630 630

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nis quæ habet malam causam, mala est: sed non omnis quæ bonam nis quæ habet malam causam, mala est: sed non omnis quæ bonam causam habet, bona est. Ideoque cum ex affectu dicitur nomen imponi causam habet, bona est. Ideoque cum ex affectu dicitur nomen imponi operi, in bonis operibus generaliter vera est hæc regula, sed in malis operi, in bonis operibus generaliter vera est hæc regula, sed in malis excipiuntur illa quæ per se mala sunt. Omnia ergo hominis opera secun- excipiuntur illa quæ per se mala sunt. Omnia ergo hominis opera secun- dum intentionem et causam judicantur bona vel mala, exceptis his quæ dum intentionem et causam judicantur bona vel mala, exceptis his quæ per se mala sunt, id est, quæ sine prævaricatione fieri nequeunt. per se mala sunt, id est, quæ sine prævaricatione fieri nequeunt.

D. Quidam dicunt prædicta non posse fieri bono fine. D. Quidam dicunt prædicta non posse fieri bono fine.

Quæ tamen quidam contendunt numquam habere bonam causam. Qui Quæ tamen quidam contendunt numquam habere bonam causam. Qui enim aliena furatur ut pauperibus tribuat, num pro bono (ut aiunt) fura- enim aliena furatur ut pauperibus tribuat, num pro bono (ut aiunt) fura- tur? Non enim bonum est aliena pauperibus erogare. Qui enim de rapina tur? Non enim bonum est aliena pauperibus erogare. Qui enim de rapina sacrificium Deo offert, idem facit, ut ait auctoritas, ac si filium in con- sacrificium Deo offert, idem facit, ut ait auctoritas, ac si filium in con- spectu patris victimet, vel sacrificium carnis Deo offerat. Abominabilis nem- spectu patris victimet, vel sacrificium carnis Deo offerat. Abominabilis nem- pe Deo est impiorum oblatio. Ita etiam et hominem per adulterium a pe Deo est impiorum oblatio. Ita etiam et hominem per adulterium a morte liberare, malum esse dicunt. Etsi enim bonum sit hominem a morte morte liberare, malum esse dicunt. Etsi enim bonum sit hominem a morte liberare, tamen sic hominem liberare, malum fore asserunt. Ideoque Au- liberare, tamen sic hominem liberare, malum fore asserunt. Ideoque Au- gustinus in superioribus dicunt temperasse sermonem cauteque locutum, gustinus in superioribus dicunt temperasse sermonem cauteque locutum, ubi ait: « Ea quæ constat esse peccata, nullo quasi bono fine, nulla velut ubi ait: « Ea quæ constat esse peccata, nullo quasi bono fine, nulla velut bona intentione facienda. » Non enim simpliciter dixit bono fine et bona bona intentione facienda. » Non enim simpliciter dixit bono fine et bona intentione, sed addidit quasi et velut: quia talia non fiunt bono fine et intentione, sed addidit quasi et velut: quia talia non fiunt bono fine et bona intentione, sed intentione quæ videtur bona, et fine qui putatur bo- bona intentione, sed intentione quæ videtur bona, et fine qui putatur bo- nus, sed non est. Nec ideo accepit Augustinus ista, ut aiunt, quin causas nus, sed non est. Nec ideo accepit Augustinus ista, ut aiunt, quin causas habeant malas: sed quia causas habent quæ videntur bonæ, sunt tamen habeant malas: sed quia causas habent quæ videntur bonæ, sunt tamen malæ. malæ.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid est indifferens? Quid est indifferens?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, « Sed Augustinus evidentissime docet, C, « Sed Augustinus evidentissime docet,

etc. » etc. »

Et quæruntur duo. Primo, Quid sit in- Et quæruntur duo. Primo, Quid sit in- differens? differens?

Secundo, An aliquid secundum Theo- Secundo, An aliquid secundum Theo- logum sit indifferens in operibus volunta- logum sit indifferens in operibus volunta- tis deliberativæ ? tis deliberativæ ?

AD PRIMUM sic : AD PRIMUM sic :

Indifferens quod ponitur inter bonum Indifferens quod ponitur inter bonum et malum, est quod nec bonum est nec et malum, est quod nec bonum est nec malum talia autem multa sunt in ope- malum talia autem multa sunt in ope- ribus hominum, sive sint boni, sive ribus hominum, sive sint boni, sive

contra. contra.

IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 3. IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 3.

mali, sicut comedere, bibere, movere mali, sicut comedere, bibere, movere manum, et hujusmodi: ergo indifferens manum, et hujusmodi: ergo indifferens videtur esse opus humanum a voluntate videtur esse opus humanum a voluntate procedens, quod nec est bonum, nec ma- procedens, quod nec est bonum, nec ma- lum. lum.

SED CONTRA hoc videtur esse, quod SED CONTRA hoc videtur esse, quod 1. Bonum et malum inter ea medium 1. Bonum et malum inter ea medium habent quæ sunt in eodem genere aliquo: habent quæ sunt in eodem genere aliquo: igitur necesse est, quod habeant eamdem igitur necesse est, quod habeant eamdem causam sed boni causa proxima, et si- causam sed boni causa proxima, et si- militer mali, est voluntas deliberativa: militer mali, est voluntas deliberativa: non ergo erit indifferens nisi quod pro- non ergo erit indifferens nisi quod pro- cedit a deliberatione, et nec est bonum cedit a deliberatione, et nec est bonum neque malum. neque malum.

2. Præterea, Est bonum naturæ, et 2. Præterea, Est bonum naturæ, et bonum moris: medium autem inter ali- bonum moris: medium autem inter ali- qua extrema debet esse ejusdem ordinis qua extrema debet esse ejusdem ordinis secundum naturam cum ipsis: ergo id secundum naturam cum ipsis: ergo id quod est bonum naturæ, non debet esse quod est bonum naturæ, non debet esse indifferens quod ponitur esse medium indifferens quod ponitur esse medium inter bonum et malum in moribus. Et hoc inter bonum et malum in moribus. Et hoc dictum sit contra quosdam qui ponunt in- dictum sit contra quosdam qui ponunt in- differens in bono naturæ, vel in bono in differens in bono naturæ, vel in bono in genere. genere.

3. Præterea, Si quodlibet quod non 3. Præterea, Si quodlibet quod non est bonum nec est malum in moribus, est bonum nec est malum in moribus, esset indifferens, jam manus et pedes et esset indifferens, jam manus et pedes et hujusmodi essent indifferentes, quod fal- hujusmodi essent indifferentes, quod fal- sum est ergo oportet, quod indifferens sum est ergo oportet, quod indifferens reducatur in idem genus causæ cum bo- reducatur in idem genus causæ cum bo- no et malo illa autem habent causam no et malo illa autem habent causam deliberativam : ergo indifferens actus deliberativam : ergo indifferens actus procederet a voluntate deliberativa, qui procederet a voluntate deliberativa, qui non est bonus nec malus. non est bonus nec malus.

SED CONTRA: Cum omne bonum a fine SED CONTRA: Cum omne bonum a fine sit bonum, et malum sit malum a priva- sit bonum, et malum sit malum a priva- tione finis, id quod neque est bonum ne- tione finis, id quod neque est bonum ne- que malum, est id quod caret ratione que malum, est id quod caret ratione justæ necessitatis et piæ utilitatis: ergo justæ necessitatis et piæ utilitatis: ergo est otiosum, quia Gregorius dicit, quod est otiosum, quia Gregorius dicit, quod << otiosum est id quod caret ratione justæ << otiosum est id quod caret ratione justæ necessitatis et piæ utilitatis : » otiosum necessitatis et piæ utilitatis : » otiosum autem in Scriptura reputatur peccatum ¹ : autem in Scriptura reputatur peccatum ¹ : ergo indifferens est peccatum : et pecca- ergo indifferens est peccatum : et pecca- tum est malum: ergo indifferens est ma- tum est malum: ergo indifferens est ma- lum, quod falsum est. lum, quod falsum est.

Item, Videtur indifferens idem esse Item, Videtur indifferens idem esse

1 Cf. præcipue, Eccli. XXXIII, 29, et Matth. 1 Cf. præcipue, Eccli. XXXIII, 29, et Matth.

631 631

quod vanum vel frustra: quia, ut dicit quod vanum vel frustra: quia, ut dicit Philosophus, « Vanum vel frustra est, Philosophus, « Vanum vel frustra est, quod est ad aliquem finem, et non in- quod est ad aliquem finem, et non in- cludit ipsum: » indifferens autem eo ipso cludit ipsum: » indifferens autem eo ipso quod potest bene fieri, est ad aliquem quod potest bene fieri, est ad aliquem finem, et non includit illum cum non fiat finem, et non includit illum cum non fiat bene ergo est idem quod vanum, ut vi- bene ergo est idem quod vanum, ut vi- detur. detur.

