Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

240 240

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ALIA solvenda sunt per distinctionem : ALIA solvenda sunt per distinctionem : quia materia quædam habet in quibus quia materia quædam habet in quibus convenit cum loco, scilicet quia adven- convenit cum loco, scilicet quia adven- tus formæ est in ipsam ante existentem, tus formæ est in ipsam ante existentem, et recessus ab ipsa manente una et ea- et recessus ab ipsa manente una et ea- dem numero: sicut ad locum movetur dem numero: sicut ad locum movetur res, et ab ipso immoto manente : et res, et ab ipso immoto manente : et quoad hoc attribuuntur ei passiones loci quoad hoc attribuuntur ei passiones loci in comparatione ad formam. Unde etiam in comparatione ad formam. Unde etiam Philosophus in IV Physicorum quando- Philosophus in IV Physicorum quando- que vacuum dicit in quo non est hoc que vacuum dicit in quo non est hoc aliquid, nec substantia corporea: ut di- aliquid, nec substantia corporea: ut di- cunt quidam vacuum esse corporis ma- cunt quidam vacuum esse corporis ma- teriam. teriam.

AD ALIUD dicendum, quod mixtio est AD ALIUD dicendum, quod mixtio est

miscibilium alteratorum unio, ut dicit miscibilium alteratorum unio, ut dicit Philosophus : et hoc convenit materia Philosophus : et hoc convenit materia quatuor elementorum: confusa autem quatuor elementorum: confusa autem sunt conjuncta, non remota a suis for- sunt conjuncta, non remota a suis for- mis, nec unita in actu medio: et hoc mis, nec unita in actu medio: et hoc convenit illi chaos ratione materiæ coeli, convenit illi chaos ratione materiæ coeli, quæ non est eadem cum materia quatuor quæ non est eadem cum materia quatuor elementorum, secundum quod materiá elementorum, secundum quod materiá accipitur quæ judicatur per potentiam accipitur quæ judicatur per potentiam ad motum, quia non est una potentia ad motum, quia non est una potentia ad ubi et ad formam: et quia utraque ad ubi et ad formam: et quia utraque tunc conjuncta fuit in illo primo chaos, tunc conjuncta fuit in illo primo chaos, ideo posuit mixtum et confusum. ideo posuit mixtum et confusum. Alia in hac lectione patent. Alia in hac lectione patent.

IN II SENTENT. DIST. XIII, A. IN II SENTENT. DIST. XIII, A.

241 241

DISTINCTIO XIII. DISTINCTIO XIII.

De productione creaturæ corporalis quantum ad principium for- De productione creaturæ corporalis quantum ad principium for- male, generale omnibus corporibus, quod est forma lucis : et male, generale omnibus corporibus, quod est forma lucis : et dicitur hæc productio distinctio. dicitur hæc productio distinctio.

A. Quæ fuerit prima distinctionis operatio? A. Quæ fuerit prima distinctionis operatio?

Prima autem distinctionis operatio fuit formatio lucis, sicut ostendit Prima autem distinctionis operatio fuit formatio lucis, sicut ostendit Scriptura Genesis, quæ commemorata rerum informitate, earum disposi- Scriptura Genesis, quæ commemorata rerum informitate, earum disposi- tionem a luce inchoavit, subdens: Dixit Deus: Fiat lux. Et facta est lux…... tionem a luce inchoavit, subdens: Dixit Deus: Fiat lux. Et facta est lux…... Et divisit lucem a tenebris. Appellavitque lucem Diem, et tenebras No- Et divisit lucem a tenebris. Appellavitque lucem Diem, et tenebras No- tem. Et factum est vespere et mane, dies unus 1. Congrue mundi ornatus a tem. Et factum est vespere et mane, dies unus 1. Congrue mundi ornatus a luce coepit unde cætera quæ creanda erant, viderentur. luce coepit unde cætera quæ creanda erant, viderentur.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Prima autem distinctionis operatio, « Prima autem distinctionis operatio, etc. » etc. »

Hic incipit agere de opere distinctio- Hic incipit agere de opere distinctio- nis et ornatus. Et secundum hoc dividi- nis et ornatus. Et secundum hoc dividi- tur in duas partes: in quarum prima tur in duas partes: in quarum prima ponit opus distinctionis. In secunda po- ponit opus distinctionis. In secunda po- nit opus ornatus : et hæc incipit in nit opus ornatus : et hæc incipit in opere quartæ diei, ibi, Dist. XV, A, opere quartæ diei, ibi, Dist. XV, A, « Sequitur, Dixit Deus: Fiant lumina- « Sequitur, Dixit Deus: Fiant lumina- ria, etc. » ria, etc. »

Prima harum dividitur in tres partes : Prima harum dividitur in tres partes :

1 Genes. I, 3 et seq. 1 Genes. I, 3 et seq.

XXVII XXVII

in quarum prima agit de distinctione in quarum prima agit de distinctione extremi ab extremo, id est, luminosi ab extremi ab extremo, id est, luminosi ab opaco et hoc est opus primæ diei. In opaco et hoc est opus primæ diei. In secunda, agit de distinctione medii ab ex- secunda, agit de distinctione medii ab ex- tremo quod est superius: et hoc est tremo quod est superius: et hoc est opus secundæ diei, ibi, Dist. XIV, A, opus secundæ diei, ibi, Dist. XIV, A, « Dixit quoque Deus : Fiat firmamen- « Dixit quoque Deus : Fiat firmamen- tum, etc. » In tertia, agit de distinctione tum, etc. » In tertia, agit de distinctione medii ab extremo quod est inferius, ibi, medii ab extremo quod est inferius, ibi, Dist. XIV, E, « Sequitur, Dixit Deus: Dist. XIV, E, « Sequitur, Dixit Deus: Congregentur aquæ, etc., » et hoc est Congregentur aquæ, etc., » et hoc est opus tertiæ diei. opus tertiæ diei.

