IN II SENTENT. DIST. XXIV, F. IN II SENTENT. DIST. XXIV, F.

405 405

F. De sensualitate. F. De sensualitate.

Est enim sensualitas quædam vis animæ inferior, ex qua est motus qui Est enim sensualitas quædam vis animæ inferior, ex qua est motus qui intenditur in corporis sensus, atque appetitus rerum ad corpus pertinen- intenditur in corporis sensus, atque appetitus rerum ad corpus pertinen- tium. Ratio vero vis animæ est superior, quæ (ut ita dicamus) duas habet tium. Ratio vero vis animæ est superior, quæ (ut ita dicamus) duas habet partes vel differentias, superiorem et inferiorem. Secundum superiorem partes vel differentias, superiorem et inferiorem. Secundum superiorem supernis conspiciendis vel consulendis intendit: secundum inferiorem ad supernis conspiciendis vel consulendis intendit: secundum inferiorem ad temporalium dispositionem prospicit. Quidquid ergo in anima nostra no- temporalium dispositionem prospicit. Quidquid ergo in anima nostra no- bis considerantibus occurrit quod non sit commune cum bestiis, ad ratio- bis considerantibus occurrit quod non sit commune cum bestiis, ad ratio- nem pertinet. Quod autem in ea reperis commune cum belluis, ad sensua- nem pertinet. Quod autem in ea reperis commune cum belluis, ad sensua- litatem pertinet. Et ubi nobis gradatim in consideratione partium animæ litatem pertinet. Et ubi nobis gradatim in consideratione partium animæ progredientibus, primum aliquid occurrit quod non est commune cum be- progredientibus, primum aliquid occurrit quod non est commune cum be- stiis, ibi incipit ratio. Hoc autem Augustinus docet in libro XII de Trinitale, stiis, ibi incipit ratio. Hoc autem Augustinus docet in libro XII de Trinitale, ita dicens: Videamus ubi sit quasi quoddam hominis exterioris interioris- ita dicens: Videamus ubi sit quasi quoddam hominis exterioris interioris- que confinium. Quidquid enim habemus in animo commune cum peco- que confinium. Quidquid enim habemus in animo commune cum peco- re, recte dicitur ad exteriorem hominem pertinere. Non enim solum cor- re, recte dicitur ad exteriorem hominem pertinere. Non enim solum cor- pus exterior homo deputabitur: sed adjuncta quadam vita sua, qua compa- pus exterior homo deputabitur: sed adjuncta quadam vita sua, qua compa- ges corporis et omnes sensus vigent, quibus instructus est ad exteriora ges corporis et omnes sensus vigent, quibus instructus est ad exteriora sentienda. Ascendentibus ergo introrsum quibusdam gradibus considera- sentienda. Ascendentibus ergo introrsum quibusdam gradibus considera- tionis per animæ partes, ubi incipit aliquid occurrere quod non sit nobis tionis per animæ partes, ubi incipit aliquid occurrere quod non sit nobis commune cum bestiis, ibi incipit ratio, ubi homo interior jam possit agno- commune cum bestiis, ibi incipit ratio, ubi homo interior jam possit agno- sci. Rationis autem pars superior æternis rationibus conspiciciendis vel sci. Rationis autem pars superior æternis rationibus conspiciciendis vel consulendis adhærescit, portio inferior ad temporalia gubernanda deflecti- consulendis adhærescit, portio inferior ad temporalia gubernanda deflecti- tur. Et illa rationis intentio qua contemplamur æterna, sapientiæ deputa- tur. Et illa rationis intentio qua contemplamur æterna, sapientiæ deputa- tur : illa vero qua bene utimur rebus temporalibus, scientiæ deputatur. tur : illa vero qua bene utimur rebus temporalibus, scientiæ deputatur. Cum vero disserimus de natura mentis humanæ, de una quadam re disse- Cum vero disserimus de natura mentis humanæ, de una quadam re disse- rimus, nec eam in hæc duo quæ commemoravimus, nisi per officia gemi- rimus, nec eam in hæc duo quæ commemoravimus, nisi per officia gemi- namus. Carnalis autem vel sensualis animæ motus, qui in corporis sensus namus. Carnalis autem vel sensualis animæ motus, qui in corporis sensus intenditur, nobis pecoribusque communis est: qui seclusus est a ratione intenditur, nobis pecoribusque communis est: qui seclusus est a ratione sapientiæ, rationi autem scientiæ vicinus est 2. sapientiæ, rationi autem scientiæ vicinus est 2.

1 Edit. J. Alleaume, conspicit. 1 Edit. J. Alleaume, conspicit.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 1. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 1.

406 406

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

Quid sit sensualitas ? et, Utrum nomi- Quid sit sensualitas ? et, Utrum nomi- net vim unam sive potentiam unam, net vim unam sive potentiam unam, aut plures ? aut plures ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, «Est enim sensualitas quædam ibi, «Est enim sensualitas quædam vis, etc. » vis, etc. »

Et quæruntur duo de sensualitate, sci- Et quæruntur duo de sensualitate, sci- licet quid sit? et, Utrum in ea possit esse licet quid sit? et, Utrum in ea possit esse peccatum ? peccatum ?

AD PRIMUM proceditur sic, supposita AD PRIMUM proceditur sic, supposita diffinitione Augustini quæ hic ponitur, diffinitione Augustini quæ hic ponitur, scilicet quod « sensualitas est quædam scilicet quod « sensualitas est quædam vis animæ inferior, ex qua est motus qui vis animæ inferior, ex qua est motus qui intenditur in corporis sensus. » Et aliam intenditur in corporis sensus. » Et aliam ponit, quod << est appetitus rerum ad ponit, quod << est appetitus rerum ad corpus pertinentium. »> corpus pertinentium. »>

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Vis animæ inferior ex qua est talis 1. Vis animæ inferior ex qua est talis motus, non est una vis: quia phantasia motus, non est una vis: quia phantasia secundum Philosophum sic movet, et secundum Philosophum sic movet, et etiam concupiscibilis, et irascibilis: ergo etiam concupiscibilis, et irascibilis: ergo male dicit vis. male dicit vis.

Item, In fine istius distinctionis dicit, Item, In fine istius distinctionis dicit, quod quandoque dicitur sensualitas infe- quod quandoque dicitur sensualitas infe- rior portio rationis quod temporalium rior portio rationis quod temporalium dispositioni intendit 1, scilicet inferiori- dispositioni intendit 1, scilicet inferiori- bus quæ etiam sunt sensibilia : ergo bus quæ etiam sunt sensibilia : ergo motus intendens in sensus est ex inferio- motus intendens in sensus est ex inferio- ri portione et ita erit sensualitas. ri portione et ita erit sensualitas.

2. Item, Ea de quibus est appetitus 2. Item, Ea de quibus est appetitus vel fuga sensibilis animæ, non semper vel fuga sensibilis animæ, non semper accipiuntur ex sensu, ut dicit Avicenna: accipiuntur ex sensu, ut dicit Avicenna: sed sunt intentiones boni vel mali, no- sed sunt intentiones boni vel mali, no- civi vel convenientis, quas elicit æstima- civi vel convenientis, quas elicit æstima- tiva, et non accipit eas a sensu ergo tiva, et non accipit eas a sensu ergo male dicitur, quod intenditur in sensus. male dicitur, quod intenditur in sensus.

non non

enim rerum ad corpus pertinentium enim rerum ad corpus pertinentium est unius vis, sed potius irascibilis, et est unius vis, sed potius irascibilis, et concupiscibilis: ergo male ponit illum concupiscibilis: ergo male ponit illum in sensualitate tamquam in vi una. in sensualitate tamquam in vi una.

SOLUTIO. Sine præjudicio videtur mihi, SOLUTIO. Sine præjudicio videtur mihi, quod sensualitas non nominet vim et quod sensualitas non nominet vim et potentiam unam, sed multas, scilicet om- potentiam unam, sed multas, scilicet om- nes illas in quibus perficitur motus ex nes illas in quibus perficitur motus ex sensuali apprehensione: ille autem per- sensuali apprehensione: ille autem per- ficitur duabus viis: potest enim incipere ficitur duabus viis: potest enim incipere a sensu accipienti, et communi compo- a sensu accipienti, et communi compo- nente unum sensibile cum altero, sicut nente unum sensibile cum altero, sicut incepit in muliere, sicut dicitur: Vidit incepit in muliere, sicut dicitur: Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, ad- ad vescendum, et pulchrum oculis, ad- spectuque delectabile 2. Scilicet ibi fuit spectuque delectabile 2. Scilicet ibi fuit sensus communis componens visibile sensus communis componens visibile cum gustabili. Deinde sequitur actus cum gustabili. Deinde sequitur actus phantasiæ practice componentis et divi- phantasiæ practice componentis et divi- dentis acceptum a sensu, secundum com- dentis acceptum a sensu, secundum com- positionem ex qua elici possunt inten- positionem ex qua elici possunt inten- tiones boni et mali, convenientis et non tiones boni et mali, convenientis et non convenientis, sive nocivi vel amici. Et convenientis, sive nocivi vel amici. Et deinde æstimativa informata illis inten- deinde æstimativa informata illis inten- tionibus, et instigans ad motum vel fu- tionibus, et instigans ad motum vel fu- gam. Et deinde sequitur affluentia deși- gam. Et deinde sequitur affluentia deși- derii quod est potentia communis: et derii quod est potentia communis: et habet duas partes, scilicet concupiscibile habet duas partes, scilicet concupiscibile et irascibile, et affluit per concupiscen- et irascibile, et affluit per concupiscen- tiam in delectabile, per iram autem in- tiam in delectabile, per iram autem in- surgit contra nocivum. Et deinde est ta- surgit contra nocivum. Et deinde est ta- ctus delectabilis in anima per delectatio- ctus delectabilis in anima per delectatio- nem et ibi completur motus sensuali- nem et ibi completur motus sensuali- tatis unde etiam ab illo denominatur, tatis unde etiam ab illo denominatur, quia sentit conjunctionem delectabilis quia sentit conjunctionem delectabilis sensibilis. sensibilis.