SOLUTIO. Dicendum, quod indifferens SOLUTIO. Dicendum, quod indifferens accipitur dupliciter, scilicet large, et pro- accipitur dupliciter, scilicet large, et pro- prie et hoc loquendo in moribus tan- prie et hoc loquendo in moribus tan- tum. Large dicitur indifferens omnis tum. Large dicitur indifferens omnis actus qui de se nec bonum virtutis nec actus qui de se nec bonum virtutis nec malum vitii determinat et hoc duplici- malum vitii determinat et hoc duplici- ter de se enim non determinat quantum ter de se enim non determinat quantum ad substantiam actus in se consideratam: ad substantiam actus in se consideratam: et sic omnis actus est indifferens, ut dicit et sic omnis actus est indifferens, ut dicit prima opinio et hoc modo non loquitur prima opinio et hoc modo non loquitur hic de indifferenti. Secundo modo adhuc hic de indifferenti. Secundo modo adhuc large dicitur indifferens actus voluntatis large dicitur indifferens actus voluntatis de sua forma nec bonum nec malum de- de sua forma nec bonum nec malum de- terminans, sed ordinabilis in utrumque terminans, sed ordinabilis in utrumque per intentionem: et ille actus procedit per intentionem: et ille actus procedit aliquando a voluntate justitiæ : sicut est aliquando a voluntate justitiæ : sicut est comedere, ire, moveri, et hujusmodi: et comedere, ire, moveri, et hujusmodi: et hoc modo iterum non loquitur de indif- hoc modo iterum non loquitur de indif- ferenti. Proprie autem dicitur indifferens ferenti. Proprie autem dicitur indifferens id quod procedit a voluntate deliberativa, id quod procedit a voluntate deliberativa, et nec est bonum nec est malum, sed et nec est bonum nec est malum, sed ordinabile in utrumque et hoc modo ordinabile in utrumque et hoc modo quæritur de indifferenti, quia hoc habet quæritur de indifferenti, quia hoc habet eamdem causam, et ordinatur in eodem eamdem causam, et ordinatur in eodem genere cum bono et malo in moribus: et genere cum bono et malo in moribus: et hoc nihil prohibet ponere secundum ethi- hoc nihil prohibet ponere secundum ethi- cum Philosophum sed an etiam secun- cum Philosophum sed an etiam secun- dum Theologum poni possit, erit quæstio dum Theologum poni possit, erit quæstio in sequenti problemate. in sequenti problemate.

AD ID quod primo objicitur, dicendum AD ID quod primo objicitur, dicendum quod illud est indifferens large acceptum : quod illud est indifferens large acceptum : ea autem quæ contra objiciuntur, proce- ea autem quæ contra objiciuntur, proce- dunt de indifferenti propriissime sumpto, dunt de indifferenti propriissime sumpto,

AD ID autem quod ulterius objicitur, AD ID autem quod ulterius objicitur, indifferens idem esse quod otiosum, sine indifferens idem esse quod otiosum, sine præjudicio videtur mihi proprie sumptum præjudicio videtur mihi proprie sumptum indifferens idem esse quod otiosum : sed indifferens idem esse quod otiosum : sed tamen non reputo semper otiosum actum tamen non reputo semper otiosum actum

XII, 36. XII, 36.

Solutio. Solutio.

632 632

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

voluntatis deliberativæ, quando non im- voluntatis deliberativæ, quando non im- mediate refertur in Deum: quia otiosum mediate refertur in Deum: quia otiosum est, quod caret ratione justæ necessitatis est, quod caret ratione justæ necessitatis aut piæ utilitatis. Justa autem necessitas aut piæ utilitatis. Justa autem necessitas naturæ, ut quæ requirit comedere, et bi- naturæ, ut quæ requirit comedere, et bi- bere et pia utilitas est quæcumque uti- bere et pia utilitas est quæcumque uti- litas circa se vel circa proximum, sicut litas circa se vel circa proximum, sicut sunt quædam circa se ex dilectione ad sunt quædam circa se ex dilectione ad tædium amovendum vel tristitiam, ut tædium amovendum vel tristitiam, ut ludi liciti, et symphoniæ, exercitationes, ludi liciti, et symphoniæ, exercitationes, et locutiones, et cantus, et hujusmodi : et locutiones, et cantus, et hujusmodi : propter quod et dicit Philosophus in propter quod et dicit Philosophus in II Ethicorum, quod circa delectabile II Ethicorum, quod circa delectabile quod in ludo est, medians quidem est Eu- quod in ludo est, medians quidem est Eu- trapeles, id est, bene moderatus, et dis- trapeles, id est, bene moderatus, et dis- positio Eutrapelia. Superfluitas autem positio Eutrapelia. Superfluitas autem Bomolochia : et qui habet eam, vocatur Bomolochia : et qui habet eam, vocatur Bomolochus. Qui autem deficit, vocatur Bomolochus. Qui autem deficit, vocatur yptos vel agrestis: et dispositio agricolia³. yptos vel agrestis: et dispositio agricolia³. Quæcumque autem fiunt talibus finibus Quæcumque autem fiunt talibus finibus sive in se, sive in proximo, non reputo sive in se, sive in proximo, non reputo indifferentia neque otiosa. Quæcumque indifferentia neque otiosa. Quæcumque autem a voluntate deliberante aliter pro- autem a voluntate deliberante aliter pro- cedunt, reputo otiosa et peccata, secun- cedunt, reputo otiosa et peccata, secun- dum quod vanum a Theologo peccatum dum quod vanum a Theologo peccatum reputatur. reputatur.

AD ID quod objicitur de vano, dicen- AD ID quod objicitur de vano, dicen- dum quod differt vanum proprie sumptum dum quod differt vanum proprie sumptum ab otioso indifferenti: quia vanum est re- ab otioso indifferenti: quia vanum est re- latum ad finem, sed non consequitur latum ad finem, sed non consequitur eum sed otiosum et indifferens carent eum sed otiosum et indifferens carent illa relatione. illa relatione.

Nota autem, quod sunt quidam circa Nota autem, quod sunt quidam circa hoc opinantes diversimode: quidam enim hoc opinantes diversimode: quidam enim dicunt, quod indifferens est proprie actus dicunt, quod indifferens est proprie actus voluntatis sive deliberantis, sive non, non voluntatis sive deliberantis, sive non, non relatus ad finem boni vel mali, nec de se relatus ad finem boni vel mali, nec de se determinans alterum eorum, sicut ire, determinans alterum eorum, sicut ire, exercitari, comedere, et hujusmodi. Sunt exercitari, comedere, et hujusmodi. Sunt enim quidam actus de se habentes bonum enim quidam actus de se habentes bonum finem, sicut credere, diligere, sperare et finem, sicut credere, diligere, sperare et hujusmodi. Et isti dicunt indifferens ali- hujusmodi. Et isti dicunt indifferens ali- quid esse et secundum Ethicum et secun- quid esse et secundum Ethicum et secun- dum Theologum. Alii dicunt, quod indiffe- dum Theologum. Alii dicunt, quod indiffe- rens non est actus procedens a voluntate rens non est actus procedens a voluntate quocumque modo se habente, sed a vo- quocumque modo se habente, sed a vo-

1 Εὐτραπλός, εὐτραπελία [εὐτραπής pro ευτρε 1 Εὐτραπλός, εὐτραπελία [εὐτραπής pro ευτρε πης. R. εὖ, τρέπω.] πης. R. εὖ, τρέπω.]

luntate deliberativa, per se neutrum ha- luntate deliberativa, per se neutrum ha- bens, id est, nec bonum nec malum, nec bens, id est, nec bonum nec malum, nec relatus in aliquid istorum et hoc dicunt relatus in aliquid istorum et hoc dicunt in verbo esse peccatum, eo quod verbum in verbo esse peccatum, eo quod verbum ad alterum est: sed non in opere, eo ad alterum est: sed non in opere, eo quod hoc non est ordinatum ad alterum. quod hoc non est ordinatum ad alterum. Et isti salva pace eorum nesciunt quid. Et isti salva pace eorum nesciunt quid. dicunt quia quando verbum dicitur ad dicunt quia quando verbum dicitur ad alterum, non dicitur ad alterum ut ad alterum, non dicitur ad alterum ut ad finem boni, sed dicitur ad alterum ut ma- finem boni, sed dicitur ad alterum ut ma- nifestans alteri intentionem loquentis : et nifestans alteri intentionem loquentis : et tunc secundum eumdem modum deter- tunc secundum eumdem modum deter- minatur factum et verbum voluntatis de- minatur factum et verbum voluntatis de- liberativa. Unde et bene dicit Gregorius: liberativa. Unde et bene dicit Gregorius: « Quod verbum condemnavit, non est « Quod verbum condemnavit, non est credendum quod verbum permiserit, cum credendum quod verbum permiserit, cum majus sit factum quam verbum. » Tertii majus sit factum quam verbum. » Tertii tenent opinionem supra determinatam, tenent opinionem supra determinatam, quod sit indifferens idem otioso, secun- quod sit indifferens idem otioso, secun- dum quod stricte sumitur indifferens: et dum quod stricte sumitur indifferens: et ideo non est magna diversitas inter pri- ideo non est magna diversitas inter pri- mam opinionem et tertiam. mam opinionem et tertiam.

De hoc tamen in sequenti problemate, De hoc tamen in sequenti problemate, et de multis aliis plura inveniuntur in et de multis aliis plura inveniuntur in alio tractatu nostro de Virtutibus, quæ- alio tractatu nostro de Virtutibus, quæ- stione de bono in genere. stione de bono in genere.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum secundum Theologum sit aliquid Utrum secundum Theologum sit aliquid indifferens in operibus voluntatis deli- indifferens in operibus voluntatis deli- berativæ ? berativæ ?

