] ]

3 3

} }

lutio lutio

Ad 1. Ad 1.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Qualiter vitia capitalia prohibentur in Qualiter vitia capitalia prohibentur in mandatis istis? mandatis istis?

Quarto quæritur, Qualiter vitia capita- Quarto quæritur, Qualiter vitia capita- lia prohibentur in mandatis istis? lia prohibentur in mandatis istis?

1. Sicut enim speciale præceptum est 1. Sicut enim speciale præceptum est in quo prohibetur luxuria, ita speciale in quo prohibetur luxuria, ita speciale debet esse in quo prohibetur gula: et debet esse in quo prohibetur gula: et nullum videtur tale præceptum : ergo nullum videtur tale præceptum : ergo diminuta est divisio. diminuta est divisio.

2. Item, Invidia non videtur prohibi- 2. Item, Invidia non videtur prohibi- ta, nec superbia, nec acedia: sed prohi- ta, nec superbia, nec acedia: sed prohi- betur luxuria, et avaritia. Et quæritur, betur luxuria, et avaritia. Et quæritur, Quare illa tria specialia habent mandata Quare illa tria specialia habent mandata in quibus prohibentur, et non alia? in quibus prohibentur, et non alia?

SOLUTIO. Dicendum, quod licet Augu- SOLUTIO. Dicendum, quod licet Augu- stinus in libro de Decem chordis, videa- stinus in libro de Decem chordis, videa- tur reducere fornicationem ad primum tur reducere fornicationem ad primum mandatum, eo quod sit injuria Dei in mandatum, eo quod sit injuria Dei in imagine ejus quæ maculatur: tamen in- imagine ejus quæ maculatur: tamen in- telligitur hic secundum Magistrum, quod telligitur hic secundum Magistrum, quod omnis illicitus concubitus sive secundum omnis illicitus concubitus sive secundum naturam, sive contra naturam fiat, intelli- naturam, sive contra naturam fiat, intelli- gitur prohibitus in illo mandato: Non gitur prohibitus in illo mandato: Non mochaberis et meo judicio gula prohi- mochaberis et meo judicio gula prohi- betur in eodem, eo quod habent ordi- betur in eodem, eo quod habent ordi- nem ut causa et causatum ista duo vi- nem ut causa et causatum ista duo vi-

: :

689 689

tia quia sicut in naturis nutritiva de- tia quia sicut in naturis nutritiva de- servit generativæ, ita in vitiis gula luxu- servit generativæ, ita in vitiis gula luxu- riæ. Unde dicit Hieronymus : « Venter riæ. Unde dicit Hieronymus : « Venter vino æstuans cito despumat in libidi- vino æstuans cito despumat in libidi- nem. » Avaritia autem prohibetur ibi, nem. » Avaritia autem prohibetur ibi, Non furtum facies: et, Non concupisces. Non furtum facies: et, Non concupisces. Sed ira in illo mandato, Non occides. Et Sed ira in illo mandato, Non occides. Et quia invidia generat iram per vitium, quia invidia generat iram per vitium, ideo invidia intelligitur prohiberi in ideo invidia intelligitur prohiberi in eodem. Superbia autem in Deum prohi- eodem. Superbia autem in Deum prohi- betur in primo mandato, et superbia in betur in primo mandato, et superbia in proximum prohibetur per contrarium in proximum prohibetur per contrarium in primo secundæ tabulæ, cum dicitur: Ho- primo secundæ tabulæ, cum dicitur: Ho- nora, etc. Et ibidem quidam intelligunt nora, etc. Et ibidem quidam intelligunt etiam prohiberi invidiam: quia non pot- etiam prohiberi invidiam: quia non pot- est aliquis simul honorare et invidere. est aliquis simul honorare et invidere. Acedia autem secundum omnes prohibe- Acedia autem secundum omnes prohibe- tur per contrarium in tertio mandato pri- tur per contrarium in tertio mandato pri- mæ tabulæ quia acedia est tristitia in mæ tabulæ quia acedia est tristitia in difficultate spiritualium, ex amore sæ- difficultate spiritualium, ex amore sæ- culi procedens et ideo cum sanctifica- culi procedens et ideo cum sanctifica- tur sabbatum, per quietem in Deo intelli- tur sabbatum, per quietem in Deo intelli- gitur excludi acedia. gitur excludi acedia.

AD ALIUD dicendum, quod illa vitia AD ALIUD dicendum, quod illa vitia quæ sunt specialis nocumenti in proxi- quæ sunt specialis nocumenti in proxi- mum, habent expressas prohibitiones: mum, habent expressas prohibitiones: ut ira per quam nocetur proximo in per- ut ira per quam nocetur proximo in per- sona, et luxuria per quam nocetur con- sona, et luxuria per quam nocetur con- juncto ad progagationem naturæ, et ava- juncto ad progagationem naturæ, et ava- ritia per quam subtrahitur sustentatio ritia per quam subtrahitur sustentatio vitæ Alia autem vitia non habent nocu- vitæ Alia autem vitia non habent nocu- mentum speciale, sed consistunt in ge- mentum speciale, sed consistunt in ge- neralibus actibus et ideo specialiter pro- neralibus actibus et ideo specialiter pro- hiberi in decalogo non debent. hiberi in decalogo non debent.

Ad 2. Ad 2.

Ad S., Ad S.,

B. De primo præcepto. B. De primo præcepto.

me. me.

Primum in prima tabula est: Non habebis deos alienos coram Primum in prima tabula est: Non habebis deos alienos coram Non facies libi sculptile, neque omnem similitudeinm, etc. . Hæc Origenes Non facies libi sculptile, neque omnem similitudeinm, etc. . Hæc Origenes dicit esse duo mandata, sed Augustinus unum ². Hoc enim ipsum quod di- dicit esse duo mandata, sed Augustinus unum ². Hoc enim ipsum quod di-

1 Exod. xx, 3 et 4 Cf. Deuter. v, 7 et 8. 1 Exod. xx, 3 et 4 Cf. Deuter. v, 7 et 8.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. de decem chordis, cap. 3. Cf. etiam Quæst. 7 super Exodum. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. de decem chordis, cap. 3. Cf. etiam Quæst. 7 super Exodum.

XXVIII XXVIII

44 44

690 690

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

xerat Non habebis deos alienos, perfectius explicat cum prohibet coli xerat Non habebis deos alienos, perfectius explicat cum prohibet coli figmenta, scilicet idolum vel similitudinem alicujus rei : quæ duo Ori- figmenta, scilicet idolum vel similitudinem alicujus rei : quæ duo Ori- genes ita dicit distare, ut idolum sit quod nihil habet simile sui : similitudo genes ita dicit distare, ut idolum sit quod nihil habet simile sui : similitudo vero, quod habet speciem alicujus rei : ut verbi gratia, Si quis in auro vel vero, quod habet speciem alicujus rei : ut verbi gratia, Si quis in auro vel in ligno vel alia re faciat speciem serpentis vel avis vel alterius rei, et sta- in ligno vel alia re faciat speciem serpentis vel avis vel alterius rei, et sta- tuat ad adorandum : non idolum sed similitudinem fecit. Qui vero facit tuat ad adorandum : non idolum sed similitudinem fecit. Qui vero facit speciem quam non vidit oculus, sed animus sibi finxit: ut si quis humanis speciem quam non vidit oculus, sed animus sibi finxit: ut si quis humanis membris caput canis vel arietis formet, vel in uno habitu hominis duas fa- membris caput canis vel arietis formet, vel in uno habitu hominis duas fa- cies, non similitudinem, sed idolum facit: quia facit quod non habet aliquid cies, non similitudinem, sed idolum facit: quia facit quod non habet aliquid simile sui. Ideo dicit Apostolus quia idolum est nihil in mundo ¹. Non enim simile sui. Ideo dicit Apostolus quia idolum est nihil in mundo ¹. Non enim aliqua ex rebus constantibus assumitur species, sed quod mens otiosa et aliqua ex rebus constantibus assumitur species, sed quod mens otiosa et curiosa reperit. Similitudo vero est, cum aliquid ex his quæ sunt vel in curiosa reperit. Similitudo vero est, cum aliquid ex his quæ sunt vel in coelo, vel in terra, vel in aquis, formatur. Augustinus vero ita exponit coelo, vel in terra, vel in aquis, formatur. Augustinus vero ita exponit illud Idolum nihil est in mundo, id est, inter creaturas mundi non est illud Idolum nihil est in mundo, id est, inter creaturas mundi non est forma idoli materiam enim formavit Deus, sed stultitia hominum formam forma idoli materiam enim formavit Deus, sed stultitia hominum formam dedit. Quæcumque facta sunt, naturaliter facta sunt per Verbum: sed for- dedit. Quæcumque facta sunt, naturaliter facta sunt per Verbum: sed for- ma hominis in idolo non est facta per Verbum, sicut peccatum non est fa- ma hominis in idolo non est facta per Verbum, sicut peccatum non est fa- ctum per Verbum, sed nihil est, et nihil fiunt homines cum peccant 2. Sed ctum per Verbum, sed nihil est, et nihil fiunt homines cum peccant 2. Sed quæritur, quomodo hîc dicatur forma idoli non esse facta per Verbum, cum quæritur, quomodo hîc dicatur forma idoli non esse facta per Verbum, cum alibi legatur Omnis forma, omnis compago, omnis concordia partium alibi legatur Omnis forma, omnis compago, omnis concordia partium facta est per Verbum? Hoc autem a diversis varie solvitur. Quidam enim facta est per Verbum? Hoc autem a diversis varie solvitur. Quidam enim dicunt omnem formam, et quidquid est, a Deo esse in quantum est et for- dicunt omnem formam, et quidquid est, a Deo esse in quantum est et for- mam idoli in quantum est vel in quantum forma est, a Deo esse, sed non mam idoli in quantum est vel in quantum forma est, a Deo esse, sed non in quantum idoli est, id est, posita ad adorandum: in hoc enim non est in quantum idoli est, id est, posita ad adorandum: in hoc enim non est creatura, sed perversio creaturæ. Sicut illud quod peccatum est, in quan- creatura, sed perversio creaturæ. Sicut illud quod peccatum est, in quan- tum peccatum est, nihil est : et homines cum peccant, nihil fiunt : quia ab tum peccatum est, nihil est : et homines cum peccant, nihil fiunt : quia ab illo qui vere est separantur. Unde Hieronymus : Quod ex Deo non est, qui illo qui vere est separantur. Unde Hieronymus : Quod ex Deo non est, qui solus vere est, non esse dicitur. Ideoque peccatum quod nos a vero esse solus vere est, non esse dicitur. Ideoque peccatum quod nos a vero esse abducit, nihil esse vel non esse dicitur *. Alii vero dicunt omnem formam abducit, nihil esse vel non esse dicitur *. Alii vero dicunt omnem formam quæ scilicet naturaliter est, et omne quod naturaliter est, esse a Deo: sed quæ scilicet naturaliter est, et omne quod naturaliter est, esse a Deo: sed forma idoli non est naturaliter, quia naturæ justitiæ non servit. Id enim forma idoli non est naturaliter, quia naturæ justitiæ non servit. Id enim naturaliter esse dicitur, quod simplici naturæ justitiæ quæ Deus est, mili- naturaliter esse dicitur, quod simplici naturæ justitiæ quæ Deus est, mili- tat, non resultat, et naturam creatam non vitiat. tat, non resultat, et naturam creatam non vitiat.

