contra. contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 1. IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 1.

« Dilectionis vis esse dignoscitur, quod « Dilectionis vis esse dignoscitur, quod amantem transferat in amatum. » Ergo amantem transferat in amatum. » Ergo dilectio exigit amatum esse: sed non ab dilectio exigit amatum esse: sed non ab æterno fuimus: ergo non ab æterno ama- æterno fuimus: ergo non ab æterno ama- vit ergo dilectio non est essentia: quia vit ergo dilectio non est essentia: quia Dei essentia æterna est. Dei essentia æterna est.

6. Item, Hoc accipitur ab Augustino 6. Item, Hoc accipitur ab Augustino qui dicit, quod « charitas nihil aliud est qui dicit, quod « charitas nihil aliud est quam copula amantis et amati. » quam copula amantis et amati. »

1. SED CONTRARIUM habetur in libro 1. SED CONTRARIUM habetur in libro primo Sententiarum, ubi multæ aucto- primo Sententiarum, ubi multæ aucto- ritates inducuntur, quod ab æterno dile- ritates inducuntur, quod ab æterno dile- xit. Quod autem charitas sit essentia di- xit. Quod autem charitas sit essentia di- vina, habetur in primo libro Sententia- vina, habetur in primo libro Sententia-

rum 2. rum 2.

2. Item, Quidquid est in Deo, Deus 2. Item, Quidquid est in Deo, Deus est charitas est in Deo: ergo charitas est charitas est in Deo: ergo charitas est Deus. PRIMA patet ex suppositis in pri- est Deus. PRIMA patet ex suppositis in pri- mo libro Sententiarum 3. SECUNDA patet mo libro Sententiarum 3. SECUNDA patet per hoc quod si deesset ei charitas, cum per hoc quod si deesset ei charitas, cum ipsa sit bonum optimum, et cum ipsa ipsa sit bonum optimum, et cum ipsa jucunda faciat omnia bona, ipse non pos- jucunda faciat omnia bona, ipse non pos- set esse optimus, nec Deus. set esse optimus, nec Deus.

SOLUTIO. Dicendum, quod non est du- SOLUTIO. Dicendum, quod non est du- bium quin charitas sit in Deo, et sit Deus, bium quin charitas sit in Deo, et sit Deus, et substantia divina. et substantia divina.

AD PRIMUM ergo contra hoc objectum, AD PRIMUM ergo contra hoc objectum, dicendum quod illud argumentum non dicendum quod illud argumentum non

599 599

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile quia creatio cum est res hujus mile quia creatio cum est res hujus verbi, creat, dicit quid novum : et ideo verbi, creat, dicit quid novum : et ideo formaliter non est fieri nisi in creatura formaliter non est fieri nisi in creatura sicut in subjecto et materia, efficienter sicut in subjecto et materia, efficienter autem est in Deo : sed charitas dicit per- autem est in Deo : sed charitas dicit per- fectissimum quid in ratione boni, et ideo fectissimum quid in ratione boni, et ideo convenit Deo cui omne bonum et opti- convenit Deo cui omne bonum et opti- mum est reponendum: et ideo non tan- mum est reponendum: et ideo non tan- tum notat effectum, sed etiam essentiam tum notat effectum, sed etiam essentiam divinam, sub alio tamen modo signifi- divinam, sub alio tamen modo signifi- candi. candi.

AD ALIUD dicendum, quod non dicit AD ALIUD dicendum, quod non dicit effectum sed essentiam divinam, ut prin- effectum sed essentiam divinam, ut prin- cipium actus dilectionis, quia habitus et cipium actus dilectionis, quia habitus et affectus et hujusmodi propter summam affectus et hujusmodi propter summam simplicitatem non cadunt in Deo. simplicitatem non cadunt in Deo.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

AD ALIUD dicendum, quod charitas sem- Ad 5 et 6. AD ALIUD dicendum, quod charitas sem- Ad 5 et 6. per jungit, sed non oportet ut juncta sint per jungit, sed non oportet ut juncta sint uno modo, sed Deus est simpliciter: ho- uno modo, sed Deus est simpliciter: ho- mo autem in ratione verbi ex quo cun- mo autem in ratione verbi ex quo cun- cta procedunt ad ortum. cta procedunt ad ortum.

Per hoc patet solutio ad sequens. Per hoc patet solutio ad sequens.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

tenet in divinis propter attributa, quæ in Quare charitas est magis essentia divina, tenet in divinis propter attributa, quæ in Quare charitas est magis essentia divina,

divinis variant modum significandi et divinis variant modum significandi et non rem. Et hoc etiam secundum Philo- non rem. Et hoc etiam secundum Philo- sophos verum est, ut patet: quia ipsi sophos verum est, ut patet: quia ipsi probant, quod sua voluntas et sua actio probant, quod sua voluntas et sua actio et sua substantia sunt idem quod esse, et sua substantia sunt idem quod esse, et tamen secundum Philosophos non et tamen secundum Philosophos non quidquid convenit uni, convenit alteri. quidquid convenit uni, convenit alteri.

AD ALIUD dicendum, quod cogniti su- AD ALIUD dicendum, quod cogniti su- mus ab æterno, et habuimus veritatem mus ab æterno, et habuimus veritatem causæ ab æterno in rationibus idealibus, causæ ab æterno in rationibus idealibus, licet non in esse naturæ propriæ : et hoc licet non in esse naturæ propriæ : et hoc sufficit ad dilectionem et cognitionem sufficit ad dilectionem et cognitionem proprie, sicut in primo libro Sententia- proprie, sicut in primo libro Sententia- rum probatum est. rum probatum est.

1 Cf. I Sententiarum, Dist XXXIX et tribus 1 Cf. I Sententiarum, Dist XXXIX et tribus sequentibus per totum. Tom. XXVI hujusce sequentibus per totum. Tom. XXVI hujusce editionis. editionis.

2 Cf. I Sententiarum, Dist XV per totum. 2 Cf. I Sententiarum, Dist XV per totum.

quam fides et spes ? quam fides et spes ?

Secundo quæritur, Quare hoc magis Secundo quæritur, Quare hoc magis convenit charitati, quam alii ? convenit charitati, quam alii ?

Et dicitur ab omnibus: quod hæc est Et dicitur ab omnibus: quod hæc est ratio: quia ratio: quia

1. Ipsa est perfectissima virtus et forma 1. Ipsa est perfectissima virtus et forma virtutum, quæ numquam excidet: et ideo virtutum, quæ numquam excidet: et ideo in Deo est principaliter, in nobis autem in Deo est principaliter, in nobis autem per imitationem. per imitationem.

2. Sed contra hoc est quod dicit Apo- 2. Sed contra hoc est quod dicit Apo- stolus, ad Galat. v, 6: Fides per charita- stolus, ad Galat. v, 6: Fides per charita- tem operatur. Ergo, ut videtur, charitas tem operatur. Ergo, ut videtur, charitas

Tom. XXV hujusce editionis. Tom. XXV hujusce editionis.

3 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV 3 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV hujusce editionis. hujusce editionis.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst.

600 600

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est efficiens operum aliarum virtutum, est efficiens operum aliarum virtutum, et non forma. et non forma.

3. Item, Super illud: Justus autem in 3. Item, Super illud: Justus autem in fide sua vivet, dicit Glossa: << Charitas fide sua vivet, dicit Glossa: << Charitas est forma virtutum, sine qua fides infor- est forma virtutum, sine qua fides infor- mis est. » Ergo est efficiens et forma. mis est. » Ergo est efficiens et forma.

4. Item, Apostolus, I ad Timoth. 1, 5 : 4. Item, Apostolus, I ad Timoth. 1, 5 : Finis præcepti est charitas. Ergo est finis. Finis præcepti est charitas. Ergo est finis.

QUERO ergo, Ratione harum quatuor, QUERO ergo, Ratione harum quatuor, quare charitas essentialiter est in Deo et quare charitas essentialiter est in Deo et non fides? et, Quare dicatur efficiens et non fides? et, Quare dicatur efficiens et mater et radix? et, Quare sit forma, et mater et radix? et, Quare sit forma, et quare finis? quare finis?

Et quia de hoc supra disputatum est Et quia de hoc supra disputatum est multum, sufficiat hic tetigisse. multum, sufficiat hic tetigisse.

SOLUTIO. Dicendum, quod charitas SOLUTIO. Dicendum, quod charitas exemplaris virtus est in Deo : et hoc con- exemplaris virtus est in Deo : et hoc con- tingit ei propter perfectionem suam, sci- tingit ei propter perfectionem suam, sci- licet quia ipsa perfectissimum habet ac- licet quia ipsa perfectissimum habet ac- tum qui numquam excidet et quia ob- tum qui numquam excidet et quia ob- jectum ejus est summa bonitas, quæ de- jectum ejus est summa bonitas, quæ de- sideratur ab omnibus et quia iterum est sideratur ab omnibus et quia iterum est maximum bonum inter bona spiritualia : maximum bonum inter bona spiritualia : quod patet ex hoc, quia dividit inter fi- quod patet ex hoc, quia dividit inter fi- lios regni et perditionis. lios regni et perditionis.