Ista autem lectio dividitur in tres par- Ista autem lectio dividitur in tres par- tes in quarum prima tangit ea quæ se- tes in quarum prima tangit ea quæ se- cunda die distincta sunt. In secunda au- cunda die distincta sunt. In secunda au- tem quædam dubia circa illa, ibi, D, tem quædam dubia circa illa, ibi, D, « Hic notandum est, quod dies, etc. » « Hic notandum est, quod dies, etc. »

16 16

Sed contra. Sed contra.

242 242

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

In tert,ia ponit duo dubia ex parte ope- In tert,ia ponit duo dubia ex parte ope- rantis, scilicet qualiter dixit, et qualiter rantis, scilicet qualiter dixit, et qualiter Pater Filium operatur, ibi, G, « Præter- Pater Filium operatur, ibi, G, « Præter- ea investigandum est quomodo, etc. » ea investigandum est quomodo, etc. »

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit opus distinctionis? Et, Qualiter Quid sit opus distinctionis? Et, Qualiter per ternarium primorum dierum mul- per ternarium primorum dierum mul- tiplicatur ? tiplicatur ?

Incidit quæstio de opere distinctionis, Incidit quæstio de opere distinctionis, Quid sit, et qualiter per ternarium pri- Quid sit, et qualiter per ternarium pri- morum dierum opus distinctionis multi- morum dierum opus distinctionis multi- plicetur ? plicetur ?

1. AD PRIMUM sic Magister in præce- 1. AD PRIMUM sic Magister in præce- denti distinctione, capite penultimo, dixit, denti distinctione, capite penultimo, dixit, quod « sex diebus distinxit Deus, et in quod « sex diebus distinxit Deus, et in formas redegit proprias cuncta quæ si- formas redegit proprias cuncta quæ si- mul materialiter fecerat¹ : » ergo dis- mul materialiter fecerat¹ : » ergo dis- tinctio est opus omne præter creatio- tinctio est opus omne præter creatio- nem, sive sit ornatus, sive distinctio : nem, sive sit ornatus, sive distinctio : ergo non dividitur ab opere ornatus. ergo non dividitur ab opere ornatus.

2. Item, In capite ultimo, in verbo Al- 2. Item, In capite ultimo, in verbo Al- cuini dicitur, quod « quatuor modis ope- cuini dicitur, quod « quatuor modis ope- ratur Deus. » Primo in verbo, dispo- ratur Deus. » Primo in verbo, dispo- nendo omnia. Secundo in materia, cre- nendo omnia. Secundo in materia, cre- ando. Tertio, distinguendo per formas. ando. Tertio, distinguendo per formas. Quarto, propagando 2. Et iterum nulla Quarto, propagando 2. Et iterum nulla mentio fit de ornatu. Ergo videtur, quod mentio fit de ornatu. Ergo videtur, quod ornatus et distinctio non sint opera ha- ornatus et distinctio non sint opera ha- bentia diversitatem. bentia diversitatem.

3. Item, Omnis distinctio est per for- 3. Item, Omnis distinctio est per for- mam et quidquid informatur, distingui- mam et quidquid informatur, distingui- tur in esse, et ornatus non est nisi ac- tur in esse, et ornatus non est nisi ac- ceptio formæ videtur ergo, quod ornare ceptio formæ videtur ergo, quod ornare rem sit distinguere ipsam. rem sit distinguere ipsam.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Dicit Augustinus et Magister infra, Dicit Augustinus et Magister infra, quod quædam pertinent ad distinctio- quod quædam pertinent ad distinctio- nem, et non ad ornatum, ut opera pri- nem, et non ad ornatum, ut opera pri- morum dierum: ergo distinctionis opus, morum dierum: ergo distinctionis opus, non est ornatus opus. non est ornatus opus.

1 Cf. Supra, Dist. XII, cap. G. 1 Cf. Supra, Dist. XII, cap. G.

ULTERIUS quæritur, Penes quid accipi ULTERIUS quæritur, Penes quid accipi tur distinctionis numerus? tur distinctionis numerus?

