Solutio. Solutio.

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ergo non magis debet diffiniri per exi- ergo non magis debet diffiniri per exi- tum bonæ voluntatis, quam aliarum vir- tum bonæ voluntatis, quam aliarum vir- tutum, quæ per gratiam cooperantem tutum, quæ per gratiam cooperantem exeunt in opus. exeunt in opus.

Ulterius quæritur de tertia diffinitione Ulterius quæritur de tertia diffinitione quæ dicitur esse Augustini, licet magis quæ dicitur esse Augustini, licet magis videatur esse magistralis : videatur esse magistralis :

1. Habitus enim totius vitæ universa- 1. Habitus enim totius vitæ universa-

liter ordinativus, necesse est quod respi- liter ordinativus, necesse est quod respi- ciat omnem ordinem ad Deum, et ad se, ciat omnem ordinem ad Deum, et ad se, et ad proximum : hoc autem est univer- et ad proximum : hoc autem est univer- sitas virtutum, vel justitia generalis: sitas virtutum, vel justitia generalis: ergo gratia idem est quod universitas ergo gratia idem est quod universitas virtutum, vel generalis justitia et neu- virtutum, vel generalis justitia et neu- trum istorum conceditur a multis. trum istorum conceditur a multis.

2. Item, Gratia non dicit nisi gratum 2. Item, Gratia non dicit nisi gratum facere: hoc autem non determinat uni- facere: hoc autem non determinat uni- versaliter ordinem vitæ, sed tantum re- versaliter ordinem vitæ, sed tantum re- spectum dicit ad acceptionem divinam : spectum dicit ad acceptionem divinam : ergo male diffinitur per habitum univer- ergo male diffinitur per habitum univer- saliter vitæ ordinativum. saliter vitæ ordinativum.

Ulterius objicitur de ultima : Ulterius objicitur de ultima :

1. Nitor enim animæ non videtur esse 1. Nitor enim animæ non videtur esse nisi secundum intellectum, quia illius est nisi secundum intellectum, quia illius est proprium fulgere: ergo si gratia est ni- proprium fulgere: ergo si gratia est ni- tor animæ, non inerit nisi secundum tor animæ, non inerit nisi secundum intellectum. intellectum.

2. Item, Concilians sanctum amorem 2. Item, Concilians sanctum amorem est charitas ergo si gratia conciliat est charitas ergo si gratia conciliat sanctum amorem, idem videtur esse sanctum amorem, idem videtur esse quod charitas : et hoc a multis nega- quod charitas : et hoc a multis nega-

tur. tur.

SOLUTIO. Dicendum, quod a quibus- SOLUTIO. Dicendum, quod a quibus- dam Magistris antiquis data est ista dif- dam Magistris antiquis data est ista dif- finitio, quam reputo magis propriam, finitio, quam reputo magis propriam, quod « gratia est bonæ voluntatis Dei quod « gratia est bonæ voluntatis Dei « donum, gratum faciens habentem, et « donum, gratum faciens habentem, et « opus ejus gratum reddens. >> Per hoc « opus ejus gratum reddens. >> Per hoc enim quod dicitur donum Dei, ponitur enim quod dicitur donum Dei, ponitur gratia in genere. Per hoc autem quod gratia in genere. Per hoc autem quod dicitur, bonæ voluntatis, poniturª diffe- dicitur, bonæ voluntatis, poniturª diffe- rentia ad alia dona naturalia quæ non rentia ad alia dona naturalia quæ non habent similitudinem exemplarem divi- habent similitudinem exemplarem divi- næ bonitatis. Per hoc autem quod dici- næ bonitatis. Per hoc autem quod dici- tur, gratum faciens, distinguitur gratia tur, gratum faciens, distinguitur gratia gratum faciens a gratia gratis data. gratum faciens a gratia gratis data.

earum earum

Unde aliæ diffinitiones supra memora- Unde aliæ diffinitiones supra memora- tæ, notificationes quædam sunt, et non tæ, notificationes quædam sunt, et non diffinitiones proprie et prima : diffinitiones proprie et prima : datur per effectum quem consequitur in datur per effectum quem consequitur in subjecto secundum comparationem ad subjecto secundum comparationem ad oppositum habitum, quem tollit, qui est oppositum habitum, quem tollit, qui est habitus infirmitatis, qui dicitur per effe- habitus infirmitatis, qui dicitur per effe- ctum esse sanitas, et per comparationem ctum esse sanitas, et per comparationem ad finem dicitur esse delectatio cordis: ad finem dicitur esse delectatio cordis: quia delectat cor ex gustu bonitatis quæ quia delectat cor ex gustu bonitatis quæ

est finis. est finis.

Secunda autem datur per comparatio- Secunda autem datur per comparatio- nem ad duplicem actum in genere, scili- nem ad duplicem actum in genere, scili- cet operantis, et cooperantis: quia se- cet operantis, et cooperantis: quia se- cundum quod est donum misericordiæ, cundum quod est donum misericordiæ, sic datur ad esse: et secundum quod est sic datur ad esse: et secundum quod est exitus voluntatis, sic datur ad actum. exitus voluntatis, sic datur ad actum.

Tertia datur per proprium actum qui Tertia datur per proprium actum qui est gratificare ad merendum, et ad sta- est gratificare ad merendum, et ad sta- tum meriti: quia in hoc et ad hoc ordinat tum meriti: quia in hoc et ad hoc ordinat totam vitam. totam vitam.

Quarta autem datur per hoc quod ex- Quarta autem datur per hoc quod ex- sequitur in duabus partibus animæ prin- sequitur in duabus partibus animæ prin- cipalibus quia nitet in intellectu, et ar- cipalibus quia nitet in intellectu, et ar- det in affectu. det in affectu.

Ad Ad

AD PRIMUM ergo dicendum, quod in- Add AD PRIMUM ergo dicendum, quod in- Add firmitas in causa removetur a gratia, se- firmitas in causa removetur a gratia, se- cundum quod gratum facit: quia sic re- cundum quod gratum facit: quia sic re- movet hoc unde fuit ingratitudo: sed movet hoc unde fuit ingratitudo: sed infirmitas quoad reliquias et debilitates infirmitas quoad reliquias et debilitates consequentes, curatur quidem universali- consequentes, curatur quidem universali- ter in gloria, sed particulariter in suscep- ter in gloria, sed particulariter in suscep- tione sacramentorum. tione sacramentorum.

AD ALIUD quod objicitur de secunda AD ALIUD quod objicitur de secunda parte, dicendum quod delectatio est in parte, dicendum quod delectatio est in opere, et delectatio est in bonitate gra- opere, et delectatio est in bonitate gra- titudinis divinæ et delectatio quæ est titudinis divinæ et delectatio quæ est post laborem operis, dicitur fructus: post laborem operis, dicitur fructus: sed in bonitatis exemplo quod est gratia, sed in bonitatis exemplo quod est gratia, delectationem dat gratia. delectationem dat gratia.

AD ID quod objicitur de secunda dif- AD ID quod objicitur de secunda dif- finitione, dicendum quod virtus secun- finitione, dicendum quod virtus secun- dum rationem virtutis non dicit primum dum rationem virtutis non dicit primum donum secundum sui nominis rationem, donum secundum sui nominis rationem, sed potius perfectionem ad actum: sed sed potius perfectionem ad actum: sed gratia secundum nominis rationem do- gratia secundum nominis rationem do- num est: unde Apostolus, Alioquin gra- num est: unde Apostolus, Alioquin gra-

Addi Addi

Adi Adi

h h

d 3. d 3.

Liffin. 3. Liffin. 3. d 1. d 1.

Ad 2. Ad 2.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 3. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 3.

tia jam non est gratia 1, scilicet si red- tia jam non est gratia 1, scilicet si red- ditur, et non gratis datur. ditur, et non gratis datur.

AD ALIUD dicendum, quod voluntas est AD ALIUD dicendum, quod voluntas est universalis motor omnium potentiarum, universalis motor omnium potentiarum, ut infra habebitur: et ideo potius dicitur ut infra habebitur: et ideo potius dicitur exitus voluntatis, quam aliarum: et hoc exitus voluntatis, quam aliarum: et hoc quoad cooperationem gratiæ: quia licet quoad cooperationem gratiæ: quia licet gratia per prius respiciat essentiam ani- gratia per prius respiciat essentiam ani- mæ, tamen per posterius refertur ad po- mæ, tamen per posterius refertur ad po- tentias, ut in fine istius distinctionis pro- tentias, ut in fine istius distinctionis pro- babitur. babitur.

liffin. 4. liffin. 4.

.d 1. .d 1.

Ad 2 Ad 2

: :

PER HOC etiam patet solutio ad se- PER HOC etiam patet solutio ad se- quens quia voluntas movet omnes alias quens quia voluntas movet omnes alias in actibus gratis qui sunt a gratia infor- in actibus gratis qui sunt a gratia infor- mari. mari.

AD ID quod objicitur de tertia diffini- AD ID quod objicitur de tertia diffini- tione, dicendum quod ordo hic determi- tione, dicendum quod ordo hic determi- natur secundum rationem boni et finis : natur secundum rationem boni et finis : et ideo inordinatum est quod non pertin- et ideo inordinatum est quod non pertin- git finem et quia gratia facit con- git finem et quia gratia facit con- tingere finem qui est Deus et vita æter- tingere finem qui est Deus et vita æter- na, ideo dicitur esse habitus totius vitæ na, ideo dicitur esse habitus totius vitæ universaliter ordinativus et non sumi- universaliter ordinativus et non sumi- tur hic ordo qui est secundum gradus tur hic ordo qui est secundum gradus ordinatorum, sed potius dicitur relatio ordinatorum, sed potius dicitur relatio totius vitæ ad consecutionem finis. Hoc totius vitæ ad consecutionem finis. Hoc autem non facit justitia nec virtus: quia autem non facit justitia nec virtus: quia non necessario justitia in eo quod justitia non necessario justitia in eo quod justitia vel virtus, facit dignum vita æterna. vel virtus, facit dignum vita æterna.