AD ALIUD dici potest, quod charitas est AD ALIUD dici potest, quod charitas est efficiens, sicut calor universalis organo- efficiens, sicut calor universalis organo- rum: sicut enim dicit Philosophus, qui- rum: sicut enim dicit Philosophus, qui- libet sensus habet actum suum et obje- libet sensus habet actum suum et obje- ctum, quo non communicat cum alio, et ctum, quo non communicat cum alio, et habent omnes sensus unum gravans ab habent omnes sensus unum gravans ab actu, sicut frigus descendens a cerebro, actu, sicut frigus descendens a cerebro, et claudens sensus: ita etiam habent ali- et claudens sensus: ita etiam habent ali- quod unum movens ad actum, quod est quod unum movens ad actum, quod est calor ad exterius expansus in vigilia cum calor ad exterius expansus in vigilia cum spiritu animali ad organa sensuum moto spiritu animali ad organa sensuum moto in vigilia. Unde etiam dicit quidam Phi- in vigilia. Unde etiam dicit quidam Phi- losophus, quod vigiliam facit expansio losophus, quod vigiliam facit expansio caloris et spiritum ad exterius. caloris et spiritum ad exterius.

Per istum modum possumus dicere, Per istum modum possumus dicere, quod charitas dicitur efficiens et movens quod charitas dicitur efficiens et movens in virtutes quod tamen a nulla virtute in virtutes quod tamen a nulla virtute tollit proprium objectum et actum pro- tollit proprium objectum et actum pro-

1 Habacuc, 1, 4. 1 Habacuc, 1, 4.

prium, sicut nec calor naturalis a sensu. prium, sicut nec calor naturalis a sensu. Et quod hoc verum sit, videtur ex hoc Et quod hoc verum sit, videtur ex hoc quod dicitur Charitas Dei diffusa est quod dicitur Charitas Dei diffusa est cordibus nostris per Spiritum sanctum, cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis 2. Spiritus enim om- qui datus est nobis 2. Spiritus enim om- nia movet. Et videtur charitas esse sicut nia movet. Et videtur charitas esse sicut instrumentum motus ejus. instrumentum motus ejus.

Per hoc etiam quod ipsa est calor vo- Per hoc etiam quod ipsa est calor vo- luntatis relatus generaliter in omne illud luntatis relatus generaliter in omne illud quod est bonum: sicut etiam in corpore quod est bonum: sicut etiam in corpore animato ponimus spiritum facere motum animato ponimus spiritum facere motum et sensum, et quod calor est suum in- et sensum, et quod calor est suum in- strumentum per quod facit. Et per hoc pa- strumentum per quod facit. Et per hoc pa- tet ratio primi quæsiti. tet ratio primi quæsiti.

Qualiter autem sit mater et radix, su- Qualiter autem sit mater et radix, su- pra dictum est ³. Et per hoc patet solutio pra dictum est ³. Et per hoc patet solutio secundi quæsiti. secundi quæsiti.

Forma autem potest dici charitas, se- Forma autem potest dici charitas, se- cundum quod ipsa est amor boni simpli- cundum quod ipsa est amor boni simpli- citer, ita quod simpliciter dicatur quod citer, ita quod simpliciter dicatur quod nulla differentia contractum est et speci- nulla differentia contractum est et speci- ficatum. Illud enim erit salvatum in om- ficatum. Illud enim erit salvatum in om- ni bono contracto et specificato per ra- ni bono contracto et specificato per ra- tionem specialem, sicut videtur dicere tionem specialem, sicut videtur dicere beatus Augustinus : « Bonum hoc, bonum beatus Augustinus : « Bonum hoc, bonum illud tolle hoc et illud, et videbis bo- illud tolle hoc et illud, et videbis bo- num omnis boni bonum. » Verum autem num omnis boni bonum. » Verum autem volitum in fide est bonum quoddam ha- volitum in fide est bonum quoddam ha- bens aliquid de simpliciter bono et ar- bens aliquid de simpliciter bono et ar- duum in spe. Et similiter pulchrum in duum in spe. Et similiter pulchrum in temperantia, et forte in fortitudine, et ju- temperantia, et forte in fortitudine, et ju- stum in justitia, et eligibile ad opus in stum in justitia, et eligibile ad opus in prudentia. Sed unumquodque istorum prudentia. Sed unumquodque istorum aliquid addit bono. Charitas autem est aliquid addit bono. Charitas autem est boni absolute et simpliciter, quod est pri- boni absolute et simpliciter, quod est pri- mum bonum. Cum igitur hoc ut ratio mum bonum. Cum igitur hoc ut ratio quædam omnis boni salvetur in omnibus quædam omnis boni salvetur in omnibus bonis contractis, ipsum erit forma ad bonis contractis, ipsum erit forma ad quam nituntur omnia bona quantum pos- quam nituntur omnia bona quantum pos- sunt, et a quo habent boni rationem, sunt, et a quo habent boni rationem, quoniam si non sit per se bonum, nullum quoniam si non sit per se bonum, nullum erit particulare bonum et contractum. erit particulare bonum et contractum. Secundum hunc igitur modum amor bo- Secundum hunc igitur modum amor bo- ni per se est in omni virtute, sicut ratio ni per se est in omni virtute, sicut ratio boni quod optat virtus illa, et sic est for- boni quod optat virtus illa, et sic est for- ma non dans esse simpliciter, sed ratio ma non dans esse simpliciter, sed ratio

2 Ad Roman. v, 5. 2 Ad Roman. v, 5.

3 Cf. Supra, Dist XXVII. 3 Cf. Supra, Dist XXVII.

IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 3. IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 3.

601 601

quædam a qua et sub qua sumitur ratio quædam a qua et sub qua sumitur ratio boni quod virtus particularis desiderat boni quod virtus particularis desiderat acquirere per actum proprium : et sic acquirere per actum proprium : et sic iterum non excludit formam dantem es- iterum non excludit formam dantem es- se, licet sit aliqua ratio ejus: sicut illud se, licet sit aliqua ratio ejus: sicut illud quod est per se, est ratio ejus quod acci- quod est per se, est ratio ejus quod acci-

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

pit ab ipso unde ipsum pro possibilita- Quare Apostolus attribuit charitati ope- pit ab ipso unde ipsum pro possibilita- Quare Apostolus attribuit charitati ope-

te imitatur in aliquo, et non simpliciter : te imitatur in aliquo, et non simpliciter : et hoc modo dico eam esse formam vir- et hoc modo dico eam esse formam vir- tutum. Et per hoc patet ratio tertii quæ- tutum. Et per hoc patet ratio tertii quæ- siti. siti.

Finis autem dicitur fere eodem modo: Finis autem dicitur fere eodem modo: quia etiam forma et finis parum diffe- quia etiam forma et finis parum diffe- runt est tamen aliqua differentia. Dicit runt est tamen aliqua differentia. Dicit enim Philosophus, quod omnis operatio enim Philosophus, quod omnis operatio et prohæresis boni alicujus operatrix esse et prohæresis boni alicujus operatrix esse videtur et ideo diffiniens bonum dicit, videtur et ideo diffiniens bonum dicit, quod bonum est quod omnia exoptant quod bonum est quod omnia exoptant vel appetunt vel desiderant. Considere- vel appetunt vel desiderant. Considere- mus ergo duo, bonum quoddam ut ve- mus ergo duo, bonum quoddam ut ve- rum vel arduum vel pulchrum quod est rum vel arduum vel pulchrum quod est terminus actus virtutis hujus vel illius, et terminus actus virtutis hujus vel illius, et quo habito cessat a motu. Et quæramus, quo habito cessat a motu. Et quæramus, Utrum desideret illud acquirere per ac- Utrum desideret illud acquirere per ac- tum. quia est hoc bonum, vel quia est tum. quia est hoc bonum, vel quia est bonum simpliciter? Si quia est hoc bo- bonum simpliciter? Si quia est hoc bo- num tunc oportet, quod ratio boni hu- num tunc oportet, quod ratio boni hu- jus est causa appetitus generaliter in om- jus est causa appetitus generaliter in om- nibus appetentibus bonum, quod patet nibus appetentibus bonum, quod patet esse falsum ergo id quod movet efficien- esse falsum ergo id quod movet efficien- tem virtutem vel quodcumque aliud, erit tem virtutem vel quodcumque aliud, erit bonum et hoc prolixe probat Boetius bonum et hoc prolixe probat Boetius in libro de Consolatione philosophiæ : er- in libro de Consolatione philosophiæ : er- go amatum bonum simpliciter et amor go amatum bonum simpliciter et amor boni movent efficientem: sed hoc quod boni movent efficientem: sed hoc quod movet efficientem, est finis. ergo amatum movet efficientem, est finis. ergo amatum bonum simpliciter, et non hoc vel illud, bonum simpliciter, et non hoc vel illud, est simpliciter finis. Charitas igitur non est simpliciter finis. Charitas igitur non ex parte amantis, sed ex parte amati bo- ex parte amantis, sed ex parte amati bo- ni simpliciter, est finis præcepti et omnis ni simpliciter, est finis præcepti et omnis operis boni. Istud autem hic volui pone- operis boni. Istud autem hic volui pone- re: quia quamdam viam intelligibiliorem re: quia quamdam viam intelligibiliorem dat, quam quæ supra est determinata 1. dat, quam quæ supra est determinata 1. Et ex hoc patet solutio ad totum. Et ex hoc patet solutio ad totum.

ra aliarum virtutum ? ra aliarum virtutum ?

Tertio quæritur, Quare Apostolus attri- Tertio quæritur, Quare Apostolus attri- buit charitati opera aliarum virtutum ³ ? buit charitati opera aliarum virtutum ³ ? Est enim justitia generalis virtus, ut di- Est enim justitia generalis virtus, ut di- cunt Sancti ergo videtur, quod magis cunt Sancti ergo videtur, quod magis justitiæ quam charitatis sint hujusmodi justitiæ quam charitatis sint hujusmodi

opera. opera.