Si enim penes numerum formarum Si enim penes numerum formarum accipitur distinctio, cum quatuor quali- accipitur distinctio, cum quatuor quali- tates sint primæ, et præterea proprieta tates sint primæ, et præterea proprieta tes coeli, debet esse amplioris numeri- tes coeli, debet esse amplioris numeri- distinctio. Si autem penes naturam dis distinctio. Si autem penes naturam dis tinctorum, cum quatuor sint elementa, tinctorum, cum quatuor sint elementa, et insuper quintum corpus, videtur quod et insuper quintum corpus, videtur quod quinque debeant esse distinctiones, et quinque debeant esse distinctiones, et

non tantum tres. non tantum tres.

judicio judicio

SOLUTIO. Dicendum, quod meo SOLUTIO. Dicendum, quod meo tria exiguntur ad naturæ instaurationem, tria exiguntur ad naturæ instaurationem, scilicet substantia principiorum, et de- scilicet substantia principiorum, et de- terminatio eorum ad formas secundum terminatio eorum ad formas secundum quas agunt et patiuntur, et movent et quas agunt et patiuntur, et movent et moventur et determinatio eorum ad moventur et determinatio eorum ad actionem univocám hujus speciei et il- actionem univocám hujus speciei et il- lius. Verbi gratia, natura non agit, sic- lius. Verbi gratia, natura non agit, sic- ut dicit Philosophus, si tantum sint con- ut dicit Philosophus, si tantum sint con- traria: quia non erit subjectum com- traria: quia non erit subjectum com- mune. Si vero sit subjectum sine con- mune. Si vero sit subjectum sine con- trariis non erit activum neque passi- trariis non erit activum neque passi- vum quia ut dicit Philosophus, ignis et vum quia ut dicit Philosophus, ignis et aer et terra non agunt nisi secundum aer et terra non agunt nisi secundum quod sunt contraria. quod sunt contraria.

Item, Si sit subjectum, et contraria, Item, Si sit subjectum, et contraria, et loca etiam contrariorum, quia contra- et loca etiam contrariorum, quia contra- ria simul esse non possunt, et non ria simul esse non possunt, et non sit movens ad speciem determinatam sit movens ad speciem determinatam univoce et universaliter, non erit com- univoce et universaliter, non erit com- pleta natura: quoniam tunc non erit pleta natura: quoniam tunc non erit nisi contrariorum mixtio, et non genera- nisi contrariorum mixtio, et non genera- bitur homo, et equus, et hujusmodi. bitur homo, et equus, et hujusmodi. Oportet igitur esse tertium quod agat ad Oportet igitur esse tertium quod agat ad determinatum opus in specie universali- determinatum opus in specie universali- ter, ut stellæ : et quod agat ad idem ter, ut stellæ : et quod agat ad idem opus univoce, ut homo generans, et asi- opus univoce, ut homo generans, et asi- nus, et bos, et hujusmodi et ideo dicit nus, et bos, et hujusmodi et ideo dicit Damascenus, quod quorumlibet anima- Damascenus, quod quorumlibet anima- lium primæ hypostases creatæ sunt. lium primæ hypostases creatæ sunt.

Dico igitur, quod substantia principio- Dico igitur, quod substantia principio- rum datur per opus creationis, quod ni- rum datur per opus creationis, quod ni- hil sibi præsupponit secundum intelle- hil sibi præsupponit secundum intelle- ctum. Distinctio autem ad formas agen- ctum. Distinctio autem ad formas agen- tes et moventes universaliter ad mixtio- tes et moventes universaliter ad mixtio-

Cf. Supra, Dist. XII, cap. H. Cf. Supra, Dist. XII, cap. H.

1, 2 et 3. 1, 2 et 3.

Insect. Insect.

IN II SENTENT. DIST. XIII, A, ART. 1. IN II SENTENT. DIST. XIII, A, ART. 1.

: :

nem, quæ exigitur in omni generatione, nem, quæ exigitur in omni generatione, habetur per opus distinctionis et deter- habetur per opus distinctionis et deter- minatio motus ad speciem, sive univer- minatio motus ad speciem, sive univer- saliter moveat, ut stellæ sive univoce, saliter moveat, ut stellæ sive univoce, ut generans quod descindit semen, habe- ut generans quod descindit semen, habe- tur per opus ornatus et per hoc etiam tur per opus ornatus et per hoc etiam patet sufficientia operum. Hoc autem patet sufficientia operum. Hoc autem trahitur a quodam verbo Augustini, qui trahitur a quodam verbo Augustini, qui dicere videtur, quod opus primorum sex dicere videtur, quod opus primorum sex dierum est ad instaurandam et insti- dierum est ad instaurandam et insti- tuendam naturam et auctoritatem suam tuendam naturam et auctoritatem suam infra in hac distinctione inducam. infra in hac distinctione inducam.

AD TRIA ergo prima objecta, dicen- AD TRIA ergo prima objecta, dicen- dum quod distinctio dicitur duobus mo- dum quod distinctio dicitur duobus mo- dis, scilicet large, et stricte. Large est dis, scilicet large, et stricte. Large est distinctio materiæ per formam specifi- distinctio materiæ per formam specifi- cam quamcumque et hoc modo com- cam quamcumque et hoc modo com- prehendit sub se opus ornatus. Alio prehendit sub se opus ornatus. Alio modo dicitur distinctio per formam in- modo dicitur distinctio per formam in- clinatio ad locum in quo sit movens uni- clinatio ad locum in quo sit movens uni- versaliter, vel agens, vel patiens, sicut versaliter, vel agens, vel patiens, sicut dicit Philosophus, superiora moventia et dicit Philosophus, superiora moventia et inferiora mota, et superiora agentia et inferiora mota, et superiora agentia et inferiora passa: et sic non comprehen- inferiora passa: et sic non comprehen- dit opus ornatus. Est tamen sciendum, dit opus ornatus. Est tamen sciendum, quod Alcuinus indiget pio interprete : quod Alcuinus indiget pio interprete : quia Pater non proprie operatur in Ver- quia Pater non proprie operatur in Ver- boquia generare non est operari : boquia generare non est operari : unde improprie locutus est. unde improprie locutus est.

