contra culpam sed hoc non est tur nisi contra culpam sed hoc non est verum, ut jam patuit. verum, ut jam patuit.

AD ALIUD dicendum, quod licet tantum AD ALIUD dicendum, quod licet tantum sint tres vires ordinatæ ad opus, tamen sint tres vires ordinatæ ad opus, tamen plures sunt corruptæ quam tres : et dato plures sunt corruptæ quam tres : et dato quod essent nisi tres corruptæ, non re- quod essent nisi tres corruptæ, non re- linqueretur, quod deberent esse tantum linqueretur, quod deberent esse tantum tria sacramenta, quia licet tres sint cor- tria sacramenta, quia licet tres sint cor- ruptæ, tamen plures modi quam tres ruptæ, tamen plures modi quam tres sunt corruptionis earum. sunt corruptionis earum.

AD ALIUD dicendum, quod pœna quæ AD ALIUD dicendum, quod pœna quæ est tertius morbus, exigit plures medici- est tertius morbus, exigit plures medici- nas, eo quod pluribus modis variatur. nas, eo quod pluribus modis variatur.

AD ALIUD dicendum, quod non acci- AD ALIUD dicendum, quod non acci- piuntur sacramenta secundum numerum piuntur sacramenta secundum numerum

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

Ad 12. Ad 12.

Ad quæst. Ad quæst.

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

statuum Ecclesiæ: quia medius status statuum Ecclesiæ: quia medius status qui est viventium permanentium in hac qui est viventium permanentium in hac vita, indiget pluribus remediis propter vita, indiget pluribus remediis propter multos modos corruptionis. multos modos corruptionis.

AD ALIUD dicendum, quod nullum sa- AD ALIUD dicendum, quod nullum sa- cramentum ordinatur contra veniale sub- cramentum ordinatur contra veniale sub- stantialiter sed oratio, et alia multa, ut stantialiter sed oratio, et alia multa, ut aqua benedicta, tunsio pectoris propter aqua benedicta, tunsio pectoris propter multiplicitatem illius peccati: sed plures multiplicitatem illius peccati: sed plures sunt defectus quam illi qui enumerantur : sunt defectus quam illi qui enumerantur : et non est omnimo simile de cura corpo- et non est omnimo simile de cura corpo- ris: quia anima in quadam parte est cor- ris: quia anima in quadam parte est cor- rupta et infecta, et in quadam parte est rupta et infecta, et in quadam parte est incendium contra bonum naturæ incendium contra bonum naturæ gnans et penes hujusmodi sumitur con- gnans et penes hujusmodi sumitur con- firmatio, et matrimonium, quæ necessa- firmatio, et matrimonium, quæ necessa- ria sunt præter quinque enumerata. ria sunt præter quinque enumerata.

pu- pu-

AD ALIUD quod videtur probare, quod AD ALIUD quod videtur probare, quod sint sex, dicendum quod penes illam di- sint sex, dicendum quod penes illam di- visionem non accipitur numerus sacra- visionem non accipitur numerus sacra- mentorum quia hoc concedimus, quod mentorum quia hoc concedimus, quod penes veniale nullum accipitur sacra- penes veniale nullum accipitur sacra- mentum, nec penes poenam ejus : et ideo mentum, nec penes poenam ejus : et ideo illa ratio non procedit. illa ratio non procedit.

AD ILLUD quod objicitur, quod plura AD ILLUD quod objicitur, quod plura quam septem esse debeant, dicendum quam septem esse debeant, dicendum quod non debent esse plura quia aqua quod non debent esse plura quia aqua benedicta et benedictio et hujusmodi non benedicta et benedictio et hujusmodi non justificant ex opere operato, sed potius justificant ex opere operato, sed potius ex opere operante. Item, non habent ex opere operante. Item, non habent specialem formam verborum in qua specialem formam verborum in qua fiant. Item, non sunt ad hoc instituta. fiant. Item, non sunt ad hoc instituta. Et hæc tria exiguntur in omni sacra- Et hæc tria exiguntur in omni sacra- mento, scilicet ut ex opere operato justi- mento, scilicet ut ex opere operato justi- ficet, et ex institutione significet, et ex ficet, et ex institutione significet, et ex sanctificatione verbi conferat invisibilem sanctificatione verbi conferat invisibilem gratiam, ut dicit Magister Hugo. gratiam, ut dicit Magister Hugo.

