Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4 Ad 4

Ad 5 Ad 5

Ad 6 Ad 6

494 494

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ex- spectatio et longanimitas et sustinentia spectatio et longanimitas et sustinentia æquivoce dicunt conditiones sperantis et æquivoce dicunt conditiones sperantis et fortis. Sunt enim conditiones sperantis fortis. Sunt enim conditiones sperantis secundum processionem in rem speratam secundum processionem in rem speratam quæ non affligit ex se, sed per accidens, quæ non affligit ex se, sed per accidens, scilicet quod differtur: sed secundum scilicet quod differtur: sed secundum quod sunt conditiones fortis, dicunt con- quod sunt conditiones fortis, dicunt con- fortationem animi in sustinentia ejus fortationem animi in sustinentia ejus quod per se affligit ex confidentia victo- quod per se affligit ex confidentia victo- riæ et finis, quia non semper injacebit riæ et finis, quia non semper injacebit passio. passio.

AD ID autem quod dicit, quod fortitu- AD ID autem quod dicit, quod fortitu- do est contra affligentia, etc., dicendum, do est contra affligentia, etc., dicendum, quod hoc intelligitur de affligentibus per quod hoc intelligitur de affligentibus per se, et non per accidens ex dilatione. se, et non per accidens ex dilatione.

AD ALIUD dicendum, quod illæ rationes AD ALIUD dicendum, quod illæ rationes omnino nihil valent: quia spes non acci- omnino nihil valent: quia spes non acci- pitur in ratione moventis a malo in bo- pitur in ratione moventis a malo in bo- num, sed potius in ratione elicientis ac- num, sed potius in ratione elicientis ac- tum timor enim per se sufficit movere a tum timor enim per se sufficit movere a malo in bonum: si enim servilis est, mo- malo in bonum: si enim servilis est, mo- vet a malo actu: si autem initialis, tunc vet a malo actu: si autem initialis, tunc movet a malo habitu in consideratione movet a malo habitu in consideratione poenæ et amoris Dei. Non enim sic dicitur poenæ et amoris Dei. Non enim sic dicitur spes movens, quod perficiat id quod in- spes movens, quod perficiat id quod in- cepit timor. Unde patet quod nihil cepit timor. Unde patet quod nihil omnino faciunt ad propositum rationes omnino faciunt ad propositum rationes illæ. illæ.

AD ALIUD dicendum, quod in peccato AD ALIUD dicendum, quod in peccato unum est ratione alterius: non enim aver- unum est ratione alterius: non enim aver- teret, si non converteret ad illicita: sed teret, si non converteret ad illicita: sed hoc non est hic: imo spes nullo minus hoc non est hic: imo spes nullo minus fulcitur quam timore, non enim respicit fulcitur quam timore, non enim respicit poenam, sed largitatem dantis tantum. poenam, sed largitatem dantis tantum.

AD ALIUD dicendum, quod fides est de AD ALIUD dicendum, quod fides est de illis ut sunt veritatis increatæ articuli, et illis ut sunt veritatis increatæ articuli, et sic conveniunt: non autem in eo quod sic conveniunt: non autem in eo quod poenæ sunt, et in eo quod præmia, con- poenæ sunt, et in eo quod præmia, con- veniunt, et ideo diversis habitibus respi- veniunt, et ideo diversis habitibus respi- ciuntur. ciuntur.

AD ALIUD dicendum, quod spes et timor AD ALIUD dicendum, quod spes et timor non sunt contraria: informis enim salva- non sunt contraria: informis enim salva- tur cum servili, et formata cum casto ti- tur cum servili, et formata cum casto ti- more: nec sunt contrariorum quia spes more: nec sunt contrariorum quia spes est gloriosi consequendi, timor autem est gloriosi consequendi, timor autem habet actum ad poenam : et hæc non op- habet actum ad poenam : et hæc non op- ponuntur pœna enim et præmium non ponuntur pœna enim et præmium non opponuntur, secundum quod unum est opponuntur, secundum quod unum est

objectum, et alterum ut consequendum. objectum, et alterum ut consequendum. AD ALIUD dicendum, quod sicut supra AD ALIUD dicendum, quod sicut supra diximus, spes non est virtus determinans diximus, spes non est virtus determinans sibi medium ex ratione materiæ : et si sibi medium ex ratione materiæ : et si desperatio et præsumptio opponantur in desperatio et præsumptio opponantur in ratione corruptionis, tunc timor non erit ratione corruptionis, tunc timor non erit medium illorum, quia timor timet sepa- medium illorum, quia timor timet sepa- rari, et desperatio supponit culpam irre- rari, et desperatio supponit culpam irre- mediabilem : unde nihil est quod objici- mediabilem : unde nihil est quod objici-

tur. tur.

AD ID quod ulterius objicitur, dicen- AD ID quod ulterius objicitur, dicen- dum, quod spes non dicit exspectationem, dum, quod spes non dicit exspectationem, sed sperationem, et hæc dicit plus, quo- sed sperationem, et hæc dicit plus, quo- niam sperans extendit se, sicut credens et niam sperans extendit se, sicut credens et amans, suo modo in rem speratam, et amans, suo modo in rem speratam, et habeat eam suo modo, sicut credens et habeat eam suo modo, sicut credens et

amans. amans.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

In qua vi animæ sit spes ? In qua vi animæ sit spes ?

Tertio quæritur, In qua vi animæ sit Tertio quæritur, In qua vi animæ sit spes? et, Quid sit actus ejus, et objectum, spes? et, Quid sit actus ejus, et objectum, et finis? et finis?

Videtur autem non esse in irascibili: Videtur autem non esse in irascibili: quia quia

1. Omnis virtutis animæ est exspectare 1. Omnis virtutis animæ est exspectare id quod appetit, et habere cum habet, et id quod appetit, et habere cum habet, et rejicere contrarium: spes autem dicit rejicere contrarium: spes autem dicit exspectationem ejus quod appetitur : exspectationem ejus quod appetitur : ergo non est irascibilis solius, sed om- ergo non est irascibilis solius, sed om- nium virium. nium virium.

2. Item, Spes diffinitur in Littera, 2. Item, Spes diffinitur in Littera, quod est certitudo expectationis : sed quod est certitudo expectationis : sed certitudo dicit cognitionem : ergo spes certitudo dicit cognitionem : ergo spes est rationis vel intellectus: non ergo ira- est rationis vel intellectus: non ergo ira- scibilis. scibilis.

3. Item, Avicenna et Damascenus (et 3. Item, Avicenna et Damascenus (et accipitur etiam ab Aristotele in fine pri- accipitur etiam ab Aristotele in fine pri- mi Ethicorum) dicunt, quod irascibilis mi Ethicorum) dicunt, quod irascibilis est pars animæ sensibilis. Cum igitur est pars animæ sensibilis. Cum igitur sensibilis animæ non sit immediate sensibilis animæ non sit immediate ferri in Deum, videtur quod spes quæ ferri in Deum, videtur quod spes quæ immediate in Deum fertur, non sit in immediate in Deum fertur, non sit in irascibili. irascibili.

Quest 1. Quest 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 3. IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 3.

PRÆTEREA quæritur de actu ejus. PRÆTEREA quæritur de actu ejus.

1. Actus enim potentiæ animæ consue- 1. Actus enim potentiæ animæ consue- vit denominari secundum nomen ejus, ut vit denominari secundum nomen ejus, ut intellectus actus intelligere, et voluntatis intellectus actus intelligere, et voluntatis velle, et sic de aliis: sperare autem non velle, et sic de aliis: sperare autem non nominat actum irascibilis: ergo videtur, nominat actum irascibilis: ergo videtur, quod non sit actus spei, vel spes non est quod non sit actus spei, vel spes non est in irascibili. in irascibili.

2. Item, Quid dicit sperare ultra ex- 2. Item, Quid dicit sperare ultra ex- spectare? Videtur, quod nihil : quia ita spectare? Videtur, quod nihil : quia ita dicit Apostolus, ad Roman. iv, 18, de dicit Apostolus, ad Roman. iv, 18, de Abraham Contra spem in spem credi- Abraham Contra spem in spem credi- dit. Et addit sic, Longanimiter ferens, dit. Et addit sic, Longanimiter ferens, adeptus est repromissionem '. Ergo vi- adeptus est repromissionem '. Ergo vi- detur, quod nihil dicat nisi exspectatio- detur, quod nihil dicat nisi exspectatio- nem solam. nem solam.

3. Item, Per solam exspectationem 3. Item, Per solam exspectationem diffinitur, cum dicitur, spes est certa diffinitur, cum dicitur, spes est certa exspectatio futuræ beatitudinis, etc. exspectatio futuræ beatitudinis, etc.

4. Item, Quid dicit exspectatio ? Si 4. Item, Quid dicit exspectatio ? Si dicit tantum immobilitatem in loco vir- dicit tantum immobilitatem in loco vir- tutis vel vitæ tunc nihil adderet supra tutis vel vitæ tunc nihil adderet supra virtutes alias nisi continuitatem et hoc virtutes alias nisi continuitatem et hoc non dicit actum specialem : ergo spes non dicit actum specialem : ergo spes secundum hoc nullum haberet actum spe- secundum hoc nullum haberet actum spe- cialem. cialem.

