270 270
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
ARTICULUS X. ARTICULUS X.
Utrum plantæ nocivæ tunc factæ sunt Utrum plantæ nocivæ tunc factæ sunt sicut aliæ ? sicut aliæ ?
ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.
Utrum congregatæ sunt aquæ in locum Utrum congregatæ sunt aquæ in locum
unum? unum?
Sed contra Sed contra
Solutio. Solutio.
Tertio, Quæritur de plantis nocivis, Tertio, Quæritur de plantis nocivis, Utrum tunc factæ sunt ¹? Utrum tunc factæ sunt ¹?
Et videtur, quod non : quia Et videtur, quod non : quia
1. Non præparatur pœna ante pecca- 1. Non præparatur pœna ante pecca- tum nocivitas autem plantarum est ad tum nocivitas autem plantarum est ad poenam ergo non sunt factæ nocivæ ante poenam ergo non sunt factæ nocivæ ante peccatum. peccatum.
2. Item, Omnia obediebant Adæ in pri- 2. Item, Omnia obediebant Adæ in pri- mo statu ad nutum : ergo tunc nihil fuit mo statu ad nutum : ergo tunc nihil fuit sibi nocivum. sibi nocivum.
SED CONTRA : SED CONTRA :
Humor venenosus naturalis est plantis Humor venenosus naturalis est plantis quibusdam, et figura acutorum angulo- quibusdam, et figura acutorum angulo- rum naturalis cum ergo unumquodque rum naturalis cum ergo unumquodque factum sit tunc in sua natura, videtur factum sit tunc in sua natura, videtur quod venenosus humor cum figura acuti quod venenosus humor cum figura acuti anguli spinarum tunc factus est : ergo no- anguli spinarum tunc factus est : ergo no- civa tunc facta sunt. civa tunc facta sunt.
SOLUTIO. Communis opinio est, quod SOLUTIO. Communis opinio est, quod tunc facti sunt: sed nocere non potuerunt tunc facti sunt: sed nocere non potuerunt nisi per peccatum dicit enim Isidorus, nisi per peccatum dicit enim Isidorus, quod si Adam non peccasset, nec ignis quod si Adam non peccasset, nec ignis ureret, nec spina pungeret, nec gladius ureret, nec spina pungeret, nec gladius scinderet, nec aliquod aliud nocumentum scinderet, nec aliquod aliud nocumentum ei inferre posset. ei inferre posset.
Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.
1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 56, 1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 56, membr. 3. membr. 3.
2 Cf. II P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 56, 2 Cf. II P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 56,
Deinde, quæritur de secundo quod Deinde, quæritur de secundo quod Magister tangit, ibi E, § 2 : « Si autem Magister tangit, ibi E, § 2 : « Si autem quæratur, Ubi congregatæ sint, etc. 2. quæratur, Ubi congregatæ sint, etc. 2.
Hoc enim quod Magister dicit, non Hoc enim quod Magister dicit, non videtur esse conveniens: quia determina- videtur esse conveniens: quia determina- tum est, quod quanto elementum est ra- tum est, quod quanto elementum est ra- rioris substantiæ, tanto occupat majorem rioris substantiæ, tanto occupat majorem locum cum igitur aqua sit rarioris sub- locum cum igitur aqua sit rarioris sub- stantiæ quam terra: ergo videtur, quod stantiæ quam terra: ergo videtur, quod non potuerit esse, quod terra subsidens non potuerit esse, quod terra subsidens receperit eam. receperit eam.
SOLUTIO. Dicendum, quod aqua dupli- SOLUTIO. Dicendum, quod aqua dupli- citer consideratur, scilicet secundum na- citer consideratur, scilicet secundum na- turam humidi interminati grossi, et sic turam humidi interminati grossi, et sic per circulum non undique terminatur ad per circulum non undique terminatur ad terram per hoc enim quod grossum ele- terram per hoc enim quod grossum ele- mentum est, non complet sphæricam fi- mentum est, non complet sphæricam fi- guram, sed circularem: quia non occu- guram, sed circularem: quia non occu- pat tantum locum sicut aer, et ignis et pat tantum locum sicut aer, et ignis et ideo etiam terra adhuc habet minorem ideo etiam terra adhuc habet minorem locum quia in medio circa centrum lo- locum quia in medio circa centrum lo- catur. In quantum autem humidum in- catur. In quantum autem humidum in- terminabile proprio termino, fluit ad ter- terminabile proprio termino, fluit ad ter- ram per circulum ab Aquilone in Meri- ram per circulum ab Aquilone in Meri- diem quia in Aquilone plus est frigus, diem quia in Aquilone plus est frigus, quam etiam in Meridie in parte inhabita- quam etiam in Meridie in parte inhabita- bili terræ versus polum et hoc contin- bili terræ versus polum et hoc contin- git propter brevitatem diametri solis in git propter brevitatem diametri solis in signis meridionalibus. Cum igitur frigus signis meridionalibus. Cum igitur frigus inducat humidum aqueum, patet quod inducat humidum aqueum, patet quod plus abundat aqua versus Aquilonem, plus abundat aqua versus Aquilonem, quam versus Meridiem. Et hæc est cau- quam versus Meridiem. Et hæc est cau- sa quia dicit Philosophus in libro Me- sa quia dicit Philosophus in libro Me- teororum, quod mare fluit ab Aquilone in teororum, quod mare fluit ab Aquilone in
membr. 2, et IP. Summ. de Quatuor Coævis,. membr. 2, et IP. Summ. de Quatuor Coævis,. Q. XII, Art. 12. Q. XII, Art. 12.
Solutio. Solutio.
IN II SENTENT. DIST. XIV, E, ART. 12. IN II SENTENT. DIST. XIV, E, ART. 12.
Meridiem. In quantum autem habet hu- Meridiem. In quantum autem habet hu- midum commiscibile incorporabile, in- midum commiscibile incorporabile, in- fluit per os terræ, et commiscet terram fluit per os terræ, et commiscet terram ad generationem elementorum. ad generationem elementorum.
AD ID igitur quod objicitur, dicendum AD ID igitur quod objicitur, dicendum quod Magister vocat subsessionem terræ, quod Magister vocat subsessionem terræ, quando dilatata primo per vapores et im- quando dilatata primo per vapores et im- mixtionem humidi, exsiccata contracta mixtionem humidi, exsiccata contracta est ad centrum: quia tunc liberum dimi- est ad centrum: quia tunc liberum dimi- sit circulum Oceano quod dicitur Amphi- sit circulum Oceano quod dicitur Amphi- trites, eo quod circulariter circumfluit trites, eo quod circulariter circumfluit terram, ut dictum est. terram, ut dictum est.
ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.
Quæritur, Penes quid sumitur divisio ter- Quæritur, Penes quid sumitur divisio ter- ræ in Asiam, Africam, et Europam? ræ in Asiam, Africam, et Europam?
Deinde quæritur de tertio quod tangit, Deinde quæritur de tertio quod tangit, ibi, E, sub finem: « Cumque multa con- ibi, E, sub finem: « Cumque multa con- stet esse maria, etc. » stet esse maria, etc. »
Locus enim ille, ut habetur in princi- Locus enim ille, ut habetur in princi- pio Ecclesiastæ, mare Oceanum est. Un- pio Ecclesiastæ, mare Oceanum est. Un- de dicitur ibi: Omnia flumina intrant de dicitur ibi: Omnia flumina intrant in mare, et mare non redundat: ad lo- in mare, et mare non redundat: ad lo- cum unde exeunt flumina, revertuntur, cum unde exeunt flumina, revertuntur, etc. ¹.>> etc. ¹.>>
Secundum hoc quæritur ratio divisio- Secundum hoc quæritur ratio divisio- nis terræ in Asiam, Africam, et Europam. nis terræ in Asiam, Africam, et Europam. Illa enim divisio non est ex fluminibus, Illa enim divisio non est ex fluminibus, sed ex maribus, ut videtur: ergo vide- sed ex maribus, ut videtur: ergo vide- tur, quod maria non continentur. tur, quod maria non continentur.
AD HOC dicendum, quod divisio terræ AD HOC dicendum, quod divisio terræ duplex est quarum una est secundum duplex est quarum una est secundum circulos magnos coeli a quibus superficies circulos magnos coeli a quibus superficies intelliguntur extendi a semicirculo in se- intelliguntur extendi a semicirculo in se- micirculum et sic dividit Boetius in li- micirculum et sic dividit Boetius in li- bro de Consolatione Philosophiæ in qua- bro de Consolatione Philosophiæ in qua- tuor quartas 2. Unum semicirculum facit tuor quartas 2. Unum semicirculum facit superficies horizontis mundi, et alterum superficies horizontis mundi, et alterum secantem illum in superficie centri terræ secantem illum in superficie centri terræ
1 Eccle. 1, 7. 1 Eccle. 1, 7.
2 BOETIUS, Lib. II de Consolatione philoso⚫ 2 BOETIUS, Lib. II de Consolatione philoso⚫ phiæ, prosa 7. phiæ, prosa 7.
271 271
facit æquinoctialis. Sed nostra quarta ha- facit æquinoctialis. Sed nostra quarta ha- bitabilis dividitur in Asiam, Affricam, et bitabilis dividitur in Asiam, Affricam, et Europam. Europam.
