IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 11. IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 11.

465 465

d contra. d contra.

¡Solutio. ¡Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

sos actus habitus autem sicut et poten- sos actus habitus autem sicut et poten- tiæ distinguuntur per actus : ergo ope- tiæ distinguuntur per actus : ergo ope- rans et cooperans sunt diversæ ? rans et cooperans sunt diversæ ?

2. Item, Operans est quæ operatur bo- 2. Item, Operans est quæ operatur bo- num, ut supra habitum est: operari au- num, ut supra habitum est: operari au- tem bonum, est facere bonum per infor- tem bonum, est facere bonum per infor- mationem boni quod est gratia gratum mationem boni quod est gratia gratum faciens hoc autem communiter respicit faciens hoc autem communiter respicit potentiam et essentiam, cooperans non potentiam et essentiam, cooperans non nisi potentiam : ergo operans et coope- nisi potentiam : ergo operans et coope- rans non sunt idem: eadem ratione nec rans non sunt idem: eadem ratione nec præveniens et subsequens. præveniens et subsequens.

SED CONTRA: SED CONTRA:

In naturis sic est, quod eadem forma In naturis sic est, quod eadem forma quæ facit et dat esse, efficitur principium quæ facit et dat esse, efficitur principium efficiens operationum, ut dicit Philoso- efficiens operationum, ut dicit Philoso- phus in II de Anima. Ergo etiam sic est phus in II de Anima. Ergo etiam sic est in habitibus operans autem gratia est in habitibus operans autem gratia est quæ facit esse, cooperans autem princi- quæ facit esse, cooperans autem princi- pium operationum, et non differunt in pium operationum, et non differunt in alio. Ergo sunt una numero: et hoc alio. Ergo sunt una numero: et hoc etiam dicit Magister in Littera. etiam dicit Magister in Littera.

SOLUTIO. Dicendum, quod sunt una SOLUTIO. Dicendum, quod sunt una numero, et propter rationes diversas quæ numero, et propter rationes diversas quæ supra habitæ sunt, accipit diversa voca- supra habitæ sunt, accipit diversa voca-

bula. bula.

AD PRIMUM autem dicendum, quod non AD PRIMUM autem dicendum, quod non quælibet differentia actuum facit diffe- quælibet differentia actuum facit diffe- rentiam habituum et potentiarum, sed rentiam habituum et potentiarum, sed actuum illorum tantum qui sunt super actuum illorum tantum qui sunt super objecta diversarum rationum: sed hic objecta diversarum rationum: sed hic non est ita, sed potius illi actus sunt or- non est ita, sed potius illi actus sunt or- dinati, sicut esse quod est prius, et agere dinati, sicut esse quod est prius, et agere quod est posterius. quod est posterius.

AD ALIUD dicendum, quod gratia quæ AD ALIUD dicendum, quod gratia quæ est perfectio animæ, proportionatur ipsi est perfectio animæ, proportionatur ipsi animæ. Unde sicut animæ essentia est in animæ. Unde sicut animæ essentia est in potentiis, et non extra eas: ita et gratia potentiis, et non extra eas: ita et gratia attingit potentias animæ, et cum illis attingit potentias animæ, et cum illis operatur et ideo dicitur cooperans. Et operatur et ideo dicitur cooperans. Et hoc non dividit gratiam quantum ad sub- hoc non dividit gratiam quantum ad sub- stantiam sicut nec essentia animæ in stantiam sicut nec essentia animæ in se et in potentiis accepta, dividitur, sed se et in potentiis accepta, dividitur, sed una et eadem indivisa manet. una et eadem indivisa manet.

XXVII XXVII

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

Utrum gratia sit virtus, et virtus gratia? Utrum gratia sit virtus, et virtus gratia?

Secundo quæritur, Utrum gratia sit Secundo quæritur, Utrum gratia sit virtus ? virtus ?

Videtur autem, quod sic: quia Videtur autem, quod sic: quia

1. Hoc videtur dicere in Littera, quod 1. Hoc videtur dicere in Littera, quod fides sit gratia: et eadem ratio est de fides sit gratia: et eadem ratio est de aliis virtutibus: ergo virtus est idem aliis virtutibus: ergo virtus est idem cum gratia. cum gratia.

2. Item, Virtus diffinitur in sequenti 2. Item, Virtus diffinitur in sequenti distinctione sic: « Virtus est bona quali- distinctione sic: « Virtus est bona quali- tas mentis, qua recte vivitur, tas mentis, qua recte vivitur, qua nullus qua nullus male utitur, quam Deus in nobis sine male utitur, quam Deus in nobis sine nobis operatur. » Hæc autem omnia nobis operatur. » Hæc autem omnia conveniunt gratiæ : ergo, etc. conveniunt gratiæ : ergo, etc.

3. Item, Perfectio ad meritum est gra- 3. Item, Perfectio ad meritum est gra- tia virtus autem est perfectio ad meri- tia virtus autem est perfectio ad meri- tum ergo virtus est gratia. tum ergo virtus est gratia.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Si virtus est gratia: aut est gratia gra- Si virtus est gratia: aut est gratia gra- tis data, aut gratia gratum faciens. Si tis data, aut gratia gratum faciens. Si gratia gratis data, de hoc non quæritur : gratia gratis data, de hoc non quæritur : quia et potentiæ animæ et virtutes et quia et potentiæ animæ et virtutes et cætera omnia quæ a Deo habentur, sunt cætera omnia quæ a Deo habentur, sunt gratiæ gratis datæ. Si autem est gratia gratiæ gratis datæ. Si autem est gratia gratum faciens. CONTRA: Virtus potest gratum faciens. CONTRA: Virtus potest esse sine gratia, infusa, et acquisita esse sine gratia, infusa, et acquisita præter charitatem : ergo si gratia est præter charitatem : ergo si gratia est virtus, non erit nisi charitas : ergo hoc virtus, non erit nisi charitas : ergo hoc ad minus habitum est de necessitate, ad minus habitum est de necessitate, quod gratia non est omnis virtus, sed aut quod gratia non est omnis virtus, sed aut quædam, aut nulla. quædam, aut nulla.

Si dicas, quod non sequitur, si gratia Si dicas, quod non sequitur, si gratia potest amitti retenta virtute, quod gratia potest amitti retenta virtute, quod gratia non sit virtus. CONTRA: Quæcumque se- non sit virtus. CONTRA: Quæcumque se- parantur essentialiter, ita quod unum parantur essentialiter, ita quod unum est sine alio, illa nec per essentiam nec est sine alio, illa nec per essentiam nec per substantiam sunt idem: sed virtus et per substantiam sunt idem: sed virtus et gratia separantur sic, quod unum illorum gratia separantur sic, quod unum illorum potest esse sine alio: ergo gratia non potest esse sine alio: ergo gratia non est idem virtuti. est idem virtuti.

Si dicas, quod forma virtutis est gra- Si dicas, quod forma virtutis est gra-

30 30

Sed contra. Sed contra.

466 466

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tia, et ita est virtus gratum faciens tunc : tia, et ita est virtus gratum faciens tunc : ad minus habitum est, quod gratia et ad minus habitum est, quod gratia et virtus ut virtus non sunt idem. Si autem virtus ut virtus non sunt idem. Si autem est forma virtutis: aut est forma dans est forma virtutis: aut est forma dans esse, aut forma consequens esse virtutis, esse, aut forma consequens esse virtutis, hoc est, essentialis forma, vel accidenta- hoc est, essentialis forma, vel accidenta- lis quæ est ad bene esse. Si dicas, quod lis quæ est ad bene esse. Si dicas, quod est forma ad bene esse: tunc necessario est forma ad bene esse: tunc necessario habebitur, quod essentialiter differt a habebitur, quod essentialiter differt a substantia virtutis: quia omnis forma substantia virtutis: quia omnis forma quæ est ad bene esse alicujus, essentiali- quæ est ad bene esse alicujus, essentiali- ter differt ab illo : ergo gratia secundum ter differt ab illo : ergo gratia secundum hoc essentialiter differt a virtute. Si au- hoc essentialiter differt a virtute. Si au- tem est forma dans esse virtuti. CONTRA: tem est forma dans esse virtuti. CONTRA: Forma dans esse, multiplicatur et con- Forma dans esse, multiplicatur et con- trahitur in diversis ad diversa: et sicut trahitur in diversis ad diversa: et sicut illa differunt specie vel numero, ita ipsa illa differunt specie vel numero, ita ipsa differt specie vel numero. Si igitur gratia differt specie vel numero. Si igitur gratia est forma dans esse virtuti, ipsa erit in est forma dans esse virtuti, ipsa erit in diversis virtutibus diversa specie, et sic diversis virtutibus diversa specie, et sic non est una gratia operans, sed multæ non est una gratia operans, sed multæ species secundum numerum specierum species secundum numerum specierum virtutis et hoc non puto aliquem con- virtutis et hoc non puto aliquem con- cedere. cedere.