PER hoc idem patet etiam solutio ad PER hoc idem patet etiam solutio ad sequens ly universaliter enim non de- sequens ly universaliter enim non de- terminat ly ordinativus, sed ly vitæ, id terminat ly ordinativus, sed ly vitæ, id est, quod totam vitam in se et ad alios est, quod totam vitam in se et ad alios universaliter quoad omnes actus volun- universaliter quoad omnes actus volun- tarios ordinat ad meritum vitæ. tarios ordinat ad meritum vitæ.

AD ALIUD dicendum, quod nitor pro- AD ALIUD dicendum, quod nitor pro- prie est in intellectu: sed tamen nitor prie est in intellectu: sed tamen nitor honestatis est in omnibus partibus hone- honestatis est in omnibus partibus hone- sti, et præcipue in gratia: et ideo possu- sti, et præcipue in gratia: et ideo possu- mus dicere, quod in tota anima facit mus dicere, quod in tota anima facit pulchritudinem gratia, et venustationem pulchritudinem gratia, et venustationem imaginis divinæ. imaginis divinæ.

AD ALIUD dicendum, quod non dicitur AD ALIUD dicendum, quod non dicitur conciliare sanctum amorem, eo quod so- conciliare sanctum amorem, eo quod so- lum ipsum conciliet, sed quia principa- lum ipsum conciliet, sed quia principa-

1 Ad Roman. XI, 6. 1 Ad Roman. XI, 6.

451 451

liter conciliat ipsum: unde etiam non liter conciliat ipsum: unde etiam non potest esse informis, sicut nec gratia. potest esse informis, sicut nec gratia.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum gratia est vita animæ ? Utrum gratia est vita animæ ?

Secundo quæritur circa hanc partem, Secundo quæritur circa hanc partem, Utrum gratia sit vita animæ ? Utrum gratia sit vita animæ ?

Videtur autem, quod sic: quia Videtur autem, quod sic: quia 4. Prima mors animæ culpa est: ergo 4. Prima mors animæ culpa est: ergo per oppositum gratia ejus vita est. per oppositum gratia ejus vita est.

2. Item, Primum quo vivit anima in 2. Item, Primum quo vivit anima in corpore, vita est : ergo etiam primum corpore, vita est : ergo etiam primum quo vivit in Deo, ejus vita est. In ipso quo vivit in Deo, ejus vita est. In ipso enim vivimus, et, movemur, et sumus 2. enim vivimus, et, movemur, et sumus 2. Hoc autem quo primo vivimus in Deo, Hoc autem quo primo vivimus in Deo, gratia est ergo gratia est vita animæ. gratia est ergo gratia est vita animæ.

SED CONTRA hoc videtur esse, quod sed contra. SED CONTRA hoc videtur esse, quod sed contra. vita est actus continuus animæ in cor- vita est actus continuus animæ in cor- pus gratia autem non agit continue in pus gratia autem non agit continue in anima: ergo gratia non dicitur vita. anima: ergo gratia non dicitur vita. PRIMA Supponitur ex hoc quod Philoso- PRIMA Supponitur ex hoc quod Philoso- phi dicitur esse verbum. SECUNDA autem phi dicitur esse verbum. SECUNDA autem probatur sic: quia si gratia continue probatur sic: quia si gratia continue agit, tunc continue meretur: ergo conti- agit, tunc continue meretur: ergo conti- nue intenditur, et augmentatur: et ho nue intenditur, et augmentatur: et ho non dicitur esse verum. non dicitur esse verum.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate gratia est vita animæ, secundum quod gratia est vita animæ, secundum quod vita formaliter adhæret vivo, ut forma vita formaliter adhæret vivo, ut forma effluxa a causa et fonte vitæ. Et ut hoc effluxa a causa et fonte vitæ. Et ut hoc intelligatur, sciendum quod corpus du- intelligatur, sciendum quod corpus du- pliciter vivit actu animæ : unum enim pliciter vivit actu animæ : unum enim actum habet, secundum quod anima est actum habet, secundum quod anima est forma talis corporis, scilicet potentia vi- forma talis corporis, scilicet potentia vi- tam habentis et hic actus est vivere, se- tam habentis et hic actus est vivere, se- cundum quod vivere (ut dicit Philoso- cundum quod vivere (ut dicit Philoso- phus) viventibus est esse et iste est phus) viventibus est esse et iste est simplex, et non continuus, neque esse simplex, et non continuus, neque esse suum est continue fieri: sed potius iste suum est continue fieri: sed potius iste actus est terminus generationis animati. actus est terminus generationis animati.

2 Act. XVII, 2 Act. XVII,

28. 28.

Solutio. Solutio.

Ad object. Ad object.

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Secundum hunc modum vita animæ me- Secundum hunc modum vita animæ me- taphysice loquendo, est Deus dans esse taphysice loquendo, est Deus dans esse animæ, non ut forma, sed sicut portans animæ, non ut forma, sed sicut portans esse ejus et conservans et faciens verbo esse ejus et conservans et faciens verbo virtutis suæ. Alio modo vivit corpus, se- virtutis suæ. Alio modo vivit corpus, se- cundum quod dicimus, quod spiritus vi- cundum quod dicimus, quod spiritus vi- talis vehiculum est vitæ, quæ continue talis vehiculum est vitæ, quæ continue influitur corpori ab animalis speciali or- influitur corpori ab animalis speciali or- gano, sicut cordis et illius esse est con- gano, sicut cordis et illius esse est con- tinue fieri, et de illa vera est diffinitio, tinue fieri, et de illa vera est diffinitio, quod vita est actus continuus animæ in quod vita est actus continuus animæ in corpus. Et huic metaphysice respondet corpus. Et huic metaphysice respondet vita gratiæ, quæ est influxa animæ a vita gratiæ, quæ est influxa animæ a Deo, et influitur continue, ut quidam di- Deo, et influitur continue, ut quidam di- cunt. Tamen non est probabile, quod cunt. Tamen non est probabile, quod esse gratiæ sit continue fieri, ut supra esse gratiæ sit continue fieri, ut supra

habitum est. habitum est.

AD ID quod objicitur, dicendum quod AD ID quod objicitur, dicendum quod continuitas illius actus qui est esse, non continuitas illius actus qui est esse, non intendit formam, sed potius per actum intendit formam, sed potius per actum qui est opus, intenditur habitus et forma qui est opus, intenditur habitus et forma quæ est principium illius operis: quia, quæ est principium illius operis: quia, ut dicit Philosophus, ex similibus acti- ut dicit Philosophus, ex similibus acti- bus similes habitus generantur: et ideo bus similes habitus generantur: et ideo illa objectio non procedit. Tamen qui- illa objectio non procedit. Tamen qui- dam concedunt, quod continue agit, licet dam concedunt, quod continue agit, licet non percipiatur: sicut intellectus agens non percipiatur: sicut intellectus agens continue agit, et non percipitur propter continue agit, et non percipitur propter tumultum qui est in phantasmatibus, ut tumultum qui est in phantasmatibus, ut dicunt. Sed hoc nihil est: quia non se- dicunt. Sed hoc nihil est: quia non se- quitur, si intellectus semper est actu, quitur, si intellectus semper est actu, quod continue agit, quia desunt species: quod continue agit, quia desunt species: sicut lux continue est in actu, et non facit sicut lux continue est in actu, et non facit semper actu colores et hæc est senten- semper actu colores et hæc est senten- tia Philosophi secundum tres Commen- tia Philosophi secundum tres Commen- tatores, scilicet Averroem, Maurit, et tatores, scilicet Averroem, Maurit, et Rabbi Moysen. Rabbi Moysen.

Unde ad primam solutionem est red- Unde ad primam solutionem est red- eundum, quæ vera est: et ideo etiam licet eundum, quæ vera est: et ideo etiam licet vita continue influatur corpori, tamen vita continue influatur corpori, tamen non ex hoc intenditur, quia ex talibus non ex hoc intenditur, quia ex talibus actibus non est nata generari. actibus non est nata generari.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

De variis divisionibus gratiæ. De variis divisionibus gratiæ.

Deinde veniendum est ad Litteram ubi Deinde veniendum est ad Litteram ubi dicit, A, « Hæc est gratia operans et co- dicit, A, « Hæc est gratia operans et co- operans.» operans.»

Circa quam partem duo quæruntur, Circa quam partem duo quæruntur, scilicet de divisionibus gratiæ, et de ra- scilicet de divisionibus gratiæ, et de ra- tione nominum quæ ponit, cum dicit, tione nominum quæ ponit, cum dicit, gratia operans, et cooperans, et præve- gratia operans, et cooperans, et præve- niens, et subsequens. niens, et subsequens.

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

1. Dicit Augustinus in libro de Natura 1. Dicit Augustinus in libro de Natura et gratia: « Prævenit ut pie vivamus, et gratia: « Prævenit ut pie vivamus, subsequitur ut cum ipso semper viva- subsequitur ut cum ipso semper viva- mus nunc prævenit ut vocemur, tunc mus nunc prævenit ut vocemur, tunc subsequitur ut glorificemur: » ergo vi- subsequitur ut glorificemur: » ergo vi- detur, quod gratia præveniens referatur detur, quod gratia præveniens referatur ad totam hanc vitam meriti, et subsequens ad totam hanc vitam meriti, et subsequens ad præmium gloriæ. ad præmium gloriæ.