PRETEREA quæritur, Penes quid acci- PRETEREA quæritur, Penes quid acci- piuntur? piuntur?

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate, SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate, sicut prius dictum est, charitas est quæ- sicut prius dictum est, charitas est quæ- dam similitudo divinæ bonitatis in nobis, dam similitudo divinæ bonitatis in nobis, et calor omnia movens, sicut calor solis: et calor omnia movens, sicut calor solis: et ideo ei non tantum illa, meo judicio, et ideo ei non tantum illa, meo judicio, sed omnia opera attribui possunt. Justitia sed omnia opera attribui possunt. Justitia autem non est generalis motor, sed ge- autem non est generalis motor, sed ge- neralis virtus, et generalis status virtutis. neralis virtus, et generalis status virtutis. Philosophus enim dicit, quod justitia ge- Philosophus enim dicit, quod justitia ge- neralis est idem quod virtus: et hoc ego neralis est idem quod virtus: et hoc ego intelligo, id est, idem quod quidam sta- intelligo, id est, idem quod quidam sta- tus generaliter virtutem continens : et tus generaliter virtutem continens : et hic status est ordo rectus hominis vel hic status est ordo rectus hominis vel animæ in substantia animæ et in viribus animæ in substantia animæ et in viribus ad se et ad proximum et ad Deum : et ad se et ad proximum et ad Deum : et ideo cum non sit ordinans in actum ut ideo cum non sit ordinans in actum ut

generalis motor, non possunt ei attribui generalis motor, non possunt ei attribui opera virtutum aliarum. opera virtutum aliarum.

AD ALIUD dicendum, quod opera illa aut AD ALIUD dicendum, quod opera illa aut sunt a malo, aut sunt in bonum ordinan- sunt a malo, aut sunt in bonum ordinan- tia diligentem. Si in bonum: aut in bo- tia diligentem. Si in bonum: aut in bo- num quod est finis, aut in bonum quod num quod est finis, aut in bonum quod est ad finem. Si in finem aut respectu est ad finem. Si in finem aut respectu boni, aut respectu modi se habendi ad boni, aut respectu modi se habendi ad utrumque in statu meriti. Si respectu ve- utrumque in statu meriti. Si respectu ve-

2 I ad Corinth. XIII, per totum caput, præci- 2 I ad Corinth. XIII, per totum caput, præci- . 4 et seq. . 4 et seq.

1 Ct. Supra, Dist XXVII. 1 Ct. Supra, Dist XXVII.

pue pue

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst.

602 602

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ri tunc omnia credit. Si respectu boni: ri tunc omnia credit. Si respectu boni: tunc omnia quæ credit, sperat. Si respe- tunc omnia quæ credit, sperat. Si respe- ctu modi habendi se ad utrumque in sta- ctu modi habendi se ad utrumque in sta- tu meriti in quo promissa differuntur : tu meriti in quo promissa differuntur : tunc omnia sustinet dilata et promissa. tunc omnia sustinet dilata et promissa. Si autem respectu ejus quod est finem : Si autem respectu ejus quod est finem : tunc aut hoc est respectu boni existentis tunc aut hoc est respectu boni existentis in se, aut respectu ejus quod est in pro- in se, aut respectu ejus quod est in pro- ximo, aut utroque modo, aut respectu ximo, aut utroque modo, aut respectu habiti, aut respectu non habiti. Si respe- habiti, aut respectu non habiti. Si respe- ctu habiti in se: tunc non inflatur in se ctu habiti in se: tunc non inflatur in se de bono accepto. Si autem respectu non de bono accepto. Si autem respectu non habiti quod non accipit: tunc non est habiti quod non accipit: tunc non est ambitiosa, quia non quærit ea quæ sunt ambitiosa, quia non quærit ea quæ sunt supra se, quæ non vult Deus dare. Si au- supra se, quæ non vult Deus dare. Si au- tem respectu habiti in proximo, aut se- tem respectu habiti in proximo, aut se- cundum ordinem in verum, aut secundum cundum ordinem in verum, aut secundum ordinem in bonum. Si secundum ordi- ordinem in bonum. Si secundum ordi- nem in verum tunc congaudet veritati. nem in verum tunc congaudet veritati. Si autem secundum ordinem in bonum : Si autem secundum ordinem in bonum : tunc non æmulatur. Si autem est respe- tunc non æmulatur. Si autem est respe- ctu habendi non habiti a proximo: tunc ctu habendi non habiti a proximo: tunc non impedit, eo quod non quærit quæ non impedit, eo quod non quærit quæ sua sunt, sed potius quæ aliorum. Si au- sua sunt, sed potius quæ aliorum. Si au- tem secundum ordinem a malo a quo tem secundum ordinem a malo a quo avertit, aut a malo pœnæ, aut a malo avertit, aut a malo pœnæ, aut a malo culpæ. Si a malo culpæ, aut illud est in- culpæ. Si a malo culpæ, aut illud est in- tus, aut extra. Si intus natum est esse, tus, aut extra. Si intus natum est esse, aut est natum inesse secundum rationa- aut est natum inesse secundum rationa- lem, et sic non cogitat malum: aut se- lem, et sic non cogitat malum: aut se- cundum concupiscibilem, et sic non gau- cundum concupiscibilem, et sic non gau- det super iniquitate aut secundum ira- det super iniquitate aut secundum ira- scibilem, et sic non irritatur. Si autem scibilem, et sic non irritatur. Si autem natum est malum esse extra, sic non agit natum est malum esse extra, sic non agit perperam. Si autem est a malo pœnæ : perperam. Si autem est a malo pœnæ : aut illud malum est in alio, et sic beni- aut illud malum est in alio, et sic beni- gna est in pœnis aliarum quasi boni igne gna est in pœnis aliarum quasi boni igne liquefacta fluens ad auxilium tribulato- liquefacta fluens ad auxilium tribulato- rum aut est in se, et tunc aut est con- rum aut est in se, et tunc aut est con- tractum, et tunc illud suffert 1, id est, tractum, et tunc illud suffert 1, id est, portat propter amorem justitiæ influentis : portat propter amorem justitiæ influentis : aut est illati ab alio, et sic patiens est in- aut est illati ab alio, et sic patiens est in- juriis sibi illatis. juriis sibi illatis.

Et ex hoc patet solutio quæsiti: et hæc Et ex hoc patet solutio quæsiti: et hæc etiam est una causa, quare ista est maxi- etiam est una causa, quare ista est maxi- me divina virtus. me divina virtus.

1 I ad Corinth. XIII, 7: Omnia suffert. 1 I ad Corinth. XIII, 7: Omnia suffert. * Sapient. vi, 8. * Sapient. vi, 8.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An dilectio Dei suscipiat magis et mi- An dilectio Dei suscipiat magis et mi- nus? et, Utrum plus diligat præscitum nus? et, Utrum plus diligat præscitum justum, vel prædestinatum injustum? justum, vel prædestinatum injustum?

Quarto et ultimo quæritur, Utrum di- Quarto et ultimo quæritur, Utrum di- lectio Dei recipiat magis et minus ? lectio Dei recipiat magis et minus ?

Et hoc videtur ex his quæ dicuntur in Et hoc videtur ex his quæ dicuntur in Littera, ibi, A, in fine: « Omnia diligit Littera, ibi, A, in fine: « Omnia diligit quæ fecit et inter ea magis diligit ra- quæ fecit et inter ea magis diligit ra- tionales creaturas, et de illis eas amplius tionales creaturas, et de illis eas amplius quæ sunt membra Unigeniti sui, et mul- quæ sunt membra Unigeniti sui, et mul- to magis ipsum Unigenitum. » to magis ipsum Unigenitum. »

Item, cum dilectio ponat effectum in Item, cum dilectio ponat effectum in creatura, ut dicunt Sancti, et ille effectus creatura, ut dicunt Sancti, et ille effectus inveniatur major et minor, videtur, quod inveniatur major et minor, videtur, quod dilectio Dei recipiat intensionem. Vel si dilectio Dei recipiat intensionem. Vel si dicat, quod quantum ad se omnes æqua- dicat, quod quantum ad se omnes æqua- liter diligit, sicut videtur dicere sapiens, liter diligit, sicut videtur dicere sapiens, quod æqualiter cura est illi de omnibus 2: quod æqualiter cura est illi de omnibus 2: tunc videtur, quod te tantum diligit, tunc videtur, quod te tantum diligit, quantum se et quantum Unigenitum quantum se et quantum Unigenitum suum, quod absurdum est: ergo videtur, suum, quod absurdum est: ergo videtur, quod suscipiat intensionem et remissio- quod suscipiat intensionem et remissio-

nem. nem.

ULTERIUS quæritur, Utrum plus diligat Que ULTERIUS quæritur, Utrum plus diligat Que præscitum justum, vel prædestinatum in- præscitum justum, vel prædestinatum in- justum ? justum ?

Videtur, quod præscitum : quia Videtur, quod præscitum : quia

1. In illo apparet major effectus dile- 1. In illo apparet major effectus dile- ctionis ergo plus diligit illum. ctionis ergo plus diligit illum.

2. Item, Ipse dicit: Ego diligentes me 2. Item, Ipse dicit: Ego diligentes me diligo sed ille præscitus modo plus diligo sed ille præscitus modo plus diligit ergo plus diligitur. diligit ergo plus diligitur.