Si tamen alicui videatur non esse in- Si tamen alicui videatur non esse in- conveniens. OBJICITUR Contra sic: Forma conveniens. OBJICITUR Contra sic: Forma dans esse, habet nomen aptabile per dans esse, habet nomen aptabile per concretionem ipsi speciei quam consti- concretionem ipsi speciei quam consti- tuit, sicut humanitas facit hominem et tuit, sicut humanitas facit hominem et accipiamus formam naturalem, et sic in- accipiamus formam naturalem, et sic in- venitur in omnibus: ergo fides constitui- venitur in omnibus: ergo fides constitui- tur per formam alterius rationis et ho- tur per formam alterius rationis et ho- minis, quam spes, et charitas, et pruden- minis, quam spes, et charitas, et pruden- tia, et sic de aliis: sed gratia non dicit tia, et sic de aliis: sed gratia non dicit nisi formam unius rationis: ergo gratia nisi formam unius rationis: ergo gratia non est forma constituens virtutem se- non est forma constituens virtutem se- cundum essentiam. cundum essentiam.

Si dicas, quod hoc verum esset, si Si dicas, quod hoc verum esset, si virtutes omnes non convenirent in actu virtutes omnes non convenirent in actu uno, qui est gratum facere et mereri in uno, qui est gratum facere et mereri in opere et quia sic conveniunt, ideo ha- opere et quia sic conveniunt, ideo ha- bent formam unám : tunc necessario bent formam unám : tunc necessario probabitur, quod gratia essentialiter dif- probabitur, quod gratia essentialiter dif- fert a virtute sic: Omnis virtus determi- fert a virtute sic: Omnis virtus determi- natur essentialiter ad speciale objectum, natur essentialiter ad speciale objectum, et ad actum illius objecti: sicut fides ad et ad actum illius objecti: sicut fides ad veritatem primam et actum assentiendi veritatem primam et actum assentiendi primæ veritati, et charitas ad primam primæ veritati, et charitas ad primam bonitatem et actum diligendi: et de car-' bonitatem et actum diligendi: et de car-'

nalibus non est quæstio quin ita sit: igi- nalibus non est quæstio quin ita sit: igi- tur quod non respicit objectum în una tur quod non respicit objectum în una ratione, nec actum in ratione speciali, ratione, nec actum in ratione speciali, illud non erit de essentia hujus vel istius illud non erit de essentia hujus vel istius virtutis sed aut non est virtus, aut non virtutis sed aut non est virtus, aut non est unum virtutum genus: gratia autem est unum virtutum genus: gratia autem non respicit aliquod objectum in specie, non respicit aliquod objectum in specie, vel actum determinata ratione: quod vel actum determinata ratione: quod probatur ex hoc quod quodcumque re- probatur ex hoc quod quodcumque re- spiceret, jam per hoc ipsum opponeretur spiceret, jam per hoc ipsum opponeretur ad alterum et hoc non est verum, quia ad alterum et hoc non est verum, quia virtus quælibet habet in se gratiam: virtus quælibet habet in se gratiam: ergo gratia aut non est specialiter virtus, ergo gratia aut non est specialiter virtus, aut non est species virtutis: quia genus aut non est species virtutis: quia genus secundum esse est in specie, et species in secundum esse est in specie, et species in individuis, et ordinantur ad eumdem ac- individuis, et ordinantur ad eumdem ac- tum ad quem forma individui: ergo re- tum ad quem forma individui: ergo re- linquitur, quod gratia non sit virtus es- linquitur, quod gratia non sit virtus es- sentialiter. sentialiter.

Item, Impossibile est id in quo conve- Item, Impossibile est id in quo conve- niunt diversa specie, et in quo distin- niunt diversa specie, et in quo distin- guuntur, esse a principio uno: sed in guuntur, esse a principio uno: sed in ratione merendi conveniunt diversæ spe- ratione merendi conveniunt diversæ spe- cies virtutum, et in ratione actus per cies virtutum, et in ratione actus per objectum distinguuntur diversæ species objectum distinguuntur diversæ species earum : ergo ratio merendi et ratio earum : ergo ratio merendi et ratio agendi actum virtutis hujus vel illius, agendi actum virtutis hujus vel illius, non sunt principii unius secundum es- non sunt principii unius secundum es- sentiam. Virtus autem est principium sentiam. Virtus autem est principium agendi in ratione determinati objecti, agendi in ratione determinati objecti, quia omnis actus virtutis determinatæ quia omnis actus virtutis determinatæ rationis habet objectum: et gratia est rationis habet objectum: et gratia est principium boni meriti, ut dicitur in Lit- principium boni meriti, ut dicitur in Lit- tera ergo gratia et virtus non sunt tera ergo gratia et virtus non sunt idem. idem.

Si dicas, quod una numero forma est Si dicas, quod una numero forma est dans esse, et principium actionum se- dans esse, et principium actionum se- quentium esse et ita uno numero est quentium esse et ita uno numero est forma dans esse bonum, et quod agit ac- forma dans esse bonum, et quod agit ac- tiones sequentes virtutem. Istud ridicu- tiones sequentes virtutem. Istud ridicu- losum est, et ex magna ignorantia Phi- losum est, et ex magna ignorantia Phi- losophiæ naturalis dictum. Cum enim losophiæ naturalis dictum. Cum enim forma est principium actionum conse- forma est principium actionum conse- quentium esse: aut ipsa in se una ma- quentium esse: aut ipsa in se una ma- nens est principium omnium illarum nens est principium omnium illarum actionum, aut diversis principiis quæ actionum, aut diversis principiis quæ causantur ab ea in composito vel in sub- causantur ab ea in composito vel in sub-

stantia. stantia.

Si dicas, quod uno modo in se ma- Si dicas, quod uno modo in se ma-

IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 12. IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 12.

nens: hoc erit contra omne notum prin- nens: hoc erit contra omne notum prin- cipium quia idem eodem modo se ha- cipium quia idem eodem modo se ha- bens, semper facit idem. Si autem facit bens, semper facit idem. Si autem facit hoc per diversa principia per quæ agit, hoc per diversa principia per quæ agit, et per quæ causat in substantia: sicut et per quæ causat in substantia: sicut anima per intellectum et voluntatem et anima per intellectum et voluntatem et memoriam efficitur principium diverso memoriam efficitur principium diverso rum tunc nihil valet quod inducitur: rum tunc nihil valet quod inducitur: quia tunc nec gratia efficietur principium quia tunc nec gratia efficietur principium actuum diversorum specie, nisi diversa actuum diversorum specie, nisi diversa specie conjungantur ei : et illæ sunt vir- specie conjungantur ei : et illæ sunt vir- tutes quæ infunduntur in ipsa ergo tutes quæ infunduntur in ipsa ergo gratia et virtus animæ differunt, sicut gratia et virtus animæ differunt, sicut substantia animæ et potentiæ : et hoc substantia animæ et potentiæ : et hoc nos probare intendimus, quia sic diffe- nos probare intendimus, quia sic diffe- runt essentialiter. runt essentialiter.

: :

SOLUTIO. Sine præjudicio forte hic sub- SOLUTIO. Sine præjudicio forte hic sub- tilius intelligentium, videtur mihi im- tilius intelligentium, videtur mihi im- possibile esse, quod gratia et virtus sint possibile esse, quod gratia et virtus sint idem per essentiam: sed per substantiam idem per essentiam: sed per substantiam aliquomodo possunt esse idem: sicut aliquomodo possunt esse idem: sicut anima cum potentiis suis: quia natura anima cum potentiis suis: quia natura animæ subsistit omnibus potentiis, et animæ subsistit omnibus potentiis, et potestas ipsius completur in eis, cum ta- potestas ipsius completur in eis, cum ta- men secundum se habeat actum dandi men secundum se habeat actum dandi vitam, secundum quem actum est perfe- vitam, secundum quem actum est perfe- ctio prima corporis: quia, ut dicit Philo- ctio prima corporis: quia, ut dicit Philo- sophus, viventibus est esse, sicut sentire sophus, viventibus est esse, sicut sentire est sentientibus, et intelligere intelligen- est sentientibus, et intelligere intelligen- tibus et, ut breviter dicatur, sicut cujus- tibus et, ut breviter dicatur, sicut cujus- libet formæ substantialis primus actus libet formæ substantialis primus actus in eo cujus est forma, est esse illius for- in eo cujus est forma, est esse illius for- mati ita videtur mihi, quod gratia sub- mati ita videtur mihi, quod gratia sub- sistat virtutibus omnibus gratum facien- sistat virtutibus omnibus gratum facien- tibus, et actus suus est vita spiritualis tibus, et actus suus est vita spiritualis animæ et virtutes accipiunt essentiam animæ et virtutes accipiunt essentiam a proprietatibus additis, sicut proprietates a proprietatibus additis, sicut proprietates naturales additæ animæ, faciunt poten- naturales additæ animæ, faciunt poten- tras et illæ proprietates essentialiter tras et illæ proprietates essentialiter non sunt gratia, licet gratia subsistat eis: non sunt gratia, licet gratia subsistat eis: et illæ proprietates quia diversæ sunt, et illæ proprietates quia diversæ sunt, ideo sunt habitus diversi respicientes ac- ideo sunt habitus diversi respicientes ac- tus et objecta diversa. Et hæc opinio vi- tus et objecta diversa. Et hæc opinio vi- detur necessario probari rationibus in- detur necessario probari rationibus in- ductis. ductis.

A A

AD ID ergo quod contra objicitur pri- AD ID ergo quod contra objicitur pri- mo, dicendum quod dicitur, quod anima mo, dicendum quod dicitur, quod anima est potentia: quia natura totius poten- est potentia: quia natura totius poten-

467 467

tialis non deest parti sibi additæ per tialis non deest parti sibi additæ per proprietatem specialis actus : sed substat proprietatem specialis actus : sed substat tota illa natura substantialis totius, et tota illa natura substantialis totius, et ideo prædicatur de illo. ideo prædicatur de illo.

