IN II SENTENT. DIST. XIV, A. IN II SENTENT. DIST. XIV, A.

255 255

DISTINCTIO XIV. DISTINCTIO XIV.

De productione simplicium et insensibilium continentium. De productione simplicium et insensibilium continentium.

A. De opere secundæ diei, in qua factum est firmamentum. A. De opere secundæ diei, in qua factum est firmamentum.

: :

Dixit quoque Deus: Fiat firmamentum in medio aquarum, et dividat Dixit quoque Deus: Fiat firmamentum in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis. Divisitque aquas quæ erant sub firmamento, ab his quæ aquas ab aquis. Divisitque aquas quæ erant sub firmamento, ab his quæ erant super firmamentum '. Sciendum est, quod illius coeli describitur hic erant super firmamentum '. Sciendum est, quod illius coeli describitur hic creatio, sicut ait Beda super Genesim, in quo fixa sunt sidera cui suppo- creatio, sicut ait Beda super Genesim, in quo fixa sunt sidera cui suppo- sitæ sunt aquæ in aere et in terra, et superpositæ² aliæ, de quibus dicitur, sitæ sunt aquæ in aere et in terra, et superpositæ² aliæ, de quibus dicitur, Qui tegis aquis superiora ejus ³. In medio ergo firmamentum est, id est, Qui tegis aquis superiora ejus ³. In medio ergo firmamentum est, id est, sidereum coelum, quod de aquis factum esse credi potest. Crystallinus sidereum coelum, quod de aquis factum esse credi potest. Crystallinus enim lapis cui magna est firmitas et perspicuitas, de aquis factus est. Si enim lapis cui magna est firmitas et perspicuitas, de aquis factus est. Si quem vero movet, quomodo aquæ natura fluidæ et in ima labiles, super quem vero movet, quomodo aquæ natura fluidæ et in ima labiles, super cœlum possint consistere, de Deo scriptum esse meminerit, Qui ligat cœlum possint consistere, de Deo scriptum esse meminerit, Qui ligat aquas in nubibus suis *. Qui enim infra cœlum ligat aquas ad tempus vapo- aquas in nubibus suis *. Qui enim infra cœlum ligat aquas ad tempus vapo- ribus nubium retentas, potest etiam super cœli sphæram non vaporali te- ribus nubium retentas, potest etiam super cœli sphæram non vaporali te- nuitate, sed glaciali soliditate aquas suspendere ne labantur. Quales autem nuitate, sed glaciali soliditate aquas suspendere ne labantur. Quales autem et ad quid conditæ sint ³, ipse novit qui condidit. et ad quid conditæ sint ³, ipse novit qui condidit.

Ecce ostensum est his verbis, quod coelum factum sit, scilicet illud in Ecce ostensum est his verbis, quod coelum factum sit, scilicet illud in quo sunt fixa sidera, id est, quod excedit aerem : et de qua materia, scili- quo sunt fixa sidera, id est, quod excedit aerem : et de qua materia, scili- cet de aquis, et quales sint aquæ quæ super illud cœlum sunt, scilicet ut cet de aquis, et quales sint aquæ quæ super illud cœlum sunt, scilicet ut glacies e 6 soliditate. glacies e 6 soliditate.

1 Genes. I, 6 et 7. 1 Genes. I, 6 et 7.

2 Edit. Joan. Alleaume, suppositæ. 2 Edit. Joan. Alleaume, suppositæ.

3 Psal. C, 3. 3 Psal. C, 3.

4 Job, xxvi, 8. 4 Job, xxvi, 8.

5 Edit. J. Alleaume, conditæ sunt. 5 Edit. J. Alleaume, conditæ sunt.

6. In edit. J. Alleaume deest verbum e. 6. In edit. J. Alleaume deest verbum e.

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Dixit quoque Deus: Fiat firmamen- « Dixit quoque Deus: Fiat firmamen- tum, etc. » tum, etc. »

Hic ponitur secundæ diei opus, in quo Hic ponitur secundæ diei opus, in quo distinguitur natura media ab extremo distinguitur natura media ab extremo superiori. Et circa opus istud movet Ma- superiori. Et circa opus istud movet Ma- gister quinque quæstiones: quarum prima gister quinque quæstiones: quarum prima est de aquis supra firmamentum. Se- est de aquis supra firmamentum. Se- cunda, de natura coeli, ibi, B, « Quidam cunda, de natura coeli, ibi, B, « Quidam vero cælum, etc. » Tertia, de figura coeli, vero cælum, etc. » Tertia, de figura coeli, ibi, C, «Quæri etiam solet, etc. ibi, C, «Quæri etiam solet, etc. Quarta, de motu coeli, ibi, in medio cap. Quarta, de motu coeli, ibi, in medio cap. C, « Quæritur etiam, Si stet, etc. » C, « Quæritur etiam, Si stet, etc. » Quinta, quare opus istius diei caret be- Quinta, quare opus istius diei caret be- nedictione, ibi, D, « Post hoc quæri so- nedictione, ibi, D, « Post hoc quæri so- let, etc. » let, etc. »

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

» »

Utrum aquæ sint supra cœlum, vel Utrum aquæ sint supra cœlum, vel firmamentum ? firmamentum ?

Circa istam quæstionem quæremus Circa istam quæstionem quæremus tria, scilicet, An aquæ sint supra cœlum tria, scilicet, An aquæ sint supra cœlum vel firmamentum ? vel firmamentum ?

2. Item, In hymno trium puerorum, 2. Item, In hymno trium puerorum, Benedicite, aquæ omnes quæ super cœlos Benedicite, aquæ omnes quæ super cœlos sunt, Domino 1. Et, Psal. CXLVIII, 4: sunt, Domino 1. Et, Psal. CXLVIII, 4: Aquæ omnes quæ super cælos sunt, lau- Aquæ omnes quæ super cælos sunt, lau- dent nomen Domini. dent nomen Domini.

3. Item, Basilius dicit, quod aquæ ad 3. Item, Basilius dicit, quod aquæ ad litteram sunt ibi ad refrænandam mali- litteram sunt ibi ad refrænandam mali- tiam Saturni: et hoc quidam probare tiam Saturni: et hoc quidam probare nituntur quia quanto major est circu- nituntur quia quanto major est circu- lus, tanto velocius movetur in motu di- lus, tanto velocius movetur in motu di- urno sed maximum circulum inter urno sed maximum circulum inter planetas habet Saturnus: ergo velocis- planetas habet Saturnus: ergo velocis- sime movetur: ex motu autem est ca- sime movetur: ex motu autem est ca- lor ergo maximi caloris debet esse se- lor ergo maximi caloris debet esse se- cundum naturam: et est maximæ frigi- cundum naturam: et est maximæ frigi- ditatis ergo videtur, quod hoc sit pro- ditatis ergo videtur, quod hoc sit pro- pter aquas quæ viciniores sunt ei. pter aquas quæ viciniores sunt ei.

4. Item, Beda dicit de illis aquis ro- 4. Item, Beda dicit de illis aquis ro- rem descendere: ergo videtur, quod non rem descendere: ergo videtur, quod non tantum sunt ibi aquæ, sed etiam reso- tantum sunt ibi aquæ, sed etiam reso- lubiles et descendentes ad nos. lubiles et descendentes ad nos.

5. Item, In minori mundo videmus 5. Item, In minori mundo videmus frigidum humidum positum esse super frigidum humidum positum esse super calidum et fontem caloris, sicut cere- calidum et fontem caloris, sicut cere- brum super cor: ergo cum sit exem- brum super cor: ergo cum sit exem- plar majoris mundi, videtur simile de- plar majoris mundi, videtur simile de- bere esse in majori mundo: igitur frigi- bere esse in majori mundo: igitur frigi- dum humidum debet esse super fontem dum humidum debet esse super fontem caloris qui est sol: ergo debet esse su- caloris qui est sol: ergo debet esse su- per coelos. per coelos.

6. Item, Philosophi de Ægypto di- 6. Item, Philosophi de Ægypto di- xerunt, quod retrogradatio planetarum xerunt, quod retrogradatio planetarum causatur ex vapore elevato ab Oceano, causatur ex vapore elevato ab Oceano,

Secundo, Secundum quas proprieta- qui attrahitur a planetis: et post attra- Secundo, Secundum quas proprieta- qui attrahitur a planetis: et post attra-

tes transsumuntur? tes transsumuntur?

Tertio, Utrum illud cœlum aqueum Tertio, Utrum illud cœlum aqueum habeat aliquem motum, vel non, et quis habeat aliquem motum, vel non, et quis sit ille motus? sit ille motus?

AD PRIMUM Sic proceditur: AD PRIMUM Sic proceditur:

Videtur autem, quod aquæ sint super Videtur autem, quod aquæ sint super cœlum : quia cœlum : quia

1. Hoc dicit Scriptura hic, cui non licet 1. Hoc dicit Scriptura hic, cui non licet contradicere: quia dicit Augustinus tra- contradicere: quia dicit Augustinus tra- ctans eamdem quæstionem, quod major ctans eamdem quæstionem, quod major est hujus scripturæ auctoritas, quam om- est hujus scripturæ auctoritas, quam om- nis humani ingenii perspicacitas. nis humani ingenii perspicacitas.

1 Daniel. III, 60. 1 Daniel. III, 60.

ctum humorem gravantur, et descenden- ctum humorem gravantur, et descenden- do retrocedunt: ergo si humor Oceani do retrocedunt: ergo si humor Oceani ascendit usque illuc, etiam in principio ascendit usque illuc, etiam in principio mundi vaporabilibus guttis poterant ibi mundi vaporabilibus guttis poterant ibi suspendi aquæ. suspendi aquæ.