2. Item, Augustinus, ibidem, « Prævenit 2. Item, Augustinus, ibidem, « Prævenit ut sanemur, subsequitur ut sanati vege- ut sanemur, subsequitur ut sanati vege- temus. » Sanitas autem non fit sine ex- temus. » Sanitas autem non fit sine ex- ercitio operis. Ergo videtur, quod gratia ercitio operis. Ergo videtur, quod gratia præveniens includat et operantem, et co- præveniens includat et operantem, et co- operantem et contrarium hujus tenetur operantem et contrarium hujus tenetur in littera. in littera.

3. Item, Augustinus, ibidem, « Præve- 3. Item, Augustinus, ibidem, « Præve- nit voluntatem ut velit bonum, subse- nit voluntatem ut velit bonum, subse- quitur ut compleat sive sistat. » Ergo quitur ut compleat sive sistat. » Ergo videtur, quod præveniens facit opus in- videtur, quod præveniens facit opus in- terius, et subsequens facit opus exterius terius, et subsequens facit opus exterius et perseverantiam: sed utrumque eorum et perseverantiam: sed utrumque eorum attribuitur gratiæ cooperanti: omne attribuitur gratiæ cooperanti: omne enim opus datur a libero arbitrio, vel in enim opus datur a libero arbitrio, vel in toto, vel in parte, ut Magister probabit toto, vel in parte, ut Magister probabit in sequenti distinctione. in sequenti distinctione.

MULTE etiam aliæ differentiæ gratia- MULTE etiam aliæ differentiæ gratia- rum inveniuntur, de quibus non est ad rum inveniuntur, de quibus non est ad propositum quia Apostolus, I ad Co- propositum quia Apostolus, I ad Co- rinth. XII, 4 et seq., dividit gratiam rinth. XII, 4 et seq., dividit gratiam

Antio. Antio.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 6. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 6.

gratis datam per duodecim differentias. gratis datam per duodecim differentias. Et alii aliter dividunt per diversos effe-- Et alii aliter dividunt per diversos effe-- ctus. Sed hic non est intentio nisi de ctus. Sed hic non est intentio nisi de gratia operante, et cooperante. gratia operante, et cooperante.

Similiter, ad Roman. vin, 29 et 30, Similiter, ad Roman. vin, 29 et 30, dividit eam in gratiam prædestinationis, dividit eam in gratiam prædestinationis, vocationis, justificationis, magnifica- vocationis, justificationis, magnifica- tionis 1. tionis 1.

Similiter, Isa. xxx1,5. dat quadruplicem Similiter, Isa. xxx1,5. dat quadruplicem dicens, quod transibit Dominus per Ju- dicens, quod transibit Dominus per Ju- dam, protegens et liberans, transiens dam, protegens et liberans, transiens et salvans. et salvans.

Eodem modo, Genes. XVIII, 3, super Eodem modo, Genes. XVIII, 3, super illud, Si inveni gratiam in oculis tuis : illud, Si inveni gratiam in oculis tuis : dicit Glossa, quod non una gratia suffi- dicit Glossa, quod non una gratia suffi- cit Sanctis. Una enim præcipit ut Deum cit Sanctis. Una enim præcipit ut Deum diligant, et cognoscant: altera subsequi- diligant, et cognoscant: altera subsequi- tur ut se mundos custodiant. tur ut se mundos custodiant.

Eodem modo Chrysostomus dicit su- Eodem modo Chrysostomus dicit su- per Joannem in Homilia XIV super per Joannem in Homilia XIV super illud, Gratiam pro gratia 2 : « Ve- illud, Gratiam pro gratia 2 : « Ve- rum quæ legis fuerunt, fuerunt et gra- rum quæ legis fuerunt, fuerunt et gra- tiæ, etiam ipsa formatio hominis ex ni- tiæ, etiam ipsa formatio hominis ex ni- hilo. Non enim nostris præcedentibus hilo. Non enim nostris præcedentibus meritis hanc accipemus remunerationem. meritis hanc accipemus remunerationem. Quomodo enim, cum nihil essemus ? Quomodo enim, cum nihil essemus ? sed gratia Dei, quæ semper in beneficiis sed gratia Dei, quæ semper in beneficiis priores sibi partes vindicat. Neque solum priores sibi partes vindicat. Neque solum quod facti sumus ex nihilo: sed quod quod facti sumus ex nihilo: sed quod facti, et facienda et vitanda didicerimus, facti, et facienda et vitanda didicerimus, et horum a natura legem acceperimus, et horum a natura legem acceperimus, et conscientiæ judicium incorruptum no- et conscientiæ judicium incorruptum no- bis ab opifice Deo tributum sit. Hoc, in- bis ab opifice Deo tributum sit. Hoc, in- quam, maximæ fuit gratiæ, post quam quam, maximæ fuit gratiæ, post quam alia secuta est, ut corruptam hanc legem alia secuta est, ut corruptam hanc legem per scriptam recuperaremus. » Ex hac per scriptam recuperaremus. » Ex hac auctoritate accipitur, quod tot sunt gra- auctoritate accipitur, quod tot sunt gra- tiæ, quot beneficia Dei circa nos appa- tiæ, quot beneficia Dei circa nos appa- rent, sive in naturalibus, sive in super- rent, sive in naturalibus, sive in super- additis et secundum hoc diffinit gra- additis et secundum hoc diffinit gra- tiam Anselmus : « Gratia est quod de- tiam Anselmus : « Gratia est quod de- «scendit a gratia id est, a gratuita vo- «scendit a gratia id est, a gratuita vo- « luntate. » « luntate. »

: :

453 453

tum istius lectionis non faciunt divisio- tum istius lectionis non faciunt divisio- nes nisi Augustini, quas primo posui- nes nisi Augustini, quas primo posui- mus. Et bene concedo, quod gratia præ- mus. Et bene concedo, quod gratia præ- veniens et subsequens multiplicem ha- veniens et subsequens multiplicem ha- bent expositionem, sicut innuunt obje- bent expositionem, sicut innuunt obje- ctiones et ideo illas oportet solvere : ctiones et ideo illas oportet solvere : sed in illis gratiis non primo invenitur sed in illis gratiis non primo invenitur ratio prævenientis sive operantis, et ratio ratio prævenientis sive operantis, et ratio subsequentis et cooperantis : et ideo Au- subsequentis et cooperantis : et ideo Au- gustinus in eodem libro ponit tandem ver gustinus in eodem libro ponit tandem ver ba quæ ponit Magister hic: et illa pro- ba quæ ponit Magister hic: et illa pro- prie dividunt gratiam : quia gratia præ- prie dividunt gratiam : quia gratia præ- veniens est quæ omne nostrum meritum veniens est quæ omne nostrum meritum prævenit, et hæc est quæ operatur esse prævenit, et hæc est quæ operatur esse bonum in voluntate per informationem bonum in voluntate per informationem voluntatis oportet enim voluntatem ha- voluntatis oportet enim voluntatem ha- bitualem informatam esse gratia, ante- bitualem informatam esse gratia, ante- quam bonus actus meritorius eliciatur quam bonus actus meritorius eliciatur ex illa. Subsequens autem invenitur pri- ex illa. Subsequens autem invenitur pri- mo in ea quæ meretur: quia habitum mo in ea quæ meretur: quia habitum immediate sequitur actus: et ideo dici- immediate sequitur actus: et ideo dici- tur cooperans, quia libero arbitrio in tur cooperans, quia libero arbitrio in merito ministrat materiam actus: sed merito ministrat materiam actus: sed formam per quam est efficacia meriti, formam per quam est efficacia meriti, dat gratia quæ est in anima et libero ar- dat gratia quæ est in anima et libero ar- bitrio et ideo dicit Magister in sequen- bitrio et ideo dicit Magister in sequen- ti distinctione, quod usus virtutis et ti distinctione, quod usus virtutis et gratiæ partim est a libero arbitrio sicut gratiæ partim est a libero arbitrio sicut

a causa. a causa.

AD ALIAS autem divisiones gratiæ licet AD ALIAS autem divisiones gratiæ licet non sint ad propositum, potest dici quod non sint ad propositum, potest dici quod prima datur penes actus in Spiritus (ma- prima datur penes actus in Spiritus (ma- nifestatur ad Ecclesiæ utilitatem. Sed nifestatur ad Ecclesiæ utilitatem. Sed de multiplicatione ulteriori et differentiis de multiplicatione ulteriori et differentiis quæsitum est alibi. quæsitum est alibi.

Secunda autem datur penes ordinem Secunda autem datur penes ordinem absolute ad hunc enim ordinem exigi- absolute ad hunc enim ordinem exigi- tur primo præparatio in Deo, quæ est tur primo præparatio in Deo, quæ est prædestinatio, et ex parte gratificati est prædestinatio, et ex parte gratificati est terminus a quo et penes hunc exigitur terminus a quo et penes hunc exigitur vocatio per gratiam separationis a massa vocatio per gratiam separationis a massa perditionis et est terminus ad quem : perditionis et est terminus ad quem : et est duplex, scilicet proximus, et hic et est duplex, scilicet proximus, et hic

: :

SOLUTIO. Dicendum, quod ad proposi- justificatio est vel remotus, et ille est SOLUTIO. Dicendum, quod ad proposi- justificatio est vel remotus, et ille est

1 Ad Roman. VIII, 29 et 30: Nam quas præ- 1 Ad Roman. VIII, 29 et 30: Nam quas præ- scivit, et prædestinavit conformes fieri imaginis scivit, et prædestinavit conformes fieri imaginis Filii sui... Quos autem prædestinavit, hos et vo. Filii sui... Quos autem prædestinavit, hos et vo.

cavit ; et quos vocavit, hos et justificavit ; quos cavit ; et quos vocavit, hos et justificavit ; quos autem justificavit, illos et glorificavit. autem justificavit, illos et glorificavit.

