Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

164 164

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

persona et hæc non habent numerum : persona et hæc non habent numerum : quia essentia est persona, et proprietas : quia essentia est persona, et proprietas : unde sicut dicimus, quod essentiæ non unde sicut dicimus, quod essentiæ non est nasci, ita etiam dicimus, quod pro- est nasci, ita etiam dicimus, quod pro- prietatis non est nasci, sed personæ quæ prietatis non est nasci, sed personæ quæ secundum intellectum media est inter es- secundum intellectum media est inter es- sentiam et proprietatem, et dicit hypo- sentiam et proprietatem, et dicit hypo- stasim in se perfectam et subsistentem : stasim in se perfectam et subsistentem : licet enim in divinis propter omnimodam licet enim in divinis propter omnimodam simplicitatem non differat essentia a per- simplicitatem non differat essentia a per- sona et proprietate, non tamen supposito sona et proprietate, non tamen supposito uno supponitur alterum, nec quidquid uno supponitur alterum, nec quidquid attribuitur uni attribuitur alteri. attribuitur uni attribuitur alteri.

AD ALIUD dicendum, quod in inferiori- AD ALIUD dicendum, quod in inferiori- bus non potest dici, quod omne quod est bus non potest dici, quod omne quod est in aliquo nascatur: proprie enim etiam in aliquo nascatur: proprie enim etiam non dicitur, quod totum nascitur in ipso : non dicitur, quod totum nascitur in ipso : sed proprie dicitur, quod ipse nascitur sed proprie dicitur, quod ipse nascitur in toto illo quod est in ipso. Unde in toto illo quod est in ipso. Unde illa ratio aut ex falsis, aut ex propriis illa ratio aut ex falsis, aut ex propriis procedit. procedit.

AD ALIUD dicendum, quod in inferiori- AD ALIUD dicendum, quod in inferiori- bus licet omnia dicantur nata, quæ præ- bus licet omnia dicantur nata, quæ præ- dicantur in recto, non tamen omnia di- dicantur in recto, non tamen omnia di- cuntur per se nata, sed quædam per ac- cuntur per se nata, sed quædam per ac- cidens, quædam autem per consequens : cidens, quædam autem per consequens : de quibusdam autem dicitur, quod ipse de quibusdam autem dicitur, quod ipse natus est in illis, verbi gratia, hypostasis natus est in illis, verbi gratia, hypostasis hujus per se id quod subjecto unum hujus per se id quod subjecto unum est, per accidens, ut albus, longus, et est, per accidens, ut albus, longus, et hujusmodi id autem quod est secunda hujusmodi id autem quod est secunda substantia cui substat suppositum vel substantia cui substat suppositum vel proprietas vel speciei vel generis, dicetur proprietas vel speciei vel generis, dicetur natum per consequens: quia dicit Phi- natum per consequens: quia dicit Phi- losophus, quod animal universale aut losophus, quod animal universale aut nihil est, aut posterius est. Unde hic na- nihil est, aut posterius est. Unde hic na- tus, et hic est homo, per consequens na- tus, et hic est homo, per consequens na- tus homo est et homo est animal, per tus homo est et homo est animal, per consequens est natum animal, et per consequens est natum animal, et per consequens disciplinæ susceptibile prop- consequens disciplinæ susceptibile prop- ter proprietatem speciei, per consequens ter proprietatem speciei, per consequens vivum vel vitale propter generis proprie- vivum vel vitale propter generis proprie- tatem et sic de aliis. Sed non sic est in tatem et sic de aliis. Sed non sic est in Christo duabus rationibus. Una est, quia Christo duabus rationibus. Una est, quia etsi divina natura prædicetur de Filio etsi divina natura prædicetur de Filio Dei, hoc non contingit ex ratione perso- Dei, hoc non contingit ex ratione perso- næ, quia persona est: nec ratione naturæ næ, quia persona est: nec ratione naturæ quia natura est: sed aliunde, scilicet ex quia natura est: sed aliunde, scilicet ex omnimoda simplicitate. Unde natura non omnimoda simplicitate. Unde natura non

est posterius personæ, sed idem sub alio est posterius personæ, sed idem sub alio modo significandi. Secunda est magis ad modo significandi. Secunda est magis ad propositum quia scilicet in istis totum propositum quia scilicet in istis totum accipitur per generationem aliquo modo, accipitur per generationem aliquo modo, sed sic non est in Christo: naturam sed sic non est in Christo: naturam enim divinam non accepit per generatio- enim divinam non accepit per generatio- nen temporalem, ut ante diximus. nen temporalem, ut ante diximus.

Adle Adle

AD ID quod ulterius quæritur, Utruin Adqua AD ID quod ulterius quæritur, Utruin Adqua humana natura debeat dici nata? Dicen- humana natura debeat dici nata? Dicen- dum, quod secundum intellectum natu- dum, quod secundum intellectum natu- ræ qui positus est supra in Littera, scili- ræ qui positus est supra in Littera, scili- cet quod humana natura sit corpus et ani- cet quod humana natura sit corpus et ani- ma, non debet concedi : quia in nulla ma, non debet concedi : quia in nulla natura hoc verum est, sicut bene probant natura hoc verum est, sicut bene probant objectiones. Si autem humana natura objectiones. Si autem humana natura diceretur universale speciei vel generis, diceretur universale speciei vel generis, posset dici quod natura occulte operetur posset dici quod natura occulte operetur in his, et esset nata per consequens, sive in his, et esset nata per consequens, sive per posterius. per posterius.

AD ID autem quod contra objicitur, di- AD ID autem quod contra objicitur, di- cendum quod hæc est falsa, Hoc est natum cendum quod hæc est falsa, Hoc est natum de Virgine quod Spiritus sancti operatione de Virgine quod Spiritus sancti operatione est factum quia persona nata est de est factum quia persona nata est de Virgine, et tamen persona operatione Virgine, et tamen persona operatione Spiritus sancti non est facta. Unde Spiritus sancti non est facta. Unde illa ratio procedit ex falsis propositioni- illa ratio procedit ex falsis propositioni- bus. bus.

3. AD ID quod ulterius quæritur, Adqu 3. AD ID quod ulterius quæritur, Adqu Utrum possit dici, quod natura divina est Utrum possit dici, quod natura divina est nata per consequens? Dicendum, quod nata per consequens? Dicendum, quod non illis duabus rationibus quæ supra non illis duabus rationibus quæ supra sunt positæ et non est simile in gene- sunt positæ et non est simile in gene- ratione inferiori, ut patet ex dictis. Et ratione inferiori, ut patet ex dictis. Et per hoc patet solutio ad primum. per hoc patet solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum, quod non est ve- AD ALIUD dicendum, quod non est ve- ra, Hic pes nascitur in isto, nisi valde ra, Hic pes nascitur in isto, nisi valde improprie : sed sic dicendum est, Iste improprie : sed sic dicendum est, Iste nascitur habens pedem et manum : si nascitur habens pedem et manum : si tamen improprie concedatur, non erit tamen improprie concedatur, non erit simile de divina natura: quia non per simile de divina natura: quia non per generationem temporalem accipitur, sic- generationem temporalem accipitur, sic- ut pes, vel manus. ut pes, vel manus.

IN III SENTENT. DIST. VIII, A, ART. 2. IN III SENTENT. DIST. VIII, A, ART. 2.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

An in Christo sit tantum una filiatio ? An in Christo sit tantum una filiatio ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit. Deinde quæritur de hoc quod dicit. ibi, A, circa principium : « Ne res aliqua ibi, A, circa principium : « Ne res aliqua filiationis nomen habeat in humanitate, filiationis nomen habeat in humanitate, quæ illud non teneat in divinitate. » quæ illud non teneat in divinitate. »

Ex hoc enim accipi videtur, quod una Ex hoc enim accipi videtur, quod una sola filiatio sit, quod etiam multis ratio- sola filiatio sit, quod etiam multis ratio- nibus sic probatur: nibus sic probatur:

1. In divinis hypostasibus nulla est 1. In divinis hypostasibus nulla est proprietas distinguens nisi relatio origi- proprietas distinguens nisi relatio origi- nis ergo nulla est proprietas personalis nis ergo nulla est proprietas personalis nisi illa sed ab una proprietate personali nisi illa sed ab una proprietate personali dicitur persona una cum igitur proprie dicitur persona una cum igitur proprie tas hæc in persona Filii sit filiatio Filii, tas hæc in persona Filii sit filiatio Filii, tunc una persona unam solam habebit tunc una persona unam solam habebit filiationem. filiationem.

2. Item, Ponamus aliquem generari 2. Item, Ponamus aliquem generari active a patre, sicut multi faciunt, et active a patre, sicut multi faciunt, et eumdem generari passive a matre: ex eumdem generari passive a matre: ex hoc quod iste aliter generatur a patre, et hoc quod iste aliter generatur a patre, et aliter a matre, non fiunt in eo diversæ aliter a matre, non fiunt in eo diversæ filiationes sed una filiatione respectum filiationes sed una filiatione respectum ponit ad patrem ut ad generans active, ponit ad patrem ut ad generans active, et eumdem ad matrem ponit respectum et eumdem ad matrem ponit respectum secundum generationem passivam : ergo secundum generationem passivam : ergo a simili Filius diverso modo genitus a a simili Filius diverso modo genitus a Patre æternaliter, et a matre temporaliter Patre æternaliter, et a matre temporaliter non habebit diversas filiationes. non habebit diversas filiationes.