7. Item, Augustinus in libro II super 7. Item, Augustinus in libro II super Genesim dicit contra Philosophos, quod si Genesim dicit contra Philosophos, quod si omne corpus divisibile est in infinitum, omne corpus divisibile est in infinitum, et aqua per rarefactionem dividitur, ita et aqua per rarefactionem dividitur, ita ut ascendat ad medium interstitium ae- ut ascendat ad medium interstitium ae- ris, plus divisa ascendet altius 2: ergo ris, plus divisa ascendet altius 2: ergo tantum potest dividi, quod ibi maneat et tantum potest dividi, quod ibi maneat et diffundatur super coelos: ergo et in prima diffundatur super coelos: ergo et in prima

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim, cap.4. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim, cap.4.

d contra. d contra.

conditione mundi conditione mundi erat. erat.

IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 1.

ibi suspendi pot- ibi suspendi pot-

Ad hoc etiam possunt adduci multæ Ad hoc etiam possunt adduci multæ auctoritates Sanctorum: quia illæ co- auctoritates Sanctorum: quia illæ co- piose inveniuntur. piose inveniuntur.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Secundum naturam alius est locus, et 1. Secundum naturam alius est locus, et alia natura, mobilis circulariter, et mo- alia natura, mobilis circulariter, et mo- bilis motu recto: aqua est mobilis motu bilis motu recto: aqua est mobilis motu recto, cœlum autem circulariter: ergo recto, cœlum autem circulariter: ergo in alio et in alio loco habent per dis- in alio et in alio loco habent per dis- tinctionem ordinari. Si ergo cœlum or- tinctionem ordinari. Si ergo cœlum or- dinatur sursum versus empyreum, aqua dinatur sursum versus empyreum, aqua habet deorsum ordinari. habet deorsum ordinari.

2. Item, Grave non est super leve: 2. Item, Grave non est super leve: aqua autem gravis est: ergo non est su- aqua autem gravis est: ergo non est su- per ignem ergo multo minus super per ignem ergo multo minus super cœlum. cœlum.

3. Item, Corruptibile per naturam non 3. Item, Corruptibile per naturam non est super incorruptibile: aqua autem est super incorruptibile: aqua autem corruptibilis per naturam est: ergo non corruptibilis per naturam est: ergo non habet ordinari per determinationem ad habet ordinari per determinationem ad locum super cœlum quod est incorrupti- locum super cœlum quod est incorrupti- bile per naturam. bile per naturam.

4. Item, Interminabile proprio ter- 4. Item, Interminabile proprio ter- mino, non continetur in loco, nisi de- mino, non continetur in loco, nisi de- terminatum ad terminabile proprio ter- terminatum ad terminabile proprio ter- mino sed terminabile proprio termino mino sed terminabile proprio termino est siccum, et interminabile proprio ter- est siccum, et interminabile proprio ter- mino est humidum: ergo humidum ha- mino est humidum: ergo humidum ha- bet locari juxta siccum : non ergo super bet locari juxta siccum : non ergo super coelum quia coelum non est siccum. coelum quia coelum non est siccum.

5. Item, Sicut se habet humidum spi- 5. Item, Sicut se habet humidum spi- rituale ad siccum spirituale, ita humi- rituale ad siccum spirituale, ita humi- dum corporale ad siccum corporale: sed dum corporale ad siccum corporale: sed humidum spirituale quod est aer, ordi- humidum spirituale quod est aer, ordi- natur juxta siccum spirituale, id est, natur juxta siccum spirituale, id est, juxta ignem ergo humidum corporale juxta ignem ergo humidum corporale commiscibile quod est aqua, ordinabitur commiscibile quod est aqua, ordinabitur juxta siccum corporale commiscibile, juxta siccum corporale commiscibile, quod est terra: non ergo super coelos. quod est terra: non ergo super coelos.

6. Item, Dicit Philosophus, quod ea- 6. Item, Dicit Philosophus, quod ea- dem est natura glebæ, et totius terræ: dem est natura glebæ, et totius terræ: et idem motus glebæ, et totius terræ: et idem motus glebæ, et totius terræ: et idem locus glebæ, et totius terræ: et idem locus glebæ, et totius terræ: ergo in aqua est similiter: ergo si locus ergo in aqua est similiter: ergo si locus naturalis aquæ est hic juxta terram, idem naturalis aquæ est hic juxta terram, idem

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim, cap. 1. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim, cap. 1.

XXVII XXVII

257 257

erit locus naturalis aquæ omnis, et mo- erit locus naturalis aquæ omnis, et mo- tus naturalis ad illum locum: ergo illa tus naturalis ad illum locum: ergo illa quæ est super coelos, si univoca est huic quæ est super coelos, si univoca est huic aquæ, continetur ibi violenter, et ces- aquæ, continetur ibi violenter, et ces- sante volentia descendit ad locum istius. sante volentia descendit ad locum istius. Si dicas, quod non est hic quærenda ra- Si dicas, quod non est hic quærenda ra- tio naturæ, sed miraculi potentia, quia tio naturæ, sed miraculi potentia, quia Deus quidquid vult facit: hoc est absur- Deus quidquid vult facit: hoc est absur- dum quia Augustinus tractans eamdem dum quia Augustinus tractans eamdem quæstionem in libro II super Genesim, quæstionem in libro II super Genesim, inducit eamdem responsionem, et dicit inducit eamdem responsionem, et dicit sic: « Nec quisquam dicat hoc omnipo- sic: « Nec quisquam dicat hoc omnipo- tentia Dei fieri. Qualiter enim Deus na- tentia Dei fieri. Qualiter enim Deus na- turas rerum fecerit, quæritur, non quid turas rerum fecerit, quæritur, non quid de eis per miraculum potentiæ suæ ope- de eis per miraculum potentiæ suæ ope- retur¹ ? » retur¹ ? »

7. Præterea, Hoc quod dicit Basilius 7. Præterea, Hoc quod dicit Basilius quod sunt ibi ad restringendam malitiam quod sunt ibi ad restringendam malitiam Saturni, falsum esse videtur: quia quæ- Saturni, falsum esse videtur: quia quæ- dam stellæ fixæ in firmamento calidissi- dam stellæ fixæ in firmamento calidissi- mæ sunt: quæ tamen immediatius conjun- mæ sunt: quæ tamen immediatius conjun- guntur aquis quam Saturnus. guntur aquis quam Saturnus.

8. Præterea, Si cœlum est igneum, ut 8. Præterea, Si cœlum est igneum, ut dicunt quidam, et ignis præcipue in pro- dicunt quidam, et ignis præcipue in pro- prio loco habet caliditatem in summo, et. prio loco habet caliditatem in summo, et. caliditas est consumptiva elementi con- caliditas est consumptiva elementi con- trarii videtur, quod de necessitate ta- trarii videtur, quod de necessitate ta- les aquæ consumuntur. Si dicas, quod les aquæ consumuntur. Si dicas, quod glaciali soliditate ibi perseverant, sicut glaciali soliditate ibi perseverant, sicut crystallus hoc iterum videtur falsum, crystallus hoc iterum videtur falsum, quia licet crystallus sit insolubilis, ut vi- quia licet crystallus sit insolubilis, ut vi- detur velle Philosophus non tamen est detur velle Philosophus non tamen est inconsumptibilis ab igne, unde adhuc inconsumptibilis ab igne, unde adhuc sequitur, quod ab igne consumatur. sequitur, quod ab igne consumatur.

9. Præterea, Demonstrationes haben- 9. Præterea, Demonstrationes haben- tur super hoc quod possunt vapores as- tur super hoc quod possunt vapores as- cendere, et non amplius quam in regio- cendere, et non amplius quam in regio- nem ubi æstu consumuntur: c.g vide- nem ubi æstu consumuntur: c.g vide- tur, quod nihil sit, quod sint ibi aquæ tur, quod nihil sit, quod sint ibi aquæ secundum litteram. secundum litteram.

· 10. Præterea, Quid cogit nos ibi aquam · 10. Præterea, Quid cogit nos ibi aquam ponere elementum, cum in omnibus locis ponere elementum, cum in omnibus locis superius aqua posita sit pro materia pri- superius aqua posita sit pro materia pri- ma, et non pro elemento? ma, et non pro elemento?

' '

11. Item, Magister supra dixit sicut 11. Item, Magister supra dixit sicut quibusdam videtur, quod ultra locum fir- quibusdam videtur, quod ultra locum fir- mamenti extendebatur illa moles, quæ in mamenti extendebatur illa moles, quæ in

2 Cf. I Sententiarum, Dist. XII, cap. E. 2 Cf. I Sententiarum, Dist. XII, cap. E.

17 17

Solutio. Solutio.

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

inferiori parte spissior atque grossior erat, inferiori parte spissior atque grossior erat, in superiori vero rarior et levior atque in superiori vero rarior et levior atque subtilior existebat, de qua rariori substan- subtilior existebat, de qua rariori substan- tia putant quidam fuisse aquas quæ supra tia putant quidam fuisse aquas quæ supra firmamentum esse dicuntur: ergo jam firmamentum esse dicuntur: ergo jam antiqua opinio est, quod non sit ibi aqua antiqua opinio est, quod non sit ibi aqua elementum, sed potius pars materiæ pri- elementum, sed potius pars materiæ pri- mæ rarior, levior, et subtilior. mæ rarior, levior, et subtilior.

