Quæst. 2. Quæst. 2.

Solutio. Solutio.

IN II SENTENT. DIST. XXXVIII, G, ART. 5. IN II SENTENT. DIST. XXXVIII, G, ART. 5.

rum oculus autem non est affectus, sed rum oculus autem non est affectus, sed adspectus ergo intentio inest secundum adspectus ergo intentio inest secundum intellectum, et non secundum affectum. intellectum, et non secundum affectum.

2. Item cum dicitur, Ego intendo hoc, 2. Item cum dicitur, Ego intendo hoc, sensus est, Ego præstituo operi meo sensus est, Ego præstituo operi meo finem hunc præstituere autem sibi finem, finem hunc præstituere autem sibi finem, est potentiæ conferentis: cum igitur vo- est potentiæ conferentis: cum igitur vo- luntas nihil conferat, videtur intentio non luntas nihil conferat, videtur intentio non inesse secundum voluntatem, sed secun- inesse secundum voluntatem, sed secun- dum rationem. dum rationem.

3. Item, Voluntas numquam vult voli- 3. Item, Voluntas numquam vult voli- tum aliquod, nisi nuntietur a ratione, eo tum aliquod, nisi nuntietur a ratione, eo quod ipsa oculum videndi volitum non quod ipsa oculum videndi volitum non habet. habet.

4. Item, Nec potest videre finem, nisi 4. Item, Nec potest videre finem, nisi præstituatur a ratione. Cum igitur inten- præstituatur a ratione. Cum igitur inten- tio præmonstret finem, videtur intentio tio præmonstret finem, videtur intentio inesse secundum rationem, et non secun- inesse secundum rationem, et non secun- dum voluntatem. dum voluntatem.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit supra in Littera, cap. B, quod intentio supra in Littera, cap. B, quod intentio est finis hoc enim falsum videtur per est finis hoc enim falsum videtur per hoc quod intentio est relata ad finem: hoc quod intentio est relata ad finem: finis autem ad finem non refertur: ergo finis autem ad finem non refertur: ergo intentio non est finis. intentio non est finis.

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio ad SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio ad primum, quod intentio est actus. primum, quod intentio est actus.

Cum autem objicitur quod dicit Philo- Cum autem objicitur quod dicit Philo- sophus, quod tria sunt in anima: dicen- sophus, quod tria sunt in anima: dicen- dum, quod intelligitur de his circa quæ dum, quod intelligitur de his circa quæ consistit virtus secundum substantiam: consistit virtus secundum substantiam: quia secundum subjectum est circa poten- quia secundum subjectum est circa poten- tiam, et secundum essentiam est habitus, tiam, et secundum essentiam est habitus, et secundum materiam est circa passio- et secundum materiam est circa passio-

615 615

nes tamen alia sunt in anima multa, nes tamen alia sunt in anima multa, ut actus, et species, et hujusmodi. ut actus, et species, et hujusmodi.

AD ALIUD puto esse distinguendum, Adquæst. 1. AD ALIUD puto esse distinguendum, Adquæst. 1. quod intentio potest intendere in finem quod intentio potest intendere in finem operatione, vel judicando finem tantum, operatione, vel judicando finem tantum, vel utroque modo. Et primo modo sicut vel utroque modo. Et primo modo sicut viator tendit in finem viæ: et sic intentio viator tendit in finem viæ: et sic intentio est voluntas tendens in finem: vel, ut est voluntas tendens in finem: vel, ut melius dicatur, tentio voluntatis in finem. melius dicatur, tentio voluntatis in finem. Secundo modo similis est illi qui digito Secundo modo similis est illi qui digito stans in via monstrat. Et primo modo stans in via monstrat. Et primo modo intentio est in voluntate et hoc modo lo- intentio est in voluntate et hoc modo lo- quitur Augustinus, et aliæ sunt rationes quitur Augustinus, et aliæ sunt rationes ad hoc inductæ. Secundo modo est in ad hoc inductæ. Secundo modo est in ratione et hoc modo loquitur Evange- ratione et hoc modo loquitur Evange- lium. Et tertio modo est voluntatis rectæ lium. Et tertio modo est voluntatis rectæ sive regulatæ a ratione: et hæc est ma- sive regulatæ a ratione: et hæc est ma- teriæ propriæ modo sumpta intentio. teriæ propriæ modo sumpta intentio.

Et per hoc patet solutio fere ad totum Et per hoc patet solutio fere ad totum præter duo. præter duo.

AD ID autem quod objicitur, quod me- AD ID autem quod objicitur, quod me- ritum non sit nisi in voluntate, dicendum ritum non sit nisi in voluntate, dicendum quod falsum est, quia etiam in ratione quod falsum est, quia etiam in ratione practica sed ut supra diximus, in ra- practica sed ut supra diximus, in ra- tione omne meritum est sicut in deter- tione omne meritum est sicut in deter- minante, et in libero arbitrio sicut in eli- minante, et in libero arbitrio sicut in eli- gente, et in voluntate sicut in complente gente, et in voluntate sicut in complente meritum perfecte volendo et operando. meritum perfecte volendo et operando.

AD ULTIMUM dicendum, quod intentio Ad quæst. 2. AD ULTIMUM dicendum, quod intentio Ad quæst. 2. non dicitur finis nisi loquendo materiali- non dicitur finis nisi loquendo materiali- ter, ut intentio ponatur pro intento: et ter, ut intentio ponatur pro intento: et hoc modo intelligitur id quod dicitur in hoc modo intelligitur id quod dicitur in

Littera. Littera.

616 616

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO XXXIX. DISTINCTIO XXXIX.

Quare voluntas magis depravetur in suo actu quam aliqua Quare voluntas magis depravetur in suo actu quam aliqua alia potentia ? alia potentia ?

A. Cum voluntas sit de his quæ homo naturaliter habet, quare peccatum fore dica- A. Cum voluntas sit de his quæ homo naturaliter habet, quare peccatum fore dica- tur, cum nullum aliud naturale peccatum sit ? tur, cum nullum aliud naturale peccatum sit ?

Hic autem oritur quæstio satis necessaria, ex superioribus causam tra- Hic autem oritur quæstio satis necessaria, ex superioribus causam tra- hens. Dictum est enim supra, voluntatem inesse naturaliter homini, sicut hens. Dictum est enim supra, voluntatem inesse naturaliter homini, sicut intellectus et memoria. Quæ autem homini naturalia sunt, quantumcum- intellectus et memoria. Quæ autem homini naturalia sunt, quantumcum- que vitientur, bona tamen esse non desinunt: quia non valet vitium boni- que vitientur, bona tamen esse non desinunt: quia non valet vitium boni- tatem in qua Deus eam fecit, penitus consumere: ut verbi gratia, intel- tatem in qua Deus eam fecit, penitus consumere: ut verbi gratia, intel- lectus, vel ratio, et ingenium, ac memoria, etsi vitiis ac peccatis obnubi- lectus, vel ratio, et ingenium, ac memoria, etsi vitiis ac peccatis obnubi- lentur et corrumpantur, bona tamen sunt, nec peccata nominantur: sicut lentur et corrumpantur, bona tamen sunt, nec peccata nominantur: sicut Augustinus de ratione quæ est imago Dei, in qua facti sumus, evidenter Augustinus de ratione quæ est imago Dei, in qua facti sumus, evidenter ostendit in libro XV de Trinitate: Hæc est, inquit, imago in qua homines ostendit in libro XV de Trinitate: Hæc est, inquit, imago in qua homines sunt creati, qua cæteris animalibus præsunt: quæ creatura in rebus crea- sunt creati, qua cæteris animalibus præsunt: quæ creatura in rebus crea- tis excellentissima, cum a Deo justificatur, a deformi forma in formosam tis excellentissima, cum a Deo justificatur, a deformi forma in formosam mutatur formam. Erat enim etiam inter vitia natura bona. Hæc autem ima- mutatur formam. Erat enim etiam inter vitia natura bona. Hæc autem ima- go, ratio est vel intellectus. Cum ergo voluntas de naturalibus sit, quare go, ratio est vel intellectus. Cum ergo voluntas de naturalibus sit, quare ipsa non semper bonum est, etsi aliquando vitiis subjaceat ¹ ? Ad hoc fa- ipsa non semper bonum est, etsi aliquando vitiis subjaceat ¹ ? Ad hoc fa- cile respondent qui dicunt omnia quæ sunt in quantum sunt, bona esse: cile respondent qui dicunt omnia quæ sunt in quantum sunt, bona esse: quia et ipsam voluntatem in quantum est, vel in quantum voluntas est, ut quia et ipsam voluntatem in quantum est, vel in quantum voluntas est, ut supra posuimus 2, bonum esse asserunt: sed in quantum inordinata est, supra posuimus 2, bonum esse asserunt: sed in quantum inordinata est, mala est et peccatum. Ubi potest ab eis rationabiliter quæri, Si voluntas in mala est et peccatum. Ubi potest ab eis rationabiliter quæri, Si voluntas in quantum inordinata est, peccatum est: quare ergo intellectus, ratio, et in- quantum inordinata est, peccatum est: quare ergo intellectus, ratio, et in- genium, et hujusmodi, cum inordinata sunt, peccata non sunt? Inordinata genium, et hujusmodi, cum inordinata sunt, peccata non sunt? Inordinata

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 8. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 8.

2 Cf. Supra, Dist. XXXV, Litt. E. 2 Cf. Supra, Dist. XXXV, Litt. E.

1 1

IN II SENTENT. DIST. XXXIX, B. IN II SENTENT. DIST. XXXIX, B.