• •

3. Item, Ponamus unum habere de- 3. Item, Ponamus unum habere de- cem filios una paternitate refertur ad cem filios una paternitate refertur ad omnes secundum diversum respectum omnes secundum diversum respectum comparatos ad hunc ergo diversus actus comparatos ad hunc ergo diversus actus generationis non causat diversitatem ori- generationis non causat diversitatem ori- ginis. ginis.

4. Præterea, In omni natura simile 4. Præterea, In omni natura simile non potest inveniri, quod aliquid secun- non potest inveniri, quod aliquid secun- dum eamdem partem etiam a diversis dum eamdem partem etiam a diversis causis duas habeat proprietates ejusdem causis duas habeat proprietates ejusdem speciei non enim duæ albedines insunt speciei non enim duæ albedines insunt eidem secundum idem, nec duæ nigredi- eidem secundum idem, nec duæ nigredi- nes etiam a diversis causis inductæ, et nes etiam a diversis causis inductæ, et

165 165

similiter in anima non insunt duæ scien- similiter in anima non insunt duæ scien- tiæ ejusdem rationis in eodem, nec duæ tiæ ejusdem rationis in eodem, nec duæ species hominis ad intelligendum homi- species hominis ad intelligendum homi- nem, et sic est in omnibus: ergo etiam nem, et sic est in omnibus: ergo etiam impossibile est intelligere, qualiter hoc impossibile est intelligere, qualiter hoc possit esse verum. possit esse verum.

5. Si forte dicatur, quod alterius ratio- 5. Si forte dicatur, quod alterius ratio- nis est filiatio humana, et alterius ratio- nis est filiatio humana, et alterius ratio- nis filiatio divina: et ideo sunt duæ in nis filiatio divina: et ideo sunt duæ in eodem filiationes. CONTRA: Filiatio est eodem filiationes. CONTRA: Filiatio est constituens filium et quidquid alterius constituens filium et quidquid alterius rationis est in abstracto, est etiam alterius rationis est in abstracto, est etiam alterius in concreto. Ista propositio non habet in- in concreto. Ista propositio non habet in- stantiam. Ergo si filiatio est alterius ratio- stantiam. Ergo si filiatio est alterius ratio- nis, alterius rationis est filius: sed filius nis, alterius rationis est filius: sed filius unius rationis, et filius alterius rationis unius rationis, et filius alterius rationis sunt duo filii ergo Christus est duo filii, sunt duo filii ergo Christus est duo filii, quod hæresis est. quod hæresis est.

6. Item, Aut est sic alterius rationis, 6. Item, Aut est sic alterius rationis, quod sit æquivocum illi, vel quod sit per quod sit æquivocum illi, vel quod sit per prius et posterius dictum. Si æquivo- prius et posterius dictum. Si æquivo- cum sequitur necessario, quod Christus cum sequitur necessario, quod Christus sit alia et alia ratione filius. Si autem sit alia et alia ratione filius. Si autem per prius et posterius dictum : cum non per prius et posterius dictum : cum non possit prius et posterius esse pariter ali- possit prius et posterius esse pariter ali- quid commune, et quod nihil est commune quid commune, et quod nihil est commune Creatori et creaturæ, erit hoc modo filia- Creatori et creaturæ, erit hoc modo filia- tio quod ista est filiatio imitando illam : tio quod ista est filiatio imitando illam : ergo non recedit omnino a ratione ejus : ergo non recedit omnino a ratione ejus : igitur duæ proprietates hoc modo similes igitur duæ proprietates hoc modo similes sunt in eodem secundum idem, licet a sunt in eodem secundum idem, licet a diversis causis: quia vero non contingit diversis causis: quia vero non contingit intelligi vel imaginari (ponamus enim intelligi vel imaginari (ponamus enim sapientiam increatam et sapientiam crea- sapientiam increatam et sapientiam crea- tam esse in eodem) adjective: non erit tam esse in eodem) adjective: non erit intelligibile, cum non recedant a ratio- intelligibile, cum non recedant a ratio- ne una communitatis secundum propor- ne una communitatis secundum propor- tionem ad unum actum. tionem ad unum actum.

7. Præterea, Ponamus unum magi- 7. Præterea, Ponamus unum magi- strum hodie habere unum discipulum et strum hodie habere unum discipulum et cras alium et ita successive usque ad cras alium et ita successive usque ad mille, oportebit secundum hoc, quod mille, oportebit secundum hoc, quod mille magistri generarentur in ipso, mille magistri generarentur in ipso,

quod absurdum est. quod absurdum est.

8. Item, Filiatio est proprietas personæ 8. Item, Filiatio est proprietas personæ secundum quod persona persona autem secundum quod persona persona autem est tantum una, et unius personæ ut per- est tantum una, et unius personæ ut per- sona, sona, una est proprietas constitutiva una est proprietas constitutiva tantum ergo cum filius sit una persona, tantum ergo cum filius sit una persona,

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. 1. Ad object. 1.

166 166

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

filius non habebit nisi unam filiationem. filius non habebit nisi unam filiationem.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Generatio est causa relationis: sed in 1. Generatio est causa relationis: sed in Christo non est una generatio: ergo nec Christo non est una generatio: ergo nec una filiatio. una filiatio.

2. Præterea, Filiatio est qua Filius re- 2. Præterea, Filiatio est qua Filius re- fertur ad aliud: sed æterna filiatione re- fertur ad aliud: sed æterna filiatione re- fertur ad Patrem, et non ad matrem : fertur ad Patrem, et non ad matrem : ergo erit alia relatio ad matrem: ergo ergo erit alia relatio ad matrem: ergo alia filiatio. alia filiatio.

: :

inducit, scilicet quod pater vel filius re- inducit, scilicet quod pater vel filius re- spectu alicujus sit pater, respectu cujus spectu alicujus sit pater, respectu cujus non fuit. Sicut si ponamus aliquem esse non fuit. Sicut si ponamus aliquem esse album et adveniunt ei causæ inducentes album et adveniunt ei causæ inducentes albedinem, non inducent ei albedinem albedinem, non inducent ei albedinem aliam, sed facient quod eadem albedo aliam, sed facient quod eadem albedo alia de causa etiam habeatur quam prius alia de causa etiam habeatur quam prius habebat. habebat.

AD ALIUD dicendum, quod filiatio est AD ALIUD dicendum, quod filiatio est proprietas causans respectum in relati- proprietas causans respectum in relati- vo, et in eo quod est proprietas non re- vo, et in eo quod est proprietas non re- SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod spicit nisi cui inest, et est una : secundum SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod spicit nisi cui inest, et est una : secundum

non est nisi una filiatio Christi Filii Dei : non est nisi una filiatio Christi Filii Dei : quia non est intelligibile, qualiter istæ quia non est intelligibile, qualiter istæ duæ proprietates ejusdem rationis deter- duæ proprietates ejusdem rationis deter- minarent unam hypostasim: unde con- minarent unam hypostasim: unde con- cedo priores rationes. cedo priores rationes.

AD ID quod contra objicitur, quod ge- AD ID quod contra objicitur, quod ge- neratio est causa relationis dicendum, neratio est causa relationis dicendum, quod hoc verum est, nisi sit relatio ejus- quod hoc verum est, nisi sit relatio ejus- dem rationis quam causare habet : si dem rationis quam causare habet : si enim illa insit, non potest induci super enim illa insit, non potest induci super illam alia, sed diversos respectus ejusdem illam alia, sed diversos respectus ejusdem

id autem quod causat respectum, non id autem quod causat respectum, non respicit id in quo est sicut in subjecto, respicit id in quo est sicut in subjecto, sed quærit determinari extra : et ideo sed quærit determinari extra : et ideo in una proprietate tot multiplicantur in una proprietate tot multiplicantur respectus, quot habet extra ad quæ re- respectus, quot habet extra ad quæ re- fertur: et ideo non sequitur, quod si fertur: et ideo non sequitur, quod si aliquo respectu refertur ad patrem, et aliquo respectu refertur ad patrem, et alio ad matrem, quod sint diversæ pro- alio ad matrem, quod sint diversæ pro- prietates filiationum in ipso. Nec est is- prietates filiationum in ipso. Nec est is- ta opinio nova, sed etiam scripta in ta opinio nova, sed etiam scripta in scriptis aliorum Magistrorum. scriptis aliorum Magistrorum.