AD ALIUD dicendum, quod gratia non AD ALIUD dicendum, quod gratia non proprie recte vivitur: quia rectum trans- proprie recte vivitur: quia rectum trans- sumitur a medio secundum dimensionem sumitur a medio secundum dimensionem proportionato extremis: medium autem proportionato extremis: medium autem est actus, et extrema, potentia et obje- est actus, et extrema, potentia et obje- ctum determinatum et tunc non conve- ctum determinatum et tunc non conve- nit nisi virtuti hæc rectitudo, et non nit nisi virtuti hæc rectitudo, et non gratiæ, quia illa per se nec respicit poten- gratiæ, quia illa per se nec respicit poten- tiam, nec aliquod objectum. tiam, nec aliquod objectum.

AD ALIUD dicendum, quod in illo ar- AD ALIUD dicendum, quod in illo ar- gumento est locus sophisticus accidentis: gumento est locus sophisticus accidentis: perfectio enim ad meritum est gratia per perfectio enim ad meritum est gratia per se virtus autem non substantialiter de- se virtus autem non substantialiter de- terminatur ad meritum, sed ad objectum terminatur ad meritum, sed ad objectum determinatæ rationis, et ad meritum in determinatæ rationis, et ad meritum in quantum est in gratia: et facit ad meri- quantum est in gratia: et facit ad meri- tum, sicut actus potentiæ animæ, ut in- tum, sicut actus potentiæ animæ, ut in- telligere, vel nutrire, vel generare, ope- telligere, vel nutrire, vel generare, ope- ratur vitam et constat, quod potentiæ ratur vitam et constat, quod potentiæ non proprius actus est vita, sed prout non proprius actus est vita, sed prout reducitur ad animam in qua radicatur. reducitur ad animam in qua radicatur.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

Quomodo gratia est in virtute, et aliis Quomodo gratia est in virtute, et aliis quibusdam, sicut donis, beatitudini- quibusdam, sicut donis, beatitudini- bus, fructibus, etc.? bus, fructibus, etc.?

Tertio quæritur, Qualiter gratia sit in Tertio quæritur, Qualiter gratia sit in virtute et donis aliis, scilicet beatitudini- virtute et donis aliis, scilicet beatitudini- bus, et fructibus, et sacramentis, in qui- bus, et fructibus, et sacramentis, in qui- bus non omnibus virtus est: utrum di- bus non omnibus virtus est: utrum di- vidatur in eis, vel maneat indivisa? vidatur in eis, vel maneat indivisa?

Videtur autem, quod dividatur. Videtur autem, quod dividatur.

1. Quod enim est in pluribus specie et 1. Quod enim est in pluribus specie et numero differentibus, necesse est secun- numero differentibus, necesse est secun- dum esse ad minus multiplicari in illis : dum esse ad minus multiplicari in illis : gratia est in omnibus virtutibus formatis, gratia est in omnibus virtutibus formatis, et donis aliis ergo secundum esse mul- et donis aliis ergo secundum esse mul- tiplicatur et dividitur in illis, ut vide- tiplicatur et dividitur in illis, ut vide-

tur. tur.

Ad 2. Ad 2.

1. 1.

ed contra. ed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

468 468

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Item, Secundum numerum forma- 2. Item, Secundum numerum forma- torum differunt formæ secundum esse, torum differunt formæ secundum esse, licet non secundum rationem virtutes licet non secundum rationem virtutes autem informantur a gratia ad minus se- autem informantur a gratia ad minus se- cundum bene esse: ergo secundum dif- cundum bene esse: ergo secundum dif- ferentiam virtutum differunt: ergo se- ferentiam virtutum differunt: ergo se- cundum esse. cundum esse.

3. Item, In actibus est numerus meri- 3. Item, In actibus est numerus meri- torum quia quod habet plures actus torum quia quod habet plures actus meritorios, habet plura merita: ergo si- meritorios, habet plura merita: ergo si- militer videtur esse in habitibus. militer videtur esse in habitibus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Substantia animæ non multiplicatur Substantia animæ non multiplicatur multiplicatis potentiis, cum perfectio per- multiplicatis potentiis, cum perfectio per- fecto proportionaliter respondeat: sed fecto proportionaliter respondeat: sed gratia et virtus sunt perfectiones animæ : gratia et virtus sunt perfectiones animæ : ergo cum gratia ad substantiam refera- ergo cum gratia ad substantiam refera- tur, et virtus ad potentiam, videtur quod tur, et virtus ad potentiam, videtur quod multiplicata virtute non multiplicetur multiplicata virtute non multiplicetur gratia. gratia.

SOLUTIO. Dicendum, quod hic sunt duæ SOLUTIO. Dicendum, quod hic sunt duæ opiniones. Una est quam credo esse ve- opiniones. Una est quam credo esse ve- riorem, quæ concluditur in ultima obje- riorem, quæ concluditur in ultima obje- ctione, quod gratia non multiplicetur in ctione, quod gratia non multiplicetur in virtute, et substat omnibus, ut una natu. virtute, et substat omnibus, ut una natu. ra totius potentialis, quod universaliter ra totius potentialis, quod universaliter gratum facit habentem et opus. Et se- gratum facit habentem et opus. Et se- cundum hanc, quia magis subtilis est, cundum hanc, quia magis subtilis est, respondendum est objectis. respondendum est objectis.

AD PRIMUM dicendum, quod hoc verum AD PRIMUM dicendum, quod hoc verum est, quod illud multiplicatur quod est in est, quod illud multiplicatur quod est in pluribus quæ simpliciter plura sunt et pluribus quæ simpliciter plura sunt et non reducuntur ad unum, vel quod est non reducuntur ad unum, vel quod est in reductis ad unum, non secundum in reductis ad unum, non secundum quod ad unum reducuntur, sed secundum quod ad unum reducuntur, sed secundum quod sunt plura. Sed sic gratia non est quod sunt plura. Sed sic gratia non est in illis quæ inducuntur: quia virtutes in illis quæ inducuntur: quia virtutes reducuntur ad potentias, et potentiæ ad reducuntur ad potentias, et potentiæ ad naturam et substantiam animæ quam naturam et substantiam animæ quam prius respicit gratia. Reducuntur etiam prius respicit gratia. Reducuntur etiam ad gratiam quæ substat omnibus, prout ad gratiam quæ substat omnibus, prout sunt formatæ in virtute merendi. Et ideo sunt formatæ in virtute merendi. Et ideo non oportet, quod multiplicetur gratia in non oportet, quod multiplicetur gratia in illis. illis.

Ad 2 et 3. AD OMNIA sequentia est una solutio, Ad 2 et 3. AD OMNIA sequentia est una solutio, quod hoc verum est de perfectione for- quod hoc verum est de perfectione for-

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III.

mali, quod ita multiplicatur ut objecta mali, quod ita multiplicatur ut objecta concludunt: sed virtus perficitur gratia, concludunt: sed virtus perficitur gratia, sicut pars potentialis in merendo perfi- sicut pars potentialis in merendo perfi- citur a toto et sicut potentia perficitur citur a toto et sicut potentia perficitur a natura animæ per hoc quod causatur a natura animæ per hoc quod causatur ab ipsa et continetur ab ea, sicut habi- ab ipsa et continetur ab ea, sicut habi- tum est in I libro Sententiarum ', 1 tum est in I libro Sententiarum ', 1 quod quod potentiæ fluunt a natura animæ : et hoc potentiæ fluunt a natura animæ : et hoc etiam diligenter probatum est in tractatu etiam diligenter probatum est in tractatu nostro quem de anima disputavimus. nostro quem de anima disputavimus.

ARTICULUS XIII. ARTICULUS XIII.

An et quomodo distinguuntur actus gra- An et quomodo distinguuntur actus gra- tiæ et virtutis ? tiæ et virtutis ?

Quarto quæritur de actu gratiæ et vir- Quarto quæritur de actu gratiæ et vir- tutis, qualiter distinguantur ? tutis, qualiter distinguantur ?

Videtur autem, quod in nullo : quia Videtur autem, quod in nullo : quia 1. Unius potentiæ unus est actus: sed 1. Unius potentiæ unus est actus: sed una potentia substrata est gratiæ et vir- una potentia substrata est gratiæ et vir- tuti ergo unicus actus est utriusque. tuti ergo unicus actus est utriusque.

2. Item, Nos non dicimus, quod in 2. Item, Nos non dicimus, quod in aliquo actu quis mereatur, et in illo agat aliquo actu quis mereatur, et in illo agat secundum virtutem : ergo uno actu facit secundum virtutem : ergo uno actu facit utrumque ergo mereri est actus gratiæ utrumque ergo mereri est actus gratiæ et virtutis, ut videtur. et virtutis, ut videtur.