SOLUTIO. Sine præjudicio placet mihi SOLUTIO. Sine præjudicio placet mihi magis illa via, quod non sit ibi aqua ele- magis illa via, quod non sit ibi aqua ele- mentum, sed potius pars materiæ primæ, mentum, sed potius pars materiæ primæ, quæ aqua dicitur: et ad hoc intelligen- quæ aqua dicitur: et ad hoc intelligen- dum, sciendum quod cum debebat fieri dum, sciendum quod cum debebat fieri distinctio materiæ confusæ a superiori, distinctio materiæ confusæ a superiori, et inferiori, et medii ab utroque, non et inferiori, et medii ab utroque, non poterat fieri per qualitates elementales poterat fieri per qualitates elementales activas et passivas: quia secundum illas activas et passivas: quia secundum illas materia est tantum elementorum, ut su- materia est tantum elementorum, ut su- pra ostensum est, et non est una materia pra ostensum est, et non est una materia totius confusionis: nec poterat fieri se- totius confusionis: nec poterat fieri se- cundum naturam coeli tantum, quia sic cundum naturam coeli tantum, quia sic iterum nulla esset convenientia cum ele- iterum nulla esset convenientia cum ele- mentis sed oportet, quod distinguatur mentis sed oportet, quod distinguatur secundum hoc quod convenit utrique: et secundum hoc quod convenit utrique: et hoc est perspicuum et luminosum per se, hoc est perspicuum et luminosum per se, vel per accidens et sic in primo die na- vel per accidens et sic in primo die na- tura luminosa quæ est cœlum, distincta tura luminosa quæ est cœlum, distincta fuit a tenebra, id est, natura opaca quæ fuit a tenebra, id est, natura opaca quæ est terra, et secundum opinionem Augu- est terra, et secundum opinionem Augu- stini, qui dicit omnia simul facta esse, ap- stini, qui dicit omnia simul facta esse, ap- pellatur coelum dies per causam, et terra pellatur coelum dies per causam, et terra nox per causam. Secunda autem die, na- nox per causam. Secunda autem die, na- tura mediorum elementorum inter coelum tura mediorum elementorum inter coelum et terram, et natura coeli superior habet et terram, et natura coeli superior habet distinctionem, et propter receptibilitatem distinctionem, et propter receptibilitatem formæ et mobilitatem ad locum determi- formæ et mobilitatem ad locum determi- natum a Creatore dicitur aqua: unde natum a Creatore dicitur aqua: unde aquæ quæ super coelum sunt, est cœlum aquæ quæ super coelum sunt, est cœlum crystallinum, quod non a natura crystalli, crystallinum, quod non a natura crystalli, sed a similitudine sic vocatur, et dicitur sed a similitudine sic vocatur, et dicitur vaporabilis aqua, eo quod ut dicunt Phi- vaporabilis aqua, eo quod ut dicunt Phi- losophi, tantæ est subtilitatis, quod etiam losophi, tantæ est subtilitatis, quod etiam visui non subjicitur, sed per rationem so- visui non subjicitur, sed per rationem so- lam comprehenditur et hoc infra proba- lam comprehenditur et hoc infra proba- bitur et hæc expositio placet mihi, pro- bitur et hæc expositio placet mihi, pro- pter hoc quod dicit Augustinus, quod sic pter hoc quod dicit Augustinus, quod sic

1 Cf. Supra, II Sententiarum, Dist. XII. 1 Cf. Supra, II Sententiarum, Dist. XII.

est exponendum principium Geneseos, ut est exponendum principium Geneseos, ut a Philosophis irrisa non projiciatur. a Philosophis irrisa non projiciatur.

Secundum quas autem proprietates.sit Secundum quas autem proprietates.sit ibi aqua, in sequenti articulo patebit. ibi aqua, in sequenti articulo patebit.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod aucto- AD PRIMUM ergo dicendum, quod aucto- ritati sacræ Scripturæ non contradicitur, ritati sacræ Scripturæ non contradicitur, quando exponitur, alioquin etiam ipse quando exponitur, alioquin etiam ipse Augustinus contradiceret, qui plurimos Augustinus contradiceret, qui plurimos sensus invenit, qualiter aquæ ibi possent sensus invenit, qualiter aquæ ibi possent esse quorum unus est, quod cœlum di- esse quorum unus est, quod cœlum di- catur ibi iste aer, super cujus mediam zo- catur ibi iste aer, super cujus mediam zo- nam vaporabiliter suspenduntur. Aliam nam vaporabiliter suspenduntur. Aliam dat in libro Confessionum, dicens aquas dat in libro Confessionum, dicens aquas quæ super coelos sunt, esse incorruptibi- quæ super coelos sunt, esse incorruptibi- les et immortales: et iste intellectus quem les et immortales: et iste intellectus quem hic sequimur, etiam est antiquorum, sic- hic sequimur, etiam est antiquorum, sic- ut patet ex dictis supra 1. ut patet ex dictis supra 1.

Ad duas auctoritates sequentes, dicen- Ad duas auctoritates sequentes, dicen- dum quod non loquitur de elemento, sed dum quod non loquitur de elemento, sed potius de illis de quibus dictum est. potius de illis de quibus dictum est.

AD ILLAM quæ est Basilii, dicendum AD ILLAM quæ est Basilii, dicendum quod loquitur ex hypothesi quorumdam quod loquitur ex hypothesi quorumdam Philosophorum, qui dicebant ad litteram Philosophorum, qui dicebant ad litteram illuc aquas descendere vaporabiliter, et illuc aquas descendere vaporabiliter, et infrigidare quasdam stellas, et quasdam infrigidare quasdam stellas, et quasdam alias propter siccitatem minus bibiti hu- alias propter siccitatem minus bibiti hu- moris accendi et si tale fieri contingit, moris accendi et si tale fieri contingit, sequitur non esse inconveniens, si aqua sequitur non esse inconveniens, si aqua ad hoc idem fuit super coelos. ad hoc idem fuit super coelos.

AD DICTUM Bedæ dicendum, quod cœ- AD DICTUM Bedæ dicendum, quod cœ- lum vocat ibi medium hujus aeris inter- lum vocat ibi medium hujus aeris inter- stitium, de quo dicitur, Volucres cœli stitium, de quo dicitur, Volucres cœli comederunt ea ³. comederunt ea ³.

QUINTUM argumentum solvitur in so- QUINTUM argumentum solvitur in so- lutione primi argumenti. lutione primi argumenti.

AD ALIUD dicendum, quod illi Philoso- AD ALIUD dicendum, quod illi Philoso- phi de plano mentiti sunt. Si autem obji- phi de plano mentiti sunt. Si autem obji- citur, quod etiam Ptolemæus videtur hoc citur, quod etiam Ptolemæus videtur hoc sentire in Tetraston: dicendum, quod sentire in Tetraston: dicendum, quod ipse non sentit hoc nisi secundum effe- ipse non sentit hoc nisi secundum effe- ctum tantum tamen super hoc reprehen- ctum tantum tamen super hoc reprehen- dit eum Albumasar, dicens eum propter dit eum Albumasar, dicens eum propter illud magnum non fuisse Ptolemæum qui illud magnum non fuisse Ptolemæum qui fecit Almagestum : sed tamen de dictis fecit Almagestum : sed tamen de dictis eorum non est mihi magna cura, quia eorum non est mihi magna cura, quia multa alia mentiti sunt quidam eorum. multa alia mentiti sunt quidam eorum. AD DICTUM Augustini dicendum, quod AD DICTUM Augustini dicendum, quod

2. Matth. XIII,4. 2. Matth. XIII,4.

IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 2.

ipse loquitur, super hypothesim Philoso- ipse loquitur, super hypothesim Philoso- phorum fundans rationem contra eos, sic- phorum fundans rationem contra eos, sic- ut et Basilius: quia si positio eorum ut et Basilius: quia si positio eorum vera est, sequitur nihil esse inconveniens vera est, sequitur nihil esse inconveniens aquas esse super cælos. aquas esse super cælos.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quæritur secundum quam proprietatem Quæritur secundum quam proprietatem aquæ sunt supra cœlum vel firmamen- aquæ sunt supra cœlum vel firmamen-

tum ? tum ?

259 259

autem in sua sphæra, rarus est in ultimo autem in sua sphæra, rarus est in ultimo raritatis ergo non lucet. Hujus signum raritatis ergo non lucet. Hujus signum est, quod ignis in ligno, vel in oleo juxta est, quod ignis in ligno, vel in oleo juxta lychnum ubi calidior est, non lucet, sed lychnum ubi calidior est, non lucet, sed perspicuus est, et non tegit ibi id quod perspicuus est, et non tegit ibi id quod est post se posterius autem ubi frigidi- est post se posterius autem ubi frigidi- tate aeris circumstantis densatur, lucet, tate aeris circumstantis densatur, lucet, et ibi tegit corpora quæ sunt post se: et ibi tegit corpora quæ sunt post se: sicut dicit et ipse et Avicenna proprium sicut dicit et ipse et Avicenna proprium esse omnis corporis lucentis. Demonstra- esse omnis corporis lucentis. Demonstra- tiva autem ducens ad impossibile sic: tiva autem ducens ad impossibile sic: Detur, quod ignis lucet in sua sphæra : Detur, quod ignis lucet in sua sphæra : ergo illuminat umbram quæ est ex ob- ergo illuminat umbram quæ est ex ob- jectu terræ ad solem per omnes partes. jectu terræ ad solem per omnes partes. in circuitu ergo post ignem nihil esset in circuitu ergo post ignem nihil esset de umbra terræ: quod falsum est, cum de umbra terræ: quod falsum est, cum

Secundo quæritur, Secundum quas protendatur usque ad sphæram Mercurii. Secundo quæritur, Secundum quas protendatur usque ad sphæram Mercurii. proprietates sunt ibi aquæ ? proprietates sunt ibi aquæ ?

