Solutio. Solutio.

Ad object. 1. Ad object. 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

420 420

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Dicendum, quod in omnibus SOLUTIO. Dicendum, quod in omnibus peccatis sunt isti gradus quoad primum peccatis sunt isti gradus quoad primum motum, et secundum, et tertium: sed motum, et secundum, et tertium: sed non sunt ejusdem ponderis motus illi: non sunt ejusdem ponderis motus illi: quia non puto hoc quod in veniali, quod quia non puto hoc quod in veniali, quod ex genere est veniale, etiam in superio- ex genere est veniale, etiam in superio- is portionis consensu sit mortale, nisi is portionis consensu sit mortale, nisi accedat aliquid aliud. accedat aliquid aliud.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum secundum Doctores, quod conversio ad secundum Doctores, quod conversio ad bonum commutabile in veniali, est pro- bonum commutabile in veniali, est pro- portionata conversioni ad idem in mor- portionata conversioni ad idem in mor- tali sed non aversio aversioni: et ideo tali sed non aversio aversioni: et ideo ex parte conversionis potest crescere pla- ex parte conversionis potest crescere pla- centia in tantum, quod in contemptu centia in tantum, quod in contemptu Dei quandoque fiat, quod modo fit ex Dei quandoque fiat, quod modo fit ex infirmitate, vel levitate et tunc est infirmitate, vel levitate et tunc est mortale non ex iteratione, sed ex con- mortale non ex iteratione, sed ex con- temptu accedente. temptu accedente.

AD ALIUD dicendum, quod ratio red- AD ALIUD dicendum, quod ratio red- detur in die judicii de parvo et magno, detur in die judicii de parvo et magno, quod per poenitentiam non deletum est: quod per poenitentiam non deletum est: et ideo Sancti tunc de nullo reddent ra- et ideo Sancti tunc de nullo reddent ra-

tionem, quia cremabilia sunt purgata tionem, quia cremabilia sunt purgata tunc per ignem quo exuretur facies mundi. tunc per ignem quo exuretur facies mundi. et purgatorii. Sed impiis et venialia et et purgatorii. Sed impiis et venialia et mortalia sunt servata: quia per pœni- mortalia sunt servata: quia per pœni- tentiam non sunt deleta: et ideo red- tentiam non sunt deleta: et ideo red- dent rationem de utrisque sed tamen dent rationem de utrisque sed tamen alia ratio tenetur de quadrante, et alia alia ratio tenetur de quadrante, et alia de centum marcis, et pro ratione qua- de centum marcis, et pro ratione qua- drantis non truderetur balivus in carce- drantis non truderetur balivus in carce- rem si non cum quadrante abstulisset rem si non cum quadrante abstulisset centum marcas : et iste est sensus Evan- centum marcas : et iste est sensus Evan- gelii secundum litteram. gelii secundum litteram.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen AD ID quod ulterius quæritur, dicen dum quod in omni peccato mortali pos- dum quod in omni peccato mortali pos- sunt esse gradus isti: sed, sicut supra sunt esse gradus isti: sed, sicut supra diximus, primus motus erit serpentis diximus, primus motus erit serpentis non ut subjecti, sed ut originantis cor- non ut subjecti, sed ut originantis cor- ruptionem ex qua quasi exhalat corruptio ruptionem ex qua quasi exhalat corruptio illa. Et hoc dico in via in qua habet lo- illa. Et hoc dico in via in qua habet lo- cum status tentationis: quia in damna- cum status tentationis: quia in damna- tis non est sic: quia in illis motus pro- tis non est sic: quia in illis motus pro- cedunt ex malitia radicata et confirmata. cedunt ex malitia radicata et confirmata.

L. Quod sensualitas sæpe in Scriptura aliter quam supra accipitur, scilicet ut L. Quod sensualitas sæpe in Scriptura aliter quam supra accipitur, scilicet ut etiam inferior rationis portio ejus nomine intelligatur. etiam inferior rationis portio ejus nomine intelligatur.

Non est autem silentio prætereundum, quod sæpe in Scriptura nomine Non est autem silentio prætereundum, quod sæpe in Scriptura nomine sensualitatis, non id solum in anima quod est nobis commune cum pecore, sensualitatis, non id solum in anima quod est nobis commune cum pecore, sed etiam inferior portio rationis quæ temporalium dispositioni intendit, sed etiam inferior portio rationis quæ temporalium dispositioni intendit, intelligitur. Quod diligens lector in locis Scripturæ, ubi de ipsa fit mentio, intelligitur. Quod diligens lector in locis Scripturæ, ubi de ipsa fit mentio, vigilanter annotet. vigilanter annotet.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, L, ART. 16. IN II SENTENT. DIST. XXIV, L, ART. 16.

ARTICULUS XVI. ARTICULUS XVI.

Quare inferior portio dicitur sensua- Quare inferior portio dicitur sensua- litas? litas?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, «Non est autem silentio prætereun- ibi, «Non est autem silentio prætereun- dum, etc. » dum, etc. »

1. Non enim videtur esse ratio, quare 1. Non enim videtur esse ratio, quare inferior portio sensualitas vocetur, cum inferior portio sensualitas vocetur, cum Magister ex verbis Augustini dicat, quod Magister ex verbis Augustini dicat, quod non est de pecorina, eo quod aliter in non est de pecorina, eo quod aliter in conjugium viri non posset assumi. conjugium viri non posset assumi.

2. Item, Ipse dixit, quod ex ipso est 2. Item, Ipse dixit, quod ex ipso est

421 421

traducta, sicut inferius a superiori, cum traducta, sicut inferius a superiori, cum quo est ejusdem naturæ. quo est ejusdem naturæ.

SOLUTIO. Dicendum, quod sensualitas SOLUTIO. Dicendum, quod sensualitas potest dici a sensualitate naturæ, vel a potest dici a sensualitate naturæ, vel a sensualitate objecti, vel utroque modo sensualitate objecti, vel utroque modo simul. Primo modo non convenit infe- simul. Primo modo non convenit infe- riori portioni rationis: quia ipsa non est riori portioni rationis: quia ipsa non est sensibilis naturæ, sed spiritualis et ra- sensibilis naturæ, sed spiritualis et ra- tionalis. Secundo modo convenit ei : tionalis. Secundo modo convenit ei : quia ipsa est operans circa particularia quia ipsa est operans circa particularia sensibilia, in quibus est vita naturæ, li- sensibilia, in quibus est vita naturæ, li- cet disponat ea secundum rationes non cet disponat ea secundum rationes non sensibiles, sed abstractas, quæ sunt ra- sensibiles, sed abstractas, quæ sunt ra- tiones honesti, et boni civilis, ut prius tiones honesti, et boni civilis, ut prius habitum est. Tertio modo iterum non habitum est. Tertio modo iterum non convenit ei, sed sensualitati tantum : et convenit ei, sed sensualitati tantum : et per hoc patet solutio ad totum. per hoc patet solutio ad totum.

Solutio. Solutio.

422 422

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO XXV. DISTINCTIO XXV.

De libero arbitrio secundum se, sive in generali. De libero arbitrio secundum se, sive in generali.

A. Redit ad liberi arbitrii considerationem. A. Redit ad liberi arbitrii considerationem.

Jam vero ad propositum redeamus, scilicet ad liberi arbitrii tractatum: Jam vero ad propositum redeamus, scilicet ad liberi arbitrii tractatum: quod Philosophi diffinientes, dixerunt liberum de voluntate judicium: quod Philosophi diffinientes, dixerunt liberum de voluntate judicium: quia potestas ipsa et habilitas voluntatis et rationis, quam supra diximus quia potestas ipsa et habilitas voluntatis et rationis, quam supra diximus esse liberum arbitrium, libera est ad utrumlibet: quia libere potest moveri esse liberum arbitrium, libera est ad utrumlibet: quia libere potest moveri ad hoc, vel ad illud. Liberum ergo dicitur arbitrium quantum ad volunta- ad hoc, vel ad illud. Liberum ergo dicitur arbitrium quantum ad volunta- tem: quia voluntarie moveri, et spontaneo appetitu ferri potest ad ea quæ tem: quia voluntarie moveri, et spontaneo appetitu ferri potest ad ea quæ bona vel mala judicat, vel judicare valet. bona vel mala judicat, vel judicare valet.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Jam vero ad propositum redeamus, « Jam vero ad propositum redeamus,

etc. » etc. »

Hic Magister agit de libertate arbitrii. Hic Magister agit de libertate arbitrii. Et habet tres partes: in quarum prima Et habet tres partes: in quarum prima tangit quid sit secundum Philosophos. tangit quid sit secundum Philosophos. In secunda, quæ subsint ei, ibi, B, « Hoc In secunda, quæ subsint ei, ibi, B, « Hoc autem sciendum est, etc. » autem sciendum est, etc. »

In tertia, tangit quorum sit ut subje- In tertia, tangit quorum sit ut subje- ctorum, ibi, C, « Et quidem secundum ctorum, ibi, C, « Et quidem secundum prædictam assignationem, etc. » prædictam assignationem, etc. »

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quare liberum arbitrium dicatur du- Quare liberum arbitrium dicatur du- plici nomine? et, Quare substantive plici nomine? et, Quare substantive et adjective? et, An bene diffiniatur? et adjective? et, An bene diffiniatur? et, An sit una potentia particularis, et, An sit una potentia particularis, vel universalis diffusa in omnibus vel universalis diffusa in omnibus motivis ? motivis ?