3. Item, Anima non est principium 3. Item, Anima non est principium activum nisi per potentiam: sed virtus activum nisi per potentiam: sed virtus est perfectio potentiæ ad actum: ergo est perfectio potentiæ ad actum: ergo anima non habet actus bonos nisi virtu- anima non habet actus bonos nisi virtu- tum : aut igitur idem actus sunt gratiæ tum : aut igitur idem actus sunt gratiæ et virtutum, aut nulli sunt gratiæ, sed et virtutum, aut nulli sunt gratiæ, sed omnes virtutum, ut videtur. omnes virtutum, ut videtur.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Gratiæ actus est gratum facere: vir- 1. Gratiæ actus est gratum facere: vir- tutis autem non necessario est iste actus, tutis autem non necessario est iste actus, quia potest esse sine illo, ut politica, quia potest esse sine illo, ut politica, sive cardinalis, et theologica omnis præ- sive cardinalis, et theologica omnis præ- ter solam charitatem quæ informis esse ter solam charitatem quæ informis esse non potest. non potest.

2. Item, Actus virtutis diffinitur ad 2. Item, Actus virtutis diffinitur ad objectum, ut credere, diligere, sperare, objectum, ut credere, diligere, sperare,

itio, itio,

la. la.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 13. IN II SENTENT. DIST. XXVI, L, ART. 13.

et sic de aliis actus autem gratiæ ad et sic de aliis actus autem gratiæ ad nullum objectum diffinitur, sed ad ac- nullum objectum diffinitur, sed ad ac- ceptionem beneplaciti: ergo non sunt ceptionem beneplaciti: ergo non sunt idem. idem.

SOLUTIO. Dicendum, quod actus virtu- SOLUTIO. Dicendum, quod actus virtu- tis et gratiæ per suppositum est idem, et tis et gratiæ per suppositum est idem, et per per rationem non vanam, sed fundatam rationem non vanam, sed fundatam in proprietate informante actum differen- in proprietate informante actum differen- ter. Et primæ rationes non procedunt ter. Et primæ rationes non procedunt nisi de identitate suppositi: et hoc bene nisi de identitate suppositi: et hoc bene conceditur. Proprietas autem informans conceditur. Proprietas autem informans actum et differens, est quæ facit dignum actum et differens, est quæ facit dignum vita æterna, et hoc est a gratia: et quæ vita æterna, et hoc est a gratia: et quæ specificat ad hoc et ad illud objectum, et specificat ad hoc et ad illud objectum, et hoc est a virtute. hoc est a virtute.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

NOTA autem, quod circa hos ultimos NOTA autem, quod circa hos ultimos quatuor articulos quæstionis, aliorum quatuor articulos quæstionis, aliorum sunt adhuc duæ opiniones. Quidam enim sunt adhuc duæ opiniones. Quidam enim dicunt, quod gratia et virtutes sunt om- dicunt, quod gratia et virtutes sunt om-

469 469

nino idem per substantiam et essentiam, nino idem per substantiam et essentiam, sed ratione differentes : et hæc est ratio sed ratione differentes : et hæc est ratio quod sic dicunt: quia in comparatione quod sic dicunt: quia in comparatione ad actus qui sunt gratum facere, et ope- ad actus qui sunt gratum facere, et ope- rari recte sunt idem. Sed non video qua- rari recte sunt idem. Sed non video qua- liter illi differentes actus possint exire a liter illi differentes actus possint exire a principio per essentiam omni modo uno: principio per essentiam omni modo uno: tamen hæc est opinio communis multo- tamen hæc est opinio communis multo- rum, quia multitudo subtilitatem non at- rum, quia multitudo subtilitatem non at- tendit. tendit.

Alia est opinio quorumdam magno- Alia est opinio quorumdam magno- rum, quod gratia quidem et virtus diffe- rum, quod gratia quidem et virtus diffe- runt per modum dictum, sed quod gratia runt per modum dictum, sed quod gratia multiplicetur in virtute et dant exem- multiplicetur in virtute et dant exem- plum hujus, quod sicut lumen est in stella plum hujus, quod sicut lumen est in stella in centro unum, in quo omnes radii colli- in centro unum, in quo omnes radii colli- guntur ad unum, sed distans ab ipso guntur ad unum, sed distans ab ipso multiplicatur in radiis ita in anima multiplicatur in radiis ita in anima ponunt gratiam in se unam et lumen ponunt gratiam in se unam et lumen spirituale, cujus radii spirituales diffun- spirituale, cujus radii spirituales diffun- duntur in diversitate potentiarum et vir- duntur in diversitate potentiarum et vir-

tutum. tutum.

470 470

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO XXVII. DISTINCTIO XXVII.

De comparatione gratiæ ad virtutem. De comparatione gratiæ ad virtutem.

A. De virtute quid sit ? et, Quid sit actus ejus ? A. De virtute quid sit ? et, Quid sit actus ejus ?

Hic videndum est quid sit virtus, et quid sit actus vel opus ejus ? Virtus Hic videndum est quid sit virtus, et quid sit actus vel opus ejus ? Virtus est (ut ait Augustinus) bona qualitas mentis qua recte vivitur, et qua est (ut ait Augustinus) bona qualitas mentis qua recte vivitur, et qua nullus male utitur, quam Deus solus in homine operatur. Ideoque opus nullus male utitur, quam Deus solus in homine operatur. Ideoque opus Dei tantum est, sicut de virtute justitiæ Augustinus docet super illum Dei tantum est, sicut de virtute justitiæ Augustinus docet super illum locum Psalmi Feci judicium et justitiam 1, ita dicens: Justitia magna locum Psalmi Feci judicium et justitiam 1, ita dicens: Justitia magna virtus animi est, quam non facit in homine nisi Deus. Ideoque cum ait virtus animi est, quam non facit in homine nisi Deus. Ideoque cum ait Propheta ex persona Ecclesiæ, Feci justitiam : non ipsam virtutem, Propheta ex persona Ecclesiæ, Feci justitiam : non ipsam virtutem, quam non facit homo, sed opus ejus intelligi voluit. Ecce apérte insinuatur quam non facit homo, sed opus ejus intelligi voluit. Ecce apérte insinuatur hic, quod justitia in homine non est opus hominis, sed Dei : quod et de hic, quod justitia in homine non est opus hominis, sed Dei : quod et de aliis virtutibus itidem intelligendum est. aliis virtutibus itidem intelligendum est.

B. De fide itidem dicit, quod non est ex homine, sed ex Deo tantum. B. De fide itidem dicit, quod non est ex homine, sed ex Deo tantum.

Nam de gratia fidei Ephesiis scribens Apostolus, similiter fidem non Nam de gratia fidei Ephesiis scribens Apostolus, similiter fidem non ex homine, sed ex Deo tantum esse asserit, inquiens: Gratia estis sal ex homine, sed ex Deo tantum esse asserit, inquiens: Gratia estis sal vati per fidem et hoc non ex vobis, Dei enim donum est 3. Quod a sanctis vati per fidem et hoc non ex vobis, Dei enim donum est 3. Quod a sanctis ita exponitur: Hæc, scilicet fides, non est ex vi naturæ nostræ, quia donum ita exponitur: Hæc, scilicet fides, non est ex vi naturæ nostræ, quia donum Dei pure est. Ecce et hic aperte traditur, quod fides non est ex libertate Dei pure est. Ecce et hic aperte traditur, quod fides non est ex libertate

1 Psal. CXVIIJ, 121. 1 Psal. CXVIIJ, 121.

2 S. AUGUSTINUS, Super Psalmum CXVIII. 2 S. AUGUSTINUS, Super Psalmum CXVIII.

3 Ad Ephes. II, 8. 3 Ad Ephes. II, 8.

IN II SENTENT. DIST. XXVII, C. IN II SENTENT. DIST. XXVII, C.

471 471

arbitrii, sive ex arbitrio voluntatis: quod superioribus consonat, ubi di- arbitrii, sive ex arbitrio voluntatis: quod superioribus consonat, ubi di- ctum est gratiam prævenientem vel operantem esse virtutem, quæ volun- ctum est gratiam prævenientem vel operantem esse virtutem, quæ volun- tatem hominis liberat et sanat. Unde Augustinus in libro de Spiritu et lit- tatem hominis liberat et sanat. Unde Augustinus in libro de Spiritu et lit- tera ait : Justificati sumus non per liberam voluntatem, sed per gratiam tera ait : Justificati sumus non per liberam voluntatem, sed per gratiam Christi non quod sine voluntate nostra fiat, sed voluntas nostra ostenditur Christi non quod sine voluntate nostra fiat, sed voluntas nostra ostenditur infirma per legem, ut sanet gratia voluntatem, et sana voluntas impleat infirma per legem, ut sanet gratia voluntatem, et sana voluntas impleat legem '. legem '.

1 1

C. De gratia quæ liberat voluntatem : quæ si virtus est, virtus non est ex libero C. De gratia quæ liberat voluntatem : quæ si virtus est, virtus non est ex libero arbitrio, et sic non est motus mentis. arbitrio, et sic non est motus mentis.