Aquæ enim habent perspicuum reci- Aquæ enim habent perspicuum reci- piens et tenens lumen magis quam aer, piens et tenens lumen magis quam aer, ut dicit Philosophus, et habent fluxi- ut dicit Philosophus, et habent fluxi- bile humidum permiscibile terræ, et gra- bile humidum permiscibile terræ, et gra- ve descendens deorsum: convenit autem, ve descendens deorsum: convenit autem, quod secundum grave non determinatæ quod secundum grave non determinatæ sunt ad hoc quod sint super coelos: quia sunt ad hoc quod sint super coelos: quia cum prima distinctio sit, ut dicit Augu- cum prima distinctio sit, ut dicit Augu- stinus, ad locum naturalem cujusque rei, stinus, ad locum naturalem cujusque rei, non potest esse quod ille locus sit natura- non potest esse quod ille locus sit natura- lis aquæ in quantum est gravis: simili- lis aquæ in quantum est gravis: simili- ter nec in quantum est commiscibilis ter nec in quantum est commiscibilis terræ, quia natura coeli non est permisci- terræ, quia natura coeli non est permisci- bilis elementis, aliter enim circulariter bilis elementis, aliter enim circulariter generaretur et corrumperetur : ergo opor- generaretur et corrumperetur : ergo opor- tet, quod determinetur sursum quoad tet, quod determinetur sursum quoad perspicuum tenens lumen. perspicuum tenens lumen.

2. Item, Hoc videtur consentire natu- 2. Item, Hoc videtur consentire natu- ræ, quod perspicuum est in corpore, ut ræ, quod perspicuum est in corpore, ut dicit Philosophus, in quantum convenit dicit Philosophus, in quantum convenit cum perpetuo superius corpore : ergo cum perpetuo superius corpore : ergo præcipue perspicuum tenens lumen, quod præcipue perspicuum tenens lumen, quod non facit perspicuum aeris vel ignis, sed non facit perspicuum aeris vel ignis, sed potius aquæ. PROBATIO autem hujus est potius aquæ. PROBATIO autem hujus est non tantum per dictum Philosophi : sed non tantum per dictum Philosophi : sed quod ignis non sit lucens in sphæra sua, quod ignis non sit lucens in sphæra sua, nisi in oppositione illuminantis alicujus nisi in oppositione illuminantis alicujus corporis coelestis, probat Alexander Phi- corporis coelestis, probat Alexander Phi- losophus una ratione naturali, et alia de- losophus una ratione naturali, et alia de- monstrativa. Naturalis hæc est: quia monstrativa. Naturalis hæc est: quia rarum in ultima raritate non lucet: ignis rarum in ultima raritate non lucet: ignis

Item, Cum luna sit post ignem, sequere- Item, Cum luna sit post ignem, sequere- tur quod numquam eclipsaretur luna, quæ tur quod numquam eclipsaretur luna, quæ est post ignem : ergo ignis non tenet lu- est post ignem : ergo ignis non tenet lu- men nisi in oppositione illuminantis. men nisi in oppositione illuminantis. Quod aer autem non tenet, hoc patet ad Quod aer autem non tenet, hoc patet ad sensum. Quod autem aqua tenet, proba- sensum. Quod autem aqua tenet, proba- tur in libro de Visu per suppositionem : tur in libro de Visu per suppositionem : quia metallo aliquo vel lapide albo po- quia metallo aliquo vel lapide albo po- sito in fundo vasis, et in tenebris super- sito in fundo vasis, et in tenebris super- fusa aqua limpida, videbitur sub luce fusa aqua limpida, videbitur sub luce tenta ab aqua et sic etiam probantur tenta ab aqua et sic etiam probantur rubini qui non per se lucent in tenebris, rubini qui non per se lucent in tenebris, in aqua enim statim lucere incipiunt : in aqua enim statim lucere incipiunt : hoc autem esse non potest nisi aliqua lux hoc autem esse non potest nisi aliqua lux retenta in aqua colorem rubini solvat, et retenta in aqua colorem rubini solvat, et in actu faciat lucere et immutare visum. in actu faciat lucere et immutare visum. SED CONTRA hoc esse videtur, quod SED CONTRA hoc esse videtur, quod 1. Ignis propter raritatem substantiæ. 1. Ignis propter raritatem substantiæ. in propria sphæra non lucet, cum incom- in propria sphæra non lucet, cum incom- parabiliter rarior sit æther quam ignis, parabiliter rarior sit æther quam ignis, etiam æther lucere non debet. etiam æther lucere non debet.

2. Item, Cum nonum cœlum quod di- 2. Item, Cum nonum cœlum quod di-

citur crystallinum, sit mobilius quam citur crystallinum, sit mobilius quam

stellarum vel planetarum et subtilius, non stellarum vel planetarum et subtilius, non debet lucere ergo male dicitur illuc debet lucere ergo male dicitur illuc transsumi aqua secundum proprietatem transsumi aqua secundum proprietatem perspicui tenentis lucem. perspicui tenentis lucem.

ITEM, Quæ est necessitas ponendi illud ITEM, Quæ est necessitas ponendi illud cœlum aqueum ? cœlum aqueum ?

Constat enim, quod visui non subjici- Constat enim, quod visui non subjici- tur, ut dicit Alpetragius: qualiter ergo tur, ut dicit Alpetragius: qualiter ergo

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

Solutio, Solutio,

Ad Ad

object. object.

1 et 2. 1 et 2.

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non non

esse deprehenditur ? Non enim possumus esse deprehenditur ? Non enim possumus colligere numerum mobilium in cœlis colligere numerum mobilium in cœlis nisi per instrumenta et visum: ergo in nisi per instrumenta et visum: ergo in quo deficit visus, ibi non ponetur aliquod quo deficit visus, ibi non ponetur aliquod mobile. Si dicas, quod soli Sancti posue- mobile. Si dicas, quod soli Sancti posue- runt, et non Philosophi hoc nihil est: runt, et non Philosophi hoc nihil est: quia etiam Damascenus dicit, quod Phi- quia etiam Damascenus dicit, quod Phi- losophi coelum istud deprehenderunt: et losophi coelum istud deprehenderunt: et super hoc inducitur Astrologia Alpetragii super hoc inducitur Astrologia Alpetragii qui objicit sic: Ab uno motore simplici qui objicit sic: Ab uno motore simplici immobili immediato per naturam immobili immediato per naturam potest esse nisi motus unus: primum mo- potest esse nisi motus unus: primum mo- bile est immediatum motori primo : ergo bile est immediatum motori primo : ergo in ipso a motore primo non est nisi unus in ipso a motore primo non est nisi unus motus sed sphæra stellarum fixarum motus sed sphæra stellarum fixarum habet motus duos: ergo ipsa non est mo- habet motus duos: ergo ipsa non est mo- bile primum. Quod autem duo motus bile primum. Quod autem duo motus sunt in sphæra stellarum fixarum, patet, sunt in sphæra stellarum fixarum, patet, quia in ea est motus diurnus, et præterea quia in ea est motus diurnus, et præterea est ibi motus stellarum super polos cir- est ibi motus stellarum super polos cir- culi signorum secundum Ptolemæum et culi signorum secundum Ptolemæum et Aristotelem in libro de Causis proprie- Aristotelem in libro de Causis proprie- tatum elementorum, in centum annis tatum elementorum, in centum annis gradu uno, et secundum Albetegni in gradu uno, et secundum Albetegni in minori aliquanto tempore, et secundum minori aliquanto tempore, et secundum Tebith secundum accessum et recessum Tebith secundum accessum et recessum capitis Arietis et Libræ ergo necesse est capitis Arietis et Libræ ergo necesse est aliud mobile primum ponere ante illud: aliud mobile primum ponere ante illud: sicut enim dicit Philosophus, causa pri- sicut enim dicit Philosophus, causa pri- ma movet causatum primum, et motor ma movet causatum primum, et motor primus quicumque ille est, non est nisi primus quicumque ille est, non est nisi unus ergo necesse est ponere nonum unus ergo necesse est ponere nonum coelum ad quod referatur motus diurnus, coelum ad quod referatur motus diurnus, qui revolvatur super circulos æque distan- qui revolvatur super circulos æque distan- tes ab æquinoctiali, et super polos æqui- tes ab æquinoctiali, et super polos æqui- noctialis. noctialis.

SOLUTIO. Concedendum mihi videtur, SOLUTIO. Concedendum mihi videtur, quod aqua super coelos transsumitur se- quod aqua super coelos transsumitur se- cundum perspicuum retinens lumen. cundum perspicuum retinens lumen.

AD ID autem quod contra objicitur, di- AD ID autem quod contra objicitur, di- cendum quod habere lumen duobus mo- cendum quod habere lumen duobus mo- dis dicitur, scilicet ad tenere insepara- dis dicitur, scilicet ad tenere insepara- biliter naturam luminis, et hoc modo lu- biliter naturam luminis, et hoc modo lu- minosum est empyreum et nonum сое- minosum est empyreum et nonum сое- lum et ad lucere, et hoc non accidit nisi lum et ad lucere, et hoc non accidit nisi in partibus condensatis et compactis ma- in partibus condensatis et compactis ma- gis, ut dicit Avicenna in libro de Suffi- gis, ut dicit Avicenna in libro de Suffi- cientia coli et mundi. cientia coli et mundi.

AD ID quod quæritur, quæ necessitas AD ID quod quæritur, quæ necessitas sit ut ponatur illud corpus ? Dicendum, sit ut ponatur illud corpus ? Dicendum, quod licet visu accipi non possit, tamen quod licet visu accipi non possit, tamen convincitur per rationem esse, quam ra- convincitur per rationem esse, quam ra- tionem explicat Alpetragius: licet etiam tionem explicat Alpetragius: licet etiam Ptolemæus in prima distinctione Alma- Ptolemæus in prima distinctione Alma- gesti de duobus cœlis loquatur, ad quo- gesti de duobus cœlis loquatur, ad quo- rum unum refertur motus diurnus, et ad rum unum refertur motus diurnus, et ad alterum motus declivis circuli: et secun- alterum motus declivis circuli: et secun- dum commentum Nicolai super eumdem dum commentum Nicolai super eumdem locum, non intelligit hoc de signorum locum, non intelligit hoc de signorum circulo, sed potius de cœlo octavo, et pri- circulo, sed potius de cœlo octavo, et pri- mum de nono. mum de nono.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum cælum crystallinum, habeat ali- Utrum cælum crystallinum, habeat ali- quem motum, et quis sit ille motus? quem motum, et quis sit ille motus? et, Quomodo accipiuntur dextrum et et, Quomodo accipiuntur dextrum et

sinistrum? sinistrum?