Alius modus inceptionis est a memo- Alius modus inceptionis est a memo- ria quæ (sicut dicit Commentator super ria quæ (sicut dicit Commentator super lib. de Anima) facit stare per reflexio- lib. de Anima) facit stare per reflexio- nem singulare ante sensum: et in pro- nem singulare ante sensum: et in pro- gressu nulla est variatio. gressu nulla est variatio.

Et videtur mihi, quod sensualitas no- Et videtur mihi, quod sensualitas no- minet animam sensibilem in omnibus minet animam sensibilem in omnibus his viribus motivis. Necesse est enim, his viribus motivis. Necesse est enim, quod in omni motu fiat nuntiatio per quod in omni motu fiat nuntiatio per ITEM, contra secundam : Appetitus apprehensionem, quæ incipit a sensu, ITEM, contra secundam : Appetitus apprehensionem, quæ incipit a sensu,

1 Vide in fine istius distinctionis, cap. L. 1 Vide in fine istius distinctionis, cap. L.

2 Genes. III, 6. 2 Genes. III, 6.

d 1. d 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad secun- Ad secun- Ham diffini- Ham diffini- tionem. tionem.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 9. IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 9.

vel a memoria: et postea decurrit illa vel a memoria: et postea decurrit illa via quam diximus: sed tamen principa- via quam diximus: sed tamen principa- liter ultimum complens est tactus, vel liter ultimum complens est tactus, vel conjunctio sensibilis delectabiliter in conjunctio sensibilis delectabiliter in sensu interioris delectationis. sensu interioris delectationis.

AD ID ergo quod primo objicitur, di- AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod Augustinus in libro XII cendum quod Augustinus in libro XII de Trinitate, unde trahuntur illa, non de Trinitate, unde trahuntur illa, non agit de potentiis animæ ex intentione: et agit de potentiis animæ ex intentione: et ideo vocat vim in qua completur tota ideo vocat vim in qua completur tota vis illius motus qui est ex parte pecori- vis illius motus qui est ex parte pecori- næ naturæ 1 næ naturæ 1 : et ab illa natura dicitur : et ab illa natura dicitur vis una, et non a ratione unius poten- vis una, et non a ratione unius poten- tiæ. tiæ.

AD ALIUD dicendum, quod accipi ex AD ALIUD dicendum, quod accipi ex sensu dicitur dupliciter, scilicet ex obje- sensu dicitur dupliciter, scilicet ex obje- cto proprio et sic intentiones non acci- cto proprio et sic intentiones non acci- piuntur ex sensu, ut dicit Avicenna : quia piuntur ex sensu, ut dicit Avicenna : quia intentio boni vel mali ut nunc, non est intentio boni vel mali ut nunc, non est proprium sensibile alicujus sensus. Pot- proprium sensibile alicujus sensus. Pot- est etiam dici ex sensu accipi, quod elici- est etiam dici ex sensu accipi, quod elici- tur ex sensibilium compositione vel di- tur ex sensibilium compositione vel di- visione, et non separatur ab appenditiis visione, et non separatur ab appenditiis materiæ quæ facit particulare: et sic in- materiæ quæ facit particulare: et sic in- tentiones boni vel mali ut nunc, acci- tentiones boni vel mali ut nunc, acci- piuntur ex sensu : et sic secundum Au- piuntur ex sensu : et sic secundum Au- gustinum, sensualitas intenditur in quin- gustinum, sensualitas intenditur in quin- que corporis sensus. que corporis sensus.

AD ALIUD patet solutio per antedicta. AD ALIUD patet solutio per antedicta. Multa autem de ista materia et se- Multa autem de ista materia et se- quenti articulo invenies in alia Summa, quenti articulo invenies in alia Summa, quæstione de tentationibus, et viribus quæstione de tentationibus, et viribus animæ motivis ¹. animæ motivis ¹.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Utrum in sensualitate possit esse Utrum in sensualitate possit esse peccatum ? peccatum ?

Secundo quæritur, Utrum in sensuali- Secundo quæritur, Utrum in sensuali- tate possit esse peccatum ? tate possit esse peccatum ?

1, 1,

Et videtur quod non : quia Et videtur quod non : quia

1 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XII de Trinitate, cap. 1 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. XII de Trinitate, cap.

407 407

1. Pecoribus non inest peccatum : sen- 1. Pecoribus non inest peccatum : sen- sualitas autem nobis communis est cum sualitas autem nobis communis est cum pecore ergo in sensualitate non potest pecore ergo in sensualitate non potest esse peccatum. esse peccatum.

: :

2. Item, Dicit Augustinus, quod omne 2. Item, Dicit Augustinus, quod omne peccatum est in ratione. peccatum est in ratione.

Item, Dicit in Littera, et infra habebi- Item, Dicit in Littera, et infra habebi- tur, quod sensualitas a natura rationis tur, quod sensualitas a natura rationis seclusa est ergo in sensualitate pecca- seclusa est ergo in sensualitate pecca-

tum non est. tum non est.

3. Item, Oppositorum est potentia 3. Item, Oppositorum est potentia una virtus et peccatum sunt opposita : una virtus et peccatum sunt opposita : ergo potentia ipsorum in qua habent ergo potentia ipsorum in qua habent esse, est una: sed virtus numquam ha- esse, est una: sed virtus numquam ha- bet esse in sensualitate: ergo nec pecca- bet esse in sensualitate: ergo nec pecca- tum, ut videtur. tum, ut videtur.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Primi motus sunt peccata, ut dicit 1. Primi motus sunt peccata, ut dicit ibi Augustinus. Et primi motus sunt in ibi Augustinus. Et primi motus sunt in sensualitate ergo peccatum est in sen- sensualitate ergo peccatum est in sen- sualitate. sualitate.

2. Item, Motus primus in genere pec- 2. Item, Motus primus in genere pec- cati dicitur respectu secundi: secundus cati dicitur respectu secundi: secundus autem in muliere peccatum est : ergo et autem in muliere peccatum est : ergo et primus in serpente : quia non est primus primus in serpente : quia non est primus in genere peccati, qui non est pecca- in genere peccati, qui non est pecca-

tum. tum.

SOLUTIO. Sine præjudicio dicendum, SOLUTIO. Sine præjudicio dicendum, quod in sensualitate est peccatum quod quod in sensualitate est peccatum quod vocatur primus motus, qui secundum vocatur primus motus, qui secundum Augustinum, peccatum levissimum est. Augustinum, peccatum levissimum est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet nobis secundum substantiam communis nobis secundum substantiam communis sit sensualitas cum pecore, tamen habet sit sensualitas cum pecore, tamen habet in homine ordinem et compositionem ad in homine ordinem et compositionem ad rationem, quem non habet in pecore, et rationem, quem non habet in pecore, et ex illo ordine habet, quod potest esse ex illo ordine habet, quod potest esse subjectum peccati venialis in quantum subjectum peccati venialis in quantum corrupta est. corrupta est.

AD ALIUD dicendum, quod omne pec- AD ALIUD dicendum, quod omne pec- catum est in ratione, non sicut in subje- catum est in ratione, non sicut in subje- cto, sed sicut in causa: quia quod etiam cto, sed sicut in causa: quia quod etiam veniale est in sensualitate, hoc ipsum veniale est in sensualitate, hoc ipsum causatur ex hoc quod ordinatur et unitur causatur ex hoc quod ordinatur et unitur rationi. rationi.

2 Cf. II P. Summa theol. B. Alberti, Q. 92, 2 Cf. II P. Summa theol. B. Alberti, Q. 92, membr. 1, 2, 3 et 4; et Q. 69. membr. 1, 2, 3 et 4; et Q. 69.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

408 408

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod veniale le- AD ALIUD dicendum, quod veniale le- vissimum peccatum non habet opposi- vissimum peccatum non habet opposi- tionem ad virtutem, sed potius morta- tionem ad virtutem, sed potius morta- le et ideo cum virtute manet, quia non le et ideo cum virtute manet, quia non attingit eamdem partem et ideo non attingit eamdem partem et ideo non oportet, quod sensualitas sit subjectum oportet, quod sensualitas sit subjectum virtutis, si est subjectum hujus peccati. virtutis, si est subjectum hujus peccati.

Nota tamen, quod in sensibili anima Nota tamen, quod in sensibili anima sunt quædam partes secundum Philoso- sunt quædam partes secundum Philoso- phum in fine primi Ethicorum, partici- phum in fine primi Ethicorum, partici- pantes aliqualiter rationem, concupisci- pantes aliqualiter rationem, concupisci- bilis, et irascibilis: et istæ secundum bilis, et irascibilis: et istæ secundum hoc quod participant aliqualiter ratio- hoc quod participant aliqualiter ratio- nem, elevantur supra posse sensualitatis, nem, elevantur supra posse sensualitatis, et efficiuntur subjecta virtutis et vitii. et efficiuntur subjecta virtutis et vitii. De hoc iterum quære alibi in assignatis De hoc iterum quære alibi in assignatis locis 1. locis 1.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

Quid est ratio divisa in duas partes, Quid est ratio divisa in duas partes, utrum scilicet sit potentia una, vel utrum scilicet sit potentia una, vel plures? plures?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, E, « Ratio vero vis animæ est supe- ibi, E, « Ratio vero vis animæ est supe- rior, etc. » rior, etc. »

Et quæruntur quinque, Primo, Quid Et quæruntur quinque, Primo, Quid sit ratio divisa in duas partes, utrum po- sit ratio divisa in duas partes, utrum po- tentia una, vel plures? tentia una, vel plures?

Secundo, Per quid distinguantur supe- Secundo, Per quid distinguantur supe- rior et inferior? rior et inferior?

Tertio, de inferiori. Tertio, de inferiori.