ITEM quæritur de objecto ejus et fine. ITEM quæritur de objecto ejus et fine. Si enim dicatur, quod objectum ejus Si enim dicatur, quod objectum ejus est beatitudo, sicut videntur Sancti com- est beatitudo, sicut videntur Sancti com- muniter dicere, et in diffinitione suppo- muniter dicere, et in diffinitione suppo- nitur tunc videtur, quod spes sit omnis nitur tunc videtur, quod spes sit omnis virtus quia beatitudo est finis omnis virtus quia beatitudo est finis omnis virtutis. virtutis.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod spes est virtus separata et divisa ab aliis spes est virtus separata et divisa ab aliis virtutibus, et est in irascibili potentia virtutibus, et est in irascibili potentia animæ nec exspectare tantum est actus animæ nec exspectare tantum est actus ejus, licet plus conveniat ei quam alii ejus, licet plus conveniat ei quam alii virtuti, ut infra dicetur: sed potius ex- virtuti, ut infra dicetur: sed potius ex- tendere se in rem speratam amplitudine tendere se in rem speratam amplitudine quadam animi, et hæc amplitudo quia quadam animi, et hæc amplitudo quia est respectu magni et alti in eo quod hu- est respectu magni et alti in eo quod hu- jusmodi, irascibilis est secundum quod jusmodi, irascibilis est secundum quod est humana. est humana.

AD ALIUD dicendum, quod duplex est AD ALIUD dicendum, quod duplex est

1 Hæc verba pertinent ad Epist. ad Hebr. 1 Hæc verba pertinent ad Epist. ad Hebr.

495 495

certitudo una quæ est in modum argu- certitudo una quæ est in modum argu- menti in cognitione, et hæc competit menti in cognitione, et hæc competit fidei. Alia est quæ est per modum na- fidei. Alia est quæ est per modum na- turæ, et hæc competit cuilibet virtuti : turæ, et hæc competit cuilibet virtuti : est enim natura certior arte in operibus est enim natura certior arte in operibus et fine, ut supra diximus: et quia virtus et fine, ut supra diximus: et quia virtus consentit rationi in modum naturæ, ut consentit rationi in modum naturæ, ut dicit Tullius, ideo virtus etiam certior dicit Tullius, ideo virtus etiam certior est arte. Sed hæc certitudo quæ est in est arte. Sed hæc certitudo quæ est in modum naturæ, est duplex: scilicet cer- modum naturæ, est duplex: scilicet cer- titudo et efficacia habitus meliorantis ad titudo et efficacia habitus meliorantis ad opus directe et ad finem, et hæc est om- opus directe et ad finem, et hæc est om- nis virtutis secundum quod virtus est. nis virtutis secundum quod virtus est. Alia est ex efficacia inclinationis habitus Alia est ex efficacia inclinationis habitus et causæ adjunctæ ad habitum, et hæc et causæ adjunctæ ad habitum, et hæc est major sicut si ignis generatus con- est major sicut si ignis generatus con- junctum secum haberet generans, quod junctum secum haberet generans, quod daret motum qui consequitur formam, daret motum qui consequitur formam, tunc certius ascenderet, quia tunc motus tunc certius ascenderet, quia tunc motus in ipso esset ut consequens formam pro- in ipso esset ut consequens formam pro- priam, et ut consequens impulsum gene- priam, et ut consequens impulsum gene- rantis et talem certitudinem habet spes, rantis et talem certitudinem habet spes, scilicet ex habitus natura et causa, quia scilicet ex habitus natura et causa, quia ex meritis et gratia proveniens quæ sunt ex meritis et gratia proveniens quæ sunt causa certitudinis et ideo etiam inter causa certitudinis et ideo etiam inter virtutes specialiter per certitudinem dif- virtutes specialiter per certitudinem dif- finitur et non, ut quidam male dicunt, finitur et non, ut quidam male dicunt, quod accipiat certitudinem a fide et quod accipiat certitudinem a fide et certitudinem a causa tangit Apostolus, certitudinem a causa tangit Apostolus, II ad Timoth. 1, 12 Scio cui credidi, II ad Timoth. 1, 12 Scio cui credidi, et certus sum quia potens est depositum et certus sum quia potens est depositum meum servare in illum diem. meum servare in illum diem.

AD ALIUD dicendum, quod bene puto AD ALIUD dicendum, quod bene puto hoc esse verum, quod irascibilis sit pars hoc esse verum, quod irascibilis sit pars animæ sensibilis: sed, ut dicit Philoso- animæ sensibilis: sed, ut dicit Philoso- phus, participat quasi ratione, et ideo phus, participat quasi ratione, et ideo efficitur elevata super naturam sensibilis efficitur elevata super naturam sensibilis secundum se consideratæ, et tunc potest secundum se consideratæ, et tunc potest in id in quod non poterat ex seipsa. Ta- in id in quod non poterat ex seipsa. Ta- men sunt quidam modernorum, qui di- men sunt quidam modernorum, qui di- cunt duplicem esse concupiscibilem et cunt duplicem esse concupiscibilem et irascibilem in nobis, scilicet sensibiles, irascibilem in nobis, scilicet sensibiles, et humanas et in humanis ponunt cha- et humanas et in humanis ponunt cha- ritatem et spem, in sensibilibus autem ritatem et spem, in sensibilibus autem temperantiam et fortitudinem. Sed hæc temperantiam et fortitudinem. Sed hæc opinio non habet radicem alicujus au- opinio non habet radicem alicujus au- ctoritatis, nec Philosophi, nec Sancti. ctoritatis, nec Philosophi, nec Sancti.

VI, 15. VI, 15.

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3 Ad 3

496 496

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur de actu, AD ID quod ulterius quæritur de actu, dicendum quod tria concurrunt ad actum dicendum quod tria concurrunt ad actum spei qui est sperare, scilicet dispositio spei qui est sperare, scilicet dispositio ex parte agentis, et hæc est fixio in loco ex parte agentis, et hæc est fixio in loco protensionis, et hæc dicitur exspectatio: protensionis, et hæc dicitur exspectatio: sicut enim qui movetur secundum locum, sicut enim qui movetur secundum locum, non potest protendi in aliquid quod est non potest protendi in aliquid quod est uni loco proprium, ita nec motus in vita uni loco proprium, ita nec motus in vita potest consequi rem speratam : hæc au- potest consequi rem speratam : hæc au- tem exspectatio est permansio in vita, tem exspectatio est permansio in vita, et accidit spei ex illa parte qua fulcitur et accidit spei ex illa parte qua fulcitur in meritis quia immobilem in meritoria in meritis quia immobilem in meritoria vita oportet esse qui expectat ex meritis. vita oportet esse qui expectat ex meritis. Aliud est quod exigitur, quod est sub- Aliud est quod exigitur, quod est sub- stantia actus interius in anima, licet non stantia actus interius in anima, licet non extra, scilicet ut magno animo extenda- extra, scilicet ut magno animo extenda- tur in æterna. Tertium est ratio objecti : tur in æterna. Tertium est ratio objecti : quia omnis actus per suum objectum ha- quia omnis actus per suum objectum ha- bet diffiniri et specificari: et objectum bet diffiniri et specificari: et objectum est amplexio æternitatis et beatitudinis, est amplexio æternitatis et beatitudinis, secundum quod ponit in gloria, quia secundum quod ponit in gloria, quia gloriosum dicit magnum et honoratum: gloriosum dicit magnum et honoratum: et hæc proprie est irascibilis. Est igitur et hæc proprie est irascibilis. Est igitur sperare actus ejus qui complectitur hæc sperare actus ejus qui complectitur hæc tria, scilicet exspectando in meritis, tria, scilicet exspectando in meritis, protendi in amplitudinem et magnitudi- protendi in amplitudinem et magnitudi- nem æternæ gloriæ: quia æternitas etiam nem æternæ gloriæ: quia æternitas etiam dicit amplum per hoc quod sonat inde- dicit amplum per hoc quod sonat inde- ficiens. ficiens.

AD OBJECTUM autem dicendum, quod AD OBJECTUM autem dicendum, quod hoc non est verum in omnibus actibus, hoc non est verum in omnibus actibus, sed in illis tantum, qui sunt ipsarum vi- sed in illis tantum, qui sunt ipsarum vi- rium secundum se, ut intelligere, et hu- rium secundum se, ut intelligere, et hu- jusmodi. Sunt autem alii qui sunt vi- jusmodi. Sunt autem alii qui sunt vi- rium, secundum quod conjunguntur aliis rium, secundum quod conjunguntur aliis potentiis, sicut est frui concupiscibilis et potentiis, sicut est frui concupiscibilis et voluntatis, et scire rationis, et credere voluntatis, et scire rationis, et credere intellectus secundum quod conjunctus intellectus secundum quod conjunctus est cum affectu, et sperare irascibilis se- est cum affectu, et sperare irascibilis se- cundum quod conjungitur intellectui cundum quod conjungitur intellectui credenti, et de his non est verum quod credenti, et de his non est verum quod objicitur. Et de hoc notatum invenies objicitur. Et de hoc notatum invenies supra primam distinctionem primi libri supra primam distinctionem primi libri Sententiarum, in quæstione de actu Sententiarum, in quæstione de actu fruitionis. fruitionis.