3 3

: :

Secundum præceptum est: Non assumes nomen Domini Dei tui in va- Secundum præceptum est: Non assumes nomen Domini Dei tui in va-

1 I ad Corinth. VIII, 4. 1 I ad Corinth. VIII, 4.

2 S. AUGUSTINUS, Super Joannem, tract I ad cap 1 Joannis 2 S. AUGUSTINUS, Super Joannem, tract I ad cap 1 Joannis

3 Cf. S. AUGUSTINUM, In eodem tract. 3 Cf. S. AUGUSTINUM, In eodem tract.

S. HIERONYMUS, Super Ezechiel. S. HIERONYMUS, Super Ezechiel.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 5. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 5.

691 691

пит пит

: quod est dicere secundum litteram : Non jurabis pro nihilo nomen : quod est dicere secundum litteram : Non jurabis pro nihilo nomen Dei. Allegorice vero præcipitur, ut non putes creaturam esse Christum Dei. Allegorice vero præcipitur, ut non putes creaturam esse Christum Dei Filium quia omnis creatura vanitati subjecta 3: sed æqualem Patri. Dei Filium quia omnis creatura vanitati subjecta 3: sed æqualem Patri. Tertium vero præceptum: Memento ut diem sabbati sanctifices*: ubi Tertium vero præceptum: Memento ut diem sabbati sanctifices*: ubi secundum litteram præcipitur sabbati observantia : allegorice vero, ut re- secundum litteram præcipitur sabbati observantia : allegorice vero, ut re- quiem et hic a vitiis, et in futuro in Dei contemplatione exspectes ex Spi- quiem et hic a vitiis, et in futuro in Dei contemplatione exspectes ex Spi- ritu sancto, id est, ex charitate et dono Dei : non quod Spiritus sanctus sine ritu sancto, id est, ex charitate et dono Dei : non quod Spiritus sanctus sine Patre et Filio hoc operetur. Accepit utique Ecclesia hoc donum, ut in Spi- Patre et Filio hoc operetur. Accepit utique Ecclesia hoc donum, ut in Spi- ritu sancto fiat remissio peccatorum. Quam remissionem cum Trinitas fa- ritu sancto fiat remissio peccatorum. Quam remissionem cum Trinitas fa- ciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum dicitur pertinere: quia ipse est ciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum dicitur pertinere: quia ipse est Spiritus adoptionis filiorum 5. Ipse est Christus et Filii amor et connexio Spiritus adoptionis filiorum 5. Ipse est Christus et Filii amor et connexio vel communitas. Ideoque justificatio nostra et requies ei attribuitur sæ- vel communitas. Ideoque justificatio nostra et requies ei attribuitur sæ- pius. pius.

Hæc sunt tria mandata primæ tabulæ ad Deum pertinentia. Et primum Hæc sunt tria mandata primæ tabulæ ad Deum pertinentia. Et primum quidem quod est de uno Deo colendo, pertinet ad Patrem, in quo est uni- quidem quod est de uno Deo colendo, pertinet ad Patrem, in quo est uni- tas vel auctoritas: secundum ad Filium, in quo est coæqualitas tertium tas vel auctoritas: secundum ad Filium, in quo est coæqualitas tertium ad Spiritum sanctum, in quo est utriusque communitas. ad Spiritum sanctum, in quo est utriusque communitas.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

An idolorum formatio sit prohibita ? et, An idolorum formatio sit prohibita ? et, An idolum nihil sit in mundo ? et, An idolum nihil sit in mundo ? et, An in præceptis negativis sit simplex An in præceptis negativis sit simplex negatio, vel an etiam aliquid affir- negatio, vel an etiam aliquid affir- mationis ? mationis ?

Deinde quæritur de his quæ dicuntur Deinde quæritur de his quæ dicuntur in Littera circa primum mandatum. in Littera circa primum mandatum.

Et quæritur de hoc quod dicit Orige- Et quæritur de hoc quod dicit Orige- nes «Qui facit speciem quam non vi- nes «Qui facit speciem quam non vi- dit oculus, sed animus, etc. » Non enim dit oculus, sed animus, etc. » Non enim videtur, quod hoc non intendat prohibe- videtur, quod hoc non intendat prohibe-

re. re.

ITEM quæritur, Qualiter intelligitur ITEM quæritur, Qualiter intelligitur quod dicit, quod idolum nihil est in quod dicit, quod idolum nihil est in mundo? Quidquid enim est res artis, mundo? Quidquid enim est res artis, aliquid est in mundo. aliquid est in mundo.

Quæst. 1. Quæst. 1.

ULTERIUS quæritur, Utrum in isto præ- Quæst. 2. ULTERIUS quæritur, Utrum in isto præ- Quæst. 2. cepto et in aliis negativis sit simplex cepto et in aliis negativis sit simplex negatio, vel aliquis actus in eis præcipia- negatio, vel aliquis actus in eis præcipia-

tur? tur?

Videtur, quod simplex negatio: quia Videtur, quod simplex negatio: quia ita dicit Basilius super illud Psalmi 1, ita dicit Basilius super illud Psalmi 1, 1 Beatus vir, etc., in quodam ser- 1 Beatus vir, etc., in quodam ser- mone: « Sicut ascendentibus scalam mone: « Sicut ascendentibus scalam primus gradus est a terra discedere, ita primus gradus est a terra discedere, ita etiam virtutis ac pietatis ascensus ini- etiam virtutis ac pietatis ascensus ini- tium habet descendendi a malo : nam tium habet descendendi a malo : nam qualecumque otium cuilibet non re- qualecumque otium cuilibet non re- cto operi præferendum est, sicut illa sunt cto operi præferendum est, sicut illa sunt quæ præcipiuntur, Non adulterabis, non quæ præcipiuntur, Non adulterabis, non homicidium facies: quæ omnia otium homicidium facies: quæ omnia otium

1 Exod. xx, 7. Cf. Levit. XIX, 12; Deuter. v, 1 Exod. xx, 7. Cf. Levit. XIX, 12; Deuter. v,

15; Matth. v, 33. 15; Matth. v, 33.

2 S. ISIDORUS, Super Exod. 2 S. ISIDORUS, Super Exod.

3 Ad Roman. VIII, 20: Vanitati creatura sub- 3 Ad Roman. VIII, 20: Vanitati creatura sub-

jecta est non volens, etc. jecta est non volens, etc. 4 Exod. xx, 8. 4 Exod. xx, 8.

5 Ad Roman. VII, 15. 5 Ad Roman. VII, 15.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

692 692

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

animæ et quietem potius quam effica- animæ et quietem potius quam effica- ciam operis alicujus indicant. Ea vero ciam operis alicujus indicant. Ea vero quæ ad perfectionis profectum pertinent, quæ ad perfectionis profectum pertinent, opus exigunt, ut illud: Diliges proxi- opus exigunt, ut illud: Diliges proxi- mum tuum sicut teipsum. » Ex hoc ex- mum tuum sicut teipsum. » Ex hoc ex- presse accipitur, quod negativa consi- presse accipitur, quod negativa consi- stunt in simplici negatione. stunt in simplici negatione.

SED CONTRA hoc est objectio multorum : SED CONTRA hoc est objectio multorum : quia quia

1. Simplex negatio non habet laudem: 1. Simplex negatio non habet laudem: observatio præcepti habet laudem : ergo observatio præcepti habet laudem : ergo observatio præcepti non consistit in ne- observatio præcepti non consistit in ne- gatione simplici. gatione simplici.

2. Præterea, Secundum hoc etiam iste 2. Præterea, Secundum hoc etiam iste qui de præcepto numquam cogitaret, ad- qui de præcepto numquam cogitaret, ad- huc observaret præceptum, quod est in- huc observaret præceptum, quod est in- conveniens: quia etiam bruta secundum conveniens: quia etiam bruta secundum hoc observarent præcepta. hoc observarent præcepta.