Incidit autem quæstio circa primam Quest. Incidit autem quæstio circa primam Quest. partem de nomine liberi arbitrii, quare partem de nomine liberi arbitrii, quare duplici nomine dicitur? duplici nomine dicitur?

ITEM quæritur, Quid est rationis quod Queest. 2, ITEM quæritur, Quid est rationis quod Queest. 2, arbitrium cadit in nomine suo substan- arbitrium cadit in nomine suo substan-

3. 3.

Eusest. 4. Eusest. 4.

IN II SENTENT. DIST. XXV, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XXV, A, ART. 1.

tive, et id quod est a voluntate, cadit ibi tive, et id quod est a voluntate, cadit ibi adjective, scilicet liberum. adjective, scilicet liberum.

ULTERIUS quæritur de diffinitione quæ ULTERIUS quæritur de diffinitione quæ hic datur, et dicitur esse physica, quod hic datur, et dicitur esse physica, quod est liberum de voluntate judicium: aut est liberum de voluntate judicium: aut enim denotat causam efficientem. Aut enim denotat causam efficientem. Aut notat materiam. Si causam efficientem : notat materiam. Si causam efficientem : tunc libertas arbitrii est de voluntate, ut tunc libertas arbitrii est de voluntate, ut de causa ergo libertas non primo inve- de causa ergo libertas non primo inve- nitur in libero arbitrio. nitur in libero arbitrio.

QUOD SI concedatur, CONTRA videtur QUOD SI concedatur, CONTRA videtur esse, quod potentiæ animæ denominari esse, quod potentiæ animæ denominari debent ab eo quod primo et per se in debent ab eo quod primo et per se in ipsa invenitur. Si ergo libertas primo ipsa invenitur. Si ergo libertas primo invenitur in voluntate, voluntas potius ab invenitur in voluntate, voluntas potius ab eo debet denominari, quam liberum ar- eo debet denominari, quam liberum ar- bitrium et hoc non fit: ergo primo est bitrium et hoc non fit: ergo primo est in libero arbitrio, ut videtur. Si autem in libero arbitrio, ut videtur. Si autem notat materiam: non potest notare ma- notat materiam: non potest notare ma- teriam, nisi circa quam est et hoc etiam teriam, nisi circa quam est et hoc etiam videtur esse falsum quia dicit Damasce- videtur esse falsum quia dicit Damasce- nus: « Libera potestate appetit, et libere nus: « Libera potestate appetit, et libere vult, et libere inquirit et considerat, et vult, et libere inquirit et considerat, et libere consultat, libere indicat, libere libere consultat, libere indicat, libere amat, libere eligit, et libere movetur, et amat, libere eligit, et libere movetur, et libere agit in his quæ secundum naturam libere agit in his quæ secundum naturam sunt. » Ergo non est tantum circa vo- sunt. » Ergo non est tantum circa vo- luntatem. luntatem.

EX HOC ULTERIUS iterum videtur, quod EX HOC ULTERIUS iterum videtur, quod liberum arbitrium non sit una potentia liberum arbitrium non sit una potentia particularis, sed una universalis diffusa particularis, sed una universalis diffusa quasi in omnibus motivis. Quod etiam quasi in omnibus motivis. Quod etiam videtur per Augustinum, qui in libro V videtur per Augustinum, qui in libro V Responsionum sic dicit : « Cum loquimur Responsionum sic dicit : « Cum loquimur de libero arbitrio, non de parte animæ de libero arbitrio, non de parte animæ loquimur, sed de tota: quia nec peccavit loquimur, sed de tota: quia nec peccavit primus homo in parte animæ, sed in tota primus homo in parte animæ, sed in tota qua conditus est natura, deliquit. » Quod qua conditus est natura, deliquit. » Quod si concedatur, omnino eadem ratione vo- si concedatur, omnino eadem ratione vo- luntas non erit potentia una particula- luntas non erit potentia una particula- ris quia volendo intelligimus, et vo- ris quia volendo intelligimus, et vo- lendo inquirimus, et omnia illa facimus lendo inquirimus, et omnia illa facimus quæ dixit Damascenus. quæ dixit Damascenus.

Præterea, Damascenus ipse explanat, Præterea, Damascenus ipse explanat, quod non est intentio sua, quod liberum quod non est intentio sua, quod liberum

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II, de Fide or- 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II, de Fide or-

<< <<

423 423

arbitrium sit potentia universalis, sed arbitrium sit potentia universalis, sed quod moveat alias in homine, alias in quod moveat alias in homine, alias in brutis quæ moventur a naturali instinctu. brutis quæ moventur a naturali instinctu. Unde etiam immediate ante dicit sic, Unde etiam immediate ante dicit sic, Irrationalis appetitus est irrationalium, Irrationalis appetitus est irrationalium, et aguntur a naturali appetitu. Ideo ne- et aguntur a naturali appetitu. Ideo ne- que voluntas dicitur irrationalium appe- que voluntas dicitur irrationalium appe- titus, neque consiliatio. Voluntas enim titus, neque consiliatio. Voluntas enim rationalis, et liberum arbitrium appeti- rationalis, et liberum arbitrium appeti- tus est. In hominibus autem rationis tus est. In hominibus autem rationis compotibus ducitur magis naturalis ap- compotibus ducitur magis naturalis ap- petitus, quam ducat: libero enim arbi- petitus, quam ducat: libero enim arbi- trio, et cum ratione movetur. Quia trio, et cum ratione movetur. Quia autem conjunctæ sunt cognoscitivæ et autem conjunctæ sunt cognoscitivæ et appetitivæ virtutes in eodem: libero igi- appetitivæ virtutes in eodem: libero igi- tur arbitrio appetit, » etc. quæ ante in- tur arbitrio appetit, » etc. quæ ante in- ducta sunt. Ergo non intendit hoc, quod ducta sunt. Ergo non intendit hoc, quod sit universalis, sed quod sit motor alia- sit universalis, sed quod sit motor alia- rum ad actum, sicut et voluntas. rum ad actum, sicut et voluntas.

SOLUTIO. Dicendum secundum præha- Solutio. SOLUTIO. Dicendum secundum præha- Solutio. bita, quod liberum arbitrium est nomi- Adquæst. 1. bita, quod liberum arbitrium est nomi- Adquæst. 1. natum a ratione et voluntate: quia ipsum natum a ratione et voluntate: quia ipsum radicatur in essentia animæ secundum or- radicatur in essentia animæ secundum or- dinem ad rationem præcedentem, et vo- dinem ad rationem præcedentem, et vo- luntatem ut sequentem, secundum quod luntatem ut sequentem, secundum quod voluntas est in ratione: quia aliter pro- voluntas est in ratione: quia aliter pro- prie loquendo voluntas non est, ut dicit prie loquendo voluntas non est, ut dicit Damascenus et per hoc patet solutio ad Damascenus et per hoc patet solutio ad id quod primo quærebatur, scilicet quare id quod primo quærebatur, scilicet quare duplici nomine dicatur? duplici nomine dicatur?

AD ALIUD dicendum, quod id quod est AD ALIUD dicendum, quod id quod est rationis in libero arbitrio quoad actum rationis in libero arbitrio quoad actum qui est eligere, est materiale et in po- qui est eligere, est materiale et in po- tentia ideo significatur substantialiter. tentia ideo significatur substantialiter. Id autem quod est voluntatis, est formale Id autem quod est voluntatis, est formale et complens et ideo significatur forma- et complens et ideo significatur forma- liter, id est, adjective. liter, id est, adjective.

Ad quæst 2. Ad quæst 2.

AD ID autem quod objicitur de diffini- Ad quæst. 3. AD ID autem quod objicitur de diffini- Ad quæst. 3. tione, dicendum quod potius interpre- tione, dicendum quod potius interpre- tatio vel assignatio quædam est: sed ta- tatio vel assignatio quædam est: sed ta- men non facimus hic vim, utrum sit dif- men non facimus hic vim, utrum sit dif- finitio, vel non: et quocumque modo finitio, vel non: et quocumque modo sit, dicendum, quod liberum nominat sit, dicendum, quod liberum nominat causam secundum Augustinum et Ber- causam secundum Augustinum et Ber-

thodoxa, cap. 22. thodoxa, cap. 22.

424 424

Ad object. Ad object.

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nardum quia libertas omnis a volun- nardum quia libertas omnis a volun- tate est, ut supra ostensum est: quia tate est, ut supra ostensum est: quia nulla potentia in actu omnino causa sui nulla potentia in actu omnino causa sui est nisi voluntas: et a voluntate quæ- est nisi voluntas: et a voluntate quæ- cumque sunt libere. Quod autem causa cumque sunt libere. Quod autem causa sui est, liberum est, ut dicit Philoso- sui est, liberum est, ut dicit Philoso- phus et ideo dicitur communiter, quod phus et ideo dicitur communiter, quod voluntatis causa nulla quærenda est ; et voluntatis causa nulla quærenda est ; et ideo diffinitur infra distinctione sequenti, ideo diffinitur infra distinctione sequenti, quod « voluntas est motus animi, co- quod « voluntas est motus animi, co- gente nullo, ad aliquid adipiscendum, gente nullo, ad aliquid adipiscendum, vel non admittendum. » Et Bernardus vel non admittendum. » Et Bernardus diffiniens liberum arbitrium, dicit : diffiniens liberum arbitrium, dicit : « Consensum rationalem, ob voluntatis « Consensum rationalem, ob voluntatis inamissibilem libertatem et rationis, quæ inamissibilem libertatem et rationis, quæ semper et ubique portat vel participat semper et ubique portat vel participat indeclinabile judicium, liberum arbi- indeclinabile judicium, liberum arbi- trium puto dici. » Unde patet, quod vo- trium puto dici. » Unde patet, quod vo- luntas est causa prima libertatis: et li- luntas est causa prima libertatis: et li- berum arbitrium participat libertatem berum arbitrium participat libertatem secundum quod natura, non tempore, secundum quod natura, non tempore, appetitus supponit et substernit sibi vo- appetitus supponit et substernit sibi vo- luntatem quia extrema sunt ante media luntatem quia extrema sunt ante media natura, non tempore necessario. Sæpius natura, non tempore necessario. Sæpius autem jam ostensum est, quod liberum autem jam ostensum est, quod liberum arbitrium est medium inter rationem et arbitrium est medium inter rationem et voluntatem. voluntatem.