AD ID autem quod ulterius quæritur AD ID autem quod ulterius quæritur de numero distinctionum, dicendum de numero distinctionum, dicendum quod, ut supra determinatum est ¹, ma- quod, ut supra determinatum est ¹, ma- teria prima non dicitur mixtum tantum, teria prima non dicitur mixtum tantum, sed etiam confusum : quia materia quin- sed etiam confusum : quia materia quin- ti corporis non miscetur elementis : et ti corporis non miscetur elementis : et

1 Cf. Supra, Dist. XII, Art. 1 ad 4 et 5 object. 1 Cf. Supra, Dist. XII, Art. 1 ad 4 et 5 object. 2. Genes. 1, 7. 2. Genes. 1, 7.

243 243

ideo per proprietates quæ inveniuntur ideo per proprietates quæ inveniuntur in elementis tantum, non potest multi- in elementis tantum, non potest multi- plicari distinctio partium illius materiæ : plicari distinctio partium illius materiæ : sed sunt quædam proprietates communes sed sunt quædam proprietates communes in elementis et corpore quinto, et penes in elementis et corpore quinto, et penes illas accipitur. Est igitur luminosum per illas accipitur. Est igitur luminosum per se, et opacum per se: et movens per se, et opacum per se: et movens per se, et motum per se: et movens, et lu- se, et motum per se: et movens, et lu- minosum ab alio. Quod igitur est mo- minosum ab alio. Quod igitur est mo- vens et luminosum per se, vens et luminosum per se, est per natu- est per natu- ram extremum superius: et illorum dis- ram extremum superius: et illorum dis- tinctio ab invicem est opus primæ diei, tinctio ab invicem est opus primæ diei, sicut infra ostendetur: quia nihil aliud sicut infra ostendetur: quia nihil aliud puto esse lucem quæ distinguitur a tene- puto esse lucem quæ distinguitur a tene- bris, nisi naturam luminosi moventis a bris, nisi naturam luminosi moventis a natura opaci moti, hoc est, naturam natura opaci moti, hoc est, naturam corporis quinti a natura terræ: hoc igi- corporis quinti a natura terræ: hoc igi- tur facit unam distinctionem. Medium tur facit unam distinctionem. Medium autem habet distinctionem ad utrumque autem habet distinctionem ad utrumque extremorum : secundum enim quod extremorum : secundum enim quod convenit cum luminoso moventi, quia convenit cum luminoso moventi, quia ipsum est perspicuum movens, oportet ipsum est perspicuum movens, oportet distinguere ipsum ab extremo superiori: distinguere ipsum ab extremo superiori: et hoc fit secundo die, quando distin- et hoc fit secundo die, quando distin- guuntur aquæ quæ sunt sub firmamento, guuntur aquæ quæ sunt sub firmamento, ab his quæ sunt supra firmamentum³ : ab his quæ sunt supra firmamentum³ : et hoc patebit in distinctione sequentis et hoc patebit in distinctione sequentis lectionis. Item, convenit cum opaco, lectionis. Item, convenit cum opaco, quia etiam potest fieri tenebrosum mo- quia etiam potest fieri tenebrosum mo- tum et ideo indiget distinctione tertia tum et ideo indiget distinctione tertia quæ fit tertio die, quando congregantur quæ fit tertio die, quando congregantur aquæ quæ sub coelo sunt in locum unum, aquæ quæ sub coelo sunt in locum unum, et apparet arida³: in aquæ enim distin- et apparet arida³: in aquæ enim distin- ctione, ut dicunt Sancti, intelliguntur ctione, ut dicunt Sancti, intelliguntur alia elementa distingui, ut aer, et ignis. alia elementa distingui, ut aer, et ignis. Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

$ Genes. $ Genes.

I, 9. I, 9.