AD ALIUD dicendum, quod caro et san- AD ALIUD dicendum, quod caro et san- guis non possunt esse materia in nostris guis non possunt esse materia in nostris sacramentis quia nec in sacramentis sacramentis quia nec in sacramentis veteris legis significabant sacramentum veteris legis significabant sacramentum secundum rem nostri sacramenti, ut secundum rem nostri sacramenti, ut nunc habemus ea in re, scilicet in Eu- nunc habemus ea in re, scilicet in Eu- charistia. charistia.

Et per hoc patet fere solutio ad se- Et per hoc patet fere solutio ad se- quens quia concedimus, quod veniale quens quia concedimus, quod veniale non habet unum sacramentum substan- non habet unum sacramentum substan- tialiter contra se ordinatum. tialiter contra se ordinatum.

non non

AD PRIMUM autem dicendum, quod ha- AD PRIMUM autem dicendum, quod ha- bet medicinam, sed non per se, bet medicinam, sed non per se, propter sui multiplicitatem et quia non propter sui multiplicitatem et quia non est morbus per se: sed in quantum est est morbus per se: sed in quantum est dispositio ad mortale peccatum. dispositio ad mortale peccatum.

AD ALIUD dicendum, quod hoc est de AD ALIUD dicendum, quod hoc est de bene esse quod cadit sub pœnitentia, et bene esse quod cadit sub pœnitentia, et non de esse, ut infra patebit. non de esse, ut infra patebit.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quæritur de ordine sacramentorum. Quæritur de ordine sacramentorum.

Tertio quæritur de ordine sacramento- Tertio quæritur de ordine sacramento-

rum. rum.

in in

Videtur autem, quod primum debeat Videtur autem, quod primum debeat esse Ordo quia in ipso imprimitur cha- esse Ordo quia in ipso imprimitur cha- racter excellentiæ : ergo instituit racter excellentiæ : ergo instituit gradu altiori quam alia: ergo dignius et gradu altiori quam alia: ergo dignius et prius. prius.

Item, Ordo habet omnia in dispensa- Item, Ordo habet omnia in dispensa- tione ergo videtur, quod ipsum sit tione ergo videtur, quod ipsum sit prius aliis. prius aliis.

Item, Habet potestatem ad actum ex- Item, Habet potestatem ad actum ex- cellentissimum, qui est consecrare cor- cellentissimum, qui est consecrare cor- pus Domini et quod habet actum excel- pus Domini et quod habet actum excel- lentiorem, est primum: ergo ipsum est lentiorem, est primum: ergo ipsum est primum sacramentum. primum sacramentum.

Sed videtur, quod Pœnitentia: quia Sed videtur, quod Pœnitentia: quia ab ipsa incipit Dominus prædicare: ordo ab ipsa incipit Dominus prædicare: ordo autem operis respondet ordini doctrinæ : autem operis respondet ordini doctrinæ : ergo est poenitentia primo suscipienda. ergo est poenitentia primo suscipienda.

Item, Augustinus dicit, et infra poni- Item, Augustinus dicit, et infra poni- tur in Littera, quod nullus novam vitam tur in Littera, quod nullus novam vitam inchoare potest, nisi pœniteat eum vete- inchoare potest, nisi pœniteat eum vete- ris vitæ ergo pœnitentia est prior. ris vitæ ergo pœnitentia est prior.