CONTRA: CONTRA:

Malach. 1, 2 et 3 : Dilexi Jacob, Esau Malach. 1, 2 et 3 : Dilexi Jacob, Esau autem odio habui. Ergo dilectio simplici- autem odio habui. Ergo dilectio simplici- ter refertur ad prædestinatum, et secun- ter refertur ad prædestinatum, et secun- dum quid tantum ad præscitum. dum quid tantum ad præscitum.

3 Proverb. VIII, 17, 3 Proverb. VIII, 17,

Sed con Sed con

jo'utio. jo'utio.

IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 4. IN III SENTENT. DIST. XXXII, E, ART. 4.

De Petro autem et Joanne qui plus De Petro autem et Joanne qui plus dilexit et diligebatur, hic posset esse dilexit et diligebatur, hic posset esse quæstio, sed supra determinata est '. quæstio, sed supra determinata est '.

SOLUTIO. Dicendum, quod dilectio Dei SOLUTIO. Dicendum, quod dilectio Dei dicitur tribus modis, scilicet æterna tan- dicitur tribus modis, scilicet æterna tan- tum, tum, et illa non recipit intensionem et et illa non recipit intensionem et remissionem: quia ipsa non cadit nisi remissionem: quia ipsa non cadit nisi super æterna, scilicet Patrem, et Filium, super æterna, scilicet Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum: et quia illi sunt et Spiritum sanctum: et quia illi sunt bonitas una et summa, ideo una dilectio bonitas una et summa, ideo una dilectio essentialis est eorum. Alio modo dicitur essentialis est eorum. Alio modo dicitur dilectio prædestinationis, et illa dicit es- dilectio prædestinationis, et illa dicit es- sentiam divinam et ordinem præparatio- sentiam divinam et ordinem præparatio- nis ad effectum gratiæ in vita, et gloriæ nis ad effectum gratiæ in vita, et gloriæ post mortem et gratia illius boni quod post mortem et gratia illius boni quod præparatur, recipit magis et minus, ut præparatur, recipit magis et minus, ut dicit Magister in Littera. Tertio modo dicit Magister in Littera. Tertio modo dilectio Dei dicitur, quæ dicit essentiam dilectio Dei dicitur, quæ dicit essentiam divinam, et ponit effectum in præsenti. divinam, et ponit effectum in præsenti.

1 Cf. Supra, Dist XXXI, Art. 12. 1 Cf. Supra, Dist XXXI, Art. 12.

603 603

Et per hoc patet, quod Unigenitum di- Et per hoc patet, quod Unigenitum di- ligit prima dilectione, et non membra. ligit prima dilectione, et non membra. Secunda autem et tertia Christum homi- Secunda autem et tertia Christum homi- nem diligit plus quam membra. Et per nem diligit plus quam membra. Et per hoc patet solutio ad primum. hoc patet solutio ad primum.

Quando enim infert, quod in se diligit Quando enim infert, quod in se diligit tantum membra quantum Unigenitum, tantum membra quantum Unigenitum, nihil est quia in se considerata charitas, nihil est quia in se considerata charitas, non refertur ad membra: et ideo nulla non refertur ad membra: et ideo nulla est comparatio. est comparatio.

AD ALIUD dicendum, quod simpliciter Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod simpliciter Ad quæst. plus diligit prædestinatum: quia ad plus, plus diligit prædestinatum: quia ad plus, id est, ad vitam æternam. Secundum id est, ad vitam æternam. Secundum quid autem præscitum, quia quoad præ- quid autem præscitum, quia quoad præ- sentis justitiæ statum, et in quantum ac- sentis justitiæ statum, et in quantum ac- tualiter plus diligitur, et non simpliciter. tualiter plus diligitur, et non simpliciter. Et per hoc patet solutio ad totum quod Et per hoc patet solutio ad totum quod est dubitabile in ista lectione. est dubitabile in ista lectione.

604 604

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO XXXIII. DISTINCTIO XXXIII.

De virtutibus cardinalibus. De virtutibus cardinalibus.

A. De quatuor virtutibus principalibus. A. De quatuor virtutibus principalibus.

Post prædicta, de quatuor virtutibus quæ principales vel cardinales. Post prædicta, de quatuor virtutibus quæ principales vel cardinales. vocantur,disserendum est: quæ sunt justitia, fortitudo, prudentia, tempe- vocantur,disserendum est: quæ sunt justitia, fortitudo, prudentia, tempe- rantia. De quibus Augustinus ait: Justitia est in subveniendo miseris, rantia. De quibus Augustinus ait: Justitia est in subveniendo miseris, prudentia in præcavendis insidiis, fortitudo in perferendis molestiis, tem- prudentia in præcavendis insidiis, fortitudo in perferendis molestiis, tem- perantia in coercendis delectationibus pravis. De his dicitur in libro Sapien- perantia in coercendis delectationibus pravis. De his dicitur in libro Sapien- tiæ: Sobrietatem et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem'. Sobrie- tiæ: Sobrietatem et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem'. Sobrie- tatem vocat temperantiam, et virtutem vocat fortitudinem. Hæ virtutes tatem vocat temperantiam, et virtutem vocat fortitudinem. Hæ virtutes cardinales dicuntur, ut ait Hieronymus, quibus in hac mortalitate bene cardinales dicuntur, ut ait Hieronymus, quibus in hac mortalitate bene vivitur, et post ad æternam vitam pervenitur: quæ in Christo plenissime vivitur, et post ad æternam vitam pervenitur: quæ in Christo plenissime fuerunt et sunt : de cujus plenitudine nos accepimus 2. In quo habuerunt fuerunt et sunt : de cujus plenitudine nos accepimus 2. In quo habuerunt usus eosdem quos in patria habent, et quosdam etiam viæ. Verumtamen usus eosdem quos in patria habent, et quosdam etiam viæ. Verumtamen an hæ virtutes cum et ipsæ in anima esse incipiant, qui cum sine illis an hæ virtutes cum et ipsæ in anima esse incipiant, qui cum sine illis prius esset, tamen animus erat, desinant esse cum ad æterna perduxerint, prius esset, tamen animus erat, desinant esse cum ad æterna perduxerint, nonnulla quæstio est. Quibusdam visum est eas esse desituras : et de nonnulla quæstio est. Quibusdam visum est eas esse desituras : et de tribus quidem, prudentia scilicet, fortitudine, et temperantia, cum hoc di- tribus quidem, prudentia scilicet, fortitudine, et temperantia, cum hoc di- citur, nonnihil dici videtur. Justitia enim immortalis est 3 : et magis tunc citur, nonnihil dici videtur. Justitia enim immortalis est 3 : et magis tunc perficietur in nobis quam esse cessabit, cum beate vivemus contempla- perficietur in nobis quam esse cessabit, cum beate vivemus contempla- tione naturæ divinæ, quæ creavit omnes cæterasque instituit naturas: tione naturæ divinæ, quæ creavit omnes cæterasque instituit naturas: qua nihil melius et amabilius est. Cui regenti subditum esse, justitiæ est. qua nihil melius et amabilius est. Cui regenti subditum esse, justitiæ est. Et ideo immortalis est omnino justitia, nec in illa beatitudine esse desinet: Et ideo immortalis est omnino justitia, nec in illa beatitudine esse desinet: sed talis ac tanta erit, ut perfectio et major esse non possit. Fortassis sed talis ac tanta erit, ut perfectio et major esse non possit. Fortassis

1 Sapient. VIII, 7. 1 Sapient. VIII, 7.

2 Joan. 1, 16: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. 2 Joan. 1, 16: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia.

3 Sapient. I, 3 Sapient. I,

15 Justitia perpetua est, et immortalis. 15 Justitia perpetua est, et immortalis.

IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A. ART. 1. IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A. ART. 1.

605 605

et aliæ tres virtutes, prudentia sine ullo jam periculo erroris, fortitudo et aliæ tres virtutes, prudentia sine ullo jam periculo erroris, fortitudo sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnatione libi- sine molestia tolerandorum malorum, temperantia sine repugnatione libi- dinum, erunt in illa felicitate ut prudentiæ ibi sit nullum bonum Deo dinum, erunt in illa felicitate ut prudentiæ ibi sit nullum bonum Deo præponere vel æquare: fortitudinis, ei firmissime cohærere: temperan- præponere vel æquare: fortitudinis, ei firmissime cohærere: temperan- tiæ, nullo defectu noxio delectari. Quod vero nunc agit justitia in subve- tiæ, nullo defectu noxio delectari. Quod vero nunc agit justitia in subve- niendo miseris, quod prudentia in præcavendis insidiis, quod fortitudo in niendo miseris, quod prudentia in præcavendis insidiis, quod fortitudo in perferendis molestiis, quod temperantia in coercendis delectationibus pra- perferendis molestiis, quod temperantia in coercendis delectationibus pra- vis, non erit ibi omnino ubi nihil mali erit. Ista ergo virtutum opera huic vis, non erit ibi omnino ubi nihil mali erit. Ista ergo virtutum opera huic mortali vitæ necessaria, sicut fides ad quam referenda sunt, in præteritis mortali vitæ necessaria, sicut fides ad quam referenda sunt, in præteritis habebuntur. Ecce aperte hic dicit Augustinus quod prædictæ virtutes in habebuntur. Ecce aperte hic dicit Augustinus quod prædictæ virtutes in futuro erunt, sed alios usus tunc habebunt quam modo. Cui Beda assentit futuro erunt, sed alios usus tunc habebunt quam modo. Cui Beda assentit super Exodum dicens: Columnæ ante quas expansum est velum, pote- super Exodum dicens: Columnæ ante quas expansum est velum, pote- states coeli sunt, quatuor eximiis virtutibus præclaræ, id est, fortitudine, states coeli sunt, quatuor eximiis virtutibus præclaræ, id est, fortitudine, prudentia, temperantia, justitia: quæ aliter in coelis servantur ab Angelis prudentia, temperantia, justitia: quæ aliter in coelis servantur ab Angelis et animabus sanctis, quam hic a fidelibus. Et consequenter assignat Beda et animabus sanctis, quam hic a fidelibus. Et consequenter assignat Beda usus illarum virtutum secundum præsentem statum et futurum, imitans usus illarum virtutum secundum præsentem statum et futurum, imitans Augustinum in præmissis assignationibus. Augustinum in præmissis assignationibus.