244 244

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

B. Qualis fuerit lux illa, corporalis, an spiritualis ? B. Qualis fuerit lux illa, corporalis, an spiritualis ?

Si quæritur, Qualis illa lux fuerit, corporalis scilicet, an spiritualis? Id Si quæritur, Qualis illa lux fuerit, corporalis scilicet, an spiritualis? Id respondemus quod a Sanctis legimus traditum. Dicit enim Augustinus 1, respondemus quod a Sanctis legimus traditum. Dicit enim Augustinus 1, quia lux illa corporalis vel spiritualis intelligi potest. Si spiritualis accipitur, quia lux illa corporalis vel spiritualis intelligi potest. Si spiritualis accipitur, Angelica natura intelligitur, quæ prius informis fuit, sed postea formata Angelica natura intelligitur, quæ prius informis fuit, sed postea formata est, cum ad Creatorem conversa ei charitate adhæsit: cujus informitatis est, cum ad Creatorem conversa ei charitate adhæsit: cujus informitatis creatio superius significata est, ubi dictum est, In principio creavit Deus creatio superius significata est, ubi dictum est, In principio creavit Deus cœlum et terram³. Hic vero ejusdem formatio ostenditur cum ait : Fiat lux. cœlum et terram³. Hic vero ejusdem formatio ostenditur cum ait : Fiat lux. Et facta est lux. Hæc ergo Angelica natura quæ prius tenebræ, et postea Et facta est lux. Hæc ergo Angelica natura quæ prius tenebræ, et postea lux fuit: quia prius habuit informitatem et imperfectionem, deinde forma- lux fuit: quia prius habuit informitatem et imperfectionem, deinde forma- tionis perfectionem: et ita divisit Deus lucem a tenebris. Nam ut ait Au- tionis perfectionem: et ita divisit Deus lucem a tenebris. Nam ut ait Au- gustinus super Genesim*: Hujus creaturæ informitas et imperfectio fuit, gustinus super Genesim*: Hujus creaturæ informitas et imperfectio fuit, antequam formaretur in amore Conditoris. Formata vero est, quando con- antequam formaretur in amore Conditoris. Formata vero est, quando con- versa est ad incommutabile lumen Verbi. Si vero corporalis fuit lux illa, versa est ad incommutabile lumen Verbi. Si vero corporalis fuit lux illa, quod utique probabile est, corpus lucidum fuisse intelligitur, velut lucida quod utique probabile est, corpus lucidum fuisse intelligitur, velut lucida nubes quod non de nihilo, sed de præjacenti materia formaliter factum nubes quod non de nihilo, sed de præjacenti materia formaliter factum est ut lux esset, et vim lucendi haberet cum qua dies prima exorta est, est ut lux esset, et vim lucendi haberet cum qua dies prima exorta est, quia ante lucem nec dies fuit nec lux *, licet tempus fuerit. quia ante lucem nec dies fuit nec lux *, licet tempus fuerit.

C. Quod lux illa facta est, ubi sol apparet, quæ in aquis lucere poterat. C. Quod lux illa facta est, ubi sol apparet, quæ in aquis lucere poterat.

Si autem quæritur, Ubi est facta lux illa, cum abyssus omnem terræ Si autem quæritur, Ubi est facta lux illa, cum abyssus omnem terræ altitudinem tegeret? Dici potest in illis partibus facta, quas nunc illustrat altitudinem tegeret? Dici potest in illis partibus facta, quas nunc illustrat solis diurna lux. Nec mirum lucem in aquis posse lucere, cum etiam solis diurna lux. Nec mirum lucem in aquis posse lucere, cum etiam nautarum operatione sæpius illustrentur, qui in profundum mersi, misso nautarum operatione sæpius illustrentur, qui in profundum mersi, misso

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 3. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 3.

2 Edit. J. Alleaume, ut. 2 Edit. J. Alleaume, ut.

3 Genes. I, 1. 3 Genes. I, 1.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 5. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 5.

5 Edit. J. Alleaume, nox. 5 Edit. J. Alleaume, nox.

quam quam

IN II SENTENT. DIST. XIII, C, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XIII, C, ART. 2.

245 245

ex ore oleo aquas sibi illustrant: quæ multo rariores fuerunt in principio ex ore oleo aquas sibi illustrant: quæ multo rariores fuerunt in principio modo sunt: quia nondum congregatæ fuerant in uno loco. Facta est modo sunt: quia nondum congregatæ fuerant in uno loco. Facta est ergo lux illa, quæ vicem et locum solis tenebat: quæ motu suo circumagi- ergo lux illa, quæ vicem et locum solis tenebat: quæ motu suo circumagi- tata, noctem diemque discernebat. Ibi ergo primum lucem apparuisse ve- tata, noctem diemque discernebat. Ibi ergo primum lucem apparuisse ve- risimile est, ubi sol quotidiano cursu circumvectus apparet, ut eodem tra- risimile est, ubi sol quotidiano cursu circumvectus apparet, ut eodem tra- mite lux circumcurrens, ac primo ad occasum descendens, vesperam face- mite lux circumcurrens, ac primo ad occasum descendens, vesperam face- ret: deinde revocata ad ortum, auroram, id est, mane illustraret: et ita ret: deinde revocata ad ortum, auroram, id est, mane illustraret: et ita divisit Deus lucem et tenebras : et appellavit lucem Diem, et tenebras No- divisit Deus lucem et tenebras : et appellavit lucem Diem, et tenebras No- ctem ¹. ctem ¹.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum illa lux de qua dicitur, Et divi- Utrum illa lux de qua dicitur, Et divi- sit lucem a tenebris, fuerit nubecula sit lucem a tenebris, fuerit nubecula lucida, vel corpus, vel forma corpo- lucida, vel corpus, vel forma corpo- ris ? ris ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, B, « Si quæritur, Qualis illa lux ibi, B, « Si quæritur, Qualis illa lux fuerit, etc. » fuerit, etc. »

Quæritur enim hic de luce. Non enim Quæritur enim hic de luce. Non enim videtur vérum quod dicit Magister, quod videtur vérum quod dicit Magister, quod fuerit nubecula lucida 2 : quoniam vapor fuerit nubecula lucida 2 : quoniam vapor est duplex, ut dicit Aristoteles, scilicet est duplex, ut dicit Aristoteles, scilicet terræ vel aquæ, et omnis nubes est de terræ vel aquæ, et omnis nubes est de vapore: ex terra autem et aqua nihil fit vapore: ex terra autem et aqua nihil fit per se lucens : ergo nec lux illa fuit nu- per se lucens : ergo nec lux illa fuit nu- becula, sicut videtur dicere Magister. becula, sicut videtur dicere Magister.