Item, Si quis adultus ad baptismum Item, Si quis adultus ad baptismum venerit, non recipit rem sacramenti sine venerit, non recipit rem sacramenti sine poenitentia, quia fictus est : ergo ipsa poenitentia, quia fictus est : ergo ipsa exigitur ante baptismum: ergo et ante exigitur ante baptismum: ergo et ante alia sacramenta. alia sacramenta.

Sed adhuc videtur, quod Eucharistia Sed adhuc videtur, quod Eucharistia sit prior: quia illud a Sanctis vocatur sit prior: quia illud a Sanctis vocatur

Ad I Ad I

Ad 2. Ad 2.

olutio, olutio,

sacramentum sacramentum

IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 4. IN IV SENTENT. DIST. I, A, ART. 4.

sacramentorum: sacramentorum:

ergo ergo

dignissimum est: ergo præcedit omnia dignissimum est: ergo præcedit omnia alia. alia.

Item, Ipsum continet Auctorem omnis Item, Ipsum continet Auctorem omnis gratiæ sed Auctor gratiæ est ante gra- gratiæ sed Auctor gratiæ est ante gra- tiam quamlibet universalem et particu- tiam quamlibet universalem et particu- larem ergo ipsum est ante omnia sa- larem ergo ipsum est ante omnia sa- cramenta quia omnia alia imprimunt cramenta quia omnia alia imprimunt gratias spirituales. gratias spirituales.

Videtur autem, quod Matrimonium: Videtur autem, quod Matrimonium: quia illud ante omnia in paradiso insti- quia illud ante omnia in paradiso insti- tutum est, ut dicit Magister infra. tutum est, ut dicit Magister infra.

Per Magistrum autem probatur, quod Per Magistrum autem probatur, quod Baptismus sit primum, quia ipse primo Baptismus sit primum, quia ipse primo agit de illo et probat quod est funda- agit de illo et probat quod est funda- mentum omnium sacramentorum. mentum omnium sacramentorum.

SOLUTIO. Ordinanda sunt sacramenta SOLUTIO. Ordinanda sunt sacramenta secundum ordinem defectuum contra secundum ordinem defectuum contra quos ordinantur, inter quos prius est quos ordinantur, inter quos prius est originalis culpa, et hanc tollit baptismus. originalis culpa, et hanc tollit baptismus. Et consequens est pronitas ad malum, Et consequens est pronitas ad malum, quam non tollit baptismus, sed dimi- quam non tollit baptismus, sed dimi- nuit et ideo contra hanc ordinatur con- nuit et ideo contra hanc ordinatur con- firmatio. Ex pugna autem pronitatis, et firmatio. Ex pugna autem pronitatis, et quasi ex calore concupiscentiæ oritur quasi ex calore concupiscentiæ oritur deperditio bonorum spiritualium : et deperditio bonorum spiritualium : et ideo contra hanc ordinatur tertio loco ideo contra hanc ordinatur tertio loco Eucharistia. Est autem prolapsus con- Eucharistia. Est autem prolapsus con- cupiscentiæ in actuali peccato, contra cupiscentiæ in actuali peccato, contra quod ordinatur pœnitentia. Reliquiæ au- quod ordinatur pœnitentia. Reliquiæ au- tem debilitatis semper innascuntur, con- tem debilitatis semper innascuntur, con- tra quas ordinatur extrema unctio. Ordo tra quas ordinatur extrema unctio. Ordo autem et matrimonium sunt ordinata autem et matrimonium sunt ordinata contra defectum communem et ordo contra defectum communem et ordo est ante matrimonium: quia secundum est ante matrimonium: quia secundum digniorem generationem est, ut patuit ex digniorem generationem est, ut patuit ex divisione. Et hunc ordinem tenet Ma- divisione. Et hunc ordinem tenet Ma- gister. gister.