Secundo quæritur, An secundum Theo- Secundo quæritur, An secundum Theo- logum aliquid sit indifferens in operibus logum aliquid sit indifferens in operibus voluntatis deliberativæ ? voluntatis deliberativæ ?

Et videtur, quod nihil omnino : quia Et videtur, quod nihil omnino : quia 1. Dicit Apostolus ad Coloss. 11, 17: 1. Dicit Apostolus ad Coloss. 11, 17: Omne quodcumque facitis in verbo aut. Omne quodcumque facitis in verbo aut. in opere, omnia in nomine Domini no- in opere, omnia in nomine Domini no- stri Jesu Christi, gratias agentes Deo et stri Jesu Christi, gratias agentes Deo et Patri per ipsum. Aut ergo impletur præ- Patri per ipsum. Aut ergo impletur præ-

2 Βωμολοχία, βωμολοχος [βωμός, λόχος.] 2 Βωμολοχία, βωμολοχος [βωμός, λόχος.] ['Arp, r.] ['Arp, r.]

3 3

IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 4.

ceptum Apostoli, et tunc fit bene aut ceptum Apostoli, et tunc fit bene aut · non impletur, et tunc fit male, quia omit- · non impletur, et tunc fit male, quia omit- titur ergo videtur, quod nihil fiat indif- titur ergo videtur, quod nihil fiat indif- ferens. ferens.

2. Idem concluditur per hoc quod dicit, 2. Idem concluditur per hoc quod dicit, I ad Corinth. x, 31: Sive manducatis, si- I ad Corinth. x, 31: Sive manducatis, si- ve bibitis, etc., omnia in gloriam Dei fa- ve bibitis, etc., omnia in gloriam Dei fa- cite, Infra, ejusdem, xiv, 40: Omnia ho- cite, Infra, ejusdem, xiv, 40: Omnia ho- neste et secundum ordinem fiant, scilicet neste et secundum ordinem fiant, scilicet in vobis. in vobis.

3. Item, Bernardus dicit, quod stare in 3. Item, Bernardus dicit, quod stare in via Dei, retrocedere est : si autem aliquis via Dei, retrocedere est : si autem aliquis indifferenter agit, ille stat: ergo retroce- indifferenter agit, ille stat: ergo retroce- dit ergo indifferenter agere, est retroce- dit ergo indifferenter agere, est retroce- dere et hoc est malum: ergo indifferens dere et hoc est malum: ergo indifferens est malum. est malum.

4. Item, Dicit Dominus: Dico vobis 4. Item, Dicit Dominus: Dico vobis quoniam omne verbum otiosum quod lo- quoniam omne verbum otiosum quod lo- cuti fuerint homines, reddent rationem cuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die judicii 1. Et Gregorius dicit, de eo in die judicii 1. Et Gregorius dicit, << multo magis de facto. » Cum igitur hoc << multo magis de facto. » Cum igitur hoc sit idem quod indifferens proprie sump- sit idem quod indifferens proprie sump- tum, ut prius patuit, videtur nihil esse tum, ut prius patuit, videtur nihil esse indifferens apud Theologum: sed multa indifferens apud Theologum: sed multa mala vel bona. mala vel bona.

5. Item, Hoc videtur per illud: Aut fa- 5. Item, Hoc videtur per illud: Aut fa- cite arborem bonam, et fructum ejus bo- cite arborem bonam, et fructum ejus bo- num aut facite arborem malam, et fru- num aut facite arborem malam, et fru- ctum ejus malum 2. Ergo videtur, quod ctum ejus malum 2. Ergo videtur, quod malus homo omnes actus proferat malos, malus homo omnes actus proferat malos, et bonus bonos proferat actus. Cum igi- et bonus bonos proferat actus. Cum igi- tur sine medio omnis homo sit bonus vel tur sine medio omnis homo sit bonus vel malus, videtur omnis actus bonus vel malus, videtur omnis actus bonus vel malus esse. malus esse.

6. Item, Nemo potest duobus dominis 6. Item, Nemo potest duobus dominis servire³: ergo necesse est in quolibet opere servire³: ergo necesse est in quolibet opere servire alteri sine medio: si ergo opus servire alteri sine medio: si ergo opus non est de servitute Dei, id est, bonum, non est de servitute Dei, id est, bonum, sine medio videtur esse de servitute dia- sine medio videtur esse de servitute dia- boli. boli.

7. Item, Nihil est medium inter retri- 7. Item, Nihil est medium inter retri- butiones et poenas: ergo nihil debet esse butiones et poenas: ergo nihil debet esse medium inter merita pœnarum et retribu- medium inter merita pœnarum et retribu- tionum sed bona opera sunt causæ retri- tionum sed bona opera sunt causæ retri- butionum, mala autem pœnarum : ergo butionum, mala autem pœnarum : ergo

1 Matth. x11, 36. 1 Matth. x11, 36.

2 Ibidem, 7. 33. 2 Ibidem, 7. 33.

3 Ibidem, vi, 24. 3 Ibidem, vi, 24.

633 633

nihil est medium inter bonum et malum nihil est medium inter bonum et malum opus ergo nihil est indifferens, ut vide- : opus ergo nihil est indifferens, ut vide- :

tur. tur.

8. Item, Si Adam perstitisset in primo 8. Item, Si Adam perstitisset in primo statu, omnia in Deum opera sua retu- statu, omnia in Deum opera sua retu- lisset ergo quod non refert, hoc est ex lisset ergo quod non refert, hoc est ex peccato: sed quod ex peccato est, malum peccato: sed quod ex peccato est, malum est ergo non referre est malum: et ita est ergo non referre est malum: et ita non relatum est malum: ergo indifferens non relatum est malum: ergo indifferens est malum. est malum.

2 2

9. Item, Augustinus dicit *, quod « uti 9. Item, Augustinus dicit *, quod « uti est id quod in facultatem venerit, ad aliud est id quod in facultatem venerit, ad aliud referre quo fruendum est, alias abuti et referre quo fruendum est, alias abuti et non uti est » ergo quod non refert abu- non uti est » ergo quod non refert abu- titur: sed indifferens cum procedit a vo- titur: sed indifferens cum procedit a vo- luntate deliberativa, ut habitum est, as- luntate deliberativa, ut habitum est, as- sumitur in facultatem voluntatis : ergo sumitur in facultatem voluntatis : ergo aut referendum est ad aliud, aut suus usus aut referendum est ad aliud, aut suus usus est abusus et si refertur ad aliud, indu- est abusus et si refertur ad aliud, indu- cit rationem boni: si autem est abusus, cit rationem boni: si autem est abusus, efficitur malum: ergo numquam manet efficitur malum: ergo numquam manet indifferens. indifferens.

: :

10. Item, Augustinus: « Id quod pec- 10. Item, Augustinus: « Id quod pec- catum dicimus, non est concupiscentia. catum dicimus, non est concupiscentia. rerum malarum, sed desertio melioris : » rerum malarum, sed desertio melioris : » sed indifferens deserit melius: ergo in- sed indifferens deserit melius: ergo in- differens est peccatum, ut videtur. differens est peccatum, ut videtur.

11. Item, Ratio est rex in regno ani- 11. Item, Ratio est rex in regno ani- mæ ergo debet omnia referre in Deum, mæ ergo debet omnia referre in Deum, vel omittit in regendo: relata autem in vel omittit in regendo: relata autem in Deum sunt bona, omissa autem mala: Deum sunt bona, omissa autem mala: ergo omnia quæ sunt sub suo regimine, ergo omnia quæ sunt sub suo regimine, sunt bona vel mala. sunt bona vel mala.

Item, Deus est Alpha et Omega, prin- Item, Deus est Alpha et Omega, prin- cipium et finis omnium ³ : ergo quidquid cipium et finis omnium ³ : ergo quidquid est ab eo ut principio, si non intendit in est ab eo ut principio, si non intendit in ipsum ut est finis, illud remanet imperfe- ipsum ut est finis, illud remanet imperfe- ctum sed indifferens actus est ab ipso, ctum sed indifferens actus est ab ipso, ut a principio: ergo si non refertur in ut a principio: ergo si non refertur in ipsum, ut in finem, remanet imperfectum ipsum, ut in finem, remanet imperfectum in moribus: quod autem privatur fine in moribus: quod autem privatur fine perficiente, est malum: ergo indifferens perficiente, est malum: ergo indifferens est malum. est malum.

SED SI hoc concedatur, SED SI hoc concedatur, 1. Videtur quod Sancti multum pec- 1. Videtur quod Sancti multum pec-

4 S. AUGUSTINUS, Lib. X. de Trinitate, cap. 11. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. X. de Trinitate, cap. 11. 5 Apocal. XXII, 13: Ego sum Alpha et Omega, 5 Apocal. XXII, 13: Ego sum Alpha et Omega, primus et novissimus, principium et finis. primus et novissimus, principium et finis.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

634 634

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cant: nemo enim est qui omnes motus cant: nemo enim est qui omnes motus suos voluntarios in Deum referat: ergo suos voluntarios in Deum referat: ergo tota die peccant Sancti, ut videtur. tota die peccant Sancti, ut videtur.