ULTERIUS quæritur, Si lux illa fuerit ULTERIUS quæritur, Si lux illa fuerit vel sit corpus, vel forma corporis? vel sit corpus, vel forma corporis? Videtur autem, quod forma corporis : Videtur autem, quod forma corporis : quia quia

1. Dicit Aristoteles in II de Anima: 1. Dicit Aristoteles in II de Anima: « Lumen neque ignis est, neque omnino « Lumen neque ignis est, neque omnino corpus, nec defluxus corporis : esset corpus, nec defluxus corporis : esset enim aliquod corpus, et sic esset ignis, enim aliquod corpus, et sic esset ignis, aut alicujus hujusmodi præsentia in lu- aut alicujus hujusmodi præsentia in lu-

1 Genes. 1, 4 et 5. 1 Genes. 1, 4 et 5.

2 Vide supra, cap. B, verba. Magistri : « Cor- 2 Vide supra, cap. B, verba. Magistri : « Cor- pus lucidum fuisse intelligitur, velut lucida pus lucidum fuisse intelligitur, velut lucida

cido neque enim duo corpora possibile cido neque enim duo corpora possibile est esse in eodem loco ³. » est esse in eodem loco ³. »

2. Item, ibidem, « Videtur autem lu- 2. Item, ibidem, « Videtur autem lu- men contrarium esse tenebræ : » est au- men contrarium esse tenebræ : » est au- tem tenebra privatio hujus habitus ex tem tenebra privatio hujus habitus ex lucido habitus autem non est corpus : lucido habitus autem non est corpus : ergo nec lux. ergo nec lux.

3. Item, Commentator ibidem supe- 3. Item, Commentator ibidem supe- rius, « Ex hoc patet quia lux est habitus rius, « Ex hoc patet quia lux est habitus diaphani, et non corpus. » diaphani, et non corpus. »

4. Item, In libro de Visu et natura 4. Item, In libro de Visu et natura oculi dicit Philosophus, « Lux non est oculi dicit Philosophus, « Lux non est corpus, sed accidens aeris. » corpus, sed accidens aeris. »

5. Item, ibidem, « Lux non est cor- 5. Item, ibidem, « Lux non est cor- pus, sed affectio corporis. >> pus, sed affectio corporis. >>

6. Item, Avicenna in VI de Naturali 6. Item, Avicenna in VI de Naturali sufficientia, cap. de visu: « Lumen est sufficientia, cap. de visu: « Lumen est affectio corporis habentis lucem, cum affectio corporis habentis lucem, cum directe sine interpositione opaci opposi- directe sine interpositione opaci opposi- tum fuerit illi. » tum fuerit illi. »

7. Item, ibidem, « Lux est qualitas 7. Item, ibidem, « Lux est qualitas quæ est perfectio corporis translucentis quæ est perfectio corporis translucentis secundum quod est translucens. »> secundum quod est translucens. »>

8. Item, ibidem, « Lumen est qualitas 8. Item, ibidem, « Lumen est qualitas quam mutuat corpus translucens a luci- quam mutuat corpus translucens a luci- do, et translucens efficitur per eam do, et translucens efficitur per eam translucens in effectu. >> translucens in effectu. >>

IN OPPOSITUM : IN OPPOSITUM :

1. Videntur esse quædam verba Au- 1. Videntur esse quædam verba Au- gustini. Dicit enim ad Volusianum sic, gustini. Dicit enim ad Volusianum sic, « Hominum iste sensus est, nihil nisi « Hominum iste sensus est, nihil nisi corpora valentium cogitare : sive ista corpora valentium cogitare : sive ista

nubes. » nubes. »

3 ARISTOTELES, Lib. II de Anima, cap. de visu. 3 ARISTOTELES, Lib. II de Anima, cap. de visu.

Sed contra. Sed contra.

246 246

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

crassiora, sicut humor atque humus: crassiora, sicut humor atque humus: sive subtiliora, ut aeris atque lucis 1. » sive subtiliora, ut aeris atque lucis 1. » 2. Item, ibidem, « Duo liquores mi- 2. Item, ibidem, « Duo liquores mi- scentur, ut neuter servet integritatem scentur, ut neuter servet integritatem suam, quamquam in corporibus ipsis lux suam, quamquam in corporibus ipsis lux incorrupta misceatur. » incorrupta misceatur. »

3. Item, In libro III de Libero arbi- 3. Item, In libro III de Libero arbi- trio : « In corporibus lux tenet primum trio : « In corporibus lux tenet primum locum 2. » locum 2. »

4. Item, In libro VII super Genesim: 4. Item, In libro VII super Genesim: « Quomodo anima ex eo genere (corpo- « Quomodo anima ex eo genere (corpo- rum) aliquid est, cum ejusdem generis rum) aliquid est, cum ejusdem generis summum non sit nisi lumen³. » summum non sit nisi lumen³. »

