IN II SENTENT. DIST. XXV, K. IN II SENTENT. DIST. XXV, K.

435 435

facit. Unde Apostolus: Liberali a peccato, servi facti estis justitiæ 1. Et facit. Unde Apostolus: Liberali a peccato, servi facti estis justitiæ 1. Et item, Cum servi essetis peccati, liberi fuistis justitiæ 2. Hanc libertatem item, Cum servi essetis peccati, liberi fuistis justitiæ 2. Hanc libertatem peccando homo amisit. Ideoque Augustinus dicit, quod homo male utens peccando homo amisit. Ideoque Augustinus dicit, quod homo male utens libero arbitrio, et se perdidit, et ipsum : quia perdita est per peccatum li- libero arbitrio, et se perdidit, et ipsum : quia perdita est per peccatum li- bertas, non a necessitate, sed a peccato. Qui enim facit peccatum, servus bertas, non a necessitate, sed a peccato. Qui enim facit peccatum, servus est peccati. est peccati.

K. Qui habeant hanc libertatem, scilicet a peccato, et per quid? K. Qui habeant hanc libertatem, scilicet a peccato, et per quid?

Istam libertatem quæ est a peccato, illi soli nunc habent quos Filius Istam libertatem quæ est a peccato, illi soli nunc habent quos Filius per gratiam liberat et reparat: non ita quod penitus sint sine peccato in per gratiam liberat et reparat: non ita quod penitus sint sine peccato in hac mortali carne, sed ut in eis peccatum non dominetur neque regnet . hac mortali carne, sed ut in eis peccatum non dominetur neque regnet . Et hæc est vera et bona libertas, quæ bonam parit servitutem, scilicet Et hæc est vera et bona libertas, quæ bonam parit servitutem, scilicet justitiæ. Unde Augustinus in Enchiridion ait: Ad justitiam faciendam non justitiæ. Unde Augustinus in Enchiridion ait: Ad justitiam faciendam non erit aliquis liber, nisi a peccato liberatus, esse justitiæ cœperit 5 servus : erit aliquis liber, nisi a peccato liberatus, esse justitiæ cœperit 5 servus : et ipsa est vera libertas, propter recti facti lætitiam : simul et pia servitus, et ipsa est vera libertas, propter recti facti lætitiam : simul et pia servitus, propter præcepti obedientiam ". propter præcepti obedientiam ".

Est alia libertas non vera, malæ servituti adjuncta, quæ est ad malum Est alia libertas non vera, malæ servituti adjuncta, quæ est ad malum faciendum: ubi ratio dissentit a voluntate, judicans non esse faciendum faciendum: ubi ratio dissentit a voluntate, judicans non esse faciendum quod voluntas appetit ad bonum vero faciendum, concordat ratio volun- quod voluntas appetit ad bonum vero faciendum, concordat ratio volun- tati et ideo ibi vera libertas est, et pia. De libertate autem ad malum, et tati et ideo ibi vera libertas est, et pia. De libertate autem ad malum, et servitute mala ait Augustinus in Enchiridion : Servi, addicti peccato scili- servitute mala ait Augustinus in Enchiridion : Servi, addicti peccato scili- cet, quæ potest esse libertas, nisi quando eum peccare delectat? Liberali- cet, quæ potest esse libertas, nisi quando eum peccare delectat? Liberali- ter enim servit, qui sui domini voluntatem libenter facit: ac per hoc ad ter enim servit, qui sui domini voluntatem libenter facit: ac per hoc ad peccandum liber est, qui peccati servus est 7. peccandum liber est, qui peccati servus est 7.

1 Ad Roman. vi, 18. 1 Ad Roman. vi, 18.

2 Ibidem. v, 20. 2 Ibidem. v, 20.

3 Joan. vi, 34. 3 Joan. vi, 34.

* Ad Roman. VI, 12: Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis * Ad Roman. VI, 12: Non regnet peccatum in vestro mortali corpore, ut obediatis concupiscentiis ejus. Cf. Joan. VIII, 34. ejus. Cf. Joan. VIII, 34.

5 Edit. J. Alleaume, cœpit. 5 Edit. J. Alleaume, cœpit.

6 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 6 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30.

7 7

IDEM, Ibidem. IDEM, Ibidem.

436 436

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

L. Quæstio de libertate ad malum, an sit ipsa libertas liberi arbitrii, an alia? L. Quæstio de libertate ad malum, an sit ipsa libertas liberi arbitrii, an alia?

Hic quæri potest, Utrum hæc libertas qua quis liber est ad malum, sit Hic quæri potest, Utrum hæc libertas qua quis liber est ad malum, sit libertas arbitrii ? Si enim libertas arbitrii est, bonum quidem est: quia li- libertas arbitrii ? Si enim libertas arbitrii est, bonum quidem est: quia li- bertas arbitrii bonum naturale est. Quibusdam videtur, quod sit ipsa liber- bertas arbitrii bonum naturale est. Quibusdam videtur, quod sit ipsa liber- tas arbitrii, quæ semper bona est, sed propter peccati servitutem ad ma- tas arbitrii, quæ semper bona est, sed propter peccati servitutem ad ma- lum sit liberior et pronior: et ideo dicitur non esse vera libertas, quia ad lum sit liberior et pronior: et ideo dicitur non esse vera libertas, quia ad malum est. Aliis autem videtur, quod hæc libertas ad malum, quam supra malum est. Aliis autem videtur, quod hæc libertas ad malum, quam supra commemoravit Augustinus, non sit ipsa libertas arbitrii: sed sit quædam commemoravit Augustinus, non sit ipsa libertas arbitrii: sed sit quædam pronitas peccandi et curvitas, quæ ex peccato est, et mala est. pronitas peccandi et curvitas, quæ ex peccato est, et mala est.

M. Quæstio alia de libertate ad bonum, an ipsa sit libertas arbitrii, an non? M. Quæstio alia de libertate ad bonum, an ipsa sit libertas arbitrii, an non?

Similiter etiam quæri solet, Utrum illa libertas vera, quæ est ad justi- Similiter etiam quæri solet, Utrum illa libertas vera, quæ est ad justi- tiam faciendam, sit ipsa libertas arbitrii? Quidam dicunt illam eamdem esse, tiam faciendam, sit ipsa libertas arbitrii? Quidam dicunt illam eamdem esse, sed reparatam per gratiam, qua juvante libera est ad bonum: sine gratia sed reparatam per gratiam, qua juvante libera est ad bonum: sine gratia vero non est libera ad bonum. Unde Augustinus in Enchiridion: Ista li- vero non est libera ad bonum. Unde Augustinus in Enchiridion: Ista li- bertas ad bene faciendum, numquam erit homini addicto et vendito sub bertas ad bene faciendum, numquam erit homini addicto et vendito sub peccato nisi eum redimat qui dicit, Si Filius vos liberaverit, vere liberi peccato nisi eum redimat qui dicit, Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis. Quod antequam fieri in homine incipiat, quomodo quisquam de li- eritis. Quod antequam fieri in homine incipiat, quomodo quisquam de li- bero arbitrio gloriatur, qui nondum est liber ad operandum bene 2 ? Ecce bero arbitrio gloriatur, qui nondum est liber ad operandum bene 2 ? Ecce aperte ostendit liberum arbitrium per gratiam liberari, ut per illud bene aperte ostendit liberum arbitrium per gratiam liberari, ut per illud bene operetur quis. Ideoque dicunt illam libertatem veram, quæ est ad bene fa- operetur quis. Ideoque dicunt illam libertatem veram, quæ est ad bene fa- ciendum, cujus supra meminit Augustinus, esse libertatem ipsam arbitrii ciendum, cujus supra meminit Augustinus, esse libertatem ipsam arbitrii gratia Dei liberatam et adjutam. Alii vero putant non esse ipsam arbitrii li- gratia Dei liberatam et adjutam. Alii vero putant non esse ipsam arbitrii li- bertatem, sed aliam quamdam, quæ ex gratia et libero arbitrio in mente bertatem, sed aliam quamdam, quæ ex gratia et libero arbitrio in mente hominis, Deo operante, incipit esse cum reparatus est. hominis, Deo operante, incipit esse cum reparatus est.

1 Joan. vill, 36. 1 Joan. vill, 36.

2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30.

IN II SENTENT. DIST. XXV, N, O. IN II SENTENT. DIST. XXV, N, O.

437 437

N. Certa determinatio utriusque quæstionis, qua dicitur libertas ad bonum et ad N. Certa determinatio utriusque quæstionis, qua dicitur libertas ad bonum et ad malum esse libertas arbitrii. malum esse libertas arbitrii.

Verum nobis magis placet ut ipsa libertas arbitrii sit, et illa qua quis Verum nobis magis placet ut ipsa libertas arbitrii sit, et illa qua quis liber est ad malum, et illa qua quis liber est ad bonum faciendum. Ex liber est ad malum, et illa qua quis liber est ad bonum faciendum. Ex causis enim variis sortitur diversa_vocacula. Dicitur enim libertas ad causis enim variis sortitur diversa_vocacula. Dicitur enim libertas ad malum faciendum, antequam per gratiam sit reparata: sed cum per gra- malum faciendum, antequam per gratiam sit reparata: sed cum per gra- tiam fuerit reparata, dicitur libertas ad bonum faciendum: quia ante gra- tiam fuerit reparata, dicitur libertas ad bonum faciendum: quia ante gra- tiam libera est voluntas ad malum, per gratiam vero libera fit ad bonum. tiam libera est voluntas ad malum, per gratiam vero libera fit ad bonum. Semper ergo voluntas hominis aliquo modo libera est, sed non semper Semper ergo voluntas hominis aliquo modo libera est, sed non semper bona est. Non enim est bona, nisi a peccato liberata: est tamen a necessi- bona est. Non enim est bona, nisi a peccato liberata: est tamen a necessi- tate libera. Unde Augustinus in libro de Gratia et libero arbitrio: Semper tate libera. Unde Augustinus in libro de Gratia et libero arbitrio: Semper in nobis voluntas libera est, sed non semper bona est. Aut enim libera in nobis voluntas libera est, sed non semper bona est. Aut enim libera est justitiæ quando servit peccato, et tunc est mala: aut a peccato libera est est justitiæ quando servit peccato, et tunc est mala: aut a peccato libera est quando servit justitiæ, et tunc est bona 1. quando servit justitiæ, et tunc est bona 1.