Si dicas, quod verbum Apostoli non est Si dicas, quod verbum Apostoli non est præceptum, sed consilium 1. CONTRA hoc præceptum, sed consilium 1. CONTRA hoc est, quod loquitur non hominibus qui- est, quod loquitur non hominibus qui- busdam, sed omnibus: nec de operibus busdam, sed omnibus: nec de operibus quibusdam, sed de omnibus, ut comedere, quibusdam, sed de omnibus, ut comedere, et bibere, sine quibus nullus homo vivit. et bibere, sine quibus nullus homo vivit. Præterea, ex modo loquendi videtur, Præterea, ex modo loquendi videtur, quod et opera naturæ in Deum referre quod et opera naturæ in Deum referre debeamus quia comedere et bibere sunt debeamus quia comedere et bibere sunt opera naturæ, cum tamen concessum sit, opera naturæ, cum tamen concessum sit, quod in illis aliquid potest esse indiffe- quod in illis aliquid potest esse indiffe-

rens. rens.

2. Item, Si esset consilium, ad minus 2. Item, Si esset consilium, ad minus oporteret quod aliqui implerent sicut per- oporteret quod aliqui implerent sicut per- fecti et videmus, quod nullus implet. fecti et videmus, quod nullus implet.

3. Si dicas secundum quosdam, quod 3. Si dicas secundum quosdam, quod est quoddam præceptum quod obligat est quoddam præceptum quod obligat habitu, sed non actu, id est, quod habi- habitu, sed non actu, id est, quod habi- tualiter referatur, non in actu, id est, tualiter referatur, non in actu, id est, quod nihil contra gloriam Dei fiat: sed quod nihil contra gloriam Dei fiat: sed talia sunt opera referibilia ad gloriam talia sunt opera referibilia ad gloriam Dei. CONTRA: Secundum hoc enim dor- Dei. CONTRA: Secundum hoc enim dor- miens impleret præceptum illud, quia ni- miens impleret præceptum illud, quia ni- hil facit contra præceptum Dei: sed om- hil facit contra præceptum Dei: sed om- nia sua referibilia sunt ad gloriam Dei: nia sua referibilia sunt ad gloriam Dei: quidquid autem implet præceptum Dei, quidquid autem implet præceptum Dei, meretur ergo dormiens actu meretur, meretur ergo dormiens actu meretur, quod falsum est. quod falsum est.

4. Item, Præceptum de se respicit opus 4. Item, Præceptum de se respicit opus quod est in potestate nostra, et non ha- quod est in potestate nostra, et non ha- bitum ergo nihil est dictu, quod habi- bitum ergo nihil est dictu, quod habi- tualiter, et non actualiter obliget. tualiter, et non actualiter obliget.

EX ISTA autem disputatione videtur ul- EX ISTA autem disputatione videtur ul- terius sequi, quod terius sequi, quod

1. Religiosi et quicumque alii omnia 1. Religiosi et quicumque alii omnia singularia opera teneantur referre in singularia opera teneantur referre in Deum, vel non erunt meritoria, sed de- Deum, vel non erunt meritoria, sed de- meritoria quod valde difficile est susti- meritoria quod valde difficile est susti- nere, quia nemo talis invenitur. nere, quia nemo talis invenitur.

2. Præterea, Si tenemur omnia referre 2. Præterea, Si tenemur omnia referre in Deum ergo et venialia peccata. in Deum ergo et venialia peccata.

1 Cf. Ad Coloss. II, 17; I ad Corinth. x, 31. 1 Cf. Ad Coloss. II, 17; I ad Corinth. x, 31.

SOLUTIO. SOLUTIO.

Sine præjudicio loquendo Solutio Sine præjudicio loquendo Solutio

non video qualiter secundum dicta San- non video qualiter secundum dicta San- ctorum possit sustineri aliquid esse in- ctorum possit sustineri aliquid esse in- differens in operibus voluntatis delibera- differens in operibus voluntatis delibera- tivæ quia aut erit otiosum, et tunc re- tivæ quia aut erit otiosum, et tunc re- putatur malum in Evangelio: aut erit putatur malum in Evangelio: aut erit relatum, et tunc erit meritorium: et ideo relatum, et tunc erit meritorium: et ideo concedo prima quatuor argumenta. concedo prima quatuor argumenta.

: :

: :

AD QUINTUM autem dicendum, quod AD QUINTUM autem dicendum, quod non valet bene enim potest esse, quod non valet bene enim potest esse, quod homo malus faciat opus non malum: homo malus faciat opus non malum: sicut si dat eleemosynam propter Deum, sicut si dat eleemosynam propter Deum, quia non idem est bonum quod merito- quia non idem est bonum quod merito- rium sed potest esse bonum de genere rium sed potest esse bonum de genere bonorum, ut dicunt Magistri. Quod au- bonorum, ut dicunt Magistri. Quod au- tem dicitur, Aut facite, etc. Dicendum, tem dicitur, Aut facite, etc. Dicendum, quod arbor non dicitur hic homo agens quod arbor non dicitur hic homo agens vel voluntas quæ est instrumentum, sed vel voluntas quæ est instrumentum, sed dicitur ibi arbor fructus voluntatis : et dicitur ibi arbor fructus voluntatis : et hoc verum est: quia a tali actu interiori hoc verum est: quia a tali actu interiori per se non procedit nisi de similitudine per se non procedit nisi de similitudine fructus, sed ab homine ipso potest pro- fructus, sed ab homine ipso potest pro- cedere ut malum et bonum. cedere ut malum et bonum.

: :

Ad 1, 2, Ad 1, 2,

et 4. et 4.

Ad 5, Ad 5,

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio Ad 6 AD ALIUD dicendum, quod illa objectio Ad 6 nihil valet quia intelligitur, quod uno nihil valet quia intelligitur, quod uno opere non potest aliquis in contraria in- opere non potest aliquis in contraria in- tendere unde dicit Glossa, quod intelli- tendere unde dicit Glossa, quod intelli- gitur de dominis contraria præcipienti- gitur de dominis contraria præcipienti- bus sed tamen uno opere posset tendere bus sed tamen uno opere posset tendere in unum secundum quod est de genere in unum secundum quod est de genere bonorum, et per aliud tendere in aliud bonorum, et per aliud tendere in aliud quod per se est malum. quod per se est malum.

: :

AD ALIUD dicendum, quod nihil est AD ALIUD dicendum, quod nihil est medium meo judicio quoad actus volun- medium meo judicio quoad actus volun- tatis deliberativæ : quia illud quod vide- tatis deliberativæ : quia illud quod vide- batur esse medium, accipit condemnatio- batur esse medium, accipit condemnatio- nem mali, sed non quoad omnes actus nem mali, sed non quoad omnes actus voluntatis, ut patet ex prius habitis. voluntatis, ut patet ex prius habitis.

AD ALIUD dicendum, quod non tene- AD ALIUD dicendum, quod non tene- mur ad ea omnia quæ habuissemus in mur ad ea omnia quæ habuissemus in statu primi hominis, si stetisset. Et licet statu primi hominis, si stetisset. Et licet aliqua causata sint ex peccato, ut neces- aliqua causata sint ex peccato, ut neces- sitas moriendi, et hujusmodi pœnalitates, sitas moriendi, et hujusmodi pœnalitates, tamen per occupationem non omnia tene- tamen per occupationem non omnia tene- mur referre in Deum, nisi fiant voluntate mur referre in Deum, nisi fiant voluntate deliberante sed subita vel non cogitante deliberante sed subita vel non cogitante non tenemur, et illa non est causa indif- non tenemur, et illa non est causa indif-

: :

Ad 7 Ad 7

Ad 8 Ad 8

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

"Ad object. 1. "Ad object. 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 4.

ferentis proprie loquendo, sed voluntas ferentis proprie loquendo, sed voluntas deliberativa, ut prius dictum est. deliberativa, ut prius dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod uti est actus AD ALIUD dicendum, quod uti est actus voluntatis deliberativæ : non tamen dico, voluntatis deliberativæ : non tamen dico, quod abutatur si non refert: sed si re- quod abutatur si non refert: sed si re- fert in oppositum, tunc abutitur : et hujus fert in oppositum, tunc abutitur : et hujus ratio patebit in sequentibus hujus ejus- ratio patebit in sequentibus hujus ejus- dum problematis. dum problematis.

AD ALIUD dicendum, quod desertio me- AD ALIUD dicendum, quod desertio me- liorum rerum non est nisi per aversio- liorum rerum non est nisi per aversio- nem actualem: et hæc aversio non est nem actualem: et hæc aversio non est nisi per conversionem ad oppositum. nisi per conversionem ad oppositum.