2 Joan. 1, 16. 2 Joan. 1, 16.

Quæst. 1. Quæst. 1.

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

magnificatio, sive magnificatio dicat exal- magnificatio, sive magnificatio dicat exal- tationem in augmento gratiæ per exer- tationem in augmento gratiæ per exer- citium virtutum, ut innuit una Glossa, citium virtutum, ut innuit una Glossa, sive dicat exaltationem in gloria per me- sive dicat exaltationem in gloria per me- ritum, ut innuit alia. ritum, ut innuit alia.

Illa autem quæ est Isaiæ, datur penes Illa autem quæ est Isaiæ, datur penes ea quæ perfecte faciunt ad redemptionem ea quæ perfecte faciunt ad redemptionem captivi quia primo exigitur ut prote- captivi quia primo exigitur ut prote- gatur ab inimico, et postea liberetur a gatur ab inimico, et postea liberetur a periculo inflicto, sicut a vulneribus, et periculo inflicto, sicut a vulneribus, et hujusmodi, et postea est transitus fre- hujusmodi, et postea est transitus fre- quentis visitationis in profectu boni ope- quentis visitationis in profectu boni ope- ris, ad quod consequitur salus perfecti ris, ad quod consequitur salus perfecti in reditu sanitatis. in reditu sanitatis.

Illa vero quæ est de Glossa super Ge- Illa vero quæ est de Glossa super Ge- nesim, datur per ea quæ faciunt ad gra- nesim, datur per ea quæ faciunt ad gra- tiæ acquisitionem et conservationem : tiæ acquisitionem et conservationem : respectus enim ad Deum in cognitione respectus enim ad Deum in cognitione et affectu acquirit gratiam, sed custodia et affectu acquirit gratiam, sed custodia sui conservat. sui conservat.

Divisio autem Chrysostomi satis patet Divisio autem Chrysostomi satis patet ex præhabitis, penes quid accipiatur. ex præhabitis, penes quid accipiatur.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Quid sit gratia operans et præveniens? Quid sit gratia operans et præveniens? et, Quomodo moveat liberum arbi- et, Quomodo moveat liberum arbi- trium? trium?

Deinde quæritur de secundo, scilicet Deinde quæritur de secundo, scilicet de ratione nominum istarum gratia- de ratione nominum istarum gratia-

rum. rum.

Cum enim dicitur gratia operans: Cum enim dicitur gratia operans: aut intelligitur operari se, aut volunta- aut intelligitur operari se, aut volunta- tem, aut se in voluntate. Si se: hoc tem, aut se in voluntate. Si se: hoc non potest esse: quia nihil operatur se non potest esse: quia nihil operatur se vel facit. Si autem voluntatem intelligi- vel facit. Si autem voluntatem intelligi- tur facere hoc iterum nihil est: quia tur facere hoc iterum nihil est: quia voluntas ante hoc fuit. Si autem se in voluntas ante hoc fuit. Si autem se in voluntate hoc iterum nihil est: quia voluntate hoc iterum nihil est: quia nihil facit seipsum nec in se, nec in nihil facit seipsum nec in se, nec in alio ergo male intelligitur gratia ope- alio ergo male intelligitur gratia ope-

rans. rans.

Si dicas, quod facit bonam volunta- Si dicas, quod facit bonam volunta- quæritur, quid supponit ly bo- quæritur, quid supponit ly bo-

tem: tem:

nam? Constat autem, quod non volun- nam? Constat autem, quod non volun- tatem secundum se, sed gratia informa tatem secundum se, sed gratia informa tam : ergo idem est facere bonam vo- tam : ergo idem est facere bonam vo- luntatem, quod se facere in voluntate : luntatem, quod se facere in voluntate : et sic redit primum. et sic redit primum.

EODEM modo quæritur de gratia præ- EODEM modo quæritur de gratia præ- veniente, quid prævenit ? veniente, quid prævenit ?

Constat, quod non prævenit volunta- Constat, quod non prævenit volunta- tem quia voluntas prius infuit, etiam tem quia voluntas prius infuit, etiam ante gratiam: nec prævenit se, quia ante gratiam: nec prævenit se, quia nihil potest prævenire se. Si autem di- nihil potest prævenire se. Si autem di- cas, quod prævendit subsequentem: hoc cas, quod prævendit subsequentem: hoc iterum non potest esse: quia Magister iterum non potest esse: quia Magister infra dicit, quod gratia præveniens et infra dicit, quod gratia præveniens et subsequens, sunt gratia una numero: subsequens, sunt gratia una numero: ergo si prævenit subsequentem, præve- ergo si prævenit subsequentem, præve- nit seipsam et hoc esse non potest. nit seipsam et hoc esse non potest.

EODEM modo quæritur de cooperante, EODEM modo quæritur de cooperante,

Videtur enim, quod ipsa sit secunda- Videtur enim, quod ipsa sit secunda- ria in actu meritorio: quia quando duo ria in actu meritorio: quia quando duo operantur, et unum dat substantiam, operantur, et unum dat substantiam, alterum autem dat proprietatem sub- alterum autem dat proprietatem sub- stantiam illam consequentem, erit prin- stantiam illam consequentem, erit prin- cipalius in opere quod dat substantiam, cipalius in opere quod dat substantiam, quam quod dat proprietatem : sic au- quam quod dat proprietatem : sic au- tem operatur liberum arbitrium et gra- tem operatur liberum arbitrium et gra- tia, quod liberum arbitrium dat substan- tia, quod liberum arbitrium dat substan- tiam actus, et gratia proprietatem quæ tiam actus, et gratia proprietatem quæ est actus gratus: ergo principalius in est actus gratus: ergo principalius in opere est liberum arbitrium. opere est liberum arbitrium.

SI DICAS, quod gratia movet et exci- 1 SI DICAS, quod gratia movet et exci- 1 tat liberum arbitrium ad agendum et tat liberum arbitrium ad agendum et ideo est principalior. Tunc quæritur, ideo est principalior. Tunc quæritur, Utrum moveat naturaliter vel violen- Utrum moveat naturaliter vel violen- ter? ter?

Videtur, quod violenter: quia Videtur, quod violenter: quia

1. Augustinus assimilat gratiam sesso- 1. Augustinus assimilat gratiam sesso- ri, et liberum arbitrium equo. Constat ri, et liberum arbitrium equo. Constat autem, quod motus quo movet sessor autem, quod motus quo movet sessor equum, violentus est, cum principium equum, violentus est, cum principium ejus sit extra equum ergo gratia movet ejus sit extra equum ergo gratia movet

liberum arbitrium violenter. liberum arbitrium violenter.

2. Item, Motus naturalis est ad id cujus 2. Item, Motus naturalis est ad id cujus posse est in natura rei mota: sed motus posse est in natura rei mota: sed motus quo movetur liberum arbitrium est ad id quo movetur liberum arbitrium est ad id quod est supra facultatem naturæ suæ: quod est supra facultatem naturæ suæ:

contra contra

Solutio. Solutio. Iquæst. 1. Iquæst. 1.

dquæst. 2. dquæst. 2.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 7. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 7.

erge videtur, quod sit violentus, et non erge videtur, quod sit violentus, et non naturalis. naturalis.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Violentus motus si iteretur, inducit Violentus motus si iteretur, inducit corruptionem, et laborem mobilis: motus corruptionem, et laborem mobilis: motus autem gratiæ est perfectio liberi arbitrii: autem gratiæ est perfectio liberi arbitrii: ergo non violentus. ergo non violentus.

Eodem modo quæritur de subsequente, Eodem modo quæritur de subsequente, de qua dicit Magister in Littera, quod de qua dicit Magister in Littera, quod subsequitur liberum arbitrium ne frustra subsequitur liberum arbitrium ne frustra velit sed hoc nihil esse videtur: quia si velit sed hoc nihil esse videtur: quia si primo data est gratia perficiens volunta- primo data est gratia perficiens volunta- tem, sequens opus non potest esse frustra, tem, sequens opus non potest esse frustra, cum semper sit dignum vita æterna. Fru- cum semper sit dignum vita æterna. Fru- stra enim, ut dicit Philosophus, est quod stra enim, ut dicit Philosophus, est quod est ad aliquem finem quem non includit. est ad aliquem finem quem non includit.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod operans dicitur, quia operatur esse bonum operans dicitur, quia operatur esse bonum in voluntate et dicitur operari sicut for- in voluntate et dicitur operari sicut for- ma facit esse, non sicut efficiens. Hoc au- ma facit esse, non sicut efficiens. Hoc au- tem facere quod est formæ, non est nisi tem facere quod est formæ, non est nisi diffusio sui in formato. Et ideo bene con- diffusio sui in formato. Et ideo bene con- cedo, quod forma absolute accepta actu cedo, quod forma absolute accepta actu formæ non efficientis facit se in formato: formæ non efficientis facit se in formato: sed nihil facit se secundum eamdem con- sed nihil facit se secundum eamdem con- siderationem acceptum et efficiens non siderationem acceptum et efficiens non facit se etiam in diversis considerationi- facit se etiam in diversis considerationi- bus acceptum sed quia forma non pro- bus acceptum sed quia forma non pro- prie facit, sed dat, et suum dare est dif- prie facit, sed dat, et suum dare est dif- fusio sui et informatio, ideo forma dat esse fusio sui et informatio, ideo forma dat esse quod est actus illius formæ, et operatur, quod est actus illius formæ, et operatur, et hoc est esse suum in formato. Primæ et hoc est esse suum in formato. Primæ autem objectiones procedebant quasi gra- autem objectiones procedebant quasi gra- tia esset operans per modum efficientis, tia esset operans per modum efficientis,

et non formæ. et non formæ.