AD SEQUENS patet solutio per ante dicta. AD SEQUENS patet solutio per ante dicta. AD ALIUD dicendum, quod exspectatio AD ALIUD dicendum, quod exspectatio ponitur in diffinitione spei, et ratio hujus ponitur in diffinitione spei, et ratio hujus dicta est sed protensio intelligitur per dicta est sed protensio intelligitur per

hoc quod dicit, futuræ beatitudinis : si hoc quod dicit, futuræ beatitudinis : si enim futurum est, tunc non est in illo enim futurum est, tunc non est in illo sperans, sed oportet protendi usque ad sperans, sed oportet protendi usque ad illud et beatitudo accipitur in ratione illud et beatitudo accipitur in ratione magni et gloriosi, ut postea dicetur. Et magni et gloriosi, ut postea dicetur. Et sic intelligitur totum quod est de actu sic intelligitur totum quod est de actu spei. spei.

AD ALIUD dicendum, quod non dicit AD ALIUD dicendum, quod non dicit immobilitatem vitæ ut est continuitas immobilitatem vitæ ut est continuitas virtutis, sed potius ut motiva in actu virtutis, sed potius ut motiva in actu sperandi: et hoc motivum sive rationem sperandi: et hoc motivum sive rationem motivi addit super immobilitatem a vita, motivi addit super immobilitatem a vita, sive a meritis. sive a meritis.

AD ALIUD dicendum, quod beatitudo Ad que AD ALIUD dicendum, quod beatitudo Ad que diffinitur a Boetio, quod est status om- diffinitur a Boetio, quod est status om- nium bonorum congregatione perfectus: nium bonorum congregatione perfectus: et tunc ly omnium bonorum potest ve- et tunc ly omnium bonorum potest ve- nire distributive et collective. Si distri- nire distributive et collective. Si distri- butive, tunc verum est quod concludit butive, tunc verum est quod concludit objectio: quia tunc respondet cuilibet objectio: quia tunc respondet cuilibet virtuti ratione sui boni. Si autem veniat virtuti ratione sui boni. Si autem veniat collective el formaliter, sonat quoddam collective el formaliter, sonat quoddam amplum et magnum in gloria, ambiens amplum et magnum in gloria, ambiens statum omnis boni: et iste status est statum omnis boni: et iste status est altus in ratione alti, et sic proprie respi- altus in ratione alti, et sic proprie respi- citur a sola spe et hæc est causa, quod citur a sola spe et hæc est causa, quod Sancti semper dicunt, quod fidei succedit Sancti semper dicunt, quod fidei succedit visio, et spei beatitudo: et alii, quod visio, et spei beatitudo: et alii, quod succedit ei comprehensio, quia compre- succedit ei comprehensio, quia compre- hensio etiam dicit conclusionem ampli et hensio etiam dicit conclusionem ampli et contentionem. Et alii dicunt, quod suc- contentionem. Et alii dicunt, quod suc- cedit ei æternitas: quia illa etiam, ut cedit ei æternitas: quia illa etiam, ut dicit Commentator super libros Dionysii dicit Commentator super libros Dionysii de Celesti Hierarchia, dicit protensio- de Celesti Hierarchia, dicit protensio- nem in perpetuam vitam. nem in perpetuam vitam.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quid sit spes diffinitione ? et, An diffi- Quid sit spes diffinitione ? et, An diffi- nitiones spei sint bonæ ? nitiones spei sint bonæ ?

Deinde veniendum est ad Litteram in Deinde veniendum est ad Litteram in principio cap. A, ubi dicit : « Est autem principio cap. A, ubi dicit : « Est autem

IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1. IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1.

spes virtus qua spiritualia et æterna bona spes virtus qua spiritualia et æterna bona sperantur, etc. » sperantur, etc. »

Et quærendum est, Quid sit spes dif- Et quærendum est, Quid sit spes dif- finitione? Quoniam jam habitum est in finitione? Quoniam jam habitum est in quo genere sit, et in quo ut in subjecto quo genere sit, et in quo ut in subjecto proximo. proximo.

Sunt hic a Magistro duæ diffinitiones Sunt hic a Magistro duæ diffinitiones datæ et objicitur de prima sic: datæ et objicitur de prima sic:

1. Spiritualia et æterna bona qualibet 1. Spiritualia et æterna bona qualibet virtute meritoria sperantur: ergo vide- virtute meritoria sperantur: ergo vide- tur, quod male diffiniatur per illa. tur, quod male diffiniatur per illa.

2. Item, De expositione Magistri quam 2. Item, De expositione Magistri quam apponit, id est, cum fiducia expectan- apponit, id est, cum fiducia expectan- tur aut enim est fiducia a fide certitu- tur aut enim est fiducia a fide certitu- dine dicta aut illa quam dicit Tullius dine dicta aut illa quam dicit Tullius esse partem fortitudinis, et vocat fidu- esse partem fortitudinis, et vocat fidu- ciam. Si primo modo: hoc videtur in- ciam. Si primo modo: hoc videtur in- conveniens, quia tunc spes aliquid de sibi conveniens, quia tunc spes aliquid de sibi essentialibus traheret a fide: quod non essentialibus traheret a fide: quod non contingit, cum sint diversæ species vir- contingit, cum sint diversæ species vir- tutis. Si autem secundo modo: tunc es- tutis. Si autem secundo modo: tunc es- set pars fortitudinis et hoc etiam vide- set pars fortitudinis et hoc etiam vide- tur per hoc quod ita diffinit Tullius fidu- tur per hoc quod ita diffinit Tullius fidu- ciam dicens, « Fiducia est per quam ciam dicens, « Fiducia est per quam magnis et honestis in rebus multum ipse magnis et honestis in rebus multum ipse animus in se fiducia certa cum spe col- animus in se fiducia certa cum spe col- locavit. » locavit. »

Objicitur etiam de secunda diffinitione Objicitur etiam de secunda diffinitione quam ponit Magister dicens, quod « spes quam ponit Magister dicens, quod « spes est certa exspectatio futuræ beatitudinis est certa exspectatio futuræ beatitudinis veniens ex Dei gratia et meritis præce- veniens ex Dei gratia et meritis præce- dentibus, vel ipsam spem, quam natura dentibus, vel ipsam spem, quam natura præit charitas, vel rem speratam, id est, præit charitas, vel rem speratam, id est, beatitudinem æternam. » beatitudinem æternam. »

Et quæritur primo, Qua certitudine Et quæritur primo, Qua certitudine certa sit spes ? certa sit spes ?

Videtur autem, quod fidei: quia Videtur autem, quod fidei: quia

1. Ita dicit Augustinus in libro de 1. Ita dicit Augustinus in libro de Civitate Dei: «< Spes est virtus, qua quis Civitate Dei: «< Spes est virtus, qua quis se ad id quod credit perventurum præ- se ad id quod credit perventurum præ- sumit. » Ergo videtur, quod certitudi- sumit. » Ergo videtur, quod certitudi- nem accipiat a fide, quod supra negatum nem accipiat a fide, quod supra negatum

est. est.

1 Vide cap. A. Prima diffinitio : « Est autem 1 Vide cap. A. Prima diffinitio : « Est autem spes virtus qua spiritualia et æterna bona spes virtus qua spiritualia et æterna bona sperantur, id est, cum fiducia exspectantur. » sperantur, id est, cum fiducia exspectantur. » Secunda diffinitio: « Est enim spes certa ex- Secunda diffinitio: « Est enim spes certa ex-

XXVIII XXVIII

197 197

2. Item, Videtur non esse certa : quia 2. Item, Videtur non esse certa : quia sæpe amittitur beatitudo sperata, sicut sæpe amittitur beatitudo sperata, sicut accidit in Juda, qui secundum statum accidit in Juda, qui secundum statum præsentis justitiæ sperabat beatitudi- præsentis justitiæ sperabat beatitudi- nem, quam tamen nulla certitudine est nem, quam tamen nulla certitudine est consecutus. consecutus.

3. Si forte tu dicas, quod hæc certitu- 3. Si forte tu dicas, quod hæc certitu- do conditionis scilicet spei immobilis per- do conditionis scilicet spei immobilis per- mansit in vita meritoria, ex qua proce- mansit in vita meritoria, ex qua proce- dit spes. CONTRA: Conditio dubietatis dit spes. CONTRA: Conditio dubietatis est ergo contrariatur certitudini, ut vi- est ergo contrariatur certitudini, ut vi- detur. Si ergo spes habet conditionem, detur. Si ergo spes habet conditionem, non debet diffiniri secundum certitudi- non debet diffiniri secundum certitudi- nem. Item, Conditio rationis est quæ nem. Item, Conditio rationis est quæ confert sed spes est in irascibili: ergo confert sed spes est in irascibili: ergo videtur, quod non sit suum apponere videtur, quod non sit suum apponere conditionem. conditionem.