AD ALIUD dicendum, quod indifferens AD ALIUD dicendum, quod indifferens actus est a Deo, sicut omnis actus : non actus est a Deo, sicut omnis actus : non tamen oportet, quod actu referatur in tamen oportet, quod actu referatur in Deum quia habet perfectionem secun- Deum quia habet perfectionem secun- dum naturam et relatio illa non daret dum naturam et relatio illa non daret illi perfectionem secundum naturam, sed illi perfectionem secundum naturam, sed secundum bene esse tantum et illud secundum bene esse tantum et illud dicitur esse perfectum quod est comple- dicitur esse perfectum quod est comple- tum secundum esse: tamen verum est, tum secundum esse: tamen verum est, quod vanus remanet non relatus, ut infra quod vanus remanet non relatus, ut infra patebit. patebit.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, sine præjudicio dico, quod est præcep- sine præjudicio dico, quod est præcep- tum verbi Apostoli: sed cum sit affirma- tum verbi Apostoli: sed cum sit affirma- tivum, non obligat ad semper, licet obli- tivum, non obligat ad semper, licet obli- get semper. Dico autem, quod obligat get semper. Dico autem, quod obligat pro loco et tempore: et locus et tempus pro loco et tempore: et locus et tempus sunt, quando cogitat actu, quod talis sunt, quando cogitat actu, quod talis actus referibilis est, et meritorius esse pot- actus referibilis est, et meritorius esse pot- est si referatur. Sed adhuc præceptum est si referatur. Sed adhuc præceptum tunc violatur duobus modis, scilicet per tunc violatur duobus modis, scilicet per voluntatem tendentem in oppositam re- voluntatem tendentem in oppositam re- lationem et hæc est voluntas contem- lationem et hæc est voluntas contem- nens Dei honorem relatione illa, et tunc nens Dei honorem relatione illa, et tunc transgreditur mortaliter et violat præ- transgreditur mortaliter et violat præ- ceptum. Omittitur etiam per voluntatem ceptum. Omittitur etiam per voluntatem simpliciter et tunc puto, quod vanum simpliciter et tunc puto, quod vanum manet opus illud, et fit veniale, et non fit manet opus illud, et fit veniale, et non fit contra præceptum, sed præter gloriam contra præceptum, sed præter gloriam Dei facimus. Et sic patet, quod a multis Dei facimus. Et sic patet, quod a multis impletur mandatum : et a quibus non impletur mandatum : et a quibus non impletur, ii non semper mortaliter pec- impletur, ii non semper mortaliter pec-

cant. cant.

AD ID autem quod contra objicitur, di- AD ID autem quod contra objicitur, di- cendum quod opera talia quamvis sint cendum quod opera talia quamvis sint

1 I ad Corinth. x, 31, et ad Coloss. ii, 17, et 1 I ad Corinth. x, 31, et ad Coloss. ii, 17, et

635 635

naturæ, tamen ordinabilia sunt a volun- naturæ, tamen ordinabilia sunt a volun- tate deliberante et in tali casu loquitur tate deliberante et in tali casu loquitur Apostolus. Apostolus.

AD ALIUD dicendum, quod ordinans AD ALIUD dicendum, quod ordinans non habet actualem voluntatem: sed is- non habet actualem voluntatem: sed is- tud peccatum habet voluntatem actu de- tud peccatum habet voluntatem actu de- liberantem, ut dictum est: et ideo con- liberantem, ut dictum est: et ideo con- tra voluntatem Dei: ut facere est in dor- tra voluntatem Dei: ut facere est in dor- miente privatio pura: in vigilante autem miente privatio pura: in vigilante autem si refertur, tunc ponit meritum actuale. si refertur, tunc ponit meritum actuale. Si autem non refert, tunc ponit aliquid Si autem non refert, tunc ponit aliquid fieri contra mandatum vel præter man- fieri contra mandatum vel præter man- datum, ut dictum est: et ideo in uno datum, ut dictum est: et ideo in uno casu potest esse peccatum grave, in alio casu potest esse peccatum grave, in alio autem otiosum, quod et malum reputatur autem otiosum, quod et malum reputatur a Sanctis. a Sanctis.

Per hoc etiam patet solutio ad se- Per hoc etiam patet solutio ad se- quens. quens.

Ad object. Ad object. 3 et 4. 3 et 4.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. quod sufficit universalis relatio: sicut quod sufficit universalis relatio: sicut verbi gratia, si totum se devovit, omnia verbi gratia, si totum se devovit, omnia opera sunt relata in illa relatione, nisi opera sunt relata in illa relatione, nisi actualiter in aliquo opere malo fiat re- actualiter in aliquo opere malo fiat re- vocatio relationis illius: sicut si dica- vocatio relationis illius: sicut si dica- mus, devovit Deo centum marcas, et mus, devovit Deo centum marcas, et per singulos dies dat singulos denarios, per singulos dies dat singulos denarios, non oportet quod omni die referat : quia non oportet quod omni die referat : quia relatio sufficit nisi revocetur et est simile relatio sufficit nisi revocetur et est simile in his quæ feruntur motu violento, in in his quæ feruntur motu violento, in quibus prima vis motiva non semper con- quibus prima vis motiva non semper con- jungitur, sed multiplicatur in medio, et jungitur, sed multiplicatur in medio, et

manet. manet.

AD ALIUD dicendum, quod non valet: AD ALIUD dicendum, quod non valet: quia peccatum veniale est dispositio ad quia peccatum veniale est dispositio ad malum et ideo non est referibile: di- malum et ideo non est referibile: di- ctum autem Apostoli intelligitur de his ctum autem Apostoli intelligitur de his quæ per naturam ad gloriam Dei sunt or- quæ per naturam ad gloriam Dei sunt or- dinata. dinata.

pluries alibi. pluries alibi.

Ad 2. Ad 2.

636 636

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum unus et idem numero actus potest Utrum unus et idem numero actus potest esse bonus et malus ? esse bonus et malus ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, circa finem : « In quibus aliqui ibi, C, circa finem : « In quibus aliqui ponunt actum Judæorum, qui crucifi- ponunt actum Judæorum, qui crucifi- gendo, etc. » gendo, etc. »

Videtur enim sequi ex hoc quod Videtur enim sequi ex hoc quod unus numero actus possit esse bonus et unus numero actus possit esse bonus et malus. malus.

1. Unus enim numero actus fuit crucifi- 1. Unus enim numero actus fuit crucifi- xio Judæorum et ideo placuit passio xio Judæorum et ideo placuit passio Christi Judæis, et actus Judæorum dis- Christi Judæis, et actus Judæorum dis- plicuit Deo ergo idem placuit et displi- plicuit Deo ergo idem placuit et displi- cuit: nihil autem placet Deo nisi bonum, cuit: nihil autem placet Deo nisi bonum, nihil displicet nisi malum. nihil displicet nisi malum.

2. Item, Hoc etiam videtur in multis 2. Item, Hoc etiam videtur in multis exemplis, sicut in omnibus tentationibus exemplis, sicut in omnibus tentationibus Sanctorum quæ ex parte tentantium dis- Sanctorum quæ ex parte tentantium dis- plicent, et ex parte patientium placent, plicent, et ex parte patientium placent, cum tamen una et eadem numero sit cum tamen una et eadem numero sit actio. actio.

3. Item, Præcipit dominus bonus servo 3. Item, Præcipit dominus bonus servo malo ut det eleemosynam, et ille dat malo ut det eleemosynam, et ille dat eam mala voluntate: illa datio est una eam mala voluntate: illa datio est una numero, et meritoria domino, et deme- numero, et meritoria domino, et deme- ritoria servo ergo eadem actio est bona ritoria servo ergo eadem actio est bona et mala. et mala.

4. Item, Hæc objectio est de suffragiis 4. Item, Hæc objectio est de suffragiis quæ fiunt pro mortuis bonis a vivis ma- quæ fiunt pro mortuis bonis a vivis ma- lis, in quibus una numero actio videtur lis, in quibus una numero actio videtur esse meritoria diminutionis pœnæ, et non esse meritoria diminutionis pœnæ, et non meritoria. Si dicas, quod hoc non est in- meritoria. Si dicas, quod hoc non est in- conveniens respectu diversorum. Hoc ni- conveniens respectu diversorum. Hoc ni- hil est quia bonum et malum sunt for- hil est quia bonum et malum sunt for- mæ absolute inhærentes, et non in com- mæ absolute inhærentes, et non in com- paratione ad alterum : paratione ad alterum : ergo videtur, ergo videtur, quod actio quæ alicui est bona, in se sit quod actio quæ alicui est bona, in se sit bona et quæ alicui sit mala, in se est bona et quæ alicui sit mala, in se est mala ergo eadem numero actio est in mala ergo eadem numero actio est in

se mala, et in se bona, quod impossibile se mala, et in se bona, quod impossibile est. est.

5. Præterea, Videtur hoc verificari de 5. Præterea, Videtur hoc verificari de aliquo actu continuo, quem aliquis primo aliquo actu continuo, quem aliquis primo facit propter Deum, et postea antequam facit propter Deum, et postea antequam finiat, convertit intentionem ad inanem finiat, convertit intentionem ad inanem gloriam tunc enim actus est unus, quia gloriam tunc enim actus est unus, quia agens unus, et tempus unum, et termi- agens unus, et tempus unum, et termi- nus motus unus: et tamen est primo bo- nus motus unus: et tamen est primo bo- nus, et postea malus: ergo una numero nus, et postea malus: ergo una numero actio potest esse bona et mala, quod vi- actio potest esse bona et mala, quod vi- detur esse impossibile, cum bonum et detur esse impossibile, cum bonum et malum sunt opposita, vel ut contraria, malum sunt opposita, vel ut contraria, vel ut privatio et habitus, ut supra de- vel ut privatio et habitus, ut supra de- terminatum est. terminatum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod meo judicio Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod meo judicio Solutio unus et idem actus sic positus ut idem unus et idem actus sic positus ut idem sumatur in essentia, non potest esse si- sumatur in essentia, non potest esse si- mul bonus et malus. mul bonus et malus.