2 2

Et quarto, Utrum manebunt in patria, Et quarto, Utrum manebunt in patria, an non ? an non ?

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

Post « prædicta de quatuor virtutibus Post « prædicta de quatuor virtutibus quæ principales, etc. » quæ principales, etc. »

Hic ponit Magister unicam et parvam Hic ponit Magister unicam et parvam distinctionem de quatuor cardinalibus distinctionem de quatuor cardinalibus virtutibus, de quiqus quasi sub uno ca- virtutibus, de quiqus quasi sub uno ca- pitulo determinat tria, scilicet diffinitio- pitulo determinat tria, scilicet diffinitio- nes singularum, et quare cardinales di- nes singularum, et quare cardinales di- cuntur, et utrum manebunt in patria? cuntur, et utrum manebunt in patria? Notandum autem, quod quid sit virtus Notandum autem, quod quid sit virtus in genere, determinatum est, in libro in genere, determinatum est, in libro II Sententiarum³. II Sententiarum³.

Hic autem quæremus de istis quatuor Hic autem quæremus de istis quatuor virtutibus, scilicet primo de numero ea- virtutibus, scilicet primo de numero ea- rum, et sufficientia. rum, et sufficientia.

Secundo, Quare dicantur cardinales? Secundo, Quare dicantur cardinales? Tertio, de diffinitionibus quas ponit Tertio, de diffinitionibus quas ponit Magister. Magister.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, cap. 9. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, cap. 9. 2 Cf. Exod. xxvi, 31 et seq. 2 Cf. Exod. xxvi, 31 et seq.

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

De numero virtutum cardinalium. De numero virtutum cardinalium.

AD PRIMUM potest objici sic: AD PRIMUM potest objici sic:

1. Dicit Augustinus, quod << virtus est 1. Dicit Augustinus, quod << virtus est ordo amoris vel ordinatus amor. » Amor ordo amoris vel ordinatus amor. » Amor autem ordinatus non est nisi unus. Ergo autem ordinatus non est nisi unus. Ergo videtur, quod non sit virtus nisi una. videtur, quod non sit virtus nisi una.

2. Item, Si unum sufficit in natura, 2. Item, Si unum sufficit in natura, ipsa natura non quærit plura, quia me- ipsa natura non quærit plura, quia me- lius est facere per unum et nobilius, lius est facere per unum et nobilius, quam per plura: sed charitas sufficit ad quam per plura: sed charitas sufficit ad omne bonum: ergo videtur, quod alii omne bonum: ergo videtur, quod alii habitus superfluant. habitus superfluant.

3. Item, Non sunt nisi duo, scilicet 3. Item, Non sunt nisi duo, scilicet

3 Cf II Sententiarum, Dist. XXVI. Tom. 3 Cf II Sententiarum, Dist. XXVI. Tom. XXVII hujusce editionis. XXVII hujusce editionis.

606 606

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

finis, et id quod est ad finem : ergo vide- finis, et id quod est ad finem : ergo vide- tur, quod penes ista duo non deberent tur, quod penes ista duo non deberent esse nisi duæ virtutes. esse nisi duæ virtutes.

4. Item, Nos videmus in arte, quod in 4. Item, Nos videmus in arte, quod in eodem opere non est una ars docens, et eodem opere non est una ars docens, et alia exsequens, sed una et eadem exse- alia exsequens, sed una et eadem exse- quens et docens operari: ergo videtur, quens et docens operari: ergo videtur, quod cum virtus sit certior arte, quod quod cum virtus sit certior arte, quod nulla virtus debeat esse ut docens, et nulla virtus debeat esse ut docens, et alia ut exsequens: ergo videtur, quod alia ut exsequens: ergo videtur, quod prudentia non sit virtus. prudentia non sit virtus.

5. Item, Non sunt nisi tres potentiæ 5. Item, Non sunt nisi tres potentiæ motivæ perfectibiles ad opus, scilicet ra- motivæ perfectibiles ad opus, scilicet ra- tionalis, concupiscibilis, et irascibilis: tionalis, concupiscibilis, et irascibilis: ergo non debent esse nisi tres habitus ergo non debent esse nisi tres habitus perficientes, et sic iterum relinquitur, perficientes, et sic iterum relinquitur, quod non sunt nisi tres virtutes. quod non sunt nisi tres virtutes.

6. Sed adhuc videtur, quod virtutum 6. Sed adhuc videtur, quod virtutum numerus sit diminutus: habemus enim numerus sit diminutus: habemus enim quamdam virtutem ordinantem in dile- quamdam virtutem ordinantem in dile- ctabili innato, quæ est temperantia, et in ctabili innato, quæ est temperantia, et in passione illata difficili, quæ est fortitudo: passione illata difficili, quæ est fortitudo: sunt autem multa alia quibus ordinatur sunt autem multa alia quibus ordinatur homo in se sicut ista: ergo videtur, homo in se sicut ista: ergo videtur, quod penes illa accipiendæ sunt virtutes, quod penes illa accipiendæ sunt virtutes, sicut est delectatio doctrinæ, et delectatio sicut est delectatio doctrinæ, et delectatio honoris, et hujusmodi: ergo numerus honoris, et hujusmodi: ergo numerus est diminutus. est diminutus.

7. Item, Secundum philosophiam Ari- 7. Item, Secundum philosophiam Ari- stotelis, non est virtus quæ castitas dici- stotelis, non est virtus quæ castitas dici- tur, nisi in delectabili tactus: cum ergo tur, nisi in delectabili tactus: cum ergo alii sensus habeant sua delectabilia sicut alii sensus habeant sua delectabilia sicut tactus, videtur quod debeant habere vir- tactus, videtur quod debeant habere vir- tutes ordinantes. Quod autem verum sit tutes ordinantes. Quod autem verum sit illud Artstotelem intendere et dicere, pa- illud Artstotelem intendere et dicere, pa- tet ex illius verbis in libro IV Ethicorum, tet ex illius verbis in libro IV Ethicorum, ubi dicit « Videntur autem et cætera ubi dicit « Videntur autem et cætera animalia parum vel nihil uti gustu. Gu- animalia parum vel nihil uti gustu. Gu- stus enim indicium est saporis, quod fa- stus enim indicium est saporis, quod fa- ciunt hi qui vina probant, et pulmenta, ciunt hi qui vina probant, et pulmenta, vel pigmenta non autem multum lætan- vel pigmenta non autem multum lætan- tur hujusmodi, sed non incontinentes, tur hujusmodi, sed non incontinentes, sed usu qui fit totaliter per tactum in ci- sed usu qui fit totaliter per tactum in ci- bis et potibus et in venereis et in aliis bis et potibus et in venereis et in aliis actibus. >> Ergo patet quod dictum est : actibus. >> Ergo patet quod dictum est : et eodem modo exponit Commentator. et eodem modo exponit Commentator.

8. Item, Fortitudo secundum eumdem 8. Item, Fortitudo secundum eumdem Philosophum non est nisi in contristan- Philosophum non est nisi in contristan- tibus damnis illatis, non circa quamlibet tibus damnis illatis, non circa quamlibet

mortem, sed circa eam quæ est in bello. mortem, sed circa eam quæ est in bello. et gratia boni. Cum ergo sint multa alia et gratia boni. Cum ergo sint multa alia difficilia, ut confessio, et infirmitas, et difficilia, ut confessio, et infirmitas, et paupertas, videtur quod debuimus ha- paupertas, videtur quod debuimus ha- bere virtutes in his dirigentes : et non bere virtutes in his dirigentes : et non habemus ergo diminutus est numerus habemus ergo diminutus est numerus virtutum, ut videtur. virtutum, ut videtur.

9. Item, Ad proximum contingit ho- 9. Item, Ad proximum contingit ho- minem multis modis ordinari præter ra- minem multis modis ordinari præter ra- tiones debiti ergo secundum illa virtu- tiones debiti ergo secundum illa virtu- tes esse deberent : et non ponuntur : ergo tes esse deberent : et non ponuntur : ergo numerus est diminutus. numerus est diminutus.

10. Item, Videtur quod non sunt illæ 10. Item, Videtur quod non sunt illæ quatuor quas ponit ipse hic: quia, Mar- quatuor quas ponit ipse hic: quia, Mar- ci, vin, 9, super illud: Erant autem qui ci, vin, 9, super illud: Erant autem qui manducaverant quasi quatuor millia, manducaverant quasi quatuor millia, dicit Glossa: «< Per quatuor millia, qua- dicit Glossa: «< Per quatuor millia, qua- tuor virtutes significantur, scilicet pru- tuor virtutes significantur, scilicet pru- dentia, temperantia, et fortitudo, et quar- dentia, temperantia, et fortitudo, et quar- ta quæ per omnes se diffundit, dilectio ta quæ per omnes se diffundit, dilectio Dei et proximi : ergo videtur, quod di- Dei et proximi : ergo videtur, quod di- lectio Dei et proximi sit una cardina- lectio Dei et proximi sit una cardina- lium. lium.