Et rationem divisionis et solutionem Et rationem divisionis et solutionem objectionis ponit Augustinus in libro XVI objectionis ponit Augustinus in libro XVI de Civitate Dei, sic dicens : de Civitate Dei, sic dicens : « Ista quæ « Ista quæ Asia nuncupatur, a Meridie per Orientem Asia nuncupatur, a Meridie per Orientem ad Septemtrionem pervenit, Europa ve- ad Septemtrionem pervenit, Europa ve- ro a Septemtrione usque ad Occidentem, ro a Septemtrione usque ad Occidentem, atque Africa ab Occidente usque ad Me- atque Africa ab Occidente usque ad Me- rediem. Unde videntur orbem dimidium rediem. Unde videntur orbem dimidium duæ tenere, Europa, et Africa: alium ve- duæ tenere, Europa, et Africa: alium ve- ro dimidium sola Asia. Sed ideo illæ duæ ro dimidium sola Asia. Sed ideo illæ duæ partes factæ sunt, quia inter utramque partes factæ sunt, quia inter utramque ab Oceano ingreditur quidquid aquarum ab Oceano ingreditur quidquid aquarum terras interluit, et hoc mare magnum no- terras interluit, et hoc mare magnum no- bis facit. Quapropter si in duas partes bis facit. Quapropter si in duas partes orbem dividas, Orientis et Occidentis, orbem dividas, Orientis et Occidentis, Asia erit in una, in altera vero Europa ³.» Asia erit in una, in altera vero Europa ³.» Ex his patet solutio ad quæsita. Ex his patet solutio ad quæsita.
Si autem objicitur, quod mare non vi- sed contra. Si autem objicitur, quod mare non vi- sed contra. detur esse proprius locus aquarum, quia detur esse proprius locus aquarum, quia proprius locus aquæ est locus elementi: proprius locus aquæ est locus elementi: elementum autem aquæ est simplex et in- elementum autem aquæ est simplex et in- sipidum : mare autem salsum est, et sipidum : mare autem salsum est, et compositum: ergo non est proprius locus compositum: ergo non est proprius locus aquarum. aquarum.
Dicendum, quod mare mixtum est ter- Dicendum, quod mare mixtum est ter- restri combusto per accidens, ubi attingit restri combusto per accidens, ubi attingit terram, sed in recessu a terra est insipi- terram, sed in recessu a terra est insipi- dum et hoc accipitur a dicto Philosophi dum et hoc accipitur a dicto Philosophi in I de Animalibus ubi dicit sic: « Quod- in I de Animalibus ubi dicit sic: « Quod- dam animal marinum majus est animali dam animal marinum majus est animali sanguinis cum tamen careat sanguine, sanguinis cum tamen careat sanguine, et hoc est raro, sicut quidam pisces dicti et hoc est raro, sicut quidam pisces dicti malachiæ. Nam hoc genus augmentatur malachiæ. Nam hoc genus augmentatur in locis calidis, et magis est in pelago in locis calidis, et magis est in pelago quam prope ripas, et præcipue in locis in quam prope ripas, et præcipue in locis in quibus multiplicantur aquæ insipidæ. » quibus multiplicantur aquæ insipidæ. » Et hoc patet, quod aqua insipida est in Et hoc patet, quod aqua insipida est in pelago longe a ripis, vel littoribus, nam pelago longe a ripis, vel littoribus, nam
Littora pontus habet, sed cætera flumina ripas. Littora pontus habet, sed cætera flumina ripas.
3 S. AUGUSTINUS, Lib. XVI de Civitate Dei, 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XVI de Civitate Dei, cap. 17. cap. 17.
272 272
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
DISTINCTIO XV. DISTINCTIO XV.
Quod triduo præcedenti facta est dispositio et distinctio quatuor Quod triduo præcedenti facta est dispositio et distinctio quatuor elementorum, et triduo sequenti ornatus est mundus. elementorum, et triduo sequenti ornatus est mundus.
A. De opere quartæ diei, quando facta sunt luminaria. A. De opere quartæ diei, quando facta sunt luminaria.
Sequitur, Dixit Deus: Fiant luminaria in firmamento cæli, et dividant Sequitur, Dixit Deus: Fiant luminaria in firmamento cæli, et dividant diem ac noctem 1. In præcedenti triduo disposita est universitatis hujus diem ac noctem 1. In præcedenti triduo disposita est universitatis hujus mundi machina, et partibus suis distributa. Formata enim luce prima die mundi machina, et partibus suis distributa. Formata enim luce prima die quæ universa illustraret, duo sequentes dies attributi sunt supremæ et quæ universa illustraret, duo sequentes dies attributi sunt supremæ et infimæ parti mundi, firmamento scilicet, aeri, terræ, et aquæ. Nam se- infimæ parti mundi, firmamento scilicet, aeri, terræ, et aquæ. Nam se- cunda die firmamentum desuper expansum est. Tertia vero aquarum cunda die firmamentum desuper expansum est. Tertia vero aquarum molibus intra receptacula sua collectis, terra est revelata atque aer sere- molibus intra receptacula sua collectis, terra est revelata atque aer sere- natus. Quatuor ergo mundi elementa illis diebus, suis locis distincta sunt natus. Quatuor ergo mundi elementa illis diebus, suis locis distincta sunt et ordinata. Tribus autem sequentibus diebus ornata sunt illa quatuor et ordinata. Tribus autem sequentibus diebus ornata sunt illa quatuor elementa. Quarta enim die ornatum est firmamentum sole, et luna, et elementa. Quarta enim die ornatum est firmamentum sole, et luna, et stellis. Quinta, aer in volatilibus, et aquæ in piscibus ornamenta accepe- stellis. Quinta, aer in volatilibus, et aquæ in piscibus ornamenta accepe- runt. Sexta, accepit terra jumenta et reptilia et bestias: post quæ omnia runt. Sexta, accepit terra jumenta et reptilia et bestias: post quæ omnia factus est homo de terra, et in terra : non tamen ad terram, nec propter factus est homo de terra, et in terra : non tamen ad terram, nec propter terram, sed ad coelum, et propter coelum. terram, sed ad coelum, et propter coelum.
1 Genes. I, 14. 1 Genes. I, 14.
IN II SENTENT. DIST. XV, B. IN II SENTENT. DIST. XV, B.
273 273
B. Ante alia de ornatu coli agitur, sicut prius factum est. B. Ante alia de ornatu coli agitur, sicut prius factum est.
2 2
Quia ergo cœlum cæteris elementis speciem præstat, priusque aliis Quia ergo cœlum cæteris elementis speciem præstat, priusque aliis factum est, ideo ante alia ornatur in quarto die quo fiunt sidera: quæ ideo factum est, ideo ante alia ornatur in quarto die quo fiunt sidera: quæ ideo facta sunt, ut per ea illustretur inferior pars, ne esset habitantibus tene- facta sunt, ut per ea illustretur inferior pars, ne esset habitantibus tene- brosa. Infirmitatique hominum provisum est, ut circumeunte sole poti- brosa. Infirmitatique hominum provisum est, ut circumeunte sole poti- rentur homines diei noctisque vicissitudine, propter dormiendi vigilandi- rentur homines diei noctisque vicissitudine, propter dormiendi vigilandi- que necessitatem : et ideo etiam ne nox indecora remaneret, sed luna ac que necessitatem : et ideo etiam ne nox indecora remaneret, sed luna ac sideribus consolarentur homines quibus in nocte operandi necessitas sideribus consolarentur homines quibus in nocte operandi necessitas incumberet et quia quædam animalia sunt quæ lucem ferre non pos- incumberet et quia quædam animalia sunt quæ lucem ferre non pos- sunt. Quod autem subditur, Et sint in signa, et tempora, et dies, et annos ² : sunt. Quod autem subditur, Et sint in signa, et tempora, et dies, et annos ² : quomodo accipiendum sit, quæri solet. Ita enim dictum videtur quasi quomodo accipiendum sit, quæri solet. Ita enim dictum videtur quasi quarto die coepissent tempora, cum prius triduum sine tempore non fuerit. quarto die coepissent tempora, cum prius triduum sine tempore non fuerit. Ideoque tempora quæ fiunt per sidera, non spatia morarum, secundum ³ Ideoque tempora quæ fiunt per sidera, non spatia morarum, secundum ³ vicissitudinem aereæ qualitatis debemus accipere: quia talia motibus side- vicissitudinem aereæ qualitatis debemus accipere: quia talia motibus side- rum fiunt: sicut dies et anni quos usitate novimus. Sunt enim in signa rum fiunt: sicut dies et anni quos usitate novimus. Sunt enim in signa serenitatis et tempestatis et in tempora, quia per ea distinguimus quatuor serenitatis et tempestatis et in tempora, quia per ea distinguimus quatuor tempora anni, scilicet ver, æstatem, autumnum, hiemem ". Vel sunt in tempora anni, scilicet ver, æstatem, autumnum, hiemem ". Vel sunt in signa et tempora, id est, in distinctionem horarum quia priusquam fie- signa et tempora, id est, in distinctionem horarum quia priusquam fie- rent, ordo temporum nullis notabatur indiciis, vel meridiana hora, vel rent, ordo temporum nullis notabatur indiciis, vel meridiana hora, vel qualibet hora. Hæc quarta die facta sunt. qualibet hora. Hæc quarta die facta sunt.