Ad obje Ad obje

B. De gemina Christi nativitate, qua bis natus est. B. De gemina Christi nativitate, qua bis natus est.

Quæri etiam solet, Utrum debeat dici Christus bis genitus, ut dicitur Quæri etiam solet, Utrum debeat dici Christus bis genitus, ut dicitur Dei et bominis Filius ? Ad quod dici potest Christum bis natum esse, duas- Dei et bominis Filius ? Ad quod dici potest Christum bis natum esse, duas- que nativitates habuisse. Unde Augustinus in libro de Fide ad Petrum: que nativitates habuisse. Unde Augustinus in libro de Fide ad Petrum: Pater Deus de sua natura genuit Filium Deum sibi coæqualem et coæter- Pater Deus de sua natura genuit Filium Deum sibi coæqualem et coæter- num. Idem quoque unigenitus Deus secundo natus est ex Patre semel, ex num. Idem quoque unigenitus Deus secundo natus est ex Patre semel, ex matre semel. Natus est enim de Patre Dei Verbum: natus est de matre matre semel. Natus est enim de Patre Dei Verbum: natus est de matre Verbum caro factum. Unus ergo atque idem Dei Filius natus est ante sæ- Verbum caro factum. Unus ergo atque idem Dei Filius natus est ante sæ- cula, et natus in sæculo : et utraque nativitas unius est Filii Dei : divi- cula, et natus in sæculo : et utraque nativitas unius est Filii Dei : divi- na scilicet, et humana 2. De hoc etiam Joannes Damascenus ait: Duas ergo na scilicet, et humana 2. De hoc etiam Joannes Damascenus ait: Duas ergo Christi nativitates veneramur unam ex Patre ante sæcula, quæ est super Christi nativitates veneramur unam ex Patre ante sæcula, quæ est super causam et rationem et tempus et naturam: et unam, quæ in ultimis tem- causam et rationem et tempus et naturam: et unam, quæ in ultimis tem-

1 Edit. J. Alleaume, autem. 1 Edit. J. Alleaume, autem.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Fide ad Petrum, cap. 2. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. de Fide ad Petrum, cap. 2.

IN III SENTENT. DIST. VIII, B, ART. 3 ET 4. IN III SENTENT. DIST. VIII, B, ART. 3 ET 4.

167 167

poribus propter nos et secundum nos et super nos: propter nos, quia prop- poribus propter nos et secundum nos et super nos: propter nos, quia prop- ter nostram salutem secundum nos, quia natus est homo ex muliere, et ter nostram salutem secundum nos, quia natus est homo ex muliere, et tempore conceptionis, scilicet novem mensium: super nos, quia non ex tempore conceptionis, scilicet novem mensium: super nos, quia non ex semine, sed ex Spiritu sancto et sancta Virgine supra legem concep- semine, sed ex Spiritu sancto et sancta Virgine supra legem concep- tionis. Ex his manifeste apparet Christi duas esse nativitates, eum- tionis. Ex his manifeste apparet Christi duas esse nativitates, eum- demque bis natum fore. demque bis natum fore.

Bolutio. Bolutio.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An Christus possit dici bis genitus, et An Christus possit dici bis genitus, et quomodo debeat? quomodo debeat?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in capitulo B, « Quæri etiam solet, Utrum capitulo B, « Quæri etiam solet, Utrum debeat dici Christus bis genitus, etc. » debeat dici Christus bis genitus, etc. » Videtur, quod non. Videtur, quod non.

1. Nihil enim sic in actu existens, quod 1. Nihil enim sic in actu existens, quod ipsum numquam est interruptum, facit ipsum numquam est interruptum, facit numerum cum aliquo actu ejusdem ra- numerum cum aliquo actu ejusdem ra- tionis sicut si uno cursu curram æter- tionis sicut si uno cursu curram æter- naliter, numquam dicar bis cucurrisse, naliter, numquam dicar bis cucurrisse, etiamsi alio cum illo cursu possum cur- etiamsi alio cum illo cursu possum cur- rere bis sonat interruptionem: sed una rere bis sonat interruptionem: sed una generatio Filii est æterna : ergo non in- generatio Filii est æterna : ergo non in- terrupta ergo cum alia generatione nu- terrupta ergo cum alia generatione nu- merum non facit. merum non facit.

2. Item, Quicumque actus non sunt 2. Item, Quicumque actus non sunt ejusdem rationis, de eis non potest dici ejusdem rationis, de eis non potest dici bis ut si semel curram, et semel scri- bis ut si semel curram, et semel scri- bam, non potest dici, bis cucurri, vel bis bam, non potest dici, bis cucurri, vel bis scripsi ergo cum similiter generatio scripsi ergo cum similiter generatio æterna et temporalis, non sint ejusdem æterna et temporalis, non sint ejusdem rationis, non potest dici bis genitus. rationis, non potest dici bis genitus.

SOLUTIO. Isidorus expresse dicit Chri- SOLUTIO. Isidorus expresse dicit Chri- stum esse bis natum, et Magister dicit stum esse bis natum, et Magister dicit hoc etiam unde hoc conceditur impro- hoc etiam unde hoc conceditur impro- prie, ut sit sensus, bis natus, id est, prie, ut sit sensus, bis natus, id est, duas habeat nativitates. duas habeat nativitates.

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. III de Fide or- 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. III de Fide or-

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum dicitur generatio Filii æterna, non dici- dicitur generatio Filii æterna, non dici- tur ideo æterna quod numquam conse- tur ideo æterna quod numquam conse- quitur finem, sed quia est tota simul quitur finem, sed quia est tota simul stans et perfecta, numquam in fieri, stans et perfecta, numquam in fieri, numquam in factum esse: sed semper numquam in factum esse: sed semper completa et perfecta, non interrupta, completa et perfecta, non interrupta, quia nihil interrumpitur nisi tempus et quia nihil interrumpitur nisi tempus et temporale et generatio æterna licet non temporale et generatio æterna licet non sit ejusdem rationis omnino cum tempo- sit ejusdem rationis omnino cum tempo- rali, non tamen est nullo modo commu- rali, non tamen est nullo modo commu- nis, quia est ibi communitas proportionis: nis, quia est ibi communitas proportionis: et sic in quantum completa et perfecta, et sic in quantum completa et perfecta, connumeratur improprie temporali per- connumeratur improprie temporali per- fectæ perfectione temporis: licet enim fectæ perfectione temporis: licet enim æternitas et tempus non univocentur in æternitas et tempus non univocentur in uno, tamen ordinantur ita, quod unum uno, tamen ordinantur ita, quod unum sub alio, et tempus imitatur æternitatem sub alio, et tempus imitatur æternitatem in quantum potest. in quantum potest.

AD ALIUD dicendum, quod generatio AD ALIUD dicendum, quod generatio æterna et temporalis sunt ejusdem ratio- æterna et temporalis sunt ejusdem ratio- nis per prius et posterius per analogiam, nis per prius et posterius per analogiam, ut sæpe dictum est. ut sæpe dictum est.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum Christus est unus Filius ? Utrum Christus est unus Filius ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, B, circa medium : « Unus ergo at- B, circa medium : « Unus ergo at- que idem Dei Filius natus est, etc. » que idem Dei Filius natus est, etc. »

Hoc enim videtur esse falsum : quia Hoc enim videtur esse falsum : quia 1. Diversarum naturarum genere et 1. Diversarum naturarum genere et

thodoxa, cap. 3. thodoxa, cap. 3.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Solutio. Solutio.

Ad 1 et 3 Ad 1 et 3

168 168

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

specie diversa sunt individua: sed divina specie diversa sunt individua: sed divina natura et humana sunt diversæ naturæ natura et humana sunt diversæ naturæ specie et genere: ergo eorum diversa sunt specie et genere: ergo eorum diversa sunt individua, ut videtur. individua, ut videtur.

2. Item, Diversorum actuum in natu- 2. Item, Diversorum actuum in natu- ra et esse, diversi sunt termini: genera- ra et esse, diversi sunt termini: genera- tio divina et humana sunt diversi actus, tio divina et humana sunt diversi actus, et uterque in natura et esse, quia gene- et uterque in natura et esse, quia gene- ratio secundum Philosophum est via in ratio secundum Philosophum est via in naturam ergo habent diversos termi- naturam ergo habent diversos termi- nos sed terminus est ille qui nasci- nos sed terminus est ille qui nasci- tur ergo diversi sunt illi qui nascuntur: tur ergo diversi sunt illi qui nascuntur: sed qui nascuntur, filii sunt : ergo diver- sed qui nascuntur, filii sunt : ergo diver- si sunt filii. si sunt filii.

3. Item, Diversarum specierum et ge- 3. Item, Diversarum specierum et ge- nerum, diversa sunt individua: ergo nerum, diversa sunt individua: ergo etiam diversarum naturarum rationalium etiam diversarum naturarum rationalium specie et genere, diversæ sunt personæ : specie et genere, diversæ sunt personæ : quia persona est hypostasis individua ra- quia persona est hypostasis individua ra- tionalis naturæ. tionalis naturæ.

SOLUTIO. Ex prædictis leve est illud SOLUTIO. Ex prædictis leve est illud solvere quia probatum est supra quod solvere quia probatum est supra quod Christus non est nisi unum : et ideo Christus non est nisi unum : et ideo non est nisi unus filius. non est nisi unus filius.

DICENDUM ergo ad primum et ad ulti- DICENDUM ergo ad primum et ad ulti- mum, quæ fere idem sunt, quod hoc ve- mum, quæ fere idem sunt, quod hoc ve- rum est de naturis quarum neutra alteri rum est de naturis quarum neutra alteri communicabilis est, vel communicat. Si communicabilis est, vel communicat. Si autem una communicat, et altera non: autem una communicat, et altera non:

illa quæ communicat, non erit individuum illa quæ communicat, non erit individuum habens quia non est in se indivisum et di- habens quia non est in se indivisum et di- visum ab alio : sicut anima est substantia visum ab alio : sicut anima est substantia spiritualis rationalis, et corpus substan- spiritualis rationalis, et corpus substan- tia corporalis et tamen nec corpus ha- tia corporalis et tamen nec corpus ha- bet individuum, nec anima personam : bet individuum, nec anima personam : quia communicant invicem : communicare quia communicant invicem : communicare enim alii per unionem tollit potentiam enim alii per unionem tollit potentiam habendi personalitatem vel personam. habendi personalitatem vel personam.