SOLUTIO. Dicendum, quod fuerunt quæ- SOLUTIO. Dicendum, quod fuerunt quæ- dam idola apud antiquos, quæ habebant dam idola apud antiquos, quæ habebant causam sui erroris mixturas virtutum causam sui erroris mixturas virtutum ex imaginibus coeli : sicut in tauro fiebat ex imaginibus coeli : sicut in tauro fiebat imago tauri cum capite canis, et habebat imago tauri cum capite canis, et habebat virtutem aperiendi secreta, et hujusmo- virtutem aperiendi secreta, et hujusmo- di et ideo talia inducebant in idolola- di et ideo talia inducebant in idolola- triam et hoc consideravit Origenes. triam et hoc consideravit Origenes.

AD ALIUD dicendum, quod forma artis AD ALIUD dicendum, quod forma artis aliquid est sed forma compositionis ex aliquid est sed forma compositionis ex virtute invisibili et idolo corporeo nulla virtute invisibili et idolo corporeo nulla fuit in idolo, nisi in opinione errantium. fuit in idolo, nisi in opinione errantium. Quod autem in opinione errantis est, non Quod autem in opinione errantis est, non est aliquid in rerum natura vel in est aliquid in rerum natura vel in do et ideo dicit Apostolus, quod nihil do et ideo dicit Apostolus, quod nihil est idolum in mundo 1. est idolum in mundo 1.

mun- mun-

AD ALIUD quod ulterius quæritur de AD ALIUD quod ulterius quæritur de negativis præceptis, consentiendum est negativis præceptis, consentiendum est Magistris, quod illa ponunt actum inte- Magistris, quod illa ponunt actum inte- riorem unde cum dicitur, Non habebis riorem unde cum dicitur, Non habebis deos alienos coram me, sensus est: Velis deos alienos coram me, sensus est: Velis non habere, ita quod ponatur ibi dissen- non habere, ita quod ponatur ibi dissen- sus ad deos alienos. sus ad deos alienos.

AD ID quod contra objicitur, dicendum, AD ID quod contra objicitur, dicendum, quod Basilius loquitur de actu exteriori, quod Basilius loquitur de actu exteriori, et non interiori: quia cum sint duæ et non interiori: quia cum sint duæ

1 I ad Corinth. VIII, 4. 1 I ad Corinth. VIII, 4.

partes justitiæ: declinare a malo, et fa- partes justitiæ: declinare a malo, et fa- cere bonum: non posset esse pars justi- cere bonum: non posset esse pars justi- titiæ declinare a malo, si esset pura ne- titiæ declinare a malo, si esset pura ne- gatio actus: unde ponitur in declinatio- gatio actus: unde ponitur in declinatio- ne voluntas declinandi. ne voluntas declinandi.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

An hoc quod dicit, Non assumes nomen An hoc quod dicit, Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum, sit de quin- Domini Dei tui in vanum, sit de quin- to? et, An Magister hoc mandatum to? et, An Magister hoc mandatum bene exponat ? bene exponat ?

Deinde quæritur de secundo mandato Deinde quæritur de secundo mandato quod incipit ibi, B, § 2 : « Secundum quod incipit ibi, B, § 2 : « Secundum præceptum est: Non assumes nomen præceptum est: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum. » Ubi dicit Domini Dei tui in vanum. » Ubi dicit Magister, quod « secundum litteram Magister, quod « secundum litteram « præcipitur, quod per nomen Dei non « præcipitur, quod per nomen Dei non « jurabis pro nihilo : » sed secundum « jurabis pro nihilo : » sed secundum hoc videtur, quod hoc videtur, quod

1. Hoc pertinet ad quintum mandatum 1. Hoc pertinet ad quintum mandatum secundæ tabulæ, ubi Magister agit de secundæ tabulæ, ubi Magister agit de perjurio, quod fit dicendo falsum testi- perjurio, quod fit dicendo falsum testi- monium contra proximum : et sic non monium contra proximum : et sic non debet esse istud de prima tabula, sed de debet esse istud de prima tabula, sed de secunda. secunda.

2. Præterea, In sermone nihil est fal- 2. Præterea, In sermone nihil est fal- sum esse: sed multum interest inter va- sum esse: sed multum interest inter va- num in sermone et falsum in sermone, num in sermone et falsum in sermone, quia vanum potest esse verum ergo quia vanum potest esse verum ergo multum differt nomen Dei assumere in multum differt nomen Dei assumere in vanum, et falsum: ergo Magister vide- vanum, et falsum: ergo Magister vide- tur male exponere. tur male exponere.

3. Item, Philosophus diffinit vanum in 3. Item, Philosophus diffinit vanum in II Physicorum, dicens, quod vanum est II Physicorum, dicens, quod vanum est quod est ad finem aliquem quem quod est ad finem aliquem quem non includit: talis autem sermo multi- non includit: talis autem sermo multi- plex est, ut oratio quæ non exauditur, plex est, ut oratio quæ non exauditur, et verbum prædicationis quod non con- et verbum prædicationis quod non con- vertit animas, et verbum veritatis cui vertit animas, et verbum veritatis cui non creditur ab audientibus: ergo vide- non creditur ab audientibus: ergo vide- tur, quod præceptum sit, ut nomen Dei tur, quod præceptum sit, ut nomen Dei

west, west,

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 6. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 6.

non assumatur in omnibus sermonibus: non assumatur in omnibus sermonibus: et sic peccat mortaliter invocans Deum et sic peccat mortaliter invocans Deum in oratione quæ non exauditur: et cum in oratione quæ non exauditur: et cum peccatores Deus non audiat, omnes ta- peccatores Deus non audiat, omnes ta- les orantes in peccato mortali, peccarent les orantes in peccato mortali, peccarent mortaliter ipsa oratione contra præce- mortaliter ipsa oratione contra præce- ptum et similiter prædicantes, et verum ptum et similiter prædicantes, et verum jurantes, quando non creditur sermoni jurantes, quando non creditur sermoni eorum, quod falsum est: ergo videtur eorum, quod falsum est: ergo videtur inconvenienter esse traditum hujusmodi inconvenienter esse traditum hujusmodi mandatum Non assumes nomen Domini mandatum Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum. Dei tui in vanum.

ULTERIUS quæritur de secunda exposi- ULTERIUS quæritur de secunda exposi- tione quam ponit Magister in Littera, tione quam ponit Magister in Littera, quod « allegorice præcipitur, ut non quod « allegorice præcipitur, ut non « putes esse creaturam Christum, quia « putes esse creaturam Christum, quia << omnis creatura vanitati subjecta est. » << omnis creatura vanitati subjecta est. » Cum enim ad moralia teneamur ex na- Cum enim ad moralia teneamur ex na- tura, moralia æqualiter obligant et ac- tura, moralia æqualiter obligant et ac- cedunt ad notitiam omnium, scilicet Gen- cedunt ad notitiam omnium, scilicet Gen- tilium, Judæorum, et Christianorum : tilium, Judæorum, et Christianorum : cognoscere autem et credere non æqua- cognoscere autem et credere non æqua- liter accedunt ex natura ad cognitionem liter accedunt ex natura ad cognitionem omnium ergo non cadunt sub præce- omnium ergo non cadunt sub præce- pto. pto.

SOLUTIO. Dicendum, quod istud man- SOLUTIO. Dicendum, quod istud man- datum secundum primam expositionem datum secundum primam expositionem morale est, et obligat omnes. morale est, et obligat omnes.

AD ID quod objicitur primo, dicendum AD ID quod objicitur primo, dicendum quod jurans falso dupliciter peccat, sci- quod jurans falso dupliciter peccat, sci- licet decipiendo: et sic peccat ex parte licet decipiendo: et sic peccat ex parte verbi quod ordinatum est ad proximum, verbi quod ordinatum est ad proximum, în proximum : et quoad hoc cadit sub în proximum : et quoad hoc cadit sub quinto mandato secundæ tabulæ. Peccat quinto mandato secundæ tabulæ. Peccat etiam invocando testem divinam veri- etiam invocando testem divinam veri- tatem, et sic peccat in Deum: et quoad tatem, et sic peccat in Deum: et quoad hoc ponitur sub secundo mandato primæ hoc ponitur sub secundo mandato primæ tabulæ. Magister autem de perjurio agit tabulæ. Magister autem de perjurio agit sub quinto secundæ : quia scientia per- sub quinto secundæ : quia scientia per- jurii pendet ex scientia mendacii, quia jurii pendet ex scientia mendacii, quia sine illa non bene scitur: et mendacium sine illa non bene scitur: et mendacium cadit sub quinto secundæ tabulæ. cadit sub quinto secundæ tabulæ.

AD ALIUD dicendum, quod vanum est AD ALIUD dicendum, quod vanum est duplex, scilicet materialiter, et forma- duplex, scilicet materialiter, et forma- liter. Sermo autem verus materialiter pot- liter. Sermo autem verus materialiter pot- est esse vanus, id est, de rebus vanis, quæ est esse vanus, id est, de rebus vanis, quæ ad vitam æternam non referuntur For- ad vitam æternam non referuntur For-

693 693 nisi nisi

maliter autem non est sermo vanus, maliter autem non est sermo vanus, frustretur fine ad quem est: et ille est frustretur fine ad quem est: et ille est expressio veritatis ad alterum : quia, expressio veritatis ad alterum : quia, sicut dicit Plato, ad hoc datus est nobis sicut dicit Plato, ad hoc datus est nobis sermo et quando non habet finem, tunc sermo et quando non habet finem, tunc vanus est per se et formaliter: et ideo vanus est per se et formaliter: et ideo idem est dicere: Non assumes nomen idem est dicere: Non assumes nomen Domini Dei tui in vanum, quod non as- Domini Dei tui in vanum, quod non as- sumes nomen Dei ad sermonem falsum sumes nomen Dei ad sermonem falsum affirmandum. Assumere autem differt ab affirmandum. Assumere autem differt ab invocatione et manifestatione: quia orans invocatione et manifestatione: quia orans invocat nomen Dei, et bene facit. Præ- invocat nomen Dei, et bene facit. Præ- dicans autem manifestat nomen Dei, et dicans autem manifestat nomen Dei, et bene facit. Sed assumens sumit ad illud bene facit. Sed assumens sumit ad illud quod suum est, id est, ad sermonẻm qui quod suum est, id est, ad sermonẻm qui est ab ipso. est ab ipso.

