Solutio. Solutio.

540 540

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Multiplex est comparatio SOLUTIO. Multiplex est comparatio peccati, scilicet in substantia peccati, peccati, scilicet in substantia peccati, vel circumstantiis. Sed penes substan- vel circumstantiis. Sed penes substan- tiam est comparatio simpliciter, ut dici- tiam est comparatio simpliciter, ut dici- mus peccatum majus esse homicidium, mus peccatum majus esse homicidium, quam furtum, et hujusmodi. Compara- quam furtum, et hujusmodi. Compara- tio autem in circumstantiis, est compa- tio autem in circumstantiis, est compa- ratio secundum quid. ratio secundum quid.

Unde Doctores notaverunt hic unde- Unde Doctores notaverunt hic unde- cim modos, quibus unum peccatum se- cim modos, quibus unum peccatum se- cundum quid levius et gravius potest esse cundum quid levius et gravius potest esse alio quorum primus est causalitate : alio quorum primus est causalitate : quia est causa multorum vel omnium quia est causa multorum vel omnium peccatorum et sic Angeli et primi ho- peccatorum et sic Angeli et primi ho- minis peccata vincunt alia. minis peccata vincunt alia.

se se

Secundus generalitate: quia in Secundus generalitate: quia in habet plura per adaptationem materia- habet plura per adaptationem materia- lem et sic iterum peccatum Adæ vin- lem et sic iterum peccatum Adæ vin- cit, quia Augustinus in illo plura nota- cit, quia Augustinus in illo plura nota- vit. vit.

Tertius est poenarum multitudine: et Tertius est poenarum multitudine: et sic mulieris peccatum vincit super pec- sic mulieris peccatum vincit super pec- catum viri. catum viri.

Quartus est major ingratitudo: et sic Quartus est major ingratitudo: et sic sanctus cadens in eodem genere peccati sanctus cadens in eodem genere peccati plus peccat quam alius. plus peccat quam alius.

Quintus est periculum et sic igno- Quintus est periculum et sic igno-

rantiæ peccatum gravius est cæteris, ut rantiæ peccatum gravius est cæteris, ut supra habitum est. supra habitum est.

Sextus est inseparabilitas: et tunc ava- Sextus est inseparabilitas: et tunc ava- ritiæ peccatum dicitur gravius : quia ritiæ peccatum dicitur gravius : quia crescentibus rebus et ætate crescit, et in- crescentibus rebus et ætate crescit, et in- separabilis fit cupiditas. separabilis fit cupiditas.

Septimus est pronitas: et sic inconti- Septimus est pronitas: et sic inconti- nentiæ peccatum est gravius, quia est in nentiæ peccatum est gravius, quia est in delectatione contemperanea vitæ. delectatione contemperanea vitæ.

Octavus est persecutio vel tyrannis vi- Octavus est persecutio vel tyrannis vi- tii et sic superbia dicitur gravior: quia tii et sic superbia dicitur gravior: quia de opposito suo resurgit, et post omnes de opposito suo resurgit, et post omnes virtutes sævit sicut dicit Augustinus, virtutes sævit sicut dicit Augustinus, quod superbia etiam bonis operibus insi- quod superbia etiam bonis operibus insi- diatur, ut pereant. diatur, ut pereant.

Nonus est majoris gratiæ impugnatio : Nonus est majoris gratiæ impugnatio : sicut peccatum in Spiritum sanctum di- sicut peccatum in Spiritum sanctum di- citur magnum. citur magnum.

Decimus dicitur ratione offensæ : et sic Decimus dicitur ratione offensæ : et sic peccatum idololatriæ est maximum. peccatum idololatriæ est maximum.

Undecimus trahitur de Littera, et est Undecimus trahitur de Littera, et est facultas resistendi : et sic minus impu- facultas resistendi : et sic minus impu- gnatus in eodem genere peccati, magis gnatus in eodem genere peccati, magis dicitur peccasse, quam magis impugna- dicitur peccasse, quam magis impugna-

tus. tus.

Et sic per hoc patet solutio ad totum. Et sic per hoc patet solutio ad totum.

H. An illud peccatum sit primis dimissum parentibus ? H. An illud peccatum sit primis dimissum parentibus ?

Si vero quæritur, An illud peccatum fuerit dimissum primis parentibus? Si vero quæritur, An illud peccatum fuerit dimissum primis parentibus? Dicimus eos per pœnitentiam veniam consecutos. Unde Augustinus in Dicimus eos per pœnitentiam veniam consecutos. Unde Augustinus in libro de Baptismo parvulorum ait: Sicut illi primi parentes postea juste libro de Baptismo parvulorum ait: Sicut illi primi parentes postea juste vivendo creduntur per Domini sanguinem ab æterno liberati supplicio, vivendo creduntur per Domini sanguinem ab æterno liberati supplicio, non tamen in illa vita meruerunt ad paradisum revocari: sic et caro non tamen in illa vita meruerunt ad paradisum revocari: sic et caro peccati, etiam remissis peccatis, si homo in ea juste vixerit, non con- peccati, etiam remissis peccatis, si homo in ea juste vixerit, non con- tinuo meretur eam mortem non perpeti, quam traxit de propagine pec- tinuo meretur eam mortem non perpeti, quam traxit de propagine pec- cati. cati.

IN II SENTENT. DIST. XXXIII, I, K. IN II SENTENT. DIST. XXXIII, I, K.

541 541

I. Quod peccata parentum visitantur in filios, et quod non sunt adversa quæ Deus. I. Quod peccata parentum visitantur in filios, et quod non sunt adversa quæ Deus. dicit in Exodo et in Ezechiele. dicit in Exodo et in Ezechiele.

Et licet peccatis parentum, nisi Adæ, parvuli non obligentur, non est Et licet peccatis parentum, nisi Adæ, parvuli non obligentur, non est tamen diffitendum peccata parentum in filios redundare, sicut Dominus tamen diffitendum peccata parentum in filios redundare, sicut Dominus in Exodo ad Moysen ait: Ego sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes, in Exodo ad Moysen ait: Ego sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes, visitans iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartam generationem visitans iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartam generationem eorum qui oderunt me 1. His verbis aperte insinuatur, quod Deus reddit eorum qui oderunt me 1. His verbis aperte insinuatur, quod Deus reddit peccata patrum super filios tertios et quartos. Huic autem videtur peccata patrum super filios tertios et quartos. Huic autem videtur adversari quod Dominus ait in Ezechiele Quid est quod inter vos para- adversari quod Dominus ait in Ezechiele Quid est quod inter vos para- bolam vertitis in proverbium istud in terra Israel, dicentes : Patres come- bolam vertitis in proverbium istud in terra Israel, dicentes : Patres come- derunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt? Vivo ego, dicit derunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt? Vivo ego, dicit Dominus Deus, si erit ultra vobis parabola hæc in proverbium in Israel. Dominus Deus, si erit ultra vobis parabola hæc in proverbium in Israel. Ecce omnes animæ meæ sunt : ut anima patris, ita et anima filii mea est: Ecce omnes animæ meæ sunt : ut anima patris, ita et anima filii mea est: anima quæ peccaverit, ipsa morietur.... Filius non portabit iniquitatem anima quæ peccaverit, ipsa morietur.... Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii: justitia justi super eum erit, patris, et pater non portabit iniquitatem filii: justitia justi super eum erit, et impietas impii erit super eum 2. His verbis videtur Deus corrigere per et impietas impii erit super eum 2. His verbis videtur Deus corrigere per Prophetam, quod male dixerit in Lege. Si enim peccata patrum reddit in Prophetam, quod male dixerit in Lege. Si enim peccata patrum reddit in tertiam et quartam generationem, injustitia videtur Dei esse, ut alius tertiam et quartam generationem, injustitia videtur Dei esse, ut alius peccet, et alius puniatur. Quomodo enim justum est alium peccare, et peccet, et alius puniatur. Quomodo enim justum est alium peccare, et alium peccata lugere ? alium peccata lugere ?

K. Determinatio præmissarum auctoritatum convenientiam ostendens. K. Determinatio præmissarum auctoritatum convenientiam ostendens.