0. De libertate a miseria. 0. De libertate a miseria.

Est iterum libertas a miseria, de qua Apostolus ait: Et ipsa creatura Est iterum libertas a miseria, de qua Apostolus ait: Et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriæ filiorum Dei 2. liberabitur a servitute corruptionis, in libertatem gloriæ filiorum Dei 2. Hanc libertatem habuit homo ante peccatum, quia omni carebat miseria, Hanc libertatem habuit homo ante peccatum, quia omni carebat miseria, et nulla tangebatur molestia et plenius habebit in futura beatitudine, ubi et nulla tangebatur molestia et plenius habebit in futura beatitudine, ubi miser esse non poterit. Sed in hac vita, quæ est inter primum peccatum miser esse non poterit. Sed in hac vita, quæ est inter primum peccatum et ultimam confirmationem, nemo a miseria liber est: quia poena peccati et ultimam confirmationem, nemo a miseria liber est: quia poena peccati

non caret. non caret.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Gratia et libero arbitrio, ad Valentinum, cap. 15. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Gratia et libero arbitrio, ad Valentinum, cap. 15.

2 Ad Roman. viii, 21. 2 Ad Roman. viii, 21.

438 438

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

P. Repetit de corruptione liberi arbitrii, ut addat alia. P. Repetit de corruptione liberi arbitrii, ut addat alia.

Ex prædictis jam apparet in quo per peccatum sit imminutum vel cor- Ex prædictis jam apparet in quo per peccatum sit imminutum vel cor- ruptum liberum arbitrium: quia ante peccatum nulla erit homini difficul- ruptum liberum arbitrium: quia ante peccatum nulla erit homini difficul- tas, nullumque impedimentum de lege membrorum ad bonum, nulla im- tas, nullumque impedimentum de lege membrorum ad bonum, nulla im- pulsio vel instigatio ad malum. Nunc autem per legem carnis ad bonum pulsio vel instigatio ad malum. Nunc autem per legem carnis ad bonum impeditur, et ad malum instigatur: ut non possit velle et perficere bonum, impeditur, et ad malum instigatur: ut non possit velle et perficere bonum, nisi per gratiam liberetur et adjuvetur: quia, ut ait Apostolus, Peccatum nisi per gratiam liberetur et adjuvetur: quia, ut ait Apostolus, Peccatum habitat in carne 1. Liberum ergo arbitrium cum semper et in singulis sit habitat in carne 1. Liberum ergo arbitrium cum semper et in singulis sit liberum, non est tamen pariter liberum in bonis et in malis, et ad bona et liberum, non est tamen pariter liberum in bonis et in malis, et ad bona et ad mala. Liberius est enim in bonis, ubi liberatum est, quam in malis, ad mala. Liberius est enim in bonis, ubi liberatum est, quam in malis, ubi liberatum non est. Et liberius est ad malum, quod per se potest, quam ubi liberatum non est. Et liberius est ad malum, quod per se potest, quam ad bonum, quod nisi gratia liberetur et adjuvetur, non potest. ad bonum, quod nisi gratia liberetur et adjuvetur, non potest.

Q. De libertate quæ fit ex gratia, et quæ ex natura. Q. De libertate quæ fit ex gratia, et quæ ex natura.

Libertas ergo a peccato et a miseria, per gratiam est: libertas vero a Libertas ergo a peccato et a miseria, per gratiam est: libertas vero a necessitate, per naturam. Utramque libertatem, naturæ scilicet et gratiæ, necessitate, per naturam. Utramque libertatem, naturæ scilicet et gratiæ, notat Apostolus cum ex persona hominis non redempti ait: Velle adjacet notat Apostolus cum ex persona hominis non redempti ait: Velle adjacet mihi, perficere autem bonum, non invenio 2. Ac si diceret: Habeo liberta- mihi, perficere autem bonum, non invenio 2. Ac si diceret: Habeo liberta- tem naturæ, sed non habeo libertatem gratiæ: ideo non est apud me per- tem naturæ, sed non habeo libertatem gratiæ: ideo non est apud me per- fectio boni. Nam voluntas hominis quam naturaliter habet, non valet erigi fectio boni. Nam voluntas hominis quam naturaliter habet, non valet erigi ad bonum efficaciter volendum vel opere implendum, nisi per gratiam ad bonum efficaciter volendum vel opere implendum, nisi per gratiam liberetur et adjuvetur. Liberetur quidem, ut velit et adjuvetur, ut perfi- liberetur et adjuvetur. Liberetur quidem, ut velit et adjuvetur, ut perfi- ciat. Quia, ut ait Apostolus, Non est volentis velle, neque currentis currere, ciat. Quia, ut ait Apostolus, Non est volentis velle, neque currentis currere, id est, operari: sed miserentis Dei, qui operatur in nobis velle et operari id est, operari: sed miserentis Dei, qui operatur in nobis velle et operari

Ad Roman. VII, 17 et 20: Quod habitat in me peccatum.... Si autem quod nolo, illud facio, jam Ad Roman. VII, 17 et 20: Quod habitat in me peccatum.... Si autem quod nolo, illud facio, jam non ego operor illud, sed quod habitat in me, peccatum. non ego operor illud, sed quod habitat in me, peccatum.

2 Ad Roman. vi, 18. 2 Ad Roman. vi, 18.

1 1

IN II SENTENT. DIST. XXV, Q, ART. 7. IN II SENTENT. DIST. XXV, Q, ART. 7.

439 439

bona cujus gratiam non advocat hominis voluntas vel operatio, sed ipsa bona cujus gratiam non advocat hominis voluntas vel operatio, sed ipsa gratia voluntatem prævenit præparando ut velit bonum, et præparatam gratia voluntatem prævenit præparando ut velit bonum, et præparatam adjuvat ut perficiat. adjuvat ut perficiat.

Quæst. Quæst.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Quomodo est triplex libertas ? et, Quo- Quomodo est triplex libertas ? et, Quo- modo accipiuntur divisiones liberta- modo accipiuntur divisiones liberta- tis? et, Utrum æqualiter in omnibus tis? et, Utrum æqualiter in omnibus sit libertas a coactione? sit libertas a coactione?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, I, «Est namque triplex libertas, etc. » I, «Est namque triplex libertas, etc. » Inveniuntur autem et aliæ divisiones Inveniuntur autem et aliæ divisiones libertatis, ut Bernardus ponit istam, libertatis, ut Bernardus ponit istam, quod est libertas arbitrii, consilii, et quod est libertas arbitrii, consilii, et complaciti. Et Anselmus ponit hanc, complaciti. Et Anselmus ponit hanc, quod est libertas habens rectitudinem, et quod est libertas habens rectitudinem, et libertas non habens eam. Illa autem quæ libertas non habens eam. Illa autem quæ habet una quidem habet amissibiliter, habet una quidem habet amissibiliter, alia habet inamissibiliter. Illa quæ habet alia habet inamissibiliter. Illa quæ habet inamissibiliter: alia est data sive accepta, inamissibiliter: alia est data sive accepta, alia non data sive accepta, sed dans aliis alia non data sive accepta, sed dans aliis habentibus eam. Non data est divina : habentibus eam. Non data est divina : data creaturæ et habens quidem recti- data creaturæ et habens quidem recti- tudinem datam inamissibiliter, est beata tudinem datam inamissibiliter, est beata rationalis creatura, ut Angelus, vel ho- rationalis creatura, ut Angelus, vel ho- mo, et anima: habens autem datam mo, et anima: habens autem datam amissibiliter, est homo in gratia consti- amissibiliter, est homo in gratia consti- tutus in via. Non autem habens: aut re- tutus in via. Non autem habens: aut re- cuperabiliter caret, et sic homo vivens cuperabiliter caret, et sic homo vivens in peccato mortali: aut caret irrecupera- in peccato mortali: aut caret irrecupera- biliter, et sic habent damnatæ animæ et biliter, et sic habent damnatæ animæ et Angeli. Angeli.

QUÆRITUR ergo, Penes quid accipiantur QUÆRITUR ergo, Penes quid accipiantur istæ divisiones? istæ divisiones?

Item, Magister dicit in Littera, quod Item, Magister dicit in Littera, quod libertas a coactione æqualiter est in om- libertas a coactione æqualiter est in om- nibus et hoc non videtur verum: quia nibus et hoc non videtur verum: quia

1 Ad Roman. IX, 16: Igitur non volentis, ne- 1 Ad Roman. IX, 16: Igitur non volentis, ne- que currentis, sed miserentis Dei est. que currentis, sed miserentis Dei est.