AD ALIUD quod objicitur de juramento AD ALIUD quod objicitur de juramento vero cui non creditur, dicendum quod vero cui non creditur, dicendum quod duplex est finis, in ipso, et in altero. duplex est finis, in ipso, et in altero. Veritas autem expressa ad alterum est Veritas autem expressa ad alterum est finis in seipso, et hæc sufficit sermoni ad finis in seipso, et hæc sufficit sermoni ad hoc quod non sit vanus. Credulitas au- hoc quod non sit vanus. Credulitas au- tem est finis in alio, quem si non conse- tem est finis in alio, quem si non conse- quitur, hoc est ex vitio alterius, non quitur, hoc est ex vitio alterius, non suo sicut dicit Philosophus quod rhe- suo sicut dicit Philosophus quod rhe- tor non semper persuadebit, neque me- tor non semper persuadebit, neque me- dicans sanabit: sed si nihil omittit de dicans sanabit: sed si nihil omittit de contingentibus, dicetur finem consecutus contingentibus, dicetur finem consecutus esse et si non in altero, tamen in se- esse et si non in altero, tamen in se- ipso. ipso.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. AD ALIUD quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. cendum quod illud mandatum non cadit cendum quod illud mandatum non cadit in decalogo, nisi secundum sensum pri- in decalogo, nisi secundum sensum pri- mum, et non secundum illum sensum mum, et non secundum illum sensum qui accipitur ex metaphora locutionis : qui accipitur ex metaphora locutionis : et ideo nulla est illa objectio: præcipue et ideo nulla est illa objectio: præcipue etiam cum Magister dicat, quod allego- etiam cum Magister dicat, quod allego- rica est illa expositio: illam enim nesci- rica est illa expositio: illam enim nesci- ret extrahere, nisi habens fidem : et ret extrahere, nisi habens fidem : et ideo solus iste obligatur. ideo solus iste obligatur.

694 694

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

An observatio sabbati sit cerimonialis An observatio sabbati sit cerimonialis vel moralis? et, Quare sabbatum ces- vel moralis? et, Quare sabbatum ces- savit? et, An dies dominica successit savit? et, An dies dominica successit sabbato? et, Quis sit modus observandi sabbato? et, Quis sit modus observandi sabbatum? et, Quare usus est novo sabbatum? et, Quare usus est novo modo loquendi, dicens: Memento ut modo loquendi, dicens: Memento ut diem sabbati sanctifices? diem sabbati sanctifices?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, B, § 3: « Memento ut diem, etc. » ibi, B, § 3: « Memento ut diem, etc. » Et quæritur, Utrum hæc observatio Et quæritur, Utrum hæc observatio sabbati sit cerimonialis, vel moralis ? sabbati sit cerimonialis, vel moralis ? Videtur autem, quod sit cerimonia- Videtur autem, quod sit cerimonia- lis: quia lis: quia

1. Ita dicitur, Ezechiel. xx, 12: Sabbata 1. Ita dicitur, Ezechiel. xx, 12: Sabbata mea dedi eis, ut essent signum inter mea dedi eis, ut essent signum inter me et eos. Cerimonialia autem sunt, me et eos. Cerimonialia autem sunt, quorum usus totus est in signando, ut quorum usus totus est in signando, ut dicit Magister in libro I Sententiarum' : dicit Magister in libro I Sententiarum' : ergo videtur, quod observatio sabbati sit ergo videtur, quod observatio sabbati sit cerimonialis. cerimonialis.

Si forte dicas, quod non totus usus Si forte dicas, quod non totus usus sabbati est in signando. CONTRA: Augusti- sabbati est in signando. CONTRA: Augusti- nus ita dicit in libro de Decem chordis: nus ita dicit in libro de Decem chordis: «Tibi autem dicitur ut observes sabbatum «Tibi autem dicitur ut observes sabbatum specialiter in spe futuræ quietis, quam specialiter in spe futuræ quietis, quam tibi promittit Deus: quisquis enim pro- tibi promittit Deus: quisquis enim pro- pter illam quietem agit quidquid potest, pter illam quietem agit quidquid potest, quamvis laboriosum videatur quod agit, quamvis laboriosum videatur quod agit, tamen si ad fidem quietis præmissæ re- tamen si ad fidem quietis præmissæ re- fertur illud quod agit, nondum quidem fertur illud quod agit, nondum quidem habet sabbatum in re, sed in spe habet. >> habet sabbatum in re, sed in spe habet. >> Ergo videtur, quod totum sit in signum Ergo videtur, quod totum sit in signum futuri. futuri.

2. Item, Augustinus in libro IV super 2. Item, Augustinus in libro IV super Genesim, tractans illud verbum: Requie- Genesim, tractans illud verbum: Requie- vit Deus die septimo, etc. 2, dicit sic: vit Deus die septimo, etc. 2, dicit sic:

1 Cf. I Sententiarum, Dist. I. Tom. XXV hu- 1 Cf. I Sententiarum, Dist. I. Tom. XXV hu- jusce editionis. jusce editionis.

2 Genes II, 2. 2 Genes II, 2.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, cap.

« Probabiliter dici potest observandum « Probabiliter dici potest observandum sabbatum Judæis fuisse præceptum in sabbatum Judæis fuisse præceptum in umbra futuri quæ spiritualem requiem umbra futuri quæ spiritualem requiem figuraret, quam Deus exemplo hujus figuraret, quam Deus exemplo hujus quietis suis fidelibus bona opera facien- quietis suis fidelibus bona opera facien- tibus arcana significatione pollicebatur. tibus arcana significatione pollicebatur. Cujus quietis et Dominus noster Jesus Cujus quietis et Dominus noster Jesus Christus, qui non nisi quando voluit Christus, qui non nisi quando voluit passus est, etiam sepultura sua mysterium passus est, etiam sepultura sua mysterium confirmavit . » Ex hoc iterum expresse confirmavit . » Ex hoc iterum expresse sumitur, quod observatio sabbati est ce- sumitur, quod observatio sabbati est ce- rimonialis, et non moralis. rimonialis, et non moralis.

3. Item, Augustinus, infra in eodem 3. Item, Augustinus, infra in eodem libro «Jam tempore gratiæ revelatæ, libro «Jam tempore gratiæ revelatæ, observatio illa sabbati quæ unius diei vo- observatio illa sabbati quæ unius diei vo- catione figurabatur, ablata est ab obser- catione figurabatur, ablata est ab obser- vatione fidelium. In ea quippe gratia vatione fidelium. In ea quippe gratia perpetuum sabbatum jam observat, qui perpetuum sabbatum jam observat, qui spe futuræ quietis operatur quidquid boni spe futuræ quietis operatur quidquid boni operatur, nec in ipsis operibus suis quasi operatur, nec in ipsis operibus suis quasi habens bonum, quod non acceperit, glo- habens bonum, quod non acceperit, glo- riatur ita enim tamquam diem sabbati, riatur ita enim tamquam diem sabbati, hoc est, dominicæ cessationis in sepultu- hoc est, dominicæ cessationis in sepultu- ra suscipiens atque intelligens baptismi ra suscipiens atque intelligens baptismi sacramentum, quiescit a pristinis operi- sacramentum, quiescit a pristinis operi- bus suis, ut jam in novitate vitæ ambu- bus suis, ut jam in novitate vitæ ambu- lans, Deum in se operari cognoscat, qui lans, Deum in se operari cognoscat, qui simul operatur et quiescit, et creaturæ simul operatur et quiescit, et creaturæ præbens congruam gubernationem, et præbens congruam gubernationem, et apud se habens æternam tranquillita- apud se habens æternam tranquillita- tem 4. » Ex hoc accipitur idem quod tem 4. » Ex hoc accipitur idem quod prius. prius.

SED CONTRA hoc objicitur: quia SED CONTRA hoc objicitur: quia

1. Nihil venit in eamdem divisionem 1. Nihil venit in eamdem divisionem alicujus, nisi quod cum aliis condividen- alicujus, nisi quod cum aliis condividen- tibus est ejusdem generis: sed observa- tibus est ejusdem generis: sed observa- tio sabbati cum aliis moralibus venit tio sabbati cum aliis moralibus venit in eamdem divisionem: ergo cum eis- in eamdem divisionem: ergo cum eis- dem est ejusdem generis: cum igitur dem est ejusdem generis: cum igitur illa sint de genere moralium, videtur illa sint de genere moralium, videtur etiam quod observatio sabbati sit de ge- etiam quod observatio sabbati sit de ge- nere moralium. nere moralium.

2. Item, Supra habitum est, quod se- 2. Item, Supra habitum est, quod se- cundum opinionem quorumdam Magi- cundum opinionem quorumdam Magi-

11. 11.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, cap. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, cap. 13. 13.