: :

4. Item, Ponamus aliquem esse præ- 4. Item, Ponamus aliquem esse præ- scitum, et tamen esse in statu præsentis scitum, et tamen esse in statu præsentis justitiæ, ille habet spem et tamen sua justitiæ, ille habet spem et tamen sua exspectatio frustrabitur: ergo est incerta. exspectatio frustrabitur: ergo est incerta.

ITEM quæratur, Quis habet certiorem Quæst. 1. ITEM quæratur, Quis habet certiorem Quæst. 1. exspectationem inter duos, quorum unus exspectationem inter duos, quorum unus est præscitus, et exspectat spe formata: est præscitus, et exspectat spe formata: alter prædestinatus, et exspectat spe in- alter prædestinatus, et exspectat spe in- formi? Videtur, quod prædestinatus : formi? Videtur, quod prædestinatus : quia ille certissime beatitudinem conse- quia ille certissime beatitudinem conse- quitur. quitur.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Spes formata exspectat ex meritis actu Spes formata exspectat ex meritis actu existentibus spes autem informis non : existentibus spes autem informis non : ergo videtur si merita sunt causa certitu- ergo videtur si merita sunt causa certitu- dinis, ut supra dictum est, quod certior dinis, ut supra dictum est, quod certior sit spes præsciti quam prædestinati. sit spes præsciti quam prædestinati.

ITEM quæritur, Quæ sit gratia cui inni- ITEM quæritur, Quæ sit gratia cui inni- titur spes? titur spes?

Non enim videtur hoc sibi speciale, Non enim videtur hoc sibi speciale,

cum cum

1. Omnis virtus sit gratia quædam : 1. Omnis virtus sit gratia quædam : ergo non specialiter per gratiam debet ergo non specialiter per gratiam debet diffiniri. diffiniri.

2. Item, Ex hoc videtur, quod non 2. Item, Ex hoc videtur, quod non

spectatio futura beatitudinis, veniens ex Dei spectatio futura beatitudinis, veniens ex Dei gratia et meritis præcedentibus, vel ipsam gratia et meritis præcedentibus, vel ipsam spem quam natura præit charitas, vel rem spem quam natura præit charitas, vel rem speratam. id est, beatitudinem æternam. >> speratam. id est, beatitudinem æternam. >>

32 32

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

498 498

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

possit esse informis, ex quo semper est possit esse informis, ex quo semper est cum gratia et hoc falsum est, ut infra cum gratia et hoc falsum est, ut infra patebit. Ergo non semper est cum gratia. patebit. Ergo non semper est cum gratia.

3. Item, Ex quibus meritis provenit 3. Item, Ex quibus meritis provenit spes? merita enim omnia proveniunt ex spes? merita enim omnia proveniunt ex virtutibus virtutes autem simul infun- virtutibus virtutes autem simul infun- duntur ergo spes præcedit omne meri- duntur ergo spes præcedit omne meri- tum ergo non provenit ex meritis. Si tum ergo non provenit ex meritis. Si forte tu dicas, quod intelligitur de actu forte tu dicas, quod intelligitur de actu spei. CONTRA: Actus spei primus qui- spei. CONTRA: Actus spei primus qui- cumque est ille qui statim est post infu- cumque est ille qui statim est post infu- sam virtutem, non provenit ex meritis, sam virtutem, non provenit ex meritis, quia ipse est de primis meritis: ergo quia ipse est de primis meritis: ergo videtur, quod nec de actu sit verum. videtur, quod nec de actu sit verum.

4. Si forte dicas, quod hoc est propter 4. Si forte dicas, quod hoc est propter charitatem, quia charitas (ut dicit Magi- charitatem, quia charitas (ut dicit Magi- ster) omnium bonorum est mater et na- ster) omnium bonorum est mater et na- tura præit eam : et ideo merita charitatis tura præit eam : et ideo merita charitatis præcedunt actum spei: hoc nihil est : præcedunt actum spei: hoc nihil est : quia Magister de charitate intelligit in- quia Magister de charitate intelligit in- creata, et non creata: quia spes natura creata, et non creata: quia spes natura præcedit charitatem, sicut dicit Glossa præcedit charitatem, sicut dicit Glossa super principium Matthæi, 1, 2, super super principium Matthæi, 1, 2, super illud Abraham genuit Isaac, Isaac au- illud Abraham genuit Isaac, Isaac au- tem genuit Jacob, id est, fides spem, spes tem genuit Jacob, id est, fides spem, spes charitatem. charitatem.

Si forte tu dicas, quod necesse sit mo- Si forte tu dicas, quod necesse sit mo- veri actibus aliarum virtutum ante spem, veri actibus aliarum virtutum ante spem, et tunc merita quæ sunt actus boni alia- et tunc merita quæ sunt actus boni alia- rum virtutum, præcedunt: hoc est fig- rum virtutum, præcedunt: hoc est fig- mentum quia dicit Augustinus in libro mentum quia dicit Augustinus in libro de Bono conjugali, quod « habitus est de Bono conjugali, quod « habitus est quo quis potest agere cum vult. » Et ita quo quis potest agere cum vult. » Et ita dicunt etiam omnes Philosophi. Si ergo dicunt etiam omnes Philosophi. Si ergo habet aliquis habitum spei, ipse potest habet aliquis habitum spei, ipse potest moveri spe, quando vult, vel ante alios moveri spe, quando vult, vel ante alios actus, vel post ipsos: et ita nihil est actus, vel post ipsos: et ita nihil est quod dicis. quod dicis.

Præterea, A quibusdam Philosophis Præterea, A quibusdam Philosophis aliter diffinitur spes, scilicet quod spes aliter diffinitur spes, scilicet quod spes sit suspicio boni futuri. sit suspicio boni futuri.

Item, Glossa, ad Roman. viii, 24, di- Item, Glossa, ad Roman. viii, 24, di- cit, quod « spes est certa exspectatio fu- cit, quod « spes est certa exspectatio fu- turæ gloriæ. « Et in nulla illarum diffi- turæ gloriæ. « Et in nulla illarum diffi- nitionum ponitur, quod proveniat ex nitionum ponitur, quod proveniat ex gratia et meritis. gratia et meritis.

1 S. AUGUSTINUS, Lib de Civitate Dei. «< Spes 1 S. AUGUSTINUS, Lib de Civitate Dei. «< Spes est virtus, qua quis se ad id quod credit per- est virtus, qua quis se ad id quod credit per-

Præterea, Cum unius rei unica sit Præterea, Cum unius rei unica sit diffinitio, Penes quid dantur tot diffini- diffinitio, Penes quid dantur tot diffini- tiones spei? tiones spei?

SOLUTIO. Ad hoc ultimum primo dico, SOLUTIO. Ad hoc ultimum primo dico, quod spes est in diversis generibus, ut quod spes est in diversis generibus, ut prius habitum est: et ideo a Philoso- prius habitum est: et ideo a Philoso- phis diffinitur ut est in genere passionis, phis diffinitur ut est in genere passionis, et tunc est suspicio futuri boni, et ideo et tunc est suspicio futuri boni, et ideo ipsa suspicio animam afficit et alterat. ipsa suspicio animam afficit et alterat. Secundum autem quod est in genere vir- Secundum autem quod est in genere vir- tutis, sic consistit in difficili et bono vir- tutis, sic consistit in difficili et bono vir- tutis theologicæ, de quo supra determi- tutis theologicæ, de quo supra determi- natum est, et sic diffinitur tribus diffini- natum est, et sic diffinitur tribus diffini- tionibus, quarum duæ sunt in Littera, tionibus, quarum duæ sunt in Littera, et tertia posita est in objiciendo ab Au- et tertia posita est in objiciendo ab Au- gustino in libro de Civitate Dei¹. Prima gustino in libro de Civitate Dei¹. Prima autem datur per genus et objectum in autem datur per genus et objectum in genere, non specificatum propriis diffe- genere, non specificatum propriis diffe- rentiis, quod objectum est spiritualia et rentiis, quod objectum est spiritualia et æterna bona. Secunda autem datur per æterna bona. Secunda autem datur per actum et causam actus in parte, quæ est actum et causam actus in parte, quæ est certa exspectatio, etc. Tertia vero datur certa exspectatio, etc. Tertia vero datur per relationem spei ad fidem, ex qua ge- per relationem spei ad fidem, ex qua ge- neratur secundum naturam: quia fides neratur secundum naturam: quia fides fundamentum est, et spes proxime est fundamentum est, et spes proxime est superædificata. superædificata.

Solut Solut

Ad 1 Ad 1

AD PRIMUM autem quod objicitur con- Ad dif AD PRIMUM autem quod objicitur con- Ad dif tra primam diffinitionem, dicendum tra primam diffinitionem, dicendum quod pro qualibet virtute exspectantur quod pro qualibet virtute exspectantur spiritualia, sicut esse meriti, sed non spiritualia, sicut esse meriti, sed non Sicut eliciente actum spei formaliter: et Sicut eliciente actum spei formaliter: et ita intelligitur quando dicitur, Qua spiri- ita intelligitur quando dicitur, Qua spiri- tualia et bona æterna. tualia et bona æterna.