AD ID autem quod contra objicitur, AD ID autem quod contra objicitur, dicendum quod nominatio non est a quo- dicendum quod nominatio non est a quo- cumque primo quod invenitur in re, sed cumque primo quod invenitur in re, sed potius a substantialiori: et substantialior potius a substantialiori: et substantialior est voluntati voluntas sive velleitas, est voluntati voluntas sive velleitas, quam libertas et ideo non nominatur quam libertas et ideo non nominatur a libertate, sed a velleitate. a libertate, sed a velleitate.

Præterea, Licet primo in voluntate sit Præterea, Licet primo in voluntate sit sicut in causa, tamen in libero arbitrio sicut in causa, tamen in libero arbitrio prius est tempore: quia actus liberi arbi- prius est tempore: quia actus liberi arbi- trii præcedit actum voluntatis in agendo, trii præcedit actum voluntatis in agendo,

1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti, Q. 70. 1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti, Q. 70.

sicut eligere præcedit velle complemen- sicut eligere præcedit velle complemen- tum ad consensum. tum ad consensum.

AD ID quod quæritur, Utrum sit AD ID quod quæritur, Utrum sit tentia universalis ? tentia universalis ?

po- po-

Dicendum, quod absurda est quæstio: Dicendum, quod absurda est quæstio: quia nullus auctorum umquam voluit quia nullus auctorum umquam voluit hoc sed est fictio quorumdam. hoc sed est fictio quorumdam.

Adque Adque

Ad auctoritates dicendum, quod ideo Ad auctoritates dicendum, quod ideo sic loquuntur, quia omnis potentia parti- sic loquuntur, quia omnis potentia parti- cipans libertatem voluntatis, est univer- cipans libertatem voluntatis, est univer- salis in movendo alias ad actum: per hoc salis in movendo alias ad actum: per hoc enim quod nullo cogitur interiori et ex- enim quod nullo cogitur interiori et ex- teriori, efficitur universaliter potens con- teriori, efficitur universaliter potens con- vertere se super omnia: et hoc inten- vertere se super omnia: et hoc inten- dunt dicere auctoritates. dunt dicere auctoritates.

Et nota, quod quidam opinantur hic Et nota, quod quidam opinantur hic liberum arbitrium esse universalem po- liberum arbitrium esse universalem po- tentiam, et compositam quidem ex vo- tentiam, et compositam quidem ex vo- luntate et ratione. Quidam alii rationem luntate et ratione. Quidam alii rationem et voluntatem esse idem, et liberum ar- et voluntatem esse idem, et liberum ar- bitrium esse idem cum utroque, et ha- bitrium esse idem cum utroque, et ha- bere differentiam in nomine tautum. bere differentiam in nomine tautum. Unde dicunt, quod illa tria sunt una po- Unde dicunt, quod illa tria sunt una po- tentia habens vim agendi tres actus: et tentia habens vim agendi tres actus: et distingnunt inter vim et potentiam, dicen- distingnunt inter vim et potentiam, dicen- tes quod potentia non dicat differentiam tes quod potentia non dicat differentiam in actu tantum, sed etiam in radicatione, in actu tantum, sed etiam in radicatione, scilicet quod alia sit proprietas animæ, scilicet quod alia sit proprietas animæ, qua sit completa ad hanc potentiam et ad qua sit completa ad hanc potentiam et ad illam sed vires differunt tantum in acti- illam sed vires differunt tantum in acti- bus, et non in radicatione. Et hæc om- bus, et non in radicatione. Et hæc om- nia puto absurda, et sunt alibi impro- nia puto absurda, et sunt alibi impro- bata, ut videtur, rationibus necessariis et bata, ut videtur, rationibus necessariis et cogentibus et ibi etiam posita est ars cogentibus et ibi etiam posita est ars per quam invenitur principium distin- per quam invenitur principium distin- ctionis potentiarum '. ctionis potentiarum '.

IN II SENTENT. DIST. XXV, B, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XXV, B, ART. 2.

425 425

B. Quod liberum arbitrium non pertinet nisi ad futurum, nec ad omne futurum. B. Quod liberum arbitrium non pertinet nisi ad futurum, nec ad omne futurum.

Hoc autem sciendum est, quod liberum arbitrium ad præsens vel ad Hoc autem sciendum est, quod liberum arbitrium ad præsens vel ad præteritum non refertur, sed ad futura contingentia. Quod enim in præ- præteritum non refertur, sed ad futura contingentia. Quod enim in præ- senti est, determinatum est, nec in potestate nostra est ut tunc sit vel senti est, determinatum est, nec in potestate nostra est ut tunc sit vel non sit quando est: potest enim non esse, vel aliud esse postea: sed non sit quando est: potest enim non esse, vel aliud esse postea: sed non potest non esse dum est, vel aliud esse dum est id quod est: sed in non potest non esse dum est, vel aliud esse dum est id quod est: sed in futuro an hoc sit, vel illud, ad potestatem liberi arbitrii spectat. Nec tamen futuro an hoc sit, vel illud, ad potestatem liberi arbitrii spectat. Nec tamen omnia futura sub potestate liberi arbitrii veniunt, sed ea tantum quæ per omnia futura sub potestate liberi arbitrii veniunt, sed ea tantum quæ per liberum arbitrium possunt fieri vel non fieri. Si quis enim tale quid velit liberum arbitrium possunt fieri vel non fieri. Si quis enim tale quid velit ac disponat facere, quod in ejus nullatenus sit potestate, vel quod sine. ac disponat facere, quod in ejus nullatenus sit potestate, vel quod sine. ipsius dispositione æque fieret, in hoc ipse liberum non habet arbitrium. ipsius dispositione æque fieret, in hoc ipse liberum non habet arbitrium.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum liberum arbitrium quantum ad Utrum liberum arbitrium quantum ad actum eligendi sive deliberandi, non actum eligendi sive deliberandi, non est nisi futurorum contingentium per est nisi futurorum contingentium per nos operabilium, quorum nos sumus nos operabilium, quorum nos sumus domini? domini?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, «Hoc autem sciendum est, quod li- ibi, «Hoc autem sciendum est, quod li- berum arbitrium, etc. » berum arbitrium, etc. »

Videtur enim esse falsum: quia Videtur enim esse falsum: quia

1. Quæ in præterito a voluntate hominis 1. Quæ in præterito a voluntate hominis facta sunt, et quæ in præsenti, necesse facta sunt, et quæ in præsenti, necesse est reducere ad aliquam causarum: non est reducere ad aliquam causarum: non autem possunt reduci ad naturam, vel autem possunt reduci ad naturam, vel casum, vel ad fortunam : ergo reducen- casum, vel ad fortunam : ergo reducen- tur illa ad liberum arbitrium, sicut cau- tur illa ad liberum arbitrium, sicut cau- satum ad causam. satum ad causam.

2. Item, Non omnia quæ fient in fu- 2. Item, Non omnia quæ fient in fu-

turo referuntur ad liberum arbitrium sic- turo referuntur ad liberum arbitrium sic- ut ad causam : ergo videtur falsum esse ut ad causam : ergo videtur falsum esse quod dicit. quod dicit.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- bitrium quantum ad actum deliberandi bitrium quantum ad actum deliberandi vel éligendi, non est nisi futurorum con- vel éligendi, non est nisi futurorum con- tingentium per nos operabilium, quorum tingentium per nos operabilium, quorum nos domini sumus, sicut dicit Damasce- nos domini sumus, sicut dicit Damasce-

nus. nus.

AD PRIMUM dicendum, quod præteri- AD PRIMUM dicendum, quod præteri- tum ut præteritum non dependet a libero tum ut præteritum non dependet a libero arbitrio, sicut a causa, sed ut actus reduci- arbitrio, sicut a causa, sed ut actus reduci- tur ad causam quæ causavit: et ideo non tur ad causam quæ causavit: et ideo non respicit etiam quoad actum ad delibera- respicit etiam quoad actum ad delibera- tionem et electionem: quia illa non sunt tionem et electionem: quia illa non sunt nisi futuri operabilis: præsens autem in nisi futuri operabilis: præsens autem in eo quod præsens, non dependet a nobis, eo quod præsens, non dependet a nobis, neque est sub deliberatione vel electione, neque est sub deliberatione vel electione, sed sub necessitate dum est et ita in- sed sub necessitate dum est et ita in- telligit Magister. telligit Magister.