617 617

vero sunt sicut voluntas, cum ad rectum finem non tendunt, eorumque ac- vero sunt sicut voluntas, cum ad rectum finem non tendunt, eorumque ac- tus prævaricationes existunt. Ad quod illi dicunt voluntatis nomine ali- tus prævaricationes existunt. Ad quod illi dicunt voluntatis nomine ali- quando vim, scilicet naturalem potentiam volendi, aliquando actum ipsius quando vim, scilicet naturalem potentiam volendi, aliquando actum ipsius vis significari. Vis autem ipsa naturaliter animæ insita, numquam pecca- vis significari. Vis autem ipsa naturaliter animæ insita, numquam pecca- tum est, sicut nec vis memorandi vel intelligendi: sed actus hujus vis qui tum est, sicut nec vis memorandi vel intelligendi: sed actus hujus vis qui et voluntas dicitur, tunc peccatum est, quando inordinatus est. et voluntas dicitur, tunc peccatum est, quando inordinatus est.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Hic oritur quæstio satis necessaria, « Hic oritur quæstio satis necessaria, etc.. » etc.. »

Hæc distinctio continet tria capitula: Hæc distinctio continet tria capitula: in quorum primo Magister tangit, quare in quorum primo Magister tangit, quare

voluntas aliquando sit bona, aliquando voluntas aliquando sit bona, aliquando mala. In secundo, quare hujus naturalis mala. In secundo, quare hujus naturalis potentiæ actus potius susceptibilis sit ma- potentiæ actus potius susceptibilis sit ma- litiæ et bonitatis, quam actus alterius, litiæ et bonitatis, quam actus alterius, ibi, C, « Sed adhuc quæritur, etc. » In ibi, C, « Sed adhuc quæritur, etc. » In tertio, tangit de voluntate naturali imper- tertio, tangit de voluntate naturali imper- fecta ad bonum, ibi, C, « Præterea quæri fecta ad bonum, ibi, C, « Præterea quæri solet, etc. » solet, etc. »

Per hoc patet sententia. Per hoc patet sententia.

B. Quare actus voluntatis sit peccatum, si actus aliarum potentiarum non sunt B. Quare actus voluntatis sit peccatum, si actus aliarum potentiarum non sunt peccata ? peccata ?

Sed adhuc quæritur, Quare hujus naturalis potentiæ actus peccatum sit, Sed adhuc quæritur, Quare hujus naturalis potentiæ actus peccatum sit, si aliarum potentiarum actus peccata non sunt, scilicet potentiæ memo- si aliarum potentiarum actus peccata non sunt, scilicet potentiæ memo- randi, cujus actus est memorare : et potentiæ intelligendi, cujus actus est randi, cujus actus est memorare : et potentiæ intelligendi, cujus actus est intelligere? Ad quod et ipsi dicunt, quia alterius generis est actus ille vo- intelligere? Ad quod et ipsi dicunt, quia alterius generis est actus ille vo- luntatis, quam actus memoriæ vel intellectus. Hic enim actus est ad ali- luntatis, quam actus memoriæ vel intellectus. Hic enim actus est ad ali- quid adipiscendum vel non admittendum: qui non potest esse de malis, quid adipiscendum vel non admittendum: qui non potest esse de malis, quin sit malus. Velle enim mala malum est, sed intelligere vel memorare quin sit malus. Velle enim mala malum est, sed intelligere vel memorare mala malum non est: quamvis eorum quidam etiam hos actus malos esse mala malum non est: quamvis eorum quidam etiam hos actus malos esse interdum non improbe asserant. Memorat enim interdum quis malum ut interdum non improbe asserant. Memorat enim interdum quis malum ut faciat, et quærit intelligere verum ut sciat impugnare. Ecce qualiter solvi- faciat, et quærit intelligere verum ut sciat impugnare. Ecce qualiter solvi- tur præmissa quæstio ab his qui tradunt omnia esse bona in quantum tur præmissa quæstio ab his qui tradunt omnia esse bona in quantum

sunt. sunt.

Qui vero dicunt voluntates malas peccata esse, et nullo modo bona, bre- Qui vero dicunt voluntates malas peccata esse, et nullo modo bona, bre- vius respondent, dicentes actum voluntatis non esse de naturalibus: sed vius respondent, dicentes actum voluntatis non esse de naturalibus: sed vim ipsam et potentiam volendi, quæ semper bonum est, et in omnibus est, vim ipsam et potentiam volendi, quæ semper bonum est, et in omnibus est, etiam in parvulis, in quibus nondum est ejus actus. etiam in parvulis, in quibus nondum est ejus actus.

618 618

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quare actus voluntatis magis est pecca- Quare actus voluntatis magis est pecca- tum quam actus aliarum virium? tum quam actus aliarum virium?

Circa primam partem incidit dubium, Circa primam partem incidit dubium, Quare actus voluntatis peccatum sit ma- Quare actus voluntatis peccatum sit ma- gis, quam actus aliarum virium ? gis, quam actus aliarum virium ?

quod etiam in cognitivis quæ pure cog- quod etiam in cognitivis quæ pure cog- nitivæ sunt, peccatum sit : scire enim nitivæ sunt, peccatum sit : scire enim cujus finis est verum, in quibusdam est cujus finis est verum, in quibusdam est prohibitum, ut in scientiis divinationum prohibitum, ut in scientiis divinationum et nigromantia : non autem esset ratio- et nigromantia : non autem esset ratio- nabilis prohibitio nisi scire illud esset nabilis prohibitio nisi scire illud esset malum. Cum igitur hoc sit in specula- malum. Cum igitur hoc sit in specula- tione sola, in speculativis in quantum tione sola, in speculativis in quantum speculativæ sunt, incidit peccatum actu. speculativæ sunt, incidit peccatum actu.

6. Præterea, Videtur quod plus pecca- 6. Præterea, Videtur quod plus pecca- tum sit secundum rationem, quam se- tum sit secundum rationem, quam se- cundum voluntatem. Philosophus enim cundum voluntatem. Philosophus enim in fine primi Ethicorum dicit alias vires in fine primi Ethicorum dicit alias vires

Videntur enim actus aliarum esse pec- susceptibiles esse virtutis, secundum quod Videntur enim actus aliarum esse pec- susceptibiles esse virtutis, secundum quod cata, sicut et voluntatis : cata, sicut et voluntatis :

1. Opposita enim nata sunt fieri circa 1. Opposita enim nata sunt fieri circa idem: sed virtutes sunt in ratione: ergo idem: sed virtutes sunt in ratione: ergo et peccata. PRIMA patet per se. SECUNDA et peccata. PRIMA patet per se. SECUNDA patet per quamdam Glossam super illud patet per quamdam Glossam super illud quod dicitur in Matthæo, XIII, quod dicitur in Matthæo, XIII, 33: Simile 33: Simile est regnum cœlorum fermento, quod ac- est regnum cœlorum fermento, quod ac- ceptum mulier abscondit in farinæ satis ceptum mulier abscondit in farinæ satis tribus. Dicit enim Glossa, quod per tria tribus. Dicit enim Glossa, quod per tria sata tres vires animæ intelliguntur, ut in sata tres vires animæ intelliguntur, ut in ratione possideamus prudentiam, in con- ratione possideamus prudentiam, in con- cupiscibili desiderium virtutum, in ira- cupiscibili desiderium virtutum, in ira- scibili odium vitiorum. scibili odium vitiorum.

2. Item, Supra habitum est, quod 2. Item, Supra habitum est, quod peccatum est in ratione quoad inferiorem peccatum est in ratione quoad inferiorem et superiorem partem, et est etiam in sen- et superiorem partem, et est etiam in sen- sualitate: non ergo solius voluntatis ac- sualitate: non ergo solius voluntatis ac- tus peccatum est. tus peccatum est.

3. Item, Habitum est quod peccatum 3. Item, Habitum est quod peccatum est in libero arbitrio, ubi dicebatur, quod est in libero arbitrio, ubi dicebatur, quod liberum arbitrium flexibile est in bonum liberum arbitrium flexibile est in bonum et malum liberum autem arbitrium est et malum liberum autem arbitrium est facultas rationis et voluntatis : ergo inest facultas rationis et voluntatis : ergo inest peccatum etiam secundum actum aliarum peccatum etiam secundum actum aliarum virium. virium.

4. Item, Peccatum maculat imaginem: 4. Item, Peccatum maculat imaginem: imago autem complectitur memoriam, imago autem complectitur memoriam, ´intelligentiam, et voluntatem : ergo inest ´intelligentiam, et voluntatem : ergo inest peccatum secundum partem cognitivam peccatum secundum partem cognitivam animæ. animæ.

5. Si dicas, quod inest cognitivæ se- 5. Si dicas, quod inest cognitivæ se- cundum quod extendit se in praxim vel cundum quod extendit se in praxim vel operationem. CONTRA: Videtur enim, operationem. CONTRA: Videtur enim,

1 Cf. Supra, Distinct. XXIV. 1 Cf. Supra, Distinct. XXIV.

participant aliqualiter rationem. Ergo participant aliqualiter rationem. Ergo secundum idem etiam erunt susceptibiles secundum idem etiam erunt susceptibiles peccati: ergo ratio multo magis : sed ex peccati: ergo ratio multo magis : sed ex participatione voluntatis nulla ponitur in participatione voluntatis nulla ponitur in aliis virtutis vel peccati susceptibilitas : aliis virtutis vel peccati susceptibilitas : ergo peccatum plus est secundum ratio- ergo peccatum plus est secundum ratio- nem, quam secundum voluntatem. nem, quam secundum voluntatem.

7. Item, Videtur quod insit secundum 7. Item, Videtur quod insit secundum omnem vim quia pro peccato totus ho- omnem vim quia pro peccato totus ho- mo damnatur: sed non punitur nisi in eo mo damnatur: sed non punitur nisi in eo in quo deliquit : ergo totus deliquit : in quo deliquit : ergo totus deliquit : ergo deliquit quoad omnem vim animæ. ergo deliquit quoad omnem vim animæ. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Peccatum est voluntarium, adeo 1. Peccatum est voluntarium, adeo quod si non sit voluntarium, non est quod si non sit voluntarium, non est peccatum, ut dicit Augustinus: ergo non peccatum, ut dicit Augustinus: ergo non est peccatum, nisi id quod est sub actu est peccatum, nisi id quod est sub actu voluntatis. voluntatis.