Quarto, de superiori. Quarto, de superiori.

Et quinto, Qualiter superior debet re- Et quinto, Qualiter superior debet re- gere inferiorem ? gere inferiorem ?

AD PRIMUM Sic proceditur : AD PRIMUM Sic proceditur :

1. Dicit Augustinus, quod est vis ani- 1. Dicit Augustinus, quod est vis ani- mæ superior: ergo est vis una, et non mæ superior: ergo est vis una, et non plures. plures.

2. Item, Ratio ponitur in diffinitione 2. Item, Ratio ponitur in diffinitione liberi arbitrii cum voluntate : ergo sicut liberi arbitrii cum voluntate : ergo sicut

1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti. Q. 92, 1 Cf. II P. Summæ theol. B. Alberti. Q. 92,

voluntas est vis una, ita et ratio, ut vi- voluntas est vis una, ita et ratio, ut vi- detur. detur.

CONTRA: CONTRA:

1. Vis illa quæcumque est, ab Augu- 1. Vis illa quæcumque est, ab Augu- stino vocatur multis nominibus, scilicet stino vocatur multis nominibus, scilicet intellectus, et ratio superior, et appeti- intellectus, et ratio superior, et appeti- tus. Item, sapientiæ ratio. Et inferiorem tus. Item, sapientiæ ratio. Et inferiorem vocat multis nominibus, scilicet actio- vocat multis nominibus, scilicet actio- nem, rationem scientiæ, mulierem. Con- nem, rationem scientiæ, mulierem. Con- stat autem, quod non omnia hæc dicunt stat autem, quod non omnia hæc dicunt actum unius vis sive potentiæ : ergo vi- actum unius vis sive potentiæ : ergo vi- detur, quod non supponat vim unam. detur, quod non supponat vim unam.

2. Item, Ipse dicit, quod « superior con- 2. Item, Ipse dicit, quod « superior con- templandis æternis inhærescit : » contem- templandis æternis inhærescit : » contem- plari autem speculationis practica est, plari autem speculationis practica est, et inhærescere est voluntatis et compla- et inhærescere est voluntatis et compla- citi ergo nominat superiorem non so- citi ergo nominat superiorem non so- lum rationem, sed etiam voluntatem. lum rationem, sed etiam voluntatem.

3. Item habetur de inferiori: quia 3. Item habetur de inferiori: quia inferior ratiocinatur de inferioribus, et inferior ratiocinatur de inferioribus, et agit, ut dicit in Littera: et hæc sunt ra- agit, ut dicit in Littera: et hæc sunt ra- tionis, et voluntatis. tionis, et voluntatis.

4. Item, Mulier et vir comederunt : 4. Item, Mulier et vir comederunt : ergo gustaverunt illicitum: hoc autem ergo gustaverunt illicitum: hoc autem fit per assensum voluntatis : ergo neu- fit per assensum voluntatis : ergo neu- tra illarum partium separatur a volun- tra illarum partium separatur a volun-

tate. tate.

Sed com Sed com

SOLUTIO. Sine præjudicio videtur mi- Soluti SOLUTIO. Sine præjudicio videtur mi- Soluti hi esse concedendum, quod ratio quæ hi esse concedendum, quod ratio quæ hic dividitur ab Augustino, dicit totum hic dividitur ab Augustino, dicit totum quo perficitur motus ex parte animæ ra- quo perficitur motus ex parte animæ ra- tionalis secundum rationem practicam et tionalis secundum rationem practicam et appetitum voluntatis, sed tamen princi- appetitum voluntatis, sed tamen princi- paliter quoad rationem practicam: sic- paliter quoad rationem practicam: sic- ut etiam dictum est de sensualitate. ut etiam dictum est de sensualitate.

NEC cogit prima objectio : quia in loco NEC cogit prima objectio : quia in loco illo Augustinus de distinctione virium illo Augustinus de distinctione virium animæ agere non intendit : et ideo vocat animæ agere non intendit : et ideo vocat vim communiter id in quo est vis ad vim communiter id in quo est vis ad motum bonum vel malum: et hoc non motum bonum vel malum: et hoc non est unum. est unum.

Ad 1.| Ad 1.|

AD ALIUD diceendum, quod quando Ad 2. AD ALIUD diceendum, quod quando Ad 2. ponitur in diffinitione liberi arbitrii, ponitur in diffinitione liberi arbitrii, tunc ponitur cum voluntate : et tunc est tunc ponitur cum voluntate : et tunc est e diverso divisa: intelligitur tamen com- e diverso divisa: intelligitur tamen com- muniter ad superius et inferius. Sed Au- muniter ad superius et inferius. Sed Au-

membr. 2 et 3. membr. 2 et 3.

led contra. led contra.

Solutio. Solutio.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 11 ET 12. IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 11 ET 12.

gustinus hic non videtur hoc attendere, gustinus hic non videtur hoc attendere, nisi forte principaliter : quia officium nisi forte principaliter : quia officium hujus duplicis conversionis primo est in hujus duplicis conversionis primo est in ratione, et in voluntate est sicut se- ratione, et in voluntate est sicut se- quente decretum rationis. quente decretum rationis.

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

Penes quid differunt illæ duæ portio- Penes quid differunt illæ duæ portio-

nes, superior et inferior? nes, superior et inferior?

Secundo quæritur, Penes quid distin- Secundo quæritur, Penes quid distin- guuntur illæ portiones? guuntur illæ portiones?

ergo non ergo non

Et videtur, quod penes objecta: quia Et videtur, quod penes objecta: quia 1. Superius et inferius, æternum et 1. Superius et inferius, æternum et temporale, non habent rationem unam : temporale, non habent rationem unam : movent secundum rationem movent secundum rationem unam, sed superior movetur ab æternis, unam, sed superior movetur ab æternis, et inferior a temporalibus : ergo non et inferior a temporalibus : ergo non sunt potentia una, sed distinctæ per ob- sunt potentia una, sed distinctæ per ob- jecta. jecta.

2. Item, Minus differunt temporale et 2. Item, Minus differunt temporale et temporale, quam temporale et æternum : temporale, quam temporale et æternum : sed temporale et temporale quandoque sed temporale et temporale quandoque constituunt potentias plures : ergo mul- constituunt potentias plures : ergo mul- to magis temporale et æternum. to magis temporale et æternum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Regens et exsequens necesse est 1. Regens et exsequens necesse est quod respiciant ad idem : quia regens in quod respiciant ad idem : quia regens in nullo regit, nisi in eodem quod exsequens nullo regit, nisi in eodem quod exsequens exsequitur superior autem est regens, exsequitur superior autem est regens, et inferior exsequens : ergo necesse est, et inferior exsequens : ergo necesse est, quod ambæ respiciant idem, scilicet quod ambæ respiciant idem, scilicet temporalem actum in quo regit superior, temporalem actum in quo regit superior, et operatur inferior vel disponit. et operatur inferior vel disponit.

2. Item, In Littera dicit, quod cum 2. Item, In Littera dicit, quod cum disserimus de utraque parte mentis hu- disserimus de utraque parte mentis hu- manæ, de una quadam re disserimus, manæ, de una quadam re disserimus, nec eam nisi per officia geminamus. Er- nec eam nisi per officia geminamus. Er- go non disserunt secundum rem quæ go non disserunt secundum rem quæ sit potentia: ergo sunt potentia una. sit potentia: ergo sunt potentia una.

SOLUTIO. Puto dicendum esse, quod SOLUTIO. Puto dicendum esse, quod sunt potentia una, sicut ultimo proba- sunt potentia una, sicut ultimo proba-

409 409

tur, et non distinguuntur nisi per habi- tur, et non distinguuntur nisi per habi- tus et officia habitus enim superioris tus et officia habitus enim superioris est regula divinæ justitiæ, quæ attenditur est regula divinæ justitiæ, quæ attenditur in operabilibus penes licitum ex præcep- in operabilibus penes licitum ex præcep- to Dei, vel non licitum, vel expediens ad to Dei, vel non licitum, vel expediens ad morum vel fidei ædificationem, vel non morum vel fidei ædificationem, vel non expediens, vel secundum quod facit sin- expediens, vel secundum quod facit sin- ceram conscientiam vel non quia tales ceram conscientiam vel non quia tales rationes sunt divinæ. Habitus autem in- rationes sunt divinæ. Habitus autem in- ferioris attenditur penes turpe vel pul- ferioris attenditur penes turpe vel pul- chrum, sive honestum civibus vel non chrum, sive honestum civibus vel non honestum, appropinquans medio virtutis honestum, appropinquans medio virtutis vel non appropinquans: quia tales ra- vel non appropinquans: quia tales ra- tiones humanæ sunt, et ambæ rationes, tiones humanæ sunt, et ambæ rationes, humanæ scilicet et divinæ, sunt respi- humanæ scilicet et divinæ, sunt respi- cientes ad eadem operabilia: et ideo cientes ad eadem operabilia: et ideo dispartiuntur in officio regiminis et recti dispartiuntur in officio regiminis et recti per habitus istos: sed idem habent opus per habitus istos: sed idem habent opus et objectum, licet non eamdem rationem et objectum, licet non eamdem rationem operis attendant quia hoc contingit operis attendant quia hoc contingit quod unum et idem opus habet diversas quod unum et idem opus habet diversas regulas, quarum una sub alia est, et regulas, quarum una sub alia est, et imitans aliam: sicut etiam Jurisperiti imitans aliam: sicut etiam Jurisperiti dicunt, quod leges Imperatorum non de- dicunt, quod leges Imperatorum non de- dignantur sacros canones imitari. dignantur sacros canones imitari.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod su- AD PRIMUM ergo dicendum, quod su- perius ut superius in ratione increati perius ut superius in ratione increati non movet potentiam, sed potius in ra- non movet potentiam, sed potius in ra- tione regulæ inferioris et ideo non va- tione regulæ inferioris et ideo non va- let objectio. let objectio.