Sed, ut ait Hieronymus, Ne lex et Prophetæ, id est, Exodus et Ezechiel, Sed, ut ait Hieronymus, Ne lex et Prophetæ, id est, Exodus et Ezechiel, imo ipse Deus qui et hic et ibi locutus est, in sententia discrepare videan- imo ipse Deus qui et hic et ibi locutus est, in sententia discrepare videan- tur, attendamus finem illius auctoritatis Exodi. Dicto enim, Reddo iniqui- tur, attendamus finem illius auctoritatis Exodi. Dicto enim, Reddo iniqui-

1 Exod. xx, 5. 1 Exod. xx, 5.

2 Ezechiel. xVII, 2, 3, 4 et 20. 2 Ezechiel. xVII, 2, 3, 4 et 20.

3 Edit. J. Alleaume, luere 3 Edit. J. Alleaume, luere

542 542

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tates patrum in filios: addit, His qui oderunt me per quod evidenter tates patrum in filios: addit, His qui oderunt me per quod evidenter ostendit, non ideo puniri filios quia peccaverunt patres, sed quia eis ostendit, non ideo puniri filios quia peccaverunt patres, sed quia eis similes quædam 1 hæreditario malo Deum oderunt. Illud ergo quod similes quædam 1 hæreditario malo Deum oderunt. Illud ergo quod in Exodo Dominus dicit, sicut Hieronymus tradit, non id sonat quod in Exodo Dominus dicit, sicut Hieronymus tradit, non id sonat quod multi æstimant * : nec est simile huic proverbio, Patres comederunt uvam multi æstimant * : nec est simile huic proverbio, Patres comederunt uvam acerbam, etc. Illud enim Exodi Hieronymus super Ezechielem, et Augusti- acerbam, etc. Illud enim Exodi Hieronymus super Ezechielem, et Augusti- nus super Psalmum Deus, laudem meam ne tacueris³: de filiis peccata nus super Psalmum Deus, laudem meam ne tacueris³: de filiis peccata patrum imitantibus accipiendum censent: super quos dicitur Deus reddere patrum imitantibus accipiendum censent: super quos dicitur Deus reddere peccata patrum, quia punit eos eo quod imitantur peccata patrum, non peccata patrum, quia punit eos eo quod imitantur peccata patrum, non quia patres peccaverunt *. Non itaque corrigit Deus in Propheta, quod quia patres peccaverunt *. Non itaque corrigit Deus in Propheta, quod ante dixerat in Lege sed quomodo intelligendum sit aperit. Unde et ante dixerat in Lege sed quomodo intelligendum sit aperit. Unde et illos qui prave intelligebant arguit, qui dicebant Patres comederunt, illos qui prave intelligebant arguit, qui dicebant Patres comederunt,

etc. 5. etc. 5.

L. Quare dixerit, In tertiam et quartam generationem ? Et, Quare patres tantum L. Quare dixerit, In tertiam et quartam generationem ? Et, Quare patres tantum commemoravit ? commemoravit ?

Verumtamen si de imitatoribus malorum illud accipitur, quare tertiam Verumtamen si de imitatoribus malorum illud accipitur, quare tertiam et quartam generationem tantum commemoravit, cum in qualibet et quartam generationem tantum commemoravit, cum in qualibet generatione rei teneantur, qui peccata patrum imitantur? et quare patres generatione rei teneantur, qui peccata patrum imitantur? et quare patres commemoravit, cum et illi omnes mali sint, qui quorumlibet malorum commemoravit, cum et illi omnes mali sint, qui quorumlibet malorum peccata imitantur? Sed ideo patres specialiter nominavit, quia maxime peccata imitantur? Sed ideo patres specialiter nominavit, quia maxime patres filii imitari solent, quos præcipue diligunt. Et tertiam et quartam patres filii imitari solent, quos præcipue diligunt. Et tertiam et quartam generationem ideo commemoravit, quia solent parentes interdum tamdiu generationem ideo commemoravit, quia solent parentes interdum tamdiu vivere, donec filios tertios et quartos habeant: qui patrum iniquitates vivere, donec filios tertios et quartos habeant: qui patrum iniquitates videntes, eorum impietatis hæredes per imitationem efficiuntur. videntes, eorum impietatis hæredes per imitationem efficiuntur. Secundum hunc modum recte intelligitur ad litteram, quod in Exodo Secundum hunc modum recte intelligitur ad litteram, quod in Exodo dicitur. dicitur.

1 Edit. J. Alleaume, quodam. 1 Edit. J. Alleaume, quodam.

2 Edit. J. Alleaume, existimant. 2 Edit. J. Alleaume, existimant.

8 Psal. CVIII, 2. 8 Psal. CVIII, 2.

* Cf. S. AUGUSTINUM, Enarrat. in Psal. av. * Cf. S. AUGUSTINUM, Enarrat. in Psal. av.

5 Ezechiel. XVIII, 3. 5 Ezechiel. XVIII, 3.

IN II SENTENT. DIST. XXXIII, M, N. IN II SENTENT. DIST. XXXIII, M, N.

543 543

M. Quomodo illud Exodi intelligi debeat secundum mysterium ? M. Quomodo illud Exodi intelligi debeat secundum mysterium ?

Quod etiam mystice intelligendum esse ostenditur ex eo, quod pa- Quod etiam mystice intelligendum esse ostenditur ex eo, quod pa- rabola dicitur. Si enim parabola est, ut ait Hieronymus, aliud verbis rabola dicitur. Si enim parabola est, ut ait Hieronymus, aliud verbis sonat, aliud sensu continet. Unde aliqui ita edisserunt : Patrem in nobis sonat, aliud sensu continet. Unde aliqui ita edisserunt : Patrem in nobis esse dicunt, levem punctum sensuum, scilicet primum motum sugge- esse dicunt, levem punctum sensuum, scilicet primum motum sugge- stionis vel cogitationis. Filium vero, si cogitatio conceperit peccatum : stionis vel cogitationis. Filium vero, si cogitatio conceperit peccatum : in quo notatur consensus, et delectatio mulieris. Nepotem, si quod co- in quo notatur consensus, et delectatio mulieris. Nepotem, si quod co- gitaveris atque conceperis, opere compleveris, vel complere decreveris: in gitaveris atque conceperis, opere compleveris, vel complere decreveris: in quo notatur consensus viri, sive patratio peccati. Pronepotem autem, si quo notatur consensus viri, sive patratio peccati. Pronepotem autem, si non solum feceris, sed in eo glorieris: et hæc est quarta generatio: non non solum feceris, sed in eo glorieris: et hæc est quarta generatio: non quia tres præcesserint, sed quarta dicitur, quia quarto loco a primo quia tres præcesserint, sed quarta dicitur, quia quarto loco a primo motu qui est quasi pater, enumeratur. Deus ergo primos et secundos sti- motu qui est quasi pater, enumeratur. Deus ergo primos et secundos sti- mulos cogitationum, quos Græci po vocant, sine quibus nullus mulos cogitationum, quos Græci po vocant, sine quibus nullus hominum esse potest, non puniet æternaliter: sed si cogitata quis facere hominum esse potest, non puniet æternaliter: sed si cogitata quis facere decreverit, et quæ fecit corrigere noluerit, quæ sunt mortalia peccata, et decreverit, et quæ fecit corrigere noluerit, quæ sunt mortalia peccata, et tertia et quarta generatio. tertia et quarta generatio.

N. Per quid probatur, quod primus motus non puniatur æternaliter? N. Per quid probatur, quod primus motus non puniatur æternaliter?

Ad probandum vero, ut ait Hieronymus, quod primus pulsus cogita- Ad probandum vero, ut ait Hieronymus, quod primus pulsus cogita- tionis non puniatur æternaliter a Deo, illud de Genesi afferendum est. tionis non puniatur æternaliter a Deo, illud de Genesi afferendum est. Cham enim peccavit, irridens nuditatem patris: et sententiam non ipse, Cham enim peccavit, irridens nuditatem patris: et sententiam non ipse, sed filius ejus Chanaan accepit: Maledictus Chanaan, servus servorum erit sed filius ejus Chanaan accepit: Maledictus Chanaan, servus servorum erit fratribus suis. Quæ enim justitia est, ut pater peccaverit, et filius punitus fratribus suis. Quæ enim justitia est, ut pater peccaverit, et filius punitus sit? Sed mysterio illud dictum est 2. sit? Sed mysterio illud dictum est 2.

1 Genes. IX, 25. 1 Genes. IX, 25.

*Edit. J. Alleaume habet: Sed in mysterio illud factum est. *Edit. J. Alleaume habet: Sed in mysterio illud factum est.

344 344

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An peccatum originale in primis paren- An peccatum originale in primis paren- tibus sit dimissum? tibus sit dimissum?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, H, « Si vero quæritur, An illud pec- ibi, H, « Si vero quæritur, An illud pec- catum, etc. » catum, etc. »

Et quæritur hic de poena originalis in Et quæritur hic de poena originalis in corpore et in anima. Si enim dimissum corpore et in anima. Si enim dimissum est, tunc videtur, quod omnis pœna de- est, tunc videtur, quod omnis pœna de- beat dimitti quia dicit Hieronymus, et beat dimitti quia dicit Hieronymus, et supra disputatum est, quod omnia quæ supra disputatum est, quod omnia quæ patimur, peccata nostra meruerunt : hoe patimur, peccata nostra meruerunt : hoe autem non fuit factum : ergo numquam autem non fuit factum : ergo numquam fuit dimissum. fuit dimissum.

Item, In limbo visione Dei carebant: Item, In limbo visione Dei carebant: ergo nec in anima dimissum fuit. ergo nec in anima dimissum fuit.

SOLUTIO. Non est hic disputandum de SOLUTIO. Non est hic disputandum de pœnis originalis : quia supra tactæ sunt, pœnis originalis : quia supra tactæ sunt, et quæ sit ejus poena propria, et quæ non. et quæ sit ejus poena propria, et quæ non. Sed et hoc quod hic objicitur, in præce-- Sed et hoc quod hic objicitur, in præce-- denti distinctione solutum est, ubi os- denti distinctione solutum est, ubi os- tensum est, quod poena promovens in cor- tensum est, quod poena promovens in cor- pore manet: pœna autem carentiæ quoad pore manet: pœna autem carentiæ quoad satisfactionem personæ dimissa fuit: sed satisfactionem personæ dimissa fuit: sed reatus naturæ non poterat solvi, nisi per reatus naturæ non poterat solvi, nisi per mediatorem Dei et hominum Dominum. mediatorem Dei et hominum Dominum. nostrum Jesum Christum, ut in III Sen- nostrum Jesum Christum, ut in III Sen- tentiarum probatum est, et ideo oblatio- tentiarum probatum est, et ideo oblatio- nem pretii in limbo exspectare oportebat: nem pretii in limbo exspectare oportebat: quia omne meritum efficaciam habet, et quia omne meritum efficaciam habet, et semper habuit a merito Christi : et illud semper habuit a merito Christi : et illud in fide tantum habitum curat personam, in fide tantum habitum curat personam, in fide autem et actu curat naturam et in fide autem et actu curat naturam et personam, et aperit januam. personam, et aperit januam.