AD ALIUD dicendum, quod generatio in AD ALIUD dicendum, quod generatio in divinis non dicit actum aliquem, qui ut divinis non dicit actum aliquem, qui ut fieri terminetur ad filium productum : fieri terminetur ad filium productum : quia secundum hoc esset successiva, et quia secundum hoc esset successiva, et filius ante fuisset in potentia et postea filius ante fuisset in potentia et postea in actu, et non esset æternus et ideo illa in actu, et non esset æternus et ideo illa non tenet nisi in humanis. Si autem in hoc non tenet nisi in humanis. Si autem in hoc non fit vis, dicendum quod tunc genera- non fit vis, dicendum quod tunc genera- tio humana est ejusdem cujus est divina, tio humana est ejusdem cujus est divina, ut patet per supra dicta: sed non se- ut patet per supra dicta: sed non se- cundum idem: quia generatio æterna cundum idem: quia generatio æterna ejus est secundum naturam divinam, ejus est secundum naturam divinam, temporalis autem secundum humanam. temporalis autem secundum humanam.

Si autem objicitur, quod ex hoc hu- Si autem objicitur, quod ex hoc hu- mana natura multum videtur perdere mana natura multum videtur perdere quod communicabilis est, quia perdit po- quod communicabilis est, quia perdit po- tentiam constituendi personam. Dicen- tentiam constituendi personam. Dicen- dum, quod nihil amittit: quinimo no- dum, quod nihil amittit: quinimo no- bilitatur ex hoc quod nobiliori modo ha- bilitatur ex hoc quod nobiliori modo ha- bet suppositum et personam Filii Dei. bet suppositum et personam Filii Dei.

Ad Ad

IN III SENTENT. DIST. IX, A. IN III SENTENT. DIST. IX, A.

169 169

DISTINCTIO IX. DISTINCTIO IX.

Utrum caro Christi sit adoranda adoratione latriæ, quod est pro- Utrum caro Christi sit adoranda adoratione latriæ, quod est pro- prietas divinæ naturæ ? prietas divinæ naturæ ?

A. De adoratione humanitatis Christi, an eadem, sit adoratio humanitati et deitati A. De adoratione humanitatis Christi, an eadem, sit adoratio humanitati et deitati exhibenda ? exhibenda ?

Præterea investigari oportet, Utrum caro Christi et anima una eadem- Præterea investigari oportet, Utrum caro Christi et anima una eadem- que cum Verbo debeat adoratione adorari, illa scilicet quæ latria dicitur. que cum Verbo debeat adoratione adorari, illa scilicet quæ latria dicitur. Si enim animæ vel carni exhibetur latria, quæ intelligitur servitus sive Si enim animæ vel carni exhibetur latria, quæ intelligitur servitus sive cultus soli Creatori debitus : cum anima Christi vel caro creatura tantum cultus soli Creatori debitus : cum anima Christi vel caro creatura tantum sit, creaturæ exhibetur quod soli Creatori debetur, quod facienti in idolola- sit, creaturæ exhibetur quod soli Creatori debetur, quod facienti in idolola- triam deputatur. Ideo quibusdam videtur non illa adoratione quæ latria triam deputatur. Ideo quibusdam videtur non illa adoratione quæ latria est, carnem Christi vel animam esse adorandam, sed illa quæ est dulia, est, carnem Christi vel animam esse adorandam, sed illa quæ est dulia, cujus duas species vel modos esse dicunt. Est enim cujusdam modi dulia cujus duas species vel modos esse dicunt. Est enim cujusdam modi dulia quæ creaturæ cuilibet exhiberi potest: et est quædam soli humanitati quæ creaturæ cuilibet exhiberi potest: et est quædam soli humanitati Christi exhibenda, non alii creaturæ: quia Christi humanitas super omnem Christi exhibenda, non alii creaturæ: quia Christi humanitas super omnem creaturam est veneranda et diligenda. Non tamen adeo ut cultus divinitati creaturam est veneranda et diligenda. Non tamen adeo ut cultus divinitati debitus, ei exhibeatur, qui cultus in dilectione et sacrificii exhibitione at- debitus, ei exhibeatur, qui cultus in dilectione et sacrificii exhibitione at- que reverentia consistit: qui Latine dicitur pietas, Grece autem éα, id que reverentia consistit: qui Latine dicitur pietas, Grece autem éα, id est, Dei cultus, vel éα, id est, bonus cultus. est, Dei cultus, vel éα, id est, bonus cultus.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Præterea investigari oportet, etc. » « Præterea investigari oportet, etc. » Hic agit de proprietatibus uniti causa- Hic agit de proprietatibus uniti causa- tis a natura divina, quæ sunt honor, et tis a natura divina, quæ sunt honor, et debitum adorationis, et hujusmodi. debitum adorationis, et hujusmodi.

Dividitur autem in partes duas in Dividitur autem in partes duas in quarum prima tangit opinionem quo- quarum prima tangit opinionem quo- rumdam dicentium carnem Christi ado- rumdam dicentium carnem Christi ado- randam esse dulia, et non latria. In se- randam esse dulia, et non latria. In se- cunda, tangit eorum opinionem, qui e cunda, tangit eorum opinionem, qui e contrario dicunt latria, non dulia, ibi, contrario dicunt latria, non dulia, ibi, B, « Aliis autem placet Christi humani- B, « Aliis autem placet Christi humani- tatem, etc. » tatem, etc. »

Sed contra. Sed contra.

170 170

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit latria? Quid sit latria?

Incidunt autem hic quatuor dubia an- Incidunt autem hic quatuor dubia an- te Litteram, scilicet quid sit latria? te Litteram, scilicet quid sit latria? An sit virtus ? An sit virtus ?

Et si est virtus, cujus principalium Et si est virtus, cujus principalium virtutum est species ? virtutum est species ?

Et quarto, cui debeatur. » Et quarto, cui debeatur. »

: :

Hic autem in Littera habetur diffinitio Hic autem in Littera habetur diffinitio latriæ hæc Latria est servitus vel cultus latriæ hæc Latria est servitus vel cultus soli Deo Creatori exhibitus. Et hæc diffi- soli Deo Creatori exhibitus. Et hæc diffi- nitio trahitur ab Augustino in libro I de nitio trahitur ab Augustino in libro I de Trinitate, cap. 6. Maxime illo loco satis Trinitate, cap. 6. Maxime illo loco satis claret, quod Spiritus sanctus non sit claret, quod Spiritus sanctus non sit creatura, ubi jubemur servire non crea- creatura, ubi jubemur servire non crea- turæ sed Creatori : « Non eo modo quo turæ sed Creatori : « Non eo modo quo jubemur per charitatem servire invicem, jubemur per charitatem servire invicem, quod est Græce Soest, sed eo modo quod est Græce Soest, sed eo modo quo tantum Deo servitur, quod est Græ- quo tantum Deo servitur, quod est Græ- ce harpeet. Unde idololatræ dicuntur qui ce harpeet. Unde idololatræ dicuntur qui simulacris eam servitutem exhibent, quæ simulacris eam servitutem exhibent, quæ debetur soli Deo. » Ex hoc verbo Augu- debetur soli Deo. » Ex hoc verbo Augu- stini prædicta probatur diffinitio. stini prædicta probatur diffinitio.

SED CONTRA diffinitionem sic objici- SED CONTRA diffinitionem sic objici-

tur : tur :

1. Servitus sive cultus habitum ani- 1. Servitus sive cultus habitum ani- mæ non nominat : cum ergo latria ha- mæ non nominat : cum ergo latria ha- bitus animi sit (et hoc supponatur, quia bitus animi sit (et hoc supponatur, quia infra probabitur esse virtus) videtur quod infra probabitur esse virtus) videtur quod diffinitio sit mala, eo quod habitus in diffinitio sit mala, eo quod habitus in genere actus ponitur. genere actus ponitur.

2. Item, Servitus respicit dominum : 2. Item, Servitus respicit dominum : sed domino debetur obedientia quasi sed domino debetur obedientia quasi præcipienti ergo videtur, quod servitus præcipienti ergo videtur, quod servitus proprie non sit latriæ actus. proprie non sit latriæ actus.

3. Præterea, Cultus in multis est in 3. Præterea, Cultus in multis est in exterioribus, ut prostratione, genufle- exterioribus, ut prostratione, genufle- xione, et hujusmodi, qui corporales xione, et hujusmodi, qui corporales actus sunt : ergo videtur, quod non actus sunt : ergo videtur, quod non proprie dicat actum virtutis, quia actus proprie dicat actum virtutis, quia actus virtutis est in voluntate. virtutis est in voluntate.

4. Item, Creator non dicit rationem 4. Item, Creator non dicit rationem finis in cultu: quia etiam colitur ut finis in cultu: quia etiam colitur ut Deus, et ut Dominus, et ut Creator, et Deus, et ut Dominus, et ut Creator, et ut Glorificator: quare ergo specialiter ut Glorificator: quare ergo specialiter ponitur Creator in diffinitione latriæ ? ponitur Creator in diffinitione latriæ ?