2. Item, Supra ostensum est, quod ho- 2. Item, Supra ostensum est, quod ho- mo non est omnis causa sui actus, nisi in mo non est omnis causa sui actus, nisi in illa parte qua omnino liber est: non au- illa parte qua omnino liber est: non au- tem omnino liber est nisi secundum vo- tem omnino liber est nisi secundum vo- luntatem ibi autem peccatum est, ubi luntatem ibi autem peccatum est, ubi homo causa actus est: ergo peccatum est homo causa actus est: ergo peccatum est secundum voluntatem tantum. secundum voluntatem tantum.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut supra SOLUTIO. Dicendum, quod sicut supra distinctum est, peccatum tripliciter est in distinctum est, peccatum tripliciter est in anima aut enim est sicut in discernente anima aut enim est sicut in discernente primo et volente et eligente: aut sicut primo et volente et eligente: aut sicut in obediente: aut sicut in non obediente in obediente: aut sicut in non obediente quidem, sed in ordinato ad rationem et quidem, sed in ordinato ad rationem et voluntatem. Primo modo est in anima voluntatem. Primo modo est in anima

Sed con Sed con

Solutio Solutio Ad 1,2 Ad 1,2

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

IN II SENTENT. DIST. XXXIX, C. IN II SENTENT. DIST. XXXIX, C.

quoad rationem et liberum arbitrium et quoad rationem et liberum arbitrium et voluntatem, secundo modo quoad irasci- voluntatem, secundo modo quoad irasci- bilem et concupiscibilem, tertio modo bilem et concupiscibilem, tertio modo quoad sensualitatem quæ subjicitur pec- quoad sensualitatem quæ subjicitur pec- cato mortali et veniali. Primus autem mo- cato mortali et veniali. Primus autem mo- dus subdividitur in tres, ut patet : quia dus subdividitur in tres, ut patet : quia tria exiguntur ad actus voluntarios, sci- tria exiguntur ad actus voluntarios, sci- licet decretum ut fiant, et electio quæ licet decretum ut fiant, et electio quæ mixta est voluntati, et tertio completus mixta est voluntati, et tertio completus consensus in opus. Quoad primum ho- consensus in opus. Quoad primum ho- rum omne peccatum est in ratione, et rum omne peccatum est in ratione, et quoad secundum est in libero arbitrio, et quoad secundum est in libero arbitrio, et quoad tertium est in voluntate : et id- quoad tertium est in voluntate : et id- circo complementum est in voluntate et circo complementum est in voluntate et ratione, et etiam liberum arbitrium est ratione, et etiam liberum arbitrium est potentia ordinata ad complementum. Et potentia ordinata ad complementum. Et similiter est de bono et per hoc patet similiter est de bono et per hoc patet solutio ad tria prima. solutio ad tria prima.

AD ALIUD dicendum, quod imago acci- AD ALIUD dicendum, quod imago acci- pitur dupliciter, scilicet per se : et sic pitur dupliciter, scilicet per se : et sic est in simplicissimis potentiis animæ, est in simplicissimis potentiis animæ, quæ tantum natæ sunt ferri in Deum per quæ tantum natæ sunt ferri in Deum per connaturales sibi habitus: et hoc modo connaturales sibi habitus: et hoc modo non est peccatum in imagine. Secundo non est peccatum in imagine. Secundo modo sumitur pro illa parte quæ imita- modo sumitur pro illa parte quæ imita- tur quoad actus, id est, quæ scit et pot- tur quoad actus, id est, quæ scit et pot- est et vult libere agere : et hoc modo est et vult libere agere : et hoc modo peccatum est in imagine: et hæc imago peccatum est in imagine: et hæc imago inest secundum rationem et liberum ar- inest secundum rationem et liberum ar- bitrium et tunc redit in eamdem distin- bitrium et tunc redit in eamdem distin- ctionem : quia idem est peccatum esse in ctionem : quia idem est peccatum esse in imagine, quod est esse in ratione, libero imagine, quod est esse in ratione, libero arbitrio, et voluntate. arbitrio, et voluntate.

Ad aliud dicendum, quod in speculati- Ad aliud dicendum, quod in speculati- vis non est peccatum. vis non est peccatum.

Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod

619 619

non prohibentur hujusmodi propter scire, non prohibentur hujusmodi propter scire, quia scire bonum est, sed propter prom- quia scire bonum est, sed propter prom- ptitudinem ad actum experientiæ in ptitudinem ad actum experientiæ in opere in ipso sciente: qui actus malus opere in ipso sciente: qui actus malus est, et ad perversiouem cultus fidei ordi- est, et ad perversiouem cultus fidei ordi- natus. natus.

AD ALIUD dicendum, quod ibi loquitur AD ALIUD dicendum, quod ibi loquitur Philosophus de ratione practica, quæ Philosophus de ratione practica, quæ habet aliquid voluntatis et per hoc ip- habet aliquid voluntatis et per hoc ip- sum, quod ordinabiles sunt a ratione, sum, quod ordinabiles sunt a ratione, efficiuntur magis liberæ in opere volun- efficiuntur magis liberæ in opere volun- tatis. Unde quæcumque ordinem acci- tatis. Unde quæcumque ordinem acci- piunt, accipiunt etiam imperium liberum piunt, accipiunt etiam imperium liberum a voluntate et ideo non probatur per a voluntate et ideo non probatur per hoc, quod magis sit peccatum in ratione hoc, quod magis sit peccatum in ratione quam voluntate : quia Philosophus sup- quam voluntate : quia Philosophus sup- ponit unum in alio. ponit unum in alio.

AD ALIUD dicendum, quod totus homo AD ALIUD dicendum, quod totus homo damnatur: quia actus est totius hominis, damnatur: quia actus est totius hominis, licet non secundum totum hominem: sic- licet non secundum totum hominem: sic- ut dixit supra Augustinus de viro et mu- ut dixit supra Augustinus de viro et mu- liere, quando sola inferior portio come- liere, quando sola inferior portio come- dit dit

damnatio enim debetur agenti, sic- damnatio enim debetur agenti, sic- ut et opus vires autem secundum quas ut et opus vires autem secundum quas non peccat, licet totus peccet, damnantur non peccat, licet totus peccet, damnantur in eo propter conjunctionem et unionem in eo propter conjunctionem et unionem ad agentem damnatum. ad agentem damnatum.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. quod voluntas communicat libertatem quod voluntas communicat libertatem agendi etiam aliis potentiis, in quantum agendi etiam aliis potentiis, in quantum est motor virium aliarum, sicut supra est motor virium aliarum, sicut supra notatum est et per hoc efficiuntur pec- notatum est et per hoc efficiuntur pec- cati susceptibiles sicut voluntas, licet di- cati susceptibiles sicut voluntas, licet di- verso modo, sicut patuit per distinctio- verso modo, sicut patuit per distinctio- nem supra inductam. nem supra inductam.

C. Quomodo intelligendum sit illud, Et homo etiam qui servus est peccati, C. Quomodo intelligendum sit illud, Et homo etiam qui servus est peccati,

naturaliter vult bonum ? naturaliter vult bonum ?

Præterea quæri solet, Quomodo intelligendum sit quod ait Ambrosius Præterea quæri solet, Quomodo intelligendum sit quod ait Ambrosius exponens illud verbum Apostoli, Non enim quod volo, illud ago : sed quod exponens illud verbum Apostoli, Non enim quod volo, illud ago : sed quod

620 620

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nolo, illud facio 4. Dicit enim 2, quod homo subjectus peccato facit quod nolo, illud facio 4. Dicit enim 2, quod homo subjectus peccato facit quod non vult, quia naturaliter vult bonum. Sed voluntas hæc semper caret non vult, quia naturaliter vult bonum. Sed voluntas hæc semper caret effectu, nisi gratia Dei adjuvet et liberet. Si homo subjectus peccato est, effectu, nisi gratia Dei adjuvet et liberet. Si homo subjectus peccato est, vult quidem malum et operatur, quia servus est peccati, et ejus voluntatem vult quidem malum et operatur, quia servus est peccati, et ejus voluntatem (sicut supra dixit Augustinus) libenter facit: quomodo ergo naturaliter vult (sicut supra dixit Augustinus) libenter facit: quomodo ergo naturaliter vult bonum? An est eadem voluntas, id est, idem motus, quo libenter peccato bonum? An est eadem voluntas, id est, idem motus, quo libenter peccato servit, et quo naturaliter vult bonum? Si non est eadem voluntas : quæ servit, et quo naturaliter vult bonum? Si non est eadem voluntas : quæ ergo istarum est, qua cum homo justificatur, a servitute peccati liberatur? ergo istarum est, qua cum homo justificatur, a servitute peccati liberatur? Ut enim disseruimus superius, gratia Dei voluntatem hominis liberat et Ut enim disseruimus superius, gratia Dei voluntatem hominis liberat et adjuvat, quæ voluntatem hominis præparat adjuvandam, et adjuvat præ- adjuvat, quæ voluntatem hominis præparat adjuvandam, et adjuvat præ- paratam. Sed quæ est illa voluntas? an illa quæ naturaliter vult bonum ? paratam. Sed quæ est illa voluntas? an illa quæ naturaliter vult bonum ? an illa quæ libenter servit peccato, si tamen duæ sunt voluntates? Pro- an illa quæ libenter servit peccato, si tamen duæ sunt voluntates? Pro- posita est quæstio profunda, quæ varia a diversis expositione determina- posita est quæstio profunda, quæ varia a diversis expositione determina- tur. Alii enim dicunt duos esse motus: unum quo vult bonum naturaliter. tur. Alii enim dicunt duos esse motus: unum quo vult bonum naturaliter. Quare naturaliter, et quare naturalis dicitur ? Quia talis fuit motus naturæ Quare naturaliter, et quare naturalis dicitur ? Quia talis fuit motus naturæ humanæ in prima conditione, in qua creati sine vitio sumus, quæ proprie humanæ in prima conditione, in qua creati sine vitio sumus, quæ proprie natura dicitur. Fuit enim homo creatus in voluntate rectus. Unde in libro natura dicitur. Fuit enim homo creatus in voluntate rectus. Unde in libro de Fide ad Petrum scriptum est: Firmissime tene primos homines bonos et de Fide ad Petrum scriptum est: Firmissime tene primos homines bonos et rectos esse creatos cum libero arbitrio, quo possent si vellent propria vo- rectos esse creatos cum libero arbitrio, quo possent si vellent propria vo- luntate peccare eosque non necessitate, sed propria voluntate ³. Recte luntate peccare eosque non necessitate, sed propria voluntate ³. Recte ergo dicitur homo naturaliter velle bonum, quia in recta et bona voluntate ergo dicitur homo naturaliter velle bonum, quia in recta et bona voluntate conditus est. Superior enim scintilla rationis quæ etiam (ut ait Hierony- conditus est. Superior enim scintilla rationis quæ etiam (ut ait Hierony- mus *) in Cain non potuit exstingui, bonum semper vult, et malum semper mus *) in Cain non potuit exstingui, bonum semper vult, et malum semper odit. Alium autem dicunt motum esse, quo mens relicta superiorum legi odit. Alium autem dicunt motum esse, quo mens relicta superiorum legi subjicit se peccatis, eisque oblectatur. Iste motus (ut aiunt) antequam adsit subjicit se peccatis, eisque oblectatur. Iste motus (ut aiunt) antequam adsit alicui gratia, dominatur et regnat in homine, alterumque deprimit motum : alicui gratia, dominatur et regnat in homine, alterumque deprimit motum : uterque tamen ex libero arbitrio est. Veniente autem gratia, ille malus mo- uterque tamen ex libero arbitrio est. Veniente autem gratia, ille malus mo- tus eliditur, et alter naturaliter bonus liberatur, et adjuvatur ut efficaciter tus eliditur, et alter naturaliter bonus liberatur, et adjuvatur ut efficaciter bonum velit. Ante gratiam vero licet naturaliter homo velit bonum, non bonum velit. Ante gratiam vero licet naturaliter homo velit bonum, non tamen absolute concedi oportet bonam habere voluntatem, sed potius ma- tamen absolute concedi oportet bonam habere voluntatem, sed potius ma- lam. Alii autem dicunt unam esse voluntatem, id est, unum motum, quo lam. Alii autem dicunt unam esse voluntatem, id est, unum motum, quo naturaliter vult homo bonum, et ex vitio vult homo malum, eoque dele- naturaliter vult homo bonum, et ex vitio vult homo malum, eoque dele- ctatur: et in quantum vult bonum, naturaliter bonus est, in quantum malum ctatur: et in quantum vult bonum, naturaliter bonus est, in quantum malum vult, malus est. vult, malus est.