: :

Si igitur gratia quæ sanat et liberat voluntatem mentis hominis, virtus Si igitur gratia quæ sanat et liberat voluntatem mentis hominis, virtus est vel una vel plures: cum ipsa gratia non sit ex arbitrio voluntatis,`sed est vel una vel plures: cum ipsa gratia non sit ex arbitrio voluntatis,`sed eam potius sanet ac præparet, ut bona sit : consequitur ut virtus non sit ex eam potius sanet ac præparet, ut bona sit : consequitur ut virtus non sit ex libero arbitrio et ita non sit motus vel affectus mentis, cum omnis motus libero arbitrio et ita non sit motus vel affectus mentis, cum omnis motus vel affectus mentis sit ex libero arbitrio sed bonus ex gratia est et libero vel affectus mentis sit ex libero arbitrio sed bonus ex gratia est et libero arbitrio, malus vero ex libero arbitrio tantum. Ut enim ait Augustinus in arbitrio, malus vero ex libero arbitrio tantum. Ut enim ait Augustinus in libro Retractationum : Homo sponte et libero arbitrio cadere potuit, non libro Retractationum : Homo sponte et libero arbitrio cadere potuit, non etiam resurgere 2. Idem in libro de Duabus animabus Animæ si libero etiam resurgere 2. Idem in libro de Duabus animabus Animæ si libero ad faciendum et non faciendum motu animi careant, si denique his absti- ad faciendum et non faciendum motu animi careant, si denique his absti- nendi ab opere suo potestas nulla conceditur, earum peccatum tenere nendi ab opere suo potestas nulla conceditur, earum peccatum tenere non possumus 3. Hic aperte ostendit, quod motus animi sive ad bonum non possumus 3. Hic aperte ostendit, quod motus animi sive ad bonum sive ad malum, ex libero arbitrio est. Ideoque si gratia vel virtus motus sive ad malum, ex libero arbitrio est. Ideoque si gratia vel virtus motus mentis est, ex libero arbitrio est. Si vero ex libero arbitrio vel ex mentis est, ex libero arbitrio est. Si vero ex libero arbitrio vel ex parte est, jam non solus Deus sine homine eam facit. Propterea qui- parte est, jam non solus Deus sine homine eam facit. Propterea qui- dam non inerudite tradunt, virtutem esse bonam mentis qualitatem sive dam non inerudite tradunt, virtutem esse bonam mentis qualitatem sive formam, quæ animam informat: et ipsa non est motus vel affectus animi, formam, quæ animam informat: et ipsa non est motus vel affectus animi, sed ea liberum arbitrium juvatur, ut ad bonum moveatur et erigatur : et sed ea liberum arbitrium juvatur, ut ad bonum moveatur et erigatur : et ita ex virtute et libero arbitrio nascitur bonus motus vel affectus animi, et ita ex virtute et libero arbitrio nascitur bonus motus vel affectus animi, et exinde bonum opus procedit exterius: sicut pluvia rigatur terra, ut germi- exinde bonum opus procedit exterius: sicut pluvia rigatur terra, ut germi- net et fructum faciat: nec pluvia est terra, nec germen, nec fructus : nec net et fructum faciat: nec pluvia est terra, nec germen, nec fructus : nec

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et littera, cap. 9. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Spiritu et littera, cap. 9.

2 IDEM, Lib. I Retractationum, cap. 15; et, Lib. II de Bono perseverantia, cap. 11. 2 IDEM, Lib. I Retractationum, cap. 15; et, Lib. II de Bono perseverantia, cap. 11.

3 IDEM, Lib. de Duabus animabus, cap. 12. 3 IDEM, Lib. de Duabus animabus, cap. 12.

* Edit. J. Alleaume, ostenditur. * Edit. J. Alleaume, ostenditur.

472 472

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

terra germen vel fructus, nec germen fructus: ita gratis terræ ment's terra germen vel fructus, nec germen fructus: ita gratis terræ ment's nostræ, id est, libero arbitrio voluntatis infunditur pluvia divinæ bene nostræ, id est, libero arbitrio voluntatis infunditur pluvia divinæ bene dictionis, id est, inspiratur gratia, quod solus Deus facit, non hom dictionis, id est, inspiratur gratia, quod solus Deus facit, non hom cum eo: qua rigatur voluntas hominis, ut germinet et fructificet, id est, cum eo: qua rigatur voluntas hominis, ut germinet et fructificet, id est, sanatur et præparatur ut bonum velit : secundum quod dicitur operans sanatur et præparatur ut bonum velit : secundum quod dicitur operans et juvatur ut bonum faciat, secundum quod dicitur cooperans. Et illa gratia et juvatur ut bonum faciat, secundum quod dicitur cooperans. Et illa gratia virtus non incongrue nominatur, quia voluntatem hominis infirmam sanal virtus non incongrue nominatur, quia voluntatem hominis infirmam sanal et adjuvat. et adjuvat.

D. Ex quo sensu dicuntur ex gratia incipere bona merita, et de qua gratia hoc D. Ex quo sensu dicuntur ex gratia incipere bona merita, et de qua gratia hoc intelligatur ? intelligatur ?

Cum ergo ex gratia dicuntur esse bona merita et incipere, aut intelligi- Cum ergo ex gratia dicuntur esse bona merita et incipere, aut intelligi- tur gratia gratis dans, id est, Deus vel potius gratia gratis data, quæ vo- tur gratia gratis dans, id est, Deus vel potius gratia gratis data, quæ vo- luntatem hominis prævenit. Non enim esset magnum si hæc a Deo dice- luntatem hominis prævenit. Non enim esset magnum si hæc a Deo dice- rentur esse, a quo sunt omnia: sed potius ejus gratia gratis data intelligi- rentur esse, a quo sunt omnia: sed potius ejus gratia gratis data intelligi- tur, ex qua incipiunt bona merita: quæ cum ex sola gratia esse dicantur, tur, ex qua incipiunt bona merita: quæ cum ex sola gratia esse dicantur, non excluditur liberum arbitrium: quia nullum meritum est in homine, non excluditur liberum arbitrium: quia nullum meritum est in homine, quod non sit per liberum arbitrium. Sed in bonis merendis causæ princi quod non sit per liberum arbitrium. Sed in bonis merendis causæ princi palitas gratiæ attribuitur: quia principalis causa bonorum meritorum est palitas gratiæ attribuitur: quia principalis causa bonorum meritorum est ipsa gratia, qua excitatur liberum arbitrium, et sanatur, atque juvatur ipsa gratia, qua excitatur liberum arbitrium, et sanatur, atque juvatur voluntas hominis ut sit bona. voluntas hominis ut sit bona.

E. Quod bona voluntas gratiæ principaliter est, et etiam gratia est: sicut et omne E. Quod bona voluntas gratiæ principaliter est, et etiam gratia est: sicut et omne bonum meritum. bonum meritum.

Quæ ipsa etiam donum Dei est, et hominis meritum, imo gratiæ, quia Quæ ipsa etiam donum Dei est, et hominis meritum, imo gratiæ, quia ex gratia principaliter est, et gratia est. Unde Augustinus ad Sixtum pre- ex gratia principaliter est, et gratia est. Unde Augustinus ad Sixtum pre- sbyterum: Quid est meritum hominis ante gratiam, cum sbyterum: Quid est meritum hominis ante gratiam, cum

omne bonum omne bonum

1 S. AUGUSTINUS, Epist. 105. 1 S. AUGUSTINUS, Epist. 105.

IN II SENTENT. DIST. XXVII, F, G. IN II SENTENT. DIST. XXVII, F, G.

473 473

nostrum meritum non in nobis facit nisi gratia? Ex gratia enim (ut dictum nostrum meritum non in nobis facit nisi gratia? Ex gratia enim (ut dictum est) quæ prævenit et sanat arbitrium hominis, et ex ipso arbitrio procrea- est) quæ prævenit et sanat arbitrium hominis, et ex ipso arbitrio procrea- tur in anima hominis bonus affectus sive bonus motus mentis: et hoc est tur in anima hominis bonus affectus sive bonus motus mentis: et hoc est primum bonum hominis meritum. Sicut, verbi gratia, ex fidei virtute et primum bonum hominis meritum. Sicut, verbi gratia, ex fidei virtute et hominis arbitrio generatur in mente motus quidam bonus et remunerabilis, hominis arbitrio generatur in mente motus quidam bonus et remunerabilis, scilicet ipsum credere: ita ex charitate et libero arbitro alius quidam mo- scilicet ipsum credere: ita ex charitate et libero arbitro alius quidam mo- tus bonus provenit, scilicet diligere, bonus valde : sic de cæteris virtutibus tus bonus provenit, scilicet diligere, bonus valde : sic de cæteris virtutibus intelligendum est. Et isti boni motus vel affectus merita sunt et dona Dei, intelligendum est. Et isti boni motus vel affectus merita sunt et dona Dei, quibus meremur et ipsorum augmentationem, et alia quæ consequenter hic quibus meremur et ipsorum augmentationem, et alia quæ consequenter hic in futuro nobis apponuntur. in futuro nobis apponuntur.

F. Ex qua ratione dicitur fides mereri justificationem, et alia ? F. Ex qua ratione dicitur fides mereri justificationem, et alia ?

Cum ergo dicitur fides mereri justificationem et vitam æternam, ex ea Cum ergo dicitur fides mereri justificationem et vitam æternam, ex ea ratione dictum accipitur, quia per actum fidei meretur illa. Similiter de ratione dictum accipitur, quia per actum fidei meretur illa. Similiter de charitate, et justitia, et de aliis accipitur. Si enim fides ipsa virtus præve- charitate, et justitia, et de aliis accipitur. Si enim fides ipsa virtus præve- niens diceretur esse mentis actus, qui est meritum, jam ipsa ex libero ar- niens diceretur esse mentis actus, qui est meritum, jam ipsa ex libero ar- bitrio originem haberet: quod quia non est, sic dicitur esse meritum, quia bitrio originem haberet: quod quia non est, sic dicitur esse meritum, quia actus ejus est meritum, si tamen adsit charitas, sine qua nec credere, nec actus ejus est meritum, si tamen adsit charitas, sine qua nec credere, nec sperare meritum est vitæ. Unde apparet vere quia charitas est Spiritus sperare meritum est vitæ. Unde apparet vere quia charitas est Spiritus sanctus, quæ animæ qualitates informat et sanctificat, ut eis anima infor- sanctus, quæ animæ qualitates informat et sanctificat, ut eis anima infor- metur et sanctificetur sine qua animæ qualitas non dicitur virtus, quia metur et sanctificetur sine qua animæ qualitas non dicitur virtus, quia non valet sanare animam. non valet sanare animam.