5. Item, Credere est servitus soli Deo 5. Item, Credere est servitus soli Deo debita, et similiter diligere propter se et debita, et similiter diligere propter se et super omnia ergo videtur, quod fides super omnia ergo videtur, quod fides sit latria, et charitas et idem potest ar- sit latria, et charitas et idem potest ar- gui de actu spei: cum igitur ista diffini- gui de actu spei: cum igitur ista diffini- tio tot conveniat, non convertitur cum tio tot conveniat, non convertitur cum diffinito ergo non est bona. diffinito ergo non est bona.

6. Item, Apostolus, I ad Corinth. x, 6. Item, Apostolus, I ad Corinth. x, 31 Sive manducatis, sive bibitis, sive 31 Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud quid facitis, omnia in gloriam aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite. Ergo videtur, quod in omni- Dei facite. Ergo videtur, quod in omni- bus operibus exhibeamus servitutem soli bus operibus exhibeamus servitutem soli Deo debitam, et ita quod quodlibet opus Deo debitam, et ita quod quodlibet opus erit opus latriæ. erit opus latriæ.

SOLUTIO. Dicimus, quod latria diffini- SOLUTIO. Dicimus, quod latria diffini- tur hic per generalem actum, qui tamen tur hic per generalem actum, qui tamen per rationem subintellectam ex objecto per rationem subintellectam ex objecto appropriari potest, scilicet ut sit servitus appropriari potest, scilicet ut sit servitus sive cultus Creatori in quantum Deus est sive cultus Creatori in quantum Deus est debitus ex reverentia sive honore sibi debitus ex reverentia sive honore sibi proprio. Proprie enim reverentia sive proprio. Proprie enim reverentia sive honor debentur Creatori, quæ non de- honor debentur Creatori, quæ non de- bentur alicui creato, bentur alicui creato,

DICENDUM ergo ad primum, quod non DICENDUM ergo ad primum, quod non est inconveniens, quod virtus diffiniatur est inconveniens, quod virtus diffiniatur per actum quia sicut ex actibus poten- per actum quia sicut ex actibus poten- tias, ita etiam ex actibus habitus cog- tias, ita etiam ex actibus habitus cog- noscimus et illa diffinitio tunc non po- noscimus et illa diffinitio tunc non po- nit latriam in genere actus, eo quod nit latriam in genere actus, eo quod non est essentialis nec formalis diffini- non est essentialis nec formalis diffini- tio, sed manifestat habitum per actum tio, sed manifestat habitum per actum et objectum. et objectum.

AD ALIUD dicendum, quod servitus AD ALIUD dicendum, quod servitus dicitur hic obsequium, non subjectio, dicitur hic obsequium, non subjectio, sicut est servitus sumpta a conditione sicut est servitus sumpta a conditione servi sicut etiam patuit in auctoritate servi sicut etiam patuit in auctoritate Augustini, quod jubemur ex charitate Augustini, quod jubemur ex charitate servire invicem, id est, obsequi. servire invicem, id est, obsequi.

AD ALIUD dicendum, quod cultus in AD ALIUD dicendum, quod cultus in multis actibus est materialis, sed unus multis actibus est materialis, sed unus est formalis, scilicet exhibitio cultus in est formalis, scilicet exhibitio cultus in testimonium honoris debiti Creatori : testimonium honoris debiti Creatori : quia ipse Deus est, vel Creator. Illa enim quia ipse Deus est, vel Creator. Illa enim

Solutio Solutio

Adobject. Adobject.

Ad object.2 Ad object.2

Ad object.3 Ad object.3

Ad object 4 Ad object 4

Adobject. 5. Adobject. 5.

Ad object.6. Ad object.6.

IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 2. IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 2.

ratio in omnibus materialibus actibus ratio in omnibus materialibus actibus una est, et unit omnes. una est, et unit omnes.

AD ALIUD dicendum, quod Creator in AD ALIUD dicendum, quod Creator in suo nomine dicit distinctionem ad crea- suo nomine dicit distinctionem ad crea- turam, quod non facit Deus, vel Domi- turam, quod non facit Deus, vel Domi- nus quia creaturæ aliquo modo dicun- nus quia creaturæ aliquo modo dicun- tur dii vel domini. Et quia iste cultus tur dii vel domini. Et quia iste cultus datur Deo secundum quod distinguitur datur Deo secundum quod distinguitur ab omni creato: ideo objectum latriæ ab omni creato: ideo objectum latriæ magis exprimitur proprie per Creato- magis exprimitur proprie per Creato- rem, quam per aliud nomen. Et bene rem, quam per aliud nomen. Et bene concedo, quod non debetur Creatori hu- concedo, quod non debetur Creatori hu- jus nominis ratione: sed potius ei qui jus nominis ratione: sed potius ei qui est Creator in hoc quod Creator est dis- est Creator in hoc quod Creator est dis- tinctus in honore et reverentia ab omni tinctus in honore et reverentia ab omni creato. creato.

AD ALIUD dicendum, quod credere, di- AD ALIUD dicendum, quod credere, di- ligere, sperare, dicunt actus qui mate- ligere, sperare, dicunt actus qui mate- riales possunt esse in actu istius virtutis, riales possunt esse in actu istius virtutis, scilicet si credat vel diligat intentione scilicet si credat vel diligat intentione profitendi se in hoc colere Deum in te- profitendi se in hoc colere Deum in te- stimonium honoris sibi debiti: sed tamen stimonium honoris sibi debiti: sed tamen credere, diligere, sperare nominant ac- credere, diligere, sperare nominant ac- tus fidei et charitatis et spei : et sic de tus fidei et charitatis et spei : et sic de aliis. Unde credere de ratione sua non aliis. Unde credere de ratione sua non respicit obsequium cultus, sed potius respicit obsequium cultus, sed potius consensum primæ veritatis. Similiter consensum primæ veritatis. Similiter charitas primæ bonitatis respicit ratio- charitas primæ bonitatis respicit ratio- nem, et sic de aliis. Et tunc distant ab nem, et sic de aliis. Et tunc distant ab actu latriæ non est enim inconveniens, actu latriæ non est enim inconveniens, quod unus actus non proprius, sed com- quod unus actus non proprius, sed com- munis, diversis informatus differentiis, munis, diversis informatus differentiis, sit diversarum virtutum. sit diversarum virtutum.

AD ALIUD dicendum, quod aliud est ad AD ALIUD dicendum, quod aliud est ad gloriam Domini facere, et aliud ad cul- gloriam Domini facere, et aliud ad cul- tuin Dei referre: quia primum respicit tuin Dei referre: quia primum respicit rectitudinem intentionis tantum, secun- rectitudinem intentionis tantum, secun- dum autem rectitudinem cultus et hono- dum autem rectitudinem cultus et hono- ris debiti exhibiti. ris debiti exhibiti.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

An latria sit virtus? An latria sit virtus?

Secundo quæritur, An sit virtus ? Secundo quæritur, An sit virtus ? Et videtur, quod non. Virtus enim est Et videtur, quod non. Virtus enim est

171 171

habitus voluntarius in medietate consi- habitus voluntarius in medietate consi- stens, quoad nos determinata a ratione, stens, quoad nos determinata a ratione, et ut sapiens determinabit. Latria autem et ut sapiens determinabit. Latria autem non habet hujusmodi medium: quia non habet hujusmodi medium: quia Deus non potest nimis coli. Ergo latria Deus non potest nimis coli. Ergo latria non est virtus. non est virtus.

Si dicis, quod est virtus theologica Si dicis, quod est virtus theologica quæ non habet medium hujusmodi. Con- quæ non habet medium hujusmodi. Con- TRA: Theologicæ virtutes non sunt nisi TRA: Theologicæ virtutes non sunt nisi tres et ideo assignatæ sunt eis species, tres et ideo assignatæ sunt eis species, sicut aliis ergo si esset virtus theologi- sicut aliis ergo si esset virtus theologi- ca, esset fides, spes, vel charitas nulla ca, esset fides, spes, vel charitas nulla autem istarum est: ergo non est virtus. autem istarum est: ergo non est virtus. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Nullus actus est meritorius nisi ac- 1. Nullus actus est meritorius nisi ac- tus virtutis: actus latriæ est actus meri- tus virtutis: actus latriæ est actus meri- torius, si exhibens latriam sit in gratia: torius, si exhibens latriam sit in gratia: ergo latria est virtus. ergo latria est virtus.

2. Item, Nihil præcipitur nisi virtutis 2. Item, Nihil præcipitur nisi virtutis opus: actus autem latriæ precipitur, opus: actus autem latriæ precipitur, Deuter. vi, 13: Dominum Deum tuum Deuter. vi, 13: Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies. Ergo latria timebis, et illi soli servies. Ergo latria est virtus. est virtus.

3. Item, Circa omne difficile et bonum 3. Item, Circa omne difficile et bonum in voluntate consistens habetur virtus et in voluntate consistens habetur virtus et ars sed exhibitio cultus in quantum hu- ars sed exhibitio cultus in quantum hu- jusmodi, est difficile quoddam et bo- jusmodi, est difficile quoddam et bo- num ergo circa hoc est virtus et cir- num ergo circa hoc est virtus et cir- ca hoc est latria: ergo latria est virtus. ca hoc est latria: ergo latria est virtus.