1. Deus liberior est in agendo et abso- 1. Deus liberior est in agendo et abso- lutione coactionis, quam homo: et ho- lutione coactionis, quam homo: et ho- mo sanctus, quam peccator: cujus pro- mo sanctus, quam peccator: cujus pro- batio est quia liberius est a coactione, batio est quia liberius est a coactione, quod non trahitur nec vincitur, quam id quod non trahitur nec vincitur, quam id quod trahitur et non vincitur : et liberius quod trahitur et non vincitur : et liberius est quod trahitur et non vincitur, quam est quod trahitur et non vincitur, quam id quod trahitur et vincitur: cum ergo id quod trahitur et vincitur: cum ergo secundum hos gradus sit in beatis, et bo- secundum hos gradus sit in beatis, et bo- nis, et malis, videtur quod non sit æque nis, et malis, videtur quod non sit æque liberum a coactione. liberum a coactione.

2. Item, Omne creabile vertibile est : 2. Item, Omne creabile vertibile est : ergo libertas creaturæ vertibilis est in ergo libertas creaturæ vertibilis est in malum et non ens: libertas autem divina malum et non ens: libertas autem divina nec vertibilis est, nec trahitur, nec vinci- nec vertibilis est, nec trahitur, nec vinci- tur ergo ipsa est liberrima. tur ergo ipsa est liberrima.

SOLUTIO. Dicendum, quod libertas est SOLUTIO. Dicendum, quod libertas est potentia ordinata ad actum et ad finem, potentia ordinata ad actum et ad finem, remota universaliter vel particulariter ab remota universaliter vel particulariter ab habitibus contrariis. Unde potest dari di- habitibus contrariis. Unde potest dari di- visio aut penes habitum contrarium li- visio aut penes habitum contrarium li- bertati, separatum ab ipsa et hoc vocant bertati, separatum ab ipsa et hoc vocant Magistri penes terminum a quo: et tunc Magistri penes terminum a quo: et tunc est divisio quæ datur in Littera, scilicet, est divisio quæ datur in Littera, scilicet, libertas a coactione, a culpa, et a mise- libertas a coactione, a culpa, et a mise-

ria. ria.

Et accipitur divisio sic, quod habitus Et accipitur divisio sic, quod habitus inducens servitutem aut est a natura, inducens servitutem aut est a natura, aut ab actu meriti. Si a natura: tunc est aut ab actu meriti. Si a natura: tunc est obligatio cum materia, ut potius agatur, obligatio cum materia, ut potius agatur, quam agat et contra illum est libertas a quam agat et contra illum est libertas a coactione. Si autem est ab actu volunta- coactione. Si autem est ab actu volunta- tis, et meriti: aut est habitus cui volun- tis, et meriti: aut est habitus cui volun- tas se subdit, et hic est culpa, et contra tas se subdit, et hic est culpa, et contra eum est libertas a peccato : aut cui sub- eum est libertas a peccato : aut cui sub- ditur ex ordine justitiæ vindicantis, et ditur ex ordine justitiæ vindicantis, et sic est miseria poenalitatum : et contra sic est miseria poenalitatum : et contra hunc est libertas a miseria. Prima igitur hunc est libertas a miseria. Prima igitur est per libertatem rationalis naturæ, se- est per libertatem rationalis naturæ, se- cunda per gratiam, et tertia per gloriam. cunda per gratiam, et tertia per gloriam.

2 S. BERNARDUS, Tract. de Gratia et libero 2 S. BERNARDUS, Tract. de Gratia et libero arbitrio. arbitrio.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst. Ad 1. Ad 1.

440 440

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Secunda autem quæ est Bernardi, da- Secunda autem quæ est Bernardi, da- tur penes disponentia ad actum libertatis tur penes disponentia ad actum libertatis proprium hic autem aut est secundum proprium hic autem aut est secundum potestatem naturæ liberæ, et sic est li- potestatem naturæ liberæ, et sic est li- bertas arbitrii: aut in his quæ sunt su- bertas arbitrii: aut in his quæ sunt su- pra naturam et hoc dupliciter, scilicet pra naturam et hoc dupliciter, scilicet in optimis secundum statum viæ, et de in optimis secundum statum viæ, et de his est libertas consilii aut in optimis his est libertas consilii aut in optimis secundum statum patriæ, et de his est secundum statum patriæ, et de his est libertas complaciti et hæc omnia acci- libertas complaciti et hæc omnia acci- pienda sunt secundum relationem unius- pienda sunt secundum relationem unius- cujusque istorum ad optimum actum. cujusque istorum ad optimum actum. Unde dicit Bernardus, quod libertas ar- Unde dicit Bernardus, quod libertas ar- bitrii discernere habet quid liceat, liber- bitrii discernere habet quid liceat, liber- tas autem consilii probare quid expediat, tas autem consilii probare quid expediat, libertas autem complaciti experiri quid libertas autem complaciti experiri quid libeat. libeat.

Divisio autem Anselmi datur per cau- Divisio autem Anselmi datur per cau- sam efficientem et finem simul: quia sam efficientem et finem simul: quia datum et non datum dicunt efficientis ra- datum et non datum dicunt efficientis ra- tionem et rectitudo est finis potestatis tionem et rectitudo est finis potestatis servandi eam. servandi eam.

: :

Alia autem divisio ad artem reducta Alia autem divisio ad artem reducta est in objiciendo. est in objiciendo.

AD ID quod ulterius quæritur de liber- AD ID quod ulterius quæritur de liber- tate a coactione, dicendum quod duplici- tate a coactione, dicendum quod duplici- ter consideratur, scilicet primo modo ter consideratur, scilicet primo modo secundum id a quo liberat, et secundo secundum id a quo liberat, et secundo modo in comparatione facultatis naturali modo in comparatione facultatis naturali habitu perfectæ ad actum. Si primo mo- habitu perfectæ ad actum. Si primo mo- do do

tunc non est nisi privatio, et idem tunc non est nisi privatio, et idem est quod non habere coactionem : et pri- est quod non habere coactionem : et pri- vatio non est magis aliquid in uno, quam vatio non est magis aliquid in uno, quam in alio nec magis aliquid in Deo, quam in alio nec magis aliquid in Deo, quam in rationali creatura: nec magis aliquid in rationali creatura: nec magis aliquid in damnato, quam in justo quia nega- in damnato, quam in justo quia nega- tio et privatio nec intenditur, nec remit- tio et privatio nec intenditur, nec remit- titur et nihil horum habet obligationem titur et nihil horum habet obligationem cum materia. Unde Bernardus : cum materia. Unde Bernardus : « Li- « Li- bertas a necessitate æque et indifferenter bertas a necessitate æque et indifferenter Deo, universæque, tam bonæ quam ma- Deo, universæque, tam bonæ quam ma-

1 Cf. præcipue II P. Summæ theologiæ 1 Cf. præcipue II P. Summæ theologiæ

læ, rationali convenit creaturæ: nec pec- læ, rationali convenit creaturæ: nec pec- cato, nec miseria amittitur, vel minuitur: cato, nec miseria amittitur, vel minuitur: nec major in justo est, quam in pecca- nec major in justo est, quam in pecca- torenec plenior in Angelo, quam in torenec plenior in Angelo, quam in homine. Quomodo namque ad bonum homine. Quomodo namque ad bonum conversus per gratiam humanæ volunta- conversus per gratiam humanæ volunta- tis consensus, eo libere bonum, et in bo- tis consensus, eo libere bonum, et in bo- no liberum facit hominem, quo volunta- no liberum facit hominem, quo volunta- rius efficitur, et non invitus protrahitur : rius efficitur, et non invitus protrahitur : sic sponte devolutus in malum, in malo sic sponte devolutus in malum, in malo nihilominus tam liberum quam sponta- nihilominus tam liberum quam sponta- neum constituit sua utique voluntate du- neum constituit sua utique voluntate du- ctum, non aliunde coactum ut malus ctum, non aliunde coactum ut malus sit. Et sicut coelestis Angelus, aut etiam sit. Et sicut coelestis Angelus, aut etiam Deus ipse permanet libere bonus propria Deus ipse permanet libere bonus propria videlicet voluntate, non aliqua extrinseca videlicet voluntate, non aliqua extrinseca necessitate sic profecto diabolus æque necessitate sic profecto diabolus æque libere in malum et corruit, et persistit, libere in malum et corruit, et persistit, suo utique voluntario nutu, non alieno suo utique voluntario nutu, non alieno impulsu. Manet ergo libertas voluntatis, impulsu. Manet ergo libertas voluntatis, ubi etiam fit capacitas mentis, tam ple- ubi etiam fit capacitas mentis, tam ple- na quidem in malis quam infbonis, sed in na quidem in malis quam infbonis, sed in bonis ordinatior: tam integra quoque bonis ordinatior: tam integra quoque pro suo modo in creatura quam in Crea- pro suo modo in creatura quam in Crea- tore, sed in illo potentior. » Si autem tore, sed in illo potentior. » Si autem consideratur ad actum, tunc non æque consideratur ad actum, tunc non æque inest quia ubi nobilior natura, ibi ex- inest quia ubi nobilior natura, ibi ex- peditior actus. peditior actus.

Ad omnia autem alia est una solutio, Ad omnia autem alia est una solutio, præter ultimum: quia procedunt de li- præter ultimum: quia procedunt de li- bertate a peccato, et a miseria: et hæc bertate a peccato, et a miseria: et hæc est habitus gratiæ, et gloriæ: et bene ac-. est habitus gratiæ, et gloriæ: et bene ac-. cipit intensionem et remissionem. cipit intensionem et remissionem.