AD ALIUD dicendum, quod fiducia nec Ad AD ALIUD dicendum, quod fiducia nec Ad a fide, nec a fidentia (quæ pars est forti- a fide, nec a fidentia (quæ pars est forti- tudinis) accipitur, sed potius dicitur ibi tudinis) accipitur, sed potius dicitur ibi fiducia securitas ex efficacia spei et cau- fiducia securitas ex efficacia spei et cau- sa securitatis, quæ est conscientia meriti, sa securitatis, quæ est conscientia meriti, et præsumptio gratiæ divinæ, sicut supra et præsumptio gratiæ divinæ, sicut supra diximus. Sunt tamen qui dicunt, quod diximus. Sunt tamen qui dicunt, quod accipitur ibi a fide secundum quod gene- accipitur ibi a fide secundum quod gene- rat spem sed hoc non placet mihi, quod rat spem sed hoc non placet mihi, quod ponatur aliqua virtus aliquid de sibi sub- ponatur aliqua virtus aliquid de sibi sub- stantialibus ab alia accipere: quia jam stantialibus ab alia accipere: quia jam sequeretur, quod esset pars ejus, vel ad- sequeretur, quod esset pars ejus, vel ad-

venturum præsumit. » venturum præsumit. »

Ad diffin 2 Ad diffin 2

Ad 1. Ad 1.

Ad 2 Ad 2

Ad 3 Ad 3

IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4. IN III SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 4.

499 499

juncta illi inseparabiliter, sicut proprie- ad temporalem rem, certior est præde- juncta illi inseparabiliter, sicut proprie- ad temporalem rem, certior est præde- tas subjecto. tas subjecto.

AD ID quod objicitur de diffinitione AD ID quod objicitur de diffinitione Tullii, dicendum quod spes et fiducia Tullii, dicendum quod spes et fiducia æquivoce sumuntur ibi, scilicet pro præ- æquivoce sumuntur ibi, scilicet pro præ- sumptione victoriæ ex magnitudine con- sumptione victoriæ ex magnitudine con- stantis animi: et ideo non facit ad pro- stantis animi: et ideo non facit ad pro- positum. positum.

AD ID quod objicitur contra secundam AD ID quod objicitur contra secundam diffinitionem, dicendum quod certitudo diffinitionem, dicendum quod certitudo propria est spei, illa ratione quæ dicta propria est spei, illa ratione quæ dicta

est. est.

AD ID quod objicitur de Augustino, AD ID quod objicitur de Augustino, dicendum, quod ipse loquitur de certi- dicendum, quod ipse loquitur de certi- tudine sperantis magis quam spei, et tudine sperantis magis quam spei, et ideo dicit, quod est virtus qua quis, ideo dicit, quod est virtus qua quis, etc. sperans enim habet conjunctas vir- etc. sperans enim habet conjunctas vir- tutes, et secundum quod in ipso spes tutes, et secundum quod in ipso spes fundatur supra fidem, aliquid recipit a fundatur supra fidem, aliquid recipit a fide, sicut omnis virtus et hoc non facit fide, sicut omnis virtus et hoc non facit ad esse, sed ab bene esse. Et sic intelli- ad esse, sed ab bene esse. Et sic intelli- gitur quod dicit Augustinus, quod « spes gitur quod dicit Augustinus, quod « spes est virtus, qua quis se in id quod credit est virtus, qua quis se in id quod credit perventurum præsumit : >> et sic etiam perventurum præsumit : >> et sic etiam charitas amat id quod credit, et sic de charitas amat id quod credit, et sic de aliis. aliis.

AD ALIUD dicendum, quod est certitu- AD ALIUD dicendum, quod est certitu- do actus et ordinis in finem, et illam ha- do actus et ordinis in finem, et illam ha- bet spes plus quam alia virtus, ut prius bet spes plus quam alia virtus, ut prius patuit et est certitudo consequendi patuit et est certitudo consequendi finem secundum effectum, et illam nulla finem secundum effectum, et illam nulla virtus habet, quia illa non datur nisi post virtus habet, quia illa non datur nisi post istam vitam et per illam non diffinitur istam vitam et per illam non diffinitur

spes. spes.

AD ALIUD dicendum, quod spes nullam AD ALIUD dicendum, quod spes nullam apponit conditionem: quia ordo ad finem apponit conditionem: quia ordo ad finem per actum semper certus est quantum per actum semper certus est quantum est de se. est de se.

quæst. 1. AD ALIUD dicendum, quod si fiat com- quæst. 1. AD ALIUD dicendum, quod si fiat com-

paratio secundum certitudinem unifor- paratio secundum certitudinem unifor- miter sumptam, quæ propria est spei: miter sumptam, quæ propria est spei: tunc præscitus in spe formata existens, tunc præscitus in spe formata existens, habet certiorem spem quam prædestina- habet certiorem spem quam prædestina- tus quod enim frustratur, non est ex tus quod enim frustratur, non est ex incertitudine spei: sed potius ex flexibi- incertitudine spei: sed potius ex flexibi- litate voluntatis alius autem non habet litate voluntatis alius autem non habet certitudinem causæ meritorum in actu. certitudinem causæ meritorum in actu. Si autem fiat comparatio ordinis æterni Si autem fiat comparatio ordinis æterni

stinatus sed tunc illa certitudo non erit stinatus sed tunc illa certitudo non erit propria spei, ordinat enim spes tempora- propria spei, ordinat enim spes tempora- liter et quod frustratur, non est de de- liter et quod frustratur, non est de de- fectu suo, ut dictum est. Prædestinatio fectu suo, ut dictum est. Prædestinatio autem est ordo æternus ad salutem, qui autem est ordo æternus ad salutem, qui frustrari non potest. frustrari non potest.

Aa 1. Aa 1.

AD ALIUD dicendum, quod, ut puto, Ad quæst 2. AD ALIUD dicendum, quod, ut puto, Ad quæst 2. gratia dicitur hic liberalitas dantis ma- gratia dicitur hic liberalitas dantis ma- xima et affluenter et sine impropera- xima et affluenter et sine impropera- tione et, ut puto, non dicit hic gratia tione et, ut puto, non dicit hic gratia habitum in sperante, sed potius proprie- habitum in sperante, sed potius proprie- tatem, cui innititur spes ex parte dantis tatem, cui innititur spes ex parte dantis res speratas. Si autem aliquis vult dicere, res speratas. Si autem aliquis vult dicere, quod est habitus: tunc dicendum est, quod est habitus: tunc dicendum est, quod spes specialiter oritur ex gratia, quod spes specialiter oritur ex gratia, secundum quod ipsa est causa rei spera- secundum quod ipsa est causa rei spera- tæ, et motus, ut supra dictum est aliæ tæ, et motus, ut supra dictum est aliæ autem virtutes referuntur ad gratiam, ut autem virtutes referuntur ad gratiam, ut partes ad totum tantum, et non ad mo- partes ad totum tantum, et non ad mo- tum actus. tum actus.

AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- retur, si semper spes esset conjuncta retur, si semper spes esset conjuncta gratiæ in subjecto: sed hoc non est ve- gratiæ in subjecto: sed hoc non est ve- rum, imo quandoque fulcitur gratia, quæ rum, imo quandoque fulcitur gratia, quæ est in proposito conversionis tantum, ut est in proposito conversionis tantum, ut infra patebit, et tunc est informis. infra patebit, et tunc est informis.

AD ALIUD dicendum, quod spes sumi- AD ALIUD dicendum, quod spes sumi- tur ibi pro actu spei, et hunc actum tur ibi pro actu spei, et hunc actum præcedunt merita secundum propositum præcedunt merita secundum propositum sperantis: quia ipse exspectat beatitudi- sperantis: quia ipse exspectat beatitudi- nem, et movetur jam ad sperandum ex nem, et movetur jam ad sperandum ex meritis quæ habet in proposito. Et hoc meritis quæ habet in proposito. Et hoc potest esse quinque modis, scilicet quod potest esse quinque modis, scilicet quod meritum præcedit actum spei in causa meritum præcedit actum spei in causa meriti tantum, et hoc est quod gratiam meriti tantum, et hoc est quod gratiam jam habet, sed non merita, et tunc spe- jam habet, sed non merita, et tunc spe- rat ex meritis quæ jam insunt per cau- rat ex meritis quæ jam insunt per cau- sam. Secundo modo potest esse ex me- sam. Secundo modo potest esse ex me- ritis præcedentibus causa et effectu: ct ritis præcedentibus causa et effectu: ct tunc non potest intelligi de omni actu tunc non potest intelligi de omni actu spei, sed de vero primo sicut probat ob- spei, sed de vero primo sicut probat ob- jectio. Tertio modo potest esse, quod jectio. Tertio modo potest esse, quod præcedit meritum in causa et proposito præcedit meritum in causa et proposito merendi et sic iterum de omni actu merendi et sic iterum de omni actu spei verum erit. Quarto modo potest spei verum erit. Quarto modo potest esse, quod præcedit causa cum merito esse, quod præcedit causa cum merito alieno, ut est Christi, et sanctorum: et alieno, ut est Christi, et sanctorum: et

Ad 2. Ad 2.