AD ALIUD dicendum, quod minus dif- AD ALIUD dicendum, quod minus dif- ferunt secundum naturam, sed quando- ferunt secundum naturam, sed quando- que multo plus differunt in ratione mo- que multo plus differunt in ratione mo- vendi quia æternum et temporale vendi quia æternum et temporale movere possunt ad idem et tunc attin- movere possunt ad idem et tunc attin- gunt se sicut regens et rectum. gunt se sicut regens et rectum.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

Utrum contingat portionem superiorem Utrum contingat portionem superiorem peccare venialiter tantum, aut veniali- peccare venialiter tantum, aut veniali- ter et mortaliter simul? ter et mortaliter simul?

Tertio quæritur de superiori parti- Tertio quæritur de superiori parti- tione, Utrum ipsam contingat errare? tione, Utrum ipsam contingat errare?

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

410 410

Sed contra. Sed contra.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et videtur quod non : quia Et videtur quod non : quia

1. Cujus officium proprium est semper 1. Cujus officium proprium est semper in æternis inhærere, illud non contingit in æternis inhærere, illud non contingit errare superioris autem portionis est errare superioris autem portionis est hoc officium ergo superiorem portio- hoc officium ergo superiorem portio- nem non contingit errare. nem non contingit errare.

2. Item, In anima est pars perpetuæ 2. Item, In anima est pars perpetuæ perversitatis, ut sensualitas, quæ num- perversitatis, ut sensualitas, quæ num- quam in hac vita ita sanatur quin appe- quam in hac vita ita sanatur quin appe- tat illicitum quia ipsa est caro quæ tat illicitum quia ipsa est caro quæ concupiscit adversus spiritum. concupiscit adversus spiritum.

3. Item, Est in anima pars, quæ potest 3. Item, Est in anima pars, quæ potest errare et dirigi, ut mulier, sive inferior errare et dirigi, ut mulier, sive inferior portio ergo ad complementum divisio- portio ergo ad complementum divisio- nis videtur, quod sit superior pars, quæ nis videtur, quod sit superior pars, quæ numquam possit errare. numquam possit errare.

4. Item, Regulam non contingit cur- 4. Item, Regulam non contingit cur- vari, manente specie regiminis: superior vari, manente specie regiminis: superior autem portio est prima regula regiminis autem portio est prima regula regiminis mulieris ergo si ipsa incurvatur, nulla mulieris ergo si ipsa incurvatur, nulla species manet regiminis. PROBATIO pri- species manet regiminis. PROBATIO pri- mæ est, quia non est species regiminis mæ est, quia non est species regiminis nisi ad normam regulæ. SECUNDA autem nisi ad normam regulæ. SECUNDA autem supponitur ex Littera, ubi dicit, quod supponitur ex Littera, ubi dicit, quod « viri est regere mulierem. » « viri est regere mulierem. »

SED CONTRA hoc est quod dicitur in SED CONTRA hoc est quod dicitur in Littera, quod vir quandoque comedit Littera, quod vir quandoque comedit cum muliere. cum muliere.

SED TUNC ulterius quæritur, Si hoc de- SED TUNC ulterius quæritur, Si hoc de- tur, quod vir peccat, utrum contingat tur, quod vir peccat, utrum contingat ipsum peccare venialiter et mortaliter, ipsum peccare venialiter et mortaliter, vel mortaliter tantum ? vel mortaliter tantum ?

Videtur, quod mortaliter tantum : quia Videtur, quod mortaliter tantum : quia 1. In serpente est veniale peccatum 1. In serpente est veniale peccatum tantum, in muliere autem veniale et tantum, in muliere autem veniale et mortale ergo cum non remaneat nisi mortale ergo cum non remaneat nisi tertium membrum, in viro erit mortale tertium membrum, in viro erit mortale tantum non enim potest esse quartum, tantum non enim potest esse quartum, quod sit peccatum, et quod nec sit ve- quod sit peccatum, et quod nec sit ve- niale, nec mortale. niale, nec mortale.

2. Item, Nihil est avertens ab æternis 2. Item, Nihil est avertens ab æternis rationibus et incommutabilibus, nisi rationibus et incommutabilibus, nisi mortale vir autem non peccat, nisi per mortale vir autem non peccat, nisi per aversionem ab illis : ergo non peccat aversionem ab illis : ergo non peccat nisi mortaliter. nisi mortaliter.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Ponatur, quod aliquis moveatur levi Ponatur, quod aliquis moveatur levi motu surreptionis inanis gloriæ de scien- motu surreptionis inanis gloriæ de scien-

tia vel sanctitate: constat, quod iste tia vel sanctitate: constat, quod iste motus non est peccatum mortale. Cum motus non est peccatum mortale. Cum autem nullum habeat objectum in sen- autem nullum habeat objectum in sen- su, nec sit aliquid sensibili conjunctum, su, nec sit aliquid sensibili conjunctum, non potest esse sensualitatis: nec est in- non potest esse sensualitatis: nec est in- ferioris portionis rationis, quia illius est ferioris portionis rationis, quia illius est disponere temporalia: ergo est in supe- disponere temporalia: ergo est in supe- ergo superior portio potest pec- ergo superior portio potest pec-

riori riori

care venialiter. care venialiter.

SOLUTIO. Dicendum, quod superior SOLUTIO. Dicendum, quod superior portio potest venialiter peccare, et mor- portio potest venialiter peccare, et mor-

taliter. taliter.

Solut Solut

AD PRIMUM ergo dicendum, quod op- Ad AD PRIMUM ergo dicendum, quod op- Ad positorum semper est potentia una : et positorum semper est potentia una : et ideo potentiæ cujus actus et officium est ideo potentiæ cujus actus et officium est converti in æternas rationes modo supra. converti in æternas rationes modo supra. dicto, illius etiam est converti ad ratio- dicto, illius etiam est converti ad ratio- nes illis contrarias, ut peccatum, et de- nes illis contrarias, ut peccatum, et de- meritum, et illicitum, et hujusmodi. Sed meritum, et illicitum, et hujusmodi. Sed verum est, quod non peccatur nisi ad verum est, quod non peccatur nisi ad optimum: quia illud est finis, et deno- optimum: quia illud est finis, et deno- minatio datur a fine, et diffinitio respicit minatio datur a fine, et diffinitio respicit nomen et ideo officium etiam respicit nomen et ideo officium etiam respicit finem, quia diffinitio est per officium et finem, quia diffinitio est per officium et actum. Unde licet superioris portionis actum. Unde licet superioris portionis semper sit converti ad rationes æternas: semper sit converti ad rationes æternas: non tamen convertitur semper, sed non tamen convertitur semper, sed quandoque avertitur ab illis. quandoque avertitur ab illis.

AD ALIUD dicendum, quod in statu viæ Ad? AD ALIUD dicendum, quod in statu viæ Ad? et meriti non potest esse talis corruptio : et meriti non potest esse talis corruptio : quia illa contrariaretur possibilitati con- quia illa contrariaretur possibilitati con- versionis ad Deum : sed corruptio ad versionis ad Deum : sed corruptio ad veniale non contrariatur, et ideo illa est veniale non contrariatur, et ideo illa est in anima. Et per hoc patet solutio ad in anima. Et per hoc patet solutio ad sequens. sequens.

AD ALIUD dicendum, quod superior Add AD ALIUD dicendum, quod superior Add portio est regens et non regula: regula portio est regens et non regula: regula enim est justitiæ divinæ ratio: et illa enim est justitiæ divinæ ratio: et illa non corrumpitur et etiam quando aver- non corrumpitur et etiam quando aver- sio facta est per rationem, manet possi- sio facta est per rationem, manet possi- bilitas ad gratiam et conversionis ad re- bilitas ad gratiam et conversionis ad re- gulam et ideo corrupta superiori parte, gulam et ideo corrupta superiori parte, adhuc manet species regiminis. adhuc manet species regiminis.

AD ID quod ulterius quæritur, meo ju- Ad qui AD ID quod ulterius quæritur, meo ju- Ad qui dicio dici debet, quod potest peccare ve- dicio dici debet, quod potest peccare ve- nialiter et tamen bene concedo, quod nialiter et tamen bene concedo, quod potestas peccandi venialiter est a corrup- potestas peccandi venialiter est a corrup-

C C

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

idem. idem.

quæst 1. quæst 1.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 13. IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 13.

tione sensualitatis: sed hæc corruptio tione sensualitatis: sed hæc corruptio duplex est, scilicet quæ est sensualitatis duplex est, scilicet quæ est sensualitatis ut subjecti et cause, sicut illa quæ est ut subjecti et cause, sicut illa quæ est in viribus inferioribus conjunctis carnis, in viribus inferioribus conjunctis carnis, et illa quæ est sensualitatis ut causæ et et illa quæ est sensualitatis ut causæ et non subjecti, et illa diffusa est in omni- non subjecti, et illa diffusa est in omni- bus viribus animæ rationalis propter bus viribus animæ rationalis propter corruptionem ad colligantiam carnis et corruptionem ad colligantiam carnis et ex illa corruptione procedit instinctus in ex illa corruptione procedit instinctus in superiori portione, et in aliis quibusdam superiori portione, et in aliis quibusdam partibus animæ spiritualium peccato- partibus animæ spiritualium peccato- rum, ut cujusdam inanis gloriæ et super- rum, ut cujusdam inanis gloriæ et super- biæ et infidelitatis, quæ nec ex habitu biæ et infidelitatis, quæ nec ex habitu nec ex deliberatione procedunt. nec ex deliberatione procedunt.

ET PER HOC patet solutio ad primum : ET PER HOC patet solutio ad primum : quia illud peccatum est a serpente ut a quia illud peccatum est a serpente ut a causa, non tamen est in eo ut in subje- causa, non tamen est in eo ut in subje- cto. cto.