11. Item, Matth. v, 6, super illud: 11. Item, Matth. v, 6, super illud: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, Glossa «Esurire et sitire propter justi- Glossa «Esurire et sitire propter justi- tiam, est habere amorem boni. » Ergo tiam, est habere amorem boni. » Ergo videtur, quod aut charitas sit cardina- videtur, quod aut charitas sit cardina- lium una, aut idem sit charitas quod ju- lium una, aut idem sit charitas quod ju- stitia. stitia.

SOLUTIO. Dicendum, quod quatuor vir- SOLUTIO. Dicendum, quod quatuor vir- tutes sunt cardinales. Et multi hic multas tutes sunt cardinales. Et multi hic multas fecerunt hujus assignationes: sed una est fecerunt hujus assignationes: sed una est substantialis. Constat enim, quod virtus substantialis. Constat enim, quod virtus civilis est quæ pertinet ad bonum statum civilis est quæ pertinet ad bonum statum civitatis. Ad bonum autem statum ci- civitatis. Ad bonum autem statum ci- vium duo exiguntur, scilicet habitus per vium duo exiguntur, scilicet habitus per rationem determinans rectum ad opera, rationem determinans rectum ad opera, et hic habitus operativus, quia scientia et hic habitus operativus, quia scientia nihil vel parum prodest et hic habitus nihil vel parum prodest et hic habitus est prudentia et ideo prudentia secun- est prudentia et ideo prudentia secun- dum Augustinum, sagaciter eligit ea qui- dum Augustinum, sagaciter eligit ea qui- bus juvatur, ab his a quibus impeditur. bus juvatur, ab his a quibus impeditur. Secundum autem quod exigitur, est bene Secundum autem quod exigitur, est bene se habere in difficili et optimo, circa se habere in difficili et optimo, circa quod est omnis virtus, quoniam in facili quod est omnis virtus, quoniam in facili non indiget homo regente habitu, quo- non indiget homo regente habitu, quo- niam in illo ipse sibi sufficit. Bene autem niam in illo ipse sibi sufficit. Bene autem

Ad 1. Ad 1.

Ad 2 Ad 2

Ad 3 Ad 3

IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A, ART. 1. IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A, ART. 1.

se habere contingit in se et in alterum se habere contingit in se et in alterum secundum ordinem rectæ rationis. Ad secundum ordinem rectæ rationis. Ad alterum quidem secundum debiti ratio- alterum quidem secundum debiti ratio- nem quia alia ratio se habendi ad aliud nem quia alia ratio se habendi ad aliud non capit ordinem juris, et tunce justitia non capit ordinem juris, et tunce justitia est habitus regens. In se autem contingit est habitus regens. In se autem contingit bene habere se in duplici difficili, scilicet bene habere se in duplici difficili, scilicet in delectabili innato contemporaneo vitæ in delectabili innato contemporaneo vitæ secundum tactum, ut gustu secundum secundum tactum, ut gustu secundum quod est tactus, et venereis: et sic habi. quod est tactus, et venereis: et sic habi. tus regens est temperantia. Aut in difficili tus regens est temperantia. Aut in difficili llato ab extra, ut periculum belli quod llato ab extra, ut periculum belli quod quærit subversionem boni civium, sicut quærit subversionem boni civium, sicut est justitia, fides, vel libertas, vel aliquid est justitia, fides, vel libertas, vel aliquid hujusmodi et tunc habitus regens est hujusmodi et tunc habitus regens est fortitudo. Et isto modo multiplicantur fortitudo. Et isto modo multiplicantur virtutes secundum considerationem phi- virtutes secundum considerationem phi- losophicam. losophicam.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod amor AD PRIMUM ergo dicendum, quod amor secundum quod cadit in diffinitione vir- secundum quod cadit in diffinitione vir- tutis, ut quidam dicunt, non est habitus tutis, ut quidam dicunt, non est habitus charitatis, sed potius generalis amor, charitatis, sed potius generalis amor, quo omne quod est amat suam perfe- quo omne quod est amat suam perfe- ctionem. Alii intendunt dicere, quod est ctionem. Alii intendunt dicere, quod est charitas et tunc non est verum nisi de charitas et tunc non est verum nisi de virtute formata, et non informi et cha- virtute formata, et non informi et cha- ritas tunc est in eis sicut forma genera- ritas tunc est in eis sicut forma genera- lis. Sicut enim bonum simpliciter est in lis. Sicut enim bonum simpliciter est in bono quodam hoc vel illo : ita amor bono quodam hoc vel illo : ita amor boni simpliciter, erit in amore hujus vel boni simpliciter, erit in amore hujus vel illus boni, sicut diximus in præcedenti illus boni, sicut diximus in præcedenti distinctione et hoc tunc non excludit distinctione et hoc tunc non excludit esse plurium virtutum, sicut immediata esse plurium virtutum, sicut immediata distinctione ostensum est. distinctione ostensum est.

AD ALIUD dicendum, quod unum non AD ALIUD dicendum, quod unum non sufficit ad omnes actus secundum spe- sufficit ad omnes actus secundum spe- ciale esse operum, sed unum sufficit ciale esse operum, sed unum sufficit sicut motor et agens generale. Sic calor sicut motor et agens generale. Sic calor se habet ad sensus, et calor solis ad ge- se habet ad sensus, et calor solis ad ge- nerabilia et hoc etiam ante invenies nerabilia et hoc etiam ante invenies qualiter intelligitur. qualiter intelligitur.

AD ALIUD dicendum, quod verum est, AD ALIUD dicendum, quod verum est, quod duo sunt in genere, sed speciales quod duo sunt in genere, sed speciales differentiæ sunt utriusque eorum : et differentiæ sunt utriusque eorum : et ideo penes finem accipiuntur tres virtu- ideo penes finem accipiuntur tres virtu- tes theologicæ, et harum diffinitio supra tes theologicæ, et harum diffinitio supra tacta est. tacta est.

Penes id autem quod est ad finem, Penes id autem quod est ad finem, sunt acceptæ cardinales sic: Id quod est sunt acceptæ cardinales sic: Id quod est

607 607

ad finem aut est secundum rationem ad finem aut est secundum rationem qua ordinat ad finem et bonum: aut qua ordinat ad finem et bonum: aut bonum finis aliquo modo relucet in eo bonum finis aliquo modo relucet in eo secundum honesti diffinitionem: quia secundum honesti diffinitionem: quia circa illud solum est virtus. Si primo circa illud solum est virtus. Si primo modo tunc illam rationem considerat modo tunc illam rationem considerat prudentia, quia illa ratio est juvans dis- prudentia, quia illa ratio est juvans dis- creta ab eo quod impedit in opere bono. creta ab eo quod impedit in opere bono. Si autem est bonum quod est finis relu- Si autem est bonum quod est finis relu- cens in ipso aut est secundum ordinem cens in ipso aut est secundum ordinem unius ad alterum, et tunc secundum ip- unius ad alterum, et tunc secundum ip- sum est justitia aut in unoquoque per sum est justitia aut in unoquoque per se et tunc aut est secundum innata, vel se et tunc aut est secundum innata, vel illata et primo modo est temperantia, illata et primo modo est temperantia, secundo modo fortitudo. secundo modo fortitudo.

AD ALIUD dicendum, quod ars opera- AD ALIUD dicendum, quod ars opera- tiva per instrumentum, educit formam tiva per instrumentum, educit formam quæ est in se, in materia quæ est extra quæ est in se, in materia quæ est extra se et ideo præparatio et virtus præpara- se et ideo præparatio et virtus præpara- tiva et inductiva formæ debet esse extra tiva et inductiva formæ debet esse extra in ligno et lapide, sed in ethicis habitus in ligno et lapide, sed in ethicis habitus nascuntur in operante et ideo relinqui- nascuntur in operante et ideo relinqui- tur ex talibus operationibus talis habi- tur ex talibus operationibus talis habi- tus et ideo non sufficit in virtute, quod tus et ideo non sufficit in virtute, quod sufficit in scientia: sed si ars induceret sufficit in scientia: sed si ars induceret formam in ipso artifice, tunc esset simile formam in ipso artifice, tunc esset simile quod proponitur, sicut opus virtutis in- quod proponitur, sicut opus virtutis in- ducit formam in ipso operante secun- ducit formam in ipso operante secun- dum virtutem. dum virtutem.

AD ALIUD dicendum, quod licet non AD ALIUD dicendum, quod licet non sint nisi tres potentiæ, una tamen habet sint nisi tres potentiæ, una tamen habet se dupliciter, scilicet ratio, scilicet ut se dupliciter, scilicet ratio, scilicet ut regens alias, et sic in ea est pruden- regens alias, et sic in ea est pruden- tia vel ut ordinans nos invicem ad tia vel ut ordinans nos invicem ad alios, et sic in ea est justitia. In concu- alios, et sic in ea est justitia. In concu- piscibili autem temperantia, et in irasci- piscibili autem temperantia, et in irasci- bili fortitudo. Et sic jam habitæ sunt bili fortitudo. Et sic jam habitæ sunt tres multiplicationes harum quatuor vir- tres multiplicationes harum quatuor vir- tutum. tutum.