Ad . Ad .

Ad 4. Ad 4.

500 500

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sic iterum de omni actu spei verum erit. sic iterum de omni actu spei verum erit. Quinto modo potest esse, quod nec præ- Quinto modo potest esse, quod nec præ- cedit in causa nec in effectu, sed in pro- cedit in causa nec in effectu, sed in pro- posito tantum: et sic est verum quod posito tantum: et sic est verum quod dicit de actu spei informis tantum. dicit de actu spei informis tantum.

AD ALIUD dicendum, quod charitas non AD ALIUD dicendum, quod charitas non præit spem natura, nisi increata, vel in præit spem natura, nisi increata, vel in proposito, vel in causa, ut jam dictum proposito, vel in causa, ut jam dictum est, si spes sumatur in actu: habitus est, si spes sumatur in actu: habitus enim si considerantur ut partes gratiæ, enim si considerantur ut partes gratiæ, sunt simul si autem considerantur se- sunt simul si autem considerantur se- cundum ordinem spiritualis ædificii, tunc cundum ordinem spiritualis ædificii, tunc natura præit spes charitatem, ut dicit natura præit spes charitatem, ut dicit Glossa super principium Matthæi. Glossa super principium Matthæi.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

An spes potest esse informis sicut fides? An spes potest esse informis sicut fides?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, A, in fine: « Sine meritis enim ali- ibi, A, in fine: « Sine meritis enim ali- quid sperare non spes, sed præsumptio quid sperare non spes, sed præsumptio dici potest. dici potest.

Ex hoc enim videtur, quod numquam Ex hoc enim videtur, quod numquam sit spes informis quod quidam etiam sit spes informis quod quidam etiam aliis modis nituntur probare sic: aliis modis nituntur probare sic:

1. Quod fides potest esse informis, 1. Quod fides potest esse informis, hoc habet ex hoc quod aliquid ejus est hoc habet ex hoc quod aliquid ejus est in cognitione, quod remanet, ablato eo in cognitione, quod remanet, ablato eo quod est affectionis: ergo ubi non est illa quod est affectionis: ergo ubi non est illa causa, non est informitas: sed spes tota causa, non est informitas: sed spes tota est in affectu, et nihil habet in parte co- est in affectu, et nihil habet in parte co- gnitiva ergo aut tota manet, aut tota gnitiva ergo aut tota manet, aut tota tollitur ergo informis non potest esse, tollitur ergo informis non potest esse, ut videtur. ut videtur.

2. Item, Spes non potest tendere sine 2. Item, Spes non potest tendere sine amore, et si non tendit, non manet: amore, et si non tendit, non manet: ergo videtur, quod sine charitate non ergo videtur, quod sine charitate non manet aliquid de spe. manet aliquid de spe.

3. Item, Si maneret, tunc postea ea- 3. Item, Si maneret, tunc postea ea- dem fieret formata, quando adveniret dem fieret formata, quando adveniret gratia: qualiter ergo illud quod adveni- gratia: qualiter ergo illud quod adveni-

1 Vide Art. 4 præcedentem, ad 3 quæst. 2. 1 Vide Art. 4 præcedentem, ad 3 quæst. 2.

ret, haberet se ad illud quod remanet ? ret, haberet se ad illud quod remanet ? non enim potest dici, quod sicut mate- non enim potest dici, quod sicut mate- riale, sicut dictum est de fide: quia non riale, sicut dictum est de fide: quia non est de duplici essentia, scilicet affectiva est de duplici essentia, scilicet affectiva et intellectiva spes, sicut fides. et intellectiva spes, sicut fides.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Fides generat spem: fides ergo in- 1. Fides generat spem: fides ergo in- formis generabit spem informem, et fides formis generabit spem informem, et fides formata spem formatam. formata spem formatam.

2. Item, Sic se habet fides ad timo- 2. Item, Sic se habet fides ad timo- rem, quod informis generat timorem in- rem, quod informis generat timorem in- formem, qui servilis est: formata autem formem, qui servilis est: formata autem timorem formatum, qui est initialis vel timorem formatum, qui est initialis vel castus: ergo similiter faciet secundum castus: ergo similiter faciet secundum ordinem in bonum de spe. ordinem in bonum de spe.

3. Item, Si spes esset semper formata, 3. Item, Si spes esset semper formata, jam nobilior esset effectus quam causa: jam nobilior esset effectus quam causa: quia secundum naturam fides est causa quia secundum naturam fides est causa spei, et potest esse informis et formata spei, et potest esse informis et formata fides, ut supra habitum est. fides, ut supra habitum est.

4. Item, Spes est ex parte, sicut et 4. Item, Spes est ex parte, sicut et fides ergo videtur, quod accidit eadem fides ergo videtur, quod accidit eadem imperfectio quæ et illi: hæc autem est imperfectio quæ et illi: hæc autem est informitas ergo et potest esse informis. informitas ergo et potest esse informis.

5. Item, Augustinus vult, quod sola 5. Item, Augustinus vult, quod sola charitas dividat inter filios regni, et charitas dividat inter filios regni, et filios perditionis : ergo spes sicut et fides filios perditionis : ergo spes sicut et fides non dividet ergo erit bonis et malis non dividet ergo erit bonis et malis communis non autem potest inesse communis non autem potest inesse malis nisi informis: ergo potest esse in- malis nisi informis: ergo potest esse in- formis. formis.

Sed cont Sed cont

SED SI hoc datur, tunc quæritur, Quæ Qu SED SI hoc datur, tunc quæritur, Quæ Qu sit differentia inter spem quæ non habet sit differentia inter spem quæ non habet merita et est informis, et præsumptio- merita et est informis, et præsumptio- nem quæ etiam non habet merita et nem quæ etiam non habet merita et exspectat beatitudinem? exspectat beatitudinem?

SOLUTIO. Dicendum, quod spes potest SOLUTIO. Dicendum, quod spes potest esse informis sicut et fides. Et ad ulti- esse informis sicut et fides. Et ad ulti- mum respondeo primo, quod spes infor- mum respondeo primo, quod spes infor- mis non est sine meritis, sed non habet mis non est sine meritis, sed non habet ea nisi in proposito et ille fuit quintus ea nisi in proposito et ille fuit quintus modus quo merita præcedunt actum modus quo merita præcedunt actum spei, ut prius diximus': sed præsumptio spei, ut prius diximus': sed præsumptio quæ dicitur spes stultorum, est ex gratia quæ dicitur spes stultorum, est ex gratia largitatis Dei sine omnibus meritis: ex- largitatis Dei sine omnibus meritis: ex-

Solu Solu

Ad qui Ad qui

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN III SENTENT. DIST. XXVI, B. IN III SENTENT. DIST. XXVI, B.

spectat enim præsumptuosus beatitudi- spectat enim præsumptuosus beatitudi- nem etiam continuando in peccatis, eo nem etiam continuando in peccatis, eo quod reputat Dei misericordiam dare quod reputat Dei misericordiam dare beatitudinem sine conversione, et non beatitudinem sine conversione, et non attendere peccata. Et per hoc patet diffe- attendere peccata. Et per hoc patet diffe- rentia. rentia.

AD PRIMUM dicendum, quod in argu- AD PRIMUM dicendum, quod in argu- mento illo est suppositio falsi : quia etiam mento illo est suppositio falsi : quia etiam fides informis habet aliquid affectionis, fides informis habet aliquid affectionis, ut supra ostendimus : et ideo non est ut supra ostendimus : et ideo non est causa quam ponit pro causa. causa quam ponit pro causa.

AD ALIUD dicendum, quod omnis virtus AD ALIUD dicendum, quod omnis virtus theologica de se habet ut tendat, et non theologica de se habet ut tendat, et non ab amore, nisi quodammodo: et quod ab amore, nisi quodammodo: et quod spes informis non tendit, hoc est a con- spes informis non tendit, hoc est a con- trarietate quam habet in subjecto, et non trarietate quam habet in subjecto, et non de se. de se.

AD ALIUD dicendum, quod hoc bene AD ALIUD dicendum, quod hoc bene

501 501

concedo, sicut supra de fide, quod adve- concedo, sicut supra de fide, quod adve- niente gratia formatur id quod informe niente gratia formatur id quod informe fuit, et est imperfectum respectu ipsius fuit, et est imperfectum respectu ipsius et materiale, sicut et in fide, sicut dis- et materiale, sicut et in fide, sicut dis- positio materialis est respectu speciei: positio materialis est respectu speciei: non tamen ita differt, sicut dispositio a non tamen ita differt, sicut dispositio a specie, sed sicut imperfectum a perfecto specie, sed sicut imperfectum a perfecto in eodem genere qualitatis, et sicut im- in eodem genere qualitatis, et sicut im- perfectum ad actum sperandi quem bene perfectum ad actum sperandi quem bene spes informis elicit, sed sicut imperfe- spes informis elicit, sed sicut imperfe- ctum ad tendendum. ctum ad tendendum.