G. De muneribus virtutum, et de gratia quæ non est, sed facit meritum. G. De muneribus virtutum, et de gratia quæ non est, sed facit meritum.

Ex muneribus itaque virtutum boni sumus et juste vivimus, et ex gratia Ex muneribus itaque virtutum boni sumus et juste vivimus, et ex gratia quæ non est meritum sed facit: non tamen sine libero arbitrio proveniunt quæ non est meritum sed facit: non tamen sine libero arbitrio proveniunt merita nostra, scilicet boni affectus eorumque progressus atque bona opera, merita nostra, scilicet boni affectus eorumque progressus atque bona opera, quæ Deus remunerat in nobis: et hæc ipsa sunt Dei dona. Unde Augusti- quæ Deus remunerat in nobis: et hæc ipsa sunt Dei dona. Unde Augusti- nus ad Sixtum presbyterum: Cum coronat Deus merita nostra, nihil aliud nus ad Sixtum presbyterum: Cum coronat Deus merita nostra, nihil aliud

474 474

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

coronat quam munera sua '. Unde vita æterna quæ in fine a Deo meritis coronat quam munera sua '. Unde vita æterna quæ in fine a Deo meritis præcedentibus redditur, quia et eadem merita quibus redditur, a nobis præcedentibus redditur, quia et eadem merita quibus redditur, a nobis sunt, sed in nobis facta sunt per gratiam: recte et ipsa vita gratia nuncu- sunt, sed in nobis facta sunt per gratiam: recte et ipsa vita gratia nuncu- patur, quia gratis datur. Nec ideo gratis, quia non meritis datur, sed quia patur, quia gratis datur. Nec ideo gratis, quia non meritis datur, sed quia data sunt per gratiam et ipsa merita, et quibus datur. data sunt per gratiam et ipsa merita, et quibus datur.

H. Epilogat ut alia addat. H. Epilogat ut alia addat.

Ex præmissis jam innotescere nobis aliquatenus potest, qualiter gratia Ex præmissis jam innotescere nobis aliquatenus potest, qualiter gratia præveniens meretur augeri, et alia: et quid ipsa sit, an virtus, an aliud: præveniens meretur augeri, et alia: et quid ipsa sit, an virtus, an aliud: et si virtus, an sit actus, vel non. Ostensum enim est supra ex parte quo- et si virtus, an sit actus, vel non. Ostensum enim est supra ex parte quo- rumdam, quod ipsa est virtus, quia virtus non est actus sed ejus causa, rumdam, quod ipsa est virtus, quia virtus non est actus sed ejus causa, non tamen sine libero arbitrio: unde quod supra Augustinus dixit, bonum non tamen sine libero arbitrio: unde quod supra Augustinus dixit, bonum usum liberi arbitrii esse virtutem, ita accipi potest, id est, actum virtutis: usum liberi arbitrii esse virtutem, ita accipi potest, id est, actum virtutis: alioquin sibi contradicere videretur, qui etiam opus virtutis supra dixit alioquin sibi contradicere videretur, qui etiam opus virtutis supra dixit esse bonum usum eorum quibus nos bene uti possumus, in quibus esse bonum usum eorum quibus nos bene uti possumus, in quibus posuit liberum arbitrium. Si vero bonus usus liberi arbitrii opus virtutis posuit liberum arbitrium. Si vero bonus usus liberi arbitrii opus virtutis est, jam virtus non est. Cum ergò bonum usum ejus virtutem esse dixit, est, jam virtus non est. Cum ergò bonum usum ejus virtutem esse dixit, nomine virtutis ipsius usum significavit. nomine virtutis ipsius usum significavit.

I. Quod idem usus est virtutis, et liberi arbitrii : sed virtutis principaliter. I. Quod idem usus est virtutis, et liberi arbitrii : sed virtutis principaliter.

Idem nempe usus bonus ex virtute est, et ex libero arbitrio, sed ex vir- Idem nempe usus bonus ex virtute est, et ex libero arbitrio, sed ex vir- tute principaliter. Et bonus ille usus in magnis bonis annumerandus est. tute principaliter. Et bonus ille usus in magnis bonis annumerandus est. Illa autem gratia præveniens, quæ et virtus est, et non usus liberi arbitrii Illa autem gratia præveniens, quæ et virtus est, et non usus liberi arbitrii est, sed ex ea potius est bonus usus liberi arbitrii, quæ nobis est a Deo, est, sed ex ea potius est bonus usus liberi arbitrii, quæ nobis est a Deo, non a nobis. Usus vero bonus arbitrii, et ex Deo est, et ex nobis: et ideo non a nobis. Usus vero bonus arbitrii, et ex Deo est, et ex nobis: et ideo bonum meritum est. Ibi enim solus Deus operatur hic, Deus et homo. bonum meritum est. Ibi enim solus Deus operatur hic, Deus et homo. Hoc meritum ex illa purissima gratia provenit, quod Apostolus notavit, Hoc meritum ex illa purissima gratia provenit, quod Apostolus notavit,

1 S. AUGUSTINUS, Epist. 108. 1 S. AUGUSTINUS, Epist. 108.

IN II SENTENT. DIST. XXVII, K. IN II SENTENT. DIST. XXVII, K.

475 475

dicens: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit'. dicens: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit'. Super quem locum Augustinus 2 ita ait: Recte gratiam nominat: primum Super quem locum Augustinus 2 ita ait: Recte gratiam nominat: primum enim solam gratiam dat Deus, et non nisi gratiam, cum non præcedant enim solam gratiam dat Deus, et non nisi gratiam, cum non præcedant nisi mala merita, sed post per gratiam incipiunt bona merita. Et ut os- nisi mala merita, sed post per gratiam incipiunt bona merita. Et ut os- tenderet etiam liberum arbitrium, addit: Et gratia ejus in me vacua non tenderet etiam liberum arbitrium, addit: Et gratia ejus in me vacua non fuit. Et ne ipsa voluntas sine gratia Dei putetur aliquid boni posse, subdit: fuit. Et ne ipsa voluntas sine gratia Dei putetur aliquid boni posse, subdit: Non ego autem solus, scilicet sine gratia, sed gratia Dei mecum ³, id est, Non ego autem solus, scilicet sine gratia, sed gratia Dei mecum ³, id est, cum libero arbitrio. Plane cum data fuerit gratia, incipiunt esse nostra cum libero arbitrio. Plane cum data fuerit gratia, incipiunt esse nostra merita bona per illam tamen, quia si illa defuerit, cadit homo. merita bona per illam tamen, quia si illa defuerit, cadit homo.

K. Aliorum sententia hic ostenditur, qui dicunt virtutes esse bonos usus liberi K. Aliorum sententia hic ostenditur, qui dicunt virtutes esse bonos usus liberi arbitrii, id est, actus mentis. arbitrii, id est, actus mentis.

Alii vero dicunt virtutes esse bonos usus naturalium potentiarum, non Alii vero dicunt virtutes esse bonos usus naturalium potentiarum, non tamen omnes, sed tantummodo interiores qui in mente sunt: exteriores tamen omnes, sed tantummodo interiores qui in mente sunt: exteriores vero qui per corpus geruntur, non virtutes esse dicunt, sed opera virtu- vero qui per corpus geruntur, non virtutes esse dicunt, sed opera virtu- tum. Et ideo quod Augustinus dicit opus virtutis esse bonum usum natu- tum. Et ideo quod Augustinus dicit opus virtutis esse bonum usum natu- ralium potentiarum, de usu exteriori accipiunt: quod vero dicit bonum ralium potentiarum, de usu exteriori accipiunt: quod vero dicit bonum usum liberi arbitrii virtutem esse, et in magnis numerari bonis, de usu in- usum liberi arbitrii virtutem esse, et in magnis numerari bonis, de usu in- teriori intelligunt. Et virtutes nihil aliud esse, quam bonos affectus vel teriori intelligunt. Et virtutes nihil aliud esse, quam bonos affectus vel motus mentis asserunt, quos Deus in homine facit, non homo: quia licet motus mentis asserunt, quos Deus in homine facit, non homo: quia licet illi motus sint liberi arbitrii, non tamen esse queunt, nisi Deus ipsum libe- illi motus sint liberi arbitrii, non tamen esse queunt, nisi Deus ipsum libe- ret et adjuvet gratia sua operante et cooperante quam Dei gratuitam vo- ret et adjuvet gratia sua operante et cooperante quam Dei gratuitam vo- luntatem accipiunt, quia Deus est qui operatur in nobis et velle et operari luntatem accipiunt, quia Deus est qui operatur in nobis et velle et operari bonum *. bonum *.