AD PRIMUM ergo et secundum dicen- Ad 1 et AD PRIMUM ergo et secundum dicen- Ad 1 et dum, quod non est idem actio et passio : dum, quod non est idem actio et passio : quia actio est in agente sicut accidens in quia actio est in agente sicut accidens in subjecto, licet sit ab ipso sicut a causa: subjecto, licet sit ab ipso sicut a causa: et ideo licet passio placeat, non oportet et ideo licet passio placeat, non oportet quod actio placeat: quia non sunt idem quod actio placeat: quia non sunt idem essentialiter, licet simul sint, et unum essentialiter, licet simul sint, et unum efficiatur ab altero. efficiatur ab altero.

AD ALIUD dicendum, quod ibi sunt duæ AD ALIUD dicendum, quod ibi sunt duæ actiones realiter, scilicet voluntas dandi actiones realiter, scilicet voluntas dandi in domino, et voluntas non dandi in ser- in domino, et voluntas non dandi in ser- vo et ideo domini actio est simpliciter vo et ideo domini actio est simpliciter bona sed actio servi habet duo, scilicet bona sed actio servi habet duo, scilicet essentiam actionis secundum quod est in essentiam actionis secundum quod est in agente et ab ipso, et hæc est absolute agente et ab ipso, et hæc est absolute mala et actum ipsum, et hoc per au- mala et actum ipsum, et hoc per au- ctoritatem domini, licet ministerium sit ctoritatem domini, licet ministerium sit servi et hoc est bonum secundum quod servi et hoc est bonum secundum quod auctoritas est, et rectum est illud mini- auctoritas est, et rectum est illud mini- sterium, licet absolute sit malum. sterium, licet absolute sit malum.

AD ALIUD dicendum, quod opus suffra- AD ALIUD dicendum, quod opus suffra- gii factum per malum, habet primum gii factum per malum, habet primum motivum illum qui est in purgatorio, et motivum illum qui est in purgatorio, et illius gratia informat actum ipsum : sed illius gratia informat actum ipsum : sed actio ipsa substantialiter est mala et de- actio ipsa substantialiter est mala et de- meritoria facienti, vel ad minus non meritoria facienti, vel ad minus non bona. bona.

AD ALIUD dicendum, quod in tali ac- AD ALIUD dicendum, quod in tali ac- tione sunt duæ actiones morales, licet tione sunt duæ actiones morales, licet

Ad 3. Ad 3.

Ad 4, Ad 4,

Ad 5. Ad 5.

IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 5. IN II SENTENT. DIST. XL, D, ART. 5.

una sit naturaliter: et quoad diversas una sit naturaliter: et quoad diversas sui partes ab intentione diversimode in- sui partes ab intentione diversimode in- formatur est enim in moribus intentio formatur est enim in moribus intentio

principaliter movens : et cum ibi sint principaliter movens : et cum ibi sint

637 637

duæ intentiones, sunt duo moventia, et duæ intentiones, sunt duo moventia, et ad duo moventia sequuntur duæ actio- ad duo moventia sequuntur duæ actio- nes, et non una. nes, et non una.

638 638

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO XLI. DISTINCTIO XLI.

Qualiter ex obliquitate intentionis habeat fieri opus malum ? Qualiter ex obliquitate intentionis habeat fieri opus malum ?

A. An omnis intentio vel actio eorum qui carent fide, sit mala? A. An omnis intentio vel actio eorum qui carent fide, sit mala?

Cumque intentio ut supra dictum est, bonum opus faciat, ct fides inten- Cumque intentio ut supra dictum est, bonum opus faciat, ct fides inten- tionem dirigat: non immerito quæri potest, utrum omnis intentio, omne- tionem dirigat: non immerito quæri potest, utrum omnis intentio, omne- que illorum opus malum sit, qui fidem non habent ? Si enim fides intentio- que illorum opus malum sit, qui fidem non habent ? Si enim fides intentio- nem dirigit, et intentio bonum opus facit, ubi non est fides, nec intentio nem dirigit, et intentio bonum opus facit, ubi non est fides, nec intentio bona nec opus bonum esse videtur. Quod a quibusdam non irrationabiliter bona nec opus bonum esse videtur. Quod a quibusdam non irrationabiliter adstruitur, qui dicunt omnes actiones et voluntates hominis sine fide malas adstruitur, qui dicunt omnes actiones et voluntates hominis sine fide malas esse, quæ fide habita bonæ existunt: unde Apostolus ait, Omne quod non esse, quæ fide habita bonæ existunt: unde Apostolus ait, Omne quod non est ex fide, peccatum est *. Quod exponens Augustinus ait: Omnis infide- est ex fide, peccatum est *. Quod exponens Augustinus ait: Omnis infide- lium vita peccatum est, et nihil bonum est sine summo bono: ubi deest lium vita peccatum est, et nihil bonum est sine summo bono: ubi deest agnitio æternæ veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis moribus 2. Et Ja- agnitio æternæ veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis moribus 2. Et Ja- cobus in epistola canonica ait: Qui offendit in uno, scilicet in charitate, cobus in epistola canonica ait: Qui offendit in uno, scilicet in charitate, factus est omnium reus ³. Qui ergo fidem et charitatem non habet, omnis ejus factus est omnium reus ³. Qui ergo fidem et charitatem non habet, omnis ejus actio peccatum est, quia ad charitatem non refertur. Quod enim ad charitatem actio peccatum est, quia ad charitatem non refertur. Quod enim ad charitatem non refertur (ut supra meminit Augustinus) non fit quemadmodum fieri opor- non refertur (ut supra meminit Augustinus) non fit quemadmodum fieri opor- tet, ideoque malum est. Non ergo mandata custodit, qui charitate caret : quia tet, ideoque malum est. Non ergo mandata custodit, qui charitate caret : quia sine charitate nullum mandatorum custoditur. Unde Augustinus super epi- sine charitate nullum mandatorum custoditur. Unde Augustinus super epi- stolam ad Galatas ait: Custoditionem legis dicit Apostolus, non inebriari, non stolam ad Galatas ait: Custoditionem legis dicit Apostolus, non inebriari, non occidere, non moechari, et alia hujusmodi ad bonos mores pertinentia, quæ occidere, non moechari, et alia hujusmodi ad bonos mores pertinentia, quæ sine charitate, fide, et spe impleri non possunt. Nullum ergo mandatum sine charitate, fide, et spe impleri non possunt. Nullum ergo mandatum implet, nullum bonum opus facit, qui fidem charitatemque non habet. Im- implet, nullum bonum opus facit, qui fidem charitatemque non habet. Im-

1 Ad Roman. xiv, 23. 1 Ad Roman. xiv, 23.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. Sentent. Prosperi, cap. 10. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. Sentent. Prosperi, cap. 10.

3 Jacob. II, 10: Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. 3 Jacob. II, 10: Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. * S. AUGUSTINUS, Super Epist. ad Galat. v, 19 et seq. * S. AUGUSTINUS, Super Epist. ad Galat. v, 19 et seq.

IN II SENTENT. DIST. XLI, B, C. IN II SENTENT. DIST. XLI, B, C.

639 639

possibile enim est, ut ait Apostolus, sine fide aliquid placere Deo '. Quæ possibile enim est, ut ait Apostolus, sine fide aliquid placere Deo '. Quæ ergo sine fide fiunt, bona non sunt: quia omne bonum placet Deo. ergo sine fide fiunt, bona non sunt: quia omne bonum placet Deo.

B. Quæ premissæ sententiæ objiciuntur ex verbis Augustini. B. Quæ premissæ sententiæ objiciuntur ex verbis Augustini.

His autem objicitur quod supra dixit Augustinus 2, scilicet quod in ser- His autem objicitur quod supra dixit Augustinus 2, scilicet quod in ser- vili timore, etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim invitus bene fa- vili timore, etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim invitus bene fa- cit, etiamsi bonum est quod facit. Hic enim dicit bonum fieri, sed non bene, cit, etiamsi bonum est quod facit. Hic enim dicit bonum fieri, sed non bene, ab illo qui charitatem non habet. Qui enim serviliter timet, charitate va- ab illo qui charitatem non habet. Qui enim serviliter timet, charitate va- cuus est: de quo tamen hic dicit, quia bonum facit, sed non bene. Qui cuus est: de quo tamen hic dicit, quia bonum facit, sed non bene. Qui etiam super illum locum Psalmi: Turtur invenit nidum sibi, ubi ponat pul- etiam super illum locum Psalmi: Turtur invenit nidum sibi, ubi ponat pul- los suos ³: dicit, quod Judæi, hæretici, et pagani opera bona faciunt, quia los suos ³: dicit, quod Judæi, hæretici, et pagani opera bona faciunt, quia vestiunt nudos, et pascunt pauperes, et hujusmodi: sed non in nido Eccle- vestiunt nudos, et pascunt pauperes, et hujusmodi: sed non in nido Eccle- siæ, id est, in fide: et ideo conculcantur pulli eorum. Quibus illi respon- siæ, id est, in fide: et ideo conculcantur pulli eorum. Quibus illi respon- dent, dicentes bona opera appellari hujusmodi quæ sine charitate fiunt, dent, dicentes bona opera appellari hujusmodi quæ sine charitate fiunt, non quia bona sint quando sic fiunt, quod evidenter supra Augustinus do- non quia bona sint quando sic fiunt, quod evidenter supra Augustinus do- cuit, sed quia bona essent, si aliter fierent : quæ in suo genere sunt bo- cuit, sed quia bona essent, si aliter fierent : quæ in suo genere sunt bo- na, sed ex affectu fiunt " mala. na, sed ex affectu fiunt " mala.