« «
DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.
Sequitur, Dixit Deus: Fiant lumi- Sequitur, Dixit Deus: Fiant lumi- naria magna, etc. » naria magna, etc. »
1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Genesi ad Litte- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Genesi ad Litte-
ram, cap. 13 et 14. ram, cap. 13 et 14.
2 Genes. 1, 14. 2 Genes. 1, 14.
In hac distinctione duo dicuntur, sci- In hac distinctione duo dicuntur, sci- licet ortus trium dierum et in fine ex- licet ortus trium dierum et in fine ex- plicantur opiniones Sanctorum, utrum plicantur opiniones Sanctorum, utrum omnia simul facta sint, vel non? ibi, G, omnia simul facta sint, vel non? ibi, G, § 2: « In hac enim rerum, etc. » § 2: « In hac enim rerum, etc. »
In prima sunt tres partes secundum In prima sunt tres partes secundum triplicem ornatum trium dierum: et pa- triplicem ornatum trium dierum: et pa- tet in Littera divisio. tet in Littera divisio.
3. Edit. J. Alleaume, sed.. 3. Edit. J. Alleaume, sed..
4 S. AUGUSTINUS. Lib. I de Genesi contra 4 S. AUGUSTINUS. Lib. I de Genesi contra Manichæos. Manichæos.
XXVII XXVII
18 18
274 274
omnes omnes
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. torum. Et Avicenna dicit, quod torum. Et Avicenna dicit, quod habent colorem, sed non lucem nisi a habent colorem, sed non lucem nisi a sole. Et Messehalach in libro de Motu sole. Et Messehalach in libro de Motu orbis, et ponit ad hoc plures figuras. orbis, et ponit ad hoc plures figuras. Ergo nihil est hoc dictum. Ergo nihil est hoc dictum.
ARTICULUS I. ARTICULUS I.
Utrum stellæ pertinent ad ornatum ? Utrum stellæ pertinent ad ornatum ?
Incidit autem dubium circa ornatum Incidit autem dubium circa ornatum quartæ diei de hoc quod dicit in quarto quartæ diei de hoc quod dicit in quarto die, Fiant luminaria. die, Fiant luminaria.
Et quæruntur quinque circa stellas: Et quæruntur quinque circa stellas: quorum primum est, Utrum pertineant quorum primum est, Utrum pertineant ad ornatum ? ad ornatum ?
Secundum, Quare sol et luna dicuntur Secundum, Quare sol et luna dicuntur magna luminaria? magna luminaria?
Tertium, Quid dicatur hic firmamen- Tertium, Quid dicatur hic firmamen- tum ? tum ?
Quartum, Qualiter sint in tempora et Quartum, Qualiter sint in tempora et signa ? signa ?
Quintum, Utrum habeant aliquam Quintum, Utrum habeant aliquam causalitatem super liberum arbitrium? causalitatem super liberum arbitrium?
AD PRIMUM objicitur sic¹ : AD PRIMUM objicitur sic¹ :
Cujuscumque corporis totum non per- Cujuscumque corporis totum non per- tinet ad ornatum, nec pars ejus ornatui tinet ad ornatum, nec pars ejus ornatui deputatur circuli autem sphærarum se- deputatur circuli autem sphærarum se- cundum se non pertinent ad ornatum: cundum se non pertinent ad ornatum: ergo nec partes. PRIMA patet ex præhabi- ergo nec partes. PRIMA patet ex præhabi- tis in quibus totum et partes una dispo- tis in quibus totum et partes una dispo- sitione cujuslibet corporis disponuntur. sitione cujuslibet corporis disponuntur. SECUNDA patet per hoc quod stella dicitur SECUNDA patet per hoc quod stella dicitur ab omnibus Philosophis pars orbis. ab omnibus Philosophis pars orbis.
Si dicas, quod quædam pertinent ad Si dicas, quod quædam pertinent ad ornatum, secundum quod ornatus dicit ornatum, secundum quod ornatus dicit pulchritudinem: quædam autem ad spe- pulchritudinem: quædam autem ad spe- ciei determinationem: et quia stellæ sunt ciei determinationem: et quia stellæ sunt luminosæ et luminaria mundi, ideo per- luminosæ et luminaria mundi, ideo per- tinent ad ornatum, ut videtur dicere Ma- tinent ad ornatum, ut videtur dicere Ma- gister quia in lumine earum alia viden- gister quia in lumine earum alia viden- tur. Illud est valde dubium quod suppo- tur. Illud est valde dubium quod suppo- nitur quia plurimi Philosophorum di- nitur quia plurimi Philosophorum di- cunt, quod nulla stellarum habet lumen cunt, quod nulla stellarum habet lumen nisi a sole et ut aliquos nominemus, nisi a sole et ut aliquos nominemus, hoc dicit Aristoteles in principio libri II de hoc dicit Aristoteles in principio libri II de Proprietatibus planetanum et elemen- Proprietatibus planetanum et elemen-
1 Cf. II P. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 59. 1 Cf. II P. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 59.
Si dicas, quod illi mentiuntur, quia Si dicas, quod illi mentiuntur, quia Scriptura dicit, luminaria. CONTRA : Scriptura dicit, luminaria. CONTRA : Etiam lunam dicit luminare, et tamen Etiam lunam dicit luminare, et tamen bene videmus in eclipsi solis, quod ipsa bene videmus in eclipsi solis, quod ipsa de se nigra est, et non luminosa: ergo de se nigra est, et non luminosa: ergo dubium est quod supponitur pro certo, dubium est quod supponitur pro certo, et a Philosophis melioribus dicitur con- et a Philosophis melioribus dicitur con- trarium. trarium.
SOLUTIO. Dicendum quantum pertinet SOLUTIO. Dicendum quantum pertinet ad hunc passum, quia stellæ ideo perti- ad hunc passum, quia stellæ ideo perti- nent ad ornatum, ut supra diximus, quia nent ad ornatum, ut supra diximus, quia formatio earum est ut moveant ad spe-. formatio earum est ut moveant ad spe-. cies determinatas. Qualiter autem mo- cies determinatas. Qualiter autem mo- veantur in suis orbibus, alterius est ne- veantur in suis orbibus, alterius est ne- gotii quoniam hoc absque demonstra- gotii quoniam hoc absque demonstra- tione non potest probari. Unde bene tione non potest probari. Unde bene concedo, quod causa nulla est quæ po- concedo, quod causa nulla est quæ po- nitur pro causa: sed hoc verum est, quod nitur pro causa: sed hoc verum est, quod sive sub luce propria, sive sub aliena, sive sub luce propria, sive sub aliena, faciunt ad apparentiam venustatis infe- faciunt ad apparentiam venustatis infe- riorum. riorum.
ARTICULUS II. ARTICULUS II.
Quare Sol et Luna dicuntur magna lu- Quare Sol et Luna dicuntur magna lu- minaria? et, An Luna facta sit plena, minaria? et, An Luna facta sit plena, vel prima, scilicet in incensione. vel prima, scilicet in incensione.
Secundo quæritur, Quare Sol et Luna: Secundo quæritur, Quare Sol et Luna: dicuntur magna luminaria? dicuntur magna luminaria?
Quod enim Sol dicatur magnus, hoc Quod enim Sol dicatur magnus, hoc non habet quæstionem: quia Sol ma- non habet quæstionem: quia Sol ma- gnus est quantitate, et lumine: sed Luna gnus est quantitate, et lumine: sed Luna parva est quantitate, licet sit prope, et parva est quantitate, licet sit prope, et ideo videatur major quibusdam aliis ideo videatur major quibusdam aliis stellis, et parva est lumine: ergo vide- stellis, et parva est lumine: ergo vide- tur, quod male dicatur magna. tur, quod male dicatur magna.
Solu Solu
Quæst. Quæst.
Solutio. Solutio.
a quæst. a quæst.
IN II SENTENT. DIST. XV, B, ART. 3. IN II SENTENT. DIST. XV, B, ART. 3.
ITERUM, Quæritur de Luna, Utrum ITERUM, Quæritur de Luna, Utrum facta sit plena vel prima, scilicet in in- facta sit plena vel prima, scilicet in in- censione'. censione'.
Si autem prima: tunc est imperfecta: Si autem prima: tunc est imperfecta: ergo fecit Deus aliquod imperfectum. Si ergo fecit Deus aliquod imperfectum. Si plena tunc videtur fallere alia translatio, plena tunc videtur fallere alia translatio, quæ dicit quod fecit lunam in inchoa- quæ dicit quod fecit lunam in inchoa- tione noctis non enim in inchoatione. tione noctis non enim in inchoatione. noctis primo apparet, cum sit nova. noctis primo apparet, cum sit nova.