Sed contra Sed contra

Jæst. 1 Jæst. 1

Quæst. 2. Quæst. 2.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 7. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 7.

strorum hæc omnia præcepta ideo loque- strorum hæc omnia præcepta ideo loque- batur Dominus audiente populo, quia batur Dominus audiente populo, quia erant de lege naturali quæ accedit ad erant de lege naturali quæ accedit ad communem notitiam omnium : illud au- communem notitiam omnium : illud au- tem præceptum inter alia coram populo tem præceptum inter alia coram populo loquebatur ergo est de lege naturali : loquebatur ergo est de lege naturali : nihil autem est de lege naturali nisi nihil autem est de lege naturali nisi quod pure est morale: ergo illud præ- quod pure est morale: ergo illud præ- ceptum pure morale est, ut videtur. ceptum pure morale est, ut videtur.

3. Item, Isa. LVIII per totum caput, 3. Item, Isa. LVIII per totum caput, nilul dicit nisi moralia: et in fine sub- nilul dicit nisi moralia: et in fine sub- jungit de sabbato, dicens: Si averteris a jungit de sabbato, dicens: Si averteris a sabbato pedem tuum, facere voluntatem sabbato pedem tuum, facere voluntatem tuam in die sancto meo: et vocaveris tuam in die sancto meo: et vocaveris sabbatum delicatum, etc. 1. Ergo vide- sabbatum delicatum, etc. 1. Ergo vide- tur, quod etiam istud sit morale. tur, quod etiam istud sit morale.

4. Item, Omnium antiquorum sen- 4. Item, Omnium antiquorum sen- tentia est, quod decem præcepta sunt tentia est, quod decem præcepta sunt moralia: sed si præceptum de sabbato moralia: sed si præceptum de sabbato non sit morale, non sunt nisi novem : non sit morale, non sunt nisi novem : ergo præceptum de sabbato est de mora- ergo præceptum de sabbato est de mora- libus. libus.

ULTERIUS quæritur, Si præceptum de ULTERIUS quæritur, Si præceptum de sabbato est secundum aliquid cerimo- sabbato est secundum aliquid cerimo- niale, quare ipsum cessavit? niale, quare ipsum cessavit?

Videtur enim, quod cessare non de- Videtur enim, quod cessare non de- buit quantum ad diei taxationem: quia buit quantum ad diei taxationem: quia

1. Thurificatio non cessavit, ut dicunt 1. Thurificatio non cessavit, ut dicunt Sancti et Magistri, quia significat id Sancti et Magistri, quia significat id quod semper faciendum est, scilicet quod semper faciendum est, scilicet devotionem orationis. Ergo a simili sab- devotionem orationis. Ergo a simili sab- bati observatio cessare non debuit, quia bati observatio cessare non debuit, quia signat id quod semper faciendum est, signat id quod semper faciendum est, scilicet cessare a vitiis et operari bona scilicet cessare a vitiis et operari bona in spe futuræ quietis, ut accipitur a ver- in spe futuræ quietis, ut accipitur a ver- bis Augustini prius inductis. bis Augustini prius inductis.

2. Item, Decimæ non cessaverunt, 2. Item, Decimæ non cessaverunt, quia signant id quod semper faciendum quia signant id quod semper faciendum est, ut dicunt Sancti: ergo nec sabba- est, ut dicunt Sancti: ergo nec sabba-

tum. tum.

695 695

2. Item, Sancti dicunt, quod patres 2. Item, Sancti dicunt, quod patres Veteris Testamenti servicbant hebdo- Veteris Testamenti servicbant hebdo- madi patres autem Novi Testamenti madi patres autem Novi Testamenti serviunt ocdomadi: octava autem dies serviunt ocdomadi: octava autem dies est dies dominica: ergo videtur, quod est dies dominica: ergo videtur, quod mutata septima fuerit in octavam. mutata septima fuerit in octavam.

3. Item, Hoc videtur velle Hierony- 3. Item, Hoc videtur velle Hierony- mus in Procemio galeato, ubi dicit, quod mus in Procemio galeato, ubi dicit, quod Paulus mansit apud Petrum diebus Paulus mansit apud Petrum diebus quindecim: hoc enim mysterio ocdoma- quindecim: hoc enim mysterio ocdoma- dis et hebdomadis futurus Gentium præ- dis et hebdomadis futurus Gentium præ- dicator instruendus erat. dicator instruendus erat.

: :

SED SI HOC Concedatur, videtur esse Sed contra. SED SI HOC Concedatur, videtur esse Sed contra. contra quia septima est de institutione contra quia septima est de institutione divina nulla autem institutio divina le- divina nulla autem institutio divina le- gitur facta de octava: in hominis autem gitur facta de octava: in hominis autem ausu non videtur hoc fuisse, quod mu- ausu non videtur hoc fuisse, quod mu- taret hoc quod constituit Deus: ergo vi- taret hoc quod constituit Deus: ergo vi- detur, quod non mutata sil una in detur, quod non mutata sil una in

aliam. aliam.

ULTERIUS iterum quæritur de modo Quæst. 3. ULTERIUS iterum quæritur de modo Quæst. 3. observandi sabbatum, a quibus operi- observandi sabbatum, a quibus operi- bus sit abstinendum in feriatis diebus ? bus sit abstinendum in feriatis diebus ? Et iste articulus est utilitas istius quæ- Et iste articulus est utilitas istius quæ- stionis quoad consilia. stionis quoad consilia.

Et objicitur sic: Et objicitur sic:

1. Augustinus dicit in libro de Decem 1. Augustinus dicit in libro de Decem chordis «Dicitur tibi ut spiritualiter chordis «Dicitur tibi ut spiritualiter observes sabbatum, non quomodo Judæi observes sabbatum, non quomodo Judæi observant carnali otio: vacare enim vo- observant carnali otio: vacare enim vo- lunt ad nugas atque luxurias suas: me- lunt ad nugas atque luxurias suas: me- lius enim faceret Judæus si in agro suo lius enim faceret Judæus si in agro suo aliquid utilius faceret, quam in theatro aliquid utilius faceret, quam in theatro seditiosus existeret: et melius fœminæ seditiosus existeret: et melius fœminæ eorum in die sabbati lanam facerent, eorum in die sabbati lanam facerent, quam toto die in neomeniis suis impu- quam toto die in neomeniis suis impu- dice saltarent. Tibi autem dicitur ut ob- dice saltarent. Tibi autem dicitur ut ob- serves spiritualiter diem sabbati in spe serves spiritualiter diem sabbati in spe futuræ quietis operando. » Ergo videtur, futuræ quietis operando. » Ergo videtur, quod sabbatum non violatur nisi per quod sabbatum non violatur nisi per opus quod non potest referri ad æternam opus quod non potest referri ad æternam

ULTERIUS quæritur, Utrum dies domi- quietem: hoc autem solum peccatum ULTERIUS quæritur, Utrum dies domi- quietem: hoc autem solum peccatum

nica successit sabbato? nica successit sabbato?

Videtur, quod sic: quia Videtur, quod sic: quia

1. Similiter in nova lege observatur 1. Similiter in nova lege observatur sicut sabbatum in veteri. sicut sabbatum in veteri.

1 Isa. LVIII, 13 et seq. 1 Isa. LVIII, 13 et seq.

est ergo alia operando non peccant ho- est ergo alia operando non peccant ho- mines in feriis Ecclesiæ. mines in feriis Ecclesiæ.

2. Item, Sancti dicunt, quod a servili- 2. Item, Sancti dicunt, quod a servili- bus operibus in feriatis diebus abstinen- bus operibus in feriatis diebus abstinen-

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 4. Quæst. 4.

Solutio. Solutio.

696 696

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dum est. servilia autem non sunt nisi dum est. servilia autem non sunt nisi repugnantia libertati spiritus: hæc au- repugnantia libertati spiritus: hæc au- tem sunt sola peccata: ergo sufficit abs- tem sunt sola peccata: ergo sufficit abs- tinere ab illis. tinere ab illis.

SED CONTRA Sunt decreta Sanctorum et SED CONTRA Sunt decreta Sanctorum et consuetudo Ecclesiæ, quæ præcipit abs- consuetudo Ecclesiæ, quæ præcipit abs- tinere ab operibus corporalibus, quæ tinere ab operibus corporalibus, quæ non sunt peccata. non sunt peccata.

ULTERIUS quæritur, Quare utitur novo ULTERIUS quæritur, Quare utitur novo modo loquendi in isto mandato cum di- modo loquendi in isto mandato cum di- cit: Memento ut diem sabbati sanctifi- cit: Memento ut diem sabbati sanctifi- ces? Non enim meminimus nisi præteri- ces? Non enim meminimus nisi præteri- torum cum igitur omnia mandata de- torum cum igitur omnia mandata de- calogi sint etiam de lege naturali quæ calogi sint etiam de lege naturali quæ præcessit scriptam, sicut et præceptum præcessit scriptam, sicut et præceptum de sabbato vel plusquam istud, videtur de sabbato vel plusquam istud, videtur quod in omnibus aliis magis debuit uti quod in omnibus aliis magis debuit uti verbo memorandi quam in isto : et tamen verbo memorandi quam in isto : et tamen in nullo aliorum usus est verbo illo. in nullo aliorum usus est verbo illo.