AD ID quod objicitur de præveniente, di- AD ID quod objicitur de præveniente, di- cendum quod prævenit actum meriti, qui cendum quod prævenit actum meriti, qui est gratiæ subsequentis et cooperantis : est gratiæ subsequentis et cooperantis : et cooperans dicitur gratia in quantum et cooperans dicitur gratia in quantum cum libero arbitrio illum operatur: et cum libero arbitrio illum operatur: et bene concedo, quod liberum arbitrium bene concedo, quod liberum arbitrium est. secundarium in opere illo tribus de est. secundarium in opere illo tribus de causis causis

quarum una est, quia gratia est quarum una est, quia gratia est primum movens, sicut habitus movet in primum movens, sicut habitus movet in modum inclinantis naturæ ad impetum modum inclinantis naturæ ad impetum actus alicujus, ut grave inclinat deorsum. actus alicujus, ut grave inclinat deorsum. Secunda est: quia ipsa non dat proprie- Secunda est: quia ipsa non dat proprie-

455 455

tatem sive accidentalem formam, sed for- tatem sive accidentalem formam, sed for- mam substantialem meriti, a qua est tota mam substantialem meriti, a qua est tota meriti efficacia: ita ut actus sine forma meriti efficacia: ita ut actus sine forma illa, non est meritorius, nec valeret vitam illa, non est meritorius, nec valeret vitam æternam. Tertia causa est quam tangit æternam. Tertia causa est quam tangit Augustinus, quia regit liberum arbi- Augustinus, quia regit liberum arbi- trium et liberum arbitrium est ut ju- trium et liberum arbitrium est ut ju- mentum obediens. Unde, Psal. LXXII, 23: mentum obediens. Unde, Psal. LXXII, 23: Ut jumentum factus sum apud te. Ut jumentum factus sum apud te.

AD ID ergo quod objicitur, dicendum AD ID ergo quod objicitur, dicendum quod prævenit subsequentem: licet enim quod prævenit subsequentem: licet enim sit una et eadem in substantia præve- sit una et eadem in substantia præve- niens et subsequens, tamen non est ratio niens et subsequens, tamen non est ratio una et ideo in ratione diversa potest una et ideo in ratione diversa potest prævenire se, sicut habitus informans po- prævenire se, sicut habitus informans po- tentiam prævenit habitum operantem in tentiam prævenit habitum operantem in actu. actu.

AD ID quod sequitur, scilicet de gratia Ad quæst. 3. AD ID quod sequitur, scilicet de gratia Ad quæst. 3. cooperante, patet solutio per antedicta. cooperante, patet solutio per antedicta.

AD ALIUD quod quæritur, Utrum mo- Adquæst. 4. AD ALIUD quod quæritur, Utrum mo- Adquæst. 4. veat violenter vel naturaliter? Dicendum, veat violenter vel naturaliter? Dicendum, quod nulla est divisio: quia voluntarius quod nulla est divisio: quia voluntarius motus, nec naturalis, nec violentus est : motus, nec naturalis, nec violentus est : et ipsa movet ut perfectio voluntatis. Sed et ipsa movet ut perfectio voluntatis. Sed verum est, quod movet in modum natu- verum est, quod movet in modum natu- ræ, sicut dicit etiam Tullius de virtute. ræ, sicut dicit etiam Tullius de virtute. Tamen est habitus voluntarius: et ideo Tamen est habitus voluntarius: et ideo in talibus innati sumus suscipere, et per- in talibus innati sumus suscipere, et per- fectio est ab assuetudine in virtute civili: fectio est ab assuetudine in virtute civili: sed in gratia perfectio est ab infusore gra- sed in gratia perfectio est ab infusore gra- tiæ et ideo illæ quæstiones ridiculosæ tiæ et ideo illæ quæstiones ridiculosæ sunt. sunt.

AD ID ergo quod objicitur de Augusti- AD ID ergo quod objicitur de Augusti- no, dicendum, quod gratia comparatur no, dicendum, quod gratia comparatur sessori quoad regimen, et non quoad hoc sessori quoad regimen, et non quoad hoc quod sit extrinseca gratia, sicut sessor quod sit extrinseca gratia, sicut sessor equo extrinsecus est. equo extrinsecus est.

AD ALIUD dicendum, quod verum est AD ALIUD dicendum, quod verum est quod motus naturalis corporis habet prin- quod motus naturalis corporis habet prin- cipium movens intra: sed voluntarius cipium movens intra: sed voluntarius quem nati sumus habere, non habet in- quem nati sumus habere, non habet in- tus sufficiens principium, sed accipit tus sufficiens principium, sed accipit aliunde, ut dictum est: et ita est propria aliunde, ut dictum est: et ita est propria solutio secundum hanc materiam, et non solutio secundum hanc materiam, et non illa quam ponunt quidam solventes, quod illa quam ponunt quidam solventes, quod sit naturalis, et quia non fit invita vo- sit naturalis, et quia non fit invita vo- luntate et dant exemplum, sicut si avis luntate et dant exemplum, sicut si avis

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

456 456

per se nitens sursum, sursum jaciatur, per se nitens sursum, sursum jaciatur, non erit omnino motus violentus, sicut si non erit omnino motus violentus, sicut si lapis jaciatur sursum : et sunt verba im- lapis jaciatur sursum : et sunt verba im-

propria secundum hanc scientiam habi- propria secundum hanc scientiam habi- tuum voluntariorum. tuum voluntariorum.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

B. Quid sit voluntas? B. Quid sit voluntas?

3 3

Voluntatem ipsam Augustinus in libro de Duabus animabus ita diffinit: Voluntatem ipsam Augustinus in libro de Duabus animabus ita diffinit: Voluntas est animi motus, cogente nullo, ad aliquid non admittendum, vel Voluntas est animi motus, cogente nullo, ad aliquid non admittendum, vel adipiscendum. Hæc autem ut non admittat malum, et adipiscatur bonum, adipiscendum. Hæc autem ut non admittat malum, et adipiscatur bonum, prævenitur et præparatur Dei gratia. Unde Apostolus gratiam prævenien- prævenitur et præparatur Dei gratia. Unde Apostolus gratiam prævenien- tem et subsequentem commendans, id est, operantem et cooperantem, tem et subsequentem commendans, id est, operantem et cooperantem, vigilanter dixit: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei 2 : et vigilanter dixit: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei 2 : et non e converso, non est miserentis Dei, sed volentis et currentis. Nam si non e converso, non est miserentis Dei, sed volentis et currentis. Nam si (ut quibusdam placuit) quod dictum est ita accipiatur, non est volentis, (ut quibusdam placuit) quod dictum est ita accipiatur, non est volentis, neque currentis, sed miserentis Dei: tamquam diceretur, non sufficit sola neque currentis, sed miserentis Dei: tamquam diceretur, non sufficit sola voluntas hominis, si non sit etiam misericordia Dei : e contra dicitur, non voluntas hominis, si non sit etiam misericordia Dei : e contra dicitur, non sufficit etiam misericordia Dei, si non sit etiam voluntas hominis. Ac per sufficit etiam misericordia Dei, si non sit etiam voluntas hominis. Ac per hoc si recte dictum est illud, quia id voluntas hominis sola non implet: hoc si recte dictum est illud, quia id voluntas hominis sola non implet: cur non etiam a contrario recte dicitur, non miserentis est Dei, sed volentis cur non etiam a contrario recte dicitur, non miserentis est Dei, sed volentis est hominis, cum id misericordia Dei sola non impleat? Homo enim cre- est hominis, cum id misericordia Dei sola non impleat? Homo enim cre- dere vel sperare non poterit, nisi velit: nec pervenire ad palmam, nisi dere vel sperare non poterit, nisi velit: nec pervenire ad palmam, nisi voluntate currat. Restat ergo ut ideo ita recte dictum intelligatur, ut totum. voluntate currat. Restat ergo ut ideo ita recte dictum intelligatur, ut totum. detur Deo qui hominis voluntatem bonam prævenit, et præparat adjuvan- detur Deo qui hominis voluntatem bonam prævenit, et præparat adjuvan- dam, et adjuvat præparatam: nolentem prævenit ut velit, volentem subse- dam, et adjuvat præparatam: nolentem prævenit ut velit, volentem subse- quitur ne frustra velit 4. Ecce his verbis et aliis præmissis evidenter tradi- quitur ne frustra velit 4. Ecce his verbis et aliis præmissis evidenter tradi- tur, quia voluntas hominis præparatur et prævenitur gratia Dei ut velit tur, quia voluntas hominis præparatur et prævenitur gratia Dei ut velit bonum, et adjuvatur ne frustra velit. bonum, et adjuvatur ne frustra velit.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Duabus animabus, cap. 10. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Duabus animabus, cap. 10.

2 Ad Roman. ix, 16. 2 Ad Roman. ix, 16.

3 Cf. S. AUGUSTINUM, In Enchiridion, cap. 32. 3 Cf. S. AUGUSTINUM, In Enchiridion, cap. 32.

* S. AUGUSTINUS, Lib. I ad Simplicianum. * S. AUGUSTINUS, Lib. I ad Simplicianum.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, C, ART. 8. IN II SENTENT. DIST. XXVI, C, ART. 8.