SOLUTIO. Concedendum est, quia latria SOLUTIO. Concedendum est, quia latria est virtus, et solvendum ad rationem pri- est virtus, et solvendum ad rationem pri- mam quæ est contra hoc, quod iste habi- mam quæ est contra hoc, quod iste habi- tus est in medietate consistens. Sed se- tus est in medietate consistens. Sed se- cundum Philosophum non omnes virtu- cundum Philosophum non omnes virtu- tes habent unius rationis medium: non tes habent unius rationis medium: non enim habent omnes medium materiæ enim habent omnes medium materiæ virtutis inter multum et parum, ut dicit virtutis inter multum et parum, ut dicit Aristoteles in V Ethicorum: sed habent Aristoteles in V Ethicorum: sed habent quoddam medium, quod est ratio recta: quoddam medium, quod est ratio recta: sicut illæ quæ sunt in ratione, ut pru- sicut illæ quæ sunt in ratione, ut pru- dentia, et justitia cum suis partibus: et dentia, et justitia cum suis partibus: et hoc est medium ad quod dirigitur opus, hoc est medium ad quod dirigitur opus, et tale medium habet virtus ista. Bene et tale medium habet virtus ista. Bene enim concedo, quod Deus nimis non pot- enim concedo, quod Deus nimis non pot- est coli. Sunt tamen quidam qui dicunt, est coli. Sunt tamen quidam qui dicunt, quod omnis virtus politica habet me- quod omnis virtus politica habet me- dium inter multum et parum : et illi di- dium inter multum et parum : et illi di- cunt, quod Deus nimis potest coli, et cunt, quod Deus nimis potest coli, et

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

172 172

D. ALB. MAG ORD. PRÆD. D. ALB. MAG ORD. PRÆD.

nimis parum. Sed hoc non secundum nimis parum. Sed hoc non secundum Philosophum in Ethica nova. Philosophum in Ethica nova.

AD ALIUD dicendum, quod bene conce- AD ALIUD dicendum, quod bene conce- do, quod non est theologica virtus, nec do, quod non est theologica virtus, nec aliqua pars alicujus theologicæ virtutis. aliqua pars alicujus theologicæ virtutis.

Tamen etiam argumenta in contrarium Tamen etiam argumenta in contrarium adducta, licet verum concludant, et sint adducta, licet verum concludant, et sint Magistrorum, non sunt tamen ex pro- Magistrorum, non sunt tamen ex pro- priis Ethicæ quia hoc meo judicio non priis Ethicæ quia hoc meo judicio non est verum, quod nullus actus sit merito- est verum, quod nullus actus sit merito- rius, nisi actus virtutis: quia proprie rius, nisi actus virtutis: quia proprie actus virtutis dicitur qui similis est vir- actus virtutis dicitur qui similis est vir- tuti, et ex hoc generaretur et perficeretur tuti, et ex hoc generaretur et perficeretur ab assuetudine, sicut aggredi ardua, et ab assuetudine, sicut aggredi ardua, et subire voluntarie terribilia, sunt fortitu- subire voluntarie terribilia, sunt fortitu- dinis et continere a delectabilibus inna- dinis et continere a delectabilibus inna- tis, et venereis, et gustabilibus est tem- tis, et venereis, et gustabilibus est tem- perantiæ et hujusmodi. Et præter hoc perantiæ et hujusmodi. Et præter hoc ire ad Ecclesiam, vel sedere, vel stare, ire ad Ecclesiam, vel sedere, vel stare, non sunt actus alicujus virtutis: et me- non sunt actus alicujus virtutis: et me- ritorie possunt fieri. Sed Magistri qui ritorie possunt fieri. Sed Magistri qui inducunt istam propositionem, accipiunt inducunt istam propositionem, accipiunt virtutis actum generaliter quia scilicet virtutis actum generaliter quia scilicet elicitur ab aliqua virtute, quocumque elicitur ab aliqua virtute, quocumque modo, et præcipue a charitate quæ est modo, et præcipue a charitate quæ est quasi motor universalis in omnibus bo- quasi motor universalis in omnibus bo- nis operibus. nis operibus.

Eadem dico de illa, quod nihil præci- Eadem dico de illa, quod nihil præci- pitur nisi virtutis opus, non est vera, pitur nisi virtutis opus, non est vera, nisi intelligatur de actu reducibili ad vir- nisi intelligatur de actu reducibili ad vir- tutem quocumque modo. Præcipiebatur tutem quocumque modo. Præcipiebatur enim Adæ, quod non comederet de li- enim Adæ, quod non comederet de li- gno quod erat in paradiso, et non erat gno quod erat in paradiso, et non erat secundum se alicujus opus virtutis. secundum se alicujus opus virtutis.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Latria cujus principalium virtutum sit Latria cujus principalium virtutum sit species? species?

Tertio quæritur, cujus principalium Tertio quæritur, cujus principalium virtutum est species? virtutum est species?

Et videtur, quod fidei: quia Et videtur, quod fidei: quia

1. Fides determinat Deum et remune- 1. Fides determinat Deum et remune- ratorem colendum. Dicit enim Aposto- ratorem colendum. Dicit enim Aposto-

lus, ad Hebr. x1, 6: Credere oportet ac- lus, ad Hebr. x1, 6: Credere oportet ac- cedentem ad Deum quia est, et inquiren- cedentem ad Deum quia est, et inquiren- tibus se remunerator sit. tibus se remunerator sit.

2. Item, Videtur, quod prudentiæ : 2. Item, Videtur, quod prudentiæ : quia prudentia invenit colendum. quia prudentia invenit colendum.

SED VIDETUR, Sicut omnes dicunt, quod SED VIDETUR, Sicut omnes dicunt, quod sit justitiæ. sit justitiæ.

1. Cum enim dicitur cultus Deo debitus, 1. Cum enim dicitur cultus Deo debitus, in nomine debiti ratio justitiæ determi- in nomine debiti ratio justitiæ determi- natur ergo latria est justitiæ species. natur ergo latria est justitiæ species.

2. Item, Justitia ordinat ad superio- 2. Item, Justitia ordinat ad superio- rem latria autem Deo superiori in quan- rem latria autem Deo superiori in quan- tum superior est, exhibetur : ergo perti- tum superior est, exhibetur : ergo perti- net ad justitiam. net ad justitiam.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Justitia reddit debitum, quia debi- Justitia reddit debitum, quia debi- tum cultus autem ex liberalitate impen- tum cultus autem ex liberalitate impen- ditur, quia aliter non esset meritorius : ditur, quia aliter non esset meritorius : ergo videtur, quod non sit debitus : ergo ergo videtur, quod non sit debitus : ergo non ordinatur sub justitia. non ordinatur sub justitia.

SOLUTIO. Dicendum cum Tullio, quod SOLUTIO. Dicendum cum Tullio, quod est pars justitiæ, et cadit in partem ju- est pars justitiæ, et cadit in partem ju- stitiæ quæ est religio : ita enim dicit Tul- stitiæ quæ est religio : ita enim dicit Tul- lius in fine primæ Rhetoricæ, ubi ponit lius in fine primæ Rhetoricæ, ubi ponit religionem partem justitiæ: quia religio religionem partem justitiæ: quia religio est quæ superiori cuidam naturæ quam est quæ superiori cuidam naturæ quam divinam vocant curam cerimoniamque af- divinam vocant curam cerimoniamque af- fert. Constat autem, quod ipse curam vo- fert. Constat autem, quod ipse curam vo- cat rationem debitam, et cerimoniam cul- cat rationem debitam, et cerimoniam cul- tum quia cerimonia vel pietas est mu- tum quia cerimonia vel pietas est mu- nia Cereris, et transsumptum est ad alia nia Cereris, et transsumptum est ad alia obsequia deorum, in quibus colebantur. obsequia deorum, in quibus colebantur. Hic autem sumitur ad cultum superioris Hic autem sumitur ad cultum superioris naturæ quæ divina est. Unde sub illa lo- naturæ quæ divina est. Unde sub illa lo- catur latria et si exhibetur idolo, crit catur latria et si exhibetur idolo, crit idololatria. idololatria.

Sed cont Sed cont

DICENDUM ergo ad primum, quod licet DICENDUM ergo ad primum, quod licet fides ostendat quid colendum, tamen fides ostendat quid colendum, tamen non movet ad colendum, ut proprius ha- non movet ad colendum, ut proprius ha- bitus hujus actus: sed potius movet ad bitus hujus actus: sed potius movet ad credendum. credendum.

AD ALIUD dicendum, quod prudentia AD ALIUD dicendum, quod prudentia non attendit debitum, sed potius ratio- non attendit debitum, sed potius ratio- nem eligibilis ad opus. Dicit enim Au- nem eligibilis ad opus. Dicit enim Au- gustinus in libro de Moribus Ecclesiæ, gustinus in libro de Moribus Ecclesiæ, quod prudentia est amor ea a quibus ad- quod prudentia est amor ea a quibus ad- juvatur, ab his a quibus impeditur, sa- juvatur, ab his a quibus impeditur, sa-

Solutio Solutio

Ad Ad

Ad Ad

IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 4. IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 4.

gaciter eligens et licet quandoque idem gaciter eligens et licet quandoque idem sit electum et opus et debitum, tamen sit electum et opus et debitum, tamen alia ratio est eligibilis in quantum hu- alia ratio est eligibilis in quantum hu- jusmodi, et alia ratio debiti efiam in eo jusmodi, et alia ratio debiti efiam in eo quod hujusmodi et per illas rationes quod hujusmodi et per illas rationes distinguuntur. distinguuntur.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Cui proprie debetur latria? et, Utrum Cui proprie debetur latria? et, Utrum in qualibet creatura possumus Deum in qualibet creatura possumus Deum adorare latria? adorare latria?