Solutio Solutio

IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 1.

545 545

DISTINCTIO XXXIV. DISTINCTIO XXXIV.

De peccato actuali secundum ejus causalitatem. De peccato actuali secundum ejus causalitatem.

A. Quæ de peccato actuali animadvertenda sint? A. Quæ de peccato actuali animadvertenda sint?

Post prædicta, de peccato actuali diligenti indagine quædam conside- Post prædicta, de peccato actuali diligenti indagine quædam conside- randa sunt, scilicet quæ fuerit origo et causa primi peccati: utrum res bo- randa sunt, scilicet quæ fuerit origo et causa primi peccati: utrum res bo- na, an res mala? Postea, in qua re sit peccatum ? Deinde quid sit pecca- na, an res mala? Postea, in qua re sit peccatum ? Deinde quid sit pecca- tum, et quot modis fiat? Et de differentia ipsorum peccatorum. tum, et quot modis fiat? Et de differentia ipsorum peccatorum.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

consistit in actu, et habet aliquid entis, consistit in actu, et habet aliquid entis, ibi scilicet, Distinct. XXXV, A, « Post ibi scilicet, Distinct. XXXV, A, « Post hæc videndum est quid sit, etc. » hæc videndum est quid sit, etc. »

Præsens autem distinctio habet tres Præsens autem distinctio habet tres partes in quarum prima determinatur partes in quarum prima determinatur unde malum: et in secunda, in quo ma- unde malum: et in secunda, in quo ma-

« Post prædicta, de peccato actuali, lum, ibi, D, « Ostensa origine mali, etc. » « Post prædicta, de peccato actuali, lum, ibi, D, « Ostensa origine mali, etc. »

etc. >> etc. >>

Hic agit Magister de malo actuali in Hic agit Magister de malo actuali in quod cecidit homo. Consideratur autem quod cecidit homo. Consideratur autem tripliciter, scilicet secundum substantiam, tripliciter, scilicet secundum substantiam, et sic de eo agit in prima parte. Et con- et sic de eo agit in prima parte. Et con- sideratur secundum quantitatem, et sic sideratur secundum quantitatem, et sic agit de eo in secunda parte, infra, distin- agit de eo in secunda parte, infra, distin- ctione XXXVIII, ibi, A, « Post prædicta ctione XXXVIII, ibi, A, « Post prædicta de voluntate, etc. » Consideratur etiam de voluntate, etc. » Consideratur etiam secundum differentias specie et numero: secundum differentias specie et numero: et sic de ipso agit in tertia parte, ubi in- et sic de ipso agit in tertia parte, ubi in- cipit distinctio XLII, ibi, A, » Cum au- cipit distinctio XLII, ibi, A, » Cum au- tem voluntas mala, etc. » tem voluntas mala, etc. »

Prima harum adhuc subdividitur in Prima harum adhuc subdividitur in duas quia in ista distinctione agit de duas quia in ista distinctione agit de peccato in ratione mali, et in sequenti peccato in ratione mali, et in sequenti incipit agere de eodem secundum quod incipit agere de eodem secundum quod

XXVII XXVII

In tertia, objicit quædam, et solvit, ibi, In tertia, objicit quædam, et solvit, ibi, H, « Ad hoc autem quod dictum est, H, « Ad hoc autem quod dictum est,

etc. » etc. »

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An malum sit? An malum sit?

Circa primum autem incidunt dubia Circa primum autem incidunt dubia tria quorum primum est, An sit ma- tria quorum primum est, An sit ma- lum? lum?

Secundum, An causam habeat efficien- Secundum, An causam habeat efficien- tem vel deficientem ? tem vel deficientem ?

35 35

546 546

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Tertium, Qualiter procedat a causa Tertium, Qualiter procedat a causa efficiente vel deficiente ? efficiente vel deficiente ?

AD PRIMUM potest objici per auctorita- AD PRIMUM potest objici per auctorita- tes sed quia copiose inducuntur a Ma- tes sed quia copiose inducuntur a Ma- gistro in sequenti parte istius distinctio- gistro in sequenti parte istius distinctio- nis, et in sequenti distinctione, super- nis, et in sequenti distinctione, super- sedeo. sedeo.

Ratione videtur malum nihil esse sic: Ratione videtur malum nihil esse sic: 1. Bonum per finem diffinitur : cum 1. Bonum per finem diffinitur : cum igitur malum opponatur fini, aut malum igitur malum opponatur fini, aut malum diffinitur per contrarium finem, aut per diffinitur per contrarium finem, aut per privationem finis boni: non autem pot- privationem finis boni: non autem pot- est diffiniri per contrarium finem, quia ni- est diffiniri per contrarium finem, quia ni- hil est summo bono contrarium, eo quod hil est summo bono contrarium, eo quod sit nihil summe malum: ergo diffinie- sit nihil summe malum: ergo diffinie- tur per privationem finis boni : privatio tur per privationem finis boni : privatio autem non ponit vel dicit ens: ergo ma- autem non ponit vel dicit ens: ergo ma- lum nihil est entium. lum nihil est entium.

2. Item, Dionysius : « Malum nihil 2. Item, Dionysius : « Malum nihil entium, neque in Angelo, neque in ani- entium, neque in Angelo, neque in ani- ma, neque in tota natura ¹. « Cum igitur ma, neque in tota natura ¹. « Cum igitur pluribus modis variari non possit malum, pluribus modis variari non possit malum, non erit ens. non erit ens.

3. Item, Aut malum dicitur per se et 3. Item, Aut malum dicitur per se et substantialiter malum, aut participatione substantialiter malum, aut participatione substantialiter mali, aut per privationem substantialiter mali, aut per privationem boni. Si primo modo: ergo aliquid est boni. Si primo modo: ergo aliquid est substantialiter malum: quod autem est substantialiter malum: quod autem est substantialiter malum, non habet de bo- substantialiter malum, non habet de bo- no ergo illud malum nihil habet de bo- no ergo illud malum nihil habet de bo- no sed esse est aliquod bonum, et bo- no sed esse est aliquod bonum, et bo- num de quo dicit Philosophus, quod om- num de quo dicit Philosophus, quod om- nia desiderant esse bonum, et propter nia desiderant esse bonum, et propter illud agunt, quidquid agunt ergo illud illud agunt, quidquid agunt ergo illud substantialiter malum non habet esse : substantialiter malum non habet esse : ergo nec est malum. Si autem dicatur ergo nec est malum. Si autem dicatur participatione malum. CONTRA: Non fit participatione malum. CONTRA: Non fit participatione malum, nisi aliquid per participatione malum, nisi aliquid per se sit malum quod participetur : ergo ni- se sit malum quod participetur : ergo ni- hil est participative malum. Relinquitur hil est participative malum. Relinquitur igitur, quod malum dicatur per privatio- igitur, quod malum dicatur per privatio- nem boni ergo malum non est nisi pri- nem boni ergo malum non est nisi pri- vatio privatio autem nihil est : ergo vatio privatio autem nihil est : ergo

malum nihil est. malum nihil est.

4. Item, Dicit Damascenus, quod ma- 4. Item, Dicit Damascenus, quod ma- lum est tenebra spiritualis sed tenebra lum est tenebra spiritualis sed tenebra

1 S. DIONYSIUS, De divinis nominibus, cap. 4. 1 S. DIONYSIUS, De divinis nominibus, cap. 4.

non dicit nisi lucis absentiam, ubi debet non dicit nisi lucis absentiam, ubi debet esse lux: ergo nec malum dicet nisi boni esse lux: ergo nec malum dicet nisi boni absentiam, ubi debet esse bonum: hoc absentiam, ubi debet esse bonum: hoc autem nihil est. autem nihil est.

5. Item, Sicut est in potentiis exterio- 5. Item, Sicut est in potentiis exterio- ribus compactis ad actum et perfectio- ribus compactis ad actum et perfectio- nem, ita etiam est in potentiis interiori- nem, ita etiam est in potentiis interiori- bus potentiæ autem exteriores ad ac- bus potentiæ autem exteriores ad ac- tum et finem, non tolluntur nisi per tum et finem, non tolluntur nisi per privationem, ut cæcum, et surdum, et privationem, ut cæcum, et surdum, et hujusmodi ergo nec potentiæ interiores: hujusmodi ergo nec potentiæ interiores: sed malum dicit ablationem actus in per- sed malum dicit ablationem actus in per- fectione finis: ergo malum non dicit nisi fectione finis: ergo malum non dicit nisi privationem privatio autem nihil est : privationem privatio autem nihil est : ergo malum nihil est. Si dicas, quod po- ergo malum nihil est. Si dicas, quod po- tentia exterior quandoque tollitur per id tentia exterior quandoque tollitur per id quod aliquid est, sicut oculi potentia per quod aliquid est, sicut oculi potentia per pellem tegentem visum hoc nihil est : pellem tegentem visum hoc nihil est : quia ibi non tollitur habitudo et perfectio quia ibi non tollitur habitudo et perfectio oculi ad actum, sed tegitur et impeditur, oculi ad actum, sed tegitur et impeditur, sicut nec tollitur per manum si desuper sicut nec tollitur per manum si desuper imponatur. imponatur.