1 Vulg. habet, ad Roman. VII, 19 : Non enim quod volo bonum, hoc facio: sed quod nolo malum, 1 Vulg. habet, ad Roman. VII, 19 : Non enim quod volo bonum, hoc facio: sed quod nolo malum, hoc ago. hoc ago.

2 S. AMBROSIUS, Comment. ad cap. VII epist. ad Romanos, y. 16 et seq. 2 S. AMBROSIUS, Comment. ad cap. VII epist. ad Romanos, y. 16 et seq.

3 Lib. de Fide ad Petrum, cap. 25. 3 Lib. de Fide ad Petrum, cap. 25.

* S. HIERONYMUS, Comment. ad cap. 1 Ezechielis, super eo loco, y. 7: Et scintillæ quasi adspectus * S. HIERONYMUS, Comment. ad cap. 1 Ezechielis, super eo loco, y. 7: Et scintillæ quasi adspectus

æris candentis. æris candentis.

IN II SENTENT. DIST. XXXIX, C, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XXXIX, C, ART. 2.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum voluntas naturalis qua volumus Utrum voluntas naturalis qua volumus bonum naturaliter, sit aliquid velle bonum naturaliter, sit aliquid velle

actu? actu?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in 3. cap. ibi, C, « Præterea quæri solet, 3. cap. ibi, C, « Præterea quæri solet,

etc. » etc. »

Videtur enim Magister dicere, quod Videtur enim Magister dicere, quod voluntas naturalis qua volumus bonum voluntas naturalis qua volumus bonum naturaliter, sit aliquid velle actu, et sit naturaliter, sit aliquid velle actu, et sit motus voluntatis. motus voluntatis.

: :

Videtur autem, quod non sit verum : Videtur autem, quod non sit verum : quia actus oppositi non possunt inesse quia actus oppositi non possunt inesse secundum idem simul constat autem, secundum idem simul constat autem, quod peccator cum vult malum, secun- quod peccator cum vult malum, secun- dum totam potentiam voluntatis vult dum totam potentiam voluntatis vult malum ergo secundum illam non potest malum ergo secundum illam non potest velle bonum non ergo simul movetur velle bonum non ergo simul movetur motu in bonum, et in malum, secundum motu in bonum, et in malum, secundum vim unam quæ sit voluntas. vim unam quæ sit voluntas.

Si dicas, quod non est una voluntas, Si dicas, quod non est una voluntas, sed duæ tunc quæro, : sed duæ tunc quæro, : Utrum duæ poten- Utrum duæ poten- tiæ sint? Si dicas, quod sic: ergo duæ tiæ sint? Si dicas, quod sic: ergo duæ potentiæ voluntatis sunt in homine et potentiæ voluntatis sunt in homine et hoc est otiosum, cum secundum unam hoc est otiosum, cum secundum unam posset velle bonum et malum, quia om- posset velle bonum et malum, quia om- nes potentiæ rationales sunt ad opposita. nes potentiæ rationales sunt ad opposita.

: :

Item, Velle naturaliter, ut dicitur in Item, Velle naturaliter, ut dicitur in Littera, est imperfectum ad bonum: om- Littera, est imperfectum ad bonum: om- ne autem imperfectum contingit perfici ne autem imperfectum contingit perfici idem numero manens secundum substan- idem numero manens secundum substan- tiam ergo quando venit gratia libe- tiam ergo quando venit gratia libe- rans, eadem voluntas est qua vult effica- rans, eadem voluntas est qua vult effica- citer bonum: hæc autem est deliberati- citer bonum: hæc autem est deliberati- va ergo eadem est voluntas secundum va ergo eadem est voluntas secundum potentiæ essentiam quæ naturaliter vult potentiæ essentiam quæ naturaliter vult bonum, et deliberativa voluntas : sed bonum, et deliberativa voluntas : sed deliberativa est quæ vult malum: ergo deliberativa est quæ vult malum: ergo eadem secundum essentiam potentiæ est eadem secundum essentiam potentiæ est voluntas naturalis, et efficax in bonum, voluntas naturalis, et efficax in bonum, et efficax in malum. et efficax in malum.

Si dicas, quod hoc non est inconve- Si dicas, quod hoc non est inconve-

621 621

niens, quod una secundum essentiam niens, quod una secundum essentiam potentia sit in oppositis actibus: quia in potentia sit in oppositis actibus: quia in veritate non sunt oppositi, scilicet natu- veritate non sunt oppositi, scilicet natu- raliter velle bonum, et deliberative velle raliter velle bonum, et deliberative velle malum. CONTRA: Voluntas est ad actum : malum. CONTRA: Voluntas est ad actum : aut ergo ad unum tantum, aut ad plures aut ergo ad unum tantum, aut ad plures simul. Si ad unum, habeo propositum : simul. Si ad unum, habeo propositum : quia tunc cum movetur in bonum sive quia tunc cum movetur in bonum sive naturaliter sive quocumque alio modo naturaliter sive quocumque alio modo moveatur, non movebitur alio actu. Si moveatur, non movebitur alio actu. Si autem ad plures: ergo ab uno motore autem ad plures: ergo ab uno motore simplici immediato egrediuntur actus simplici immediato egrediuntur actus immediati plures, ita quod unus non per immediati plures, ita quod unus non per alium et hoc est inconveniens, quia alium et hoc est inconveniens, quia supponitur a Philosopho, quod ab uno supponitur a Philosopho, quod ab uno non est nisi unum immediate. non est nisi unum immediate.

Si dicas, quod ille unus motor qui est Si dicas, quod ille unus motor qui est voluntas, disponitur diversis habitibus, voluntas, disponitur diversis habitibus, scilicet naturali, et deliberativo: et ideo scilicet naturali, et deliberativo: et ideo potest in diversos actus simul. CONTRA: potest in diversos actus simul. CONTRA: Loquimur de conversione voluntatis per Loquimur de conversione voluntatis per habitum ad actum : aut simul potest habitum ad actum : aut simul potest converti ad duos actus, aut non. Si si- converti ad duos actus, aut non. Si si- mul ergo unum per essentiam et indi- mul ergo unum per essentiam et indi- visibile simul facit duo, quod non capit visibile simul facit duo, quod non capit intellectus. Si autem non convertit se intellectus. Si autem non convertit se simul tunc habetur propositum, scilicet simul tunc habetur propositum, scilicet quod non simul movetur diversis moti- quod non simul movetur diversis moti- bus. bus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Damascenus, quod nulla sub- 1. Dicit Damascenus, quod nulla sub- stantia destituitur sua propria operatio- stantia destituitur sua propria operatio- ne ergo nec voluntas naturalis: ergo ne ergo nec voluntas naturalis: ergo semper vult aliquid. semper vult aliquid.

2. Item, Naturale est semper esse in 2. Item, Naturale est semper esse in actu voluntas naturalis est naturalis : actu voluntas naturalis est naturalis : ergo semper est in actu. ergo semper est in actu.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solutio. SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solutio. quod voluntas naturalis non semper est quod voluntas naturalis non semper est in actu, et quod simul vult actu bonum, in actu, et quod simul vult actu bonum, cum deliberativa vult malum: sed vult cum deliberativa vult malum: sed vult ipsum secundum naturam : et hoc est ipsum secundum naturam : et hoc est velle secundum quid, et non simplici- velle secundum quid, et non simplici- ter et hoc est dicere, quod recurrens ad ter et hoc est dicere, quod recurrens ad ordinem naturæ vult bonum, sed deli- ordinem naturæ vult bonum, sed deli- beratio frequenter negligit ordinem il- beratio frequenter negligit ordinem il- lum vel vilipendit: unde concedo pri- lum vel vilipendit: unde concedo pri- mam partem objectionum. mam partem objectionum.

Ad object. Ad object.