Quarto quæritur, Cui debeatur proprie Quarto quæritur, Cui debeatur proprie latria? latria?

Et dicit Littera hic, quod soli Creatori. Et dicit Littera hic, quod soli Creatori. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. De Abraham, Genes. XVII, 2, legi- 1. De Abraham, Genes. XVII, 2, legi- tur, quod tres vidit, et unum adoravit. tur, quod tres vidit, et unum adoravit. Et tamen d.cit Augustinus, quod Angeli Et tamen d.cit Augustinus, quod Angeli fuerunt. Ergo videtur, cum Abraham fuerunt. Ergo videtur, cum Abraham non reprehendatur, quod hujusmodi cul- non reprehendatur, quod hujusmodi cul- tus ad creaturam potest transferri. tus ad creaturam potest transferri.

2. Item, Apocal. XXII, 8 et 9, Joannes 2. Item, Apocal. XXII, 8 et 9, Joannes cecidit ante pedes Angeli, et voluit ado- cecidit ante pedes Angeli, et voluit ado- rare et prohibuit, dicens: Vide ne fe- rare et prohibuit, dicens: Vide ne fe- ceris conservus enim tuus sum. Aut er- ceris conservus enim tuus sum. Aut er- go voluit eum adorare dulia, aut latria. go voluit eum adorare dulia, aut latria. Si dulia hoc non videtur, quia non Si dulia hoc non videtur, quia non prohibuisset Angelus: quia illa potest prohibuisset Angelus: quia illa potest creaturæ impendi, etiam quæ inferior est creaturæ impendi, etiam quæ inferior est quam Angelus ergo videtur, quod vo- quam Angelus ergo videtur, quod vo- luit eum adorare latria et non repre- luit eum adorare latria et non repre- henditur Joannes de hoc, nec dicitur pec- henditur Joannes de hoc, nec dicitur pec- casse ergo videtur, sine peccato creatu- casse ergo videtur, sine peccato creatu- ræ latria possit exhiberi. ræ latria possit exhiberi.

3. Præterea, Nos imagines Christi, et 3. Præterea, Nos imagines Christi, et crucifixi, et Sanctorum adoramus: aut crucifixi, et Sanctorum adoramus: aut ergo dulia, aut latria. Si dulia: ergo ergo dulia, aut latria. Si dulia: ergo cum adoratio, ut dicit Damascenus, ad cum adoratio, ut dicit Damascenus, ad prototypum referatur, nos adoramus prototypum referatur, nos adoramus Christum dulia, non latria, quod est con- Christum dulia, non latria, quod est con- tra Damascenum et Augustinum. Si au- tra Damascenum et Augustinum. Si au- tem latria habeo propositum, quod ali- tem latria habeo propositum, quod ali- qua creatura latria potest coli. qua creatura latria potest coli.

173 173

4. Item, In honore et reverentia vide- 4. Item, In honore et reverentia vide- mus Deum communicare dona et attri- mus Deum communicare dona et attri- buta sua hominibus et Angelis, quia qui- buta sua hominibus et Angelis, quia qui- dam ab opposito in dignitate constituti : dam ab opposito in dignitate constituti : ergo si communicavit eis illud quod in ergo si communicavit eis illud quod in ipso colitur, ipse etiam cultum commu- ipso colitur, ipse etiam cultum commu- nicat eisdem ergo illi colendi sunt la- nicat eisdem ergo illi colendi sunt la- tria non ergo solus Deus. tria non ergo solus Deus.

SOLUTIO. Dicendum, quod solus Deus Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod solus Deus Solutio. latria colendus est, ut dicit hic Augusti- latria colendus est, ut dicit hic Augusti-

nus. nus.

AD ID autem quod contra objicitur, Ad object. 1. AD ID autem quod contra objicitur, Ad object. 1. dicendum quod Abraham in Angelis dicendum quod Abraham in Angelis mysterium Trinitatis et unitatis cognovit, mysterium Trinitatis et unitatis cognovit, et ideo in illis Trinitatem adoravit : et et ideo in illis Trinitatem adoravit : et hoc bene contingit, quod Trinitas in se hoc bene contingit, quod Trinitas in se vel in signo adoratur. vel in signo adoratur.

AD ALIUD dicendum, quod Joannes Adobject 2. AD ALIUD dicendum, quod Joannes Adobject 2. adoravit Angelum dulia: sed tres sunt adoravit Angelum dulia: sed tres sunt rationes, quare eum prohibuit Angelus. rationes, quare eum prohibuit Angelus. Una est quia natura humana jam in Una est quia natura humana jam in Christo fuit exaltata : unde quod in Ve- Christo fuit exaltata : unde quod in Ve- teri Testamento patiebantur fieri sibi teri Testamento patiebantur fieri sibi Angeli, in Novo non passi sunt. Secunda Angeli, in Novo non passi sunt. Secunda est species mala: ne forte alicui simplici est species mala: ne forte alicui simplici legenti postea videretur, quod Joannes legenti postea videretur, quod Joannes latria adorasset, et similiter faceret. Ter- latria adorasset, et similiter faceret. Ter- tia ratio est efficacior, ut puto, quod in tia ratio est efficacior, ut puto, quod in hoc Angelus ostendit dignitatem Joannis, hoc Angelus ostendit dignitatem Joannis, qui non minoris dignitatis fuit multis qui non minoris dignitatis fuit multis Angelis. Angelis.

Sed ex ista determinatione resultat Quæst. 1. Sed ex ista determinatione resultat Quæst. 1. quæstio : quæstio :

1. Dictum est enim, quod Abraham in 1. Dictum est enim, quod Abraham in signo adoravit Deum, et nos in imagini- signo adoravit Deum, et nos in imagini-

bus. bus.

Quæratur ergo. Utrum in qualibet Quæratur ergo. Utrum in qualibet creatura rationali possum adorare Deum? creatura rationali possum adorare Deum? Videtur quod sic: quia Videtur quod sic: quia

2. Nulla imago est adeo similis Deo 2. Nulla imago est adeo similis Deo sicut illa quæ est in mente rationalis sicut illa quæ est in mente rationalis creaturæ ergo in illa præcipue debet creaturæ ergo in illa præcipue debet Deus latria adorari. Deus latria adorari.

3. Item, I ad Corinth. II, 17: Tem- 3. Item, I ad Corinth. II, 17: Tem- ptum Dei sanctum est, quod estis vos. ptum Dei sanctum est, quod estis vos. Sed in templo Deum adoramus, quod Sed in templo Deum adoramus, quod nos manibus nostris fecimus: ergo mul- nos manibus nostris fecimus: ergo mul-

Sed contra. Sed contra.

174 174

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

to magis in templo possumus adorare to magis in templo possumus adorare quod ipse fecit. quod ipse fecit.

4. Item, Anima justi sedes est sapien- 4. Item, Anima justi sedes est sapien- tiæ. Et iterum: Inhabitabo in illis, et tiæ. Et iterum: Inhabitabo in illis, et inambulabo inter eos. Igitur videtur, inambulabo inter eos. Igitur videtur, quod possumus eum adorare, præcipue quod possumus eum adorare, præcipue in Sanctis. in Sanctis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Angelus prohibuit ne adoraretur a Angelus prohibuit ne adoraretur a Joanne ergo nec alii Sancti debent ado- Joanne ergo nec alii Sancti debent ado- rari. rari.

Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Deus non Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Deus non debet adorari nisi in imagine statuta in debet adorari nisi in imagine statuta in memoriam suæ figuræ, quam pro nobis memoriam suæ figuræ, quam pro nobis assumpsit, hoc est in figura crucis et assumpsit, hoc est in figura crucis et passionis, et aliorum sacramentorum passionis, et aliorum sacramentorum quæ pro nobis suscepit, sicut nativitatis, quæ pro nobis suscepit, sicut nativitatis, baptismatis, et resurrectionis, et huju- baptismatis, et resurrectionis, et huju- smodi. Hujusmodi enim adoratio in mor- smodi. Hujusmodi enim adoratio in mor- tua imagine ad prototypum refertur, ut tua imagine ad prototypum refertur, ut dicit Damascenus. Et hoc concessum est dicit Damascenus. Et hoc concessum est in Novo Testamento, et non in Veteri : in Novo Testamento, et non in Veteri : quia Deus non adhuc imaginem quæ sibi quia Deus non adhuc imaginem quæ sibi fieret assumpserat. fieret assumpserat.

Ad quæst. Ad quæst. Ad I. Ad I.

status status

Similiter, Adhuc idololatriæ Similiter, Adhuc idololatriæ fuit fortis. Unde modo in talibus imagini- fuit fortis. Unde modo in talibus imagini- bus potest adorari latria. bus potest adorari latria.