AD OMNIA autem objecta est una re- AD OMNIA autem objecta est una re- sponsio, scilicet quod non probant ordi- sponsio, scilicet quod non probant ordi- nem simpliciter: sed quoad hoc quod nem simpliciter: sed quoad hoc quod procedit ratio: sed hic penes illud ordo procedit ratio: sed hic penes illud ordo non consideratur a Magistro: quia nul- non consideratur a Magistro: quia nul- lum illorum est finis sacramenti nisi id lum illorum est finis sacramenti nisi id quod jam dictum est, scilicet id quod quod jam dictum est, scilicet id quod efficit in morbo contra quem ordinatur. efficit in morbo contra quem ordinatur.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

11 11

Quæ sit differentia inter gratiam dono- Quæ sit differentia inter gratiam dono- rum et virtutum, et eam quæ confer- rum et virtutum, et eam quæ confer- tur in sacramentis ? tur in sacramentis ?

Quarto quæritur, Quæ sit differentia Quarto quæritur, Quæ sit differentia inter gratiam virtutum et donorum, et inter gratiam virtutum et donorum, et illam quæ est in sacramentis ? illam quæ est in sacramentis ?

Videtur autem, quod in sacramentis Videtur autem, quod in sacramentis non datur nisi gratia gratis data. Aut non datur nisi gratia gratis data. Aut enim sacramentum recipitur a ficto, aut enim sacramentum recipitur a ficto, aut a non ficto. Si a ficto, ille nullam recipit a non ficto. Si a ficto, ille nullam recipit gratiam. Si a non ficto. CONTRA: Ille gratiam. Si a non ficto. CONTRA: Ille habet jam accedens gratiam gratum fa- habet jam accedens gratiam gratum fa- cientem sed nihil est in potentia ad id cientem sed nihil est in potentia ad id quod jam habet: ergo non potest eam quod jam habet: ergo non potest eam ulterius recipere : ergo aut nihil recipit, ulterius recipere : ergo aut nihil recipit, aut recipit gratiam gratis datum. aut recipit gratiam gratis datum.

Si forte dicas, quod recipit augmen- Si forte dicas, quod recipit augmen- tum gratiæ. CONTRA: Si hoc est sub- tum gratiæ. CONTRA: Si hoc est sub- stantiale sacramento quod confert aug- stantiale sacramento quod confert aug- mentum gratiæ cum semper sit gratia mentum gratiæ cum semper sit gratia augmentanda, videbitur quod semper augmentanda, videbitur quod semper sint sacramenta iteranda: sed hoc est sint sacramenta iteranda: sed hoc est falsum, quia principaliora non iteran- falsum, quia principaliora non iteran- tur ergo non sunt ad augmentum gra- tur ergo non sunt ad augmentum gra- tiæ. tiæ.

Item, Videtur quod in omnibus sacra- Item, Videtur quod in omnibus sacra- mentis non conferatur nisi una gratia. mentis non conferatur nisi una gratia. PROBATIO Una enim est gratia, cujus PROBATIO Una enim est gratia, cujus actus est unus: sed actus est remittere actus est unus: sed actus est remittere peccatum cum ergo omne sacramen- peccatum cum ergo omne sacramen- tum sit ad hoc, videtur quod omnis gra- tum sit ad hoc, videtur quod omnis gra- tia sacramentalis sit una. tia sacramentalis sit una.

PRÆTEREA, In quo differt a gratia quæ Quæst. PRÆTEREA, In quo differt a gratia quæ Quæst. est in donis et virtutibus? est in donis et virtutibus?

Videtur, quod in nullo: quia utraque Videtur, quod in nullo: quia utraque gratum facit habentem, et opus ejus gra- gratum facit habentem, et opus ejus gra- tum reddit ergo non differt. tum reddit ergo non differt.

Si dicas, quod gratia sacramentalis est Si dicas, quod gratia sacramentalis est contra peccatum virtutum autem et do- contra peccatum virtutum autem et do- norum in bonum. CONTRA: In natura norum in bonum. CONTRA: In natura

Solutio. Solutio.