4 I ad Corinth. xv, 10. 4 I ad Corinth. xv, 10.

2 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. de Gratia et libero arbitrio, cap. 5 et 6. 2 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. de Gratia et libero arbitrio, cap. 5 et 6.

3 I ad Corinth. xv, 10.. 3 I ad Corinth. xv, 10..

* Ad Philip. II, 13: Deus est qui operatur in nobis et velle et perficere, pro bona voluntate. * Ad Philip. II, 13: Deus est qui operatur in nobis et velle et perficere, pro bona voluntate.

476 476

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

L. Quibus auctoritatibus muniunt quod virtutes sint motus mentis ? L. Quibus auctoritatibus muniunt quod virtutes sint motus mentis ?

Quod autem virtutes sunt ¹ motus mentis, testimoniis sanctorum adstruunt. Quod autem virtutes sunt ¹ motus mentis, testimoniis sanctorum adstruunt. Dicit autem Augustinus super Joannem : Quid est fides ? Credere quod Dicit autem Augustinus super Joannem : Quid est fides ? Credere quod non vides. Credere autem motus mentis est. Idem, in libro III de Doctrina non vides. Credere autem motus mentis est. Idem, in libro III de Doctrina Christiana: Charitatem autem voco motum animi. Si vero charitas et fides Christiana: Charitatem autem voco motum animi. Si vero charitas et fides motus animi sunt: virtutes ergo motus animi sunt. Quibus alii responden- motus animi sunt: virtutes ergo motus animi sunt. Quibus alii responden- tes, præmissa verba Augustini ita intelligenda fore inquiunt, Fides est tes, præmissa verba Augustini ita intelligenda fore inquiunt, Fides est credere quod non vides, id est, fides est virtus qua creditur quod non vide- credere quod non vides, id est, fides est virtus qua creditur quod non vide- tur. Item, Charitas est motus animi, id est, gratia qua movetur animus ad tur. Item, Charitas est motus animi, id est, gratia qua movetur animus ad diligendum. Et quod hæc et his similia ita accipienda sint, ex his conjicitur diligendum. Et quod hæc et his similia ita accipienda sint, ex his conjicitur quæ alibi Augustinus ait. Nam in I libro Quæstionum Evangelii inquit: Est quæ alibi Augustinus ait. Nam in I libro Quæstionum Evangelii inquit: Est fides qua creduntur ea quæ non videntur, quæ proprie dicitur fides. fides qua creduntur ea quæ non videntur, quæ proprie dicitur fides. Item in libro XIII de Trinitate: Aliud sunt ea quæ creduntur, aliud est Item in libro XIII de Trinitate: Aliud sunt ea quæ creduntur, aliud est fides qua creduntur 3. Ex quibus verbis sic argumentando procedunt: fides qua creduntur 3. Ex quibus verbis sic argumentando procedunt: Aliud est credere, aliud illud quo creditur. Prædictum autem est fidem id Aliud est credere, aliud illud quo creditur. Prædictum autem est fidem id esse quo creditur. Sic ergo credere non est fides: quia credere non est id esse quo creditur. Sic ergo credere non est fides: quia credere non est id quo creditur. Addunt quoque : Virtus opus Dei tantum est, quam ipse so- quo creditur. Addunt quoque : Virtus opus Dei tantum est, quam ipse so- lus facit in nobis. Ipsa ergo non est usus vel actus liberi arbitrii, sed lus facit in nobis. Ipsa ergo non est usus vel actus liberi arbitrii, sed credere est actus liberi arbitrii: non est itaque virtus. Præmissis aliisque credere est actus liberi arbitrii: non est itaque virtus. Præmissis aliisque rationibus ac testimoniis innituntur utrique. Horum autem judicium dili- rationibus ac testimoniis innituntur utrique. Horum autem judicium dili- gentis lectoris relinquo examini, ad alia properans. gentis lectoris relinquo examini, ad alia properans.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Hic videndum est quid sit virtus, « Hic videndum est quid sit virtus,

- etc. » - etc. »

In hac parte Magister agit de virtute In hac parte Magister agit de virtute

1 Edit. J. Alleaume, sint. 1 Edit. J. Alleaume, sint.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Quæstionum Evan- 2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Quæstionum Evan-

dupliciter et ideo habet duas distin dupliciter et ideo habet duas distin ctiones: quia in ista determinat quid est ctiones: quia in ista determinat quid est virtus, et quod virtus non est motus vel virtus, et quod virtus non est motus vel usus virtutis, nisi loquendo per causam. usus virtutis, nisi loquendo per causam. In sequenti autem tangit qualiter liberi In sequenti autem tangit qualiter liberi arbitrii potestas se habet ad gratiam et arbitrii potestas se habet ad gratiam et virtutem, ibi, scilicet distinct. XXXIII, virtutem, ibi, scilicet distinct. XXXIII, A, « Id vero inconcusse, etc. » A, « Id vero inconcusse, etc. »

gelii, cap. 39. gelii, cap. 39.

3 IDEM, Lib. XIII de Trinitate, cap. 20. 3 IDEM, Lib. XIII de Trinitate, cap. 20.

IN II SENTENT. DIST. XXVII, L, ART. UNIC. IN II SENTENT. DIST. XXVII, L, ART. UNIC.

ARTICULUS UNICUS. ARTICULUS UNICUS.

An diffinitio virtutis bona sit qua dici- An diffinitio virtutis bona sit qua dici- tur, Est bona mentis qualitas ? tur, Est bona mentis qualitas ?

Circa primam autem distinctionem Circa primam autem distinctionem non est dubitabile aliquid, nisi de diffi- non est dubitabile aliquid, nisi de diffi- nitione virtutis, quam ponit Magister: et nitione virtutis, quam ponit Magister: et de hac etiam in aliis diffinitionibus et de hac etiam in aliis diffinitionibus et virtutibus in communi disputatum est in virtutibus in communi disputatum est in alia summa prolixe valde et diligenter. alia summa prolixe valde et diligenter. Sed in ista hic tamen reputamus diffini- Sed in ista hic tamen reputamus diffini- tionem quæ ponitur hic, scilicet quod tionem quæ ponitur hic, scilicet quod « Virtus est bona mentis qualitas, etc. 2. » « Virtus est bona mentis qualitas, etc. 2. » 1. Cum enim dicitur, bona: Aut est 1. Cum enim dicitur, bona: Aut est prædicatio denominativi, aut substantia- prædicatio denominativi, aut substantia- lis. Si denominativi: tunc virtuti non lis. Si denominativi: tunc virtuti non convenit ratio bonitatis, quod falsum convenit ratio bonitatis, quod falsum est cum virtus sit bonitas quædam, est cum virtus sit bonitas quædam, quia bonum est finis appetitus, quia quia bonum est finis appetitus, quia ipsum est quod optatur et desideratur : ipsum est quod optatur et desideratur : virtus autem cum sit de partibus hone- virtus autem cum sit de partibus hone- sti, cadit sub divisione boni: et ita sub- sti, cadit sub divisione boni: et ita sub- stantialiter bonum prædicatur de ipsa stantialiter bonum prædicatur de ipsa virtute. Si autem hoc concedatur, quod virtute. Si autem hoc concedatur, quod prædicatur substantialiter : cum igitur prædicatur substantialiter : cum igitur virtus sit quoddam simplex et abstra- virtus sit quoddam simplex et abstra- ctum, debet bonitas abstracte de ipsa ctum, debet bonitas abstracte de ipsa prædicari: non enim albedo dicitur co- prædicari: non enim albedo dicitur co- lorare, sed color : ergo nec virtus bona, lorare, sed color : ergo nec virtus bona, sed bonitas, ut videtur. sed bonitas, ut videtur.

2. Præterea, Quæritur de hoc quod 2. Præterea, Quæritur de hoc quod dicitur, Qualitas mentis. Non enim vir- dicitur, Qualitas mentis. Non enim vir- tus semper est in mente, cum mens sit tus semper est in mente, cum mens sit pars animæ superior, et virtutes sæpe sicut pars animæ superior, et virtutes sæpe sicut in partibus irrationalibus participantibus in partibus irrationalibus participantibus aliqualiter rationem, ut concupiscibili, aliqualiter rationem, ut concupiscibili, et irascibili. et irascibili.

3. Item, Objicitur de hoc quod dici- 3. Item, Objicitur de hoc quod dici-

1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti, Q. 103. 1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti, Q. 103.

2 En ista diffinitio virtutis integra ex Augu- 2 En ista diffinitio virtutis integra ex Augu- stino « Virtus est bona qualitas mentis qua stino « Virtus est bona qualitas mentis qua « recte vivitur, et qua nullus male utitur, « recte vivitur, et qua nullus male utitur,

477 477

tur, Qua recte vivitur: Rectitudo enim tur, Qua recte vivitur: Rectitudo enim soli justitiæ videtur esse propria: prop- soli justitiæ videtur esse propria: prop- ter quod etiam ab Anselmo dicitur, quod ter quod etiam ab Anselmo dicitur, quod « justitia est rectitudo voluntatis : » ergo « justitia est rectitudo voluntatis : » ergo videtur, quod male ponatur in diffini- videtur, quod male ponatur in diffini- tione virtutis in communi. tione virtutis in communi.