secun- secun-

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio ad SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio ad primum, quod non dicit, Memento ut primum, quod non dicit, Memento ut diem sabbati observes: sed, Memento ut diem sabbati observes: sed, Memento ut diem sabbati sanctifices. Sanctificatio au- diem sabbati sanctifices. Sanctificatio au- tem sonat munditiam quietis: et ideo tem sonat munditiam quietis: et ideo dicendum, quod præceptum de sabbato dicendum, quod præceptum de sabbato sanctificando quoad sanctificationem est sanctificando quoad sanctificationem est morale, et quoad observationis modum morale, et quoad observationis modum fuit cerimoniale. Et ut hoc intelligatur, fuit cerimoniale. Et ut hoc intelligatur, distinguendum est per hunc modum. distinguendum est per hunc modum. Sabbatum quies interpretatur: et Sabbatum quies interpretatur: et dum rationem et auctoritatem Augustini, dum rationem et auctoritatem Augustini, quies est post laborem: unde cum labor quies est post laborem: unde cum labor sit per vitam totam, sicut præcipit Ec- sit per vitam totam, sicut præcipit Ec- clesiastes, IX, 10: Quodcumque facere clesiastes, IX, 10: Quodcumque facere potest manus tua, instanter operare: potest manus tua, instanter operare: quies-post hanc vitam erit: ergo est sab- quies-post hanc vitam erit: ergo est sab- batum sanctificare idem quod intentio- batum sanctificare idem quod intentio- nem quietis ab opere abstrahere, et in nem quietis ab opere abstrahere, et in æterna quiete continue defigere: quem- æterna quiete continue defigere: quem- admodum Deus dimittens omnia opera admodum Deus dimittens omnia opera sua, quievit in seipso: et hoc præce- sua, quievit in seipso: et hoc præce- ptum est, quia quicumque per intentionem ptum est, quia quicumque per intentionem quiescit in opere, ille fruitur opere suo, quiescit in opere, ille fruitur opere suo, et fruitur utendis, quod est humana per- et fruitur utendis, quod est humana per- versitas. Quod autem ita sit, accipitur a versitas. Quod autem ita sit, accipitur a duabus auctoritatibus Augustini in li- duabus auctoritatibus Augustini in li- bro de Decem chordis: quarum una est bro de Decem chordis: quarum una est

hæc, «Præcipitur tibi ut ad hoc labores, hæc, «Præcipitur tibi ut ad hoc labores, ut in futuro requiescas: tu autem ad ut in futuro requiescas: tu autem ad hoc vis requiescere ut labores, cum ad hoc vis requiescere ut labores, cum ad hoc debeas laborare ut requiescas. » hoc debeas laborare ut requiescas. » Quasi dicat: In præcepto sabbati præci- Quasi dicat: In præcepto sabbati præci- pitur tibi ut quies intentionis pergat ad pitur tibi ut quies intentionis pergat ad quietem futuram, et non quærat intentio quietem futuram, et non quærat intentio quietem in opere hujus vitæ. Secunda quietem in opere hujus vitæ. Secunda est hæc, « In Spiritu sancto, hoc est, est hæc, « In Spiritu sancto, hoc est, in dono Dei, requies nobis perpetua pro- in dono Dei, requies nobis perpetua pro- mittur, in dono pignus accipimus æternæ mittur, in dono pignus accipimus æternæ quietis, quod erit sabbatum sabbato- quietis, quod erit sabbatum sabbato- rum. Propter ipsam quietem pertinen- rum. Propter ipsam quietem pertinen- tem ad donum Spiritus sancti, scilicet ad tem ad donum Spiritus sancti, scilicet ad hanc spem, quidquid facimus, si faci- hanc spem, quidquid facimus, si faci- mus, sabbatum observamus. » Ecce mus, sabbatum observamus. » Ecce expresse dicit Augustinus quod habitum expresse dicit Augustinus quod habitum est et ideo secundum hoc morale est, est et ideo secundum hoc morale est, et non secundum observationem. et non secundum observationem.

AD OMNES ergo Augustini auctoritates AD OMNES ergo Augustini auctoritates supra inductas dicendum, quod secun- supra inductas dicendum, quod secun- dum observationem diei taxatæ, scilicet dum observationem diei taxatæ, scilicet septimæ, signum fuit cerimoniale, secun- septimæ, signum fuit cerimoniale, secun- dum sanctificationem autem quietis in dum sanctificationem autem quietis in intentione morale et quoad primum intentione morale et quoad primum intelliguntur auctoritates inductæ, quoad intelliguntur auctoritates inductæ, quoad secundum autem rationes adductæ in secundum autem rationes adductæ in oppositum. oppositum.

: :

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quest. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quest. dum quod illud quod fuit in ratione si- dum quod illud quod fuit in ratione si- gni, cessavit et cessare debuit: quia non gni, cessavit et cessare debuit: quia non significabat, quod semper faciendum significabat, quod semper faciendum erat ex institutione, sed potius quod ex- erat ex institutione, sed potius quod ex- spectandum erat in Christo quies enim spectandum erat in Christo quies enim futura in causa habetur in Christo, et in futura in causa habetur in Christo, et in configuratione mortis ejus per baptis- configuratione mortis ejus per baptis- mum in quo consepelimur Christo, ut mum in quo consepelimur Christo, ut simul operemur salutem nostram, et re- simul operemur salutem nostram, et re- quiescamus cum ipso per intentionem, quiescamus cum ipso per intentionem, sicut ipse cum Patre usque modo opera- sicut ipse cum Patre usque modo opera- tur, et requiescit, sicut patuit ex verbis tur, et requiescit, sicut patuit ex verbis Augustini supra inductis. Augustini supra inductis.

AD ILLUD autem quod objicitur de thu- Ad 1 et 2. AD ILLUD autem quod objicitur de thu- Ad 1 et 2. rificatione et decimis, dicendum quod rificatione et decimis, dicendum quod non est simile quia thurificatio nihil non est simile quia thurificatio nihil exspectandum signabat principaliter ex exspectandum signabat principaliter ex institutione, sed devotionem quæ semper institutione, sed devotionem quæ semper et ab omnibus in omni oratione offer- et ab omnibus in omni oratione offer-

quæst.2. quæst.2.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 7. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, B, ART. 7.

tur. Decimæ autem manent propter sus- tur. Decimæ autem manent propter sus- tentationem ministrorum Ecclesiæ, et tentationem ministrorum Ecclesiæ, et non propter hoc ut significent ulterius non propter hoc ut significent ulterius liberationem ab originali, sicut antiqui- liberationem ab originali, sicut antiqui- tus fecerunt, ut supra notatum est de de- tus fecerunt, ut supra notatum est de de- cimatione Christi. cimatione Christi.

AD ID autem quod secundo quæritur AD ID autem quod secundo quæritur ulterius, dicendum quod dominica dies ulterius, dicendum quod dominica dies non successit diei sabbati: quia nec dies non successit diei sabbati: quia nec dies sabbati fuit in lege veteri de præcepto sabbati fuit in lege veteri de præcepto in quantum morale est, sed potius in in quantum morale est, sed potius in quantum cerimoniale, cujus cerimonia quantum cerimoniale, cujus cerimonia duæ sunt causæ. Una fuit præostensio duæ sunt causæ. Una fuit præostensio quietis illo die in operibus creationis quietis illo die in operibus creationis mundi. Alia fuit futura quies per opera mundi. Alia fuit futura quies per opera recreationis in sepulcro, et hæc fuit prin- recreationis in sepulcro, et hæc fuit prin- cipalior in intentione instituentis: licet cipalior in intentione instituentis: licet prima esset manifestior populo, et ideo prima esset manifestior populo, et ideo rudi populo sæpius indicebatur pro ra- rudi populo sæpius indicebatur pro ra- tione observationis. Sed instituit Eccle- tione observationis. Sed instituit Eccle- sia diem dominicam tribus de causis, et sia diem dominicam tribus de causis, et mutavit sabbatum duabus de causis : et mutavit sabbatum duabus de causis : et sic erunt quinque. sic erunt quinque.

Prima autem causa movit Ecclesiam Prima autem causa movit Ecclesiam ad instituendum dies aliquos vacatio- ad instituendum dies aliquos vacatio- num et est ista, quia homo circumda- num et est ista, quia homo circumda- tus miseria cogitur laborare pro neces- tus miseria cogitur laborare pro neces- sariis, et ad hoc etiam invitat cupiditas: sariis, et ad hoc etiam invitat cupiditas: labor autem evocat mentem ad inten- labor autem evocat mentem ad inten- dendum circa temporalia: mens autem dendum circa temporalia: mens autem evocata ad temporalia postponit spiri- evocata ad temporalia postponit spiri- tualia, et postpositis spiritualibus non tualia, et postpositis spiritualibus non refert laborem ad spem quietis æternæ, refert laborem ad spem quietis æternæ, et tunc non observat præceptum. Unde et tunc non observat præceptum. Unde ad hoc ut homo audiendo solemnia divi- ad hoc ut homo audiendo solemnia divi- na, excitetur ad cogitandum de futura na, excitetur ad cogitandum de futura quiete, et sic discat currere per intentio- quiete, et sic discat currere per intentio- nem ad illam, etiam quando est in opere, nem ad illam, etiam quando est in opere, salubriter Ecclesia providit dies festos, salubriter Ecclesia providit dies festos, quibus verbum Dei proponitur, et so- quibus verbum Dei proponitur, et so- lemnius cantatur, et populo præcipitur lemnius cantatur, et populo præcipitur ab aliis abstinere, ut illa audiat mente. ab aliis abstinere, ut illa audiat mente.

Alia causa est quare dies octava ad hoc Alia causa est quare dies octava ad hoc electa inter alia festa præcipua, est hæc, electa inter alia festa præcipua, est hæc, quæ sæpe assignatur a Sanctis: quia quæ sæpe assignatur a Sanctis: quia Dominus die octava surrexit, et quietem Dominus die octava surrexit, et quietem beatitudinis illius in corpore et in anima beatitudinis illius in corpore et in anima demonstravit, promittens nos sibi post demonstravit, promittens nos sibi post

697 697

resurrectionem conformandos. Instituit resurrectionem conformandos. Instituit etiam alios festos dies, quando aliquod etiam alios festos dies, quando aliquod festum est de Deo vel de Sanctis, unde festum est de Deo vel de Sanctis, unde notabilis memoria de illa quiete facta est notabilis memoria de illa quiete facta est populo. populo.