AD ULTIMUM dicendum, quod hæc ver- AD ULTIMUM dicendum, quod hæc ver- tibilitas dicit ordinem ad actum, et non tibilitas dicit ordinem ad actum, et non considerationem ejus a quo liberat tan- considerationem ejus a quo liberat tan- tum et conceditur bene, quod sic po- tum et conceditur bene, quod sic po- tentior est in Creatore, ut dicit Bernar- tentior est in Creatore, ut dicit Bernar- dus, et ordinatior in bono quam in malo. dus, et ordinatior in bono quam in malo. In alio autem opere plura de libertati- In alio autem opere plura de libertati- bus istis inveniuntur '. bus istis inveniuntur '.

B. Alberti, Q. 94 et 95. B. Alberti, Q. 94 et 95.

Ad 2.1 Ad 2.1

De De

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A.

441 441

DISTINCTIO XXVI. DISTINCTIO XXVI.

libero arbitrio comparato ad auxilium gratiæ, determinans libero arbitrio comparato ad auxilium gratiæ, determinans quantum possit liberum arbitrium cum gratia. quantum possit liberum arbitrium cum gratia.

A. De gratia operante et cooperante. A. De gratia operante et cooperante.

Hæc est gratia operans et cooperans. Operans enim gratia præparat Hæc est gratia operans et cooperans. Operans enim gratia præparat hominis voluntatem, ut velit bonum: gratia cooperans adjuvat, ne frustra hominis voluntatem, ut velit bonum: gratia cooperans adjuvat, ne frustra velit. Unde Augustinus in libro de Gratia et libero arbitrio Cooperando. velit. Unde Augustinus in libro de Gratia et libero arbitrio Cooperando. Deus in nobis perficit, quod operando incepit: quia ipse ut velimus opera- Deus in nobis perficit, quod operando incepit: quia ipse ut velimus opera- tur incipiens, qui volentibus cooperatur ut perficiens. Ut ergo velimus tur incipiens, qui volentibus cooperatur ut perficiens. Ut ergo velimus operatur. Cum autem volumus, et sic volumus ut perficiamus, nobis coo- operatur. Cum autem volumus, et sic volumus ut perficiamus, nobis coo- peratur et tamen sine illo vel operante ut velimus, vel cooperante cum peratur et tamen sine illo vel operante ut velimus, vel cooperante cum volumus bona pietatis opera, nihil valemus 1. Ecce his verbis satis aperitur volumus bona pietatis opera, nihil valemus 1. Ecce his verbis satis aperitur quæ sit operans gratia, et quæ cooperans. Operans enim gratia est quæ quæ sit operans gratia, et quæ cooperans. Operans enim gratia est quæ prævenit voluntatem bonam: ea enim liberatur et præparatur hominis prævenit voluntatem bonam: ea enim liberatur et præparatur hominis voluntas, ut sit bona, bonumque efficaciter velit. Cooperans vero gratia voluntas, ut sit bona, bonumque efficaciter velit. Cooperans vero gratia voluntatem jam bonam sequitur adjuvando. Unde Augustinus 2 contra voluntatem jam bonam sequitur adjuvando. Unde Augustinus 2 contra Julianum hæreticum, qui bonam voluntatem ex libero arbitrio tantum esse Julianum hæreticum, qui bonam voluntatem ex libero arbitrio tantum esse dicebat, atque hominem per liberum arbitrium posse bonum velle et ope- dicebat, atque hominem per liberum arbitrium posse bonum velle et ope- rari sine gratia asserebat, ait: Apertam de commendatione gratiæ Aposto- rari sine gratia asserebat, ait: Apertam de commendatione gratiæ Aposto- lus sententiam protulit, cum ait: Non est volentis, neque currentis, sed lus sententiam protulit, cum ait: Non est volentis, neque currentis, sed Dei miserentis 3. Hæc si attenderes, Juliane, non extenderes contra gratiam Dei miserentis 3. Hæc si attenderes, Juliane, non extenderes contra gratiam merita voluntatis humanæ. Non enim ideo miseretur Deus alicujus, quia merita voluntatis humanæ. Non enim ideo miseretur Deus alicujus, quia voluit et cucurrit: sed ideo voluit et cucurrit, quia misertus est Deus. Pa- voluit et cucurrit: sed ideo voluit et cucurrit, quia misertus est Deus. Pa- ratur enim voluntas hominis a Deo, et a Domino gressus hominis dirigun- ratur enim voluntas hominis a Deo, et a Domino gressus hominis dirigun-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Gratia et libero arbitrio ad Valentinum, cap. 17. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. de Gratia et libero arbitrio ad Valentinum, cap. 17.

2 IDEM, contra Julianum, super illud, Non est volentis, neque currentis. 2 IDEM, contra Julianum, super illud, Non est volentis, neque currentis.

3 Ad Roman. ix, 16: Igitur non valentis, neque currentis, sed miserentis Dei est. 3 Ad Roman. ix, 16: Igitur non valentis, neque currentis, sed miserentis Dei est.

442 442

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tur. Ideoque congrue ait: Non volentis, neque currentis, sed miseren- tur. Ideoque congrue ait: Non volentis, neque currentis, sed miseren- tis Dei est. Non quia hoc sine voluntate nostra agatur, sed quia voluntas tis Dei est. Non quia hoc sine voluntate nostra agatur, sed quia voluntas nostra nil boni agit, nisi divinitus adjuvetur. Unde alibi Apostolus ait: nostra nil boni agit, nisi divinitus adjuvetur. Unde alibi Apostolus ait: Non ego autem, sed gratia Dei mecum 2. Non ideo dicit, quia nihil boni Non ego autem, sed gratia Dei mecum 2. Non ideo dicit, quia nihil boni agebat sed quia nihil boni ageret, si illa non adjuvaret. His testimoniis agebat sed quia nihil boni ageret, si illa non adjuvaret. His testimoniis aperte insinuatur, quia voluntas hominis gratia Dei prævenitur atque præ- aperte insinuatur, quia voluntas hominis gratia Dei prævenitur atque præ- paratur ut fiat bona, non ut fiat voluntas: quia et ante gratiam voluntas paratur ut fiat bona, non ut fiat voluntas: quia et ante gratiam voluntas erat, sed non erat bona et recta voluntas. erat, sed non erat bona et recta voluntas.

: :

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

idem illi, vel non? ibi, H, « Hic consi- idem illi, vel non? ibi, H, « Hic consi- derandum est, cum prædictum sit, etc. » derandum est, cum prædictum sit, etc. » Divisio autem ulterius per se patet uni- Divisio autem ulterius per se patet uni- cuique ex consideratione capitulorum. cuique ex consideratione capitulorum.

« Hæc est gratia operans, etc. » « Hæc est gratia operans, etc. » Hic Magister tangit id a quo cecidit Hic Magister tangit id a quo cecidit homo quoad bonum gratiæ, vel quod homo quoad bonum gratiæ, vel quod habuit si creatus fuit in gratia, vel quod habuit si creatus fuit in gratia, vel quod habuisset si non fuit creatus in gratia, habuisset si non fuit creatus in gratia, quoad aliam opinionem. quoad aliam opinionem.

Dividitur autem in tres partes : in Dividitur autem in tres partes : in quarum prima Magister tangit quid sit quarum prima Magister tangit quid sit gratia. In secunda autem quid sit virtus, gratia. In secunda autem quid sit virtus, et quomodo liberum arbitrium se habet et quomodo liberum arbitrium se habet ad gratiam et virtutem et hæc incipit in ad gratiam et virtutem et hæc incipit in sequenti distinctione XXVII, ibi, A, « Hic sequenti distinctione XXVII, ibi, A, « Hic videndum est quid sit virtus, etc. » In videndum est quid sit virtus, etc. » In tertia tangit de comparatione gratiæ et tertia tangit de comparatione gratiæ et virtutis ad primum statum hominis, quæ- virtutis ad primum statum hominis, quæ- rendo, Utrum tunc gratia et virtute indi- rendo, Utrum tunc gratia et virtute indi- guit, vel non? et hæc incipit infra, dis- guit, vel non? et hæc incipit infra, dis- tinctione XXIX, ibi, A, « Post hæc con- tinctione XXIX, ibi, A, « Post hæc con- siderandum est, etc. » siderandum est, etc. »

Hæc autem distinctio quæ continet Hæc autem distinctio quæ continet primam partem, habet tres partes: in primam partem, habet tres partes: in quarum prima agit de gratia operante et quarum prima agit de gratia operante et cooperante secundum se. In secunda au- cooperante secundum se. In secunda au- tem determinat suppositum primum in tem determinat suppositum primum in justificatione impii, ibi, D, « Et si dili- justificatione impii, ibi, D, « Et si dili- genter, etc. » In tertia tangit compara- genter, etc. » In tertia tangit compara- tionem gratiæ ad virtutem, utrum sit tionem gratiæ ad virtutem, utrum sit

1 Psal. xxxvi, 23 Apud Dominum gressus 1 Psal. xxxvi, 23 Apud Dominum gressus hominis diriguntur. hominis diriguntur.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An gratia sit necessaria ? An gratia sit necessaria ?

Circa primum incidunt quatuor quæ- Circa primum incidunt quatuor quæ- renda, scilicet, An sit gratia ? et, Utrum renda, scilicet, An sit gratia ? et, Utrum sit substantia vel accidens ? et, Qualiter sit substantia vel accidens ? et, Qualiter et cui insit? et, Quid est re et diffinitione et cui insit? et, Quid est re et diffinitione

? ?