622 622

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID ergo quod contra objicitur, di- AD ID ergo quod contra objicitur, di- cendum quod est operatio formæ sub- cendum quod est operatio formæ sub- stantialis quæ est esse : et hæc est con- stantialis quæ est esse : et hæc est con- tinua operatio. Et est operatio potentiæ tinua operatio. Et est operatio potentiæ consequentis formam in eo quod est : et consequentis formam in eo quod est : et hanc non oportet esse continuam, præ- hanc non oportet esse continuam, præ- cipue quando non operatur per ne- cipue quando non operatur per ne- cessitatem naturæ, sed potius per liber- cessitatem naturæ, sed potius per liber- tatem voluntatis vel rationis. tatem voluntatis vel rationis.

Hic etiam ex incidenti potest induci Hic etiam ex incidenti potest induci tota dispositio de synderesi, et tota dis- tota dispositio de synderesi, et tota dis- positio de conscientia, quam alibi inter positio de conscientia, quam alibi inter quæstiones de motivis viribus animæ in quæstiones de motivis viribus animæ in tractatu nostro de Anima prout potui- tractatu nostro de Anima prout potui- mus, notavimus: et ideo superfluum mus, notavimus: et ideo superfluum hic esset eisdem folia replere. hic esset eisdem folia replere.

IN II SENTENT. DIST. XL, A. IN II SENTENT. DIST. XL, A.

623 623

DISTINCTIO XL. DISTINCTIO XL.

Qualiter ex pravitate voluntatis fiat depravatio in actu exteriori? Qualiter ex pravitate voluntatis fiat depravatio in actu exteriori? ostendens ex opposito quomodo ex rectitudine intentionis habeat ostendens ex opposito quomodo ex rectitudine intentionis habeat fieri opus bonum. fieri opus bonum.

A. An ex fine omnes actus pensari debeant, ut simpliciter boni vel mali A. An ex fine omnes actus pensari debeant, ut simpliciter boni vel mali

dicantur ? dicantur ?

Post hæc de actibus adjiciendum videtur, utrum et ipsi ex fine, sicut vo- Post hæc de actibus adjiciendum videtur, utrum et ipsi ex fine, sicut vo- luntas, pensari debeant boni vel mali. Licet enim secundum quosdam, om- luntas, pensari debeant boni vel mali. Licet enim secundum quosdam, om- nes boni sint in quantum naturaliter sunt : non tamen absolute dicendi nes boni sint in quantum naturaliter sunt : non tamen absolute dicendi sunt omnes boni, nec omnes remunerabiles: sed quidam simpliciter mali sunt omnes boni, nec omnes remunerabiles: sed quidam simpliciter mali dicuntur, sicut et alii boni. Nam simpliciter ac vere sunt boni illi actus, dicuntur, sicut et alii boni. Nam simpliciter ac vere sunt boni illi actus, qui bonam habent causam et intentionem, id est, qui voluntatem bonam qui bonam habent causam et intentionem, id est, qui voluntatem bonam comitantur, et ad bonum finem tendunt. Mali vero simpliciter dici debent, comitantur, et ad bonum finem tendunt. Mali vero simpliciter dici debent, qui perversam habent causam et intentionem. Unde Ambrosius ait: Affe- qui perversam habent causam et intentionem. Unde Ambrosius ait: Affe- ctus tuus operi tuo nomen imponit ¹. Et Augustinus super Psalmum xXI : ctus tuus operi tuo nomen imponit ¹. Et Augustinus super Psalmum xXI : Nemo computet bona opera sua ante finem 2. Ita enim videntur mihi esse Nemo computet bona opera sua ante finem 2. Ita enim videntur mihi esse ut magnæ vires, et cursus celerrimus præter viam : quia ubi ipsa fides ut magnæ vires, et cursus celerrimus præter viam : quia ubi ipsa fides non erat, bonum opus non erat. Bonum enim opus intentio facit, intentio- non erat, bonum opus non erat. Bonum enim opus intentio facit, intentio- nem fides dirigit. Non valde attendas quid homo faciat, sed quid cum facit, nem fides dirigit. Non valde attendas quid homo faciat, sed quid cum facit, attendat quo lacertos optimæ gubernationis dirigat. His testimoniis insi- attendat quo lacertos optimæ gubernationis dirigat. His testimoniis insi- nuari videtur, ex affectu et fine opera bona esse vel mala, quibus consonat nuari videtur, ex affectu et fine opera bona esse vel mala, quibus consonat quod veritas in Evangelio ait : Non potest arbor bona malos fructus facere, quod veritas in Evangelio ait : Non potest arbor bona malos fructus facere, neque arbor mala bonos fructus facere". Nomine arboris non natura hu- neque arbor mala bonos fructus facere". Nomine arboris non natura hu- manæ mentis, sed voluntas intelligitur: quæ si mala fuerit, non bona sed manæ mentis, sed voluntas intelligitur: quæ si mala fuerit, non bona sed mala opera facit : si vero bona fuerit, bona non mala opera facit. mala opera facit : si vero bona fuerit, bona non mala opera facit.

1 S. AMBROSIUS, Lib. I Officiorum, cap. 30. 1 S. AMBROSIUS, Lib. I Officiorum, cap. 30.

2 Edit. J. Alleaume, fidem. 2 Edit. J. Alleaume, fidem.

3 S. AUGUSTINUS, Comment. super Psal. xxxI, Beati quorum remissæ sunt iniquitates, etc. 3 S. AUGUSTINUS, Comment. super Psal. xxxI, Beati quorum remissæ sunt iniquitates, etc. 4 Matth. vII, 18. 4 Matth. vII, 18.

624 624

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

<< Post hæc de actibus adjiciendum vi- << Post hæc de actibus adjiciendum vi- detur, etc. » detur, etc. »

In ista distinctione agit Magister de In ista distinctione agit Magister de quantitate actuum exteriorum quærendo, quantitate actuum exteriorum quærendo, Utrum et ipsi secundum intentionem Utrum et ipsi secundum intentionem debeant pensari? debeant pensari?

Et dividitur in tres partes: in quarum Et dividitur in tres partes: in quarum prima proponit quæstionem cum aucto- prima proponit quæstionem cum aucto- ritate Ambrosii, qui videtur dicere, quod ritate Ambrosii, qui videtur dicere, quod in omnibus affectus nomen operi impo- in omnibus affectus nomen operi impo- nit. In secunda, inducit duas opiniones nit. In secunda, inducit duas opiniones varie illam quæstionem solventes, qua- varie illam quæstionem solventes, qua- rum prima incipit ibi, B. « Sed quæ- rum prima incipit ibi, B. « Sed quæ- ritur, Utrum omnia opera, etc. » Se- ritur, Utrum omnia opera, etc. » Se- cunda incipit ibi, B, § 2 : « Aliis au- cunda incipit ibi, B, § 2 : « Aliis au- tem, etc. » Et pro illa opinione inducit tem, etc. » Et pro illa opinione inducit longum capitulum ex verbis Augustini. longum capitulum ex verbis Augustini. In ultima autem distinctionis parte de- In ultima autem distinctionis parte de- terminat, qualiter illi qui sunt de prima terminat, qualiter illi qui sunt de prima opinione, respondent verbis Augustini, opinione, respondent verbis Augustini, et hæc incipit ibi, D, « Quæ tamen qui- et hæc incipit ibi, D, « Quæ tamen qui- dam contendunt numquam habere, dam contendunt numquam habere,

etc. » etc. »

Et hæc est sententia totius lectionis. Et hæc est sententia totius lectionis.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum bonum et malum sunt differen- Utrum bonum et malum sunt differen- tiæ constitutivæ actionis voluntariæ in tiæ constitutivæ actionis voluntariæ in moribus? moribus?

Incidit autem hic dubium circa pri- Incidit autem hic dubium circa pri- mam partem distinctionis, An bonum et mam partem distinctionis, An bonum et malum differentiæ constitutivæ sunt ac- malum differentiæ constitutivæ sunt ac- tionis voluntariæ in moribus: ita quod tionis voluntariæ in moribus: ita quod bona actio differat a mala, vel non? bona actio differat a mala, vel non?

Videtur quod sic, Videtur quod sic,

1. Quæcumque formæ intransmutabi- 1. Quæcumque formæ intransmutabi- les sunt circa subjectum, videntur illi les sunt circa subjectum, videntur illi

subjecto esse substantiales: sed bonum subjecto esse substantiales: sed bonum et malum in actione sunt formåe intrans- et malum in actione sunt formåe intrans- mutabiles circa actionem voluntariam: mutabiles circa actionem voluntariam: ergo sunt formæ substantiales. PRIMA ergo sunt formæ substantiales. PRIMA probatur per diffinitionem accidentis, probatur per diffinitionem accidentis, quod contingit eidem inesse et non in- quod contingit eidem inesse et non in- esse. SECUNDA probatur per hoc, quia esse. SECUNDA probatur per hoc, quia quæcumque actio est bona, illam num- quæcumque actio est bona, illam num- quam contingit fieri malam, ita quod quam contingit fieri malam, ita quod maneat eadem numero: et sic habetur maneat eadem numero: et sic habetur propositum. propositum.

2. Item, Actio in moribus non speci- 2. Item, Actio in moribus non speci- ficatur nisi per rationem boni et mali: ficatur nisi per rationem boni et mali: ergo videtur, quod bonum et malum sint ergo videtur, quod bonum et malum sint formæ substantiales actioni. formæ substantiales actioni.

3. Item, Actio super debitam mate- 3. Item, Actio super debitam mate- riam dicit bonum in genere, cui sicut riam dicit bonum in genere, cui sicut species respondet bonum ex circumstan- species respondet bonum ex circumstan- tia circumstantiæ autem faciunt actum tia circumstantiæ autem faciunt actum bonum, vel malum: ergo videtur, quod bonum, vel malum: ergo videtur, quod bonitas et malitia sint formæ specifican- bonitas et malitia sint formæ specifican- tes actum sive operationem voluntariam. tes actum sive operationem voluntariam. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Malum privatio est: nulla autem 1. Malum privatio est: nulla autem privatio specificat aliquid: ergo malum privatio specificat aliquid: ergo malum non ponit actionem in specie. non ponit actionem in specie.