: :

SED quia omnes confitentur hoc, obji- SED quia omnes confitentur hoc, obji- Sed cd Sed cd citur in contrarium sic : citur in contrarium sic :

1. Malum nihil est quod autem ni- 1. Malum nihil est quod autem ni- hil est, nulli oppugnat: ergo malum nul- hil est, nulli oppugnat: ergo malum nul- li oppugnat: sed pugnat bono, ut dicit li oppugnat: sed pugnat bono, ut dicit Dionysius ergo malum est actu ens. Dionysius ergo malum est actu ens.

2. Item, Nihil corrumpit aliquid, nisi 2. Item, Nihil corrumpit aliquid, nisi quod est actu ens : malum corrumpit quod est actu ens : malum corrumpit bonum ergo malum actu est. bonum ergo malum actu est.

3. Item, Malum est primo in actu, ut 3. Item, Malum est primo in actu, ut hic dicitur in Littera: actus autem relin- hic dicitur in Littera: actus autem relin- quit habitum talem, qualis ipse est: er- quit habitum talem, qualis ipse est: er- go malum est in habitu: sed actus et go malum est in habitu: sed actus et habitus actu sunt: ergo malum actu est. habitus actu sunt: ergo malum actu est.

4. Item, Macula aut dicit aliquod ens 4. Item, Macula aut dicit aliquod ens in anima, aut nihil. Si nihil: tunc non in anima, aut nihil. Si nihil: tunc non deletur per gratiam, quia nihil non dele- deletur per gratiam, quia nihil non dele- tur. Si autem dicit aliquod ens, cum ipsa tur. Si autem dicit aliquod ens, cum ipsa sit malum, erit malum aliquod ens. sit malum, erit malum aliquod ens.

5. Item, Anima dicitur bona boni par- 5. Item, Anima dicitur bona boni par- ticipatione: ergo si malum est privatio ticipatione: ergo si malum est privatio boni, ab eodem est mala et indifferens, boni, ab eodem est mala et indifferens, quod falsum est: ergo oportet, quod sit quod falsum est: ergo oportet, quod sit mala alicujus entis participatione: ergo mala alicujus entis participatione: ergo malum similiter est ens actu. malum similiter est ens actu.

uæst. uæst.

olutio. olutio. quæst. quæst.

IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 1.

6. Item, Si malum nihil est, et nihil 6. Item, Si malum nihil est, et nihil fiunt homines cum peccant, ut dicit Au- fiunt homines cum peccant, ut dicit Au- gustinus, et habetur in sequenti distin- gustinus, et habetur in sequenti distin- ctione': : ctione': : ergo videtur, quod cum Deus ergo videtur, quod cum Deus punit homines, quod pro nihilo puniat punit homines, quod pro nihilo puniat eos et hoc est ridiculum: quia sine eos et hoc est ridiculum: quia sine causa punitur, quod pro nihilo punitur. causa punitur, quod pro nihilo punitur.

Juxta hoc quæritur de solutione quo- Juxta hoc quæritur de solutione quo- rumdam dicentium, quod duplex est esse, rumdam dicentium, quod duplex est esse, scilicet primum, et secundum. Esse pri- scilicet primum, et secundum. Esse pri- mum est esse vere. Et esse secundum, mum est esse vere. Et esse secundum, est esse perfectionis perficientis secundum est esse perfectionis perficientis secundum bene, de quo dicit Boetius, quod esse bene, de quo dicit Boetius, quod esse est quod ordinem retinet, servatque na- est quod ordinem retinet, servatque na- turam. Dicunt igitur, quod malum est turam. Dicunt igitur, quod malum est non ens secundum esse secundum, quia non ens secundum esse secundum, quia privat bene esse: sed est ens secundum privat bene esse: sed est ens secundum esse primum, quia salvatur in illo. Sed esse primum, quia salvatur in illo. Sed quod hoc nihil sit dictu, probatur de fa- quod hoc nihil sit dictu, probatur de fa- cili sic: cili sic:

1. Dato quod malum sit privatio boni, 1. Dato quod malum sit privatio boni, malum non habebit esse nisi privationis malum non habebit esse nisi privationis concretive sumptæ : hæc autem nec di- concretive sumptæ : hæc autem nec di- cit esse subjecti, nec esse quod privat: cit esse subjecti, nec esse quod privat: ergo nec dicit esse primum, nec esse se- ergo nec dicit esse primum, nec esse se- cundum ergo ipsum est simpliciter ni- cundum ergo ipsum est simpliciter ni- hil. hil.

2. Item, A simili videtur hoc probari: 2. Item, A simili videtur hoc probari: quia cæcum (ut dicit Anselmus) non di- quia cæcum (ut dicit Anselmus) non di- cit aliquid magis in oculo, quam in lapi- cit aliquid magis in oculo, quam in lapi- de sed nec esse primum, nec esse se- de sed nec esse primum, nec esse se- cundum dicit. in lapide : ergo nec in cundum dicit. in lapide : ergo nec in oculo. oculo.

: :

3. Item, Negatio non propter hoc di- 3. Item, Negatio non propter hoc di- citur habere esse, quia non negat quid- citur habere esse, quia non negat quid- quid est sed dicitur nihil esse, quia ni- quid est sed dicitur nihil esse, quia ni- hil est compositionis vel affirmationis sibi hil est compositionis vel affirmationis sibi oppositæ ergo nec privatio propter hoc oppositæ ergo nec privatio propter hoc dicetur habere esse secundum esse pri- dicetur habere esse secundum esse pri- mum, quia non privat esse primum, eo. mum, quia non privat esse primum, eo. quod non opponitur ei privatio illa quæ quod non opponitur ei privatio illa quæ privat esse secundum : sed potius omni- privat esse secundum : sed potius omni- no dicitur nihil esse, quia nec dicit pri- no dicitur nihil esse, quia nec dicit pri- mum, nec secundum. mum, nec secundum.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum videtur, SOLUTIO. Ad hoc dicendum videtur,

1 Cf. Dist. XXXV, Litt. B. 1 Cf. Dist. XXXV, Litt. B.

547 547

quod malum in eo quod malum, omnino quod malum in eo quod malum, omnino nihil est, nec secundum esse primum, nihil est, nec secundum esse primum, nec secundum esse secundum. Id autem nec secundum esse secundum. Id autem quod est malum materialiter, aliquid est : quod est malum materialiter, aliquid est : sicut et cæcum omnino nihil est, cum sicut et cæcum omnino nihil est, cum tamen id quod est cæcum, sit animal visu tamen id quod est cæcum, sit animal visu carens. Et hoc est quod dicitur aliis ver- carens. Et hoc est quod dicitur aliis ver- bis, quod subjectum mali materialiter bis, quod subjectum mali materialiter loquendo aliquid est forma autem mali loquendo aliquid est forma autem mali consistit in privatione pura. Et hoc ideo, consistit in privatione pura. Et hoc ideo, quia privatio omnis relinquit subjectum quia privatio omnis relinquit subjectum et aptitudinem sive debitum ad habitum, et aptitudinem sive debitum ad habitum, et privat habitu ipso et malum non acci- et privat habitu ipso et malum non acci- pit intentionem et rationem mali ex parte pit intentionem et rationem mali ex parte subjecti quod relinquit, sed potius ex subjecti quod relinquit, sed potius ex habitu quo privat: sicut enim dicit Phi- habitu quo privat: sicut enim dicit Phi- losophus, A potentia subjecti non dici- losophus, A potentia subjecti non dici- mur boni vel mali. Secundum hoc igitur mur boni vel mali. Secundum hoc igitur concedo, quod malum in eo quod malum, concedo, quod malum in eo quod malum, omnino nihil est : sicut neque aliqua omnino nihil est : sicut neque aliqua privatio in eo quod privatio, aliquid est. privatio in eo quod privatio, aliquid est.

AD PRIMUM dicendum, quod pugnare Ad object.1. AD PRIMUM dicendum, quod pugnare Ad object.1. dicitur proprie et improprie. Si pugnare dicitur proprie et improprie. Si pugnare dicitur proprie : tunc idem est pugnare dicitur proprie : tunc idem est pugnare quod contraria virtute in contrarium age- quod contraria virtute in contrarium age- re et tunc malum non pugnat bono nisi re et tunc malum non pugnat bono nisi virtute boni, ut dicit Dionysius : et hoc virtute boni, ut dicit Dionysius : et hoc sic intelligendum est, quod est bonum sic intelligendum est, quod est bonum particulare, et bonum universale quod particulare, et bonum universale quod est finis omnium bonorum. Bonum au- est finis omnium bonorum. Bonum au- tem universale quod finis est, illud non tem universale quod finis est, illud non habet contrarium malum: et ideo illi habet contrarium malum: et ideo illi nihil oppugnat. Est autem bonum parti- nihil oppugnat. Est autem bonum parti- culare, quod est forma boni in actu vel culare, quod est forma boni in actu vel habitu. Habitus autem virtutis specialis, habitu. Habitus autem virtutis specialis, non est bonus substantialiter, sed potius non est bonus substantialiter, sed potius in quantum conjungit fini. Ita etiam ha- in quantum conjungit fini. Ita etiam ha- bitus vitii non est actus substantiali- bitus vitii non est actus substantiali- ter malus, sed in quantum privat fine, ter malus, sed in quantum privat fine, quod est universale bonum. Privatio er- quod est universale bonum. Privatio er- go sustentata in actu vel habitu, pugnat go sustentata in actu vel habitu, pugnat particulari bono : non unde privatio, sed particulari bono : non unde privatio, sed potius unde contrarius actus vel habi- potius unde contrarius actus vel habi- tus et ideo non pugnat nisi viribus bo- tus et ideo non pugnat nisi viribus bo- ni: quia illud in quantum est, bonum ni: quia illud in quantum est, bonum est et in quantum est, contrarium est, est et in quantum est, contrarium est, licet privatio consequatur passive: et licet privatio consequatur passive: et

Ad object. 2. Ad object. 2.