AD PRIMUM objicitur multis viis, sed AD PRIMUM objicitur multis viis, sed quinque procedemus, scilicet ex conside- quinque procedemus, scilicet ex conside- ratione similium, et ex consideratione ratione similium, et ex consideratione agentis primi, ex consideratione dignita- agentis primi, ex consideratione dignita- tis mentis humanæ, ex consideratione tis mentis humanæ, ex consideratione gratificationis hominum, et ex conside- gratificationis hominum, et ex conside- ratione ipsius gratiæ. ratione ipsius gratiæ.

PRIMA VIA objicitur sic : PRIMA VIA objicitur sic :

1. Opus creationis operatur Deus sine 1. Opus creationis operatur Deus sine medio ergo et opus beatificationis sine medio ergo et opus beatificationis sine medio quia sic dicit Magister Hugo de medio quia sic dicit Magister Hugo de sancto Victore : « Sicut non creati sumus sancto Victore : « Sicut non creati sumus nisi per ipsum in bonitate, sic non sistit nisi per ipsum in bonitate, sic non sistit nos aliquid usque ad ipsum. » Ergo vi- nos aliquid usque ad ipsum. » Ergo vi- detur, quod opus etiam recreationis sit detur, quod opus etiam recreationis sit

2 I ad Corinth. xv, 2 I ad Corinth. xv,

10. 10.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1.

immediate per ipsum et cum hoc sit immediate per ipsum et cum hoc sit gratificatio, videtur quod gratia præter gratificatio, videtur quod gratia præter ipsum nihil ponat in nobis, vel in alia ipsum nihil ponat in nobis, vel in alia rationali natura. rationali natura.

2. Item, Gratia est quoddam lumen 2. Item, Gratia est quoddam lumen spirituale quod illustrat mentem: sed a spirituale quod illustrat mentem: sed a sole corporali, ut dicunt, fit dies nullo me- sole corporali, ut dicunt, fit dies nullo me- diante ergo gratia nihil creatum me- diante ergo gratia nihil creatum me- dium inter Deum et nos est in nobis. dium inter Deum et nos est in nobis.

SECUNDA VIA proceditur sic: SECUNDA VIA proceditur sic:

: :

1. Agentis perfectissimi est agere sine 1. Agentis perfectissimi est agere sine medio Deus recreans et gratificans est medio Deus recreans et gratificans est agens perfectissimum : ergo Deus agit agens perfectissimum : ergo Deus agit gratificationem nostram sine medio. gratificationem nostram sine medio.

2. Item, Nullus sapienter agens et po- 2. Item, Nullus sapienter agens et po- tens, indigniori modo agit nobilius, quam tens, indigniori modo agit nobilius, quam ignobilius sed Deus est sapientissime ignobilius sed Deus est sapientissime agens: ergo ignobilius non agit digniori agens: ergo ignobilius non agit digniori modo, quam nobilius: materiam autem modo, quam nobilius: materiam autem primam quæ ignobilissimum entium est, primam quæ ignobilissimum entium est, agit sine medio et perfectionem ipsius : agit sine medio et perfectionem ipsius : ergo mentem humanam non perficiet per ergo mentem humanam non perficiet per medium, cum hic sit ignobilior modus medium, cum hic sit ignobilior modus actionis. actionis.

3. Item, Deus non est minus sapiens 3. Item, Deus non est minus sapiens in agendo, quam natura natura autem, in agendo, quam natura natura autem, ut dicit Philosophus, ad hoc ingeniosa ut dicit Philosophus, ad hoc ingeniosa est, quod numquam facit pluribus, quod est, quod numquam facit pluribus, quod potest facere uno ergo nec Deus: sed potest facere uno ergo nec Deus: sed se solo potest perficere mentem : ergo se solo potest perficere mentem : ergo non perficit utens medio. non perficit utens medio.

TERTIA VIA Sic proceditur : TERTIA VIA Sic proceditur :

1. Minus dignum non intercidit inter 1. Minus dignum non intercidit inter dignissimum, et proximum illi in digni- dignissimum, et proximum illi in digni- tate creatura autem irrationalis minus tate creatura autem irrationalis minus digna est, quam rationalis et dignissima digna est, quam rationalis et dignissima natura Deus est, et proximum illi natura natura Deus est, et proximum illi natura rationalis ergo gratia nulla, quæ non rationalis ergo gratia nulla, quæ non esset rationalis creatura, si esset, potest esset rationalis creatura, si esset, potest intercidere ut media: et ad nihil aliud intercidere ut media: et ad nihil aliud ponitur gratia aliquid esse in nobis, nisi ponitur gratia aliquid esse in nobis, nisi ut sit medium conjungens nos Deo : er- ut sit medium conjungens nos Deo : er- go gratia nihil est, quia si esset, frustra go gratia nihil est, quia si esset, frustra

esset. esset.

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. Tom. XXV. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. Tom. XXV.

443 443

2. Item, Augustinus dicit, quod « inter 2. Item, Augustinus dicit, quod « inter mentem humanam et Deum nihil est mentem humanam et Deum nihil est medium » ergo nec gratia quæ creatura medium » ergo nec gratia quæ creatura aliqua sit, media ponetur. aliqua sit, media ponetur.

3. Item habitum est in I libro Senten- 3. Item habitum est in I libro Senten- tiarum, quod mens humana per seip- tiarum, quod mens humana per seip- sam capax est Dei : ergo frustra ponitur sam capax est Dei : ergo frustra ponitur ibi medium quo capax ejus efficiatur : ibi medium quo capax ejus efficiatur : ergo gratia ponatur ad hoc esse, ergo gratia ponatur ad hoc esse, frustra erit si erit. Supponamus autem, frustra erit si erit. Supponamus autem, quod in operibus Dei nihil sit frustra : quod in operibus Dei nihil sit frustra : ergo gratia non est. ergo gratia non est.

cum cum

QUARTA VIA proceditur sic: QUARTA VIA proceditur sic:

Si miles gratus est regi, per hoc non Si miles gratus est regi, per hoc non ponitur aliquid in milite, sed in rege ac- ponitur aliquid in milite, sed in rege ac- ceptatio militis secundum bonam volun- ceptatio militis secundum bonam volun- tatem potest enim miles, nulla muta- tatem potest enim miles, nulla muta- tione facta in ipso, et esse gratus, et non tione facta in ipso, et esse gratus, et non esse gratus regi, per solam mutationem esse gratus regi, per solam mutationem voluntatis regis: ergo a simili cum homo voluntatis regis: ergo a simili cum homo est gratus, non ponitur aliquid in homine, est gratus, non ponitur aliquid in homine, sed in Deo, ut videtur. sed in Deo, ut videtur.

2. Item, Cum dicimus, Iste habet gra- 2. Item, Cum dicimus, Iste habet gra- tiam regis, sensus est, quod rex vult sibi tiam regis, sensus est, quod rex vult sibi bonum, et habet bonam voluntatem de bonum, et habet bonam voluntatem de ipso: sed per nullum illorum aliquid po- ipso: sed per nullum illorum aliquid po- nitur in gratificato, sed in gratificante nitur in gratificato, sed in gratificante tantum ergo videtur, quod etiam cum tantum ergo videtur, quod etiam cum dicitur aliquis habere gratiam Dei, ni- dicitur aliquis habere gratiam Dei, ni- hil ponitur in ipso, sed in gratificante hil ponitur in ipso, sed in gratificante

tantum. tantum.

QUINTA VIA Sic proceditur : QUINTA VIA Sic proceditur :

1.Omnis creatura vanitas est, et vanior 1.Omnis creatura vanitas est, et vanior creatura est accidens, quam substantia: creatura est accidens, quam substantia: vanitatum autem vanior non conjungit vanitatum autem vanior non conjungit minus vanum cum prima veritate : ergo minus vanum cum prima veritate : ergo cum gratia sit accidens, si est, ut infra cum gratia sit accidens, si est, ut infra probatur, non conjungit substantiam ra- probatur, non conjungit substantiam ra- tionalem minus se vanam cum veritate : tionalem minus se vanam cum veritate : et ad hoc tantum ponitur: ergo erit fru- et ad hoc tantum ponitur: ergo erit fru- stra si erit ergo non est: quia nihil est stra si erit ergo non est: quia nihil est frustra in operibus Dei. frustra in operibus Dei.

2. Item, Si creatura non conjungitur 2. Item, Si creatura non conjungitur summo bono nisi per medium, eo quod summo bono nisi per medium, eo quod creatura distat a Creatore in infinitum : creatura distat a Creatore in infinitum :

Sed contra. Sed contra.

444 444

D. ALB. MAG. ORD. PRED. D. ALB. MAG. ORD. PRED.

illud medium quod gratia dicitur, aut illud medium quod gratia dicitur, aut est creatum, aut increatum. Si creatum: est creatum, aut increatum. Si creatum: ergo ipsum distat in infinitum : ergo in- ergo ipsum distat in infinitum : ergo in- diget alio medio conjungente se : et illud diget alio medio conjungente se : et illud iterum creatum, vel increatum, et proce- iterum creatum, vel increatum, et proce- dit ratio in infinitum. Si autem est in- dit ratio in infinitum. Si autem est in- creatum tunc non est medium, sed ex- creatum tunc non est medium, sed ex- tremum, cui conjungimur: et sic habe- tremum, cui conjungimur: et sic habe- bitur propositum, quod gratia nihil crea- bitur propositum, quod gratia nihil crea- tum ponit in eo qui habet gratiam. tum ponit in eo qui habet gratiam.