2. Item, Quæcumque circa individua 2. Item, Quæcumque circa individua ejusdem speciei differenter insunt, illæ ejusdem speciei differenter insunt, illæ non possunt esse formæ substantiales: non possunt esse formæ substantiales: bonum et malum circa individuas actio- bonum et malum circa individuas actio- nes ejusdem speciei differenter insunt et nes ejusdem speciei differenter insunt et contrarie ergo non possunt esse for- contrarie ergo non possunt esse for- mæ substantiales specificantes actionem. mæ substantiales specificantes actionem. PROBATIO primæ est, quod quidquid est PROBATIO primæ est, quod quidquid est post speciem, est de accidentibus, ut di- post speciem, est de accidentibus, ut di- cit Boetius. SECUNDA autem probatur per cit Boetius. SECUNDA autem probatur per exemplum: quia coitus omnis est una exemplum: quia coitus omnis est una actio specie et tamen unus est bonus, actio specie et tamen unus est bonus, et alter malus. Similiter datio eleemo- et alter malus. Similiter datio eleemo- synæ a quocumque fiat, una actio est synæ a quocumque fiat, una actio est specie et tamen una est bona, et alia specie et tamen una est bona, et alia mala: et sic invenitur in multis aliis. mala: et sic invenitur in multis aliis.

3. Item, Omnes differentiæ et formæ 3. Item, Omnes differentiæ et formæ specificæ causantur ex eisdem principiis, specificæ causantur ex eisdem principiis, ex quibus causatur substantia quam in- ex quibus causatur substantia quam in- formant et specificant bonum autem et formant et specificant bonum autem et malum non causantur ex eisdem princi- malum non causantur ex eisdem princi- piis, ex quibus causatur actio: ergo non piis, ex quibus causatur actio: ergo non sunt differentiæ vel formæ specificæ ip- sunt differentiæ vel formæ specificæ ip-

: :

Sed cont Sed cont

blutic. blutic.

Ad 1. Ad 1.

IN II SENTENT. DIST. XL, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XL, A, ART. 1.

sius. PROBATUR autem prima per hoc sius. PROBATUR autem prima per hoc quod differentia potestate est in genere, quod differentia potestate est in genere, et forma in materia et operatio agen- et forma in materia et operatio agen- tis educit ipsam cum operatur super ma- tis educit ipsam cum operatur super ma- teriam illam. SECUNDA autem probatur teriam illam. SECUNDA autem probatur ex hoc, quod supra multis modis proba- ex hoc, quod supra multis modis proba- tum est, malum non esse a Deo, et ta- tum est, malum non esse a Deo, et ta- men actionem omnem esse a Deo. men actionem omnem esse a Deo.

SOLUTIO. Dicendum, quod bonitas et SOLUTIO. Dicendum, quod bonitas et malitia accidunt actioni. Sed est accidens malitia accidunt actioni. Sed est accidens duplex. Unum est quod fluit de principiis duplex. Unum est quod fluit de principiis constituentibus esse, sed est post ipsum, constituentibus esse, sed est post ipsum, et hoc est speciei accidens, sicut par et et hoc est speciei accidens, sicut par et impar accidunt numero, et rectum et impar accidunt numero, et rectum et curvum lineæ, et risibile homini: cum curvum lineæ, et risibile homini: cum enim non sit de esse, ut dicit Boetius, enim non sit de esse, ut dicit Boetius, necessario est de numero accidentium : necessario est de numero accidentium : sed tamen est accidens per se non trans- sed tamen est accidens per se non trans- mutabile circa subjectum. mutabile circa subjectum.

Unde patet, quod prima ratio quæ vi- Unde patet, quod prima ratio quæ vi- detur probare bonum et malum esse for- detur probare bonum et malum esse for- mas specificas actuum, ex hoc quod non mas specificas actuum, ex hoc quod non transmutantur circa subjectum unius ac- transmutantur circa subjectum unius ac- tionis, non procedit: quia instantiam tionis, non procedit: quia instantiam habet in tali actione. Hæc tamen solutio habet in tali actione. Hæc tamen solutio nihil solvit nisi quoad hominem: quia nihil solvit nisi quoad hominem: quia bonum et malum non sunt proprie pas- bonum et malum non sunt proprie pas- siones actionis. siones actionis.

Est enim accidens individui quod cau- Est enim accidens individui quod cau- satur a causa per accidens ut album et satur a causa per accidens ut album et nigrum accidunt homini et hoc duplici- nigrum accidunt homini et hoc duplici- ter potest comparari ad subjectum, scili- ter potest comparari ad subjectum, scili- cet ad subjectum tantum, aut ad subje- cet ad subjectum tantum, aut ad subje- ctum et causam. Primo modo compara- ctum et causam. Primo modo compara- tur adhuc dupliciter, scilicet quod du- tur adhuc dupliciter, scilicet quod du- plex est subjectum, scilicet permanens, plex est subjectum, scilicet permanens, et id quod est successivum, ut motus. Si et id quod est successivum, ut motus. Si primo modo tunc absque dubio trans- primo modo tunc absque dubio trans- mutabile est accidens circa subjectum mutabile est accidens circa subjectum idem numero manens, ut album et ni- idem numero manens, ut album et ni- grum circa hominem. Secundo autem grum circa hominem. Secundo autem modo comparatum non est transmutabi- modo comparatum non est transmutabi- le et hoc non est de virtute accidentis, le et hoc non est de virtute accidentis, sed ex hoc quod transit subjectum, et sed ex hoc quod transit subjectum, et non potest etiam idem numero resumi : non potest etiam idem numero resumi : sed si posset resumi, posset etiam esse sed si posset resumi, posset etiam esse

: :

625 625

sub alio accidente, sicut dicimus velox et sub alio accidente, sicut dicimus velox et tardum accidere motui: cum tamen idem tardum accidere motui: cum tamen idem numero motus numquam possit esse ve- numero motus numquam possit esse ve- lox primo, et postea tardus, vel e con- lox primo, et postea tardus, vel e con- verso et hoc etiam modo bonum et verso et hoc etiam modo bonum et malum accidunt actioni. Unde quod non malum accidunt actioni. Unde quod non transmutantur, hoc ipsum est per acci- transmutantur, hoc ipsum est per acci- dens, et non de natura illarum forma- dens, et non de natura illarum forma- rum. Si autem comparatur accidens ad rum. Si autem comparatur accidens ad subjectum sicut ad subjectum et causam : subjectum sicut ad subjectum et causam : et hoc contingit dupliciter, scilicet quod et hoc contingit dupliciter, scilicet quod nomen subjecti nominat per se causam nomen subjecti nominat per se causam accidentis sicut Æthiops causam nigre- accidentis sicut Æthiops causam nigre- dinis in subjecto, et nix albedinis : et dinis in subjecto, et nix albedinis : et tunc accidens non est transmutabile cir- tunc accidens non est transmutabile cir- ca subjectum proximum, sed circa com- ca subjectum proximum, sed circa com- mune, ut circa hominem vel aquam mune, ut circa hominem vel aquam congelatam. Aut ita comparatur ad sub- congelatam. Aut ita comparatur ad sub- jectum, quod fluat ad aliqua causarum jectum, quod fluat ad aliqua causarum subjecti, sicut est esse Gallicum vel Teu- subjecti, sicut est esse Gallicum vel Teu- tonicum, quod causatur a loco, qui tonicum, quod causatur a loco, qui locus generationis est principium quoad locus generationis est principium quoad aliquid et sic patet solutio ad primum. aliquid et sic patet solutio ad primum.

AD ALIUD dicendum, quod actio in AD ALIUD dicendum, quod actio in moralibus specificatur in termino suo, moralibus specificatur in termino suo, sicut omnis motus: quia propter illum sicut omnis motus: quia propter illum terminum est, et ipse est finis ejus : sed terminum est, et ipse est finis ejus : sed bonum et malum, ut infra patebit, non bonum et malum, ut infra patebit, non sic causantur ex fine, sed etiam ex aliis. sic causantur ex fine, sed etiam ex aliis.

AD ALIUD dicendum, quod bonum in AD ALIUD dicendum, quod bonum in genere, ut supra determinatum est, non genere, ut supra determinatum est, non dicitur in genere a generali forma inclu- dicitur in genere a generali forma inclu- dente sub ambitu prædicationis suæ spe- dente sub ambitu prædicationis suæ spe- cies multas, sed potius a prima potentia cies multas, sed potius a prima potentia in moribus et bonum ex circumstantia in moribus et bonum ex circumstantia non respondet ei ut species de qua sub- non respondet ei ut species de qua sub- stantialiter sine conversione prædicetur stantialiter sine conversione prædicetur in eo quod quid est, sed respondet ei ut in eo quod quid est, sed respondet ei ut determinans potentiam subjecti, quæ po- determinans potentiam subjecti, quæ po- tuit et bene et male fieri: et bonum in tuit et bene et male fieri: et bonum in actione non semper causatur ex circum- actione non semper causatur ex circum- stantiis, sed potius ex radice charitatis: stantiis, sed potius ex radice charitatis: et malum quod ex mala radice voluntatis et malum quod ex mala radice voluntatis procedit et frequenter malum est, quod procedit et frequenter malum est, quod non habet circumstantias, ut interior non habet circumstantias, ut interior actus circumstantiæ enim proprie sunt actus circumstantiæ enim proprie sunt circa actus exteriores. circa actus exteriores.

: :

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

XXVII XXVII

10 10

626 626

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

B. Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint bona vel mala? B. Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint bona vel mala?

Sed quæritur, Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint bona Sed quæritur, Utrum omnia opera hominis ex affectu et fine sint bona vel mala? Quibusdam ita videtur esse, qui dicunt omnes actus esse indiffe- vel mala? Quibusdam ita videtur esse, qui dicunt omnes actus esse indiffe- rentes, ut nec boni nec mali per se sint, sed ex intentione bona bonus, et rentes, ut nec boni nec mali per se sint, sed ex intentione bona bonus, et ex mala malus sit omnis actus. Secundum quos quilibet actus potest esse ex mala malus sit omnis actus. Secundum quos quilibet actus potest esse bonus, si bona intentione geratur. bonus, si bona intentione geratur.