AD HOC autem quod posset objici, AD HOC autem quod posset objici, quod duæ qualitates ejusdem speciei non quod duæ qualitates ejusdem speciei non sunt in eodem secundum idem: quia sunt in eodem secundum idem: quia simplex non unitur simplici, et hujus- simplex non unitur simplici, et hujus- modi, supra in quæstione de fide re- modi, supra in quæstione de fide re- sponsum est. sponsum est.

B. De quibus sit spes ? B. De quibus sit spes ?

Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus. Unde Augustinus': Fidem Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus. Unde Augustinus': Fidem appellamus earum rerum quæ non videntur. De spe quoque dicitur, appellamus earum rerum quæ non videntur. De spe quoque dicitur, Spes quæ videtur non est spes : nam quod videt quis, quid sperat 2 ? Quod Spes quæ videtur non est spes : nam quod videt quis, quid sperat 2 ? Quod attinet ad non videre vel quæ creduntur, vel quæ sperantur, fidei speique attinet ad non videre vel quæ creduntur, vel quæ sperantur, fidei speique

commune est. commune est.

Distinguitur tamen fides a spe, sicut vocabulo, ita rationabili diffe- Distinguitur tamen fides a spe, sicut vocabulo, ita rationabili diffe- rentia. Est enim fides malarum rerum et bonarum: quia et bona credun- rentia. Est enim fides malarum rerum et bonarum: quia et bona credun- tur et mala, et hoc fide bona, non mala. Est etiam fides et præteritarum tur et mala, et hoc fide bona, non mala. Est etiam fides et præteritarum rerum, et præsentium, et futurarum. Credimus enim mortem Christi, quæ rerum, et præsentium, et futurarum. Credimus enim mortem Christi, quæ jam præteriit credimus sessionem, quæ nunc est: credimus venturum jam præteriit credimus sessionem, quæ nunc est: credimus venturum ad judicandum, quod futurum est. Item, fides et futurarum rerum est, et ad judicandum, quod futurum est. Item, fides et futurarum rerum est, et alienarum. Nam et se quisque credit esse, coepisse, nec fuisse utique alienarum. Nam et se quisque credit esse, coepisse, nec fuisse utique sempiternum et alia atque alia non modo de aliis hominibus multa, quæ sempiternum et alia atque alia non modo de aliis hominibus multa, quæ

1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 8 1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 8

2 Ad Roman. VIII, 24. 2 Ad Roman. VIII, 24.

502 502

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ad religionem pertinent, verum etiam de Angelis credimus. Spes autem ad religionem pertinent, verum etiam de Angelis credimus. Spes autem non nisi bonarum rerum est, nec nisi futurarum, et ad eum pertinentium non nisi bonarum rerum est, nec nisi futurarum, et ad eum pertinentium qui earum spem gerere prohibetur ¹. qui earum spem gerere prohibetur ¹.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

An spes sit invisibilium ? et, An fides et An spes sit invisibilium ? et, An fides et spes sunt ab invicem distinctæ ? spes sunt ab invicem distinctæ ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit: Deinde quæritur de hoc quod dicit: « Et sicut fides, ita et spes est de invisibi- « Et sicut fides, ita et spes est de invisibi- « libus, etc. « libus, etc.

ctum ctum

1. Quoniam virtutes quarum est obje- 1. Quoniam virtutes quarum est obje- unum, sunt virtus una : ergo si unum, sunt virtus una : ergo si fides et spes habent unum objectum, fides et spes habent unum objectum, tunc sunt una virtus. tunc sunt una virtus.

2. Item, Spes non videtur tantum esse 2. Item, Spes non videtur tantum esse de invisibilibus, sed etiam de his quæ de invisibilibus, sed etiam de his quæ hic habentur, ut spes gratiæ et veniæ : hic habentur, ut spes gratiæ et veniæ : istæ enim species inveniuntur poni a istæ enim species inveniuntur poni a Sanctis. Sanctis.

SOLUTIO. Spes de invisibilibus, non SOLUTIO. Spes de invisibilibus, non prout sunt invisibilia, sed prout sunt fu- prout sunt invisibilia, sed prout sunt fu- tura absentia et ideo in objecto fides et tura absentia et ideo in objecto fides et spes non conveniunt nisi materialiter : spes non conveniunt nisi materialiter : et ideo non oportet, quod virtus una et ideo non oportet, quod virtus una sint. sint.

AD ALIUD dicendum, quod omnis dif- AD ALIUD dicendum, quod omnis dif- finitio datur ex fine, et denominatio fit a finitio datur ex fine, et denominatio fit a fine eodem modo: et ideo spes proprie fine eodem modo: et ideo spes proprie est de gloria et si est veniæ et gratiæ, est de gloria et si est veniæ et gratiæ, hoc est secundum ordinem ad gloriam. hoc est secundum ordinem ad gloriam.

Edit. J. Alleaume, perhibetur. Edit. J. Alleaume, perhibetur.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

An spes sit futuri boni et proprii ? An spes sit futuri boni et proprii ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, B, § 2, in fine : « Spes autem non nisi B, § 2, in fine : « Spes autem non nisi bonarum rerum est, nec nisi futurarum, bonarum rerum est, nec nisi futurarum, et ad Deum pertinentium, etc. » et ad Deum pertinentium, etc. »

1. Contra hoc videtur esse quod dicit 1. Contra hoc videtur esse quod dicit Poeta : Poeta :

Hunc ego Hunc ego

si potui tantum sperare dolorem si potui tantum sperare dolorem

Ex hoc videtur quod spes etiam sit Ex hoc videtur quod spes etiam sit malarum rerum. malarum rerum.

2. Item, Videtur quod sit communis 2. Item, Videtur quod sit communis boni. Luc. xxiv, 21: Nos sperabamus boni. Luc. xxiv, 21: Nos sperabamus quia ipse esset redempturus Israel. quia ipse esset redempturus Israel.

3. Item, Augustinus: « De nemine 3. Item, Augustinus: « De nemine desperandum est, dum in via est. » Ergo desperandum est, dum in via est. » Ergo spes est de salute omnium. spes est de salute omnium.

4. Item, Fides communiter habet se ad 4. Item, Fides communiter habet se ad se et ad alios, et similiter charitas : ergo se et ad alios, et similiter charitas : ergo videtur, quod et spes. videtur, quod et spes.

Soluti Soluti

SOLUTIO. Dicendum, quod si spes pro- Ad 1,24 SOLUTIO. Dicendum, quod si spes pro- Ad 1,24 prie sumatur, tunc non est alicujus, nisi prie sumatur, tunc non est alicujus, nisi in quo concurrunt hæc tria, quæ ponit in quo concurrunt hæc tria, quæ ponit Magister, scilicet boni, futuri, et proprii. Magister, scilicet boni, futuri, et proprii. Si autem improprie sumatur loco generis Si autem improprie sumatur loco generis sui quod est suspicio futuri quæcumque, sui quod est suspicio futuri quæcumque, tunc posset esse mali: et sic accipit Poe- tunc posset esse mali: et sic accipit Poe- ta. Et per hoc patet solutio ad primum. ta. Et per hoc patet solutio ad primum.

Si vero large sumatur, tunc erit etiam Si vero large sumatur, tunc erit etiam boni communis. Et per hoc patet solutio boni communis. Et per hoc patet solutio ad secundum et tertium. ad secundum et tertium.

Ad 4. Ad 4.

IN III SENTENT. DIST. XXVI, C. IN III SENTENT. DIST. XXVI, C.

AD ULTIMUM dicendum, quod non est AD ULTIMUM dicendum, quod non est simile de fide, et charitate, et spe. Quia simile de fide, et charitate, et spe. Quia spes respicit merita, et illa sunt propria. spes respicit merita, et illa sunt propria. Charitas autem et fides non fundantur in Charitas autem et fides non fundantur in aliquo proprio et ideo possunt esse re- aliquo proprio et ideo possunt esse re- spectu communis. Tamen sciendum est, spectu communis. Tamen sciendum est,

503 503

quod non est fidei actus quo credo homi- quod non est fidei actus quo credo homi- ni etiam bonum, eo quod fides non est ni etiam bonum, eo quod fides non est nisi simpliciter et universaliter super pri- nisi simpliciter et universaliter super pri- mam veritatem: sed potest esse actus mam veritatem: sed potest esse actus opinionis. opinionis.

C. Redit ad præmissam quæstionem, scilicet an fides et spes in Christo fuerint? C. Redit ad præmissam quæstionem, scilicet an fides et spes in Christo fuerint?