Tertio quæritur de isto corpore a Ma- Tertio quæritur de isto corpore a Ma- gistris theologiæ, Utrum moveatur vel gistris theologiæ, Utrum moveatur vel non? non?

Videtur autem, quod non moveatur : Videtur autem, quod non moveatur : quia quia

1. Ipsum est uniforme: ergo non est ali- 1. Ipsum est uniforme: ergo non est ali- quid unde incipiat motus: in quo autem quid unde incipiat motus: in quo autem non est unde incipiat motus, illud est im- non est unde incipiat motus, illud est im- mobile ergo videtur esse immobile. mobile ergo videtur esse immobile.

2. Si dicas, quod circularis motus est 2. Si dicas, quod circularis motus est sine principio, et sine fine, sicut et cir- sine principio, et sine fine, sicut et cir- culus. CONTRA hoc est, quod dicit Philoso- culus. CONTRA hoc est, quod dicit Philoso- phus in Il de Coelo et mundo sic: « Est phus in Il de Coelo et mundo sic: « Est orbi procul dubio virtus diversa, scilicet orbi procul dubio virtus diversa, scilicet dextera, et sinistra : quoniam sunt ei loca dextera, et sinistra : quoniam sunt ei loca inceptionis et status ex opere factionis inceptionis et status ex opere factionis suæ. » Ergo patet quod si non sit unde suæ. » Ergo patet quod si non sit unde incipiat motus ex opere suæ factionis, incipiat motus ex opere suæ factionis, non movebitur. non movebitur.

Item, Philosophus, ibidem, « Et ite- Item, Philosophus, ibidem, « Et ite- rum oportet ut existimemus hoc in prin- rum oportet ut existimemus hoc in prin- cipio motus orbis: nam si motus ejus est cipio motus orbis: nam si motus ejus est in tempore finitus (sed est motus ejus in tempore finitus (sed est motus ejus infinitus) necessario oportet quod motui infinitus) necessario oportet quod motui

contra. contra.

Solutio. Solutio.

IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 3. IN II SENTENT. DIST. XIV, A, ART. 3.

ejus sit locus ubi incipit: » ergo cum ejus sit locus ubi incipit: » ergo cum quælibet una circulatio sit finita, neces- quælibet una circulatio sit finita, neces- sario oportet quod alicubi incipiat: sed sario oportet quod alicubi incipiat: sed quod est uniforme undique, est in ra- quod est uniforme undique, est in ra- tione una ergo aut ubique incipit, aut tione una ergo aut ubique incipit, aut nusquam constat autem, quod non ubi- nusquam constat autem, quod non ubi- que, cum hoc sit impossibile: ergo nus- que, cum hoc sit impossibile: ergo nus- quam ergo non movetur, sicut nec em- quam ergo non movetur, sicut nec em- pyreum. pyreum.

IN CONTRARIUM sunt rationes prius in- IN CONTRARIUM sunt rationes prius in- ..ductæ. ..ductæ.

SOLUTIO. Omnes dicunt, quod illud SOLUTIO. Omnes dicunt, quod illud coelum movetur, et quod est uniforme coelum movetur, et quod est uniforme quodammodo, et non uniforme alio mo- quodammodo, et non uniforme alio mo- do uniforme quoad hoc quia ubique est do uniforme quoad hoc quia ubique est de natura lucis, sed non uniforme est de natura lucis, sed non uniforme est quoad hoc quia in una parte est nobilius quoad hoc quia in una parte est nobilius quam in alia, et ibi in eo abundat vis quam in alia, et ibi in eo abundat vis motoris, et ibi est locus unde fit motus, motoris, et ibi est locus unde fit motus, et oppositus est locus regirationis. et oppositus est locus regirationis.

Quid autem sit dextra et sinistra in Quid autem sit dextra et sinistra in coelo, et utrum situ tantum (ut dicunt coelo, et utrum situ tantum (ut dicunt Astronomi) vel in natura corporis acci- Astronomi) vel in natura corporis acci- piantur, alterius est negotii. Tamen prop- piantur, alterius est negotii. Tamen prop- ter quosdam efflagitantes, sciendum ter quosdam efflagitantes, sciendum breviter, quod si consideretur causa mo- breviter, quod si consideretur causa mo- tus coeli et mobilitatis, necesse est sibi tus coeli et mobilitatis, necesse est sibi dare dextram et sinistram in sua natura: dare dextram et sinistram in sua natura: et tunc Oriens sive dextra non dicetur et tunc Oriens sive dextra non dicetur sub qua oritur sol, quia sub omni gradu̟ sub qua oritur sol, quia sub omni gradu̟ circuli declivis oritur sol : sed dicetur circuli declivis oritur sol : sed dicetur pars coeli nobilior, et de hac Magistri pars coeli nobilior, et de hac Magistri Latinorum multa abusiva dixerunt. Sed Latinorum multa abusiva dixerunt. Sed sententia Arabum est duplex, scilicet sententia Arabum est duplex, scilicet quod aut secundum numerum mobilium quod aut secundum numerum mobilium in uno circulo erunt multi motores: et in uno circulo erunt multi motores: et tunc motor influit motum in loco nobi- tunc motor influit motum in loco nobi- liori illius mobilis, ut circulo signorum liori illius mobilis, ut circulo signorum in capite Arietis et Libræ, et mobili pri- in capite Arietis et Libræ, et mobili pri- mo in loco nobiliori æquedistanti ab mo in loco nobiliori æquedistanti ab utroque polorum, et aliis orbibus aliter utroque polorum, et aliis orbibus aliter et aliter plures. Vel unus motor aut et aliter plures. Vel unus motor aut

261 261

stella influit diversos motus in mobilis stella influit diversos motus in mobilis parles et tunc dextra sive Oriens erit parles et tunc dextra sive Oriens erit locus stellæ : et secundum hoc inveni- locus stellæ : et secundum hoc inveni- mus Rabbi Moysen dicere, quod in sphæ- mus Rabbi Moysen dicere, quod in sphæ- ra stellata sunt multi motores, et in aliis ra stellata sunt multi motores, et in aliis unus. Si autem consideremus effectum unus. Si autem consideremus effectum stellarum secundum relationem ad nos, stellarum secundum relationem ad nos, tunc dextra coeli erit duplex, et eodem tunc dextra coeli erit duplex, et eodem modo sinistra, et erit secundum situm modo sinistra, et erit secundum situm tantum immobilem : et iterum dexter tantum immobilem : et iterum dexter adspectus ab Oriente in medium coeli, adspectus ab Oriente in medium coeli, et sinister a medio coeli in angulum ()c- et sinister a medio coeli in angulum ()c- cidentis, et iterum dexter ab angulo Oc- cidentis, et iterum dexter ab angulo Oc- cidentis in angulum mediæ terræ subtus : cidentis in angulum mediæ terræ subtus : ideo quia respectu oppositionis illa quar- ideo quia respectu oppositionis illa quar- ta se habet ad illam quæ est ab Oriente ta se habet ad illam quæ est ab Oriente in medium coeli, et respicitur utraque ab in medium coeli, et respicitur utraque ab utraque et communicantur virtutes ea- utraque et communicantur virtutes ea- rum et secundus sinister adspectus ab rum et secundus sinister adspectus ab angulo mediæ terræ in Oriens signum ea- angulo mediæ terræ in Oriens signum ea- dem de causa, quia per oppositionem dem de causa, quia per oppositionem communicantur ei virtutes primæ quar- communicantur ei virtutes primæ quar- tæ sinistræ : et hoc modo videtur velle tæ sinistræ : et hoc modo videtur velle Philosophus in II de Cœlo et Mundo, et Philosophus in II de Cœlo et Mundo, et Commentator super idem: quia littera di- Commentator super idem: quia littera di- cit sic Ex his quæ oportet nos existi- cit sic Ex his quæ oportet nos existi- mare, est homo habens dextram et si- mare, est homo habens dextram et si- nistram consimiles in figura : deinde nistram consimiles in figura : deinde habet super se orbem. Et dicit Commen- habet super se orbem. Et dicit Commen- tator, quod debet imaginari, quod caput tator, quod debet imaginari, quod caput ejus sit in polo superiori antarctico nobis ejus sit in polo superiori antarctico nobis occulto, et pedes in arctico nobis mani- occulto, et pedes in arctico nobis mani- festo, et facies ejus versa ad nostrum festo, et facies ejus versa ad nostrum hemisphærium. Tunc enim super dextram hemisphærium. Tunc enim super dextram erit quarta prima ascendens, et super si- erit quarta prima ascendens, et super si- nistram descendens ad Occasum et si nistram descendens ad Occasum et si revolvatur semel, erit tunc super dextram revolvatur semel, erit tunc super dextram quarta ab Oriente in angulum terræ, et quarta ab Oriente in angulum terræ, et super sinistram quarta ultima ab angulo super sinistram quarta ultima ab angulo terræ in signum emergens super hori- terræ in signum emergens super hori- zontem et in hoc sensu dextro et sini- zontem et in hoc sensu dextro et sini- stro coeli utuntur omnes Astronomi in di- stro coeli utuntur omnes Astronomi in di- visione adspectus omnis. visione adspectus omnis.