Aliis autem videtur, quod quidam actus in se mali sint, ita ut non pos- Aliis autem videtur, quod quidam actus in se mali sint, ita ut non pos- sint esse nisi peccata, etiamsi bonam habeant causam : et quidam in se sint esse nisi peccata, etiamsi bonam habeant causam : et quidam in se boni, ita ut etsi malam habeant causam, non tamen boni esse desinant. boni, ita ut etsi malam habeant causam, non tamen boni esse desinant. Quod testimonio Augustini * confirmant, qui dicit bonum aliquando non Quod testimonio Augustini * confirmant, qui dicit bonum aliquando non bene fieri. Quod enim quis invitus vel necessitate facit, non bene facit: bene fieri. Quod enim quis invitus vel necessitate facit, non bene facit: quia non bona facit intentione, ut ait Augustinus super Joannem : Servilis, quia non bona facit intentione, ut ait Augustinus super Joannem : Servilis, inquit, timor non est in charitate in quo quamvis credatur Deo, non ta- inquit, timor non est in charitate in quo quamvis credatur Deo, non ta- men in Deum etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim invitus bene men in Deum etsi bonum fiat, non tamen bene. Nemo enim invitus bene facit, etiamsi bonum est quod facit 2. Ecce habes quod aliquis non bene facit, etiamsi bonum est quod facit 2. Ecce habes quod aliquis non bene facit illud quod bonum est. Facit ergo quod bonum est, intentione non facit illud quod bonum est. Facit ergo quod bonum est, intentione non bona. Ideo asserunt illi quædam opera esse talia, quæ sic bona sunt, quod bona. Ideo asserunt illi quædam opera esse talia, quæ sic bona sunt, quod mala esse non possunt, quocumque modo fiant : sicut e converso quædam mala esse non possunt, quocumque modo fiant : sicut e converso quædam sic sunt mala, ut non possint esse bona quacumque ex causa fiant. Alia sic sunt mala, ut non possint esse bona quacumque ex causa fiant. Alia autem esse opera, quæ ex fine vel causa sunt vel mala, et ad illa referunt autem esse opera, quæ ex fine vel causa sunt vel mala, et ad illa referunt Sanctorum testimonia, quibus ex affectu vel intentione judicium operum Sanctorum testimonia, quibus ex affectu vel intentione judicium operum pensari dicunt. Tripartitam edunt isti differentiam actuum. pensari dicunt. Tripartitam edunt isti differentiam actuum.

1 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. de Spiritu et Littera, cap. 14; et Lib. Sentent. Prosperi, cap. 171; ac 1 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. de Spiritu et Littera, cap. 14; et Lib. Sentent. Prosperi, cap. 171; ac ib. I Confessionum, cap. 12. ib. I Confessionum, cap. 12.

2 2

IDEM, Tract. IX super Epist. primam Joannis. IDEM, Tract. IX super Epist. primam Joannis.

contra. contra.

Quæst. Quæst.

IN II SENTENT. DIST. XL, B, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XL, B, ART. 2.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum omnes actus possint dici in- Utrum omnes actus possint dici in- differentes ? differentes ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in prima opinione, ibi, B, circa initium : prima opinione, ibi, B, circa initium : « Quibusdam ita videtur esse, qui dicunt « Quibusdam ita videtur esse, qui dicunt omnes actus esse indifferentes, etc. » omnes actus esse indifferentes, etc. »

Videtur enim, quod hoc sit impossibile: Videtur enim, quod hoc sit impossibile: 1. Numquam enim potest esse indiffe- 1. Numquam enim potest esse indiffe- rens, quod non potest fieri nisi male: rens, quod non potest fieri nisi male: odire Deum, persequi innocentem, blas- odire Deum, persequi innocentem, blas- phemare Creatorem non potest fieri nisi phemare Creatorem non potest fieri nisi male ergo numquam potest fieri actus male ergo numquam potest fieri actus indifferens. indifferens.

2. Item, Augustinus ita dicit in Lit- 2. Item, Augustinus ita dicit in Lit- tera, quod quædam numquam possunt tera, quod quædam numquam possunt bene fieri quantumcumque bonam ha- bene fieri quantumcumque bonam ha- beant causam : ergo numquam possunt beant causam : ergo numquam possunt fieri nisi male ergo numquam indiffe- fieri nisi male ergo numquam indiffe- renter quia indifferens est, quod nec renter quia indifferens est, quod nec bonum est, nec malum: ergo videtur is- bonum est, nec malum: ergo videtur is- ta opinio falsum dicere. ta opinio falsum dicere.

contra. contra.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Communis actio est a Deo : nullum Communis actio est a Deo : nullum malum est a Deo : ergo nullus actus per malum est a Deo : ergo nullus actus per se est malus, nec per se bonus: ergo se est malus, nec per se bonus: ergo omnis actus per se est indifferens, ut di- omnis actus per se est indifferens, ut di- cit ista opinio. cit ista opinio.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum bonum in genere dicat actum indifferen- bonum in genere dicat actum indifferen-

tem? tem?

Videtur autem, quod sic: quia bo- Videtur autem, quod sic: quia bo- num in genere, est quod potest bene et num in genere, est quod potest bene et male fieri indifferens autem est idem : male fieri indifferens autem est idem : ergo bonum in genere dicit actum indif- ergo bonum in genere dicit actum indif- ferentem. ferentem.

SED CONTRA: SED CONTRA:

: :

Bonum in genere, dicit actum super Bonum in genere, dicit actum super debitam materiam constat autem, quod debitam materiam constat autem, quod nuda substantia materiæ non est debita : nuda substantia materiæ non est debita : ergo per aliquam dispositionem efficitur ergo per aliquam dispositionem efficitur

627 627

debita illa autem facit bonum in gene- debita illa autem facit bonum in gene- re, vel malum in genere: ergo ipsa est re, vel malum in genere: ergo ipsa est in ratione boni vel mali : non ergo in in ratione boni vel mali : non ergo in ratione indifferentis sunt actus boni in ratione indifferentis sunt actus boni in genere, sive bonum in genere non dicit genere, sive bonum in genere non dicit actionem indifferentem. actionem indifferentem.

SOLUTIO. Dicendum, quod indifferens SOLUTIO. Dicendum, quod indifferens actio dicitur multis modis. Uno modo actio dicitur multis modis. Uno modo dicitur actio indifferens, quæ potest bene dicitur actio indifferens, quæ potest bene et male fieri et bene informari, cum sit et male fieri et bene informari, cum sit actio deliberativæ voluntatis, et de se actio deliberativæ voluntatis, et de se sive de sua specie non ordinatur magis sive de sua specie non ordinatur magis ad unum quam ad alterum et hoc mo- ad unum quam ad alterum et hoc mo- do sumitur indifferens, ut infra patebit, do sumitur indifferens, ut infra patebit, quando quæretur de indifferenti: et hoc quando quæretur de indifferenti: et hoc modo proprie sumitur indifferens. Se- modo proprie sumitur indifferens. Se- cundo modo autem dicitur indifferens, cundo modo autem dicitur indifferens, quod per substantiam subjecti non de- quod per substantiam subjecti non de- terminat bonum vel malum quo infor- terminat bonum vel malum quo infor- matur vel deformatur. matur vel deformatur.

DICENDUM ergo ad primum, quod cum DICENDUM ergo ad primum, quod cum dicitur, Hæc actio hujus agentis, jam dicitur, Hæc actio hujus agentis, jam demonstratur actio sub accidentibus cir- demonstratur actio sub accidentibus cir- cumstantiarum formantium vel defor- cumstantiarum formantium vel defor- mantium ipsam : et similiter cum dici- mantium ipsam : et similiter cum dici- tur, Hic agens sub circumstantiis perso- tur, Hic agens sub circumstantiis perso- næ et verum est, quod sic accepta non næ et verum est, quod sic accepta non potest bene fieri: quando autem ista potest bene fieri: quando autem ista opinio dicit, quod actio de se est indiffe- opinio dicit, quod actio de se est indiffe- rens, intelligit de se pro eo quod est de rens, intelligit de se pro eo quod est de sua substantia simplici sine circumstan- sua substantia simplici sine circumstan- tiis intellecta, ut supra sæpe expositum tiis intellecta, ut supra sæpe expositum

est. est.

Sunt tamen qui dicunt hanc esse Sunt tamen qui dicunt hanc esse duplicem, hæc actio non potest bene duplicem, hæc actio non potest bene fieri, et hujus hominis actio non potest fieri, et hujus hominis actio non potest bene fieri ex eo quod potest demon- bene fieri ex eo quod potest demon- stratio fieri ad oculum, et tunc demon- stratio fieri ad oculum, et tunc demon- stratur substantia agentis et actionis sub stratur substantia agentis et actionis sub formis formantibus vel deformantibus formis formantibus vel deformantibus eam et sic dicunt esse veram. Potest eam et sic dicunt esse veram. Potest etiam esse demonstratio ad intellectum etiam esse demonstratio ad intellectum de substantia nuda actionis et agentis, et de substantia nuda actionis et agentis, et sic dicunt esse falsam. sic dicunt esse falsam.

Ita hæc distinctio sine arte esse vide- Ita hæc distinctio sine arte esse vide- tur per dicta, et patet solutio ad secun- tur per dicta, et patet solutio ad secun- dum quia Augustinus de actione loqui- dum quia Augustinus de actione loqui- tur cum circumstantiis. tur cum circumstantiis.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad quæst. Ad quæst.

628 628

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod bonum in genere vel malum, dum quod bonum in genere vel malum, non dicit indifferens, sicut dicit et probat non dicit indifferens, sicut dicit et probat objectio. objectio.

AD ID quod videtur hoc probare, dicen- AD ID quod videtur hoc probare, dicen- dum quod cum dicitur, quod bonum in dum quod cum dicitur, quod bonum in genere potest bene et male fieri, ly potest genere potest bene et male fieri, ly potest

copulat potentiam dispositam ad alte- copulat potentiam dispositam ad alte- rum sicut cum dicitur, Indifferens pot- rum sicut cum dicitur, Indifferens pot- est bene et male fieri, potentiam remo- est bene et male fieri, potentiam remo- tam tantum et illa non est propria tam tantum et illa non est propria ratio indifferentis: sed potius in hoc in- ratio indifferentis: sed potius in hoc in- differens est, quod nec bonum nec ma- differens est, quod nec bonum nec ma- lum est. lum est.