SOLUTIO. De quantitatibus luminarium SOLUTIO. De quantitatibus luminarium diversa scribuntur a Philosophis: sed in diversa scribuntur a Philosophis: sed in hoc concordant, quod sol multo major hoc concordant, quod sol multo major est terra: quod probatur per umbram est terra: quod probatur per umbram terræ quæ tendit in acutum vel conum, terræ quæ tendit in acutum vel conum, quod non esset si æqualis vel major sole quod non esset si æqualis vel major sole esset terra. Quod autem tendit in conum esset terra. Quod autem tendit in conum umbra terræ, patet ex hoc : quia aliter umbra terræ, patet ex hoc : quia aliter eclipsaret omni nocte multas stellarum eclipsaret omni nocte multas stellarum fixarum quia si æqualis esset soli vel fixarum quia si æqualis esset soli vel major, numquam finiretur umbra, sed in major, numquam finiretur umbra, sed in infinitum, vel usque ad stellas fixas um- infinitum, vel usque ad stellas fixas um- bra projiceretur. Luna autem magna di- bra projiceretur. Luna autem magna di- citur in effectu, licet non sit magna quan- citur in effectu, licet non sit magna quan- titate, et ideo a Philosopho dicitur se- titate, et ideo a Philosopho dicitur se- cundus sol: habet autem præcipue mo- cundus sol: habet autem præcipue mo- vere terrena, et præcipue humana, eo vere terrena, et præcipue humana, eo quod est vicinior. quod est vicinior.
AD ALIUD dicendum, quod utraque qui- AD ALIUD dicendum, quod utraque qui- dam dixerunt. Si autem dicitur nova dam dixerunt. Si autem dicitur nova facta : tunc non sequitur id quod objici- facta : tunc non sequitur id quod objici- tur: quia perfectio sua naturalis est, ut tur: quia perfectio sua naturalis est, ut accipiat incrementa luminis secundum accipiat incrementa luminis secundum distantiam a sole: unde imperfecta non distantiam a sole: unde imperfecta non dicitur, quando habet id quod per sub- dicitur, quando habet id quod per sub- stantiam debet habere. stantiam debet habere.
ARTICULUS III. ARTICULUS III.
Quid hic dicitur firmamentum ? Quid hic dicitur firmamentum ?
275 275
Si enim firmamentum dicitur cœlum Si enim firmamentum dicitur cœlum stellarum fixarum, hoc non competit: stellarum fixarum, hoc non competit: quia sol, et luna, et aliæ quædam stellæ, quia sol, et luna, et aliæ quædam stellæ, quinque scilicet planetæ, non sunt positæ quinque scilicet planetæ, non sunt positæ in cœlo stellarum fixarum. in cœlo stellarum fixarum.
Ad Hoc dicendum, quod si Ptolemæum Ad Hoc dicendum, quod si Ptolemæum et Nicolaum in commento super Alma- et Nicolaum in commento super Alma- gesti, et Messehalach vellemus sequi, gesti, et Messehalach vellemus sequi, nos præter coelum empyreum quod nos præter coelum empyreum quod Philosophi non cognoverunt, poneremus. Philosophi non cognoverunt, poneremus. decem coelos: quorum primum est quod decem coelos: quorum primum est quod revolvitur super polos æquinoctiales, et revolvitur super polos æquinoctiales, et omnem stellam revolvit motu diurno. omnem stellam revolvit motu diurno. Secundum autem est coelum non stella- Secundum autem est coelum non stella- tum quod revolvitur super polos orbis tum quod revolvitur super polos orbis declivis, id est, obliqui, et omnem declivis, id est, obliqui, et omnem stellam revolvit ab Occidente in Orien- stellam revolvit ab Occidente in Orien- tem secundum quantitatem sui circuli : tem secundum quantitatem sui circuli : quia æquali velocitate movetur secundum quia æquali velocitate movetur secundum dictos Philosophos, et etiam secundum dictos Philosophos, et etiam secundum Thebith, Luna, Saturnus, et stella fixa: Thebith, Luna, Saturnus, et stella fixa: sed quod Luna viginti et octo diebus sed quod Luna viginti et octo diebus peragit circulum, Saturnus in triginta peragit circulum, Saturnus in triginta fere annis, et stella fixa in triginta sex fere annis, et stella fixa in triginta sex millibus annorum, hoc contingit, quia millibus annorum, hoc contingit, quia in tali proportione quantitatis quantitas in tali proportione quantitatis quantitas circuli unius superat circulum alterius, circuli unius superat circulum alterius, cum tamen spatia sint æqualia quæ per- cum tamen spatia sint æqualia quæ per- ambulant ambulant omni die naturali æquali. omni die naturali æquali. Tertius orbis est stellarum fixarum in Tertius orbis est stellarum fixarum in una superficie existentium: non fixarum una superficie existentium: non fixarum ideo, quia non moveantur: sed ideo fixa- ideo, quia non moveantur: sed ideo fixa- rum, quia imagines et distantias situs ad rum, quia imagines et distantias situs ad invicem non mutant, ut probatur in Al- invicem non mutant, ut probatur in Al- magesti. Quartus est orbis Saturni. magesti. Quartus est orbis Saturni. Quintus est orbis Jovis. Sextus Martis. Quintus est orbis Jovis. Sextus Martis. Septimus Solis secundum dictos Philo- Septimus Solis secundum dictos Philo- sophos. Octavus Veneris. Nonus Mercu- sophos. Octavus Veneris. Nonus Mercu- rii. Decimus Lunæ. Geber autem in rii. Decimus Lunæ. Geber autem in commento quodam Almagesti singula- commento quodam Almagesti singula- rem tenet viam in Mercurio et Venere: rem tenet viam in Mercurio et Venere: quia ponit eos super Solem: et tunc quia ponit eos super Solem: et tunc quoad illos duos secundum illum muta- quoad illos duos secundum illum muta- tur ordo, sed non numerus et ideo di- tur ordo, sed non numerus et ideo di-
Tertio quæritur, Quid dicatur hic cendum, quod secundum sacram Scri- Tertio quæritur, Quid dicatur hic cendum, quod secundum sacram Scri- firmamentum ? firmamentum ? pturam tota natura quinti corporis fir- pturam tota natura quinti corporis fir-
1 Cf. II P. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 59. 1 Cf. II P. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 59.
Solutio. Solutio.
276 276
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
mamentum dicitur apud Philosophos mamentum dicitur apud Philosophos autem dicitur firmamentum octava sphæra autem dicitur firmamentum octava sphæra sursum ascendendo. sursum ascendendo.
Utrum autem totum sit continuum Utrum autem totum sit continuum corpus et unum, vel diversa, et de lon- corpus et unum, vel diversa, et de lon- giori longitudine et propriori, longum giori longitudine et propriori, longum exigit sermonem et multas demonstra- exigit sermonem et multas demonstra- tiones et hoc pertinet alii negotio. tiones et hoc pertinet alii negotio.
ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.
Qualiter Sol et Luna sint in signa et Qualiter Sol et Luna sint in signa et tempora ? tempora ?
Quarto quæritur, Qualiter sint in si- Quarto quæritur, Qualiter sint in si- gna et tempora? gna et tempora?
1. Aut enim in signum quod est causa, 1. Aut enim in signum quod est causa, aut non. Si sic: ergo cum motus sit ne- aut non. Si sic: ergo cum motus sit ne- cessarius, videtur signum illud esse ne- cessarius, videtur signum illud esse ne- cessario causa rerum, quod non dicitur cessario causa rerum, quod non dicitur ab aliquo Catholicorum. Si autem est si- ab aliquo Catholicorum. Si autem est si- gnum, non causa: ergo id quod signatur gnum, non causa: ergo id quod signatur reducetur ad aliud quod est causa illius reducetur ad aliud quod est causa illius signati: non autem potest hoc esse nisi signati: non autem potest hoc esse nisi immortale et perpetuum et primum cor- immortale et perpetuum et primum cor- pus ergo aliquod tale corpus est ante pus ergo aliquod tale corpus est ante coelum, quod falsum est: ergo videtur, coelum, quod falsum est: ergo videtur, quod sit signum, et causa. quod sit signum, et causa.
2. Item, Etiam Augustinus videtur di- 2. Item, Etiam Augustinus videtur di- cere, quod sint cause. Dicit enim sic cere, quod sint cause. Dicit enim sic in libro V de Civitate Dei: « Non usque- in libro V de Civitate Dei: « Non usque- quaque absurde dici potest ad solas cor- quaque absurde dici potest ad solas cor- porum differentias afflatus quosdam va- porum differentias afflatus quosdam va- lere sidereos, sicut in solaribus accessi- lere sidereos, sicut in solaribus accessi- bus et decessibus videmus etiam ipsius bus et decessibus videmus etiam ipsius anni tempora variari, et lunaribus in- anni tempora variari, et lunaribus in- crementis atque decrementis augeri et crementis atque decrementis augeri et minui quædam genera rerum, sicut echi- minui quædam genera rerum, sicut echi- nos, conchas, et mirabiles æstus Ocea- nos, conchas, et mirabiles æstus Ocea- ni. » ni. »
3. Item, Inter causas inquietæ genera- 3. Item, Inter causas inquietæ genera- tionis et corruptionis in II de Generatio- tionis et corruptionis in II de Generatio- ne et corruptione ponitur allatio continua ne et corruptione ponitur allatio continua
1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei,
solis in obliquo circulo: ergo videtur, solis in obliquo circulo: ergo videtur, quod sint signa, et causæ. quod sint signa, et causæ.