3. Item, Omne perficiens aliquid se- 3. Item, Omne perficiens aliquid se- cundum optimum modum perfectionis, cundum optimum modum perfectionis, dignius, et melius, et nobilius est illo : dignius, et melius, et nobilius est illo : gratia si est, perficit mentem hominis et gratia si est, perficit mentem hominis et Angeli secundum optimum modum per- Angeli secundum optimum modum per- fectionis ergo gratia est melior, et dig- fectionis ergo gratia est melior, et dig- nior, et perfectior mente humana, quod nior, et perfectior mente humana, quod absurdum est, cum sit accidens, et mens absurdum est, cum sit accidens, et mens hominis et Angeli creatura facta ad ima- hominis et Angeli creatura facta ad ima- ginem Dei. ginem Dei.

SED CONTRA objicitur per infinitas au- SED CONTRA objicitur per infinitas au- ctoritates, quas subticemus, eo quod in ctoritates, quas subticemus, eo quod in Littera multæ ponantur. Littera multæ ponantur.

Et per rationem habetur idem sic: Et per rationem habetur idem sic: 1. Quidquid est agens nihil accipiens 1. Quidquid est agens nihil accipiens ab opere suo, et infinite distans ab ipso, ab opere suo, et infinite distans ab ipso, si debeat opus reputatione sua aliquid si debeat opus reputatione sua aliquid valere, necesse est quod ipsum accipiat valere, necesse est quod ipsum accipiat hoc ab agente: sed creatura rationalis hoc ab agente: sed creatura rationalis est opus Dei, a qua nihil accipit Deus, et est opus Dei, a qua nihil accipit Deus, et distans in infinitum ab eo distans in infinitum ab eo : ergo si in : ergo si in reputatione Dei aliquid debeat valere, reputatione Dei aliquid debeat valere, oportet quod id in quo reputatur, acci- oportet quod id in quo reputatur, acci- piat a Deo. PRIMA probatur per hoc quod piat a Deo. PRIMA probatur per hoc quod si opus per se nihil est, ab opere nihil si opus per se nihil est, ab opere nihil potest fieri unde reputetur, nisi a virtute potest fieri unde reputetur, nisi a virtute superiori. SECUNDA autem patet per se. superiori. SECUNDA autem patet per se. Sed id unde aliquid sumus in reputatio- Sed id unde aliquid sumus in reputatio- ne Dei, gratiam vocamus qua nos dignos ne Dei, gratiam vocamus qua nos dignos reputat vita æterna : ergo gratia aliquid reputat vita æterna : ergo gratia aliquid est creatum in nobis a Deo. est creatum in nobis a Deo.

2. Item, Deus præsentialiter, essentia- 2. Item, Deus præsentialiter, essentia- liter, et potentialiter est in omnibus : liter, et potentialiter est in omnibus : ergo aut aliquo modo differenter est in ergo aut aliquo modo differenter est in Sanctis, quam in omnibus, aut in nullo. Sanctis, quam in omnibus, aut in nullo. Si in aliquo differenter: cum causa hu- Si in aliquo differenter: cum causa hu- jus differentiæ non sit ex parte sua, nec jus differentiæ non sit ex parte sua, nec ex parte naturæ rationalis creatæ, neces- ex parte naturæ rationalis creatæ, neces- se est quod sit per habitum gratiæ acce- se est quod sit per habitum gratiæ acce-

ptæ et infusæ ab ipso et sic habetur ptæ et infusæ ab ipso et sic habetur propositum. Si autem in nullo est diffe- propositum. Si autem in nullo est diffe- rentia ergo quod respondet existentiæ rentia ergo quod respondet existentiæ Dei in uno, respondebit in omnibus : sed Dei in uno, respondebit in omnibus : sed non respondet in lapide nisi continentia non respondet in lapide nisi continentia in esse ad tempus ergo jam honor in esse ad tempus ergo jam honor sanctarum animarum non haberet plus- sanctarum animarum non haberet plus- quam lapis, et non responderet ei præ- quam lapis, et non responderet ei præ- mium et meritum, quod est absurdum : mium et meritum, quod est absurdum : ergo gratia inhabitans quæ est in San- ergo gratia inhabitans quæ est in San- ctis, aliquid est creatum. ctis, aliquid est creatum.

3. Item, In corporibus videmus, quod 3. Item, In corporibus videmus, quod nobilissimum corporum, ut coelum, non nobilissimum corporum, ut coelum, non conjungitur inferioribus nisi mediante conjungitur inferioribus nisi mediante qualitate influxa ab ipso ergo nobilis- qualitate influxa ab ipso ergo nobilis- simus spiritus, Deus scilicet, non con- simus spiritus, Deus scilicet, non con- jungetur spirituali menti, nisi mediante jungetur spirituali menti, nisi mediante qualitate influxa ab ipso: hanc autem qualitate influxa ab ipso: hanc autem gratiam vocamus: ergo gratia est ali- gratiam vocamus: ergo gratia est ali- quid in Sanctis animabus. quid in Sanctis animabus.

SOLUTIO. Dicendum, quod gratia ali- SOLUTIO. Dicendum, quod gratia ali- quid creatum est in nobis, sicut satis quid creatum est in nobis, sicut satis probabiliter persuadent ultimæ ratio- probabiliter persuadent ultimæ ratio-

nes. nes.

AD ID autem quod PRIMA VIA primo Ad AD ID autem quod PRIMA VIA primo Ad objicitur, dicendum quod non est simile: objicitur, dicendum quod non est simile: quia opus creationis nihil supponit, et quia opus creationis nihil supponit, et ideo illi nihil cooperatur, nec anteceden- ideo illi nihil cooperatur, nec anteceden- ter, nec concomitanter, nec consequen- ter, nec concomitanter, nec consequen- ter. Opus autem glorificationis est eleva- ter. Opus autem glorificationis est eleva- tio totius naturæ in altissimum : et ideo tio totius naturæ in altissimum : et ideo etiam illi natura nihil potest cooperari. etiam illi natura nihil potest cooperari. Opus autem gratificationis est ad hoc ut Opus autem gratificationis est ad hoc ut nos operari possimus meritorie: et ideo nos operari possimus meritorie: et ideo necessario in nobis ponit formam et ha- necessario in nobis ponit formam et ha- bitum perficientem illud opus. Vel di- bitum perficientem illud opus. Vel di- catur, quod proportio similitudinis sup- catur, quod proportio similitudinis sup- ponit falsum in opere glorificationis : ponit falsum in opere glorificationis : quia licet Deus ex parte sui non utatur quia licet Deus ex parte sui non utatur medio, tamen ex parte nostra medium medio, tamen ex parte nostra medium elevans est, ut dotes corporis et animæ in elevans est, ut dotes corporis et animæ in beatitudine creata. Sed tamen prima. beatitudine creata. Sed tamen prima. solutio verior est: quia supponit verum solutio verior est: quia supponit verum

causam. causam.

AD ALIUD dicendum, quod supponitur AD ALIUD dicendum, quod supponitur falsum in simili: quia sol materialis non falsum in simili: quia sol materialis non seipso immediate illustrat mundum, sed seipso immediate illustrat mundum, sed suo lumine effluxo ab ipso : et ideo suo lumine effluxo ab ipso : et ideo

Adj Adj

viam 2. viam 2.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad viam 3. Ad viam 3. Ad 1. Ad 1.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 1.

nec sol spiritualis facit hoc in minori nec sol spiritualis facit hoc in minori mundo. mundo.

AD ID quod primo objicitur secunda AD ID quod primo objicitur secunda via, dicendum quod propter indigentiam via, dicendum quod propter indigentiam Dei, medio non indigemus, sed propter Dei, medio non indigemus, sed propter nostram quia gratificatio est ad hoc, ut nostram quia gratificatio est ad hoc, ut id quod de nostro est, gratum fiat: hoc id quod de nostro est, gratum fiat: hoc autem a nobis habere non possumus : et autem a nobis habere non possumus : et ideo necesse est ut formam ad hoc perfi- ideo necesse est ut formam ad hoc perfi- cientem ab eo habeamus. Instantia au- cientem ab eo habeamus. Instantia au- tem ad argumentum est, quod secundum tem ad argumentum est, quod secundum hoc nulla materia deberet habere for- hoc nulla materia deberet habere for- mam, sed deberet Deus esse immediata mam, sed deberet Deus esse immediata perfectio omnis perfecti et hoc est ab- perfectio omnis perfecti et hoc est ab- surdum. surdum.

AD ALIUD dicendum, quod Deus imme- AD ALIUD dicendum, quod Deus imme- diate ut efficiens fecit mentem, sicut et diate ut efficiens fecit mentem, sicut et materiam sed sicut non per seipsum, materiam sed sicut non per seipsum, sed mediante forma creata perfecit ma- sed mediante forma creata perfecit ma- teriam formaliter: ita nec mentem: hoc teriam formaliter: ita nec mentem: hoc enim exigit omne perfectibile ad actum enim exigit omne perfectibile ad actum aliquem, ut detur sibi forma ordinans ad aliquem, ut detur sibi forma ordinans ad actum illum, eo quod Deus non est per- actum illum, eo quod Deus non est per- miscibilis subjecto ut forma, nec unibi- miscibilis subjecto ut forma, nec unibi- lis et hoc ostendit indigentiam subjecti lis et hoc ostendit indigentiam subjecti creati, non Dei. creati, non Dei.

AD ALIUD patet solutio per idem : quia AD ALIUD patet solutio per idem : quia licet Deus per se hoc possit facere, tamen licet Deus per se hoc possit facere, tamen ex parte nostra non potest congrue fieri: ex parte nostra non potest congrue fieri: et ita operatur etiam omnis creatura sem- et ita operatur etiam omnis creatura sem- per secundum convenientiam ejus quod per secundum convenientiam ejus quod fit, et non secundum convenientiam fit, et non secundum convenientiam -agentis. -agentis.