C. Aliter Augustinus sentire videtur, qui dicit opera hominis esse bona vel mala ex C. Aliter Augustinus sentire videtur, qui dicit opera hominis esse bona vel mala ex intentione et causa, præter quædam quæ per se peccata sunt. intentione et causa, præter quædam quæ per se peccata sunt.

2 2

Sed Augustinus evidentissime docet in libro contra mendacium', omnes Sed Augustinus evidentissime docet in libro contra mendacium', omnes actus secundum intentionem et causam judicandos bonos vel malos, præ- actus secundum intentionem et causam judicandos bonos vel malos, præ- ter quosdam qui ita sunt mali, ut numquam possint esse boni, etiamsi bo- ter quosdam qui ita sunt mali, ut numquam possint esse boni, etiamsi bo- nam videantur habere causam. Interest, inquit, plurimum qua causa, quo nam videantur habere causam. Interest, inquit, plurimum qua causa, quo fine, qua intentione quid fiat. Sed ea quæ constat esse peccata, nullo bonæ fine, qua intentione quid fiat. Sed ea quæ constat esse peccata, nullo bonæ causæ obtentu, nullo quasi bono fine, nulla velut bona intentione facienda causæ obtentu, nullo quasi bono fine, nulla velut bona intentione facienda sunt. Ea quippe opera hominum si causas habuerint bonas vel malas, sunt. Ea quippe opera hominum si causas habuerint bonas vel malas, nunc sunt bona, nunc mala, quæ non sunt per seipsa peccata, sicut victum nunc sunt bona, nunc mala, quæ non sunt per seipsa peccata, sicut victum præbere pauperibus bonum est, si fit causa misericordiæ cum recta fide: præbere pauperibus bonum est, si fit causa misericordiæ cum recta fide: et concubitus conjugalis quando fit causa generandi, si ea fide fiat ut gi- et concubitus conjugalis quando fit causa generandi, si ea fide fiat ut gi- gnantur regenerandi. Hæc rursus mala sunt, si malas habeant causas: gnantur regenerandi. Hæc rursus mala sunt, si malas habeant causas: velut si jactantiæ causa pascitur pauper, aut lasciviæ causa cum uxore velut si jactantiæ causa pascitur pauper, aut lasciviæ causa cum uxore concumbitur, aut filii generentur non ut Deo, sed ut diabolo nutriantur. concumbitur, aut filii generentur non ut Deo, sed ut diabolo nutriantur. Cum vero opera ipsa per se peccata sunt, ut furta, stupra, blasphemiæ: Cum vero opera ipsa per se peccata sunt, ut furta, stupra, blasphemiæ: quis dicat causis bonis esse facienda, vel peccata non esse: vel, quod est quis dicat causis bonis esse facienda, vel peccata non esse: vel, quod est absurdius, justa peccata esse ? Quis dicat, Furemur divitibus, ut habeamus absurdius, justa peccata esse ? Quis dicat, Furemur divitibus, ut habeamus quid demus pauperibus ? aut falsa testimonia proferamus, non ut inde in- quid demus pauperibus ? aut falsa testimonia proferamus, non ut inde in- nocentes lædantur, sed potius salventur. Duo enim bona hic sunt, nocentes lædantur, sed potius salventur. Duo enim bona hic sunt, ut inops alatur, et innocens non puniatur. Aut quis adulterium esse fa- ut inops alatur, et innocens non puniatur. Aut quis adulterium esse fa- ciendum, ut per illam cum_qua fit, homo de morte liberetur? Testamenta ciendum, ut per illam cum_qua fit, homo de morte liberetur? Testamenta etiam vera cur non supprimimus, et falsa supponimus, ne hæreditates ha- etiam vera cur non supprimimus, et falsa supponimus, ne hæreditates ha- beant qui nihil boni agunt, sed hi potius qui indigentes adjuvant? Cur beant qui nihil boni agunt, sed hi potius qui indigentes adjuvant? Cur

1 S. AUGUSTINUS, Lib. contra mendacium, cap. 7, passim. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. contra mendacium, cap. 7, passim.

2 Edit. J. Alleaume, Et. 2 Edit. J. Alleaume, Et.

IN II SENTENT. DIST. XL, C. IN II SENTENT. DIST. XL, C.

629 629

non fiant illa mala propter hæc bona, si propter hæc bona nec illa sunt non fiant illa mala propter hæc bona, si propter hæc bona nec illa sunt mala ? Cur non ab immundis meretricibus quas ditant stupratores, rapiat mala ? Cur non ab immundis meretricibus quas ditant stupratores, rapiat divitias vir bonus, ut indigentibus eas largiatur, cum nullum malum ma- divitias vir bonus, ut indigentibus eas largiatur, cum nullum malum ma- lum sit si pro bono fiat? Quis hoc dicat, nisi qui res humanas moresque co- lum sit si pro bono fiat? Quis hoc dicat, nisi qui res humanas moresque co- natur et leges subvertere ? Quod enim facinus non dicatur recte fieri posse, natur et leges subvertere ? Quod enim facinus non dicatur recte fieri posse, nec impune tantum, verum etiam gloriose, ut in eo non timeatur suppli- nec impune tantum, verum etiam gloriose, ut in eo non timeatur suppli- cium, sed speretur et præmium: si semel consenserimus in malis actibus, cium, sed speretur et præmium: si semel consenserimus in malis actibus, non quid fiat, sed quare fiat esse quærendum? ut quæcumque pro bonis non quid fiat, sed quare fiat esse quærendum? ut quæcumque pro bonis fiunt causis, nec ipsa mala esse judicentur. At justitia merito punit eum fiunt causis, nec ipsa mala esse judicentur. At justitia merito punit eum qui dicit se subtraxisse superflua diviti, ut præberet pauperi et falsarium qui dicit se subtraxisse superflua diviti, ut præberet pauperi et falsarium qui alienum corrumpit testamentum, ut is esset hæres, qui faceret eleemo- qui alienum corrumpit testamentum, ut is esset hæres, qui faceret eleemo- synas largas, non ille qui nullas: et eum qui se fecisse adulterium osten- synas largas, non ille qui nullas: et eum qui se fecisse adulterium osten- dit, ut per illam cum qua fecit, hominem de morte liberet. Sed dicet ali- dit, ut per illam cum qua fecit, hominem de morte liberet. Sed dicet ali- quis, ergo æquandus est fur quilibet furi qui voluntate misericordiæ fura- quis, ergo æquandus est fur quilibet furi qui voluntate misericordiæ fura- tur? quis hoc dixerit ? Sed horum duorum non ideo quisquam est bonus, tur? quis hoc dixerit ? Sed horum duorum non ideo quisquam est bonus, quia pejor est unus. Pejor enim est qui concupiscendo, quam qui mi- quia pejor est unus. Pejor enim est qui concupiscendo, quam qui mi- serando furatur. Sed si furtum omne peccatum est, ab omni furto absti- serando furatur. Sed si furtum omne peccatum est, ab omni furto absti- nendum est. Quis enim dicat esse peccandum, etiamsi aliud sit gravius, nendum est. Quis enim dicat esse peccandum, etiamsi aliud sit gravius, aliud levius peccatum ? Nunc autem quærimus, quis actus peccatum sit, aliud levius peccatum ? Nunc autem quærimus, quis actus peccatum sit, vel non non quod gravius sit, vel levius. Intende, lector, propositis ver- vel non non quod gravius sit, vel levius. Intende, lector, propositis ver- bis tota mentis consideratione, quæ non inutilem habent exercitationem : bis tota mentis consideratione, quæ non inutilem habent exercitationem : et dignosces quis actus sit peccatum, qui scilicet malam habeat causam : et dignosces quis actus sit peccatum, qui scilicet malam habeat causam : nec ille tantum, quia sunt nonnulli actus, qui etsi bonam habeant causam, nec ille tantum, quia sunt nonnulli actus, qui etsi bonam habeant causam, tamen peccata sunt, ut supra positum est 2. Ex quo consequi videtur, tamen peccata sunt, ut supra positum est 2. Ex quo consequi videtur, quia non semper ex fine judicatur voluntas sive actio mala: sicut in illis quia non semper ex fine judicatur voluntas sive actio mala: sicut in illis quæ per se peccata sunt. Illa enim cum quis gesserit pro aliqua bona quæ per se peccata sunt. Illa enim cum quis gesserit pro aliqua bona causa, bonum videtur habere finem: nec ex fine voluntas est mala, nec ex causa, bonum videtur habere finem: nec ex fine voluntas est mala, nec ex voluntate actio fit mala, sed ex actione voluntas fit prava. In quibus ali- voluntate actio fit mala, sed ex actione voluntas fit prava. In quibus ali- ´ qui ponunt actum Judæorum, qui crucifigendo Christum arbitrabantur ´ qui ponunt actum Judæorum, qui crucifigendo Christum arbitrabantur se obsequium præstare Deo : quia bonum finem dicunt eos sibi po- se obsequium præstare Deo : quia bonum finem dicunt eos sibi po- suisse, scilicet Dei obsequium : et tamen voluntatem eorum et actionem suisse, scilicet Dei obsequium : et tamen voluntatem eorum et actionem perversam fore asserunt. De bonis autem nulla fit exceptio in præmissis perversam fore asserunt. De bonis autem nulla fit exceptio in præmissis verbis Augustini, quin omnis voluntas bona ex fine sit bona : et ex fine et verbis Augustini, quin omnis voluntas bona ex fine sit bona : et ex fine et voluntate omnis actio bona, bona est. Sed non omnis mala voluntas ex voluntate omnis actio bona, bona est. Sed non omnis mala voluntas ex fine mala est, nec omnis mala actio ex fine et voluntate mala est: et om- fine mala est, nec omnis mala actio ex fine et voluntate mala est: et om-