AD ALIUD dicendum, quod aliter at- AD ALIUD dicendum, quod aliter at- tenditur virtus secundum Aristotelem, et tenditur virtus secundum Aristotelem, et aliter secundum Tullium in Rhetoricis, aliter secundum Tullium in Rhetoricis, et in libro de Officiis. Quoniam Aristo- et in libro de Officiis. Quoniam Aristo- leles non accipit virtutem nisi secundum leles non accipit virtutem nisi secundum quod est in difficili et optimo secundum quod est in difficili et optimo secundum materiam illam in qua est virtus : et materiam illam in qua est virtus : et ideo non dicit esse virtutes in doctrinæ ideo non dicit esse virtutes in doctrinæ amore, et honoris amore. Alii autem amore, et honoris amore. Alii autem ponunt virtutes penes illa, et reducunt ponunt virtutes penes illa, et reducunt

Ad 4. Ad 4.

Ad 5 et 6. Ad 5 et 6.

Ad 7 et 8. Ad 7 et 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11, Ad 11,

608 608

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

eas ad temperantiam. Tamen etiam se- eas ad temperantiam. Tamen etiam se- cundum Aristotelem virtus est in uno cundum Aristotelem virtus est in uno sicut in quo habet summum statum, et sicut in quo habet summum statum, et a quo diffinitur, et alio bene utitur: a quo diffinitur, et alio bene utitur: sicut ipse dicit de forti qui non est circa sicut ipse dicit de forti qui non est circa quodcumque difficile fortunæ vel pericu- quodcumque difficile fortunæ vel pericu- li ex naturali morte, tamen bene utitur li ex naturali morte, tamen bene utitur illis fortis per eumdem habitum per illis fortis per eumdem habitum per quem aggreditur pericula illata. Et pos- quem aggreditur pericula illata. Et pos- sumus dicere secundum Aristotelem, sumus dicere secundum Aristotelem, quod temperantia in maximo et secun- quod temperantia in maximo et secun- dum maximum suum posse est in dele- dum maximum suum posse est in dele- ctabil tactus secundum alimentum, et ctabil tactus secundum alimentum, et venereis sed tamen bene se habet in venereis sed tamen bene se habet in aliis delectabilibus innatis secundum aliis delectabilibus innatis secundum eumdem habitum et hoc consonat di- eumdem habitum et hoc consonat di- ctis Aristotelis in multis locis Ethico- ctis Aristotelis in multis locis Ethico- rum: sicut patet diligenter inspicientibus rum: sicut patet diligenter inspicientibus in libro illo. in libro illo.

Per idem patet solutio ad id quod ob- Per idem patet solutio ad id quod ob- jicitur de fortitudine. jicitur de fortitudine.

AD ALIUD dicendum, quod ad alium AD ALIUD dicendum, quod ad alium multis modis ordo est: sed ordo cadens multis modis ordo est: sed ordo cadens sub ratione civilitatis, est ordo juris et sub ratione civilitatis, est ordo juris et debiti. In aliis enim contingit se exhibe- debiti. In aliis enim contingit se exhibe- re proximo et non exhibere præter rc- re proximo et non exhibere præter rc- prehensionem legislatoris et ideo penes prehensionem legislatoris et ideo penes illos ordines nulla accipitur virtus civi- illos ordines nulla accipitur virtus civi- lis, nec etiam potest accipi. Sed forte lis, nec etiam potest accipi. Sed forte species justitiæ accipiuntur secundum species justitiæ accipiuntur secundum speciales rationes debiti quod multiplica- speciales rationes debiti quod multiplica- tur ex ratione naturæ, ut in justitia na- tur ex ratione naturæ, ut in justitia na- turali et ex ratione contractuum, et ex turali et ex ratione contractuum, et ex ratione status et beneficii et conditionis, ratione status et beneficii et conditionis, sicut multipliciter determinat de justitia sicut multipliciter determinat de justitia Philosophus in Ethicis in libro de justi- Philosophus in Ethicis in libro de justi- tia, et Tullius multas ponit species justi- tia, et Tullius multas ponit species justi- tiæ naturalis et positive. tiæ naturalis et positive.

: :

AD ALIUD dicendum, quod non sunt AD ALIUD dicendum, quod non sunt istæ duæ virtutes civiles condistinctæ istæ duæ virtutes civiles condistinctæ inter se et cardinales, scilicet justitia, et inter se et cardinales, scilicet justitia, et dilectio Dei et proximi : et quod dicit dilectio Dei et proximi : et quod dicit Glossa super Matthæum non intendit, Glossa super Matthæum non intendit, quod charitas sit virtus civilis, sed po- quod charitas sit virtus civilis, sed po- tius quod ordinet justitiam ad proximum tius quod ordinet justitiam ad proximum et Deum, ut ex amore faciat id quod ex et Deum, ut ex amore faciat id quod ex debito tenetur facere. debito tenetur facere.

AD ALIUD dicendum, quod intendit, AD ALIUD dicendum, quod intendit, quod justitia secundum quod est merito- quod justitia secundum quod est merito-

amor amor

ria, movetur amore, et non quod ria, movetur amore, et non quod sit virtus civilis. Tamen nota, quod vi- sit virtus civilis. Tamen nota, quod vi- detur Aristoteles alium modum habere: detur Aristoteles alium modum habere: quoniam ipse videtur velle, quod virtus quoniam ipse videtur velle, quod virtus quæ est in uno et consuetudinalis, sit quæ est in uno et consuetudinalis, sit triplex, scilicet secundum difficile ex de- triplex, scilicet secundum difficile ex de- lectatione innata, in quo regit castitas lectatione innata, in quo regit castitas vel temperantia, et secundum difficile vel temperantia, et secundum difficile illati, in quo regit fortitudo, et secundum illati, in quo regit fortitudo, et secundum difficile quod est in eo quod habemus ad difficile quod est in eo quod habemus ad usum et sustentationem vitæ, et virtu- usum et sustentationem vitæ, et virtu- tem quæ regit in hoc vocat largitatem, tem quæ regit in hoc vocat largitatem, et facit de ea tractatum specialem. Intel- et facit de ea tractatum specialem. Intel- lectualis autem virtus, ut ipse dicit, non lectualis autem virtus, ut ipse dicit, non habet medium hoc modo, sed inest ei habet medium hoc modo, sed inest ei ratio recta per medium, sicut prudentia ratio recta per medium, sicut prudentia cum suis, quæ secundum eum sunt cum suis, quæ secundum eum sunt opovs, scientia, et intelligentia, et hu- opovs, scientia, et intelligentia, et hu- jusmodi. Justitia autem quoniam non jusmodi. Justitia autem quoniam non simpliciter dicitur, alterius ordinis est: simpliciter dicitur, alterius ordinis est: quoniam illa cadit sub ordine juris civi- quoniam illa cadit sub ordine juris civi- lis, scilicet secundum statuta et plebisci- lis, scilicet secundum statuta et plebisci- ta, et variantur casus in ipsa : et ideo illa ta, et variantur casus in ipsa : et ideo illa respicit ordinem communis civitatis et respicit ordinem communis civitatis et hunc ordinem videtur Aristoteles tenere hunc ordinem videtur Aristoteles tenere in Ethicis, sicut plane patet in nova in Ethicis, sicut plane patet in nova translatione. translatione.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quare istæ virtutes vocantur cardinales? Quare istæ virtutes vocantur cardinales?

Secundo quæritur, Quare istæ virtu- Secundo quæritur, Quare istæ virtu- tes cardinales vocantur? tes cardinales vocantur?

Hieronymus enim de hoc in Littera Hieronymus enim de hoc in Littera videtur assignare rationem: quia eis in videtur assignare rationem: quia eis in hac mortali vita bene vivitur, et post ad hac mortali vita bene vivitur, et post ad æternam beatitudinem pervenitur. æternam beatitudinem pervenitur.

Hoc autem videtur falsum quia Hoc autem videtur falsum quia

1. Multi scripserunt de cardinalibus 1. Multi scripserunt de cardinalibus virtutibus, et nullam fecerunt mentio- virtutibus, et nullam fecerunt mentio- nem de æterna beatitudine, ut Aristote- nem de æterna beatitudine, ut Aristote- les, Tullius, Macrobius, et alii Philoso- les, Tullius, Macrobius, et alii Philoso- phi. phi.

2. Item, Basilius super principium 2. Item, Basilius super principium

Juæst. Juæst.

volutio volutio

1 et f 1 et f

IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A, ART. 2. IN III SENTENT. DIST. XXXIII, A, ART. 2.

Proverbiorum dicit, quod de quatuor Proverbiorum dicit, quod de quatuor virtutibus quæ cardinales vocantur, mul- virtutibus quæ cardinales vocantur, mul- ti etiam qui foris sunt, scripserunt. ti etiam qui foris sunt, scripserunt.

3. Item, Multi habuerunt eas etiam 3. Item, Multi habuerunt eas etiam infideles, ut ipse Tullius, et Africanus, et infideles, ut ipse Tullius, et Africanus, et alu quidam Stoici, quorum vita adhuc alu quidam Stoici, quorum vita adhuc scribitur scribitur a Philosophis. Ergo videtur, a Philosophis. Ergo videtur, quod hoc non sit ratio quam ponit Hie- quod hoc non sit ratio quam ponit Hie-

ronymus. ronymus.

4. Item, Virtutibus theologicis in hac 4. Item, Virtutibus theologicis in hac mortalı vita bene vivitur, et post ad mortalı vita bene vivitur, et post ad æternam vitam pervenitur: ergo virtu- æternam vitam pervenitur: ergo virtu- tes theologicæ sunt cardinales, quod fal- tes theologicæ sunt cardinales, quod fal- sum est ergo non est ratio quam po- sum est ergo non est ratio quam po- nit. nit.