AD ALIUD dicendum, quod non intelli- AD ALIUD dicendum, quod non intelli- git de omnibus futuris, sed de quibus git de omnibus futuris, sed de quibus dictum est. dictum est.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

426 426

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

C. Quod supra posita descriptio liberi abitrii non convenit Deo, nec his qui glorifi- C. Quod supra posita descriptio liberi abitrii non convenit Deo, nec his qui glorifi-

cati sunt. cati sunt.

Et quidem secundum prædictam assignationem, in his tantum videtur. Et quidem secundum prædictam assignationem, in his tantum videtur. esse liberum arbitrium qui voluntatem mutare, et in contraria possunt esse liberum arbitrium qui voluntatem mutare, et in contraria possunt deflectere in quorum videlicet potestate est eligere bonum vel malum, deflectere in quorum videlicet potestate est eligere bonum vel malum, et utrumlibet secundum electionem facere vel dimittere. Secundum quod et utrumlibet secundum electionem facere vel dimittere. Secundum quod in Deo, nec in his omnibus, qui tanta beatitudinis gratia sunt roborati, ut in Deo, nec in his omnibus, qui tanta beatitudinis gratia sunt roborati, ut jam peccare nequeant, liberum arbitrium esse nequit. Sed quod Deus. jam peccare nequeant, liberum arbitrium esse nequit. Sed quod Deus. liberum arbitrium habeat, Augustinus docet in libro XXII de Civitate Dei, liberum arbitrium habeat, Augustinus docet in libro XXII de Civitate Dei, ita inquiens: Certe Deus ipse numquid quoniam peccare non potest, ideo, ita inquiens: Certe Deus ipse numquid quoniam peccare non potest, ideo, liberum arbitrium habere negandus est ¹? Ambrosius quoque in libro de liberum arbitrium habere negandus est ¹? Ambrosius quoque in libro de Trinitate ait: Paulus dicit, quia omnia operatur unus atque idem Spiritus, Trinitate ait: Paulus dicit, quia omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult 2, id est, pro liberæ voluntatis arbitrio, non pro dividens singulis prout vult 2, id est, pro liberæ voluntatis arbitrio, non pro necessitatis obsequio. necessitatis obsequio.

D. Qualiter in Deo accipitur liberum arbitrium ? D. Qualiter in Deo accipitur liberum arbitrium ?

Sed aliter accipitur liberum arbitrium in Creatore, quam in creaturiș. Sed aliter accipitur liberum arbitrium in Creatore, quam in creaturiș. Dei etenim liberum arbitrium dicitur ejus sapientissima et omnipotens vo- Dei etenim liberum arbitrium dicitur ejus sapientissima et omnipotens vo- luntas quæ non necessitate, sed libera voluntate omnia facit prout vult. luntas quæ non necessitate, sed libera voluntate omnia facit prout vult. Ideoque Hieronymus attendens non ita esse liberum arbitrium in Deo, Ideoque Hieronymus attendens non ita esse liberum arbitrium in Deo, sicut est in creaturis, ab ipso videtur liberum arbitrium excludere in ho- sicut est in creaturis, ab ipso videtur liberum arbitrium excludere in ho- milia quadam de filio prodigo ³, dicens: Solus Deus est in quem peccatum milia quadam de filio prodigo ³, dicens: Solus Deus est in quem peccatum non cadit, nec cadere potest. Cætera cum sint liberi arbitrii, in utramque non cadit, nec cadere potest. Cætera cum sint liberi arbitrii, in utramque partem flecti possunt *. Dum ait, cætera, indicat liberum arbitrium sicut partem flecti possunt *. Dum ait, cætera, indicat liberum arbitrium sicut est in cæteris, non ita esse in Deo. est in cæteris, non ita esse in Deo.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XXII de Civitate Dei, cap. ultimo. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XXII de Civitate Dei, cap. ultimo.

2 I ad Corinth. XII, 11. 2 I ad Corinth. XII, 11.

3 Luc. xv, 11 et seq.; 3 Luc. xv, 11 et seq.;

* S. HIERONYMUS, Homil. de filio prodigo. * S. HIERONYMUS, Homil. de filio prodigo.

IN II SENTENT. DIST. XXV, E. IN II SENTENT. DIST. XXV, E.

427 427

E. Quod Angeli et Sancti qui jam beati sunt, habent liberum arbitrium. E. Quod Angeli et Sancti qui jam beati sunt, habent liberum arbitrium.

Angeli vero et Sancti qui jam cum Domino feliciter vivunt, atque ita Angeli vero et Sancti qui jam cum Domino feliciter vivunt, atque ita gratia beatitudinis confirmati sunt, ut ad malum flecti nec velint nec pos- gratia beatitudinis confirmati sunt, ut ad malum flecti nec velint nec pos- sint, libero arbitrio non carent. Unde Augustinus in libro XXII de Civi- sint, libero arbitrio non carent. Unde Augustinus in libro XXII de Civi- tate Dei ait: Sicut prima immortalitas fuit quam peccando Adam per- tate Dei ait: Sicut prima immortalitas fuit quam peccando Adam per- didit, posse non mori: ita primum liberum arbitrium, posse non peccare : didit, posse non mori: ita primum liberum arbitrium, posse non peccare : novissimum, non posse peccare . Idem, in Enchiridion : Sic oportebat novissimum, non posse peccare . Idem, in Enchiridion : Sic oportebat prius hominem fieri, ut bene velle posset, et male. Postea vero sic erit, prius hominem fieri, ut bene velle posset, et male. Postea vero sic erit, ut male velle non possit: nec ideo carebit libero arbitrio. Multo quippe ut male velle non possit: nec ideo carebit libero arbitrio. Multo quippe liberius erit arbitrium, quod omnino non poterit servire peccato. Neque liberius erit arbitrium, quod omnino non poterit servire peccato. Neque aut voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua beati sic esse volu- aut voluntas non est, aut libera dicenda non est, qua beati sic esse volu- mus, ut esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam prorsus velle mus, ut esse miseri non solum nolimus, sed nequaquam prorsus velle possimus. Sicut ergo anima nostra nunc habet nolle infelicitatem, ita nolle possimus. Sicut ergo anima nostra nunc habet nolle infelicitatem, ita nolle iniquitatem semper habitura est. Sed ordo servandus fuit, quo Deus voluit iniquitatem semper habitura est. Sed ordo servandus fuit, quo Deus voluit ostendere quam bonum sit animal rationale, quod etiam peccare possit : ostendere quam bonum sit animal rationale, quod etiam peccare possit : quamvis sit melius, quod peccare non possit 2. Ecce his verbis evidenter quamvis sit melius, quod peccare non possit 2. Ecce his verbis evidenter adstruitur, quod post beatitudinis confirmationem erit in homine liberum adstruitur, quod post beatitudinis confirmationem erit in homine liberum arbitrium, quo peccare non poterit: et nunc in Angelis est, et in Sanctis arbitrium, quo peccare non poterit: et nunc in Angelis est, et in Sanctis qui cum Domino sunt et tanto utique liberius, quanto a peccato immu- qui cum Domino sunt et tanto utique liberius, quanto a peccato immu- nius, et ad bonum pronius. Quo enim quisque ab illa peccati servitute, nius, et ad bonum pronius. Quo enim quisque ab illa peccati servitute, de qua scriptum est: Qui facit peccatum, servus est peccati ³: longius ab- de qua scriptum est: Qui facit peccatum, servus est peccati ³: longius ab- sistit, tanto in eligendo bonum liberius habet judicium. sistit, tanto in eligendo bonum liberius habet judicium.

Unde si diligenter inspiciatur, liberum videtur dici arbitrium, quia sine Unde si diligenter inspiciatur, liberum videtur dici arbitrium, quia sine coactione et necessitate valet appetere vel eligere quod ex ratione decreverit. coactione et necessitate valet appetere vel eligere quod ex ratione decreverit.

S. AUGUSTINUS. Lib. XXII de Civitate Dei, cap. 30. S. AUGUSTINUS. Lib. XXII de Civitate Dei, cap. 30.

2 IDEM, In Enchiridion, cap. 104. 2 IDEM, In Enchiridion, cap. 104.

3 Joan. VIII, 34. 3 Joan. VIII, 34.

428 428

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD bertas est flexibilitas in oppositos bertas est flexibilitas in oppositos

Deinde sumenda est tertia pars istius Deinde sumenda est tertia pars istius distinctionis quæ incipit, ibi, C, « Et distinctionis quæ incipit, ibi, C, « Et quidem secundum prædictam assignatio- quidem secundum prædictam assignatio-

nem, etc. » nem, etc. »

Et dividitur in tres partes. In prima Et dividitur in tres partes. In prima ostenditur qualiter differenter est in ra- ostenditur qualiter differenter est in ra- tionali natura. In secunda autem distin- tionali natura. In secunda autem distin- guit triplicem libertatem, ibi, I, « Est guit triplicem libertatem, ibi, I, « Est namque libertas, etc. » In tertia ponit namque libertas, etc. » In tertia ponit objectiones duas in contrarium, ibi, L, objectiones duas in contrarium, ibi, L, Hic quæri potest, utrum libertas, Hic quæri potest, utrum libertas, etc. » etc. »

« «

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quid est libertas secundum diffini- Quid est libertas secundum diffini- tionem ? tionem ?

Circa primum incidunt tres quæstio- Circa primum incidunt tres quæstio- nes, scilicet, Quid sit libertas ? nes, scilicet, Quid sit libertas ?