Tertia causa est, ut per hoc amoveatur Tertia causa est, ut per hoc amoveatur error Gentilium mathematicorum: illi error Gentilium mathematicorum: illi enim considerabant in principiis operum enim considerabant in principiis operum suorum dominium horæ, et dominium suorum dominium horæ, et dominium ascendentis signi præcipue, et dominium ascendentis signi præcipue, et dominium rei pro qua operabantur. Dominus rei pro qua operabantur. Dominus tem horæ primæ in die octava Sol est : tem horæ primæ in die octava Sol est : et tunc dicebant faustissimam inceptio- et tunc dicebant faustissimam inceptio- nem omnium operum. Et ut penitus hoc nem omnium operum. Et ut penitus hoc aboleretur, statuit Ecclesia, ut nullus in aboleretur, statuit Ecclesia, ut nullus in die illo et præcipue in mane aliquid ope- die illo et præcipue in mane aliquid ope-

retur. retur.

au- au-

Prima autem causa cessationis sabba- Prima autem causa cessationis sabba- ti, fuit principalis: quia cessaverat jam ti, fuit principalis: quia cessaverat jam res sabbati secundum causam et rem ali- res sabbati secundum causam et rem ali- quo modo, ut dictum est et adveniente quo modo, ut dictum est et adveniente veritate cessare debuit umbra futuri. Se- veritate cessare debuit umbra futuri. Se- cunda causa, ne videatur Ecclesia judai- cunda causa, ne videatur Ecclesia judai- zare. Tertia causa fuit, ut error Genti- zare. Tertia causa fuit, ut error Genti- lium tolleretur, qui dominum horæ ob- lium tolleretur, qui dominum horæ ob- servabant: et illius diei secundum eos servabant: et illius diei secundum eos primæ horæ dominus est Saturnus, qui, primæ horæ dominus est Saturnus, qui, ut ipsi dicunt, infaustissimam inchoatio- ut ipsi dicunt, infaustissimam inchoatio- nem operum habet, propter quod Genti- nem operum habet, propter quod Genti- les etiam observabant sabbatum. Sed ut les etiam observabant sabbatum. Sed ut hoc tolleretur, statuit Ecclesia illa die hoc tolleretur, statuit Ecclesia illa die esse operandum. esse operandum.

AD ILLUD autem quod objicitur, dicen- Ad object. AD ILLUD autem quod objicitur, dicen- Ad object. dum quod septima dies non habuit in- dum quod septima dies non habuit in- stitutionem divinam, eo quod esset de stitutionem divinam, eo quod esset de substantia præcepti moralis: sed quia substantia præcepti moralis: sed quia cerimonialia propter signa statuebantur cerimonialia propter signa statuebantur a Domino et ideo non fuit ex ausu ho- a Domino et ideo non fuit ex ausu ho- minis quod mutavit Ecclesia, sed potius minis quod mutavit Ecclesia, sed potius ut intellectus veritatis esset, post quem ut intellectus veritatis esset, post quem intellectum mortiferum fuisset observare intellectum mortiferum fuisset observare umbras futurorum. umbras futurorum.

AD ID quod tertio ulterius quæritur, AD ID quod tertio ulterius quæritur, dicendum quod dies feriati observantiam dicendum quod dies feriati observantiam ab utilibus et corporalibus negotiis non ab utilibus et corporalibus negotiis non habent, nisi ab institutione Ecclesiæ, habent, nisi ab institutione Ecclesiæ, dictis de causis: et sic Ecclesia potest dictis de causis: et sic Ecclesia potest obligare subditos. Unde coercendi sunt obligare subditos. Unde coercendi sunt

Ad quæst 3. Ad quæst 3.

Ad I. Ad I.

Ad 2. Ad 2.

698 698

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ab omnibus operibus ab Ecclesia non ab omnibus operibus ab Ecclesia non concessis. Sed verum est, quod minus concessis. Sed verum est, quod minus malum esset negotiari utiliter, quam dis- malum esset negotiari utiliter, quam dis- solvi in theatris, et potibus vacare : et solvi in theatris, et potibus vacare : et sacerdotes magis instare deberent sacerdotes magis instare deberent cessarent a peccatis, quam a bonis operi- cessarent a peccatis, quam a bonis operi- bus corporalibus : tamen ab utrisque bus corporalibus : tamen ab utrisque abstinendum est, ut dictum est prius. abstinendum est, ut dictum est prius.

ut ut

AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- dum quod Augustinus loquitur de com- dum quod Augustinus loquitur de com- paratione magis mali ad minus malum: paratione magis mali ad minus malum: et ideo neutrum indulget. et ideo neutrum indulget.

AD ALIUD dicendum, quod opera servi- AD ALIUD dicendum, quod opera servi- lia dicuntur, quæ faciunt servum pecca- lia dicuntur, quæ faciunt servum pecca- ti, et sic peccata servilia sunt: vel quæ ti, et sic peccata servilia sunt: vel quæ

pertinent ad servitutem poenæ miseriæ pertinent ad servitutem poenæ miseriæ præsentis, et sic alia opera servilia sunt præsentis, et sic alia opera servilia sunt præter ea quæ exacta sunt potius quam præter ea quæ exacta sunt potius quam concessa, ut coquere cibos, et alia hujus- concessa, ut coquere cibos, et alia hujus-

modi. modi.

AD ID quod ultimo quæritur, dicendum Ad que AD ID quod ultimo quæritur, dicendum Ad que quod istud mandatum minus habet de quod istud mandatum minus habet de lege naturali quam alia, et ideo infigi- lege naturali quam alia, et ideo infigi- tur memoriæ per illum modum loquen- tur memoriæ per illum modum loquen- di. Alii dicunt, quod illud mandatum di. Alii dicunt, quod illud mandatum ante fuit in observatione et ideo resu- ante fuit in observatione et ideo resu- mens, non de novo instituens, utitur mens, non de novo instituens, utitur tali modo loquendi. Sed prima solutio tali modo loquendi. Sed prima solutio melior est. melior est.

C De mandatis secundæ tabulæ. C De mandatis secundæ tabulæ.

1 1

In secunda vero tabula septem erant mandata ad dilectionem proximi In secunda vero tabula septem erant mandata ad dilectionem proximi pertinentia quorum primum ad patrem carnalem refertur, sicut primum pertinentia quorum primum ad patrem carnalem refertur, sicut primum primæ tabulæ ad Patrem cœlestem. Quod est : Honora patrem tuum et primæ tabulæ ad Patrem cœlestem. Quod est : Honora patrem tuum et matrem tuam, ut sis longævus super terram, scilicet viventium. Parentes matrem tuam, ut sis longævus super terram, scilicet viventium. Parentes vero sic sunt honorandi, ut eis debita reverentia exhibeatur, et necessaria vero sic sunt honorandi, ut eis debita reverentia exhibeatur, et necessaria ministrentur. ministrentur.

Secundum est: Non occides: ubi secundum litteram actus homicidii pro- Secundum est: Non occides: ubi secundum litteram actus homicidii pro- hibetur, secundum spiritum vero etiam voluntas occidendi. Unde huic hibetur, secundum spiritum vero etiam voluntas occidendi. Unde huic mandato secundum litteram fit superadditio in Evangelio 2: quia littera mandato secundum litteram fit superadditio in Evangelio 2: quia littera Evangelii exprimitur, quod legis littera non exprimebatur. Evangelii littera Evangelii exprimitur, quod legis littera non exprimebatur. Evangelii littera exprimit intelligentiam spiritualem, id est, quam spirituales habent, et se- exprimit intelligentiam spiritualem, id est, quam spirituales habent, et se- cundum quam spiritualiter vivitur. Littera legis sensum carnalem, id est, cundum quam spiritualiter vivitur. Littera legis sensum carnalem, id est, quem carnales habent, et secundum quem carnaliter vivitur, cui facta est quem carnales habent, et secundum quem carnaliter vivitur, cui facta est superadditio. superadditio.

Tertium est: Non mæchaberis, id est, ne cuilibet miscearis excepto Tertium est: Non mæchaberis, id est, ne cuilibet miscearis excepto foedere matrimonii: a parte enim totum intelligitur. Nomine ergo mochiæ foedere matrimonii: a parte enim totum intelligitur. Nomine ergo mochiæ

1 Cf. Exod. xx, 12 et seq.; Deuter. v, 16 et seq. 1 Cf. Exod. xx, 12 et seq.; Deuter. v, 16 et seq.

2 Matth. v, 21 et seq. 2 Matth. v, 21 et seq.

IN III SENTENT. DIST. XXXVII, C. IN III SENTENT. DIST. XXXVII, C.