4. Præterea, Hoc videtur falsum quod 4. Præterea, Hoc videtur falsum quod dicit, Qua nullus male utitur. Quia dicit, Qua nullus male utitur. Quia multi abusi sunt virtute, ponentes eam multi abusi sunt virtute, ponentes eam esse summum bonum in vita, ut quidam esse summum bonum in vita, ut quidam Stoicorum. Stoicorum.

5. Item, Hoc videtur falsum quod di- 5. Item, Hoc videtur falsum quod di- cit, Quam solus Deus operatur in ho- cit, Quam solus Deus operatur in ho- mine. Si enim intelligatur de virtute mine. Si enim intelligatur de virtute consuetudinali, plane falsum est: quia consuetudinali, plane falsum est: quia illius causæ efficientes sunt scire, velle, illius causæ efficientes sunt scire, velle, et perseveranter operari. Si autem loqui- et perseveranter operari. Si autem loqui- mur de virtute infusa, adhuc falsum est mur de virtute infusa, adhuc falsum est in adultis quibus nihil infunditur nisi vo- in adultis quibus nihil infunditur nisi vo- lentibus. lentibus.

6. Item, Ista diffinitio gratiæ conve- 6. Item, Ista diffinitio gratiæ conve- nire videtur ergo virtus est gratia. nire videtur ergo virtus est gratia.

SOLUTIO. Dicendum, quod bonum est SOLUTIO. Dicendum, quod bonum est substantiale virtuti et tamen majoris substantiale virtuti et tamen majoris est simplicitatis quam virtus : quia bo- est simplicitatis quam virtus : quia bo- num secundum quod bonum respicit num secundum quod bonum respicit esse, sed virtus actum : et ideo nihil esse, sed virtus actum : et ideo nihil prohibet concretive de virtute prædicari prohibet concretive de virtute prædicari in nomine, licet secundum rem substan- in nomine, licet secundum rem substan- tiale sit ei sicut etiam rationale de ho- tiale sit ei sicut etiam rationale de ho- mine, et non rationalitas. Qualiter au- mine, et non rationalitas. Qualiter au- tem hoc sit, exigit longa verba quæ in tem hoc sit, exigit longa verba quæ in alio loco inveniuntur in quæstione de alio loco inveniuntur in quæstione de virtutibus in communi ³. virtutibus in communi ³.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus diffinit virtutem infusam cum gratia gra- diffinit virtutem infusam cum gratia gra- tum faciente. Hujusmodi autem ut in tum faciente. Hujusmodi autem ut in primo subjecto recipitur in eo quod est primo subjecto recipitur in eo quod est proximum Deo : hoc autem est mens per proximum Deo : hoc autem est mens per descensum postea partes virtutum sunt descensum postea partes virtutum sunt in potentiis aliis. in potentiis aliis.

AD ALIUD dicendum, quod rectitudo est AD ALIUD dicendum, quod rectitudo est præparatio debiti, et debentis, et ejus præparatio debiti, et debentis, et ejus

« quam Deus solus in homine operatur. » « quam Deus solus in homine operatur. » 3 Cf. IV Sententiarum, Dist. 14, et supra 3 Cf. IV Sententiarum, Dist. 14, et supra memoratam Summam theol. B. Alberti, P. II, memoratam Summam theol. B. Alberti, P. II, Q. 103. Q. 103.

Solutio. Solutio. Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

478 478

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cui debetur et hæc est justitiæ. Est cui debetur et hæc est justitiæ. Est etiam rectitudo extensio actus in finem, etiam rectitudo extensio actus in finem, vel in rationem medii sine defluxu a vel in rationem medii sine defluxu a fine, vel ad superfluum, vel diminutum : fine, vel ad superfluum, vel diminutum : et hæc est rectitudo virtutis in genere : et hæc est rectitudo virtutis in genere : virtus enim theologica extensionem ha- virtus enim theologica extensionem ha- bet directam in finem sine obliquitate ab bet directam in finem sine obliquitate ab illo, et virtus politica attingit medium illo, et virtus politica attingit medium sine curvatione ad malitias superfluitatis sine curvatione ad malitias superfluitatis et defectus. et defectus.

AD ALIUD dicendum, quod virtute ne- AD ALIUD dicendum, quod virtute ne- mo umquam male usus est: quia eo ip- mo umquam male usus est: quia eo ip- so quod aliqui non retulerunt eam ad so quod aliqui non retulerunt eam ad debitum finem, non habebant veram debitum finem, non habebant veram

1 Cf. III Sententiarum, Dist. XXXIII, XXXIV, 1 Cf. III Sententiarum, Dist. XXXIII, XXXIV,

virtutem, sed imaginem apparentis vir- virtutem, sed imaginem apparentis vir- tutis tantum. tutis tantum.

AD ALIUD dicendum, quod consensus AD ALIUD dicendum, quod consensus non excluditur. Sed ille consensus non non excluditur. Sed ille consensus non est nisi disponens ex parte subjecti in est nisi disponens ex parte subjecti in quo sit virtus. quo sit virtus.

AD ULTIMUM dicendum, quod gratia AD ULTIMUM dicendum, quod gratia non recte vivitur, si fiat vis in rectitu- non recte vivitur, si fiat vis in rectitu- dine, ut dictum est: sed meritorie vivi- dine, ut dictum est: sed meritorie vivi- tur gratia, ut patet ex prius habitis. tur gratia, ut patet ex prius habitis.

Alia autem hujus distinctionis per se Alia autem hujus distinctionis per se patent, et per nostrum positum alibi de patent, et per nostrum positum alibi de

virtute tractatum. virtute tractatum.

XXXVI, passim. XXXVI, passim.

Ad 5 Ad 5

Ad Ad

IN II SENTENT. DIST. XXVIII, A. IN II SENTENT. DIST. XXVIII, A.

479 479

XXVI XXVI

DISTINCTIO XXVIII. DISTINCTIO XXVIII.

De potestate liberi arbitrii hominis lapsi, quam habet, gratia De potestate liberi arbitrii hominis lapsi, quam habet, gratia circumscripta. circumscripta.

A. Prædicta repetit ut alia addat, diffinitam assignationem ponens de gratia et A. Prædicta repetit ut alia addat, diffinitam assignationem ponens de gratia et libero arbitrio contra Pelagianos. libero arbitrio contra Pelagianos.

Id vero inconcusse et incunctanter teneamus, liberum arbitrium sine Id vero inconcusse et incunctanter teneamus, liberum arbitrium sine gratia præveniente et adjuvante non sufficere ad salutem et justitiam gratia præveniente et adjuvante non sufficere ad salutem et justitiam obtinendam: nec meritis præcedentibus gratiam Dei advocari, sicut Pela- obtinendam: nec meritis præcedentibus gratiam Dei advocari, sicut Pela- giana hæresis tradidit. Nam ut ait Augustinus in I libro Retractationum: giana hæresis tradidit. Nam ut ait Augustinus in I libro Retractationum: Novi hæretici Pelagiani liberum sic asserunt voluntatis arbitrium, ut gra- Novi hæretici Pelagiani liberum sic asserunt voluntatis arbitrium, ut gra- tiæ Dei non relinquant locum, quam secundum merita nostra dari asse- tiæ Dei non relinquant locum, quam secundum merita nostra dari asse- runt 1. Pelagianorum hæresis omnium recentissima a Pelagio monacho runt 1. Pelagianorum hæresis omnium recentissima a Pelagio monacho exorta est. Hi Dei gratiæ qua prædestinati sumus, et qua meruimus de exorta est. Hi Dei gratiæ qua prædestinati sumus, et qua meruimus de potestate tenebrarum erui, in tantum inimici sunt, ut sine hac credant potestate tenebrarum erui, in tantum inimici sunt, ut sine hac credant hominem posse facere omnia divina mandata. Denique Pelagius a fratribus hominem posse facere omnia divina mandata. Denique Pelagius a fratribus increpatus, quod nihil tribueret adjutorio gratiæ Dei, ad ejus mandata increpatus, quod nihil tribueret adjutorio gratiæ Dei, ad ejus mandata facienda : non eam libero arbitrio præponebat, sed infideli calliditate facienda : non eam libero arbitrio præponebat, sed infideli calliditate supponebat dicens, ad hoc eam dari hominibus, ut quæ facere per liberum supponebat dicens, ad hoc eam dari hominibus, ut quæ facere per liberum arbitrium jubentur, facilius possint implere per gratiam. Dicendo utique, arbitrium jubentur, facilius possint implere per gratiam. Dicendo utique, Facilius possint, voluit credi, etsi difficilius, tamen posse homines sine Facilius possint, voluit credi, etsi difficilius, tamen posse homines sine gratia facere jussa divina. Illam vero gratiam Dei, sine qua nihil boni gratia facere jussa divina. Illam vero gratiam Dei, sine qua nihil boni possumus facere, non esse dicunt nisi in libero arbitrio: quod nullis suis possumus facere, non esse dicunt nisi in libero arbitrio: quod nullis suis præcedentibus meritis ab illo accepit nostra natura, ipso ad hoc tantum præcedentibus meritis ab illo accepit nostra natura, ipso ad hoc tantum juvante nos per suam legem atque doctrinam, ut discamus quæ facere et juvante nos per suam legem atque doctrinam, ut discamus quæ facere et quæ sperare debeamus. Non autem ad hoc per donum Spiritus sancti, ut quæ sperare debeamus. Non autem ad hoc per donum Spiritus sancti, ut

* S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 9. * S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 9.