Secunda, Utrum liberum arbitrium sit Secunda, Utrum liberum arbitrium sit in confirmatis? in confirmatis?

Tertia, Utrum secundum unam vel Tertia, Utrum secundum unam vel diversam rationem sit in omni rationali diversam rationem sit in omni rationali natura? natura?

AD PRIMUM ponuntur diversæ diffinitio- AD PRIMUM ponuntur diversæ diffinitio-

nes. nes.

Anselmus ponit hanc : « Liberum ar- Anselmus ponit hanc : « Liberum ar- bitrium est potestas conservandi rectitu- bitrium est potestas conservandi rectitu- dinem voluntatis propter se. » dinem voluntatis propter se. »

Et Bernardus videtur dare hanc : Et Bernardus videtur dare hanc : « Libertas est potestas faciendi quod « Libertas est potestas faciendi quod vult. ». vult. ».

Petrus in Itinerario istam videtur da- Petrus in Itinerario istam videtur da- re « Facultas se convertendi ad quos re « Facultas se convertendi ad quos voluerit actus, libertas est arbitrii. » voluerit actus, libertas est arbitrii. »

Magister istam innuere videtur : « Li- Magister istam innuere videtur : « Li-

tus. » tus. »

ac- ac-

OBJICITUR autem contra primam: quia OBJICITUR autem contra primam: quia 1. Rectitudo creata est : ergo non de- 1. Rectitudo creata est : ergo non de- bet propter se servari : quia aliter pone- bet propter se servari : quia aliter pone- retur finis, ubi non debet. retur finis, ubi non debet.

2. Item, Potestas in impossibili ad 2. Item, Potestas in impossibili ad actum frustra est, et otiosa: sed dam- actum frustra est, et otiosa: sed dam- nati impossibiles sunt ad rectitudinem: nati impossibiles sunt ad rectitudinem: ergo potestas in eis non est: quia nihil ergo potestas in eis non est: quia nihil est in operibus Dei vel naturæ frustra. est in operibus Dei vel naturæ frustra.

ITEM, Objicitur de secunda: Potestas: ITEM, Objicitur de secunda: Potestas: faciendi quod vult, omnipotentiæ solius faciendi quod vult, omnipotentiæ solius Dei est. PROBATIO. Dicit enim Philoso- Dei est. PROBATIO. Dicit enim Philoso- phus, quod voluntas est impossibilium. phus, quod voluntas est impossibilium. Ergo de omnibus est voluntas possibili- Ergo de omnibus est voluntas possibili- bus et impossibilibus et si libertas est bus et impossibilibus et si libertas est potestas faciendi quod vult, erit libertas potestas faciendi quod vult, erit libertas omnipotentia, quod falsum est. omnipotentia, quod falsum est.

ITEM, de tertia : ITEM, de tertia :

1. Potestas convertendi se ad quos 1. Potestas convertendi se ad quos voluerit actus, extendit se etiam ad actus voluerit actus, extendit se etiam ad actus peccatorum : et potestas peccandi, ut peccatorum : et potestas peccandi, ut dicit Anselmus, nec est libertas, nec pars dicit Anselmus, nec est libertas, nec pars libertatis. libertatis.

2. Item, Anselmus : « Qui potest quod 2. Item, Anselmus : « Qui potest quod sibi non prodest, nec expedit, quanto sibi non prodest, nec expedit, quanto magis potest in illud, tanto magis ad- magis potest in illud, tanto magis ad- versitas et perversitas possunt in illum. » versitas et perversitas possunt in illum. »

Et eadem objectio est contra quartam Et eadem objectio est contra quartam diffinitionem. diffinitionem.

Præterea, Flexibilitas ad oppositos Præterea, Flexibilitas ad oppositos actus, non est in Deo et confirmatis et actus, non est in Deo et confirmatis et obstinatis, in quibus tamen Magister di- obstinatis, in quibus tamen Magister di- cit esse liberum arbitrium. cit esse liberum arbitrium.

QUÆRITUR etiam, Penes quid sumantur QUÆRITUR etiam, Penes quid sumantur istæ assignationes libertatis ? istæ assignationes libertatis ?

Quæst. Quæst.

SOLUTIO. Dicendum ad hoc ultimum, Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad hoc ultimum, Solutio. quod prima datur in comparatione ad quod prima datur in comparatione ad finem propter quem data est libertas, vel finem propter quem data est libertas, vel propter quem est: quia est propter re- propter quem est: quia est propter re- ctitudinem voluntatis conservandam, ctitudinem voluntatis conservandam, non acquirendam: quia non in omni non acquirendam: quia non in omni creatura rationali ex se potest acquirere creatura rationali ex se potest acquirere

IN II SENTENT. DIST. XXV, E, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XXV, E, ART. 4.

429 429

Ad diffin. 1. Ad diffin. 1. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

d diffin. 1. d diffin. 1.

eam, sed datam ex se potest conservare. eam, sed datam ex se potest conservare. Aliæ autem diffinitiones dantur in com- Aliæ autem diffinitiones dantur in com- paratione ad actus : sed ipsæ tripliciter paratione ad actus : sed ipsæ tripliciter considerantur. Secundum primum impe- considerantur. Secundum primum impe- rans et sic datur secunda et tertia, quæ rans et sic datur secunda et tertia, quæ eædem sunt in hoc primum enim im- eædem sunt in hoc primum enim im- perans est voluntas : et non differunt perans est voluntas : et non differunt illæ duæ, nisi quod prima dicit imme- illæ duæ, nisi quod prima dicit imme- diatam relationem potentiæ ad actum, diatam relationem potentiæ ad actum, secunda autem dicit illam eamdem prout secunda autem dicit illam eamdem prout est generalis motor aliarum potentiarum est generalis motor aliarum potentiarum ad actum, et prout est principium suo- ad actum, et prout est principium suo- rum actuum proprium. Cum autem dici- rum actuum proprium. Cum autem dici- tur potestas conservandi se, etc., innui- tur potestas conservandi se, etc., innui- tur facultas convertendi se super alias et tur facultas convertendi se super alias et movendi eas, ut prius est habitum. Ter- movendi eas, ut prius est habitum. Ter- tia autem dicitur per comparationem tia autem dicitur per comparationem actus ad objectum, quod est bonum, vel actus ad objectum, quod est bonum, vel malum et malum non ut est in ratione malum et malum non ut est in ratione mali, sed boni commutabilis, quod est mali, sed boni commutabilis, quod est bonum ut nunc. bonum ut nunc.

AD ID ergo quod primo objicitur, di- AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod rectitudo ponitur hic prin- cendum quod rectitudo ponitur hic prin- cipaliter pro increata, quia gratia illius cipaliter pro increata, quia gratia illius convenit libertati arbitrii divini : et si in convenit libertati arbitrii divini : et si in aliis est rectitudo creata, illa tamen at- aliis est rectitudo creata, illa tamen at- tingit increatam, ut exemplatum attingit tingit increatam, ut exemplatum attingit exemplar: et ideo ipsa est terminus ac- exemplar: et ideo ipsa est terminus ac- tus, et increata finis intentionis: sicut tus, et increata finis intentionis: sicut etiam dicitur de beatitudine creata et in- etiam dicitur de beatitudine creata et in- creata. creata.

AD ALIUD dicendum, quod talis pote- AD ALIUD dicendum, quod talis pote- stas etiam in damnatis non est frustra: stas etiam in damnatis non est frustra: quia si talis potestas non inesset, injuste quia si talis potestas non inesset, injuste punirentur pro rectitudinis carentia, sic- punirentur pro rectitudinis carentia, sic- ut injuste puniretur lapis: et ideo ut ut injuste puniretur lapis: et ideo ut justitia Dei in pœnis eluceat, manet po- justitia Dei in pœnis eluceat, manet po- testas: et cum dicitur impossibilis ad testas: et cum dicitur impossibilis ad actum, hoc non est ex natura, sed ex actum, hoc non est ex natura, sed ex malitiæ confirmatione. malitiæ confirmatione.

AD ID quod objicitur de secunda, di- AD ID quod objicitur de secunda, di- cendum quod intelligitur de his quorum cendum quod intelligitur de his quorum nos domini sumus: in his enim nos non nos domini sumus: in his enim nos non

obligamur ad unum opus, et non ad obligamur ad unum opus, et non ad aliud, quemadmodum potentiæ natu- aliud, quemadmodum potentiæ natu-

rales. rales.

AD ALIUD dicendum, quod potestas Ad diffin. 3. AD ALIUD dicendum, quod potestas Ad diffin. 3. faciendi peccatum, secundum quod pec- faciendi peccatum, secundum quod pec- catum est terminus actus, non est liber- catum est terminus actus, non est liber- tas, nec pars libertatis sed prout actus tas, nec pars libertatis sed prout actus egreditur a potentia non obligata ad hoc egreditur a potentia non obligata ad hoc vel ad illud, sed sponte, sic indicat li- vel ad illud, sed sponte, sic indicat li- bertatem quia ipse actus peccati potest bertatem quia ipse actus peccati potest attendi ex termino, et sic considerat attendi ex termino, et sic considerat eum Anselmus : vel potest attendi ex eum Anselmus : vel potest attendi ex principio eliciente, et sic indicat liberta- principio eliciente, et sic indicat liberta- tem, quia spontaneam voluntatem : et sic tem, quia spontaneam voluntatem : et sic loquuntur alii Sancti. loquuntur alii Sancti.