: :

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

B. Alii putant cælum illud esse igneæ naturæ, quibus consentit Augustinus. B. Alii putant cælum illud esse igneæ naturæ, quibus consentit Augustinus.

as- as-

Quidam vero cœlum quod excedit aeris spatia, igneæ naturæ dicunt, Quidam vero cœlum quod excedit aeris spatia, igneæ naturæ dicunt, serentes super aerem purum ignem esse qui dicitur esse cælum : de quo serentes super aerem purum ignem esse qui dicitur esse cælum : de quo igne sidera et luminaria facta esse conjectant. Quibus Augustinus consen- igne sidera et luminaria facta esse conjectant. Quibus Augustinus consen- tire videtur. Utrum vero nomine firmamenti cœlum quod excedit aerem, tire videtur. Utrum vero nomine firmamenti cœlum quod excedit aerem, an ipse aer hic intelligatur, idem Augustinus quærit, nec solvit 2. Magis an ipse aer hic intelligatur, idem Augustinus quærit, nec solvit 2. Magis tamen approbare videtur coelum illud hic accipi quod spatia aeris excedit. tamen approbare videtur coelum illud hic accipi quod spatia aeris excedit. Aquas autem quæ super illud coelum sunt, dicit vaporaliter trahi, et levissi- Aquas autem quæ super illud coelum sunt, dicit vaporaliter trahi, et levissi- mis suspendi guttis. Sicut aer iste nubilosus exhalatione terræ aquas vapo- mis suspendi guttis. Sicut aer iste nubilosus exhalatione terræ aquas vapo- raliter trahit, et per subtiles minutias suspendit, et post corpulentius con- raliter trahit, et per subtiles minutias suspendit, et post corpulentius con- globatas pluvialiter refundit. Si ergo potest aqua, sicut videmus, ad tantas globatas pluvialiter refundit. Si ergo potest aqua, sicut videmus, ad tantas minutias pervenire, ut feratur vaporaliter super aerem aquis naturaliter le- minutias pervenire, ut feratur vaporaliter super aerem aquis naturaliter le- viorem cur non credamus etiam super illud levius coelum minutioribus viorem cur non credamus etiam super illud levius coelum minutioribus guttis et levioribus emanare vaporibus ? sed quoquo modo ibi sint, ibi esse guttis et levioribus emanare vaporibus ? sed quoquo modo ibi sint, ibi esse non dubitamus. non dubitamus.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quare coelum dicitur igneum? et, Utrum Quare coelum dicitur igneum? et, Utrum a natura ignis ? a natura ignis ?

Deinde quæritur de secunda quæstio- Deinde quæritur de secunda quæstio- ne Magistri in Littera quam tangit, ibi, ne Magistri in Littera quam tangit, ibi, « Quidam vero cælum quod excedit aeris « Quidam vero cælum quod excedit aeris spatia, etc. » spatia, etc. »

Quod enim hoc falsum sit, per totam Quod enim hoc falsum sit, per totam Philosophiam in libro de Coelo et Mundo Philosophiam in libro de Coelo et Mundo probatur: probatur:

1. Impossibile enim est, quod corpo- 1. Impossibile enim est, quod corpo- ris unius natura diversus sit motus se- ris unius natura diversus sit motus se-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 3. litteram, cap. 3.

cundum naturam. Constat autem, quod cundum naturam. Constat autem, quod motus coeli naturalis est circularis, mo motus coeli naturalis est circularis, mo tus autem ignis sursum est et rectus. Er- tus autem ignis sursum est et rectus. Er- go ignis et coelum et stellæ non sunt unius go ignis et coelum et stellæ non sunt unius rationis. rationis.

2. Item, Corpus perpetuo manens se- 2. Item, Corpus perpetuo manens se- cundum unum modum et quantitatem, cundum unum modum et quantitatem, non potest esse generabile et corruptibile non potest esse generabile et corruptibile in partibus stellæ et orbes cœlorum ab in partibus stellæ et orbes cœlorum ab initio perseverant secundum unum mo- initio perseverant secundum unum mo- tum ergo non sunt per naturam gene- tum ergo non sunt per naturam gene- rabilia et corruptibilia: ignis autem per rabilia et corruptibilia: ignis autem per naturam est corpus generabile et cor- naturam est corpus generabile et cor- ruptibile ergo illa corpora non sunt de ruptibile ergo illa corpora non sunt de

igne. igne.

3. Si dicas, quod Deus continet ea: 3. Si dicas, quod Deus continet ea: hoc nihil est: quia, ut dicit Augustinus, hoc nihil est: quia, ut dicit Augustinus, in primis operibus quæritur, In quibus in primis operibus quæritur, In quibus

2 IDEM, Ibidem, cap. 4. 2 IDEM, Ibidem, cap. 4.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio. Ad 1, 2 et 3. Ad 1, 2 et 3.

Ad 4, Ad 4,

IN II SENTENT. DIST. XIV, B, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XIV, B, ART. 4.

naturis constituerit Deus partes mundi, naturis constituerit Deus partes mundi, non quid per potentiam miraculi ex eis non quid per potentiam miraculi ex eis vel in eis operetur ? vel in eis operetur ?

4. Item, Hoc non videtur concordare 4. Item, Hoc non videtur concordare dictis Rabani, qui in libro super Gene- dictis Rabani, qui in libro super Gene- sim, ponit divisionem coelorum dicens, sim, ponit divisionem coelorum dicens, quod septem sunt coeli, scilicet empy- quod septem sunt coeli, scilicet empy- reum, aqueum, firmamentum, igneum, reum, aqueum, firmamentum, igneum, olympum, æthereum, aereum : ergo vide- olympum, æthereum, aereum : ergo vide- tur, quod alterius naturæ sit aqueum et tur, quod alterius naturæ sit aqueum et firmamentum, quam igneum. firmamentum, quam igneum.

ULTERIUS de hac ipsa divisione quæri- ULTERIUS de hac ipsa divisione quæri- tur, Utrum detur secundum aliquid com- tur, Utrum detur secundum aliquid com- mune omni cœlo ? mune omni cœlo ?

1. Coelum enim, ut dicit Damascenus, 1. Coelum enim, ut dicit Damascenus, est continentia visibilium et invisibilium est continentia visibilium et invisibilium creaturarum. Constat autem, quod hoc creaturarum. Constat autem, quod hoc non convenit omni coelo. Ergo per hoc non convenit omni coelo. Ergo per hoc non potest dividi coelum communiter non potest dividi coelum communiter dictum. dictum.

2. Præterea, Philosophus dicit, quod 2. Præterea, Philosophus dicit, quod æther non nominatur nisi corpus cœ- æther non nominatur nisi corpus cœ- leste ergo æthereum non dicit nisi di- leste ergo æthereum non dicit nisi di- versam materiam a firmamento et em- versam materiam a firmamento et em- pyreo. pyreo.

3. Item, Olympum unde dicitur ? Ab 3. Item, Olympum unde dicitur ? Ab Olympo enim monte dici non potest. Olympo enim monte dici non potest. Penes quid igitur sumitur numerus iste Penes quid igitur sumitur numerus iste cœlorum ?. cœlorum ?.

SOLUTIO. Dicendum ad primum quæsi- SOLUTIO. Dicendum ad primum quæsi- tum, quod non dicitur cœlum igneum a tum, quod non dicitur cœlum igneum a natura ignis sed quia est simile igni in natura ignis sed quia est simile igni in natura lucis et lucentis in stellis et hoc natura lucis et lucentis in stellis et hoc modo loquuntur Sancti : et per hoc patet modo loquuntur Sancti : et per hoc patet solutio eorum quæ objiciuntur. solutio eorum quæ objiciuntur.

: :

AD DIVISIONEM Rabani dicendum, quod AD DIVISIONEM Rabani dicendum, quod ipse sumit cœlum communiter secundum ipse sumit cœlum communiter secundum quod continet et habet perspicuum susce- quod continet et habet perspicuum susce- ptivum luminis et non sumit secundum ptivum luminis et non sumit secundum quod continet omnia, sed secundum quod continet omnia, sed secundum continere solum et ideo sic accipitur continere solum et ideo sic accipitur divisio Rabani, quod cœlum aut con- divisio Rabani, quod cœlum aut con- tinet habens lumen inseparabiliter, aut tinet habens lumen inseparabiliter, aut separabiliter. Si autem continet et habet separabiliter. Si autem continet et habet lumen inseparabiliter aut ergo habet lumen inseparabiliter aut ergo habet a se sicut causa prima luminis, aut ha- a se sicut causa prima luminis, aut ha- bet ab alio. Si a se aut motum, aut bet ab alio. Si a se aut motum, aut