699 699

omnis concubitus illicitus, illorum quoque membrorum non legitimus omnis concubitus illicitus, illorum quoque membrorum non legitimus prohibitus debet intelligi ‘. prohibitus debet intelligi ‘.

usus usus

4 4

Quartum est: Non furtum facies, ubi sacrilegium et rapina omnis pro- Quartum est: Non furtum facies, ubi sacrilegium et rapina omnis pro- hibetur. Non enim rapinam permisit, qui furtum prohibuit: sed furti no- hibetur. Non enim rapinam permisit, qui furtum prohibuit: sed furti no- mine bene intelligi voluit omnem illicitam usurpationem rei alienæ. Sa- mine bene intelligi voluit omnem illicitam usurpationem rei alienæ. Sa- crilegium tribus modis committitur, quando scilicet vel sacrum de sacro, crilegium tribus modis committitur, quando scilicet vel sacrum de sacro, vel non sacrum de sacro, vel sacrum de non sacro aufertur. Sacrum vero vel non sacrum de sacro, vel sacrum de non sacro aufertur. Sacrum vero dicitur, quidquid mancipatum est cultui divino, ut Ecclesia, vel res Eccle- dicitur, quidquid mancipatum est cultui divino, ut Ecclesia, vel res Eccle- siæ. Hic etiam usura prohibetur, quæ sub rapina continetur. Unde Hiero- siæ. Hic etiam usura prohibetur, quæ sub rapina continetur. Unde Hiero- nymus Usuras quærere, vel fraudare, aut rapere nihil interest. Commoda nymus Usuras quærere, vel fraudare, aut rapere nihil interest. Commoda fratri tuo, et accipe quod dedisti, et nihil superfluum quæras quia super- fratri tuo, et accipe quod dedisti, et nihil superfluum quæras quia super- abundantia usura computatur 2. Est enim usura, ut ait Augustinus³, cum abundantia usura computatur 2. Est enim usura, ut ait Augustinus³, cum quis plus exigit in injuria vel qualibet re, quam acceperit. Item, Hierony- quis plus exigit in injuria vel qualibet re, quam acceperit. Item, Hierony- mus : Putant aliqui usuram tantum esse in pecunia, sed intelligant usu- mus : Putant aliqui usuram tantum esse in pecunia, sed intelligant usu- ram vocari superabundantiam, scilicet quidquid est si ab eo quod dederit ram vocari superabundantiam, scilicet quidquid est si ab eo quod dederit plus est: ut si in hieme demus decem modios, et in messe quindecim reci- plus est: ut si in hieme demus decem modios, et in messe quindecim reci- piamus. Si vero quæritur de filiis Israel, qui Domino jubente ab Ægyptiis piamus. Si vero quæritur de filiis Israel, qui Domino jubente ab Ægyptiis mutuaverunt vasa aurea et argentea et vestes pretiosas, et asportaverunt *, mutuaverunt vasa aurea et argentea et vestes pretiosas, et asportaverunt *, utrum furtum commiserint? Dicimus eos qui ut parerent, Deo jubente illud utrum furtum commiserint? Dicimus eos qui ut parerent, Deo jubente illud fecerunt, non fecisse furtum, nec omnino peccasse. Unde Augustinus 6: fecerunt, non fecisse furtum, nec omnino peccasse. Unde Augustinus 6: Israelitæ non furtum fecerunt, sed Deo jubente ministerium præbuerunt. Israelitæ non furtum fecerunt, sed Deo jubente ministerium præbuerunt. Hoc enim Deus jussit, qui legem dedit. Sicut minister judicis sine peccato Hoc enim Deus jussit, qui legem dedit. Sicut minister judicis sine peccato occidit quem lex præcipit occidi: sed si id sponte facit, homicida est, occidit quem lex præcipit occidi: sed si id sponte facit, homicida est, etiamsi eum occidat quem scit a judice occidendum. Infirmi autem qui ex etiamsi eum occidat quem scit a judice occidendum. Infirmi autem qui ex cupiditate Ægyptios deceperunt, magis permissi sunt hoc facere illis qui cupiditate Ægyptios deceperunt, magis permissi sunt hoc facere illis qui jure talia passi sunt, quam jussi. Ilic opponitur, quod etiam boni in isto jure talia passi sunt, quam jussi. Ilic opponitur, quod etiam boni in isto opere peccaverunt: quia naturalem legem cui concordat Evangelium et lex opere peccaverunt: quia naturalem legem cui concordat Evangelium et lex moralis præceptionis, transgressi sunt, quæ est : Quod tibi non vis fieri, moralis præceptionis, transgressi sunt, quæ est : Quod tibi non vis fieri, alii ne feceris. Quam veritas scripsit in corde hominis: et quia non legeba- alii ne feceris. Quam veritas scripsit in corde hominis: et quia non legeba- tur in corde, iteravit in tabulis, ut voce forinsecus admota, rediret ad cor³, tur in corde, iteravit in tabulis, ut voce forinsecus admota, rediret ad cor³, el ibi inveniret quod extra legeret. Hanc ergo illi prævaricari videntur in el ibi inveniret quod extra legeret. Hanc ergo illi prævaricari videntur in illo facto, aliis facientes quod nolebant sibi fieri. Sed ibi subintelligendum illo facto, aliis facientes quod nolebant sibi fieri. Sed ibi subintelligendum

1 Cf. S. AUGUSTINUM, Quæst. super Exod Quæst. 71. 1 Cf. S. AUGUSTINUM, Quæst. super Exod Quæst. 71.

2 S. HIERONYMUS, In quadam epist. 2 S. HIERONYMUS, In quadam epist.

3 S. AUGUSTINUS, Super Psal. LIV. 3 S. AUGUSTINUS, Super Psal. LIV.

* S. HIERONYMUS, Super Ezechiel. xiv, q 3, cap. Putant (Nota ed. Lugd.) * S. HIERONYMUS, Super Ezechiel. xiv, q 3, cap. Putant (Nota ed. Lugd.)

5 Cf. Exod. xI, 2 et XII, 36 5 Cf. Exod. xI, 2 et XII, 36

6 S. AUGUSTINUS, Super Exod. xI, Quæst. 39. 6 S. AUGUSTINUS, Super Exod. xI, Quæst. 39.

7 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XXII contra Faustum Manich. cap. 71. 7 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XXII contra Faustum Manich. cap. 71.

8 Isa. XLVI, 8: Redite, prævaricatores, ad cor. 8 Isa. XLVI, 8: Redite, prævaricatores, ad cor.

700 700

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, injuste: ut non alii, scilicet injuste, facias quod tibi non vis fieri: alio- est, injuste: ut non alii, scilicet injuste, facias quod tibi non vis fieri: alio- quin hujus prævaricator est judex, dum punit reum nolens aliquid tale sibi quin hujus prævaricator est judex, dum punit reum nolens aliquid tale sibi fieri. Ita etiam et illud Domini verbum: Omnia quæcumque vultis ut fa- fieri. Ita etiam et illud Domini verbum: Omnia quæcumque vultis ut fa- ciant vobis homines, etc.', de bonis accipiendum est, quæ nobis invicem ciant vobis homines, etc.', de bonis accipiendum est, quæ nobis invicem exhibere debemus. exhibere debemus.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

An potius dandum est mandatum filiis An potius dandum est mandatum filiis de honore parentum, quam parentibus de honore parentum, quam parentibus de honore filiorum? de honore filiorum?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, § 1 : C, § 1 : « In secunda tabula septem « In secunda tabula septem

erant mandata. » erant mandata. »

Objicitur enim contra primum man- Objicitur enim contra primum man- datum quia videtur debere parentibus datum quia videtur debere parentibus potius injungere curam filiorum, quam potius injungere curam filiorum, quam e converso, cum dicit Apostolus, II ad e converso, cum dicit Apostolus, II ad Corinth. xi, 14: Non enim debent filii Corinth. xi, 14: Non enim debent filii parentibus thezaurirare, sed parentes parentibus thezaurirare, sed parentes filiis. filiis.

ITEM quæritur, ITEM quæritur,

1. Cum nomine parentum intelligatur 1. Cum nomine parentum intelligatur quilibet proximus ut dixit Augustinus, quilibet proximus ut dixit Augustinus, quare non potius posuit nomen proximi, quare non potius posuit nomen proximi, quam nomen parentis, ut dixisset: Ho- quam nomen parentis, ut dixisset: Ho- nora proximum? nora proximum?

2. Item, Cum in honore hic intelliga- 2. Item, Cum in honore hic intelliga- tur debita reverentia, et procuratio ne- tur debita reverentia, et procuratio ne- cessariorum, videtur quod potius debet cessariorum, videtur quod potius debet dicere Subveni proximo, quam, Ho- dicere Subveni proximo, quam, Ho- nora parentes. nora parentes.

ULTERIUS quæritur de promissione quæ ULTERIUS quæritur de promissione quæ fit in mandato, cum dicitur: Ut sis lon- fit in mandato, cum dicitur: Ut sis lon- gævus super terram. Aut enim intelligi- gævus super terram. Aut enim intelligi- tur de longævitate vitæ illius, vel de lon- tur de longævitate vitæ illius, vel de lon- gævitate vitæ alterius. Si primo modo, gævitate vitæ alterius. Si primo modo,

1 Matth. vII, 12. Cf. Tob. iv, 16; Luc. VI, 31. 1 Matth. vII, 12. Cf. Tob. iv, 16; Luc. VI, 31.

videtur habere instantiam : quia multi videtur habere instantiam : quia multi parentes honorant, qui propter hoc non parentes honorant, qui propter hoc non sunt longævi super terram. Si secundo sunt longævi super terram. Si secundo modo, tunc nihil videtur esse dictum: modo, tunc nihil videtur esse dictum: quia illa longævitas non datur uni operi quia illa longævitas non datur uni operi bono in specie, sed omnibus, vel cuilibet: bono in specie, sed omnibus, vel cuilibet: et ita videtur, quod irrationabilis huic et ita videtur, quod irrationabilis huic mandato talis fit promissio. mandato talis fit promissio.

SOLUTIO. Dicendum, quod crescente SOLUTIO. Dicendum, quod crescente virtute in filiis, decrescit virtus in paren- virtute in filiis, decrescit virtus in paren- tibus secundum naturam, et decrescenti tibus secundum naturam, et decrescenti virtuti debetur subsidium: et ideo Do- virtuti debetur subsidium: et ideo Do- minus præcepit ut filii parentes honora- minus præcepit ut filii parentes honora- rent. E converso autem non erat opus: rent. E converso autem non erat opus: quia natura illud cogit, eo quod status quia natura illud cogit, eo quod status ascendit a radice in ramos, et non e con- ascendit a radice in ramos, et non e con-