5. Item, ibidem, « Anima crassioris 5. Item, ibidem, « Anima crassioris corporis sui materiam, hoc est, humi- corporis sui materiam, hoc est, humi- dam quamdam terram, quæ in carnis dam quamdam terram, quæ in carnis versa est qualitatem, per subtiliorem na- versa est qualitatem, per subtiliorem na- turam corporis administrat, id est, per turam corporis administrat, id est, per Iucem et aerem. » Iucem et aerem. »

6. Ad hoc idem objiciunt quidam sic : 6. Ad hoc idem objiciunt quidam sic : Quia lux in aere, aut est per se, aut est Quia lux in aere, aut est per se, aut est per accidens. Si per accidens est: ergo per accidens. Si per accidens est: ergo per aliud inest quod est subjectum ejus per aliud inest quod est subjectum ejus primum, cum omne per accidens ad per primum, cum omne per accidens ad per se reducatur, ut illi dicunt: sed non erit se reducatur, ut illi dicunt: sed non erit invenire mediante quo insit aeri: ergo invenire mediante quo insit aeri: ergo inest per se si est accidens inest per se si est accidens ergo de- ergo de- monstrabile est de aere per formam ae- monstrabile est de aere per formam ae- ris et hoc non est verum: ergo non ris et hoc non est verum: ergo non est accidens aeris: ergo corpus est. est accidens aeris: ergo corpus est.

: :

7. Item, Aut eadem lux est in Oriente. 7. Item, Aut eadem lux est in Oriente. et Occidente aut alia generata ab illa. et Occidente aut alia generata ab illa. Si eadem hoc non videtur posse esse, Si eadem hoc non videtur posse esse, quod idem sit in diversis subjectis et lo- quod idem sit in diversis subjectis et lo- cis, cum accidens non excedit suum sub- cis, cum accidens non excedit suum sub- jectum proprium. Si autem alia generata jectum proprium. Si autem alia generata ab illa ergo accidens in uno subjecto ab illa ergo accidens in uno subjecto generat simile sibi in alio subjecto: ergo generat simile sibi in alio subjecto: ergo contingit aliud subjectum : ergo excedit contingit aliud subjectum : ergo excedit proprium. proprium.

8. Item, Nihil reflectit lucem nisi opa- 8. Item, Nihil reflectit lucem nisi opa- cum: ponamus ergo, quod sit vacuum cum: ponamus ergo, quod sit vacuum inter coelum et terram : ergo lux transi- inter coelum et terram : ergo lux transi- bit per illud vacuum et implebit illud: si bit per illud vacuum et implebit illud: si ergo esset accidens, oporteret quod in ergo esset accidens, oporteret quod in

S S

1 S. AUGUSTINUS, Epist. 3 ad Volusianum. 1 S. AUGUSTINUS, Epist. 3 ad Volusianum.

2. IDEM, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 5. 2. IDEM, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 5.

IDEM, Lib. VII de Genesi ad litteram, cap. IDEM, Lib. VII de Genesi ad litteram, cap.

illo vacuo esset sine subjecto quod illo vacuo esset sine subjecto quod non potest.: ergo est corpus. non potest.: ergo est corpus.

esse esse

9. Item, Duo accidentia ejusdem spe- 9. Item, Duo accidentia ejusdem spe- ciei non sunt in eodem: sed duæ luces ciei non sunt in eodem: sed duæ luces ejusdem speciei inconfusæ sunt in eo- ejusdem speciei inconfusæ sunt in eo- dem: ergo lux non est accidens. PRIMA dem: ergo lux non est accidens. PRIMA patet per se. SECUNDA patet ex patet per se. SECUNDA patet ex Dionysio Dionysio et experimento: quia duabus candelis et experimento: quia duabus candelis accensis, multiplicatur lux ex utraque, et accensis, multiplicatur lux ex utraque, et exstincta una, minoratur. exstincta una, minoratur.

Istæ sunt rationes quarum quædam Istæ sunt rationes quarum quædam eis insolubiles videntur. Nos autem in eis insolubiles videntur. Nos autem in tractatu nostro de Anima jam disputa- tractatu nostro de Anima jam disputa- vimus, inducendo super hoc omnes opi- vimus, inducendo super hoc omnes opi- niones et an etiam visus fit extra mit- niones et an etiam visus fit extra mit- tendo, vel tantum intus suscipiendo? Et tendo, vel tantum intus suscipiendo? Et ibi positæ sunt rationes plurimæ Aristote- ibi positæ sunt rationes plurimæ Aristote- lis et Avicennæ et Jacobi Alkindi et per- lis et Avicennæ et Jacobi Alkindi et per- spectivorum, et Gregorii Nicæni: et ideo spectivorum, et Gregorii Nicæni: et ideo hic non laborabimus amplius : quoniam hic non laborabimus amplius : quoniam hic posita sunt principia quibus solvantur hic posita sunt principia quibus solvantur dicta Aristotelis et Avicennæ et natura- dicta Aristotelis et Avicennæ et natura- lium, et ostensum est, quod quædam lium, et ostensum est, quod quædam falsa supposita sunt a perspectivis, qui- falsa supposita sunt a perspectivis, qui- bus mutatis et aliis positis, habentur bus mutatis et aliis positis, habentur omnes conclusiones libri de Perspectivis, omnes conclusiones libri de Perspectivis, et de Visu et de fallacia visus, absque eo et de Visu et de fallacia visus, absque eo quod Aristoteles in aliquo contradicitur, quod Aristoteles in aliquo contradicitur, dicendo, quod lux est accidentalis forma. dicendo, quod lux est accidentalis forma.