Per hoc patet solutio ad sequens. Per hoc patet solutio ad sequens.

AD ALIUD dicendum, quod flexibilitas ut Ad diffin. 4. AD ALIUD dicendum, quod flexibilitas ut Ad diffin. 4. flexibilitas, non est libertas, sed indicat flexibilitas, non est libertas, sed indicat libertatem in natura quadam: et id quod libertatem in natura quadam: et id quod indicat, est in omni natura rationali: indicat, est in omni natura rationali: nihil enim prohibet idem pluribus et nihil enim prohibet idem pluribus et diversis indiciis indicari diversis indiciis indicari : quæ tamen : quæ tamen omnia in illis omnibus inveniuntur, in omnia in illis omnibus inveniuntur, in quibus invenitur facultas quæ indicatur quibus invenitur facultas quæ indicatur per signum, eo quod non omnino univo- per signum, eo quod non omnino univo- ce nec uno modo est in illis. ce nec uno modo est in illis.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum liberum arbitrium sit in dam- Utrum liberum arbitrium sit in dam- natis Angelis, et in confirmatis, et in natis Angelis, et in confirmatis, et in Deo ? Deo ?

Secundo quæritur, Utrum liberum Secundo quæritur, Utrum liberum arbitrium sit in confirmatis Angelis, et arbitrium sit in confirmatis Angelis, et damnatis, et in Deo ? damnatis, et in Deo ?

est. est.

Et hoc quidem supra determinatum Et hoc quidem supra determinatum

Sed adhuc objicitur, eo quod quidam Sed adhuc objicitur, eo quod quidam volunt unam rationem confirmationis volunt unam rationem confirmationis sibi notari. Videtur ergo non esse libe- sibi notari. Videtur ergo non esse libe- rum : quia non est ad oppositos ac- rum : quia non est ad oppositos ac- tus. tus.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ex SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ex natura non obligatur nec ex habitu ad hoc natura non obligatur nec ex habitu ad hoc vel ad illud et hæc est libertas insepa- vel ad illud et hæc est libertas insepa-

Solutio. Solutio.

430 430

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rabilis in Deo, et Angelo, et homine : rabilis in Deo, et Angelo, et homine : nihil enim agunt quin possint illud non nihil enim agunt quin possint illud non agere, et quin possint aliud agere: et hoc agere, et quin possint aliud agere: et hoc notatum est supra, et probatum est in notatum est supra, et probatum est in III Sententiarum 1. III Sententiarum 1.

Causa autem confirmationis in Deo et Causa autem confirmationis in Deo et in Angelis est sæpius dicta multiplex : et in Angelis est sæpius dicta multiplex : et ideo hic sufficiat una, scilicet quod Deus ideo hic sufficiat una, scilicet quod Deus in se plena lux est, et sibi ratio cogno- in se plena lux est, et sibi ratio cogno- scendi quidquid cognoscit et sicut illa scendi quidquid cognoscit et sicut illa lux non decipitur, ita impossibile est lux non decipitur, ita impossibile est ipsum in falsum deflecti. ipsum in falsum deflecti.

: :

Item, Sua bonitas sibi ratio est vo- Item, Sua bonitas sibi ratio est vo- lendi quidquid vult: et sicut sua bonitas lendi quidquid vult: et sicut sua bonitas impossibilis est ad malitiam, ita etiam et impossibilis est ad malitiam, ita etiam et voluntas. In beatis quidem ratio fuit veri voluntas. In beatis quidem ratio fuit veri et falsi, et voluntas boni et mali : et hoc et falsi, et voluntas boni et mali : et hoc propter alterum illorum finis enim ulti- propter alterum illorum finis enim ulti- mus rationis est prima veritas, et finis mus rationis est prima veritas, et finis ultimus voluntatis est prima bonitas : et ultimus voluntatis est prima bonitas : et ideo quando conjungitur beatis per intel- ideo quando conjungitur beatis per intel- lectum et voluntatem prima veritas et lectum et voluntatem prima veritas et prima bonitas, tunc impletur voluntas prima bonitas, tunc impletur voluntas bonitate prima, et ratio luce prima : et bonitate prima, et ratio luce prima : et ideo lux prima efficitur tunc intellectui ideo lux prima efficitur tunc intellectui ratio cognitionis omnium, et illustrans ratio cognitionis omnium, et illustrans super omnia : et ideo indeflexibilis est super omnia : et ideo indeflexibilis est ab ipsa sicut modo si daretur hoc prin- ab ipsa sicut modo si daretur hoc prin- cipium, Omne totum est majus sua parte, cipium, Omne totum est majus sua parte, esse sufficiens lumen omnium cognosci- esse sufficiens lumen omnium cognosci- bilium universaliter et particulariter, im- bilium universaliter et particulariter, im- possibile esset errorem incidere in ali- possibile esset errorem incidere in ali- quo cognitorum. Ita etiam dico ex parte quo cognitorum. Ita etiam dico ex parte voluntatis, quod prima bonitas pene- voluntatis, quod prima bonitas pene- trando voluntatem, efficitur ratio volendi trando voluntatem, efficitur ratio volendi et appetendi quidquid aliquis vult et ap- et appetendi quidquid aliquis vult et ap- petit et ideo impossibile est aliquid petit et ideo impossibile est aliquid appetere non conjunctum illi. Sicut etiam appetere non conjunctum illi. Sicut etiam modo si daremus, quod honestum esset modo si daremus, quod honestum esset ratio inclinationis voluntatis in omne ratio inclinationis voluntatis in omne volitum, et numquam voluntas nisi in volitum, et numquam voluntas nisi in illo inclinaretur ad volendum, impossibi- illo inclinaretur ad volendum, impossibi- le esset velle turpe aliquod. Et per hoc le esset velle turpe aliquod. Et per hoc patet solutio quæsiti per totum, quia sæ- patet solutio quæsiti per totum, quia sæ- pius in hoc libro et in tertio Sententia- pius in hoc libro et in tertio Sententia- rum est disputatum. rum est disputatum.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum liberum arbitrium secundum Utrum liberum arbitrium secundum unam rationem vel diversas sit in om- unam rationem vel diversas sit in om- ni rationali natura? ni rationali natura?

Tertio quæritur, Utrum secundum Tertio quæritur, Utrum secundum unam rationem sit in omnibus? unam rationem sit in omnibus?

Videtur, quod non quia Creatori et Videtur, quod non quia Creatori et creaturæ nihil est commune penes quod creaturæ nihil est commune penes quod possit sumi ratio communis : ergo nec possit sumi ratio communis : ergo nec libertas arbitrii communis est Creatori et libertas arbitrii communis est Creatori et creaturæ. creaturæ.

SED CONTRA hoc est quod dicit Ansel- Sed con SED CONTRA hoc est quod dicit Ansel- Sed con mus, quia hæc diffinitio, « Libertas est mus, quia hæc diffinitio, « Libertas est facultas conservandi rectitudinem prop- facultas conservandi rectitudinem prop- ter se, » Deo et creaturæ convenit: ergo ter se, » Deo et creaturæ convenit: ergo videtur, quod secundum illam rationem videtur, quod secundum illam rationem communiter dicatur. communiter dicatur.

SOLUTIO. Dicendum, quod secundum Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod secundum Solutio analogiam est communitas ista in crea- analogiam est communitas ista in crea- tura et Creatore: quia rectitudo in Crea- tura et Creatore: quia rectitudo in Crea- tore non differt a potestate servante eam, tore non differt a potestate servante eam, nisi secundum rationem: nec potestas nisi secundum rationem: nec potestas servans differt a potente, nisi secundum servans differt a potente, nisi secundum rationem in creatura autem differentia rationem in creatura autem differentia est inter hæc secundum rem et in Deo est inter hæc secundum rem et in Deo est, ut in exemplari primo et in crea- est, ut in exemplari primo et in crea- tura, sicut in exemplato: in Angelo au- tura, sicut in exemplato: in Angelo au- tem et in homine non est secundum tem et in homine non est secundum communem speciem, sed genere, sicut communem speciem, sed genere, sicut sensibile in bruto et homine : et quod sensibile in bruto et homine : et quod plus est, non est secundum propinquum plus est, non est secundum propinquum genus, sed remotum : quia non est mea genus, sed remotum : quia non est mea opinio, quod Angelus et anima sunt opinio, quod Angelus et anima sunt idem specie, vel genere propinquo: nec. idem specie, vel genere propinquo: nec. Angeli idem specie sunt, ut puto : ideo Angeli idem specie sunt, ut puto : ideo potentiæ etiam secundum hæc ad invi- potentiæ etiam secundum hæc ad invi- cem habent differentiam. Et per hoc pa- cem habent differentiam. Et per hoc pa- tet solutio ad totum. tet solutio ad totum.

1 Cf. III Sententiarum, Dist. XVIII, de merito 1 Cf. III Sententiarum, Dist. XVIII, de merito

Christi. Christi.

IN II SENTENT. DIST. XXV, F, G. IN II SENTENT. DIST. XXV, F, G.

431 431

F. De libertatis arbitrii differentia secundum diversa tempora. F. De libertatis arbitrii differentia secundum diversa tempora.