12 12

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

idem movens numero est a termino et in idem movens numero est a termino et in terminum ergo et in spiritualibus idem terminum ergo et in spiritualibus idem est movens a malo et in bonum. est movens a malo et in bonum. Item, Idem et unus motus non habet Item, Idem et unus motus non habet nisi unam formam moventem: nisi unam formam moventem: a malo a malo autem in bonum est idem et unus mo- autem in bonum est idem et unus mo- tus ergo movet in eo gratia una. tus ergo movet in eo gratia una.

Item, Gregorius dicit, quod « dona Item, Gregorius dicit, quod « dona data sunt in adjutorium contra peccati data sunt in adjutorium contra peccati defectum » ergo distinctio nulla. defectum » ergo distinctio nulla.

Si forte dicas, quod eadem est gratia Si forte dicas, quod eadem est gratia quæ confertur in his et in illis. CONTRA : quæ confertur in his et in illis. CONTRA : Gratia in virtutibus et donis habet con- Gratia in virtutibus et donis habet con- nexionem, ita quod qui habet unam, nexionem, ita quod qui habet unam, habet alias: sic autem non est in sacra- habet alias: sic autem non est in sacra- mentis, quia habens unum sacramen- mentis, quia habens unum sacramen- tum, non habet omnia alia. tum, non habet omnia alia.

Item, Nullo existente præcepto sive Item, Nullo existente præcepto sive peccato, adhuc erunt virtutes et dona et peccato, adhuc erunt virtutes et dona et gratia quæ est in eis: sed non sic est de gratia quæ est in eis: sed non sic est de sacramentis ergo differens est gratia. sacramentis ergo differens est gratia.

SOLUTIO. Bene concedo, quod differt SOLUTIO. Bene concedo, quod differt gratia sacramentalis ab illa quæ est in gratia sacramentalis ab illa quæ est in virtutibus et donis, duobus illis modis virtutibus et donis, duobus illis modis quibus probatum est, scilicet, quia ha- quibus probatum est, scilicet, quia ha- bita una sacramentali, non habentur bita una sacramentali, non habentur aliæ necessario: et quia non existente aliæ necessario: et quia non existente peccato, non essent sacramenta. Et peccato, non essent sacramenta. Et adhuc duobus aliis modis, scilicet, quia adhuc duobus aliis modis, scilicet, quia sunt contra defectum qui est ordinans in sunt contra defectum qui est ordinans in peccatum, vel contra ipsum peccatum : peccatum, vel contra ipsum peccatum : et quia in ipsis operatur passio Christi et quia in ipsis operatur passio Christi specialiter quorum nullum per se con- specialiter quorum nullum per se con- venit gratiæ virtutum et donorum. venit gratiæ virtutum et donorum.

DICENDUM ergo ad primum, quod ha- DICENDUM ergo ad primum, quod ha- bita gratia virtutum non per se habetur bita gratia virtutum non per se habetur gratia sacramentorum: quia virtutes gratia sacramentorum: quia virtutes ordinantur ad actus meritorios, sed sa- ordinantur ad actus meritorios, sed sa- cramenta contra defectum peccati: et cramenta contra defectum peccati: et ideo licet non fictus habeat gratiam vir- ideo licet non fictus habeat gratiam vir- tutum, non tamen oportet quin bene tutum, non tamen oportet quin bene possit esse in potentia recipiendi gra- possit esse in potentia recipiendi gra- tiam sacramentalem : et hæc est sibi tiam sacramentalem : et hæc est sibi gratia prima, si ante non habuit: vel gratia prima, si ante non habuit: vel augmentum gratiæ, si ante habuit gra- augmentum gratiæ, si ante habuit gra-

tiam. Hoc autem quod augmentat gra- tiam. Hoc autem quod augmentat gra- tiam ipsum sacramentum, non convenit tiam ipsum sacramentum, non convenit ei per se sed in quantum aliam gra- ei per se sed in quantum aliam gra- tiam, non eamdem primum invenit in tiam, non eamdem primum invenit in subjecto. subjecto.