AD ID quod primo objicitur (via tertia, AD ID quod primo objicitur (via tertia, dicendum quod dignitas gratiæ et digni- dicendum quod dignitas gratiæ et digni- tas mentis æquivocæ sunt, et incompa- tas mentis æquivocæ sunt, et incompa- rabiles quia una est secundum propor- rabiles quia una est secundum propor- tionem capacitatis Dei per cognitionem tionem capacitatis Dei per cognitionem et affectionem, alia autem est secundum et affectionem, alia autem est secundum perfectionem ad actum boni meritorii: perfectionem ad actum boni meritorii: et ideo anima in hac via minus digna et ideo anima in hac via minus digna est et hoc est secundum quid minus est et hoc est secundum quid minus dignam esse, quam gratiam : et ideo in- dignam esse, quam gratiam : et ideo in- tercidit media: bonitate enim formali in tercidit media: bonitate enim formali in bonitate similitudinis per imitationem bonitate similitudinis per imitationem imaginis bona est anima: et istæ bonita- imaginis bona est anima: et istæ bonita- tes non sunt comparabiles. tes non sunt comparabiles.

445 445

AD ALIUD dicendum, quod dictum Au- AD ALIUD dicendum, quod dictum Au- gustini intelligitur, quod nulla substantia gustini intelligitur, quod nulla substantia et creatura sistens animam citra Deum, et creatura sistens animam citra Deum, cadit media sed] forma quæ elevat ut cadit media sed] forma quæ elevat ut sine medio sistente conjungi possit, illa sine medio sistente conjungi possit, illa bene cadit media, ut gratia, et gloria. bene cadit media, ut gratia, et gloria.

AD ALIUD dicendum, quod hoc modo AD ALIUD dicendum, quod hoc modo anima capax est Dei per seipsam, scilicet anima capax est Dei per seipsam, scilicet materialiter: sed ad hoc ut actu capiat, materialiter: sed ad hoc ut actu capiat, necesse est habere gratiam non sisten- necesse est habere gratiam non sisten- tem animam citra Deum, sed elevantem tem animam citra Deum, sed elevantem usque ad Deum. usque ad Deum.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 1. Ad 1.

AD HOC quod objicitur quarta via, di- Ad viam 4. AD HOC quod objicitur quarta via, di- Ad viam 4. cendum quod nihil est simile de rege cendum quod nihil est simile de rege homine, et Deo: quia miles bene habet homine, et Deo: quia miles bene habet in se unde placeat, vel placere debeat in se unde placeat, vel placere debeat regi, eo quod bona sua beneplacito regis regi, eo quod bona sua beneplacito regis porportionata sunt, et possunt movere porportionata sunt, et possunt movere beneplacitum ejus: sed sic non est in beneplacitum ejus: sed sic non est in Deo quia nihil ex parte operis sui est Deo quia nihil ex parte operis sui est unde placere possit vel debeat, nisi acci- unde placere possit vel debeat, nisi acci- piatur ratio placendi ab ipso. piatur ratio placendi ab ipso.

AD ALIUD dicendum, quod illud quod AD ALIUD dicendum, quod illud quod jam dictum est, variat sensum locutionis, jam dictum est, variat sensum locutionis, quando dicitur, iste habet gratiam regis: quando dicitur, iste habet gratiam regis: et quando dicitur, iste habet gratiam et quando dicitur, iste habet gratiam Dei. Dei.

: :

Ad 2. Ad 2.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod primo objicitur via quinta, Ad viam 5. AD ID quod primo objicitur via quinta, Ad viam 5. dicendum quod licet omnis creatura sit dicendum quod licet omnis creatura sit vanitas in quantum creatura est, tamen vanitas in quantum creatura est, tamen in quantum exit a Deo quædam est perfi- in quantum exit a Deo quædam est perfi- ciens ad veritatem, et quædam perfecta, ciens ad veritatem, et quædam perfecta, et quædam data ad viam tantum: hoc et quædam data ad viam tantum: hoc enim quod dicitur, quod omnis creatura enim quod dicitur, quod omnis creatura vanitas est, intelligitur per naturam ver- vanitas est, intelligitur per naturam ver- tibilitatis et hoc est in creatura, secun- tibilitatis et hoc est in creatura, secun- dum quod est ex nihilo: sed etiam est ex dum quod est ex nihilo: sed etiam est ex Deo, et ideo ex parte illa potest appro- Deo, et ideo ex parte illa potest appro- pinquare veritati. Quædam igitur appro- pinquare veritati. Quædam igitur appro- pinquat ut forma perficiens ad veritatem, pinquat ut forma perficiens ad veritatem, per hoc quod exit a Deo ut similitudo per hoc quod exit a Deo ut similitudo suæ bonitatis, et assimilans ei, et hæc suæ bonitatis, et assimilans ei, et hæc est gratia: quædam autem ut attingens est gratia: quædam autem ut attingens veritatem, per hoc quod perficitur tali veritatem, per hoc quod perficitur tali gratia, ut mens rationalis, et corpus gratia, ut mens rationalis, et corpus conjunctum animæ in via, quia servit conjunctum animæ in via, quia servit homini. Unde, ad Roman. VIII, 22, dici- homini. Unde, ad Roman. VIII, 22, dici-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

446 446

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

citur, quod omnis creatura ingemiscit citur, quod omnis creatura ingemiscit et parturit usque adhuc, eo quod desi- et parturit usque adhuc, eo quod desi- derat liberari a servitute corporis, et at- derat liberari a servitute corporis, et at- tingere veritatem in ordine ad hominem tingere veritatem in ordine ad hominem attingentem veritatem: et ideo patet, attingentem veritatem: et ideo patet, quod illa ratio nihil probat, imo potius quod illa ratio nihil probat, imo potius si non daretur gratia, remanerent omnia si non daretur gratia, remanerent omnia vana et corrupta. vana et corrupta.

AD ALIUD dicendum, quod creatum in AD ALIUD dicendum, quod creatum in quantum est ex nihilo, distat a Deo per in- quantum est ex nihilo, distat a Deo per in- finitum sed in quantum est a Deo, ac- finitum sed in quantum est a Deo, ac- cedit ad ipsum per gradus quosdam con- cedit ad ipsum per gradus quosdam con- venientiæ, ut innuit Dionysius. Unde venientiæ, ut innuit Dionysius. Unde magis accedit vivens ad Deum, quam magis accedit vivens ad Deum, quam ens tantum et magis sentiens, quam vi- ens tantum et magis sentiens, quam vi- vens et iterum illo magis rationalis na- vens et iterum illo magis rationalis na- tura et intellectualis: secundum etiam tura et intellectualis: secundum etiam quod dicit Augustinus, quod « duo crea- quod dicit Augustinus, quod « duo crea- vit Deus unum prope se, et alterum vit Deus unum prope se, et alterum prope nihil. » Et sic gratia ex parte illa prope nihil. » Et sic gratia ex parte illa etiam appropinquat, qua habet actum etiam appropinquat, qua habet actum assimilationis ad bonitatem Dei: et hoc assimilationis ad bonitatem Dei: et hoc non habet in quantum distat, sed in non habet in quantum distat, sed in quantum imitatur effectum bonitatis a quantum imitatur effectum bonitatis a qua ipsa est : et ex eodem habet, quod qua ipsa est : et ex eodem habet, quod non est gratia gratum faciens umquam non est gratia gratum faciens umquam sine Deo, quia per eam inhabitat Sanctos. sine Deo, quia per eam inhabitat Sanctos.

AD ULTIMUM dicendum, quod sicut est AD ULTIMUM dicendum, quod sicut est esse simpliciter, et esse secundum quid: esse simpliciter, et esse secundum quid: ita est perfectum et nobile et bonum sim- ita est perfectum et nobile et bonum sim- pliciter, et bonum secundum quid. Esse pliciter, et bonum secundum quid. Esse enim simpliciter est substantiale, et pri- enim simpliciter est substantiale, et pri- mum, et bonum simpliciter, et perfe- mum, et bonum simpliciter, et perfe- ctum sed in comparatione ad actum vel ctum sed in comparatione ad actum vel finem, est esse secundum quid, et bo- finem, est esse secundum quid, et bo- num et nobile secundum quid: et hoc num et nobile secundum quid: et hoc modo nihil prohibet habitum gratiæ etiam modo nihil prohibet habitum gratiæ etiam perfectiorem esse natura mentis rationa- perfectiorem esse natura mentis rationa- lis sed secundum esse simpliciter per- lis sed secundum esse simpliciter per- fectior est substantia spiritualis. fectior est substantia spiritualis.

1 Vulgata habet, Numer. xxVII, 18: et seq. 1 Vulgata habet, Numer. xxVII, 18: et seq. Dixit Dominus ad Moysen: Tolle Josue, filium Dixit Dominus ad Moysen: Tolle Josue, filium Nun, virum in quo est spiritus, .. et dabis ei par- Nun, virum in quo est spiritus, .. et dabis ei par- tem gloriæ tuæ, etc. tem gloriæ tuæ, etc.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum gratia est substantia vel acci- Utrum gratia est substantia vel acci- dens ? dens ?

Secundo quæritur, Utrum sit substan- Secundo quæritur, Utrum sit substan- tia vel accidens ? tia vel accidens ?