457 457

C. Quod bona voluntas comitatur gratiam. C. Quod bona voluntas comitatur gratiam.

Itaque bona voluntas comitatur gratiam, non gratia voluntatem. Unde Itaque bona voluntas comitatur gratiam, non gratia voluntatem. Unde Augustinus ad Bonifacium Papam scribens contra Pelagianos, inquit: Cum Augustinus ad Bonifacium Papam scribens contra Pelagianos, inquit: Cum fides impetrat justificationem sicut unicuique Deus partitus est mensuram fides impetrat justificationem sicut unicuique Deus partitus est mensuram fidei non gratia Dei aliquid meriti præcedit humani, sed ipsa meretur fidei non gratia Dei aliquid meriti præcedit humani, sed ipsa meretur augeri, ut aucta mereatur et perfici voluntate comitante, non ducente : augeri, ut aucta mereatur et perfici voluntate comitante, non ducente : pedissequa, non prævia 2. Ecce hic aperte habes, quod gratia prævenit pedissequa, non prævia 2. Ecce hic aperte habes, quod gratia prævenit bonæ voluntatis meritum: et ipsa bona voluntas pedissequa est gratiæ, bonæ voluntatis meritum: et ipsa bona voluntas pedissequa est gratiæ, non prævia. non prævia.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

Utrum voluntas bene diffinitur per Utrum voluntas bene diffinitur per motum, cum tamen sit potentia? motum, cum tamen sit potentia?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, B, » Voluntatem ipsam Augustinus in B, » Voluntatem ipsam Augustinus in libro de duabus animabus, etc. » libro de duabus animabus, etc. »

Voluntas enim non videtur motus esse, Voluntas enim non videtur motus esse, sed potentia et ideo male diffinitur per sed potentia et ideo male diffinitur per

motum. motum.

Si dicas, quod diffinit voluntatem quæ Si dicas, quod diffinit voluntatem quæ est actus, et non potentia. CONTRA: est actus, et non potentia. CONTRA:

1. Secundum hoc enim deberet dicere, 1. Secundum hoc enim deberet dicere, voluntas est motus voluntatis, et non mo- voluntas est motus voluntatis, et non mo- tus animi. tus animi.

2. Præterea, Motus quo movetur ad 2. Præterea, Motus quo movetur ad aliquid adipiscendum, videtur esse con- aliquid adipiscendum, videtur esse con- cupiscibilis. cupiscibilis.

3. Præterea, Quod movetur ad aliquid 3. Præterea, Quod movetur ad aliquid non admittendum, est irascibilis: irasci- non admittendum, est irascibilis: irasci- bilis et concupiscibilis non sunt volun- bilis et concupiscibilis non sunt volun- tas, cum voluntas sit pars animæ rationa- tas, cum voluntas sit pars animæ rationa-

1 Ad Roman. XII, 3: Dico... unicuique sicut 1 Ad Roman. XII, 3: Dico... unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei. Deus divisit mensuram fidei.

lis, irascibilis et concupiscibilis partes lis, irascibilis et concupiscibilis partes animæ sensibilis. animæ sensibilis.

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum SOLUTIO. Dicendum, quod secundum Anselmum, voluntas et triplex, scilicet Anselmum, voluntas et triplex, scilicet instrumentum, et motus, et affectio et instrumentum, et motus, et affectio et hic diffinitur motus, et non instrumentum hic diffinitur motus, et non instrumentum vel affectio. vel affectio.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod animus ponitur ibi pro parte supe- quod animus ponitur ibi pro parte supe- riori quæ rationalis est: sed refertur ad riori quæ rationalis est: sed refertur ad voluntatem per hoc quod dicitur, cogente voluntatem per hoc quod dicitur, cogente nulloquia, sicut superius habitum est, nulloquia, sicut superius habitum est, libertas a coactione est primo et per se libertas a coactione est primo et per se voluntatis. voluntatis.

AD ALIUD dicendum, quod aliquid adi- AD ALIUD dicendum, quod aliquid adi- pisci cum ratione delectabilis ordinati ad pisci cum ratione delectabilis ordinati ad sensum, est concupiscibilis: sed aliquid sensum, est concupiscibilis: sed aliquid adipisci secundum rationem boni simpli- adipisci secundum rationem boni simpli- citer est voluntatis quæ est in ratione citer est voluntatis quæ est in ratione quæ considerat bonum simpliciter. quæ considerat bonum simpliciter.

AD HOC autem quod objicitur de hoc AD HOC autem quod objicitur de hoc quod dicit, « non admittendum, etc., » quod dicit, « non admittendum, etc., » non est verum quod objicitur: quia cujusli- non est verum quod objicitur: quia cujusli- bet potentiæ est non admittere repugnans bet potentiæ est non admittere repugnans suo objecto: sed irascibilis est detestari et suo objecto: sed irascibilis est detestari et insurgere contra nocivum in sensu, vel insurgere contra nocivum in sensu, vel vincere ardua strenuitate propria. vincere ardua strenuitate propria.

2 S. AUGUSTINUS, Epist. 106. 2 S. AUGUSTINUS, Epist. 106.

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

458 458

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

D. Quæ sit gratia voluntatem præveniens, scilicet fides cum dilectione? D. Quæ sit gratia voluntatem præveniens, scilicet fides cum dilectione?

1 1

Et si diligenter intendas, nihilominus tibi monstratur quæ sit ipsa gratia Et si diligenter intendas, nihilominus tibi monstratur quæ sit ipsa gratia voluntatem præveniens et præparans, scilicet fides cum dilectione. Ideo- voluntatem præveniens et præparans, scilicet fides cum dilectione. Ideo- que Augustinus in eodem tractans quomodo justificati sumus ex fide, et que Augustinus in eodem tractans quomodo justificati sumus ex fide, et tamen gratis (utrumque enim dicit Apostolus qui dicit, Justificati ex fide*: tamen gratis (utrumque enim dicit Apostolus qui dicit, Justificati ex fide*: alibi ait, Justificati gratis per gratiam ³) : Hoc enim ideo dixit, ne fides. alibi ait, Justificati gratis per gratiam ³) : Hoc enim ideo dixit, ne fides. ipsa superba sit, ne dicat sibi: si ex fide justificati, quomodo gratis ? Quod ipsa superba sit, ne dicat sibi: si ex fide justificati, quomodo gratis ? Quod enim fides meretur, cur non potius redditur quam donatur? Non dicat enim fides meretur, cur non potius redditur quam donatur? Non dicat homo ista fidelis, quia cum dixerit, habeo fidem ut merear justificationem. homo ista fidelis, quia cum dixerit, habeo fidem ut merear justificationem. Respondetur ei, Quid habes quod non accepisti 4 ? Fides enim qua justifica- Respondetur ei, Quid habes quod non accepisti 4 ? Fides enim qua justifica- tus es, gratis tibi data est. Hic aperte ostenditur, quod fides est causa justi- tus es, gratis tibi data est. Hic aperte ostenditur, quod fides est causa justi- ficationis, et ipsa est gratia et beneficium quo hominis prævenitur volun- ficationis, et ipsa est gratia et beneficium quo hominis prævenitur volun- tas et præparatur. Unde Augustinus in primo libro Retractationum: Volun- tas et præparatur. Unde Augustinus in primo libro Retractationum: Volun- tas est qua et peccatur, et recte vivitur. Voluntas vero ipsa nisi Dei gratia tas est qua et peccatur, et recte vivitur. Voluntas vero ipsa nisi Dei gratia liberetur a servitute qua peccati serva facta est, et ut vitia superet adjuve- liberetur a servitute qua peccati serva facta est, et ut vitia superet adjuve- tur, recte pieque vivi a mortalibus non potest: et hoc beneficium quo tur, recte pieque vivi a mortalibus non potest: et hoc beneficium quo liberatur nisi eam præveniret, jam meritis daretur, et non esset gratia, liberatur nisi eam præveniret, jam meritis daretur, et non esset gratia, quæ utique gratis datur. Prævenitur ergo bona voluntas illo gratiæ bene- quæ utique gratis datur. Prævenitur ergo bona voluntas illo gratiæ bene- ficio, quo liberatur et præparatur 5. Et illud beneficium fides Christi recte ficio, quo liberatur et præparatur 5. Et illud beneficium fides Christi recte intelligitur sicut Augustinus in Enchiridion evidenter ostendit dicens: intelligitur sicut Augustinus in Enchiridion evidenter ostendit dicens: Ipsum arbitrium liberandum est post illam ruinam a servitute peccati. Ipsum arbitrium liberandum est post illam ruinam a servitute peccati. Nec omnino per seipsum, sed per solam Dei gratiam, quæ in fide Christi Nec omnino per seipsum, sed per solam Dei gratiam, quæ in fide Christi posita est, liberatur ut voluntas præparetur 6. Ecce aperte dicit gratiam, posita est, liberatur ut voluntas præparetur 6. Ecce aperte dicit gratiam, per quam liberatur arbitrium et præparatur voluntas, sitam esse in fide per quam liberatur arbitrium et præparatur voluntas, sitam esse in fide Christi. Fides enim Christi (ut in eodem ait) impetrat quod lex imperat. Christi. Fides enim Christi (ut in eodem ait) impetrat quod lex imperat.

1 S. AUGUSTINUS, Epist. 106 ad Bonifacium Papam contra Pelagianos. 1 S. AUGUSTINUS, Epist. 106 ad Bonifacium Papam contra Pelagianos.

2 Ad Roman. v, 1. 2 Ad Roman. v, 1.

3 Ibid. 111, 24. 3 Ibid. 111, 24.

* I ad Corinth. IV, 7. * I ad Corinth. IV, 7.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 9. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, cap. 9.