Ad object. 3. Ad object. 3.

Ad object. 4 Ad object. 4

Ad object. 5. Ad object. 5.

Ad object. 6. Ad object. 6.

548 548

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tunc pugnare boni, est deficere bonum: tunc pugnare boni, est deficere bonum: et hoc contingit privando ipsum : et sic et hoc contingit privando ipsum : et sic omnis privatio pugnat habitui. Sed ex omnis privatio pugnat habitui. Sed ex hoc non sequitur, quod sic pugnans sit hoc non sequitur, quod sic pugnans sit in actu ens in actu ens : sed quod pugnat primo : sed quod pugnat primo modo, est actu ens: quia sic non tantum modo, est actu ens: quia sic non tantum est privativum, sed etiam contrarium, est privativum, sed etiam contrarium, habens contrariam formam habitui et habens contrariam formam habitui et actui particularis boni. actui particularis boni.

AD ALIUD AD ALIUD dicendum eodem modo, dicendum eodem modo, quod si corrumpere sonat viribus contra- quod si corrumpere sonat viribus contra- riis ad destitutionem agere, tunc malum riis ad destitutionem agere, tunc malum et bonum improprie sumuntur pro suis et bonum improprie sumuntur pro suis subjectis in actibus et habitibus et sic subjectis in actibus et habitibus et sic utrumque est actu ens. Si autem suma- utrumque est actu ens. Si autem suma- tur corrumpere pro deficere ex destitu- tur corrumpere pro deficere ex destitu- tione finis, tunc non oportet, quod cor- tione finis, tunc non oportet, quod cor- rumpens sit actu ens: sicut neque mors rumpens sit actu ens: sicut neque mors est actu ens, licet corrumpat et privat est actu ens, licet corrumpat et privat vitam. vitam.

AD ALIUD dicendum, quod malum est AD ALIUD dicendum, quod malum est primum in actu: sed actus non est ratio primum in actu: sed actus non est ratio mali, sed potius subjectum : quia in mali, sed potius subjectum : quia in quantum est, bonus est, ut patebit in quantum est, bonus est, ut patebit in sequenti distinctione. sequenti distinctione.

AD ALIUD dicendum, quod macula di- AD ALIUD dicendum, quod macula di- citur dupliciter, scilicet pro habitu vitii, citur dupliciter, scilicet pro habitu vitii, et pro defectu ejus quod debet inesse. et pro defectu ejus quod debet inesse. Primo modo non est macula mala ut per Primo modo non est macula mala ut per se, sed ut subjectum mali: quia ille habi- se, sed ut subjectum mali: quia ille habi- tus in quantum est, non est malus, sed tus in quantum est, non est malus, sed in quantum privat bono ex carentia finis. in quantum privat bono ex carentia finis. Secundo modo est defectus absolute ni- Secundo modo est defectus absolute ni- hil ponens esse, sed turpitudo est ex de- hil ponens esse, sed turpitudo est ex de- fectu ejus quod debet inesse : ut cæcum fectu ejus quod debet inesse : ut cæcum dicitur habere maculam, non propter dicitur habere maculam, non propter privationem alicujus, sed propter priva- privationem alicujus, sed propter priva- tionem ejus quod inesse debet. tionem ejus quod inesse debet.

AD ALIUD dicendum, quod anima non AD ALIUD dicendum, quod anima non dicitur esse indifferens ab eodem, a quo dicitur esse indifferens ab eodem, a quo dicitur mala: quia indifferentia non di- dicitur mala: quia indifferentia non di- cit privationem finis, sed potius dicit cit privationem finis, sed potius dicit non conjunctionem cum fine: sed ma- non conjunctionem cum fine: sed ma- lum dicit finis corruptionem et privatio- lum dicit finis corruptionem et privatio-

nem. nem.

AD ALIUD dicendum, quod illa est vilis AD ALIUD dicendum, quod illa est vilis objectio parum habens rationis. Cum objectio parum habens rationis. Cum enim dicitur, malum nihil est, intelligi- enim dicitur, malum nihil est, intelligi- tur non ponere aliquod ens, quod tamen tur non ponere aliquod ens, quod tamen

deberet inesse. Cum autem dicitur, ho- deberet inesse. Cum autem dicitur, ho- mines puniuntur pro malo, intelligitur mines puniuntur pro malo, intelligitur pro privatione habitus boni, quod debet pro privatione habitus boni, quod debet inesse. Et ex hoc non sequitur, quod inesse. Et ex hoc non sequitur, quod puniantur pro nihilo, sed pro aliquo, id puniantur pro nihilo, sed pro aliquo, id est, bono, quod debet inesse, et non in- est, bono, quod debet inesse, et non in- est. Et ideo pro eodem puniuntur homi- est. Et ideo pro eodem puniuntur homi- nes, et remunerantur: sed pro bono nes, et remunerantur: sed pro bono quod fecerunt et habent, remunerantur: quod fecerunt et habent, remunerantur: et pro bono quod non fecerunt nec ha- et pro bono quod non fecerunt nec ha- bent, puniuntur. Et ut apertius dicatur, bent, puniuntur. Et ut apertius dicatur, cum dicitur, malum, duo dicuntur: cum dicitur, malum, duo dicuntur: unum scilicet quod est ratio mali, et al- unum scilicet quod est ratio mali, et al- terum quod relinquit in subjecto: et terum quod relinquit in subjecto: et cum dicitur, malum nihil est, negatur cum dicitur, malum nihil est, negatur esse de malo secundum rationem mali. esse de malo secundum rationem mali. Cum autem dicitur, homines puniuntur Cum autem dicitur, homines puniuntur pro malo, malum dicit causam pœnæ vel pro malo, malum dicit causam pœnæ vel punitionis secundum id quod relinquit in punitionis secundum id quod relinquit in subjecto quod est carentia habitus. Et ex subjecto quod est carentia habitus. Et ex hoc non sequitur, quod pro nihilo pu- hoc non sequitur, quod pro nihilo pu- niuntur, cum diversimode sumatur in niuntur, cum diversimode sumatur in præmissis, gratia diversorum quæ dicit. præmissis, gratia diversorum quæ dicit. Sed sequitur : ergo puniuntur pro habitu Sed sequitur : ergo puniuntur pro habitu quem habere deberent, cum nihil ha- quem habere deberent, cum nihil ha- bent. bent.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum malum habeat causam efficien- Utrum malum habeat causam efficien- tem vel deficientem? tem vel deficientem?

Secundo quæritur, Utrum habeat cau- Secundo quæritur, Utrum habeat cau- sam efficientem vel deficientem ? sam efficientem vel deficientem ? Videtur autem, quod deficientem Videtur autem, quod deficientem

quia quia

1. Ut dicit Augustinus, causas mali 1. Ut dicit Augustinus, causas mali efficientes non oportet quærere, sed de- efficientes non oportet quærere, sed de- ficientes. ficientes.

: :

2. Item, Malum (ut jam habitum est) 2. Item, Malum (ut jam habitum est) privatio est. Privatio autem non habet privatio est. Privatio autem non habet causam efficientem, sed deficientem: causam efficientem, sed deficientem: ergo malum similiter. ergo malum similiter.

3. Item, Causa efficiens non efficit nisi 3. Item, Causa efficiens non efficit nisi duobus modis, scilicet influendo speciem duobus modis, scilicet influendo speciem

d contra. d contra.

itio. itio.

IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 3. IN II SENTENT. DIST. XXXIV, A, ART. 3.

propriam, aut actu suo eliciendo spe- propriam, aut actu suo eliciendo spe- ciem ex eo in quod agit. Verbi gratia, ciem ex eo in quod agit. Verbi gratia, ignis in combustibili influit speciem pro- ignis in combustibili influit speciem pro- priam, et sol in terra elicit speciem li- priam, et sol in terra elicit speciem li- quationis quæ non est propria soli: ergo quationis quæ non est propria soli: ergo si malum habet causam efficientem, si malum habet causam efficientem, oportet quod altero illorum modorum oportet quod altero illorum modorum habeat speciem. Quidquid autem habet habeat speciem. Quidquid autem habet speciem, ipsum est absolute : ergo ma- speciem, ipsum est absolute : ergo ma- lum est absolute. Sed hoc est falsum, ut lum est absolute. Sed hoc est falsum, ut probatum est: ergo malum non habet probatum est: ergo malum non habet causam efficientem, ut videtur. causam efficientem, ut videtur.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omne quod est, aut est causa pri- 1. Omne quod est, aut est causa pri- ma, aut causatum a causa prima: ma- ma, aut causatum a causa prima: ma- lum est in actu et habitu : ergo ipsum lum est in actu et habitu : ergo ipsum est aut causa prima, aut causatum a cau- est aut causa prima, aut causatum a cau- sa prima. Non autem ipsum est causa sa prima. Non autem ipsum est causa prima ergo est causatum a causa ali- prima ergo est causatum a causa ali- qua efficiente. qua efficiente.