Et hoc leve est: Et hoc leve est: Objicitur enim sic: Objicitur enim sic:

1. Quidquid idem manens in esse et 1. Quidquid idem manens in esse et substantia, transmutatur de uno in aliud, substantia, transmutatur de uno in aliud, illud est substantia perfecta in se vel illud est substantia perfecta in se vel materia ejus gratia una manens, mu- materia ejus gratia una manens, mu- tatur de uno in aliud: ergo est substan- tatur de uno in aliud: ergo est substan- tia composita, vel materia. PRIMA pro- tia composita, vel materia. PRIMA pro- batur ex hoc quod forma et accidentalis batur ex hoc quod forma et accidentalis et substantialis non mutant subjectum et substantialis non mutant subjectum eædem manentes: sed materia facit hoc, eædem manentes: sed materia facit hoc, et substantia composita est in diversis et substantia composita est in diversis locis eadem manens. SECUNDA probatur locis eadem manens. SECUNDA probatur in Numer. XI, 17, ubi dicitur: Auferam in Numer. XI, 17, ubi dicitur: Auferam de spiritu tuo, tradamque eis, scilicet de spiritu tuo, tradamque eis, scilicet senioribus. Et similiter: Dabo Josue de senioribus. Et similiter: Dabo Josue de spiritu tuo 1. Et, in lib. I Regum: Spiri- spiritu tuo 1. Et, in lib. I Regum: Spiri- tus Domini recessit a Saul 2. Et, Re- tus Domini recessit a Saul 2. Et, Re- quievit Spiritus Eliæ super Eliseum ³. quievit Spiritus Eliæ super Eliseum ³. Et in Novo Testamento, De plenitudine Et in Novo Testamento, De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Quædam etiam in præce- pro gratia. Quædam etiam in præce- denti capitulo habita sunt ad illud pro- denti capitulo habita sunt ad illud pro- blema valentia. blema valentia.

2. Item, Omne accidens dependet se- 2. Item, Omne accidens dependet se- cundum esse a principiis subjecti: ergo cundum esse a principiis subjecti: ergo si est gratia accidens, a principiis sub- si est gratia accidens, a principiis sub- jecti secundum esse dependet: quidquid jecti secundum esse dependet: quidquid autem dependet a principiis subjecti ali- autem dependet a principiis subjecti ali- cujus, non habet virtutem nisi ab illis: cujus, non habet virtutem nisi ab illis: ergo gratia non haberet virtutem nisi a ergo gratia non haberet virtutem nisi a subjecto in quo esset: quod falsum est: subjecto in quo esset: quod falsum est: quia de virtute subjecti numquam facit quia de virtute subjecti numquam facit

2 I Reg. xvi, 14. 2 I Reg. xvi, 14. 3 IV Reg. II, 15. 3 IV Reg. II, 15. 4 Joan. 1, 16. 4 Joan. 1, 16.

Quæst. Quæst.

led contra. led contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XXVI, A, ART. 2.

opus meritorium et gratum Deo. Cum opus meritorium et gratum Deo. Cum ista objectione videtur deceptus esse Pe- ista objectione videtur deceptus esse Pe- lagius, qui credebat propriis viribus Fi- lagius, qui credebat propriis viribus Fi- lius Dei fieri ergo videtur, quod gratia lius Dei fieri ergo videtur, quod gratia non sit accidens. non sit accidens.

PRÆTEREA, Si gratia est accidens, cu- PRÆTEREA, Si gratia est accidens, cu- jusmodi accidens est? Non potest esse jusmodi accidens est? Non potest esse nisi habitus. nisi habitus.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Dicit Augustinus, quod habitus est 1. Dicit Augustinus, quod habitus est quo quis aliquid agit, cum tempus sit: quo quis aliquid agit, cum tempus sit: ergo gratia ordinat ad actum aliquem: ergo gratia ordinat ad actum aliquem:

et quæratur, quis sit ille, et ad quem- et quæratur, quis sit ille, et ad quem- cumque ordinat, tunc non ordinat ad cumque ordinat, tunc non ordinat ad alium sicut nec virtus ordinans ad alium sicut nec virtus ordinans ad actum unum, ordinat ad alium. actum unum, ordinat ad alium.

2. Præterea, Nullus habitus continue 2. Præterea, Nullus habitus continue est in actu, quia habitus agit cum tem- est in actu, quia habitus agit cum tem- pus sit gratia autem si est habitus, pus sit gratia autem si est habitus, continue agit, quia continue gratum fa- continue agit, quia continue gratum fa- cit cum igitur hoc sit contra rationem cit cum igitur hoc sit contra rationem habitus, videtur gratia non esse habitus: habitus, videtur gratia non esse habitus: nec est aliud accidens: ergo non est ac- nec est aliud accidens: ergo non est ac- cidens. cidens.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Nulla substantia unibilis est alii 1. Nulla substantia unibilis est alii nisi sit materia, vel forma substantialis: nisi sit materia, vel forma substantialis: gratia non est materia, vel forma sub- gratia non est materia, vel forma sub- stantialis ergo non est unibilis alii sub- stantialis ergo non est unibilis alii sub- stantiæ: sed unitur formaliter: ergo non stantiæ: sed unitur formaliter: ergo non est substantia, sed accidens. est substantia, sed accidens.

2. Item, Boetius dicit, quod quidquid 2. Item, Boetius dicit, quod quidquid est de consequentibus esse substantiale, est de consequentibus esse substantiale, est accidens gratia est de consequenti- est accidens gratia est de consequenti- bus esse substantiale: ergo est accidens. bus esse substantiale: ergo est accidens.

3. Item, Accidens est quod contingit 3. Item, Accidens est quod contingit uni et eidem inesse, et non inesse: gra- uni et eidem inesse, et non inesse: gra- tiam contingit uni et eidem inesse, et tiam contingit uni et eidem inesse, et non inesse ergo gratia est accidens. non inesse ergo gratia est accidens.

4. Item, Accidens est quod adest vel 4. Item, Accidens est quod adest vel abest subjecto præter subjecti corruptio- abest subjecto præter subjecti corruptio- nem gratia adest vel abest præter sub- nem gratia adest vel abest præter sub- jecti corruptionem: ergo est accidens. jecti corruptionem: ergo est accidens.

SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est SOLUTIO. Dicendum, quod gratia est accidens. accidens.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod gra- AD PRIMUM ergo dicendum, quod gra- tia secundum essentiam non mutat sub- tia secundum essentiam non mutat sub-

447 447

jectum sed per similitudinem ad actum jectum sed per similitudinem ad actum dicitur uni dari gratia alterius, et de gra- dicitur uni dari gratia alterius, et de gra- tia alterius. tia alterius.

AD ALIUD dicendum, quod hæc est AD ALIUD dicendum, quod hæc est falsa, Omne accidens dependet a princi- falsa, Omne accidens dependet a princi- piis subjecti quoad causam: sed si in- piis subjecti quoad causam: sed si in- telligatur dependere a subjecto quoad telligatur dependere a subjecto quoad esse, quia subjecto non existente, non esse, quia subjecto non existente, non est accidens in ipso, tunc vera est: sed est accidens in ipso, tunc vera est: sed tunc non sequitur, quod esse suum de- tunc non sequitur, quod esse suum de- pendet a principiis subjecti: et est in- pendet a principiis subjecti: et est in- stantia de lumine, quod dependet secun- stantia de lumine, quod dependet secun- dum suum esse et causam ab illumi- dum suum esse et causam ab illumi- nantis oppositione directa: et similiter nantis oppositione directa: et similiter est de gratia. Si autem secundum hoc est de gratia. Si autem secundum hoc opponatur, quod gratiæ esse sit fieri, opponatur, quod gratiæ esse sit fieri, sicut luminis dicendum, quod hoc non sicut luminis dicendum, quod hoc non valet quia perfectius est primum agens, valet quia perfectius est primum agens, quam luminosum corpus: sed quoad quam luminosum corpus: sed quoad hoc bene concluditur, quod non est gra- hoc bene concluditur, quod non est gra- tia nisi conversione facta ad Deum, sicut tia nisi conversione facta ad Deum, sicut nec lumen nisi in oppositione directa nec lumen nisi in oppositione directa diaphani ad corpus luminosum. diaphani ad corpus luminosum.

: :

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod gratia est Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod gratia est Ad quæst. habitus universaliter gratificans, et es- habitus universaliter gratificans, et es- sentiam, et potentiam: et ideo non habet sentiam, et potentiam: et ideo non habet actum specialem sicut virtus: sed sicut actum specialem sicut virtus: sed sicut anima est actus dans esse secundum se, anima est actus dans esse secundum se, et secundum potentiam est principium et secundum potentiam est principium operationum ita gratia est habitus fa- operationum ita gratia est habitus fa- ciens esse bonum, et secundum virtutes ciens esse bonum, et secundum virtutes infusas perficit ad actum : et ideo bene infusas perficit ad actum : et ideo bene concedo, quod sicut actus formæ qui est concedo, quod sicut actus formæ qui est esse, est continuus, vel potius unus indi- esse, est continuus, vel potius unus indi- visibilis manens: ita actus gratiæ qui visibilis manens: ita actus gratiæ qui est esse bonum, est unus continue ma- est esse bonum, est unus continue ma- nens. Quod autem dico actum formæ, nens. Quod autem dico actum formæ, non proprie continuum, sed indivisibilem, non proprie continuum, sed indivisibilem, ideo facio, quia Philosophus vult quod ideo facio, quia Philosophus vult quod acceptio esse sit in indivisibili: motus acceptio esse sit in indivisibili: motus autem continuus non est in indivisibili, autem continuus non est in indivisibili, et non est dare indivisibile in quo sit : et et non est dare indivisibile in quo sit : et ideo corruptio esse est in tempore, et ideo corruptio esse est in tempore, et acceptio in indivisibili. acceptio in indivisibili.