Et per hoc patet solutio ad primum. Et per hoc patet solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum, quod supponitur Ad quæ AD ALIUD dicendum, quod supponitur Ad quæ una falsa, quod actus gratiæ sacramen- una falsa, quod actus gratiæ sacramen- talis sit unus licet enim genere sit unus talis sit unus licet enim genere sit unus qui est gratum facere, tamen specialiter qui est gratum facere, tamen specialiter differt, ut patuit supra in divisione : differt, ut patuit supra in divisione : quia una gratia per se tollit originale, et quia una gratia per se tollit originale, et alia actuale, et sic de aliis. alia actuale, et sic de aliis.

AD ALIUD dicendum, quod differt a AD ALIUD dicendum, quod differt a donis et virtutibus in hoc quod dona et donis et virtutibus in hoc quod dona et virtutes dicunt perfectiones potentiarum virtutes dicunt perfectiones potentiarum ad actum sacramentalis autem gratia ad actum sacramentalis autem gratia dicit perfectionem contra morbum pec- dicit perfectionem contra morbum pec- cati motus autem a malo ad bonum cati motus autem a malo ad bonum quandoque est unus, et quandoque duo: quandoque est unus, et quandoque duo: quando enim per se intenditur bonum, quando enim per se intenditur bonum, tunc est motus in illud, et ille per conse- tunc est motus in illud, et ille per conse- quens recedit quens recedit a contrario, et tunc est a contrario, et tunc est motus unus: sed quando sunt gratiæ motus unus: sed quando sunt gratiæ non in motu consideratæ, sed ut habitus non in motu consideratæ, sed ut habitus perficientes, tunc non oportet quod sint perficientes, tunc non oportet quod sint contra malum per se: quia virtutes et contra malum per se: quia virtutes et dona non sunt contra malum per se, sed dona non sunt contra malum per se, sed potius habitus perficientes potentias ad potius habitus perficientes potentias ad actus sed sacramenta non, imo meden- actus sed sacramenta non, imo meden- tur vulneribus peccati per se. tur vulneribus peccati per se.

AD ALIUD patet solutio per idem. AD ALIUD patet solutio per idem.

AD DICTUM Gregorii dicendum, quod AD DICTUM Gregorii dicendum, quod adjutorium ipse non vocat per modum adjutorium ipse non vocat per modum medicinæ, nec defectum talem notat qui medicinæ, nec defectum talem notat qui est ex peccato et inclinans in id : sed vo- est ex peccato et inclinans in id : sed vo- cat defectum poenam, sicut est ignorantia cat defectum poenam, sicut est ignorantia faciendorum, et debilitas operabilium. faciendorum, et debilitas operabilium. Sed sacramentum est medicina contra Sed sacramentum est medicina contra defectum inclinantem in malum univer- defectum inclinantem in malum univer- saliter et ideo nullum sacramentum vel saliter et ideo nullum sacramentum vel gratia sacramentalis determinatum est gratia sacramentalis determinatum est speciali potentia animæ, sicut dona et speciali potentia animæ, sicut dona et virtutes. virtutes.

IN IV SENTENT. DIST. I, B. IN IV SENTENT. DIST. I, B.