C. Aliorum sententia de præmissa quæstione, qua quærebatur si omnis actio eorum C. Aliorum sententia de præmissa quæstione, qua quærebatur si omnis actio eorum mala est, qui fidem non habent. mala est, qui fidem non habent.

Alii vero qui trifariam distinctionem actuum faciunt, opera cuncta quæ Alii vero qui trifariam distinctionem actuum faciunt, opera cuncta quæ ad naturæ subsidium fiunt, semper bona esse adstruunt. Sed quod Augus- ad naturæ subsidium fiunt, semper bona esse adstruunt. Sed quod Augus- tinus mala esse dicit 6, si malas habeant causas, non ita accipiendum est, tinus mala esse dicit 6, si malas habeant causas, non ita accipiendum est, quasi ipsa mala sint: sed quia peccant et mali sunt qui ea malo fine quasi ipsa mala sint: sed quia peccant et mali sunt qui ea malo fine

* Ad Hebr. XI, 6: Sine fide impossibile est placere Deo. * Ad Hebr. XI, 6: Sine fide impossibile est placere Deo.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 11. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 11.

3 Psal. LXXXIII, 4. 3 Psal. LXXXIII, 4.

* Cf. supra, Dist. XXXVIII, Litt. A. * Cf. supra, Dist. XXXVIII, Litt. A.

5 Edit. J. Alleaume sunt. 5 Edit. J. Alleaume sunt.

• S. AUGUSTINUS, In præfat. ad Psal. xxxi. • S. AUGUSTINUS, In præfat. ad Psal. xxxi.

640 640

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

agunt. Item illud aliud, scilicet bonum opus intentio facit, et intentionem agunt. Item illud aliud, scilicet bonum opus intentio facit, et intentionem fides dirigit, determinant, dicentes ibi bonum vocatum quod remunerabile fides dirigit, determinant, dicentes ibi bonum vocatum quod remunerabile est ad vitam: non quod illud sit solum bonum opus, imo etiam alia plura, est ad vitam: non quod illud sit solum bonum opus, imo etiam alia plura, licet non ea ratione qua illud sint bona. Bonum enim multipliciter accipitur, licet non ea ratione qua illud sint bona. Bonum enim multipliciter accipitur, scilicet pro utili, pro remunerabili, pro signo boni, pro specie boni, pro scilicet pro utili, pro remunerabili, pro signo boni, pro specie boni, pro licito, et aliis forte modis. Solaque illa intentio remunerabilis est ad vitam, licito, et aliis forte modis. Solaque illa intentio remunerabilis est ad vitam, quam fides dirigit : sed non illa sola bona est, ut aiunt. Nam si quis Ju- quam fides dirigit : sed non illa sola bona est, ut aiunt. Nam si quis Ju- dæus vel malus Christianus necessitatem proximi relevaverit naturali pie- dæus vel malus Christianus necessitatem proximi relevaverit naturali pie- tate ductus, bonum fecit, et bona fuit voluntas qua illud fecit. tate ductus, bonum fecit, et bona fuit voluntas qua illud fecit.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Cumque intentio, ut supra dictum « Cumque intentio, ut supra dictum est, etc. » est, etc. »

In hac distinctione Magister determi- In hac distinctione Magister determi- nat quamdam quæstionem quæ sequitur nat quamdam quæstionem quæ sequitur ex habitis, scilicet utrum omnis actus ex habitis, scilicet utrum omnis actus infidelium peccatum sit, quorum intentio infidelium peccatum sit, quorum intentio nulla dirigitur a fide ? nulla dirigitur a fide ?

Dividitur autem in duas partes: in Dividitur autem in duas partes: in quarum prima determinat, utrum omne quarum prima determinat, utrum omne illud opus peccatum sit, quod non fit illud opus peccatum sit, quod non fit ex fide dirigente et charitate informante ex fide dirigente et charitate informante intentionem? In secunda autem quæ- intentionem? In secunda autem quæ- stione ex incidenti, quia intentio uno stione ex incidenti, quia intentio uno modo est voluntas relata ad finem, quæ- modo est voluntas relata ad finem, quæ- rit, utrum omne peccatum sit volunta- rit, utrum omne peccatum sit volunta- rium ? Et hæc incipit ibi, D, « Post hæc rium ? Et hæc incipit ibi, D, « Post hæc investigari oportet, etc. » investigari oportet, etc. »

In prima parte sunt quatuor capitula, In prima parte sunt quatuor capitula, in quorum primo ex verbis Augustini in quorum primo ex verbis Augustini videtur probari, quod nullum bonum videtur probari, quod nullum bonum opus est, ubi non est charitas. In secun- opus est, ubi non est charitas. In secun- do, objicitur in contrarium iterum per do, objicitur in contrarium iterum per verba Augustini. In tertio, ponitur re- verba Augustini. In tertio, ponitur re- sponsio secundum eos qui dicunt, quod sponsio secundum eos qui dicunt, quod nullum bonum opus est, ubi non est nullum bonum opus est, ubi non est fides. In quarto, ponitur alia responsio fides. In quarto, ponitur alia responsio secundum eos qui trifariam faciunt actus secundum eos qui trifariam faciunt actus divisionem. divisionem.

tis. tis.

Et per hoc patet sententia primæ par- Et per hoc patet sententia primæ par-

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum sola voluntas vel intentio sufficit Utrum sola voluntas vel intentio sufficit ad meritum vel demeritum, vel actus ad meritum vel demeritum, vel actus addit aliquid in utroque ? addit aliquid in utroque ?

Ante Litteram autem propter diversas Ante Litteram autem propter diversas disputationes Magistrorum quæruntur disputationes Magistrorum quæruntur quatuor quorum primum est, Utrum quatuor quorum primum est, Utrum sola voluntas vel intentio sufficit ad me- sola voluntas vel intentio sufficit ad me- ritum vel demeritum, vel actus addit ali- ritum vel demeritum, vel actus addit ali- quid in utroque vel non ? quid in utroque vel non ?

Secundo, Utrum intentio facit bonum Secundo, Utrum intentio facit bonum vel malum opus ? vel malum opus ?

Tertio, Utrum hoc verum sit, quod Tertio, Utrum hoc verum sit, quod intentio dat quantitatem operi bono vel intentio dat quantitatem operi bono vel malo? malo?

Quarto autem, Utrum intentio dirigi- Quarto autem, Utrum intentio dirigi- tur fide et charitate, vel non ? tur fide et charitate, vel non ?

AD PRIMUM dicit sic: AD PRIMUM dicit sic:

1. Bernardus in libro de Libero arbi- 1. Bernardus in libro de Libero arbi- trio et gratia: « Bona intentio sufficit ad trio et gratia: « Bona intentio sufficit ad bonum meritum, sed bona actio requiri- bonum meritum, sed bona actio requiri- tur ad exemplum. » Ergo videtur, quod tur ad exemplum. » Ergo videtur, quod actio nihil operatur respectu præmii, actio nihil operatur respectu præmii, sed intentio tantum. sed intentio tantum.

2. Item, Super illud locum Psalmi 2. Item, Super illud locum Psalmi XXXI, 5: Dixi: Confitebor, etc., dicit Glos- XXXI, 5: Dixi: Confitebor, etc., dicit Glos- sa « Voluntas pro opere computatur. » sa « Voluntas pro opere computatur. » Ergo videtur, quod superfluum sit opus, Ergo videtur, quod superfluum sit opus,

IN II SENTENT. DIST. XLI, C, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XLI, C, ART. 1.

cum Deus non reputet nisi quod vere cum Deus non reputet nisi quod vere est sufficiens. est sufficiens.

3. Item, Psal. cxxv, 5: Qui seminant 3. Item, Psal. cxxv, 5: Qui seminant in lacrymis, etc., dicit Glossa: «Ad quam in lacrymis, etc., dicit Glossa: «Ad quam sufficit si desit facultas. » Ergo videtur, sufficit si desit facultas. » Ergo videtur, quod in omni bono sufficit voluntas. quod in omni bono sufficit voluntas.

4. Item, Hoc idem videtur per ratio- 4. Item, Hoc idem videtur per ratio- nem Meritum enim est secundum illud nem Meritum enim est secundum illud attendendum, quod maxime nostrum attendendum, quod maxime nostrum

est est

nihil autem adeo est nostrum, sicut nihil autem adeo est nostrum, sicut id quod maxime est in nostra potestate : id quod maxime est in nostra potestate : et hoc est voluntas, ut dicit Augustinus et hoc est voluntas, ut dicit Augustinus in ultimo capite istius distinctionis 1 : in ultimo capite istius distinctionis 1 : ergo videtur, quod secundum volunta- ergo videtur, quod secundum volunta- tem hominis meritum attendatur. tem hominis meritum attendatur.