263 263

non motum. Et penes istas combina- non motum. Et penes istas combina- tiones partium dividentium totus accipi- tiones partium dividentium totus accipi- tur numerus coelorum. Si enim continet tur numerus coelorum. Si enim continet immotum habens a se luminosam natu- immotum habens a se luminosam natu-

ram inseparabiliter, tunc est empy- ram inseparabiliter, tunc est empy-

reum cælum. Si autem continet motum reum cælum. Si autem continet motum habens lumen sive luminosam naturam habens lumen sive luminosam naturam inseparabiliter : aut habet ubique et inseparabiliter : aut habet ubique et æqualiter, aut in aliqua parte plus et in æqualiter, aut in aliqua parte plus et in aliqua minus, quia in aliqua parte se- aliqua minus, quia in aliqua parte se- cundum lucendi actum, in aliqua non. Si cundum lucendi actum, in aliqua non. Si primo modo est cælum crystallinum vel primo modo est cælum crystallinum vel aqueum. Si secundo modo, est cœlum aqueum. Si secundo modo, est cœlum stellarum, sub quo comprehenduntur stellarum, sub quo comprehenduntur orbes septem planetarum secundum Ra- orbes septem planetarum secundum Ra- banum. Si autem habet naturam lumi- banum. Si autem habet naturam lumi- nosam ab alio inseparabiliter, tunc hoc nosam ab alio inseparabiliter, tunc hoc potest esse duobus modis, scilicet secun- potest esse duobus modis, scilicet secun- dum convexum, vel secundum conca- dum convexum, vel secundum conca- vum. Si secundum convexum, tunc se- vum. Si secundum convexum, tunc se- cundum Rabanum dicitur cælum igneum. cundum Rabanum dicitur cælum igneum. Sed si secundum concavum, dicitur Sed si secundum concavum, dicitur Olympum quia Olympum dicitur hic Olympum quia Olympum dicitur hic non ab Olympo, sed ab hoc quod Olym- non ab Olympo, sed ab hoc quod Olym- pus dicitur appropinquare ad illud. Si pus dicitur appropinquare ad illud. Si autem continet habens naturam luminosi autem continet habens naturam luminosi separabiliter hoc iterum est secundum separabiliter hoc iterum est secundum convexum, vel secundum concavum, id convexum, vel secundum concavum, id est, secundum exteriorem vel interiorem. est, secundum exteriorem vel interiorem. superficiem. Si primo modo est æthe- superficiem. Si primo modo est æthe- reum quia aliter accipitur æther a Ra- reum quia aliter accipitur æther a Ra- bano, quam ab Aristotele, scilicet pro bano, quam ab Aristotele, scilicet pro superiori parte aeris, quæ a quibusdam superiori parte aeris, quæ a quibusdam Philosophis regio æstus vocatur : et per Philosophis regio æstus vocatur : et per hoc patet solutio objectionis factæ in con- hoc patet solutio objectionis factæ in con- trarium. Si autem est secundum conca- trarium. Si autem est secundum conca- vum, est aereum hic apud nos. vum, est aereum hic apud nos.

Et si objicitur quod supra probatum Et si objicitur quod supra probatum est, quod ignis non lucet in sua sphæra. est, quod ignis non lucet in sua sphæra. Dicendum, quod nihilominus habet na- Dicendum, quod nihilominus habet na- turam luminosi: quia si partes ejus con- turam luminosi: quia si partes ejus con- culcantur in aliquo et inspissantur, ipsæ culcantur in aliquo et inspissantur, ipsæ lucebunt in illo et hoc non facit lucebunt in illo et hoc non facit aer, et aer, et aqua sed tamen faciunt naturam pėr- aqua sed tamen faciunt naturam pėr- spicui sine lumine, ut patet in vitro, cry- spicui sine lumine, ut patet in vitro, cry- stallo, berillo. stallo, berillo.

Et ex hoc patet solutio omnium ob- Et ex hoc patet solutio omnium ob- jectorum. jectorum.

264 264

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

C. Quæ sit figura firmamenti ? C. Quæ sit figura firmamenti ?

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst.

Quæri etiam solet, Cujus figuræ sit coelum? Sed Spiritus sanctus, quam- Quæri etiam solet, Cujus figuræ sit coelum? Sed Spiritus sanctus, quam- vis auctores nostri sciverint, per eos dicere noluit, nisi quod prosit sa- vis auctores nostri sciverint, per eos dicere noluit, nisi quod prosit sa-

luti. luti.

Quæritur etiam, Si stet, an moveatur coelum? Si movetur, inquiunt, Quæritur etiam, Si stet, an moveatur coelum? Si movetur, inquiunt, quomodo est firmamentum ? Si stat, quomodo in eo fixa sidera circum- quomodo est firmamentum ? Si stat, quomodo in eo fixa sidera circum- eunt? Sed firmamentum dici potest, non propter stationem, sed propter eunt? Sed firmamentum dici potest, non propter stationem, sed propter firmitatem vel terminum aquarum intransgressibilem. Si autem stat, nihil firmitatem vel terminum aquarum intransgressibilem. Si autem stat, nihil impedit moveri et circumire sidera. impedit moveri et circumire sidera.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Quare cœlo attribuitur figura sphærica? Quare cœlo attribuitur figura sphærica? et, Utrum sit figura cœli ? et, Utrum sit figura cœli ?

Deinde quæritur de tertio quod dicitur, Deinde quæritur de tertio quod dicitur, ibi, « Quæri etiam solet, Cujus figuræ ibi, « Quæri etiam solet, Cujus figuræ sit cælum ? » sit cælum ? »

Hoc videtur falsum quod dicit Magi- Hoc videtur falsum quod dicit Magi- ster, et Augustinus, et Damascenus, et ster, et Augustinus, et Damascenus, et multi alii Sancti, qui dicunt cœlum esse multi alii Sancti, qui dicunt cœlum esse sphæricæ formæ. sphæricæ formæ.

QUÆRITUR etiam ulterius, Quare coelo QUÆRITUR etiam ulterius, Quare coelo attribuitur figura sphærica ? attribuitur figura sphærica ?

SOLUTIO. Dicendum, quod Scriptura SOLUTIO. Dicendum, quod Scriptura non enarravit hoc in Canone, licet san- non enarravit hoc in Canone, licet san- cti Patres hoc scripserunt. cti Patres hoc scripserunt.

AD ALIUD dicendum, quod sphærica AD ALIUD dicendum, quod sphærica figura est in corpore, sicut circularis in figura est in corpore, sicut circularis in superficie. Circularis autem et sphærica superficie. Circularis autem et sphærica duas habent proprietates: quia simpli- duas habent proprietates: quia simpli-

cissimæ sunt omnium figurarum, et quia cissimæ sunt omnium figurarum, et quia capacissimæ et propter primam dantur capacissimæ et propter primam dantur corpori circumdanti totum. corpori circumdanti totum.

Hoc autem sic probatur: Omnis figura Hoc autem sic probatur: Omnis figura in cujus omni divisione numquam resul- in cujus omni divisione numquam resul- tat alia figura, et numquam ratio totius tat alia figura, et numquam ratio totius ejusdem figuræ, sed semper ratio partis ejusdem figuræ, sed semper ratio partis ejus figuræ, est simplicior omni alia ejus figuræ, est simplicior omni alia figura in cujus aliqua divisione resultat figura in cujus aliqua divisione resultat alia et alia figura, et alia ratio totius alia et alia figura, et alia ratio totius ejusdem figuræ quæ dividitur. Sic au- ejusdem figuræ quæ dividitur. Sic au- tem se habet circulus ad omnem figu- tem se habet circulus ad omnem figu- ram : ergo circulus est simplicissima figu- ram : ergo circulus est simplicissima figu- rarum. PROBATIO primæ est : quia si ali- rarum. PROBATIO primæ est : quia si ali- qua figurarum est simplicior circulo, illa qua figurarum est simplicior circulo, illa est triangulus: quia omnis alia figura ex est triangulus: quia omnis alia figura ex tot triangulis componitur, quot habet tot triangulis componitur, quot habet angulos. Sed triangulus potest dividi angulos. Sed triangulus potest dividi duobus modis, scilicet linea ducta de la- duobus modis, scilicet linea ducta de la- tere in latus, et tunc provenit quadran- tere in latus, et tunc provenit quadran- gulus et triangulus et linea ducta de gulus et triangulus et linea ducta de angulo super basim vel super latus alter- angulo super basim vel super latus alter- utrum, et tunc proveniunt duo trian- utrum, et tunc proveniunt duo trian- guli. Quocumque autem modo circulus guli. Quocumque autem modo circulus dividatur, velin semicirculos, vel in pro-` dividatur, velin semicirculos, vel in pro-` portiones, numquam provenit circulus portiones, numquam provenit circulus vel alia figura, sed semper pars circuli: vel alia figura, sed semper pars circuli: ergo circulus est simplicissima figura- ergo circulus est simplicissima figura- rum ergo attribuenda est primo corpori. rum ergo attribuenda est primo corpori.

IN II SENTENT. DIST. XIV, C, ART. 6. IN II SENTENT. DIST. XIV, C, ART. 6.

Quod autem sit capacissima sic pro- Quod autem sit capacissima sic pro- batur Non enim illud intelligitur de batur Non enim illud intelligitur de omni angulata figura, quia numquam omni angulata figura, quia numquam potest dari circulus tantæ capacitatis, potest dari circulus tantæ capacitatis, quin posset mathematice conscribi sibi quin posset mathematice conscribi sibi figura angulata majoris capacitatis, si figura angulata majoris capacitatis, si detur e converso: sed intelligitur de detur e converso: sed intelligitur de figura angulata inscripta in circulo, cu- figura angulata inscripta in circulo, cu- jus omnes anguli ad circumferentiam jus omnes anguli ad circumferentiam extenduntur. Hoc igitur notato si est extenduntur. Hoc igitur notato si est possibile, quod figura angulata sit capa- possibile, quod figura angulata sit capa- citatis circuli, hoc non potest esse, nisi citatis circuli, hoc non potest esse, nisi propter multiplicationem angulorum. propter multiplicationem angulorum. magis distantium a centro quam latera magis distantium a centro quam latera faciant crescunt ergo anguli in infini- faciant crescunt ergo anguli in infini- tum ergo si perveniunt figuræ polygo- tum ergo si perveniunt figuræ polygo- næ ad capacitatem circuli, tunc perve- næ ad capacitatem circuli, tunc perve- nient. CONTRA: Adhuc infinitis angulis nient. CONTRA: Adhuc infinitis angulis existentibus, semper est angulata: an- existentibus, semper est angulata: an- gulus autem est duarum linearum alter- gulus autem est duarum linearum alter- nus contactus ergo illa linea quæ con- nus contactus ergo illa linea quæ con- tingit aliam in angulo, est chorda alicu- tingit aliam in angulo, est chorda alicu- jus portionis circuli: ergo non tantum jus portionis circuli: ergo non tantum recedit a centro quantum circumferentiæ recedit a centro quantum circumferentiæ portio cui subtenditur : ergo non perve- portio cui subtenditur : ergo non perve- nit ad circuli capacitatem: ergo circulus nit ad circuli capacitatem: ergo circulus capacissima est figurarum : ergo maxime capacissima est figurarum : ergo maxime competit primo corpori circumdanti om- competit primo corpori circumdanti om- nia. nia.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Utrum cœlum moveatur ? et, An sit Utrum cœlum moveatur ? et, An sit idem principium motus cæli secundum idem principium motus cæli secundum Philosophos et Theologos? Philosophos et Theologos?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, § 2 : « Solet etiam quæri, Si stet, ibi, § 2 : « Solet etiam quæri, Si stet, an moveatur cælum ? etc. » an moveatur cælum ? etc. »