Ex prædictis perspicuum fit, quod major fuit libertas arbitrii prima quam Ex prædictis perspicuum fit, quod major fuit libertas arbitrii prima quam secunda et tertia multo major quam secunda vel prima. Prima enim li- secunda et tertia multo major quam secunda vel prima. Prima enim li- bertas arbitrii fuit, in qua poterat peccare, et non peccare. Ultima vero bertas arbitrii fuit, in qua poterat peccare, et non peccare. Ultima vero erit, in qua poterit non peccare, et non poterit peccare. Media vero, in qua erit, in qua poterit non peccare, et non poterit peccare. Media vero, in qua potest peccare, et non potest non peccare: ante reparationem etiam mor- potest peccare, et non potest non peccare: ante reparationem etiam mor- taliter, post reparationem vero saltem venialiter. taliter, post reparationem vero saltem venialiter.

G. De quatuor statibus liberi arbitrii in homine. G. De quatuor statibus liberi arbitrii in homine.

Et possunt in homine notari quatuor status liberi arbitrii. Ante peccatum Et possunt in homine notari quatuor status liberi arbitrii. Ante peccatum enim ad bonum nil impediebat, ad malum nil impellebat. Non habuit infir- enim ad bonum nil impediebat, ad malum nil impellebat. Non habuit infir- mitatem ad malum, et habuit adjutorium ad bonum. Tunc sine errore ratio mitatem ad malum, et habuit adjutorium ad bonum. Tunc sine errore ratio judicare, et voluntas sine difficultate bonum appetere poterat. Post pecca- judicare, et voluntas sine difficultate bonum appetere poterat. Post pecca- tum vero ante reparationem gratiæ, premitur a concupiscentia et vincitur, tum vero ante reparationem gratiæ, premitur a concupiscentia et vincitur, et habet infirmitatem in malo, sed non habet gratiam in bono: et ideo pot- et habet infirmitatem in malo, sed non habet gratiam in bono: et ideo pot- est peccare, et non potest non peccare, etiam damnabiliter. Post repara- est peccare, et non potest non peccare, etiam damnabiliter. Post repara- tionem vero, ante confirmationem premitur a concupiscentia, sed non vin- tionem vero, ante confirmationem premitur a concupiscentia, sed non vin- citur et habet quidem infirmitatem in malo, sed gratiam in bono ut citur et habet quidem infirmitatem in malo, sed gratiam in bono ut possit peccare propter libertatem et infirmitatem, et possit non peccare ad possit peccare propter libertatem et infirmitatem, et possit non peccare ad mortem propter libertatem, et gratiam adjuvantem : nondum tamen habet mortem propter libertatem, et gratiam adjuvantem : nondum tamen habet posse omnino non peccare, vel non posse peccare, propter infirmitatem posse omnino non peccare, vel non posse peccare, propter infirmitatem nondum perfecte absorptam, et propter gratiam nondum plene consumma- nondum perfecte absorptam, et propter gratiam nondum plene consumma- tam. Post confirmationem vero infirmitate penitus consumpta, et gratia tam. Post confirmationem vero infirmitate penitus consumpta, et gratia consummata, nec vinci poterit, nec premi, et tunc habebit non posse pec- consummata, nec vinci poterit, nec premi, et tunc habebit non posse pec-

care. care.

: :

432 432

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

H. De corruptione liberi arbitrii per peccatum. H. De corruptione liberi arbitrii per peccatum.

: :

Unde manifestum est, quod præter alias pœnalitates pro peccato illo, Unde manifestum est, quod præter alias pœnalitates pro peccato illo, incurrit homo pœnam in corruptione et depressione liberi arbitrii. Per il- incurrit homo pœnam in corruptione et depressione liberi arbitrii. Per il- lud namque peccatum naturalia bona in ipso homine corrupta sunt, et lud namque peccatum naturalia bona in ipso homine corrupta sunt, et gratuita detracta. Hic est enim ille qui a latronibus vulneratus est et spo- gratuita detracta. Hic est enim ille qui a latronibus vulneratus est et spo- liatus. Vulneratus quidem in naturalibus bonis, quibus non est privatus, liatus. Vulneratus quidem in naturalibus bonis, quibus non est privatus, alioquin non posset fieri reparatio: spoliatus vero gratuitis, quæ per gra- alioquin non posset fieri reparatio: spoliatus vero gratuitis, quæ per gra- tiam naturalibus addita fuerant. Hæc sunt data optima, et dona perfecta: tiam naturalibus addita fuerant. Hæc sunt data optima, et dona perfecta: quorum alia sunt corrupta per peccatum, id est, naturalia: ut ingenium, quorum alia sunt corrupta per peccatum, id est, naturalia: ut ingenium, memoria, intellectus alia subtracta, id est, gratuita, quamquam et natu- memoria, intellectus alia subtracta, id est, gratuita, quamquam et natu- ralia ex gratia sint. Ad generalem Dei quippe gratiam pertinent. Sæpe ta- ralia ex gratia sint. Ad generalem Dei quippe gratiam pertinent. Sæpe ta- men hujusmodi fit distinctio, cum gratiæ vocabulum ad speciem, non ad men hujusmodi fit distinctio, cum gratiæ vocabulum ad speciem, non ad genus refertur. Corrupta est ergo libertas arbitrii per peccatum, et ex parte genus refertur. Corrupta est ergo libertas arbitrii per peccatum, et ex parte perdita. Unde Augustinus in Enchiridion Libero arbitrio male utens ho- perdita. Unde Augustinus in Enchiridion Libero arbitrio male utens ho- mo, et se perdidit, et ipsum. Cum enim libero arbitrio peccaretur, victore mo, et se perdidit, et ipsum. Cum enim libero arbitrio peccaretur, victore peccato amissum est et liberum arbitrium. A quo enim quis devictus est, peccato amissum est et liberum arbitrium. A quo enim quis devictus est, huic servus addictus est 2. Ecce liberum arbitrium dicit ³ hominem ami- huic servus addictus est 2. Ecce liberum arbitrium dicit ³ hominem ami- sisse non quia post peccatum non habuerit liberum arbitrium, sed quia sisse non quia post peccatum non habuerit liberum arbitrium, sed quia libertatem arbitrii perdidit: non quidem omnem, sed libertatem a miseria libertatem arbitrii perdidit: non quidem omnem, sed libertatem a miseria et a peccato. et a peccato.

: :

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

An est triplex libertas arbitrii ? et, An est triplex libertas arbitrii ? et, Utrum media est illa in qua potest ho- Utrum media est illa in qua potest ho- mo peccare, et non potest non peccare mo peccare, et non potest non peccare ante reparationem, etc.? ante reparationem, etc.?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, F, sub finem: « Media vero, in qua ibi, F, sub finem: « Media vero, in qua potest peccare, etc. » potest peccare, etc. »

1 Cf. Luc. x, 30. 1 Cf. Luc. x, 30.

2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30.

Secundum hoc enim videtur homini Secundum hoc enim videtur homini non esse imputandum : quia non esse imputandum : quia

1. De actuali peccato verum est, ut di- 1. De actuali peccato verum est, ut di- cunt Augustinus et Hieronymus, quod cunt Augustinus et Hieronymus, quod est adeo voluntarium, quod si non esset est adeo voluntarium, quod si non esset voluntarium, non esset peccatum : et si voluntarium, non esset peccatum : et si est voluntarium, non est necessarium, ut est voluntarium, non est necessarium, ut dicit Augustinus contra Tullium. Ergo dicit Augustinus contra Tullium. Ergo videtur, quod non sit necessarium eum videtur, quod non sit necessarium eum peccare ergo potest non peccare: ergo peccare ergo potest non peccare: ergo eum posse non peccare mortaliter est eum posse non peccare mortaliter est verum ergo ejus contradictoria falsa, verum ergo ejus contradictoria falsa, scilicet, non potest non peccare morta- scilicet, non potest non peccare morta- liter. liter.

3 Edit. J. Alleaume, dixit. 3 Edit. J. Alleaume, dixit.

Ed coutra. Ed coutra.

IN II SENTENT. DIST. XXV, H, ART. 6. IN II SENTENT. DIST. XXV, H, ART. 6.

2. Si dicas, quod hoc est per gratiam 2. Si dicas, quod hoc est per gratiam gratis datam, qua nullus homo caret. gratis datam, qua nullus homo caret. CONTRA hoc videtur esse quod dicit in CONTRA hoc videtur esse quod dicit in Littera: quia ipse dicit ante reparationem : Littera: quia ipse dicit ante reparationem : constat autem, quod non reparat nisi constat autem, quod non reparat nisi gratia gratum faciens, et non gratis data. gratia gratum faciens, et non gratis data.

3. Item, Intelligatur homo in solo libe- 3. Item, Intelligatur homo in solo libe- ro arbitrio et peccato mortali uno vel ro arbitrio et peccato mortali uno vel duobus, et tentetur de tertio: aut potest duobus, et tentetur de tertio: aut potest resistere, aut non. Si non : ergo necessa- resistere, aut non. Si non : ergo necessa- rio peccat ergo involuntarie : quia cui rio peccat ergo involuntarie : quia cui non possumus resistere, hujus causa non non possumus resistere, hujus causa non est in nobis et quod voluntarie agimus, est in nobis et quod voluntarie agimus, hujus nos causa sumus, et causa illius in hujus nos causa sumus, et causa illius in nobis est ergo illud opus est excusatum nobis est ergo illud opus est excusatum a toto : quia involuntarium per violen- a toto : quia involuntarium per violen- tiam est, cujus principium est in alio, ni- tiam est, cujus principium est in alio, ni- hil conferente vim passo, ut dicit Dama- hil conferente vim passo, ut dicit Dama- scenus. Cum igitur hoc sit falsum, ipse scenus. Cum igitur hoc sit falsum, ipse potest resistere, et non habet necesse potest resistere, et non habet necesse peccare mortaliter ante reparationem gra- peccare mortaliter ante reparationem gra- tiæ gratis datæ, vel gratum facientis. tiæ gratis datæ, vel gratum facientis.