AD ALIUD dicendum, quod hoc verum AD ALIUD dicendum, quod hoc verum est quod non avertit nisi mortale pecca- est quod non avertit nisi mortale pecca- tum actuali vel habituali aversione: sed tum actuali vel habituali aversione: sed aliquid potest disponere ad aversionem, aliquid potest disponere ad aversionem, ut veniale. ut veniale.

AD ALIUD dicendum, quod mortale AD ALIUD dicendum, quod mortale peccatum viri corrumpit totum ordinem peccatum viri corrumpit totum ordinem secundum actum, sed non veniale. secundum actum, sed non veniale.

ARTICULUS XIII. ARTICULUS XIII.

Utrum mulier potest comedere sine vi- Utrum mulier potest comedere sine vi- ro? et, Quid intelligitur per virum, ro? et, Quid intelligitur per virum, et quid per mulierem ? et, Utrum mu- et quid per mulierem ? et, Utrum mu- lier habeat aliquem consensum, aut lier habeat aliquem consensum, aut solum vir? et, Quæ est delectatio mo- solum vir? et, Quæ est delectatio mo- rosa? rosa?

Quarto, Quæritur de muliere, sive in- Quarto, Quæritur de muliere, sive in- feriori patre rationis. Et quæritur, feriori patre rationis. Et quæritur, Utrum ipsa potest comedere sine viro? Utrum ipsa potest comedere sine viro?

Et videtur, quod sic: quia delectari Et videtur, quod sic: quia delectari potest cogitatio sine consensu: consen- potest cogitatio sine consensu: consen- sus autem viri est : ergo comestio potest sus autem viri est : ergo comestio potest esse in muliere sine viro. esse in muliere sine viro.

ITEM, Serpens delectatur in illicito ITEM, Serpens delectatur in illicito

411. 411.

carnis, mulier in eodem : quæ est diffe- carnis, mulier in eodem : quæ est diffe- rentia, vel qualiter cognoscitur, quod rentia, vel qualiter cognoscitur, quod mulier comedit? mulier comedit?

Videtur, quod nulla: quia idem est Videtur, quod nulla: quia idem est delectabile, et ad idem ordinatum, scili- delectabile, et ad idem ordinatum, scili- cet ad concupiscentiam carnis secundum cet ad concupiscentiam carnis secundum consensum: ergo in nullo est differentia. consensum: ergo in nullo est differentia.

Si dicas, quod mulier per rationem Si dicas, quod mulier per rationem componit et dividit formas, quod non componit et dividit formas, quod non facit sensualitas nobis communis cum facit sensualitas nobis communis cum bestiis. CONTRA: Sensualitas componit bestiis. CONTRA: Sensualitas componit et dividit, et elicit intentiones amici vel et dividit, et elicit intentiones amici vel nocivi etiam in bestiis: quia aliter ovis nocivi etiam in bestiis: quia aliter ovis numquam fugeret lupum, et sequeretur numquam fugeret lupum, et sequeretur pastorem, vel canem. pastorem, vel canem.

Si autem dicatur, quod videt mulier Si autem dicatur, quod videt mulier sub ratione honesti vel turpis, et ita de- sub ratione honesti vel turpis, et ita de- lectatur in eo. CONTRA: Illa delectatio lectatur in eo. CONTRA: Illa delectatio est post deliberationem : ergo ipsa esset est post deliberationem : ergo ipsa esset mortale peccatum semper, quod falsum mortale peccatum semper, quod falsum est. est.

Item, Si dicas, quod consensus facit Item, Si dicas, quod consensus facit esse in muliere: hoc nihil est, quia se- esse in muliere: hoc nihil est, quia se- cundum Magistrum consensus pertinet cundum Magistrum consensus pertinet ad virum. Præterea, Consensus facit ad virum. Præterea, Consensus facit mortale peccatum : non autem est mor- mortale peccatum : non autem est mor- tale semper in muliere. tale semper in muliere.

ITEM quæritur ulterius, Utrum mulier ITEM quæritur ulterius, Utrum mulier habeat aliquem consensum? habeat aliquem consensum?

Et videtur, quod non quia consensus Et videtur, quod non quia consensus est ultimum quod est ante operis perfe- est ultimum quod est ante operis perfe- ctionem sed ultimum pertinet ad ulti- ctionem sed ultimum pertinet ad ulti- mam partem et hoc est vir: ergo con- mam partem et hoc est vir: ergo con- sensus non est nisi viri. sensus non est nisi viri.

Quæst. 2. Quæst. 2.

SED CONTRA est quod habetur in Litte- Sed contra. SED CONTRA est quod habetur in Litte- Sed contra. ra in duobus locis istius distinctionis, ra in duobus locis istius distinctionis, quod mulier consensit in delectationem, quod mulier consensit in delectationem, et vir in opus. et vir in opus.

ULTERIUS quæritur hic, Quando sit ULTERIUS quæritur hic, Quando sit morosa delectatio? morosa delectatio?

Morosum enim respicit tempus, et a Morosum enim respicit tempus, et a tempore dicitur: ergo cui diu injacet tempore dicitur: ergo cui diu injacet delectatio, videtur delectari morose, et delectatio, videtur delectari morose, et ita mortaliter peccat. ita mortaliter peccat.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. In vitis Patrum legitur, quod cui- 1. In vitis Patrum legitur, quod cui- dam crevit stimulus per triginta annos : dam crevit stimulus per triginta annos :

Quæst. 3. Quæst. 3.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

412 412

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et tamen non peccavit, ut dicunt Patres. et tamen non peccavit, ut dicunt Patres. 2. Item, Paulus tribus vicibus rogavit 2. Item, Paulus tribus vicibus rogavit ut discederet ab eo stimulus carnis 1, se- ut discederet ab eo stimulus carnis 1, se- cundum unam Glossam et non impe- cundum unam Glossam et non impe- travit ergo a tempore non est morosa. travit ergo a tempore non est morosa.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

SOLUTIO. Dicendum videtur, quod mu- SOLUTIO. Dicendum videtur, quod mu- lier comedere potest sine viro, quando lier comedere potest sine viro, quando delectatur in illicito sine consensu ad delectatur in illicito sine consensu ad opus. opus.

AD HOC autem quod quæritur, Quæ sit AD HOC autem quod quæritur, Quæ sit differentia inter delectationem sensuali- differentia inter delectationem sensuali- tatis et mulieris ? tatis et mulieris ?

Dicendum videtur, quod sicut patuit Dicendum videtur, quod sicut patuit in quæstione de sensualitate, quamdiu in quæstione de sensualitate, quamdiu actualiter et habitualiter delectabile non actualiter et habitualiter delectabile non accipitur separatim a sensibili apprehenso accipitur separatim a sensibili apprehenso et appenditiis ejus, quod delectatio sem- et appenditiis ejus, quod delectatio sem- per est in serpente: quandoque autem per est in serpente: quandoque autem accipitur actualiter vel habitualiter sub accipitur actualiter vel habitualiter sub ratione turpis, secundum quod civiles ratione turpis, secundum quod civiles determinant turpe, sicut sub ratione ve- determinant turpe, sicut sub ratione ve- recundi, vel ejus quod vult occultari : et recundi, vel ejus quod vult occultari : et quia tales rationes non advertit brutum, quia tales rationes non advertit brutum, ideo tunc est in muliere et bene potest ideo tunc est in muliere et bene potest esse talis cogitatio vel habitu vel actu esse talis cogitatio vel habitu vel actu ante consensum in delectationem et in ante consensum in delectationem et in opus et tunc mulier venialiter comedit. opus et tunc mulier venialiter comedit.

AD ID autem quod quæritur de consen- AD ID autem quod quæritur de consen- su, dico quod duplex est consensus, sci- su, dico quod duplex est consensus, sci- licet in delectationem interiorem, et in licet in delectationem interiorem, et in opus exterius: et illa quæ est in opus ex- opus exterius: et illa quæ est in opus ex- terius, proprie est viri, quia per illam terius, proprie est viri, quia per illam exhibentur membra arma iniquitatis pec- exhibentur membra arma iniquitatis pec- cato illa autem quæ est in delectationem cato illa autem quæ est in delectationem interiorem, est quidem principaliter mu- interiorem, est quidem principaliter mu- lieris, sed tamen per ignaviam dissimula- lieris, sed tamen per ignaviam dissimula- tionis imputatur etiam viro, un in Littera tionis imputatur etiam viro, un in Littera habetur. habetur.

Ad Ad

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum sine præjudicio, quod delectatio mo. dum sine præjudicio, quod delectatio mo. rosa non dicitur a brevitate vel longitu- rosa non dicitur a brevitate vel longitu- dine temporis, sed potius a dine temporis, sed potius a torpore vel torpore vel vigilantia rationis. Unde ut magis speci- vigilantia rationis. Unde ut magis speci- ficetur, puto quod et multis diebus inja- ficetur, puto quod et multis diebus inja- ceat concupiscentia delectabilis cum re! ceat concupiscentia delectabilis cum re! nisu rationis, quod est meritum pugnæ, nisu rationis, quod est meritum pugnæ, et non peccatum, sicut probatur objicien- et non peccatum, sicut probatur objicien- do. Sed si non resistit ratio, postquam do. Sed si non resistit ratio, postquam vidit illud sub intentione turpis, et inho- vidit illud sub intentione turpis, et inho- nesti, et peccati, et illiciti, tunc puto nesti, et peccati, et illiciti, tunc puto quod etiam in parva hora morosa dicitur: quod etiam in parva hora morosa dicitur: quia a turpi et peccato viso ratio non quia a turpi et peccato viso ratio non avertitur propter actualem vel habitua- avertitur propter actualem vel habitua- lem consensum. lem consensum.

AD ID autem quod contra objicitur, di-` AD ID autem quod contra objicitur, di-` cendum quod ultimum quod est ante cendum quod ultimum quod est ante complementum operis, est consensus in complementum operis, est consensus in opus, et non consensus in delectationem opus, et non consensus in delectationem interiorem, et ille consensus est viri. interiorem, et ille consensus est viri.