4. Item, Corporis uno modo se haben- 4. Item, Corporis uno modo se haben- tis in motu et esse, est regere corpus di- tis in motu et esse, est regere corpus di- versimode se habens in motu et esse versimode se habens in motu et esse coelum autem et stellæ uno modo se ha- coelum autem et stellæ uno modo se ha- bent in motu et esse, et non sunt elemen- bent in motu et esse, et non sunt elemen- ta elementata: ergo videtur, quod re- ta elementata: ergo videtur, quod re- guntur ista inferiora ab illis. guntur ista inferiora ab illis.
5. Item, Philosophus in libro de Ani- 5. Item, Philosophus in libro de Ani- malibus dicit, quod omnium imprægna- malibus dicit, quod omnium imprægna- tio et partus fiunt secundum allationes: tio et partus fiunt secundum allationes: stellarum ergo videtur, quod regant et stellarum ergo videtur, quod regant et signent ut causæ. signent ut causæ.
6. Item, In Littera hic habemus, quod 6. Item, In Littera hic habemus, quod sunt signa imbrium, et serenitatum: et sunt signa imbrium, et serenitatum: et idem dicit Damascenus: sed elevatione idem dicit Damascenus: sed elevatione vaporum fiunt imbres: ergo etiam sunt vaporum fiunt imbres: ergo etiam sunt causæ elevationis vaporis sed elevatio causæ elevationis vaporis sed elevatio inferioris est causa commixtionis elemen- inferioris est causa commixtionis elemen- torum ergo etiam causæ sunt commix- torum ergo etiam causæ sunt commix- tionum ergo et generationis eorum per tionum ergo et generationis eorum per consequens. consequens.
SOLUTIO. Puto, quod hoc concedendum SOLUTIO. Puto, quod hoc concedendum sit, quod sunt signa et causæ moventes. sit, quod sunt signa et causæ moventes. inferiorum corruptibilium. inferiorum corruptibilium.
AD HOC autem quod objicitur, quod sunt AD HOC autem quod objicitur, quod sunt causæ necessariæ, dicendum quod nihil causæ necessariæ, dicendum quod nihil valet quia licet stellæ moveantur uno valet quia licet stellæ moveantur uno modo, non tamen respiciunt inferiora uno modo, non tamen respiciunt inferiora uno modo sed etiam inferiora non moventur modo sed etiam inferiora non moventur uno modo et ideo effectus stellarum per uno modo et ideo effectus stellarum per dispositiones contrarias potest impediri. dispositiones contrarias potest impediri. Et hoc est quod dicit Ptolemæus in Cen- Et hoc est quod dicit Ptolemæus in Cen- tum verbis, quod sapiens homo domina- tum verbis, quod sapiens homo domina- tur astris, scilicet disponendo corpora tur astris, scilicet disponendo corpora contrariis dispositionibus ad quas movent contrariis dispositionibus ad quas movent stellæ. stellæ.
Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.
cap. 6. cap. 6.
Sob Sob
IN II SENTENT. DIST. XV, B. IN II SENTENT. DIST. XV, B.
277 277
Solut Solut
ed contra. ed contra.
ARTICULUS V. ARTICULUS V.
Utrum stellæ habeant dominium super Utrum stellæ habeant dominium super liberum arbitrium? liberum arbitrium?
Quinto quæritur, Utrum stellæ habeant Quinto quæritur, Utrum stellæ habeant virtutem super liberum arbitrium homi- virtutem super liberum arbitrium homi- nis ? nis ?
Videtur quod non : quia Videtur quod non : quia
1. Dicit Damascenus, quod nostrorum 1. Dicit Damascenus, quod nostrorum actuum nullo modo sunt causæ. actuum nullo modo sunt causæ.
2. Item, Augustinus in libro V de Civi- 2. Item, Augustinus in libro V de Civi- tate Dei, multipliciter in contrarium hujus tate Dei, multipliciter in contrarium hujus laborat, dicens quod animi voluntates laborat, dicens quod animi voluntates positionibus siderum non subduntur. positionibus siderum non subduntur.
SED CONTRA: SED CONTRA:
1. Voluntas multum dependet a com- 1. Voluntas multum dependet a com- plexionibus corporum : ergo si habent plexionibus corporum : ergo si habent potestates super complexiones corporum, potestates super complexiones corporum, etiam videntur habere potestatem super etiam videntur habere potestatem super intelligentiam animæ et liberum arbi- intelligentiam animæ et liberum arbi- trium. trium.
2. Item, Videmus Astronomos respon- 2. Item, Videmus Astronomos respon- dere de his quæ subsunt libero arbitrio, dere de his quæ subsunt libero arbitrio, ut de pace, et de bello, de depopulatione ut de pace, et de bello, de depopulatione terrarum et constructione, et hujusmodi, terrarum et constructione, et hujusmodi, et hoc secundum considerationes stella- et hoc secundum considerationes stella-
rum. Cum igitur frequenter verum pro- rum. Cum igitur frequenter verum pro- nuntient, videtur quod illorum sunt nuntient, videtur quod illorum sunt
causæ. causæ.
3. Item, Aristoteles in lib. de Causis 3. Item, Aristoteles in lib. de Causis proprietatum elementorum dicit, quod re- proprietatum elementorum dicit, quod re- gna vacua sunt et terræ depopulatæ apud gna vacua sunt et terræ depopulatæ apud conjunctionem duarum stellarum, scili- conjunctionem duarum stellarum, scili- cet Jovis et Saturni : ergo videtur, quod cet Jovis et Saturni : ergo videtur, quod causalitatem habeant super liberum ar- causalitatem habeant super liberum ar- bitrium. bitrium.
SOLUTIO. Dicendum, quod nullam ha- SOLUTIO. Dicendum, quod nullam ha- bent causalitatem supra liberum arbi- bent causalitatem supra liberum arbi- trium secundum dicta Sanctorum : et trium secundum dicta Sanctorum : et etiam Philosophi non dicunt, quod ha- etiam Philosophi non dicunt, quod ha- beant causalitatem super liberum arbi- beant causalitatem super liberum arbi- trium nisi sicut probatum est primo, sci- trium nisi sicut probatum est primo, sci- licet per consequens, in quantum liberum licet per consequens, in quantum liberum arbitrium trahitur a complexionė ad in- arbitrium trahitur a complexionė ad in- clinationem quorumdam actuum. Ad om- clinationem quorumdam actuum. Ad om- nia alia dicit Augustinus, quod tales re- nia alia dicit Augustinus, quod tales re- velationes potius fiunt per dæmones, velationes potius fiunt per dæmones, quam per motum superiorum. Possumus quam per motum superiorum. Possumus tamen dicere, quod nihil prohibet debili- tamen dicere, quod nihil prohibet debili- tatem processus totius vitæ secundum tatem processus totius vitæ secundum fortitudinem et signari et juvari et impe- fortitudinem et signari et juvari et impe- diri astris, sed non liberum arbitrium : diri astris, sed non liberum arbitrium : ita tamen quod in corporalibus actibus ita tamen quod in corporalibus actibus tantum intelligatur, et quod causalitas a tantum intelligatur, et quod causalitas a corpore incipiat, et in anima non sit nisi corpore incipiat, et in anima non sit nisi per inclinationem. per inclinationem.
Solutio. Solutio.
C De opere quintæ diei, quando creavit Deus ex aquis volatilia et natatilia. C De opere quintæ diei, quando creavit Deus ex aquis volatilia et natatilia.
Dixit etiam Deus: Producant aquæ reptile animæ viventis, et volatile Dixit etiam Deus: Producant aquæ reptile animæ viventis, et volatile super terram, etc. 1. Opus quintæ diei est formatio piscium et avium, quibus super terram, etc. 1. Opus quintæ diei est formatio piscium et avium, quibus duo elementa ornantur: et de eadem materia, id est, de aquis pisces et aves duo elementa ornantur: et de eadem materia, id est, de aquis pisces et aves creavit volatilia levans in aera, et natatilia remittens gurgiti 2. creavit volatilia levans in aera, et natatilia remittens gurgiti 2.
1 Genes, I, 20. 1 Genes, I, 20.
2 Cf. S. AMBROSIUM, Lib. V Hexameron, cap. 1, 2 et 3. 2 Cf. S. AMBROSIUM, Lib. V Hexameron, cap. 1, 2 et 3.
278 278
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.
Quare aeris et aquæ ornatus fit uno die? Quare aeris et aquæ ornatus fit uno die? et, Quare dicitur reptile? et, Quare et, Quare dicitur reptile? et, Quare ignis non pertinet ad ornatum? ignis non pertinet ad ornatum?
Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, « Dixit etiam Deus: Producant aquæ « Dixit etiam Deus: Producant aquæ reptile, etc. » reptile, etc. »
Et quæruntur hic duo, scilicet quare Et quæruntur hic duo, scilicet quare aeris et aquæ ornatus fit uno die? et, aeris et aquæ ornatus fit uno die? et, Quare dicitur reptile ? Quare dicitur reptile ?