13 13

B. Quid sit sacramentum ? B. Quid sit sacramentum ?

Sacramentum est sacræ rei signum. Dicitur tamen sacramentum etiam Sacramentum est sacræ rei signum. Dicitur tamen sacramentum etiam sacrum secretum, sicut sacramentum divinitatis: ut sacramentum sit sacrum secretum, sicut sacramentum divinitatis: ut sacramentum sit sacrum signans, et sacrum signatum: sed nunc agitur de sacramento sacrum signans, et sacrum signatum: sed nunc agitur de sacramento secundum quod est signum. Item, Sacramentum est invisibilis gratiæ secundum quod est signum. Item, Sacramentum est invisibilis gratiæ visibilis forma. Signum vero est res præter speciem quam ingerit sensi- visibilis forma. Signum vero est res præter speciem quam ingerit sensi- bus, aliquid aliud ex se faciens in cognitionem' venire. Signorum vero bus, aliquid aliud ex se faciens in cognitionem' venire. Signorum vero alia sunt naturalia, ut fumus significans ignem, alia data. Et eorum quæ alia sunt naturalia, ut fumus significans ignem, alia data. Et eorum quæ data sunt, quædam sunt sacramenta, quædam non. Omne enim sacra- data sunt, quædam sunt sacramenta, quædam non. Omne enim sacra- mentum est signum, sed non e converso, Sacramentum ejus rei similitu- mentum est signum, sed non e converso, Sacramentum ejus rei similitu- dinem gerit, cujus signum est. Si enim sacramenta non haberent simi- dinem gerit, cujus signum est. Si enim sacramenta non haberent simi- litudinem rerum quarum sacramenta sunt, proprie sacramenta non dice- litudinem rerum quarum sacramenta sunt, proprie sacramenta non dice- rentur. Sacramentum enim proprie dicitur quod ita signum est gratiæ Dei, rentur. Sacramentum enim proprie dicitur quod ita signum est gratiæ Dei, et invisibilis gratiæ forma, ut ipsius imaginem gerat et causa existat. Non et invisibilis gratiæ forma, ut ipsius imaginem gerat et causa existat. Non ergo significandi tantum gratia sacramenta instituta sunt, sed etiam sancti- ergo significandi tantum gratia sacramenta instituta sunt, sed etiam sancti- ficandi. Quæ enim significandi gratia tantum instituta sunt, solum signa ficandi. Quæ enim significandi gratia tantum instituta sunt, solum signa sunt, et non sacramenta : sicut fuerunt sacrificia carnalia, et observantiæ sunt, et non sacramenta : sicut fuerunt sacrificia carnalia, et observantiæ cerimoniales veteris legis, quæ numquam poterant justos facere offerentes: cerimoniales veteris legis, quæ numquam poterant justos facere offerentes: quia, ut ait Apostolus 2: Sanguis hircorum et taurorum et cinis vitulæ as- quia, ut ait Apostolus 2: Sanguis hircorum et taurorum et cinis vitulæ as- persus, inquinatos sanctificabat ad emundationem carnis, non animæ 3. persus, inquinatos sanctificabat ad emundationem carnis, non animæ 3. Nam inquinatio illa erat contactus mortui. Unde Augustinus: Nihil aliud Nam inquinatio illa erat contactus mortui. Unde Augustinus: Nihil aliud intelligo inquinationem quam lex mundat, nisi contactum mortui hominis: intelligo inquinationem quam lex mundat, nisi contactum mortui hominis: quem qui tetigerat, immundus erat septem diebus, sed purificabatur se- quem qui tetigerat, immundus erat septem diebus, sed purificabatur se- cundum legem die tertio et septimo, et ita mundus erat ut jam intraret cundum legem die tertio et septimo, et ita mundus erat ut jam intraret in templum. Mundabant etiam interdum a corporali lepra illa legalia. in templum. Mundabant etiam interdum a corporali lepra illa legalia. Sed numquam ex operibus legis aliquis justificatus est, ut ait Apostolus, Sed numquam ex operibus legis aliquis justificatus est, ut ait Apostolus, etiamsi in fide et in charitate fierent. Quare? quia imposuit ea Deus in etiamsi in fide et in charitate fierent. Quare? quia imposuit ea Deus in servitutem, non in justificationem, et ut figura futuri essent: volens si- servitutem, non in justificationem, et ut figura futuri essent: volens si- biipsi potius offerri ea, quam idolis. Illa ergo signa erant, sed tamen et biipsi potius offerri ea, quam idolis. Illa ergo signa erant, sed tamen et