De hoc quod hic dicit, disputari hic De hoc quod hic dicit, disputari hic non est opus. Sed est notandum, quod non est opus. Sed est notandum, quod secundum Aristotelem, nullum corpus secundum Aristotelem, nullum corpus movetur in loco suo, cujus motor non movetur in loco suo, cujus motor non

1 1

g. habet, Eccle. 1, 6: Lustrans universa g. habet, Eccle. 1, 6: Lustrans universa

: :

265 265

sit substantia spiritualis ignis enim sit substantia spiritualis ignis enim movetur ad locum, et alia elementa a movetur ad locum, et alia elementa a generantibus ipsa per se, et in locis suis generantibus ipsa per se, et in locis suis quiescunt: cœlum autem movetur in lo- quiescunt: cœlum autem movetur in lo- co suo ergo motor ejus est substantia co suo ergo motor ejus est substantia spiritualis. spiritualis.

Item, Objicit Avicenna, quod nihil se- Item, Objicit Avicenna, quod nihil se- cundum naturam movetur nisi in ali- cundum naturam movetur nisi in ali- quem situm, et ex illo motu uno nume- quem situm, et ex illo motu uno nume- ro et veritas habetur per inductio- ro et veritas habetur per inductio- nem stellæ autem moventur ad quem- nem stellæ autem moventur ad quem- cumque situm, et ex illo motu uno nu- cumque situm, et ex illo motu uno nu- mero: ergo non moventur a motore mero: ergo non moventur a motore qui est natura sola: sed a motore qui qui est natura sola: sed a motore qui est substantia spiritualis. Et hoc videtur est substantia spiritualis. Et hoc videtur velle Hieronymus in Glossa super Prin- velle Hieronymus in Glossa super Prin- cipium Ecclesiastæ, super illud, Lu- cipium Ecclesiastæ, super illud, Lu- strans universa per circuitum pergit spi- strans universa per circuitum pergit spi- ritus. «Ipsum solem, inquit, spiritum ritus. «Ipsum solem, inquit, spiritum nominavit, quod animet, et spiret, et nominavit, quod animet, et spiret, et videat, et annuos orbes cursu suo ex- videat, et annuos orbes cursu suo ex- pleat. » pleat. »

: :

Item, Objectio Aristotelis est ad hoc : Item, Objectio Aristotelis est ad hoc : quia omnis motor movens corpus diver- quia omnis motor movens corpus diver- sificatum per virtutes ordinatas ad in- sificatum per virtutes ordinatas ad in- ceptionem motus localis in loco uno po- ceptionem motus localis in loco uno po- tius quam in alio, est substantia spiri- tius quam in alio, est substantia spiri- tualis motor autem coeli movet corpus tualis motor autem coeli movet corpus dispositum dextra et sinistra, quæ sunt dispositum dextra et sinistra, quæ sunt virtutes disponentes ad inceptionem mo- virtutes disponentes ad inceptionem mo- tus et regirationem. Et ideo omnes Phi- tus et regirationem. Et ideo omnes Phi- losophi Arabum dixerunt et probaverunt losophi Arabum dixerunt et probaverunt multipliciter, quod cœlum movetur ab multipliciter, quod cœlum movetur ab anima conjuncta sibi: et hoc dicit Ari- anima conjuncta sibi: et hoc dicit Ari- stoteles, et Avicenna, et Averroes, et Al- stoteles, et Avicenna, et Averroes, et Al- gazel, et Alpharabius, et Maurus Albu- gazel, et Alpharabius, et Maurus Albu- masar, et Rabbi Moyses, et quod habet masar, et Rabbi Moyses, et quod habet motorem triplicem, scilicet causam pri- motorem triplicem, scilicet causam pri- mam quæ est desideratum primæ intel- mam quæ est desideratum primæ intel- ligentiæ quæ est plena formis explicabi- ligentiæ quæ est plena formis explicabi- libus per motum sui orbis: sed quia libus per motum sui orbis: sed quia intelligentia simplex est, ideo non potest intelligentia simplex est, ideo non potest intendere motum particularem in hoc et intendere motum particularem in hoc et illo situ, et ideo tertius motor conjun- illo situ, et ideo tertius motor conjun- ctus coelo est anima secundum ipsos, et ctus coelo est anima secundum ipsos, et natura coeli est dispositio ad motum : natura coeli est dispositio ad motum : quia naturaliter circulariter fertur, et in quia naturaliter circulariter fertur, et in

in circuitu pergit spiritus. in circuitu pergit spiritus.

266 266

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

compositione non est contrarietas : et compositione non est contrarietas : et ideo motus ille est sine labore et poena, ideo motus ille est sine labore et poena, ut dicunt, et non inducit lassitudinem ut ut dicunt, et non inducit lassitudinem ut motus animæ quo movet corpus no- motus animæ quo movet corpus no- strum. In hoc ergo concordant omnes, et strum. In hoc ergo concordant omnes, et quod virtus primi motoris est in omni- quod virtus primi motoris est in omni- bus inferioribus, et secundi in inferiori- bus inferioribus, et secundi in inferiori- bus sibi, et sic descensio. Quod autem bus sibi, et sic descensio. Quod autem hoc totum sit error maledictus, patet hoc totum sit error maledictus, patet per Damascenum sic dicentem : « Nullus per Damascenum sic dicentem : « Nullus autem multos cœlos vel luminaria exi- autem multos cœlos vel luminaria exi- stimet inanimati enim sunt et insensi- stimet inanimati enim sunt et insensi- biles. » Et ideo verius dicendum puto, biles. » Et ideo verius dicendum puto, quod non moventur nisi jussu divino, et quod non moventur nisi jussu divino, et voluntate et quod rationes supra dictæ voluntate et quod rationes supra dictæ non probant, nisi quod non moveantur non probant, nisi quod non moveantur a natura quæ sit forma corporis mo- a natura quæ sit forma corporis mo- vens et hoc dicunt etiam alii Philoso- vens et hoc dicunt etiam alii Philoso- phi sicut Astronomi, et Ptolemæus, et phi sicut Astronomi, et Ptolemæus, et Albategni, et Albumasar, et Geber, et Albategni, et Albumasar, et Geber, et alii quamplures. alii quamplures.

AD DICTUM ergo Hieronymi dicendum, AD DICTUM ergo Hieronymi dicendum, quod ipse sumit hoc ex opinionibus Phi- quod ipse sumit hoc ex opinionibus Phi- losophorum. Augustinus autem super losophorum. Augustinus autem super Genesim hanc quæstionem tangit, et in- Genesim hanc quæstionem tangit, et in- discussam relinquit. Alibi etiam disputa- discussam relinquit. Alibi etiam disputa- tum est de ista materia multum et pro- tum est de ista materia multum et pro- lixe et ibi secuti : lixe et ibi secuti : sumus dicta quo- sumus dicta quo- rundam Magistrorum theologiæ, qui vo- rundam Magistrorum theologiæ, qui vo- luerunt opiniones naturalium ad theolo- luerunt opiniones naturalium ad theolo- giam reducere dicendo quod Angeli giam reducere dicendo quod Angeli deserviunt Deo in motibus cœlorum, et deserviunt Deo in motibus cœlorum, et quod illi ab eis animæ dicuntur: sed quod illi ab eis animæ dicuntur: sed nihil ita secure dicitur, sicut quod sola nihil ita secure dicitur, sicut quod sola Dei voluntate moveantur, et natura Dei voluntate moveantur, et natura propria non contrariante motui. propria non contrariante motui.

De modo etiam motus quo moven- De modo etiam motus quo moven- tur, disceptatio est apud sapientes: sed tur, disceptatio est apud sapientes: sed hoc infra determinabitur in ornatu quar- hoc infra determinabitur in ornatu quar- tæ diei. tæ diei.

D. Quare tacuit Scriptura de opere secundæ diei, quod in aliis dixit? D. Quare tacuit Scriptura de opere secundæ diei, quod in aliis dixit?

Post hoc quæri solet, Quare hic non est dictum sicut in aliorum dierum Post hoc quæri solet, Quare hic non est dictum sicut in aliorum dierum operibus Vidit Deus quod esset bonum 3 ? Sacramentum aliquod hic com- operibus Vidit Deus quod esset bonum 3 ? Sacramentum aliquod hic com- mendatur. Ideo enim fortassis non est dictum, quod tamen sicut in aliis mendatur. Ideo enim fortassis non est dictum, quod tamen sicut in aliis factum est: quia binarius principium alteritatis est, et signum divisionis. factum est: quia binarius principium alteritatis est, et signum divisionis.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 6. 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 6.

2 Cf. Supra, Dist. III, Art. 1 et 3. 2 Cf. Supra, Dist. III, Art. 1 et 3.