AD PRIMUM Sic proceditur : AD PRIMUM Sic proceditur :
1. Duo elementa divisa habere debent 1. Duo elementa divisa habere debent distinctos dies in ornatu: aer et aqua distinctos dies in ornatu: aer et aqua sunt elementa divisa: ergo duobus die- sunt elementa divisa: ergo duobus die- bus debent ornari. bus debent ornari.
2. Item, Aves et pisces quiescunt in 2. Item, Aves et pisces quiescunt in terra: ergo videtur, quod pertineant ad terra: ergo videtur, quod pertineant ad
ornatum terræ. ornatum terræ.
ITEM, Quare ignis non habet ornatum ITEM, Quare ignis non habet ornatum specialem? specialem?
SOLUTIO. Dicendum, quod aqua et aer SOLUTIO. Dicendum, quod aqua et aer conveniunt in qualitate passiva quæ est conveniunt in qualitate passiva quæ est humor, et similiter in proprietate per- humor, et similiter in proprietate per- spicui et aves et pisces etiam vicina sunt spicui et aves et pisces etiam vicina sunt in materia: sunt enim aves, ut dicunt, in materia: sunt enim aves, ut dicunt, ex humido vaporabili, quod appropin- ex humido vaporabili, quod appropin- quat naturæ aeris: pisces autem ex aquis quat naturæ aeris: pisces autem ex aquis pinguescentibus subtus, et constantibus pinguescentibus subtus, et constantibus per coagulationem: et ideo unius diei per coagulationem: et ideo unius diei habent ornatum. habent ornatum.
AD ALIUD dicendum, quod locus im- AD ALIUD dicendum, quod locus im- mobilitatis numquam assignatur pro or- mobilitatis numquam assignatur pro or- natu, sed potius locus motus: loca autem natu, sed potius locus motus: loca autem motus piscium et avium sunt aer et aqua. motus piscium et avium sunt aer et aqua.
Sol Sol
AD ID quod secundo quæritur de rep- AD ID quod secundo quæritur de rep- tilibus, dicitur quod reptile dicitur mul- tilibus, dicitur quod reptile dicitur mul- tis modis, ut colligitur ex libro de Ani- tis modis, ut colligitur ex libro de Ani- malibus, scilicet quia vi pinnarum se ra- malibus, scilicet quia vi pinnarum se ra- pit, ut pisces: vel quia vi oris, ut qui- pit, ut pisces: vel quia vi oris, ut qui- dam vermes vel quia vi costarum, ut dam vermes vel quia vi costarum, ut quidam serpentes: vel quia vi annulorum quidam serpentes: vel quia vi annulorum quos contrahit et extendit, ut habentia quos contrahit et extendit, ut habentia corpora annulosa: sed primo modo su- corpora annulosa: sed primo modo su- mitur hic reptile. mitur hic reptile.
AD ALIUD dicendum, quod ignis habet AD ALIUD dicendum, quod ignis habet consumptivam qualitatem: et ideo nihil consumptivam qualitatem: et ideo nihil animatum vivit in illo falsum est enim animatum vivit in illo falsum est enim quod dicunt quidam de salamandra. quod dicunt quidam de salamandra.
Ad Ad
D. De opere sextæ diei, quando creata sunt animalia et reptilia terræ. D. De opere sextæ diei, quando creata sunt animalia et reptilia terræ.
Sequitur, Dixit quoque Deus: Producat terra animam viventem in ge- Sequitur, Dixit quoque Deus: Producat terra animam viventem in ge- nere suo, jumenta, et reptilia, et bestias terræ secundum species suas, etc 1. nere suo, jumenta, et reptilia, et bestias terræ secundum species suas, etc 1. Sextæ diei opus describitur, cum terra suis animalibus ornari dicitur. Sextæ diei opus describitur, cum terra suis animalibus ornari dicitur.
1 Genes, I. 24. 1 Genes, I. 24.
IN II SENTENT. DIST. XV, E, F, G. IN II SENTENT. DIST. XV, E, F, G.
279 279
E. Utrum post peccatum venenosa animalia noxia facta fuerint, an propter pecca- E. Utrum post peccatum venenosa animalia noxia facta fuerint, an propter pecca- tum nocere cœperint, prius facía innoxia? tum nocere cœperint, prius facía innoxia?
Quæri solet de venenosis et perniciosis animantibus, utrum post pecca- Quæri solet de venenosis et perniciosis animantibus, utrum post pecca- tum hominis ad vindictam creata sint, an potius creata innoxia peccatori- tum hominis ad vindictam creata sint, an potius creata innoxia peccatori- bus nocere coeperint ? Sane dici potest, quod creata nihil homini nocuis- bus nocere coeperint ? Sane dici potest, quod creata nihil homini nocuis- sent, si non peccasset: puniendorum namque vitiorum et terrendorum, sent, si non peccasset: puniendorum namque vitiorum et terrendorum, vel probandæ vel perficiendæ virtutis causa nocere cœperunt. Fuerunt ergo vel probandæ vel perficiendæ virtutis causa nocere cœperunt. Fuerunt ergo creata innoxia, sed propter peccatum facta sunt noxia. creata innoxia, sed propter peccatum facta sunt noxia.
F. Utrum minuta animalia tunc creata fuerint? F. Utrum minuta animalia tunc creata fuerint?
De quibusdam etiam minutis animantibus quæstio est, Utrum in primis De quibusdam etiam minutis animantibus quæstio est, Utrum in primis conditionibus creata sint, an ex rebus corruptis postea orta sint? Pleraque conditionibus creata sint, an ex rebus corruptis postea orta sint? Pleraque enim de humidorum corporum vitiis, vel exhalationibus terræ, sive de ca- enim de humidorum corporum vitiis, vel exhalationibus terræ, sive de ca- daveribus gignuntur: quædam etiam de corruptione lignorum et herbarum daveribus gignuntur: quædam etiam de corruptione lignorum et herbarum et fructuum et Deus auctor omnium'est 1. Potest autem dici, quod ea quæ et fructuum et Deus auctor omnium'est 1. Potest autem dici, quod ea quæ de corporibus animalium, et maxime mortuorum, nascuntur, cum anima- de corporibus animalium, et maxime mortuorum, nascuntur, cum anima- libus creata non fuerint, nisi potentialiter et materialiter. Ea vero quæ ex libus creata non fuerint, nisi potentialiter et materialiter. Ea vero quæ ex terra vel ex aquis nascuntur, vel ex eis quæ terra germinante orta sunt, terra vel ex aquis nascuntur, vel ex eis quæ terra germinante orta sunt, tunc creata fuisse non incongrue dici potest. tunc creata fuisse non incongrue dici potest.
G. Quare post omnia factus est homo? G. Quare post omnia factus est homo?
Omnibus autem creatis atque dispositis, novissime factus est homo, tam- Omnibus autem creatis atque dispositis, novissime factus est homo, tam- quam dominus et possessor, qui et omnibus præferendus erat. Unde sequi- quam dominus et possessor, qui et omnibus præferendus erat. Unde sequi-
4 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Genesi ad litteram, cap. 14. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Genesi ad litteram, cap. 14.
280 280
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
tur: Vidit Deus quod esset bonum. Et ait : Facimus hominem ad imaginem, tur: Vidit Deus quod esset bonum. Et ait : Facimus hominem ad imaginem, etc.. Sed antequam de hominis creatione tractemus, quod supra breviter etc.. Sed antequam de hominis creatione tractemus, quod supra breviter tetigimus, plenius versantes clarius faciamus. tetigimus, plenius versantes clarius faciamus.