2. Item, Albificator est causa efficiens 2. Item, Albificator est causa efficiens albi ergo et malefactor est causa effi- albi ergo et malefactor est causa effi- ciens mali ergo malum habet causam ciens mali ergo malum habet causam efficientem. efficientem.

3. Item, Quidquid est in potentia ali- 3. Item, Quidquid est in potentia ali- cujus, antequam sit, necesse est quod sit cujus, antequam sit, necesse est quod sit in illo, sicut in potentia causæ efficien- in illo, sicut in potentia causæ efficien- tis vel materialis: malum autem est in tis vel materialis: malum autem est in potentia liberi arbitrii antequam fiat : potentia liberi arbitrii antequam fiat : ergo est in ipso sicut in materia, vel effi- ergo est in ipso sicut in materia, vel effi- ciente : non autem sicut in materia: ciente : non autem sicut in materia: ergo sicut in efficiente: ergo habet cau- ergo sicut in efficiente: ergo habet cau- sam efficientem. sam efficientem.

SOLUTIO. Ad hæc omnia leve est sol- SOLUTIO. Ad hæc omnia leve est sol- vere, si habeantur præhabita in præce- vere, si habeantur præhabita in præce- denti problemate. Si enim materialiter denti problemate. Si enim materialiter accipiatur malum, hoc est id quod est accipiatur malum, hoc est id quod est malum, tunc malum erit in actu et ha- malum, tunc malum erit in actu et ha- bitu. Actus autem ille consideratur du- bitu. Actus autem ille consideratur du- pliciter, scilicet in comparatione ad ob- pliciter, scilicet in comparatione ad ob- jectum, quod est commutabile bonum: jectum, quod est commutabile bonum: et eodem modo habitus considerari pot- et eodem modo habitus considerari pot- est in quantum inclinat in illud et sic est in quantum inclinat in illud et sic malum est voluntarium et intentum et malum est voluntarium et intentum et causatum, et habet causam efficientem, causatum, et habet causam efficientem, sicut probabitur in distinctione sequenti. sicut probabitur in distinctione sequenti. Si autem consideretur malum in eo quod Si autem consideretur malum in eo quod malum, vel actus vel habitus in quan- malum, vel actus vel habitus in quan-

. .

549 549

tum comparatur ad formalem privatio- tum comparatur ad formalem privatio- nem boni sic malum non est volunta- nem boni sic malum non est volunta- rium, et non intentum, et non fœcun- rium, et non intentum, et non fœcun- dum, sed pigrum, ut dicit Dionysius, et dum, sed pigrum, ut dicit Dionysius, et non causatum aliqua causa efficiente: non causatum aliqua causa efficiente: sed est defectus incidens ex voluntate sed est defectus incidens ex voluntate deflexa a bono commutabili, et sic egre- deflexa a bono commutabili, et sic egre- diente in actum. diente in actum.

Et hoc totum habet probari in sequen- Et hoc totum habet probari in sequen- ti distinctione, in qua quæretur, Utrum ti distinctione, in qua quæretur, Utrum omnis actus sit a Deo ? Secundum pri- omnis actus sit a Deo ? Secundum pri- mam intentionem mali rationes proce- mam intentionem mali rationes proce- dunt secundo inductæ : et secundam in- dunt secundo inductæ : et secundam in- tentionem ejusdem procedunt rationes tentionem ejusdem procedunt rationes primo inductæ. primo inductæ.

Unde patet solutio ad totum. Unde patet solutio ad totum.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Qualiter malum procedit a causa effi- Qualiter malum procedit a causa effi- ciente vel deficiente? ciente vel deficiente?

Tertio quæritur, Qualiter malum pro- Tertio quæritur, Qualiter malum pro- cedat a causa efficiente vel deficiente ? cedat a causa efficiente vel deficiente ? Videtur autem, quod a causa deficien- Videtur autem, quod a causa deficien- te non causetur: quia te non causetur: quia

1. Deficiens potius cadit a potentia 1. Deficiens potius cadit a potentia causalitatis quam ipsum sit causa: si causalitatis quam ipsum sit causa: si ergo voluntas in eo quod deficiens, est ergo voluntas in eo quod deficiens, est causa, potius cadit a potestate causandi, causa, potius cadit a potestate causandi, quam quod causet aliquid. quam quod causet aliquid.

2. Item, Malum (ut habitum est) non 2. Item, Malum (ut habitum est) non est in subjecto nisi in anima, vel habitu, est in subjecto nisi in anima, vel habitu, vel actu sed prout est in anima, sic cau- vel actu sed prout est in anima, sic cau- satur ab actu malo : ergo actus malus satur ab actu malo : ergo actus malus causatur ab anima: sed nihil deficiens causatur ab anima: sed nihil deficiens agit: ergo actus malus non causatur a agit: ergo actus malus non causatur a voluntate deficiente, sed potius agente et voluntate deficiente, sed potius agente et potente. potente.

3. Item, Non est malum nisi sit con- 3. Item, Non est malum nisi sit con- versio ad commutabile bonum per mo- versio ad commutabile bonum per mo- dum fruendi: sed posse converti, posse dum fruendi: sed posse converti, posse est, et similiter posse frui bono commu- est, et similiter posse frui bono commu- tabili, posse est: ergo causa peccati con- tabili, posse est: ergo causa peccati con- sistit in potente et agente, et non defi- sistit in potente et agente, et non defi- ciente. ciente.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

550 550

SED CONTRA: SED CONTRA:

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Defectus (ut supra habitum est) num- Defectus (ut supra habitum est) num- quam est ab efficiente, quia efficiens effi- quam est ab efficiente, quia efficiens effi- cit ens secundum speciem aliquam, et cit ens secundum speciem aliquam, et hoc non est defectus vel privatio, sed di- hoc non est defectus vel privatio, sed di- cit Augustinus, et ponitur in sequenti di- cit Augustinus, et ponitur in sequenti di- stinctione, quod tota natura mali a spe- stinctione, quod tota natura mali a spe- ciei privatione accepta est : ergo non ciei privatione accepta est : ergo non causatur a libero arbitrio vel voluntate, causatur a libero arbitrio vel voluntate, secundum quod est efficiens, sed secun- secundum quod est efficiens, sed secun- dum quod est deficiens. dum quod est deficiens.

SOLUTIO. Dicendum ad hoc, quod ma- SOLUTIO. Dicendum ad hoc, quod ma- lum est a voluntate deficiente, sive acci- lum est a voluntate deficiente, sive acci- piatur materialiter, sive formaliter. Si piatur materialiter, sive formaliter. Si enim accipitur materialiter: tunc est ac- enim accipitur materialiter: tunc est ac- tus super objectum carens forma boni ex tus super objectum carens forma boni ex privatione finis. Si autem accipitur for- privatione finis. Si autem accipitur for- maliter tunc dicit privationem rationis maliter tunc dicit privationem rationis boni. Sed si malum diceret actum in boni. Sed si malum diceret actum in comparatione ad objectum tantum, tunc comparatione ad objectum tantum, tunc verum esset quod esset a causa efficien- verum esset quod esset a causa efficien- te sed hoc non dicit secundum aliquem te sed hoc non dicit secundum aliquem sensum. Et ut plenius possit intelligi, sensum. Et ut plenius possit intelligi, ponamus duo exempla, quorum unum ponamus duo exempla, quorum unum est Augustini, alterum sumitur a Philo- est Augustini, alterum sumitur a Philo- sophis. Augustini quidem exemplum est, sophis. Augustini quidem exemplum est, quod consideretur virtus gressibilis per- quod consideretur virtus gressibilis per- fecta et integra, sita in membro in quo fecta et integra, sita in membro in quo volvitur crus, et consideretur in ipso volvitur crus, et consideretur in ipso crure conjuncta ad femur vel ad genu ti- crure conjuncta ad femur vel ad genu ti- bia curva, et consideretur actus ambu- bia curva, et consideretur actus ambu- landi actus enim ambulandi reducitur landi actus enim ambulandi reducitur ad virtutem gressibilem sicut moventem ad virtutem gressibilem sicut moventem et non deficientem, sed ad tibiam ut de- et non deficientem, sed ad tibiam ut de- ficientem in acceptione motus recti a ficientem in acceptione motus recti a virtute gressibili: et ideo id quod est virtute gressibili: et ideo id quod est ambulationis, totum effluit a virtute ambulationis, totum effluit a virtute gressibili, sed ratio claudicationis et de- gressibili, sed ratio claudicationis et de- fectus a recto incidit præter intentio- fectus a recto incidit præter intentio- nem virtutis gressibilis a curvitate ti- nem virtutis gressibilis a curvitate ti- biæ, quæ curvitas etiam nihil aliud est biæ, quæ curvitas etiam nihil aliud est quam infirmitas et defectus rectitudinis quam infirmitas et defectus rectitudinis in instrumento ambulandi. Dicamus igi- in instrumento ambulandi. Dicamus igi- tur, quod virtus gressibilis in movendo, tur, quod virtus gressibilis in movendo, est sicut virtus divina generaliter movens est sicut virtus divina generaliter movens voluntatem et naturam: voluntas autem voluntatem et naturam: voluntas autem in se est sicut instrumentum potens de- in se est sicut instrumentum potens de- ficere ex vertibilitate naturæ voluntas ficere ex vertibilitate naturæ voluntas