5. Item, Omnes nos Deus æqualiter 5. Item, Omnes nos Deus æqualiter creavit ad regnum : ergo etiam pote- creavit ad regnum : ergo etiam pote- statem merendi posuit in aliquo quod statem merendi posuit in aliquo quod æqualiter habent omnes : hoc autem æqualiter habent omnes : hoc autem non potest esse opus exterius, sed vo- non potest esse opus exterius, sed vo- luntas interior: ergo potestas mériti luntas interior: ergo potestas mériti consistit penes voluntatem, et non penes consistit penes voluntatem, et non penes opus exterius. opus exterius.

6. Idem et per auctoritatem videtur, 6. Idem et per auctoritatem videtur, quod extrinsecum opus nihil addit meri- quod extrinsecum opus nihil addit meri- to quia super illud Marci, XII, 43: to quia super illud Marci, XII, 43: Vidua hæc pauper plus omnibus misit Vidua hæc pauper plus omnibus misit qui miserunt in gazophylacium, di- qui miserunt in gazophylacium, di- cit Glossa: «< Merito piæ intentionis sunt cit Glossa: «< Merito piæ intentionis sunt opera accepta. » Ergo intentio est plus opera accepta. » Ergo intentio est plus accepta vel potius sine opere, quia vidua accepta vel potius sine opere, quia vidua nullum vel parvum fecit opus respectu nullum vel parvum fecit opus respectu aliorum. aliorum.

7. Item, Glossa Hieronymi, ibidem, 7. Item, Glossa Hieronymi, ibidem, << Non quantum, sed ex quanto des con- << Non quantum, sed ex quanto des con- siderat. » Et ex hoc sequitur idem. siderat. » Et ex hoc sequitur idem.

8. Item, Super illud, quod meritum 8. Item, Super illud, quod meritum non abundavit 2: dicit Glossa: non abundavit 2: dicit Glossa: << Ubi << Ubi æqua est voluntas, æqualem habebit æqua est voluntas, æqualem habebit

mercedem. » mercedem. »

9. Item, Gratiæ est totum quod opera- 9. Item, Gratiæ est totum quod opera- mur gratia autem non datur secundum mur gratia autem non datur secundum opera, sed dona: ergo videtur, quod nec opera, sed dona: ergo videtur, quod nec meritum quod est a gratia, sit in opera- meritum quod est a gratia, sit in opera- tionibus exterioribus, sed in interiori tionibus exterioribus, sed in interiori actu gratiæ. actu gratiæ.

1 Vide infra, Litt. F. 1 Vide infra, Litt. F.

2 Ad Roman. v, 20: Ubi abundavit delictum, 2 Ad Roman. v, 20: Ubi abundavit delictum,

641 641

Si dicatur, quod ita in bonis, sed in Si dicatur, quod ita in bonis, sed in malis non quia malum in opere pejus malis non quia malum in opere pejus est quam in voluntate sola. CONTRA hoc est quam in voluntate sola. CONTRA hoc sic objicitur: Super illum locum Psalmi sic objicitur: Super illum locum Psalmi LVII, 3 Etenim in corde iniquitates, LVII, 3 Etenim in corde iniquitates, operamini, etc., dicit Glossa : « Si vis et operamini, etc., dicit Glossa : « Si vis et non potes, Dominus factum reputat. » non potes, Dominus factum reputat. »

10. Item, Super illud Levit. xv, 19: 10. Item, Super illud Levit. xv, 19: Mulier, quæ redeunte mense patitur Mulier, quæ redeunte mense patitur fluxum sanguinis, Glossa : « Voluntas pro fluxum sanguinis, Glossa : « Voluntas pro facto reputatur: » ergo idem est in malis, facto reputatur: » ergo idem est in malis, et etiam in bonis et sic videtur, quod et etiam in bonis et sic videtur, quod ex neutra parte aliquid adjiciat opus. ex neutra parte aliquid adjiciat opus.

SED CONTRA objicitur sic: SED CONTRA objicitur sic:

1. Dicit Jacobus in canonica, II, 20: 1. Dicit Jacobus in canonica, II, 20: Fides sine operibus mortua est: fides Fides sine operibus mortua est: fides autem dirigit intentionem : ergo et in- autem dirigit intentionem : ergo et in- tentio sine operibus nihil valet. tentio sine operibus nihil valet.

2. Item, Gregorius : « Charitas ope- 2. Item, Gregorius : « Charitas ope- ratur magna, si est : si vero desinit ope- ratur magna, si est : si vero desinit ope- rari, charitas non est. » Ergo videtur, rari, charitas non est. » Ergo videtur, quod in charitate quæ est finis operum, quod in charitate quæ est finis operum, ut supra dictum est, exigantur opera. ut supra dictum est, exigantur opera. 3. Item, Gregorius : « Probatio dile- 3. Item, Gregorius : « Probatio dile- ctionis est exhibitio operis. >> ctionis est exhibitio operis. >>

4. Item, II ad Corinth. vIII, 10 et 11: 4. Item, II ad Corinth. vIII, 10 et 11: Velle cepistis ab anno priore: nunc vero Velle cepistis ab anno priore: nunc vero et facto perficite, ut quemadmodum et facto perficite, ut quemadmodum promptus est animus voluntatis, ita sit promptus est animus voluntatis, ita sit et perficiendi ex eo quod habetis. et perficiendi ex eo quod habetis.

5. Item, Ibidem, y. 12: Si voluntas 5. Item, Ibidem, y. 12: Si voluntas prompta est, secundum id quod habet, prompta est, secundum id quod habet,

etc. etc.

6. Item, Ibidem, 1x, 6 Qui parce 6. Item, Ibidem, 1x, 6 Qui parce seminat, etc., et loquitur de operibus. seminat, etc., et loquitur de operibus. Ex his autem et multis aliis patet, quod Ex his autem et multis aliis patet, quod opera bona in charitate facta, valent ad opera bona in charitate facta, valent ad remunerationem et meritum. remunerationem et meritum.

7. Præterea, Absurdum esset dicere, 7. Præterea, Absurdum esset dicere, quod non valerent: quia sic retraheren- quod non valerent: quia sic retraheren- tur homines ab operibus. tur homines ab operibus.

8. Item, Apud judicium hominis non 8. Item, Apud judicium hominis non æqualiter remuneratur serviens sola æqualiter remuneratur serviens sola voluntate, quam serviens voluntate et voluntate, quam serviens voluntate et opere ergo et sic est apud justitiam opere ergo et sic est apud justitiam divinam. Similiter videtur quod in malo divinam. Similiter videtur quod in malo

superabundavit gratia. superabundavit gratia.

Sed contra. Sed contra.

XXVII XXVII

41 41

Solutio. Solutio.

642 642

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

etiam adducunt: quia apud judicium etiam adducunt: quia apud judicium hominis fur condemnatur, non qui hominis fur condemnatur, non qui vult furari, licet incomparabilis sit : ergo vult furari, licet incomparabilis sit : ergo et in judicio Dei ita debet esse, quod et in judicio Dei ita debet esse, quod factum magis condemnatur, quam vo- factum magis condemnatur, quam vo- luntas sola. luntas sola.

9. Item, Matth. xxv, 35 et seq., rex, 9. Item, Matth. xxv, 35 et seq., rex, sci- sci- licet Deus, et bonis et malis objicit facta licet Deus, et bonis et malis objicit facta tamquam causam salutis vel condem- tamquam causam salutis vel condem- nationis, dicens: Esurivi, etc.: ergo nationis, dicens: Esurivi, etc.: ergo opera adduntur voluntati. opera adduntur voluntati.

SOLUTIO. Dicendum, quod in bonis suf- SOLUTIO. Dicendum, quod in bonis suf- ficit voluntas et intentio in adultis, in ficit voluntas et intentio in adultis, in omnibus illis casibus in quibus deest fa- omnibus illis casibus in quibus deest fa- cultas operis. In omnibus autem illis ca- cultas operis. In omnibus autem illis ca- sibus in quibus suppetit facultas, menti- sibus in quibus suppetit facultas, menti- tur sibi intentio et voluntas, nisi proce- tur sibi intentio et voluntas, nisi proce- dat in opere et tunc voluntas et factum dat in opere et tunc voluntas et factum simul remunerantur. simul remunerantur.

Per hoc patet solutio ad omnia ea Per hoc patet solutio ad omnia ea quæ objecta sunt de bonis. quæ objecta sunt de bonis.

Item, Distinguendum est in merito. Item, Distinguendum est in merito. Est enim meritum actualis præmii hic, Est enim meritum actualis præmii hic, et in futuro in futuro, ut glorietur de et in futuro in futuro, ut glorietur de multitudine bonarum operationum : hic multitudine bonarum operationum : hic autem, ut radicetur in bono per confir- autem, ut radicetur in bono per confir- mationem habitus et augmenti gratiæ, ex mationem habitus et augmenti gratiæ, ex cognoscibili quia bene utitur accepto, et cognoscibili quia bene utitur accepto, et hujusmodi et ad hoc valent opera, et hujusmodi et ad hoc valent opera, et adjiciunt super hoc voluntatem comple- adjiciunt super hoc voluntatem comple- tam. Et est meritum respectu præmii sub- tam. Et est meritum respectu præmii sub- stantialis tantum, ut quis glorietur in stantialis tantum, ut quis glorietur in participatione Dei : et hoc attenditur participatione Dei : et hoc attenditur tantum secundum radicem charitatis. tantum secundum radicem charitatis.