In hac enim rerum distinctione Catholici tractatores dissentire, ut supra In hac enim rerum distinctione Catholici tractatores dissentire, ut supra diximus, inveniuntur. Aliis dicentibus, res creatas atque distinctas secun- diximus, inveniuntur. Aliis dicentibus, res creatas atque distinctas secun- dum species suas per intervalla sex dierum: quorum sententiæ quia littera dum species suas per intervalla sex dierum: quorum sententiæ quia littera Genesis magis inservire videtur, atque Catholica Ecclesia magis approbat, Genesis magis inservire videtur, atque Catholica Ecclesia magis approbat, ideo hactenus studiose docuimus, quomodo ex illa communi materia prius ideo hactenus studiose docuimus, quomodo ex illa communi materia prius informiter facta, postea corporalium rerum genera per sex dierum volumina informiter facta, postea corporalium rerum genera per sex dierum volumina distinctim sint formata. Aliis autem videtur, quod non per intervalla tem- distinctim sint formata. Aliis autem videtur, quod non per intervalla tem- porum facta sint, sed simul ita formata, ad esse prodierunt. Quod Augusti- porum facta sint, sed simul ita formata, ad esse prodierunt. Quod Augusti- nus super Genesim pluribus modis nititur ostendere, dicens elementa qua- nus super Genesim pluribus modis nititur ostendere, dicens elementa qua- tuor ita formata sicut modo apparent, ab initio exstitisse, et cœlum sideri- tuor ita formata sicut modo apparent, ab initio exstitisse, et cœlum sideri- bus ornatum fuisse ³. Quædam vero non formaliter, sed materialiter tunc bus ornatum fuisse ³. Quædam vero non formaliter, sed materialiter tunc facta fuisse, quæ post per temporis accessum formaliter distincta sunt: ut facta fuisse, quæ post per temporis accessum formaliter distincta sunt: ut herbæ, arbores, et forte animalia. Omnia ergo in ipso temporis initio facta herbæ, arbores, et forte animalia. Omnia ergo in ipso temporis initio facta esse dicunt: sed quædam formaliter et secundum species quas habere esse dicunt: sed quædam formaliter et secundum species quas habere cernimus, ut majores mundi partes: quædam vero materialiter tantum. cernimus, ut majores mundi partes: quædam vero materialiter tantum. Sed ut dicunt, Moyses loquens rudi et carnali populo, locutionis modum. Sed ut dicunt, Moyses loquens rudi et carnali populo, locutionis modum. temperavit, de Deo loquens a simili hominis qui per moras temporum opera temperavit, de Deo loquens a simili hominis qui per moras temporum opera sua perficit, cum ipse simul sua opera fecerit. Unde Augustinus: Ideo, in- sua perficit, cum ipse simul sua opera fecerit. Unde Augustinus: Ideo, in- quit, Moyses divisim refert Deum illa opera fecisse, quia non potuit simul quit, Moyses divisim refert Deum illa opera fecisse, quia non potuit simul ab homine dici, quod a Deo simul potuit fieri *. Item, Potuit dividere Scri- ab homine dici, quod a Deo simul potuit fieri *. Item, Potuit dividere Scri- ptura loquendi temporibus, quod Deus operandi temporibus non divisit.. ptura loquendi temporibus, quod Deus operandi temporibus non divisit.. Illi qui his auctoritatibus et aliis hujusmodi inhærentes, dicunt quatuor. Illi qui his auctoritatibus et aliis hujusmodi inhærentes, dicunt quatuor. elementa atque coeli luminaria ita formata simul esse, et habuisse illos sex elementa atque coeli luminaria ita formata simul esse, et habuisse illos sex dies quos Scriptura commemorat, sex rerum genera, id est, distinctiones dies quos Scriptura commemorat, sex rerum genera, id est, distinctiones appellant quæ appellant quæ simul factæ sunt: partim formaliter, partim causaliter. simul factæ sunt: partim formaliter, partim causaliter.
H. Quomodo intelligendum sit Deum requievisse ab omni opere suo ? H. Quomodo intelligendum sit Deum requievisse ab omni opere suo ?
Jam de septimæ diei requie aliquid nos eloqui oportet. Scriptum est, quia Jam de septimæ diei requie aliquid nos eloqui oportet. Scriptum est, quia complevit Deus die septimo opus suum quod fecerat: et requievit die septi- complevit Deus die septimo opus suum quod fecerat: et requievit die septi-
1 Genes. 1, 25 et 26. 1 Genes. 1, 25 et 26.
* Cf. Supra, Dist. XII, cap. A et B. * Cf. Supra, Dist. XII, cap. A et B.
3 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. IV de Genesi ad litteram, cap. 35 et seq; et Lib. V, cap. 4 et 5. 3 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. IV de Genesi ad litteram, cap. 35 et seq; et Lib. V, cap. 4 et 5. 4 IDEM, Ibidem, Lib I, cap. 15. 4 IDEM, Ibidem, Lib I, cap. 15.
IN II SENTENT. DIST. XV, I. IN II SENTENT. DIST. XV, I.
281 281
mo ab universo opere quod patrarat'. Requievisse dicitur Deus die septi- mo ab universo opere quod patrarat'. Requievisse dicitur Deus die septi- mo: non quasi operando lassus, sed ab universo opere requievit, quia no- mo: non quasi operando lassus, sed ab universo opere requievit, quia no- vam creaturam facere cessavit. Requiescere enim cessare dicitur. Unde in vam creaturam facere cessavit. Requiescere enim cessare dicitur. Unde in Apocalypsi dicitur: Non habebant requiem dicentia: Sanctus, sanctus, san- Apocalypsi dicitur: Non habebant requiem dicentia: Sanctus, sanctus, san- ´ctus, id est, dicere non cessabant. Requievisse ergo Deus dicitur, quia ´ctus, id est, dicere non cessabant. Requievisse ergo Deus dicitur, quia cessavit a faciendis generibus creaturæ: quia ultra nova non condidit. cessavit a faciendis generibus creaturæ: quia ultra nova non condidit. Usque nunc tamen, ut veritas in Evangelio ait, operatur Pater cum Filio, Usque nunc tamen, ut veritas in Evangelio ait, operatur Pater cum Filio, scilicet administrationem eorumdem generumque tunc instituta sunt. Crea- scilicet administrationem eorumdem generumque tunc instituta sunt. Crea- toris enim virtus causa subsistendi est omni creaturæ. Quod ergo dicitur, toris enim virtus causa subsistendi est omni creaturæ. Quod ergo dicitur, Pater meus usque modo operatur, et ego operor ³, illud universæ creaturæ Pater meus usque modo operatur, et ego operor ³, illud universæ creaturæ continuam administrationem ostendit. Die ergo septimo requievit, ut no- continuam administrationem ostendit. Die ergo septimo requievit, ut no- vam creaturam ulterius non faceret, cujus materia vel similitudo non vam creaturam ulterius non faceret, cujus materia vel similitudo non præcesserit: sed usque nunc operatur, ut quod condidit continere et gu præcesserit: sed usque nunc operatur, ut quod condidit continere et gu bernare non cesset *. bernare non cesset *.
3 3
I. Qualiter accipiendum sit quod dicitur Deus complesse opus suum septimo die, I. Qualiter accipiendum sit quod dicitur Deus complesse opus suum septimo die, cum tunc requievit ab omni opere suo ? cum tunc requievit ab omni opere suo ?
Sed quæritur, Quomodo septimo die dicatur Deus complesse opus suum, Sed quæritur, Quomodo septimo die dicatur Deus complesse opus suum, cum ab omni opere illo die requieverit, nec aliquod genus novum rerum cum ab omni opere illo die requieverit, nec aliquod genus novum rerum fecerit? Alia translatio habet, « Consummavit Deus die sexto opera sua: » fecerit? Alia translatio habet, « Consummavit Deus die sexto opera sua: » quæ nihil quæstionis affert, quia manifesta sunt quæ in eo facta sunt, et quæ nihil quæstionis affert, quia manifesta sunt quæ in eo facta sunt, et omnium consummatio eo die perfecta est, sicut Scriptura ostendit, cum ait, omnium consummatio eo die perfecta est, sicut Scriptura ostendit, cum ait, Vidit Deus cuncta quæ fecerat: et erant valde bona *. Omnia quidem natu- Vidit Deus cuncta quæ fecerat: et erant valde bona *. Omnia quidem natu- raliter bona erant, nihilque in sui natura vitii habentia: et sunt bona quæ raliter bona erant, nihilque in sui natura vitii habentia: et sunt bona quæ condidit Deus etiam singula 6. Simul vero universa valde bona, quia ex condidit Deus etiam singula 6. Simul vero universa valde bona, quia ex omnibus consistit universitatis admirabilis pulchritudo: in qua etiam illud omnibus consistit universitatis admirabilis pulchritudo: in qua etiam illud quod malum dicitur, bene ordinatum, et loco suo positum, eminentius quod malum dicitur, bene ordinatum, et loco suo positum, eminentius commendat bona, ut magis placeant, et laudabiliora sint, dum comparan- commendat bona, ut magis placeant, et laudabiliora sint, dum comparan- tur malis. Sexto ergo die facta est operum consummatio. Ideo præmissa tur malis. Sexto ergo die facta est operum consummatio. Ideo præmissa
1 Genes. II, 2. 1 Genes. II, 2.
2 Apocal. iv, 8. 2 Apocal. iv, 8.
3 Joan. v, 17. 3 Joan. v, 17.
* Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. IV de Genesi ad litteram, cap. 12. * Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. IV de Genesi ad litteram, cap. 12.
5 Genes. 1, 31. 5 Genes. 1, 31.
6 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 10. 6 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 10.
282 282
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD
oritur quæstio, Quomodo dicatur Deus die septimo opus suum complesse, oritur quæstio, Quomodo dicatur Deus die septimo opus suum complesse, quod hebraica veritas habet: in quo tamen nihil novum creasse dicitur, quod hebraica veritas habet: in quo tamen nihil novum creasse dicitur, nisi forte dicatur die septimo complevisse opus suum, quia ipsum benedi- nisi forte dicatur die septimo complevisse opus suum, quia ipsum benedi- xit et sanctificavit: sicut subjicit Scriptura, Benedixit diei septimo, el san- xit et sanctificavit: sicut subjicit Scriptura, Benedixit diei septimo, el san- clificavit illum. Opus enim est benedictio et sanctificatio: sicut Salomon clificavit illum. Opus enim est benedictio et sanctificatio: sicut Salomon aliquid operis fecit, cum templum dedicavit *. aliquid operis fecit, cum templum dedicavit *.