ARTICULUS XIV. ARTICULUS XIV.

Utrum superior ratio habeat regere in- Utrum superior ratio habeat regere in- feriorem ? et, An serpens absolvitur a feriorem ? et, An serpens absolvitur a regimine rationis ? regimine rationis ?

Quinto, Quæritur de regimine inferio- Quinto, Quæritur de regimine inferio- ris a superiori. ris a superiori.

Et proceditur sic : Et proceditur sic :

1. Quæcumque duo sic se habent, quod 1. Quæcumque duo sic se habent, quod unum est regens, et alterum est rectum, unum est regens, et alterum est rectum, necesse est quod regens respiciat per re- necesse est quod regens respiciat per re- gulas aliquas ad actus recti: inferior et gulas aliquas ad actus recti: inferior et superior portio sic se habent: ergo ne- superior portio sic se habent: ergo ne- cesse est, quod superior respiciat actus cesse est, quod superior respiciat actus inferioris per regulas aliquas: ergo vir a inferioris per regulas aliquas: ergo vir a et mulier diversimode sunt circa actus et mulier diversimode sunt circa actus eosdem. eosdem.

2. Item, In corporibus ita videmus, 2. Item, In corporibus ita videmus, quod corpus quod quandoque movetur quod corpus quod quandoque movetur et quandoque non, et quandoque genera- et quandoque non, et quandoque genera- tur et quandoque non, regitur a corpore tur et quandoque non, regitur a corpore semper manente in esse, et quod est per- semper manente in esse, et quod est per- petui motus, sicut generabilia et corrupti- petui motus, sicut generabilia et corrupti- bilia regulantur a cœlo moto : ergo bilia regulantur a cœlo moto : ergo vi- vi- detur, quod cum sit serpens magis muta- detur, quod cum sit serpens magis muta-

1 II ad Corinth. XII, 7 et 8. 1 II ad Corinth. XII, 7 et 8.

jolutio. jolutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

d 3 et 4. d 3 et 4.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 14. IN II SENTENT. DIST. XXIV, F, ART. 14.

bilis quam mulier, quod serpens magis bilis quam mulier, quod serpens magis debet regi a viro, quam mulier. debet regi a viro, quam mulier.

3. Item, Inter regens et rectum in na- 3. Item, Inter regens et rectum in na- tura talis est habitudo, quod regens est tura talis est habitudo, quod regens est movens et rectum motum : ergo videtur, movens et rectum motum : ergo videtur, quod nullus motus surgere potest in sen- quod nullus motus surgere potest in sen- sualitate et inferiori portione, qui non sualitate et inferiori portione, qui non procedat a superiori tamquam a primo procedat a superiori tamquam a primo movente et hoc falsum est: ergo non se movente et hoc falsum est: ergo non se habent sicut regens et rectum, ut vide- habent sicut regens et rectum, ut vide- tur. tur.

4. Item, Naturaliter sic est, quod omne 4. Item, Naturaliter sic est, quod omne quod difformiter se habere potest in esse, quod difformiter se habere potest in esse, supponitur alii se regulanti, quod nullo supponitur alii se regulanti, quod nullo modo in esse difformiter habere se potest : modo in esse difformiter habere se potest : sed superior portio potest se habere dif- sed superior portio potest se habere dif- formiter in peccando et non peccando: formiter in peccando et non peccando: ergo alii supponi debet a quo reguletur, et ergo alii supponi debet a quo reguletur, et non debet regulare alia, ut videtur. non debet regulare alia, ut videtur.

SOLUTIO. Puto primum argumentum SOLUTIO. Puto primum argumentum esse necessarium, licet quidam dicant, esse necessarium, licet quidam dicant, quod superior portio sit synderesis, de quod superior portio sit synderesis, de quorum opinione non est modo locus dis- quorum opinione non est modo locus dis- putandi, quia alibi de hac sententia dis- putandi, quia alibi de hac sententia dis- putatum est. putatum est.

AD ALIUD dicendum, quod serpens non AD ALIUD dicendum, quod serpens non absolvitur a regimine rationis: sed hoc absolvitur a regimine rationis: sed hoc est in dissensu eum præveniente in moti- est in dissensu eum præveniente in moti- bus, eo modo quo dicimus primos motus bus, eo modo quo dicimus primos motus esse voluntarios, quia voluntate contra- esse voluntarios, quia voluntate contra- ria præveniri potest hic et ille, et ita con- ria præveniri potest hic et ille, et ita con- tineri sensualitas: sed non subditur re- tineri sensualitas: sed non subditur re- gimini, ita quod possit sibi imprimi recti- gimini, ita quod possit sibi imprimi recti- tudo regulæ secundum rationem virtutis: tudo regulæ secundum rationem virtutis: nec hoc oportet, quia regulata non uno nec hoc oportet, quia regulata non uno modo se habent ad normam regulæ. modo se habent ad normam regulæ.

AD ALIUD dicendum, quod est regulans AD ALIUD dicendum, quod est regulans in natura universaliter, et est regulans in natura universaliter, et est regulans particulariter universaliter sicut motus particulariter universaliter sicut motus primi mobilis, cujus diversitas respondet primi mobilis, cujus diversitas respondet diversitati regulatorum: diversitas, in- diversitati regulatorum: diversitas, in- quam, proveniens ex diversitate mobi- quam, proveniens ex diversitate mobi- lium, et situ diverso stellarum, et huic in lium, et situ diverso stellarum, et huic in homine respondet rectitudo justitiæ divi- homine respondet rectitudo justitiæ divi- næ descripta in synderesi quæ regit uni- næ descripta in synderesi quæ regit uni- versaliter, non respiciens ita ad particu- versaliter, non respiciens ita ad particu- laria quia multa in particularibus con- laria quia multa in particularibus con- tingunt præter eam. Est etiam regens tingunt præter eam. Est etiam regens

413 413

particulariter sicut vis regitiva in corpore particulariter sicut vis regitiva in corpore geniti et hoc regens est mutabile, et geniti et hoc regens est mutabile, et supponitur alii universali et immuta- supponitur alii universali et immuta- bili, et huic respondet in nobis superior bili, et huic respondet in nobis superior portio quæ etiam in nobis supponitur re- portio quæ etiam in nobis supponitur re- gimini synderesis. gimini synderesis.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod non est aliquis motus in recto nisi ex re- non est aliquis motus in recto nisi ex re- gente. Dicendum, quod falsum est: quia gente. Dicendum, quod falsum est: quia in natura sunt in materia qualitates agen- in natura sunt in materia qualitates agen- tes et patientes, propter quas etiam motu tes et patientes, propter quas etiam motu facto a superiori, quandoque non fit ge- facto a superiori, quandoque non fit ge- neratio et corruptio, corporibus in con- neratio et corruptio, corporibus in con- trarium dispositis, ut dicit Ptolemæus : trarium dispositis, ut dicit Ptolemæus : et ita est in istis spiritualibus dispositio et ita est in istis spiritualibus dispositio corruptionis in serpente abundans et in corruptionis in serpente abundans et in muliere, post hoc est viro minus, sed ta- muliere, post hoc est viro minus, sed ta- men est aliqua : et ideo a tali corruptione men est aliqua : et ideo a tali corruptione frequenter fiunt motus inordinati, et frequenter fiunt motus inordinati, et etiam motu facto regente secundum recti- etiam motu facto regente secundum recti- tudinem regulæ, quandoque tantus est tudinem regulæ, quandoque tantus est impetus corruptionis, quod motus regu- impetus corruptionis, quod motus regu- lantis excluditur et vincitur. lantis excluditur et vincitur.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

Ad sequentium autem et præcedentium Ad sequentium autem et præcedentium faciliorem intellectum, notanda est divi- faciliorem intellectum, notanda est divi- sio virium motivarum animæ rationalis, sio virium motivarum animæ rationalis, sicut etiam præsupposita est divisio sen- sicut etiam præsupposita est divisio sen- sibilis animæ. sibilis animæ.

Dicendum ergo, quod bonum movet Dicendum ergo, quod bonum movet secundum Philosophum : ergo secundum secundum Philosophum : ergo secundum divisionem boni erit divisio motivarum. divisionem boni erit divisio motivarum. Potest igitur accipi bonum ut cognitum Potest igitur accipi bonum ut cognitum quod facit nuntiationem de motu, vel ut quod facit nuntiationem de motu, vel ut tangens appetitum et utroque modo est tangens appetitum et utroque modo est motivum, et primo movet cognitionem motivum, et primo movet cognitionem practicam, quæ a Philosopho vocatur practicam, quæ a Philosopho vocatur practicus intellectus, secundo, proximo practicus intellectus, secundo, proximo motu tangit affectum sive voluntatem. motu tangit affectum sive voluntatem. Hæc igitur conjunctim accepta: aut sunt Hæc igitur conjunctim accepta: aut sunt respectu increati boni tantum, aut in- respectu increati boni tantum, aut in- creati prout regulat bonum creatum, aut creati prout regulat bonum creatum, aut respectu creati tantum, quia quartum respectu creati tantum, quia quartum membrum nullum est, eo quod creatum membrum nullum est, eo quod creatum non regulat increatum, sed e converso, non regulat increatum, sed e converso, ut supra diximus. Si increati tantum: ut supra diximus. Si increati tantum: tunc sunt potentiæ imaginis, de quibus tunc sunt potentiæ imaginis, de quibus alibi dictum est qualiter sumantur, et in alibi dictum est qualiter sumantur, et in

Nota. Nota.