causa causa

autem conversa ad bonum commutabile autem conversa ad bonum commutabile per consensum, est sicut instrumentum per consensum, est sicut instrumentum deficiens actu et curvum, eo quod in- deficiens actu et curvum, eo quod in- tentio directa tendat sursum, sicut dici- tentio directa tendat sursum, sicut dici- tur in Canticis, 1, 3: Recti diligunt te. tur in Canticis, 1, 3: Recti diligunt te. Ubi dicit Ambrosius, quod diligere ter- Ubi dicit Ambrosius, quod diligere ter- rena, curvitas est animæ. Cum igitur rena, curvitas est animæ. Cum igitur quæritur causa mali, aut quæritur quæritur causa mali, aut quæritur mali in potentia, aut causa mali in actu. mali in potentia, aut causa mali in actu. Si causa mali in potentia: tunc dico, Si causa mali in potentia: tunc dico, quod est voluntas potens deficere ex ver- quod est voluntas potens deficere ex ver- tibilitate naturæ et electionis. Si causa tibilitate naturæ et electionis. Si causa mali in actu: dico quod est voluntas de- mali in actu: dico quod est voluntas de- ficiens a primo bono ex conversione de- ficiens a primo bono ex conversione de- ficiente ad bonum commutabile: ita ficiente ad bonum commutabile: ita quod quidquid est motus interiorum vel quod quidquid est motus interiorum vel exteriorum, procedit a virtute Dei mo- exteriorum, procedit a virtute Dei mo- vente sed defectus boni incidit a volun- vente sed defectus boni incidit a volun- tate mota, quæ deflectitur ab ordine pri- tate mota, quæ deflectitur ab ordine pri- mæ virtutis moventis in finem boni, per mæ virtutis moventis in finem boni, per hoc quod convertitur ad id quod sub se hoc quod convertitur ad id quod sub se est vel debet esse. Aliud exemplum est est vel debet esse. Aliud exemplum est de virtute informativa in semine, cui non de virtute informativa in semine, cui non obedit substantia seminis: ibi enim ge- obedit substantia seminis: ibi enim ge- neratur monstrum, non ex defectu vir- neratur monstrum, non ex defectu vir- tutis informativæ, sed eo quod substan- tutis informativæ, sed eo quod substan- tia seminis deficit a mobilitate quam tia seminis deficit a mobilitate quam recipit a virtute informante: sed defe- recipit a virtute informante: sed defe- ctus a perfectione formæ, est defectus ctus a perfectione formæ, est defectus mobilitatis séminis, ex hoc quod conjun- mobilitatis séminis, ex hoc quod conjun- cta est dispositionibus contrariis. Et hæc cta est dispositionibus contrariis. Et hæc duo exempla fere solvunt totam difficul- duo exempla fere solvunt totam difficul- tatem istius et sequentis distinctionis. tatem istius et sequentis distinctionis.

DICENDUM igitur ad primum, quod ma- DICENDUM igitur ad primum, quod ma- lum habet causam deficientem, ut causa- lum habet causam deficientem, ut causa- litas retorqueatur ad id mali quod est litas retorqueatur ad id mali quod est materiale et ens, defectus autem ad pri- materiale et ens, defectus autem ad pri- vationem boni quæ causat rationem vationem boni quæ causat rationem mali. mali.

AD ALIUD dicendum, quod actus est AD ALIUD dicendum, quod actus est ens, et causatur a voluntate prout move- ens, et causatur a voluntate prout move- tur a virtute primi moventis: sed defe- tur a virtute primi moventis: sed defe- ctus incidens circa actum, causatur ex ctus incidens circa actum, causatur ex defectu actuali voluntatis, qui defectus defectu actuali voluntatis, qui defectus est deflexio ab ordine motus divinæ vir- est deflexio ab ordine motus divinæ vir- tutis ad finem boni.. Ex hoc enim causa- tutis ad finem boni.. Ex hoc enim causa- tur privatio finis et boni : quia si mo- tur privatio finis et boni : quia si mo- veretur sicut Deus movet, tunc conse- veretur sicut Deus movet, tunc conse- queretur finem. Quis autem sit egressus. queretur finem. Quis autem sit egressus.

Adll Adll

Ad 2 Ad 2

Ad 3. Ad 3.

IN II SENTENT. DIST. XXXIV, B. IN II SENTENT. DIST. XXXIV, B.

ille et defectus, infra patebit in eodem ille et defectus, infra patebit in eodem problemate. problemate.

AD ALIUD dicendum, quod conversio AD ALIUD dicendum, quod conversio ad bonum commutabile non est mala, ut ad bonum commutabile non est mala, ut dicit Augustinus in libro de Libero ar- dicit Augustinus in libro de Libero ar- bitrio, sicut nec ipsum bonum commu- bitrio, sicut nec ipsum bonum commu- tabile est malum, nec fructus boni com- tabile est malum, nec fructus boni com- mutabilis est malus: sed conversio aver- mutabilis est malus: sed conversio aver- tens habet rationem mali, et fructus ex- tens habet rationem mali, et fructus ex- cludens id quo est fruendum, est malus: cludens id quo est fruendum, est malus: et ideo patet, quod malum incidit exclu- et ideo patet, quod malum incidit exclu- sione boni summi, quia impossibile est sione boni summi, quia impossibile est duos esse fines non ad se invicem ordina- duos esse fines non ad se invicem ordina-

551 551

tos unius voluntatis : et ideo si conver- tos unius voluntatis : et ideo si conver- titur ad bonum commutabile ut ad finem, titur ad bonum commutabile ut ad finem, excluditur necessario bonum incommu- excluditur necessario bonum incommu- tabile et hæc exclusio defectus boni tabile et hæc exclusio defectus boni commutabilis, est in voluntate, et est commutabilis, est in voluntate, et est tota ratio mali. Et ideo hoc est impoten- tota ratio mali. Et ideo hoc est impoten- tiæ et causæ secundæ deficientis ab or- tiæ et causæ secundæ deficientis ab or- dine illius motus, quo moventur a causa dine illius motus, quo moventur a causa prima. prima.

Et per hoc patet solutio ad totum : Et per hoc patet solutio ad totum : quia ad id quod est in contrarium, bene quia ad id quod est in contrarium, bene concedimus. concedimus.

B. Quæ fuit origo et causa peccati prima ? B. Quæ fuit origo et causa peccati prima ?

Causa et origo prima peccati res bona exstitit, quia ante primum pecca- Causa et origo prima peccati res bona exstitit, quia ante primum pecca- tum non erat aliquid mali unde oriretur. Cum enim originem et causam ha- tum non erat aliquid mali unde oriretur. Cum enim originem et causam ha- buit, aut ex bono, aut ex malo habuit: sed malum ante non erat : ex bono buit, aut ex bono, aut ex malo habuit: sed malum ante non erat : ex bono ergo ortum est. Prius enim in Angelo ortum est peccatum, et postea in ergo ortum est. Prius enim in Angelo ortum est peccatum, et postea in homine. Et quid erat Angelus, nisi bona natura Dei? Non ex Deo ortum homine. Et quid erat Angelus, nisi bona natura Dei? Non ex Deo ortum est malum quod fuit in Angelo : non ex alio quam ex Angelo : ex bono ergo est malum quod fuit in Angelo : non ex alio quam ex Angelo : ex bono ergo ortum est. Unde Augustinus in responsionibus contra Julianum hæreti- ortum est. Unde Augustinus in responsionibus contra Julianum hæreti- cum qui dixerat, Si ex natura peccatum est, tunc mala est natura, ait : cum qui dixerat, Si ex natura peccatum est, tunc mala est natura, ait : Quæso ut si potest, respondeat. Manifestum est ex voluntate mala, tam- Quæso ut si potest, respondeat. Manifestum est ex voluntate mala, tam- quam ex arbore mala, fieri omnia opera mala, tamquam fructus malos: quam ex arbore mala, fieri omnia opera mala, tamquam fructus malos: sed ipsam malam voluntatem unde dicit exortam, nisi ex bono? Si enim sed ipsam malam voluntatem unde dicit exortam, nisi ex bono? Si enim ex Angelo quid est Angelus, nisi bonum opus Dei ? Si ex homine : quid ex Angelo quid est Angelus, nisi bonum opus Dei ? Si ex homine : quid erat ipse homo nisi bonum opus Dei ? Imo quid erant hæc duo antequam erat ipse homo nisi bonum opus Dei ? Imo quid erant hæc duo antequam in eis oriretur mala voluntas nisi bonum opus Dei, et bona et laudanda in eis oriretur mala voluntas nisi bonum opus Dei, et bona et laudanda natura? Ergo ex bono oritur malum, nec fuit unde oriri posset nisi ex bo- natura? Ergo ex bono oritur malum, nec fuit unde oriri posset nisi ex bo- no. Dico ergo, quia voluntatem malam nullum malum præcessit, sed ex no. Dico ergo, quia voluntatem malam nullum malum præcessit, sed ex bono originem habuit. Hic aperte dicitur primam causam et originem ma- bono originem habuit. Hic aperte dicitur primam causam et originem ma- li, bonam fuisse naturam. Et nihilominus ostenditur cujus peccati fuerit li, bonam fuisse naturam. Et nihilominus ostenditur cujus peccati fuerit causa, scilicet malæ voluntatis. causa, scilicet malæ voluntatis.