6 IDEM, In Enchiridion, cap. 106. 6 IDEM, In Enchiridion, cap. 106.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, E, F. IN II SENTENT. DIST. XXVI, E, F.

459 459

E. Quod voluntas bona quæ prævenitur gratia, quædam Dei dona prævenit. E. Quod voluntas bona quæ prævenitur gratia, quædam Dei dona prævenit.

1 1

Ipsa tamen eadem voluntas quædam gratiæ dona prævenit. Unde Au- Ipsa tamen eadem voluntas quædam gratiæ dona prævenit. Unde Au- gustinus in Enchiridion : Præcedit bona voluntas hominis multa Dei gustinus in Enchiridion : Præcedit bona voluntas hominis multa Dei dona, sed non omnia quæ autem non præcedit, ipsa in eis est et ipsa dona, sed non omnia quæ autem non præcedit, ipsa in eis est et ipsa juvat. Nam utrumque legitur in sanctis eloquiis, Et misericordia ejus juvat. Nam utrumque legitur in sanctis eloquiis, Et misericordia ejus præveniet meet, Misericordia tua subsequetur me 3. Nolentem quippe præveniet meet, Misericordia tua subsequetur me 3. Nolentem quippe prævenit ut velit volentem subsequitur ne frustra velit. Cur enim admo- prævenit ut velit volentem subsequitur ne frustra velit. Cur enim admo- nemur orare pro inimicis nostris nolentibus pie vivere *, nisi ut Deus in nemur orare pro inimicis nostris nolentibus pie vivere *, nisi ut Deus in eis operetur et velle? Itemque cur admonemur petere ut accipiamus ³, nisi eis operetur et velle? Itemque cur admonemur petere ut accipiamus ³, nisi ut ab illo fiat quod volumus, a quo factum est ut velimus. Inde Apostolus ut ab illo fiat quod volumus, a quo factum est ut velimus. Inde Apostolus ait, Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Ex his apparet, ait, Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Ex his apparet, quod bona hominis voluntas quædam dona Dei prævenit, quia eam comi- quod bona hominis voluntas quædam dona Dei prævenit, quia eam comi- tatur gratia adjuvans et quibusdam prævenitur, quia eam prævenit gra- tatur gratia adjuvans et quibusdam prævenitur, quia eam prævenit gra- tia operans, scilicet fides cum charitate. tia operans, scilicet fides cum charitate.

F. Quæ prædictis videantur adversari, scilicet quod videatur dici fidem esse F. Quæ prædictis videantur adversari, scilicet quod videatur dici fidem esse

voluntate ? voluntate ?

ex ex

7 7

Non est tamen ignorandum quod alibi Augustinus significare videtur, Non est tamen ignorandum quod alibi Augustinus significare videtur, quod ex voluntate sit fides, de illo verbo Apostoli, Corde creditur ad ju- quod ex voluntate sit fides, de illo verbo Apostoli, Corde creditur ad ju- stitiam ita super Joannem tractans: Ideo non simpliciter Apostolus ait, stitiam ita super Joannem tractans: Ideo non simpliciter Apostolus ait, creditur, sed corde creditur: quia cætera potest homo nolens, credere creditur, sed corde creditur: quia cætera potest homo nolens, credere non nisi volens : intrare Ecclesiam, et accedere ad altare potest nolens, non nisi volens : intrare Ecclesiam, et accedere ad altare potest nolens,

: :

1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 32. 1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 32.

2 Psal. LV, 11. 2 Psal. LV, 11.

3 Psal. xx11, 6. 3 Psal. xx11, 6.

* Matth. v, * Matth. v,

44 Diligite inimicos vestros,... orate pro persequentibus et calumniantibus vos. 44 Diligite inimicos vestros,... orate pro persequentibus et calumniantibus vos. 5 Luc. XI, 9 Petite, et dabitur vobis, etc. 5 Luc. XI, 9 Petite, et dabitur vobis, etc.

6 Ad Roman. ix, 16. 6 Ad Roman. ix, 16.

7 Ad Roman. ✗, 10. 7 Ad Roman. ✗, 10.

460 460

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non non

sed non credere 1. Item, Super Genesim, ubi Laban et Bathuel dixerunt, sed non credere 1. Item, Super Genesim, ubi Laban et Bathuel dixerunt, Vocemus puellam, et quæramus ejus voluntatem 3, dicit Expositor, quia Vocemus puellam, et quæramus ejus voluntatem 3, dicit Expositor, quia fides est voluntatis, non necessitatis. Ad quod respondentes dicimus, fides est voluntatis, non necessitatis. Ad quod respondentes dicimus, hæc ita accipienda fore ut ex voluntate hominis fides intelligatur prove- hæc ita accipienda fore ut ex voluntate hominis fides intelligatur prove- nire, cum ipsa sit proprie Dei donum, ut ait Apostolus 3 : et ex ea bona nire, cum ipsa sit proprie Dei donum, ut ait Apostolus 3 : et ex ea bona hominis merita incipiant. Per hanc enim, ut ait Augustinus super Psalmum hominis merita incipiant. Per hanc enim, ut ait Augustinus super Psalmum LXVII, justificatur impius, id est, fit de impio pius, ut deinde ipsa fides inci- LXVII, justificatur impius, id est, fit de impio pius, ut deinde ipsa fides inci- piat per dilectionem operari: unde omnia bona merita incipiunt. Sed piat per dilectionem operari: unde omnia bona merita incipiunt. Sed potius hæc ideo ita dicta sunt, quia non est fides nisi in eo qui vult cre- potius hæc ideo ita dicta sunt, quia non est fides nisi in eo qui vult cre- dere cujus bonam voluntatem fides prævenit non tempore, sed causa et dere cujus bonam voluntatem fides prævenit non tempore, sed causa et natura. Unde Augustinus supra congruenter dixit, quod bona voluntas in natura. Unde Augustinus supra congruenter dixit, quod bona voluntas in eis donis est, quæ non præcedit: et ipsa juvat, quia ea juvat quibus præ- eis donis est, quæ non præcedit: et ipsa juvat, quia ea juvat quibus præ- venitur, dum eis consentit ad effectum boni: et in eis est, quia tempore ab venitur, dum eis consentit ad effectum boni: et in eis est, quia tempore ab eis non præceditur. eis non præceditur.

G. Quædam adhuc addit quæ graviorem faciunt quæstionem, scilicet quod cogitatio G. Quædam adhuc addit quæ graviorem faciunt quæstionem, scilicet quod cogitatio boni præcedit fidem. boni præcedit fidem.

Cæterum hanc quæstionem magis acuunt et urgent verba Augustini Cæterum hanc quæstionem magis acuunt et urgent verba Augustini quibus in libro de Prædestinatione sanctorum utitur, pertractans illud quibus in libro de Prædestinatione sanctorum utitur, pertractans illud verbum Apostoli, Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis verbum Apostoli, Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis 4: Attendant, inquit, hic et verba ista perpendant, qui pu- quasi ex nobis 4: Attendant, inquit, hic et verba ista perpendant, qui pu- tant ex nobis esse fidei coeptum, et ex Deo esse fidei supplementum. Com- tant ex nobis esse fidei coeptum, et ex Deo esse fidei supplementum. Com- mendans enim istam gratiam quæ non datur secundum aliqua merita, sed mendans enim istam gratiam quæ non datur secundum aliqua merita, sed efficit omnia bona merita, inquit, Non quod sufficientes simus cogitare ali- efficit omnia bona merita, inquit, Non quod sufficientes simus cogitare ali- quid boni, scilicet ex nobis. Quis autem non videat prius esse cogitare quam quid boni, scilicet ex nobis. Quis autem non videat prius esse cogitare quam credere ? Nullus quippe credit aliquid, nisi prius cogitaverit esse credendum. credere ? Nullus quippe credit aliquid, nisi prius cogitaverit esse credendum. Si ergo cogitare bonum non est ex nobis, ut hic Apostolus tradit, nec cre- Si ergo cogitare bonum non est ex nobis, ut hic Apostolus tradit, nec cre- dere: quamquam et ipsum credere nihil est aliud, quam cum assensione dere: quamquam et ipsum credere nihil est aliud, quam cum assensione mentis cogitare 5. Hic videtur insinuare, quod cogitatio bona præcedat mentis cogitare 5. Hic videtur insinuare, quod cogitatio bona præcedat

1 S. AUGUSTINUS, Homil. 26 in Joannem. 1 S. AUGUSTINUS, Homil. 26 in Joannem.

2 Genes. xxiv, 57. 2 Genes. xxiv, 57.

3 Ad Ephes. 11, 8: Gratia estis salvati per fidem : et hoc non ex vobis, Dei enim donum est. 3 Ad Ephes. 11, 8: Gratia estis salvati per fidem : et hoc non ex vobis, Dei enim donum est.

4 II ad Corinth. 111, 5. 4 II ad Corinth. 111, 5.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Prædestinatione Sanctorum, cap. 2. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Prædestinatione Sanctorum, cap. 2.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, H. IN II SENTENT. DIST. XXVI, H.