414 414

1 1

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc opere, et in alio. Si autem objicitur, hoc opere, et in alio. Si autem objicitur, quod imago etiam est quando anima me- quod imago etiam est quando anima me- minit se, intelligit se, diligit se: et ita minit se, intelligit se, diligit se: et ita non est respectu Dei tantum : solutum est non est respectu Dei tantum : solutum est supra totum : quia non est imago in supra totum : quia non est imago in hoc nisi prout ipsa potentia imago est : hoc nisi prout ipsa potentia imago est : et ita intellectus et affectus tunc ab ea in- et ita intellectus et affectus tunc ab ea in- cipiunt, et in bonum increatum terminan- cipiunt, et in bonum increatum terminan- tur. Si autem est respectu boni increati tur. Si autem est respectu boni increati prout est regula boni creati, non est nisi prout est regula boni creati, non est nisi secundum rationes rectissimi juris divini. secundum rationes rectissimi juris divini. Hoc igitur duplex est, scilicet in princi- Hoc igitur duplex est, scilicet in princi- piis universalibus in quibus nullus est piis universalibus in quibus nullus est error, ut fornicationem esse peccatum error, ut fornicationem esse peccatum mortale et sic est synderesis quæ non mortale et sic est synderesis quæ non errat, ut dicunt Sancti. Aut est secundum errat, ut dicunt Sancti. Aut est secundum rationes applicabiles particularibus in rationes applicabiles particularibus in opere et sic est portio superior quæ re- opere et sic est portio superior quæ re- spicit particulares actus inferioris, et ta- spicit particulares actus inferioris, et ta- men secundum rationes superiores. Aut men secundum rationes superiores. Aut ex utraque est, scilicet synderesi propo- ex utraque est, scilicet synderesi propo- nente, et ratione assumente: et tunc est. nente, et ratione assumente: et tunc est. conscientia, quia conscientia est proprie conscientia, quia conscientia est proprie conclusionis quæ sequitur ex majori syn- conclusionis quæ sequitur ex majori syn- deresis, et minori rationis: ut cum dicit deresis, et minori rationis: ut cum dicit conscientia hæretici, quod moriendum est conscientia hæretici, quod moriendum est antequam juretur: hoc ideo dictat con- antequam juretur: hoc ideo dictat con-

: :

: :

scientia, quia synderesis proposuerat ante scientia, quia synderesis proposuerat ante moriendum esse, quam præceptum quis moriendum esse, quam præceptum quis transgrediatur et ratio assumpsit, quod transgrediatur et ratio assumpsit, quod præceptum Domini est non jurare: ex præceptum Domini est non jurare: ex quibus sequitur, quod moriendum sit an- quibus sequitur, quod moriendum sit an- tequam juretur: et circa synderesim non tequam juretur: et circa synderesim non erit error, quoniam illa in universalibus erit error, quoniam illa in universalibus est principiis per se notis, et in quibus est principiis per se notis, et in quibus nulla est exceptio. Sed ratio respiciens nulla est exceptio. Sed ratio respiciens particularia opera in quibus plurimus in- particularia opera in quibus plurimus in- cidit error, decipitur et errat: et ideo cidit error, decipitur et errat: et ideo provenit error conscientiæ in conclusione. provenit error conscientiæ in conclusione. Si autem est boni creati: aut est per Si autem est boni creati: aut est per modum nuntiantis motus: et tunc est ra- modum nuntiantis motus: et tunc est ra- tio practica, et intellectus practicus: aut tio practica, et intellectus practicus: aut per modum eligentis, et sic egreditur li- per modum eligentis, et sic egreditur li- berum arbitrium: aut per modum com- berum arbitrium: aut per modum com- plentis et elicientis per imperium, et sic plentis et elicientis per imperium, et sic est voluntas: et sub his sunt motiva est voluntas: et sub his sunt motiva sensibilis animæ, de quibus prius habi- sensibilis animæ, de quibus prius habi-

tum est. tum est.

Sunt tiam multi actus rationis, sicut Sunt tiam multi actus rationis, sicut et sing aris, de quibus etiam satis habi- et sing aris, de quibus etiam satis habi- tum est n quæstione de libero arbitrio: tum est n quæstione de libero arbitrio: sed hæc omnia cum studio et probatione sed hæc omnia cum studio et probatione diligenti exposita sunt in alio opere ab diligenti exposita sunt in alio opere ab isto. isto.

G. Quod talis est ordo peccandi vel cadendi in nobis, qualis fuit in primis G. Quod talis est ordo peccandi vel cadendi in nobis, qualis fuit in primis

hominibus. hominibus.

Illud quoque prætermittendum non est, quod talis nunc in uno ho- Illud quoque prætermittendum non est, quod talis nunc in uno ho- mine tentationis est ordo est progressio, qualis tunc in primis præcessit mine tentationis est ordo est progressio, qualis tunc in primis præcessit parentibus. Ut enim tunc serpens malum suasit mulieri, ipsaque con- parentibus. Ut enim tunc serpens malum suasit mulieri, ipsaque con- sensit, deinde viro suo dedit, sicque consummatum est peccatum : ita et sensit, deinde viro suo dedit, sicque consummatum est peccatum : ita et nunc in nobis pro serpente est sensualis motus animæ, pro muliere infe- nunc in nobis pro serpente est sensualis motus animæ, pro muliere infe- rior portio rationis, pro viro superior rationis portio. Et hic est vir, rior portio rationis, pro viro superior rationis portio. Et hic est vir,

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. Tom. XXV. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. Tom. XXV.

2 Cf. Ibidem. 2 Cf. Ibidem.

3 Ibidem, Art. 5, 6 et 7. 3 Ibidem, Art. 5, 6 et 7.

IN II SENTENT. DIST. XXIV, G. IN II SENTENT. DIST. XXIV, G.

415 415

qui secundum Apostolum dicitur imago et gloria Dei et illa est mulier, qui secundum Apostolum dicitur imago et gloria Dei et illa est mulier, quæ secundum eumdem dicitur gloria viri '. Atque inter hunc virum et quæ secundum eumdem dicitur gloria viri '. Atque inter hunc virum et hanc mulierem est velut quoddam spirituale conjugium naturalisque hanc mulierem est velut quoddam spirituale conjugium naturalisque contractus, quo superior rationis portio, quasi vir, debet præesse et do- contractus, quo superior rationis portio, quasi vir, debet præesse et do- minari inferior vero, quasi mulier, debet subesse et obedire. Ideo vir minari inferior vero, quasi mulier, debet subesse et obedire. Ideo vir secundum Apostolum non debet habere velamen, sed mulier 3. Et sicut secundum Apostolum non debet habere velamen, sed mulier 3. Et sicut in cunctis animantibus non est repertum homini adjutorium simile sibi, in cunctis animantibus non est repertum homini adjutorium simile sibi, sed de illo sumptum quod ei formaretur in conjugium ita et in parti- sed de illo sumptum quod ei formaretur in conjugium ita et in parti- bus animæ quas cum pecoribus habemus communes, nullum menti bus animæ quas cum pecoribus habemus communes, nullum menti nostræ simile est adjutorium. Unde Augustinus in eodem : Illud nostrum nostræ simile est adjutorium. Unde Augustinus in eodem : Illud nostrum quod in actione temporalium tractandorum ita versatur, ut non sit in quod in actione temporalium tractandorum ita versatur, ut non sit in nobis commune cum pecore, rationale est quidem, sed ex illa rationali nobis commune cum pecore, rationale est quidem, sed ex illa rationali mente qua subhæremus intelligibili et incommutabili veritati, tamquam mente qua subhæremus intelligibili et incommutabili veritati, tamquam ductum, et inferioribus tractandis gubernandisque deputatum est. Sicut ductum, et inferioribus tractandis gubernandisque deputatum est. Sicut enim in omnibus pecoribus non est inventum viro adjutorium simile enim in omnibus pecoribus non est inventum viro adjutorium simile sibi, nisi de illo detractum in conjugium formaretur: ita menti nostræ sibi, nisi de illo detractum in conjugium formaretur: ita menti nostræ qua supernam consulimus veritatem, nullum est ad usum rerum tempo- qua supernam consulimus veritatem, nullum est ad usum rerum tempo- ralium, quantum naturæ hominis satis est, simile adjutorium ex animæ ralium, quantum naturæ hominis satis est, simile adjutorium ex animæ partibus quas communes cum pecoribus habemus. Ideoque rationale partibus quas communes cum pecoribus habemus. Ideoque rationale nostrum non ad unitatis divortium separatum: sed in auxilium societatis nostrum non ad unitatis divortium separatum: sed in auxilium societatis quasi derivatum, in suo dispartitur officio. Et sicut una caro est duorum quasi derivatum, in suo dispartitur officio. Et sicut una caro est duorum in masculo et in fœmina: sic intellectum nostrum et actionem sive ra- in masculo et in fœmina: sic intellectum nostrum et actionem sive ra- tionem et appetitum rationalem, vel si aliquo modo significantius dici tionem et appetitum rationalem, vel si aliquo modo significantius dici possunt, una mentis natura complectitur: ut sicut de illis dictum est, possunt, una mentis natura complectitur: ut sicut de illis dictum est, Erunt duo in carne una* : sic et de his dici possit, duo in mente una ³. Ecce Erunt duo in carne una* : sic et de his dici possit, duo in mente una ³. Ecce ex his verbis aperte intelligi potest qualiter in anima hominis existat ex his verbis aperte intelligi potest qualiter in anima hominis existat imago illius conjugii, et qualiter in singulis nostrum spiritualiter sint imago illius conjugii, et qualiter in singulis nostrum spiritualiter sint illa tria, scilicet vir, mulier, serpens. illa tria, scilicet vir, mulier, serpens.

11 ad Corinth. x1, 7 : Vir non debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei est: mulier 11 ad Corinth. x1, 7 : Vir non debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei est: mulier autem gloria viri est. autem gloria viri est.

2 I ad Corinth. XI, 3 et seq. 2 I ad Corinth. XI, 3 et seq.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3.

* Genes. II, 24. * Genes. II, 24.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Trinitate, cap. 3.