Post hoc superest investigare, utrum fides et spes in Christo fuerint: Post hoc superest investigare, utrum fides et spes in Christo fuerint: unde tractatus iste sumpsit exordium *. Quibusdam non indocte videtur unde tractatus iste sumpsit exordium *. Quibusdam non indocte videtur fidem virtutum et spem in eo non fuisse, sicut in Sanctis jam beatificatis, fidem virtutum et spem in eo non fuisse, sicut in Sanctis jam beatificatis, vel in Angelis non sunt: et tamen Sancti credunt et sperant resurrectio- vel in Angelis non sunt: et tamen Sancti credunt et sperant resurrectio- nem futuram, et Angeli eamdem credunt: nec tamen in eis fides vel nem futuram, et Angeli eamdem credunt: nec tamen in eis fides vel spes virtus est: quia et Deo per speciem contemplando fruuntur, et in Dei spes virtus est: quia et Deo per speciem contemplando fruuntur, et in Dei verbo resurrectionem futuram sive judicium, non per speculum in æni- verbo resurrectionem futuram sive judicium, non per speculum in æni- gmate, sed præclarissime inspiciunt. Si enim quia credunt resurrectionem gmate, sed præclarissime inspiciunt. Si enim quia credunt resurrectionem futuram, ideo verum est eos fidem habere: ergo ea consummata post ju- futuram, ideo verum est eos fidem habere: ergo ea consummata post ju- dicium similiter et fidem habere dicentur, quia 2 credent eam præteritam. dicium similiter et fidem habere dicentur, quia 2 credent eam præteritam. Sed sicut tunc credent, nec tamen fidem quæ fideles facit, habebunt: quia Sed sicut tunc credent, nec tamen fidem quæ fideles facit, habebunt: quia non credunt absque scientia, quæ non erit ænigmatica, sed per speciem : non credunt absque scientia, quæ non erit ænigmatica, sed per speciem : ita et modo credunt et sperant resurrectionem, nec tamen fidem habent, ita et modo credunt et sperant resurrectionem, nec tamen fidem habent, quia credendo cognoscunt. Venit enim eis quod perfectum est, et eva- quia credendo cognoscunt. Venit enim eis quod perfectum est, et eva- cuatum est quod est parte est *. Venit enim cognitio, et evacuata est fides. cuatum est quod est parte est *. Venit enim cognitio, et evacuata est fides. Venit species, et desiit spes. Ita et Christus in quo fuerunt bona patriæ, Venit species, et desiit spes. Ita et Christus in quo fuerunt bona patriæ, credidit quidem et speravit resurrectionem tertia die futuram: pro qua credidit quidem et speravit resurrectionem tertia die futuram: pro qua et Patrem oravit: nec tamen fidem virtutem et spem habuit: quia non et Patrem oravit: nec tamen fidem virtutem et spem habuit: quia non ænigmaticam et specularem, sed clarissimam de ea cognitionem habuit, ænigmaticam et specularem, sed clarissimam de ea cognitionem habuit, quia non perfectius eam cognovit præteritam, quam intellexit futuram. quia non perfectius eam cognovit præteritam, quam intellexit futuram. Speravit tamen Christus, sicut in Psalmo ait: In te, Domine, speravi ³ : Speravit tamen Christus, sicut in Psalmo ait: In te, Domine, speravi ³ :

3 3

1 Cf. Supra, Dist. XXIII. 1 Cf. Supra, Dist. XXIII.

2 Edit. J. Alleaume, qui. 2 Edit. J. Alleaume, qui.

Ibidem, credent. Ibidem, credent.

* I Ad Corinth. XIII, 12: Videmus nunc per speculum in ænigmate: tunc autem facie ad faciem. * I Ad Corinth. XIII, 12: Videmus nunc per speculum in ænigmate: tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Et supra, y. 10: Cum ve- Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Et supra, y. 10: Cum ve- nerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. nerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est.

• Psal. xxx, 2 et Lxx, 1. • Psal. xxx, 2 et Lxx, 1.

50% 50%

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nec tamen fidem vel spem virtutem habuit, quia per speciem videbat ea nec tamen fidem vel spem virtutem habuit, quia per speciem videbat ea quæ credebat. De antiquis vero patribus qui apud inferos usque ad passio- quæ credebat. De antiquis vero patribus qui apud inferos usque ad passio- nem tenebantur, non incongrue dici potest, quod fidem et spem virtutem nem tenebantur, non incongrue dici potest, quod fidem et spem virtutem habuerint: quia credebant et sperabant se visuros Deum per speciem, habuerint: quia credebant et sperabant se visuros Deum per speciem, qualiter eum tunc non videbant: quia non patuit eis cognitio Dei per qualiter eum tunc non videbant: quia non patuit eis cognitio Dei per speciem ante passionem Christi: qua consummata, a fide transierunt ad speciem ante passionem Christi: qua consummata, a fide transierunt ad speciem. speciem.

Sed contra. Sed contra.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

An Christus, Angeli, et animæ beatæ An Christus, Angeli, et animæ beatæ spem habeant ? spem habeant ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in secunda parte, ibi, « Post hoc superest secunda parte, ibi, « Post hoc superest investigare, etc. » investigare, etc. »

Ibi enim Magister dicit, quod nec Chri- Ibi enim Magister dicit, quod nec Chri- stus, nec Angeli, nec animæ beatæ spem stus, nec Angeli, nec animæ beatæ spem habeant vel habuerunt. Et de his tribus habeant vel habuerunt. Et de his tribus objicitur per ordinem. objicitur per ordinem.

Videtur enim, quod Christus habuit Videtur enim, quod Christus habuit spem: quia spem: quia

1. llabuit plenitudinem gratiarum : 1. llabuit plenitudinem gratiarum : fides autem et spes partes gratiæ sunt : fides autem et spes partes gratiæ sunt : ergo habuit eas. ergo habuit eas.

2. Item, Psal. xxx, 2: In te, Domine, 2. Item, Psal. xxx, 2: In te, Domine, speravi. Item, Quoniam in me speravit, speravi. Item, Quoniam in me speravit, liberabo eum 2. Et infinitis aliis locis. liberabo eum 2. Et infinitis aliis locis.

3. Item, Quiddam beatitudinis defuit ei, 3. Item, Quiddam beatitudinis defuit ei, scilicet gloria corporis ergo videtur, scilicet gloria corporis ergo videtur, quod illam sperare potuit. quod illam sperare potuit.

4. Item, Sicut fuit comprehensor, ita 4. Item, Sicut fuit comprehensor, ita fuit viator ergo sicut non defuerunt ei fuit viator ergo sicut non defuerunt ei quæ fuerunt comprehensoris, ita nec de- quæ fuerunt comprehensoris, ita nec de- buerunt deesse quæ fuerunt viatoris : buerunt deesse quæ fuerunt viatoris : spes autem viatoris est: ergo spem ha- spes autem viatoris est: ergo spem ha- buit. buit.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Nihil imperfectionis Christus habuit Nihil imperfectionis Christus habuit

1 Edit. J. Alleaume, habuerunt. 1 Edit. J. Alleaume, habuerunt.

2 Psal. xc, 14. 2 Psal. xc, 14.

secundum animam præter solam passibi- secundum animam præter solam passibi- litatem fides autem et spes dicunt im- litatem fides autem et spes dicunt im- perfectionem: quia fides est cognitio in perfectionem: quia fides est cognitio in ænigmate, et spes est exspectatio ejus ænigmate, et spes est exspectatio ejus quod non est comprehensum: cum ergo quod non est comprehensum: cum ergo Christus aperte viderit, et perfecte com- Christus aperte viderit, et perfecte com- prehenderit, ut puta unitus deitati, num- prehenderit, ut puta unitus deitati, num- quam habuit fidem vel spem. quam habuit fidem vel spem.

ULTERIUS quæritur, Utrum Angeli ULTERIUS quæritur, Utrum Angeli spem habuerunt, vel habeant ? spem habuerunt, vel habeant ?

Videtur, quod sic: quia Videtur, quod sic: quia

1. Exspectant adhuc præmium quod 1. Exspectant adhuc præmium quod accedit post diem judicii ex ministerio accedit post diem judicii ex ministerio custodiæ, quo obsequuntur nobis : ergo custodiæ, quo obsequuntur nobis : ergo cum spes sit certa exspectatio præmii, cum spes sit certa exspectatio præmii, videtur quod spem habeant. videtur quod spem habeant.

2. Item, I Petr. 1, 12: In quem deside- 2. Item, I Petr. 1, 12: In quem deside- rant Angeli prospicere. Desiderium au- rant Angeli prospicere. Desiderium au- tem non est nisi ejus quod non habetur tem non est nisi ejus quod non habetur in præsenti: ergo videtur, quod illius in præsenti: ergo videtur, quod illius absentis posset esse spes in eis. absentis posset esse spes in eis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Omnia pertinentia ad suam beatitudi- Omnia pertinentia ad suam beatitudi- nem habent in Verbo, et vident: ergo nem habent in Verbo, et vident: ergo nihil sperant in futurum, quod non vi- nihil sperant in futurum, quod non vi- deant præsentialiter : visio autem non deant præsentialiter : visio autem non est spes, ut dicit Apostolus 3: ergo spem est spes, ut dicit Apostolus 3: ergo spem non habent. non habent.

Item, Fidem non habent quæ gignit Item, Fidem non habent quæ gignit

spem ergo nec spem. spem ergo nec spem.

ULTERIUS quæritur, Utrum animæ bea- ULTERIUS quæritur, Utrum animæ bea- tæ modo existentes in cœlo, habeant tæ modo existentes in cœlo, habeant spem ? spem ?

3 Ad Roman. VIII, 24 : Nam quod videt quis, 3 Ad Roman. VIII, 24 : Nam quod videt quis, quid sperat? quid sperat?