K. Quæ sit benedictio et sanctificatio septimæ diei? K. Quæ sit benedictio et sanctificatio septimæ diei?
Illum autem diem sanctificasse et benedixisse dicitur, quia mystica præ Illum autem diem sanctificasse et benedixisse dicitur, quia mystica præ cæteris benedictione et sanctificatione eum donavit. Unde in lege dicitur, cæteris benedictione et sanctificatione eum donavit. Unde in lege dicitur, Memento ut diem sabbati sanctifices ³. Et inde est, quod numerando dies Memento ut diem sabbati sanctifices ³. Et inde est, quod numerando dies usque ad septimum procedimus, et dicimus septem esse dies, quorum re- usque ad septimum procedimus, et dicimus septem esse dies, quorum re- petitione omne tempus agitur: non quin alius sit ab illis dies octavus et petitione omne tempus agitur: non quin alius sit ab illis dies octavus et nonus, et sic de cæteris: sed quia in sex diebus rerum genera distincta nonus, et sic de cæteris: sed quia in sex diebus rerum genera distincta sunt et in septimo, licet non fuerit novum genus rerum institutum, fuit sunt et in septimo, licet non fuerit novum genus rerum institutum, fuit tamen in eo quasi quidam novus status sanctificationis operum et requie- tamen in eo quasi quidam novus status sanctificationis operum et requie- tionis opificis. Potest etiam sic exponi illud, Complevit Deus die septimo tionis opificis. Potest etiam sic exponi illud, Complevit Deus die septimo opus suum, id est, completum et consummatum vidit. opus suum, id est, completum et consummatum vidit.
ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.
Quæ differentia sit inter bestias et ju- Quæ differentia sit inter bestias et ju- menta et animalia ? et, Quare de ani- menta et animalia ? et, Quare de ani- malibus amphibiis, id est, dubiæ vitæ, malibus amphibiis, id est, dubiæ vitæ, scilicet partim agrestibus, et partim scilicet partim agrestibus, et partim natatilibus, et quare de mineralibus natatilibus, et quare de mineralibus etiam non facit mentionem? etiam non facit mentionem?
Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, D, «Sequitur, Dixit Deus: Produ- ibi, D, «Sequitur, Dixit Deus: Produ- cat terra, etc. >> cat terra, etc. >>
1 Genes. 11, 3. 1 Genes. 11, 3.
2 III Reg. VIII, 1 et seq. 2 III Reg. VIII, 1 et seq.
Circa ornatum terræ quæruntur hic Circa ornatum terræ quæruntur hic tria et primum est, Quæ differentia tria et primum est, Quæ differentia sit inter jumenta, et bestias, et anima- sit inter jumenta, et bestias, et anima- lia? lia?
Secundum, Cum multa sint genera Secundum, Cum multa sint genera animalium, quia dicit Aristoteles, quod animalium, quia dicit Aristoteles, quod natura non procedit de marino ad agre- natura non procedit de marino ad agre- ste nisi per medium, quare ipse non fa- ste nisi per medium, quare ipse non fa- cit mentionem de mediis animalibus in- cit mentionem de mediis animalibus in- ter natatilia et agrestia? ter natatilia et agrestia?
Tertium, Quare nulla mentio est de Tertium, Quare nulla mentio est de mineralibus inter ornatum elemento- mineralibus inter ornatum elemento- rum? rum?
AD PRIMUM ergo dicendum, quod ju- Soli AD PRIMUM ergo dicendum, quod ju- Soli menta dicuntur in historiis quasi juva- menta dicuntur in historiis quasi juva-
3 Exod. xx, 8. 3 Exod. xx, 8.
4 Genes. II, 2. 4 Genes. II, 2.
IN II SENTENT. DIST. XV, K, ART. 12. IN II SENTENT. DIST. XV, K, ART. 12.
menta, quæ creata sunt in adjumentum menta, quæ creata sunt in adjumentum laboris animalium enim genus est. Be- laboris animalium enim genus est. Be- stia autem dicitur quasi vastia, quæ den- stia autem dicitur quasi vastia, quæ den- tibus vel unguibus nocet. Pecora autem tibus vel unguibus nocet. Pecora autem dicuntur, ut dicit Augustinus in libro de dicuntur, ut dicit Augustinus in libro de Bono conjugali, eo quod talibus antiqui Bono conjugali, eo quod talibus antiqui pecuniam acquirebant. pecuniam acquirebant.
AD SECUNDUM dicendum, quod Moyses AD SECUNDUM dicendum, quod Moyses non intendit hic dicere nisi generales non intendit hic dicere nisi generales differentias animalium, quæ sunt nata- differentias animalium, quæ sunt nata- tile, volatile, gressibile. tile, volatile, gressibile.
AD TERTIUM dicendum, quod minera- AD TERTIUM dicendum, quod minera- lia non habent nisi formam consequen- lia non habent nisi formam consequen- tem commixtionem elementorum : et tem commixtionem elementorum : et ideo ad ornatum non pertinent, sed ad ideo ad ornatum non pertinent, sed ad dispositionem: nec tamen etiam ibi fit dispositionem: nec tamen etiam ibi fit mentio, quia occulta sunt in terra, et mentio, quia occulta sunt in terra, et
1 Cf. Supra, Dist. XIII. 1 Cf. Supra, Dist. XIII.
2 Cf. præcipue II P. Summ. Theol. B. Alberti, 2 Cf. præcipue II P. Summ. Theol. B. Alberti,
283 283
rudi populo manifesta tantum expone- rudi populo manifesta tantum expone- bantur. bantur.
De animalibus autem nocivis, et quæ De animalibus autem nocivis, et quæ generatione æquivoca virtute stellarum generatione æquivoca virtute stellarum vel putrefactione nasci possunt, conve- vel putrefactione nasci possunt, conve- nienter satis determinat in Littera. nienter satis determinat in Littera.
De hoc autem quod sequitur de opinio- De hoc autem quod sequitur de opinio- ne Augustini supra disputatum est'. ne Augustini supra disputatum est'.
De quiete etiam sabbati quantum per- De quiete etiam sabbati quantum per- tinet ad locum istum satis est quod dici- tinet ad locum istum satis est quod dici- tur in Littera, et residuum habetur su- tur in Littera, et residuum habetur su- per tertium præceptum in tertio Senten- per tertium præceptum in tertio Senten- tiarum. tiarum.
De his autem omnibus exstant aliæ De his autem omnibus exstant aliæ quæstiones a nobis compilatæ prolixius, quæstiones a nobis compilatæ prolixius, in quibus quædam sunt quæ hic non in quibus quædam sunt quæ hic non continentur ³. continentur ³.
et Summ. de Quatuor coævis. et Summ. de Quatuor coævis.
284 284
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
DISTINCTIO XVI. DISTINCTIO XVI.
De productione creaturæ compositæ ex spirituali et corporali, sci- De productione creaturæ compositæ ex spirituali et corporali, sci- licet de homine in comparatione ad principium effectivum. licet de homine in comparatione ad principium effectivum.
A. De hominis creatione, ubi considerandum est quare creatus sit homo, et qualiter A. De hominis creatione, ubi considerandum est quare creatus sit homo, et qualiter sit institutus ? quæ duo supra tractata sunt. Et, Qualis factus et qualiter lapsus? sit institutus ? quæ duo supra tractata sunt. Et, Qualis factus et qualiter lapsus? postremo, Quomodo sit reparatus ? quæ discutienda sunt. postremo, Quomodo sit reparatus ? quæ discutienda sunt.
His excursis quæ supra de hominis creatione præmisimus, effectui man- His excursis quæ supra de hominis creatione præmisimus, effectui man- cipare atque ordine explanare nunc suscipimus, ubi hæc consideranda vi- cipare atque ordine explanare nunc suscipimus, ubi hæc consideranda vi- dentur, scilicet quare creatus sit homo, et qualiter institutus, et qualis et dentur, scilicet quare creatus sit homo, et qualiter institutus, et qualis et quomodo factus ? deinde, qualiter sit lapsus ? postremo, qualiter et per quomodo factus ? deinde, qualiter sit lapsus ? postremo, qualiter et per quæ sit reparatus? Horum autem primo et secundo posita, id est, causam quæ sit reparatus? Horum autem primo et secundo posita, id est, causam creationis humanæ, et modum institutionis, superius pro modulo nostræ creationis humanæ, et modum institutionis, superius pro modulo nostræ facultatis tractavimus: ideoque superest, ut qualis vel quomodo factus sit facultatis tractavimus: ideoque superest, ut qualis vel quomodo factus sit discutiamus. discutiamus.
In Genesi legitur, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem In Genesi legitur, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, etc. 1. In eo quod dicit faciamus, una operatio trium personarum nostram, etc. 1. In eo quod dicit faciamus, una operatio trium personarum ostenditur in hoc vero quod dicit ad imaginem et similitudinem nostram, ostenditur in hoc vero quod dicit ad imaginem et similitudinem nostram, una et æqualis substantia trium personarum monstratur. Ex persona enim una et æqualis substantia trium personarum monstratur. Ex persona enim Patris hoc dicitur ad Filium et Spiritum sanctum, non, ut quidam putant, Patris hoc dicitur ad Filium et Spiritum sanctum, non, ut quidam putant, Angelis, quia Dei et Angelorum non est una eadem imago, vel simili- Angelis, quia Dei et Angelorum non est una eadem imago, vel simili-
tudo. tudo.
3 3
1 Genes. 1, 26. 1 Genes. 1, 26.
2 In edit. Joan. Alleaume, deest una. 2 In edit. Joan. Alleaume, deest una.