1 Id est in Lib. II de Nuptiis et Concupiscentia ad Valerium, cap. 28 (Nota E. L.) 1 Id est in Lib. II de Nuptiis et Concupiscentia ad Valerium, cap. 28 (Nota E. L.)

552 552

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

C. Quod mala voluntas secundaria causa fuit malorum. C. Quod mala voluntas secundaria causa fuit malorum.

Mala autem voluntas illa Angeli et hominis, causa est etiam malorum Mala autem voluntas illa Angeli et hominis, causa est etiam malorum subsequentium, scilicet malorum operum et malarum voluntatum. Unde subsequentium, scilicet malorum operum et malarum voluntatum. Unde Augustinus in Enchiridion: Nequaquam dubitare debemus, rerum bona- Augustinus in Enchiridion: Nequaquam dubitare debemus, rerum bona- rum quæ ad nos pertinent, causam non esse nisi bonitatem Dei: mala- rum quæ ad nos pertinent, causam non esse nisi bonitatem Dei: mala- rum vero ab immutabili bono deficientem boni mutabilis voluntatem, prius rum vero ab immutabili bono deficientem boni mutabilis voluntatem, prius Angeli, postea hominis: hoc primum est creaturæ rationalis malum, id est, Angeli, postea hominis: hoc primum est creaturæ rationalis malum, id est, prima privatio boni. Ecce habes primam voluntatem boni mutabilis, id prima privatio boni. Ecce habes primam voluntatem boni mutabilis, id est, Angeli et hominis deficientem ab immutabili bono, id est, a Deo, est, Angeli et hominis deficientem ab immutabili bono, id est, a Deo, causam esse malarum rerum ad nos pertinentium : quia causa est tam causam esse malarum rerum ad nos pertinentium : quia causa est tam peccatorum, quam pœnarum quibus premitur humana natura. Prima ergo peccatorum, quam pœnarum quibus premitur humana natura. Prima ergo origo et causa peccati, bonum fuit : et secunda, malum quod ortum est ex origo et causa peccati, bonum fuit : et secunda, malum quod ortum est ex bono. bono.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum causa et origo primi peccati ex- Utrum causa et origo primi peccati ex- stitit res bona ? stitit res bona ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in Littera, cap. B : « Causa et origo primi Littera, cap. B : « Causa et origo primi peccati res bona, etc. » peccati res bona, etc. »

Hoc enim videtur falsum Hoc enim videtur falsum

quia quia

1. Matth. vi, 18, dicitur: Non potest 1. Matth. vi, 18, dicitur: Non potest arbor bona fructus malos facere, etc. arbor bona fructus malos facere, etc. Igitur mali primi radix est mala et non Igitur mali primi radix est mala et non bona, ut videtur. bona, ut videtur.

2. Item, Habitum est, quod malum est 2. Item, Habitum est, quod malum est a causa deficiente: causa autem defi- a causa deficiente: causa autem defi- ciens non est nisi a bono : ergo est a de- ciens non est nisi a bono : ergo est a de- ficiente a bono: sed deficiens a bono est ficiente a bono: sed deficiens a bono est

1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 23. 1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 23.

malum ergo primum malum est a ma- malum ergo primum malum est a ma- lo, ut videtur. lo, ut videtur.

3. Item, Ille defectus a quo incidit ma- 3. Item, Ille defectus a quo incidit ma- lum, aut est poena, aut culpa: non pœ- lum, aut est poena, aut culpa: non pœ- na, ut videtur: ergo culpa: ergo cul- na, ut videtur: ergo culpa: ergo cul- pa præcedit culpam primam : non pa præcedit culpam primam : non enim potest dici, quod sit poena, quia enim potest dici, quod sit poena, quia poena non est ante culpam primam, sed poena non est ante culpam primam, sed post ipsam ex ordine justitiæ divinæ. post ipsam ex ordine justitiæ divinæ.

4. Item, Cum dicitur, malum primum, 4. Item, Cum dicitur, malum primum, intelligitur de voluntate interiori, quæ intelligitur de voluntate interiori, quæ est actus voluntatis instrumenti: hoc est actus voluntatis instrumenti: hoc autem malum procedit a voluntate, quæ autem malum procedit a voluntate, quæ est instrumentum aut ergo in quantum est instrumentum aut ergo in quantum voluntas mota a Deo, aut in quantum voluntas mota a Deo, aut in quantum voluntas vertibilis. Et quocumque modo voluntas vertibilis. Et quocumque modo dicatur, sequitur quod semper sit malum dicatur, sequitur quod semper sit malum a voluntate: quia nullo illorum umquam a voluntate: quia nullo illorum umquam caret, quod falsum est: ergo videtur, caret, quod falsum est: ergo videtur, quod non sit ab ipsa nisi in quantum est quod non sit ab ipsa nisi in quantum est mala. mala.

olutio. olutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN II SENTENT. DIST. XXXIV, C, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XXXIV, C, ART. 4.

5. Item, Habitum est, quod voluntas 5. Item, Habitum est, quod voluntas actualiter deficiens a bono, prima causa actualiter deficiens a bono, prima causa est mali aut igitur ille defectus estidem est mali aut igitur ille defectus estidem cum malo causato, aut diversus. Si idem: cum malo causato, aut diversus. Si idem: tunc idem est causa, et causatum, quod tunc idem est causa, et causatum, quod non potest esse. Si diversus: tunc ine- non potest esse. Si diversus: tunc ine- vitabiliter sequitur, quod malum pri- vitabiliter sequitur, quod malum pri- mum sit a malo alio: quia defectus vo- mum sit a malo alio: quia defectus vo- luntatis a bono primo malus est. Si au- luntatis a bono primo malus est. Si au- tem hoc concedatur, oportet necessario, tem hoc concedatur, oportet necessario, quod hic deveniatur in infinitum, aut quod hic deveniatur in infinitum, aut aliquod est summe malum, quod causat aliquod est summe malum, quod causat omnia mala, ut dicunt Manichæi. Si omnia mala, ut dicunt Manichæi. Si enim ante primum malum in actu est enim ante primum malum in actu est malum, quæritur de illo malo, Utrum sit malum, quæritur de illo malo, Utrum sit causa, vel causatum ? Si causa: tunc causa, vel causatum ? Si causa: tunc erit per se malum et ita verum dicit erit per se malum et ita verum dicit Manichæus. Si causatum: tunc quæritur Manichæus. Si causatum: tunc quæritur de causa ejus, Utrum sit bona vel mala? de causa ejus, Utrum sit bona vel mala? Et videtur, quod mala: quia contrario- Et videtur, quod mala: quia contrario- rum contrariæ sunt cause. Si igitur causa rum contrariæ sunt cause. Si igitur causa boni bona est, et causa mali mala erit : boni bona est, et causa mali mala erit : et tunc quæritur de illo malo : et itur in et tunc quæritur de illo malo : et itur in infinitum aut oportet, quod causa mali infinitum aut oportet, quod causa mali sit bonum et hoc videtur impossibile. sit bonum et hoc videtur impossibile.

SOLUTIO. Dicendum, quod primi mali SOLUTIO. Dicendum, quod primi mali actus interioris causa est res bona boni- actus interioris causa est res bona boni- tate naturæ, sed non bonitate finis ordi- tate naturæ, sed non bonitate finis ordi- nati ad gratiam et virtutem: et hæc res nati ad gratiam et virtutem: et hæc res est voluntas creata de nihilo, vertibilis est voluntas creata de nihilo, vertibilis secundum electionem ad volita diversa, secundum electionem ad volita diversa, quæ sunt commutabile bonum, et incom- quæ sunt commutabile bonum, et incom- mutabile bonum, secundum quod elege- mutabile bonum, secundum quod elege-

rit. rit.

AD PRIMUM ergo dicendum (sicut Ma- AD PRIMUM ergo dicendum (sicut Ma- gister in Littera dicit) quod loquitur ibi gister in Littera dicit) quod loquitur ibi Dominus de mala actuali voluntate in- Dominus de mala actuali voluntate in- teriori, et vocat fructum opus exterius. teriori, et vocat fructum opus exterius.

AD ALIUD dicendum, quod causa defi- AD ALIUD dicendum, quod causa defi- ciens in potentia, est mala, sed bona bo- ciens in potentia, est mala, sed bona bo-

553 553

nitate naturæ: sed causa deficiens in ac- nitate naturæ: sed causa deficiens in ac- tu, mala est: sed defectus in actu est tu, mala est: sed defectus in actu est defectus idem qui est interioris voluntatis defectus idem qui est interioris voluntatis secundum actum et ideo non præcedit secundum actum et ideo non præcedit unum malum alterum, quia utrumque unum malum alterum, quia utrumque

est unum. est unum.

AD ALIUD dicendum, quod defectus ille AD ALIUD dicendum, quod defectus ille culpa est, et est in actu voluntatis inte- culpa est, et est in actu voluntatis inte- rioris quia substantia illius actus con- rioris quia substantia illius actus con- sistit in conversione illicita ad bonum sistit in conversione illicita ad bonum commutabile et hæc conversio sub tali commutabile et hæc conversio sub tali ratione dicit talem defectum : sed verti- ratione dicit talem defectum : sed verti- bilitas ipsius potentiæ nec est poena, nec bilitas ipsius potentiæ nec est poena, nec culpa, sed natura quæ consequitur eam culpa, sed natura quæ consequitur eam in quantum est de nihilo. in quantum est de nihilo.