461 461

fidem et ita bona voluntas præveniat fidem, non præveniatur: quod præ- fidem et ita bona voluntas præveniat fidem, non præveniatur: quod præ- dictis adversari videtur. Ad hoc autem dicimus, quod aliquando cogitatio dictis adversari videtur. Ad hoc autem dicimus, quod aliquando cogitatio bona sive voluntas prævenit fidem : sed non est illa bona voluntas vel cogi- bona sive voluntas prævenit fidem : sed non est illa bona voluntas vel cogi- tatio, qua recte vivitur. Illa enim sine fide et charitate non est. Nam, ut ait tatio, qua recte vivitur. Illa enim sine fide et charitate non est. Nam, ut ait Augustinus ad Anastasium: Sine Spiritu non est voluntas hominis libera, Augustinus ad Anastasium: Sine Spiritu non est voluntas hominis libera, cum cupiditatibus vincatur: non est libera ad bonum, nisi liberata fuerit. Non cum cupiditatibus vincatur: non est libera ad bonum, nisi liberata fuerit. Non autem liberatur, nisi per Spiritum sanctum diffundatur charitas in cordi- autem liberatur, nisi per Spiritum sanctum diffundatur charitas in cordi- bus. Non est libera voluntas, nisi eam liberet gratia per legem fidei, id est, bus. Non est libera voluntas, nisi eam liberet gratia per legem fidei, id est, non est libera sine fide operante per dilectionem: et illa sufficienter et non est libera sine fide operante per dilectionem: et illa sufficienter et vere bona est. Non est enim fructus bonus, qui de charitatis radice non sur- vere bona est. Non est enim fructus bonus, qui de charitatis radice non sur- git. Si vero adsit fides operans per dilectionem, fit delectatio boni ³. git. Si vero adsit fides operans per dilectionem, fit delectatio boni ³.

H. De illa cogitatione boni quæ præcedit fidem, plene disseritur. H. De illa cogitatione boni quæ præcedit fidem, plene disseritur.

Illa autem cogitatio sive voluntas quæ fidem et charitatem aliasque ju- Illa autem cogitatio sive voluntas quæ fidem et charitatem aliasque ju- stificationes præcedit, non sufficit ad salutem, nec recte ea vivitur. Hac stificationes præcedit, non sufficit ad salutem, nec recte ea vivitur. Hac voluntate concupiscitur illa bona voluntas quæ est magnum bonum, ista voluntate concupiscitur illa bona voluntas quæ est magnum bonum, ista vero non. Alia est ergo illa voluntas sive cogitatio, alia ista. Et sicut illa vero non. Alia est ergo illa voluntas sive cogitatio, alia ista. Et sicut illa istam præcedit, ita illam prævenit intellectus. Unde Augustinus ista dis- istam præcedit, ita illam prævenit intellectus. Unde Augustinus ista dis- tinguens super illum locum Psalmi: Concupivit anima mea desiderare tinguens super illum locum Psalmi: Concupivit anima mea desiderare justificationes, ait : Concupivit desiderare, inquit, non desideravit. Vide- justificationes, ait : Concupivit desiderare, inquit, non desideravit. Vide- mus enim ratione nonnumquam quam utiles sunt justificationes Dei: sed in- mus enim ratione nonnumquam quam utiles sunt justificationes Dei: sed in- firmitate præpediti aliquando non desideramus. Prævolat ergo intellectus, firmitate præpediti aliquando non desideramus. Prævolat ergo intellectus, sequitur tardus aut nullus affectus. Scimus bonum, nec delectat agere: et sequitur tardus aut nullus affectus. Scimus bonum, nec delectat agere: et cupimus, ut delectet. Sic iste olim desiderare concupiscebat, quæ bona esse cupimus, ut delectet. Sic iste olim desiderare concupiscebat, quæ bona esse cernebat, cupiens eorum habere delectationem, quorum potuit videre ratio- cernebat, cupiens eorum habere delectationem, quorum potuit videre ratio- nem. Ostendit itaque quibus quasi gradibus ad eas perveniatur prius enim nem. Ostendit itaque quibus quasi gradibus ad eas perveniatur prius enim est ut videantur quam sint utiles et honestæ : deinde, ut earum desiderium est ut videantur quam sint utiles et honestæ : deinde, ut earum desiderium concupiscatur: postremo, ut perficiente gratia delectet earum operatio, concupiscatur: postremo, ut perficiente gratia delectet earum operatio, quarum sola ratio delectabat. Attende hunc ordinem gratiarum, quem hic quarum sola ratio delectabat. Attende hunc ordinem gratiarum, quem hic distincte assignat Augustinus: qualiter scilicet intellectus bonorum præ- distincte assignat Augustinus: qualiter scilicet intellectus bonorum præ-

1 Ad Roman. v, 5: Charitas Dei diffusa est in cordibus vestris per Spiritum sanctum, qui datus est 1 Ad Roman. v, 5: Charitas Dei diffusa est in cordibus vestris per Spiritum sanctum, qui datus est

nobis. nobis.

2 S. AUGUSTINUS, Epist. 144 ad Anastasium. 2 S. AUGUSTINUS, Epist. 144 ad Anastasium.

3 Psal. CXVIII, 20. 3 Psal. CXVIII, 20.

4 S. AUGUSTINUS, Super Psalmum, CXVIII. 4 S. AUGUSTINUS, Super Psalmum, CXVIII.

462 462

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cedit concupiscentiam eorumdem, et ipsa concupiscentia, delectationem cedit concupiscentiam eorumdem, et ipsa concupiscentia, delectationem quæ fit per fidem et charitatem: qua habita, vere bona est voluntas qua quæ fit per fidem et charitatem: qua habita, vere bona est voluntas qua recte vivitur. Ipsaque fidei comes est, non prævia. Qui verba Augustini recte vivitur. Ipsaque fidei comes est, non prævia. Qui verba Augustini præmissa secundum hanc distinctionem considerat, nullam ibi repugnan- præmissa secundum hanc distinctionem considerat, nullam ibi repugnan- tiam fore animadvertit: non ignorans etiam ante gratiam prævenientem tiam fore animadvertit: non ignorans etiam ante gratiam prævenientem et operantem, qua voluntas bona præparatur in homine, præcedere quæ- et operantem, qua voluntas bona præparatur in homine, præcedere quæ- dam bona ex Dei gratia et libero arbitrio, quædam etiam ex solo libero dam bona ex Dei gratia et libero arbitrio, quædam etiam ex solo libero arbitrio, quibus tamen vitam non meretur, nec gratiam qua justificatur. arbitrio, quibus tamen vitam non meretur, nec gratiam qua justificatur. Illius enim gratiæ percipiendæ, quæ voluntatem hominis sanat, ut sanata Illius enim gratiæ percipiendæ, quæ voluntatem hominis sanat, ut sanata legem impleat, nulla merita præcedunt. Ipsa est enim qua justificatus im- legem impleat, nulla merita præcedunt. Ipsa est enim qua justificatus im- pius fit justus, qui prius erat impius: meritis autem impii, non gratia, pius fit justus, qui prius erat impius: meritis autem impii, non gratia, sed pœna debetur nec ista esset gratia, si non daretur gratuita. Datur sed pœna debetur nec ista esset gratia, si non daretur gratuita. Datur autem gratuita: quia nil boni ante feceramus, unde hoc mereremur. Non autem gratuita: quia nil boni ante feceramus, unde hoc mereremur. Non negamus tamen multa ante hanc gratiam, et præter hanc gratiam ab ho- negamus tamen multa ante hanc gratiam, et præter hanc gratiam ab ho- mine fieri bona per liberum arbitrium, ut tradit Augustinus in Responsio- mine fieri bona per liberum arbitrium, ut tradit Augustinus in Responsio- nibus contra Pelagianos: ubi dicit homines per liberum arbitrium agros nibus contra Pelagianos: ubi dicit homines per liberum arbitrium agros colere, domos ædificare, et alia plura bona facere sine gratia cooperante. colere, domos ædificare, et alia plura bona facere sine gratia cooperante.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Utrum gratia justificationis per quam Utrum gratia justificationis per quam de impio fit pius, sit fides, vel gratia de impio fit pius, sit fides, vel gratia operans vel cooperans? operans vel cooperans?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, D, « Et si diligenter intendas, etc. » D, « Et si diligenter intendas, etc. »

Hic enim videtur dicere, quod gratia Hic enim videtur dicere, quod gratia justificationis est fides per quam de im- justificationis est fides per quam de im- pio fit pius. Infra autem secundum mul- pio fit pius. Infra autem secundum mul- torum opinionem probabitur, quod gra- torum opinionem probabitur, quod gra- tia non est fides, nisi sicut totum poten- tia non est fides, nisi sicut totum poten- tiale est sua pars : ergo videtur, quod tiale est sua pars : ergo videtur, quod male dicat hic. male dicat hic.

1 Cf. IV Sententiarum, Dist. XVI. 1 Cf. IV Sententiarum, Dist. XVI.

De hac autem quæstione qua quæritur De hac autem quæstione qua quæritur de justificatione impii, plurima notata de justificatione impii, plurima notata sunt in alia summa in quarto libro Sen- sunt in alia summa in quarto libro Sen- tentiarum, in tractatu de contritione, tentiarum, in tractatu de contritione, et in hac infra, super tertium Sententia- et in hac infra, super tertium Sententia- rum et ibi requirantur. rum et ibi requirantur.

SED QUANTUM pertinet ad præsens, di- SED QUANTUM pertinet ad præsens, di- cendum quod fides non dicitur gratia cendum quod fides non dicitur gratia operans et cooperans, nisi sicut totum operans et cooperans, nisi sicut totum prædicatur de supposito: nec aliud in- prædicatur de supposito: nec aliud in- tendit Magister: et potius manifestatur tendit Magister: et potius manifestatur gratia in hoc supposito quod est fides, gratia in hoc supposito quod est fides, quam in alia virtute: quia primum ha- quam in alia virtute: quia primum ha- bet actum fides in justificatione impii, li- bet actum fides in justificatione impii, li- cet habitus omnes infundantur simul : cet habitus omnes infundantur simul : sed tamen de hoc respondetur in prædi- sed tamen de hoc respondetur in prædi- ctis locis. ctis locis.