5. Si forte dicas, quod ideo cardinales 5. Si forte dicas, quod ideo cardinales vocantur, quia in eis velut in cardinibus vocantur, quia in eis velut in cardinibus omnes aliæ et virtus civilis volvitur : omnes aliæ et virtus civilis volvitur : videtur secundum hoc quod sola chari- videtur secundum hoc quod sola chari- tas sit virtus cardinalis: quia illa sola, tas sit virtus cardinalis: quia illa sola, ut sæpius jam habitum est, videtur face- ut sæpius jam habitum est, videtur face- re totum bonum quod est in vita homi- re totum bonum quod est in vita homi-

nis. nis.

6. Item, Inter istas videtur una esse 6. Item, Inter istas videtur una esse cardinalior quam alia. De prudentia cardinalior quam alia. De prudentia enim dicit Bernardus, quod « non tam enim dicit Bernardus, quod « non tam virtus est, quam auriga virtutum : » virtus est, quam auriga virtutum : » ergo aliæ videntur cardınari in ea. ergo aliæ videntur cardınari in ea.

ULTERIUS quæritur, Quare dicuntur ULTERIUS quæritur, Quare dicuntur principales, et quare civiles sive poli- principales, et quare civiles sive poli- ticæ ? ticæ ?

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, quod Hieronymus non tangit causam ge- quod Hieronymus non tangit causam ge- neralem, sed potius causam secundum neralem, sed potius causam secundum optimum esse illarum virtutum et hoc optimum esse illarum virtutum et hoc non habent nisi quando sunt infusæ et non habent nisi quando sunt infusæ et formatæ et tunc dicuntur cardinales formatæ et tunc dicuntur cardinales respectu earum quæ sunt in his quæ respectu earum quæ sunt in his quæ sunt ad finem circumstantia considera- sunt ad finem circumstantia considera- tionem hominis, et non respectu theo- tionem hominis, et non respectu theo- logicarum. logicarum.

Et per hoc patet solutio ad quatuor Et per hoc patet solutio ad quatuor prima. prima.

Alii autem, ut Philosophi, vocant eas Alii autem, ut Philosophi, vocant eas cardinales, ideo quia sunt cardo revolu- cardinales, ideo quia sunt cardo revolu- tionis humanæ vitæ secundum statum tionis humanæ vitæ secundum statum civilem et honesti et hæc est ratio pro- civilem et honesti et hæc est ratio pro-

XXVIII XXVIII

609 609

pria et usitata apud Tullium et alios pria et usitata apud Tullium et alios Philosophos de eis loquentes. Philosophos de eis loquentes.

AD ID autem quod objicitur de chari- AD ID autem quod objicitur de chari- tate, dicendum quod ipsa non est cardo tate, dicendum quod ipsa non est cardo ad cujus rationem aliæ particulares re- ad cujus rationem aliæ particulares re- ducuntur, sicut sobrietas ad temperan- ducuntur, sicut sobrietas ad temperan- tiam, eo quod sobrietas temperat in de- tiam, eo quod sobrietas temperat in de- lectabili quodam innato, et similiter con- lectabili quodam innato, et similiter con- tinentia et parcimonia et hujusmodi quas tinentia et parcimonia et hujusmodi quas ponit Tullius et Macrobius: et ad justi- ponit Tullius et Macrobius: et ad justi- tiam pietas et misericordia et religio, eo tiam pietas et misericordia et religio, eo quod omnes illæ sunt circa particulares quod omnes illæ sunt circa particulares rationes debiti. Sed humana vita refer- rationes debiti. Sed humana vita refer- tur ad charitatem ut ad motorem genera- tur ad charitatem ut ad motorem genera- lem et formam quamdam et finem, et lem et formam quamdam et finem, et non ut ad cardinem, ut dictum est. non ut ad cardinem, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod nulla illa- AD ALIUD dicendum, quod nulla illa- rum est cardinalior alia, sed una potest rum est cardinalior alia, sed una potest esse generalioris materiæ quam alia. Et esse generalioris materiæ quam alia. Et ad hoc notandum, quod omnis virtus po- ad hoc notandum, quod omnis virtus po- litica circa materiam ponit rationem litica circa materiam ponit rationem specialem, sicut fortitudo rationem ar- specialem, sicut fortitudo rationem ar- dui et firmi gratia boni, et continentia dui et firmi gratia boni, et continentia sive temperantia rationem pulchri circa sive temperantia rationem pulchri circa restrictionem delectabilium carnis, et restrictionem delectabilium carnis, et præcipue in sensu tactus, quia in illo præcipue in sensu tactus, quia in illo solo, ut probat Avicenna, est simpliciter solo, ut probat Avicenna, est simpliciter et absolute delectatio : et ideo in illo et absolute delectatio : et ideo in illo temperare est difficile. Justitia autem temperare est difficile. Justitia autem licet habeat materiam generaliorem licet habeat materiam generaliorem quam passionem illatam vel innatam, quam passionem illatam vel innatam, tamen specialem rationem attendit circa tamen specialem rationem attendit circa cam, id est, rationem debiti ordinabilis cam, id est, rationem debiti ordinabilis jure naturali vel humano. Generalioris jure naturali vel humano. Generalioris autem materiæ inter omnes est pruden- autem materiæ inter omnes est pruden- tia, quia illius materia est id quod valet tia, quia illius materia est id quod valet ad opus morale: sed tamen ipsa ponit ad opus morale: sed tamen ipsa ponit rationem specialem circa hoc, scilicet rationem specialem circa hoc, scilicet eligibile circa rectam rationem boni ci- eligibile circa rectam rationem boni ci- vilis et secundum quod ipsa est illius vilis et secundum quod ipsa est illius rationis inspectrix, sic est virtus specia- rationis inspectrix, sic est virtus specia- lis divisa contra alias. Secundum autem lis divisa contra alias. Secundum autem quod hoc eligibile monstratur aliis vir- quod hoc eligibile monstratur aliis vir- tutibus vel in actu vel circumstantiis, sic tutibus vel in actu vel circumstantiis, sic ipsa est auriga virtutum secundum in- ipsa est auriga virtutum secundum in- tentionem beati Bernardi. Sicut enim tentionem beati Bernardi. Sicut enim ratio se habet ad alias potentias moti- ratio se habet ad alias potentias moti- vas, ita et habitus perficiens rationem : vas, ita et habitus perficiens rationem : quia ratio habet objectum in ratione spe- quia ratio habet objectum in ratione spe-

39 39

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad quæst. Ad quæst.

610 610

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cial, scilicet verum in ratione boni se- cial, scilicet verum in ratione boni se- cundum quod ipsa est practica, quod cundum quod ipsa est practica, quod bonum tendit in finem concupiscibilis et bonum tendit in finem concupiscibilis et irascibilis pro diversitate naturæ suæ. Ita irascibilis pro diversitate naturæ suæ. Ita etiam est de habitu regente rationem, etiam est de habitu regente rationem, quod est specialis rationis quam ponit quod est specialis rationis quam ponit circa materiam generalem quæ determi- circa materiam generalem quæ determi- nabilis est ad opus cujuslibet alterius. nabilis est ad opus cujuslibet alterius. Dicendum igitur, quod cardinalitas vir- Dicendum igitur, quod cardinalitas vir- tutum attenditur penes rationem quam tutum attenditur penes rationem quam ponunt circa materiam, ad quam ratio- ponunt circa materiam, ad quam ratio- nem respiciunt inferiores eis, quæ partes nem respiciunt inferiores eis, quæ partes suæ a Macrobio et Tullio dicuntur, et suæ a Macrobio et Tullio dicuntur, et non a materia. Et quia in rationibus non a materia. Et quia in rationibus simul æque principales sunt, ideo una simul æque principales sunt, ideo una non est cardinalior alia, sed æque sunt non est cardinalior alia, sed æque sunt cardinales. cardinales.

AD ALIUD dicendum, quod cardinalita- AD ALIUD dicendum, quod cardinalita- tis ratio est in hoc, quod inferiores re- tis ratio est in hoc, quod inferiores re- spiciunt rationes earum, ut dictum est. spiciunt rationes earum, ut dictum est. Principales autem dicuntur, secundum Principales autem dicuntur, secundum quod consistunt in co quod per se est quod consistunt in co quod per se est virtutis, ut fortitudo circa difficillimum virtutis, ut fortitudo circa difficillimum illatum, et temperantia circa maxime illatum, et temperantia circa maxime delectabile et aliæ tunc erunt secunda- delectabile et aliæ tunc erunt secunda- riæ, quæ sunt circa materiam quæ prope riæ, quæ sunt circa materiam quæ prope est juxta materiam virtutis, licet illa non est juxta materiam virtutis, licet illa non omnino sit, sicut sobrietas circa tempe- omnino sit, sicut sobrietas circa tempe- rantiam oppilantium vias rationis et sen- rantiam oppilantium vias rationis et sen- suum, quod non est adeo difficile sicut suum, quod non est adeo difficile sicut cohibere delectationes tactus, et sic de cohibere delectationes tactus, et sic de aliis. Civiles autem dicuntur, secundum aliis. Civiles autem dicuntur, secundum quod constituunt bonum statum unius quod constituunt bonum statum unius cum alio in ordine civium : et hæc cum alio in ordine civium : et hæc eadem ratio est, quare dicuntur politicæ, eadem ratio est, quare dicuntur politicæ, nisi quod unum est Græcum, et alterum nisi quod unum est Græcum, et alterum Latinum. Latinum.