416 416

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

H. Qualiter per illa tria in nobis consummetur tentatio ? H. Qualiter per illa tria in nobis consummetur tentatio ?

Nunc superest ostendere quomodo per hæc tria in nobis consumme- Nunc superest ostendere quomodo per hæc tria in nobis consumme- tur peccatum ubi agnosci poterit, si diligenter intendatur, quid sit in tur peccatum ubi agnosci poterit, si diligenter intendatur, quid sit in anima mortale vel veniale peccatum. Ut enim ibi serpens suasit mulieri, anima mortale vel veniale peccatum. Ut enim ibi serpens suasit mulieri, et mulier viro: ita et in nobis sensualis motus cum illecebram peccati et mulier viro: ita et in nobis sensualis motus cum illecebram peccati conceperit, quasi serpens suggerit mulieri, scilicet inferiori parti rationis, conceperit, quasi serpens suggerit mulieri, scilicet inferiori parti rationis, id est, rationi scientiæ : quæ si consenserit illecebræ, mulier edit cibum id est, rationi scientiæ : quæ si consenserit illecebræ, mulier edit cibum vetitum post de eodem dat viro, cum superiori parti rationis, id est, vetitum post de eodem dat viro, cum superiori parti rationis, id est, rationi sapientiæ eamdem illecebram suggerit: quæ si consentit, tunc rationi sapientiæ eamdem illecebram suggerit: quæ si consentit, tunc vir etiam cum fœmina cibum vetitum gustat. Si ergo in motu sensuali vir etiam cum fœmina cibum vetitum gustat. Si ergo in motu sensuali tantum peccati illecebra teneatur, veniale ac levissimum est peccatum. tantum peccati illecebra teneatur, veniale ac levissimum est peccatum. Si vero inferior pars rationis consenserit, ita ut sola cogitationis delecta- Si vero inferior pars rationis consenserit, ita ut sola cogitationis delecta- tione sine voluntate perficiendi teneatur, mulier sola manducavit, non vir: tione sine voluntate perficiendi teneatur, mulier sola manducavit, non vir: cujus auctoritate cohibetur voluntas, ne ad opus usque perveniat. Si cujus auctoritate cohibetur voluntas, ne ad opus usque perveniat. Si vero adsit plena voluntas perficiendi, ut si adsit facultas ad effectum per- vero adsit plena voluntas perficiendi, ut si adsit facultas ad effectum per- ducatur, vir quoque manducat, quia superior pars rationis illecebræ ducatur, vir quoque manducat, quia superior pars rationis illecebræ consensitet tunc est damnabile et grave peccatum. Quando autem mulier consensitet tunc est damnabile et grave peccatum. Quando autem mulier sine viro gustat, aliquando est mortale, aliquando veniale peccatum. Ut sine viro gustat, aliquando est mortale, aliquando veniale peccatum. Ut enim dictum est, tunc mulier sine viro gustat, cum ita delectatione enim dictum est, tunc mulier sine viro gustat, cum ita delectatione cogitationis peccatum tenetur, ut faciendum non decernatur : vel cum cogitationis peccatum tenetur, ut faciendum non decernatur : vel cum quidam terminus et mensura a peccato adhibetur a viro, ut non liceat quidam terminus et mensura a peccato adhibetur a viro, ut non liceat mulieri effrænata libertate in peccatum progredi. Si ergo peccatum non mulieri effrænata libertate in peccatum progredi. Si ergo peccatum non diu teneatur delectatione cogitationis, sed statim ut mulierem tetigit, viri diu teneatur delectatione cogitationis, sed statim ut mulierem tetigit, viri auctoritate repellatur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogitationis auctoritate repellatur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogitationis teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mortale est et pro eo damnabitur teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mortale est et pro eo damnabitur simul vir et mulier, id est, totus homo, quia et tunc vir non sicut debuit, simul vir et mulier, id est, totus homo, quia et tunc vir non sicut debuit, mulierem cohibuit: unde potest dici consensisse. mulierem cohibuit: unde potest dici consensisse.

I. Repetitio summam perstringens. I. Repetitio summam perstringens.

Itaque ut breviter summam perstringam, quando peccatum ita in anima Itaque ut breviter summam perstringam, quando peccatum ita in anima concipitur, ut illud facere disponat, vel etiam perficiat aliud frequenter, concipitur, ut illud facere disponat, vel etiam perficiat aliud frequenter, aliud semel vel etiam quando delectatione cogitationis diu teneatur, aliud semel vel etiam quando delectatione cogitationis diu teneatur,

IN II SENTENT. DIST. XXIV, I. IN II SENTENT. DIST. XXIV, I.

417 417

mortale est. Cum vero in sensuali motu tantum est, ut prædiximus, tunc mortale est. Cum vero in sensuali motu tantum est, ut prædiximus, tunc levissimum est: quia ratio tunc non delectatur. Ideo autem supra dixi levissimum est: quia ratio tunc non delectatur. Ideo autem supra dixi aliud frequenter, aliud semel : quia quædam sunt, quæ si tantum semel aliud frequenter, aliud semel : quia quædam sunt, quæ si tantum semel fiant, vel facienda disponantur, damnant : quædam vero non, nisi sæpius fiant, vel facienda disponantur, damnant : quædam vero non, nisi sæpius fiant, vel facienda decernantur, ut de otioso verbo, et hujusmodi. Hæc fiant, vel facienda decernantur, ut de otioso verbo, et hujusmodi. Hæc Augustinus in libro XII de Trinitate tradit ita: Sicut in illo conjugio Augustinus in libro XII de Trinitate tradit ita: Sicut in illo conjugio primorum hominum serpens manducandum persuasit, mulier autem non primorum hominum serpens manducandum persuasit, mulier autem non manducavit sola, sed viro suo dedit, et simul manducaverunt : ita et in manducavit sola, sed viro suo dedit, et simul manducaverunt : ita et in quodam secreto conjugio, quod in uno homine geritur et dignoscitur, cum quodam secreto conjugio, quod in uno homine geritur et dignoscitur, cum rationi scientiæ, quæ in rebus temporalibus agendis ratiocinandi vivacitate rationi scientiæ, quæ in rebus temporalibus agendis ratiocinandi vivacitate versatur, animalis sensus ingerit quamdam illecebram, tunc velut serpens versatur, animalis sensus ingerit quamdam illecebram, tunc velut serpens alloquitur fœminam. Huic autem illecebræ consentire, de ligno vetito est alloquitur fœminam. Huic autem illecebræ consentire, de ligno vetito est edere. Sed iste consensus si sola cogitationis delectatione contentus est, edere. Sed iste consensus si sola cogitationis delectatione contentus est, superiori vero auctoritate ita retinentur membra, ut non exhibeantur arma superiori vero auctoritate ita retinentur membra, ut non exhibeantur arma iniquitatis peccato : sic habendum existimo, velut lignum vetitum mulier iniquitatis peccato : sic habendum existimo, velut lignum vetitum mulier sola comederit. Si autem in consensu illo ita decernitur quodque pecca- sola comederit. Si autem in consensu illo ita decernitur quodque pecca- tum, ut si sit potestas etiam opere impleatur : intelligenda est mulier tum, ut si sit potestas etiam opere impleatur : intelligenda est mulier dedisse viro suo simul edendum illicitum cibum. Neque enim potest dedisse viro suo simul edendum illicitum cibum. Neque enim potest peccatum non solum cogitandum suaviter, verum etiam perpetrandum peccatum non solum cogitandum suaviter, verum etiam perpetrandum efficaciter mente decerni : nisi et illa mentis intentio, penes quam summa efficaciter mente decerni : nisi et illa mentis intentio, penes quam summa potestas est, membra in opus movendi, vel ab opere cohibendi, malæ potestas est, membra in opus movendi, vel ab opere cohibendi, malæ actioni cedat. Nec sane cum sola cogitatione mens oblectatur illicitis, non actioni cedat. Nec sane cum sola cogitatione mens oblectatur illicitis, non quidem decernens esse facienda, tenens tamen et volens libenter quæ quidem decernens esse facienda, tenens tamen et volens libenter quæ statim ut attigerunt animum, respui debuerunt, negandum est esse pecca- statim ut attigerunt animum, respui debuerunt, negandum est esse pecca- tum sed longe minus, quam si et opere statuatur implendum. Et ideo de tum sed longe minus, quam si et opere statuatur implendum. Et ideo de talibus quoque cogitationibus venia petenda est, pectusque percutien- talibus quoque cogitationibus venia petenda est, pectusque percutien- dum, et dicendum: Dimitte nobis debita nostra 2. Neque enim sicut in dum, et dicendum: Dimitte nobis debita nostra 2. Neque enim sicut in illis duobus primis hominibus personam suam quisque portabat, et ideo illis duobus primis hominibus personam suam quisque portabat, et ideo si sola mulier cibum edisset illicitum, sola utique mortis supplicio plecte- si sola mulier cibum edisset illicitum, sola utique mortis supplicio plecte- retur ita dici potest in homine uno, si delectationibus illicitis, a qui- retur ita dici potest in homine uno, si delectationibus illicitis, a qui- bus continuo se deberet avertere, cogitatio libenter sola pascatur, nec bus continuo se deberet avertere, cogitatio libenter sola pascatur, nec facienda decernantur mala, sed tamen suaviter in recordatione tenean- facienda decernantur mala, sed tamen suaviter in recordatione tenean- tur, quasi mulierem sine viro posse damnari. Absit hoc credere. Hic tur, quasi mulierem sine viro posse damnari. Absit hoc credere. Hic quippe una persona est, unus homo est, totusque damnabitur: nisi hæc quippe una persona est, unus homo est, totusque damnabitur: nisi hæc quæ sine voluntate operandi, sed tamen cum voluntate animum talibus quæ sine voluntate operandi, sed tamen cum voluntate animum talibus oblectandi, solius cogitationis sentiuntur esse peccata, per mediatoris oblectandi, solius cogitationis sentiuntur esse peccata, per mediatoris