SI AUTEM hoc concedatur, sunt in con- SI AUTEM hoc concedatur, sunt in con- trarium, ut videtur, dicta Sanctorum : trarium, ut videtur, dicta Sanctorum :

1. Sic enim dicit Christus, Joan. xv, 5: 1. Sic enim dicit Christus, Joan. xv, 5: Sine me nihil potestis facere. Ergo mul- Sine me nihil potestis facere. Ergo mul- to minus resistere tentationi sequentis to minus resistere tentationi sequentis peccati. peccati.

Item, Isa. xxvI, 12: Omnia opera no- Item, Isa. xxvI, 12: Omnia opera no- stra operatus es nobis, Domine. Ergo si- stra operatus es nobis, Domine. Ergo si- ne illo nihil operum possumus facere. ne illo nihil operum possumus facere.

Item, Exod. xiv, 14: Dominus pugna- Item, Exod. xiv, 14: Dominus pugna- bit pro vobis, et vos tacebitis. Ergo nulla bit pro vobis, et vos tacebitis. Ergo nulla est nostra pugna sine Domino, ut vide- est nostra pugna sine Domino, ut vide- tur. Et, Psal. xvII, 35: Qui docet manus tur. Et, Psal. xvII, 35: Qui docet manus meas ad prælium, etc. meas ad prælium, etc.

Item, Psal. LXVIII, 3: Infixus sum in Item, Psal. LXVIII, 3: Infixus sum in limo profundi, etc. Ergo homo post pri- limo profundi, etc. Ergo homo post pri- mum peccatum semper deorsum tendit: mum peccatum semper deorsum tendit: ergo stare de se non potest. ergo stare de se non potest.

2. Item, Gregorius: «Peccatum quod 2. Item, Gregorius: «Peccatum quod poenitentia non deletur, mox suo ponde- poenitentia non deletur, mox suo ponde- re ad aliud trahit. » Ergo videtur, quod re ad aliud trahit. » Ergo videtur, quod

necesse est ruere. necesse est ruere.

3. Item, Qui est in peccato, nihil ha- 3. Item, Qui est in peccato, nihil ha- bet sublevans, sed habet deprimens pec- bet sublevans, sed habet deprimens pec-

1 Joan. VIII, 38. 1 Joan. VIII, 38.

2 Cf. Matth. 1x, 12. 2 Cf. Matth. 1x, 12.

XXVII XXVII

433 433

catum ergo virtus deprimentis fortior catum ergo virtus deprimentis fortior est virtus autem fortior, præponderan- est virtus autem fortior, præponderan- do vincit ergo talem necesse est pec- do vincit ergo talem necesse est pec- care quotiescumque tentatur. care quotiescumque tentatur.

SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod nullus homo quamdiu est in via, destitu- nullus homo quamdiu est in via, destitu- tus est ab omni gratia adjuvante contra tus est ab omni gratia adjuvante contra peccatum semper enim habet aliquam peccatum semper enim habet aliquam influentiam divinæ bonitatis, vel in ti- influentiam divinæ bonitatis, vel in ti- more, vel spe informi, vel fide, vel ali- more, vel spe informi, vel fide, vel ali- quo tali sublevante se : et habet etiam quo tali sublevante se : et habet etiam extra, instigationem boni Angeli qui- extra, instigationem boni Angeli qui- bus potest resistere peccato. Si tamen bus potest resistere peccato. Si tamen ponatur habere solum liberum arbitrium, ponatur habere solum liberum arbitrium, videtur mihi, quod adhuc potest resistere videtur mihi, quod adhuc potest resistere tentationi. tentationi.

Ad hoc autem quod objicitur ex Litte- Ad hoc autem quod objicitur ex Litte- ra, dupliciter solvitur. Uno modo secun- ra, dupliciter solvitur. Uno modo secun- dum Augustinum contra Coelestium de dum Augustinum contra Coelestium de defensione gratiæ dicentem sic : « Si defensione gratiæ dicentem sic : « Si vos, inquit, Filius liberaverit, vere liberi vos, inquit, Filius liberaverit, vere liberi eritis. Victa enim vitio in quod cecidit eritis. Victa enim vitio in quod cecidit voluntate, caruit libertate natura. Hinc voluntate, caruit libertate natura. Hinc alia Scriptura dicit, A quo enim quis de- alia Scriptura dicit, A quo enim quis de- victus est, huic et servus addictus est. victus est, huic et servus addictus est. Sicut ergo non est opus sanis medicus, Sicut ergo non est opus sanis medicus, sed male habentibus 2 : ita non est opus sed male habentibus 2 : ita non est opus liberis liberator, sed servis, ut ei dicat liberis liberator, sed servis, ut ei dicat gratulatio libertatis : Salvam fecisti de gratulatio libertatis : Salvam fecisti de necessitatibus animam meam 3. Ipsa enim necessitatibus animam meam 3. Ipsa enim sanitas est vera libertas: quæ non periis- sanitas est vera libertas: quæ non periis- set, si bona permansisset voluntas. Quia set, si bona permansisset voluntas. Quia vero peccavit voluntas, secuta est pec- vero peccavit voluntas, secuta est pec- cantem peccatum habendi dura necessi- cantem peccatum habendi dura necessi- tas, donec tota sanetur infirmitas : et tas, donec tota sanetur infirmitas : et accipiatur tota libertas, in qua sicut ne- accipiatur tota libertas, in qua sicut ne- cesse est, permaneat beate vivendi volun- cesse est, permaneat beate vivendi volun- tas, ita ut sit etiam bene vivendi et num- tas, ita ut sit etiam bene vivendi et num- quam peccandi voluntaria felixque ne- quam peccandi voluntaria felixque ne- cessitas. » Ex hoc accipitur, quod sensus cessitas. » Ex hoc accipitur, quod sensus est Non potest non peccare, id est, non est Non potest non peccare, id est, non esse in peccato : et hoc plane verum est : esse in peccato : et hoc plane verum est : quia non liberatur a peccato nisi per quia non liberatur a peccato nisi per gratiam reparantem, quæ est gratia gratiam reparantem, quæ est gratia gratum faciens : quia homo est spiritus gratum faciens : quia homo est spiritus

. 3 Psal. xxx, 8: Salvasti de necessitatibus ani- . 3 Psal. xxx, 8: Salvasti de necessitatibus ani-

mam meam. mam meam.

28 28

Solutio. Solutio.

Ad object. 1 Ad object. 1

Adobject, 2 Adobject, 2

434 434

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vadens, et non rediens. Secundum An- vadens, et non rediens. Secundum An- selmum autem dicimur non posse quod selmum autem dicimur non posse quod difficulter et sine labore non possumus : difficulter et sine labore non possumus : et ideo dicitur hic non posse resistere et ideo dicitur hic non posse resistere peccato, vel non posse non peccare, peccato, vel non posse non peccare, quia difficile est stare infirmo quando quia difficile est stare infirmo quando tentatur. tentatur.

AD EA autem quæ objiciuntur in con- AD EA autem quæ objiciuntur in con- trarium, leve est respondere: quia au- trarium, leve est respondere: quia au- ctoritates non probant nec dicunt, quod ctoritates non probant nec dicunt, quod sine gratia non possit aliquis resistere, sine gratia non possit aliquis resistere, sed quod non potest sine Deo : et hoc sed quod non potest sine Deo : et hoc plane verum est: quia in Deo vivimus, plane verum est: quia in Deo vivimus, et movemur, et sumus et nisi ipse con- et movemur, et sumus et nisi ipse con- tinue contineat, et salvet, et moveat, ni- tinue contineat, et salvet, et moveat, ni- hil possumus esse et operari : sed hoc hil possumus esse et operari : sed hoc non ponit gratiam specialem. non ponit gratiam specialem.

AD ID autem quod objicitur de dicto AD ID autem quod objicitur de dicto Gregorii, dicendum, quod pondus dicit Gregorii, dicendum, quod pondus dicit inclinationem, et non necessitatem: et inclinationem, et non necessitatem: et hoc verum est. Quia vero inclinatio ultra hoc verum est. Quia vero inclinatio ultra libertatem voluntatis quæ est a coactione, libertatem voluntatis quæ est a coactione, crescere non potest, ideo non inducit ne- crescere non potest, ideo non inducit ne- cessitatem peccandi. cessitatem peccandi.

AD ID quod objicitur per rationem, Adobjed AD ID quod objicitur per rationem, Adobjed

dicendum quod non sequitur: quia ten- dicendum quod non sequitur: quia ten- tatio voluntatis numquam potest crescere tatio voluntatis numquam potest crescere ultra volitum, quia aliter voluntas non ultra volitum, quia aliter voluntas non esset libera a coactione: et ideo voluntas esset libera a coactione: et ideo voluntas semper volet averti ab ea, et non con- semper volet averti ab ea, et non con- sentire ei et ideo non est simile: quia sentire ei et ideo non est simile: quia bona natura quam dedit Deus, multo bona natura quam dedit Deus, multo potentior est in elevando, quam pecca- potentior est in elevando, quam pecca- tum in deprimendo. tum in deprimendo.