Sed nota, quod differt dicere imagi- Sed nota, quod differt dicere imagi- nem ut imaginem, et imaginem ut res nem ut imaginem, et imaginem ut res absoluta, lapidea, vel lignea, vel alterius absoluta, lapidea, vel lignea, vel alterius materiæ. Imaginem ut imaginem ado- materiæ. Imaginem ut imaginem ado- rare, est duci per intellectum et intentio- rare, est duci per intellectum et intentio- nem adorationis in eum cujus est imago: nem adorationis in eum cujus est imago: et hoc vocat Joannes Damascenus « ad et hoc vocat Joannes Damascenus « ad prototypum referre honorem adoratio- prototypum referre honorem adoratio- nis. » Dicitur enim prototypus a pos nis. » Dicitur enim prototypus a pos quod est primus, et τóños quod est figura, quod est primus, et τóños quod est figura, et est principalis figura hominis Christi. et est principalis figura hominis Christi. Sed imaginem ut est res ex hac materia, Sed imaginem ut est res ex hac materia, nullo modo debemus adorare. Et per hoc nullo modo debemus adorare. Et per hoc solvuntur tertium et quartum argumenta solvuntur tertium et quartum argumenta quæstionis principalis. Unde si crux sol- quæstionis principalis. Unde si crux sol- vatur, ita quod non repræsentet figuram vatur, ita quod non repræsentet figuram passionis,non debeo adorare adoratione passionis,non debeo adorare adoratione latriæ. latriæ.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod in AD PRIMUM ergo dicendum, quod in

1 II ad Corinth. VI, 16. 1 II ad Corinth. VI, 16.

tribus viris quos Abraham adoravit, tribus viris quos Abraham adoravit, quoad numerum repræsentabatur distin- quoad numerum repræsentabatur distin- ctio personalis, et quoad consensum uni- ctio personalis, et quoad consensum uni- tas essentiæ: sed hoc non sufficiebat tas essentiæ: sed hoc non sufficiebat adhuc sed quia apparitio eorum fuit ad adhuc sed quia apparitio eorum fuit ad hoc, ut talis distinctio Trinitatis et unita- hoc, ut talis distinctio Trinitatis et unita- tis Abraham in eis innotesceret. Et ideo tis Abraham in eis innotesceret. Et ideo si nobis tres apparerent non ad hoc mis- si nobis tres apparerent non ad hoc mis- si, non debemus adoratione latriæ ado- si, non debemus adoratione latriæ ado-

rare. rare.

: :

Si autem quæras, Unde Abraham hoc Si autem quæras, Unde Abraham hoc sciret? Dico, quod per revelationem, et sciret? Dico, quod per revelationem, et donum illud gratiæ quod discretio spiri- donum illud gratiæ quod discretio spiri- tuum vocatur. tuum vocatur.

AD ALIUD dicendum, quoniam Deum AD ALIUD dicendum, quoniam Deum latria non possumus adorare in imagine latria non possumus adorare in imagine quæ homo est, propter periculum ad- quæ homo est, propter periculum ad- junctum : quia vana gloria prope est junctum : quia vana gloria prope est nobis et ideo ille homo cito crederet nobis et ideo ille homo cito crederet se propter suam dignitatem adorari: sed se propter suam dignitatem adorari: sed ex contemplatione imaginis in ipso, et ex contemplatione imaginis in ipso, et præcipue ex gratia quæ apparet in eo bene præcipue ex gratia quæ apparet in eo bene possumus excitari ad adorandum Deum, possumus excitari ad adorandum Deum, sicut laudamus Deum in sanctis suis. sicut laudamus Deum in sanctis suis.

Ad 2 Ad 2

AD ALIUD dicendum, quod in templo Ad 3 et 4. AD ALIUD dicendum, quod in templo Ad 3 et 4. materiali non est periculum conjunctum materiali non est periculum conjunctum sicut in templo spirituali. Et si tu dicas, sicut in templo spirituali. Et si tu dicas, Ego adorabo occulte ita, quod ille ne- Ego adorabo occulte ita, quod ille ne- sciat. RESPONSIO, quod adhuc non est fa- sciat. RESPONSIO, quod adhuc non est fa- ciendum, eo quod sua imago non est ad ciendum, eo quod sua imago non est ad hoc statuta, ut referatur ad prototypum : hoc statuta, ut referatur ad prototypum : sed sicut ante dixi, tu potes ab ipsius si- sed sicut ante dixi, tu potes ab ipsius si- militudine quam habet ad Deum in na- militudine quam habet ad Deum in na- turalibus et in gratia excitari ad adoran- turalibus et in gratia excitari ad adoran-

dum. dum.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Dulia quid sit? Dulia quid sit?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, A, circa medium : « Est enim cujus- ibi, A, circa medium : « Est enim cujus- dam modi dulia, etc. » dam modi dulia, etc. »

ad contra. ad contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 6. IN III SENTENT. DIST. IX, A, ART. 6.

Hic enim quæritur, Quid sit dulia, et Hic enim quæritur, Quid sit dulia, et utrum una et eadem virtus sit cum la- utrum una et eadem virtus sit cum la- tria, et cui debetur? tria, et cui debetur?

Ex superius autem inducta auctoritate Ex superius autem inducta auctoritate ex primo de Trinitate et ex Littera hic ex primo de Trinitate et ex Littera hic trahitur diffinitio quam dant Magistri, trahitur diffinitio quam dant Magistri, quod «< dulia est honor vel servitus vel quod «< dulia est honor vel servitus vel cultus creaturæ debitus. » cultus creaturæ debitus. »

Videtur autem, quod creaturæ nullus Videtur autem, quod creaturæ nullus debeatur honor ex quo cecidit homo, nisi debeatur honor ex quo cecidit homo, nisi forte Angelis et Sanctis: quia forte Angelis et Sanctis: quia

1. Ita dicit Psalmus XLVIII, 13, 21: 1. Ita dicit Psalmus XLVIII, 13, 21: Ilomo, cum in honore esset, non intelle- Ilomo, cum in honore esset, non intelle- xit comparatus est jumentis, etc. Ergo xit comparatus est jumentis, etc. Ergo videtur, quod homini non debetur cultus videtur, quod homini non debetur cultus aliquis ergo multo minus inferiori crea- aliquis ergo multo minus inferiori crea- turæ quam homo sit : et ita videtur dif- turæ quam homo sit : et ita videtur dif- finitio falsa. finitio falsa.

2. Item, Si non debeo adorare homi- 2. Item, Si non debeo adorare homi- nem, ita quod Deum in ipso adorem pro- nem, ita quod Deum in ipso adorem pro- pter periculum adjunctum cum in ho- pter periculum adjunctum cum in ho- nore duliæ etiam sit periculum, non de- nore duliæ etiam sit periculum, non de- beo dulia adorare. beo dulia adorare.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Genes. xxIII, 7, Abraham adoravit co- Genes. xxIII, 7, Abraham adoravit co- ram populo terræ, et populum adoravit¹: ram populo terræ, et populum adoravit¹: et non est reprehensus, cum tamen illi et non est reprehensus, cum tamen illi essent peccatores. essent peccatores.

SOLUTIO. Dico, quod creaturæ quæ est SOLUTIO. Dico, quod creaturæ quæ est imago Dei, nisi sit depravata vitio con- imago Dei, nisi sit depravata vitio con- firmationis in malo, cultus debetur et firmationis in malo, cultus debetur et honor et hoc est quod dicit Apostolus, honor et hoc est quod dicit Apostolus, ad Roman. XIII, 7: Cui honorem, hono- ad Roman. XIII, 7: Cui honorem, hono- rem. Et alibi, Honore invicem prævenien- rem. Et alibi, Honore invicem prævenien- tes 2. Et religiosorum quorumdam mos tes 2. Et religiosorum quorumdam mos est omni fratri inclinare cum obvius fue- est omni fratri inclinare cum obvius fue- rit. rit.

AD ID ergo quod contra objicitur, di- AD ID ergo quod contra objicitur, di- cendum quod homo cadens recuperabili- cendum quod homo cadens recuperabili- ter non est comparatus jumentis in amis- ter non est comparatus jumentis in amis- sione imaginis, sed in amissione honoris sione imaginis, sed in amissione honoris gratiæ quem habuit super imaginem : et gratiæ quem habuit super imaginem : et ideo per necessitatem moriendi et poena- ideo per necessitatem moriendi et poena- litates jumentis comparatus est, non per litates jumentis comparatus est, non per hoc quod sibi nullus cultus debeatur, cum hoc quod sibi nullus cultus debeatur, cum

1 Genes. XXIII, 7: Surrexit Abraham, et ado- 1 Genes. XXIII, 7: Surrexit Abraham, et ado- ravit populum terræ, filios videlicet Heth. ravit populum terræ, filios videlicet Heth.

173 173

ipse adhuc secundum possibilitatem et ipse adhuc secundum possibilitatem et ordinem viæ possit pertingere ad sum- ordinem viæ possit pertingere ad sum- mum honorem beatitudinis æternæ 3. mum honorem beatitudinis æternæ 3.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile quia latria in se habet honorem mile quia latria in se habet honorem divinum, qui maximus est: sed non du- divinum, qui maximus est: sed non du- lia et ideo honor duliæ non elevat ho- lia et ideo honor duliæ non elevat ho- minem super se, ut elevetur cor ejus in minem super se, ut elevetur cor ejus in superbiam sicut latriæ nulla enim su- superbiam sicut latriæ nulla enim su- perbia est si homo recipit hoc quod de- perbia est si homo recipit hoc quod de- betur ei sed si sibi propter se attribuit, betur ei sed si sibi propter se attribuit, hoc est superbia. hoc est superbia.