2, 2,

AD ID autem quod objicitur per pri- Add AD ID autem quod objicitur per pri- Add mam auctoritatem Augustini, dicendum" mam auctoritatem Augustini, dicendum" quod si vis est in verbis Augustini, tunc, quod si vis est in verbis Augustini, tunc, ex eadem auctoritate sequitur, quod hu- ex eadem auctoritate sequitur, quod hu- mor sit corpus, qui tamen nominat qua- mor sit corpus, qui tamen nominat qua- litatem aquæ. Constat autem, quod lucet litatem aquæ. Constat autem, quod lucet proprietate corporis accepta per quam proprietate corporis accepta per quam corpus intelligitur: unde nihil cogunt corpus intelligitur: unde nihil cogunt verba illa. verba illa.

Item, Idem modus solvendi est ad alia Item, Idem modus solvendi est ad alia quæ dicit: quia enim lux forma situalis quæ dicit: quia enim lux forma situalis est in corpore: ideo corpus et quantita- est in corpore: ideo corpus et quantita- tem corporis imaginamur per ipsam : et tem corporis imaginamur per ipsam : et hoc occurrit carnalibus aliquid nobile hoc occurrit carnalibus aliquid nobile volentibus imaginari: quia inter corpora volentibus imaginari: quia inter corpora

14. 14.

4 IDEM, Ibidem, cap. 15. 4 IDEM, Ibidem, cap. 15.

object. 6. object. 6.

object. 7. object. 7.

IN II SENTENT. DIST. XIII, C, ART. 2. IN II SENTENT. DIST. XIII, C, ART. 2.

non inveniuntur nobiliora, quam illa quæ non inveniuntur nobiliora, quam illa quæ luminosa sunt. Unde sciendum, quod luminosa sunt. Unde sciendum, quod Augustino in his quæ sunt de fide et mo- Augustino in his quæ sunt de fide et mo- ribus plusquam Philosophis credendum ribus plusquam Philosophis credendum est, si dissentiunt. Sed si de medicina lo- est, si dissentiunt. Sed si de medicina lo- queretur, plus ego crederem Galeno, vel queretur, plus ego crederem Galeno, vel Hipocrati et si de naturis rerum loqua- Hipocrati et si de naturis rerum loqua- tur, credo Aristoteli plus vel alii experto tur, credo Aristoteli plus vel alii experto in rerum naturis. in rerum naturis.

et si et si

Ad id quod objicitur per rationem, di- Ad id quod objicitur per rationem, di- cendum quod illud argumentum sophi- cendum quod illud argumentum sophi- sticum est, et hoc certum apud eos qui sticum est, et hoc certum apud eos qui exponunt artem posteriorum. Est tamen exponunt artem posteriorum. Est tamen accidens dupliciter, scilicet individui, et accidens dupliciter, scilicet individui, et illud contingit inesse et de ipso nihil illud contingit inesse et de ipso nihil demonstratur, nec ipsum potest de ali- demonstratur, nec ipsum potest de ali- quo demonstrari: et hoc est lux in aere. quo demonstrari: et hoc est lux in aere. Est etiam accidens speciei et hoc potest Est etiam accidens speciei et hoc potest per se inesse, vel per aliud inesse per se inesse, vel per aliud inesse per aliud inest, reducibile est ad per se: per aliud inest, reducibile est ad per se: sicut habere tres æquos duobus rectis per sicut habere tres æquos duobus rectis per se inest triangulo rectilineo, per acci- se inest triangulo rectilineo, per acci- dens, id est, per aliud triangulo absolute dens, id est, per aliud triangulo absolute accepto, per accidens etiam isosceli : accepto, per accidens etiam isosceli : aliter oporteret ad aliquod per se reduci aliter oporteret ad aliquod per se reduci ruborem illius mulieris in maxilla et hoc ruborem illius mulieris in maxilla et hoc frivolum est. Unde patet, quod nihil co- frivolum est. Unde patet, quod nihil co- git ratio illa. git ratio illa.

AD ALIUD dicendum, quod lux est for- AD ALIUD dicendum, quod lux est for- ma aeris, quæ semper fit præsente illu- ma aeris, quæ semper fit præsente illu- minante, et multiplicat se in medio, et minante, et multiplicat se in medio, et immutat illud quando non est oppositio immutat illud quando non est oppositio recta ad illuminans primum: sicut patet recta ad illuminans primum: sicut patet in radio transeunte per fenestram: nam in radio transeunte per fenestram: nam a radice parietis intus in domo non potest a radice parietis intus in domo non potest extrahi linea recta ad solem, et tamen il- extrahi linea recta ad solem, et tamen il- luminatur aer ab intrante radio magno luminatur aer ab intrante radio magno per fenestram, et hoc est propter immuta- per fenestram, et hoc est propter immuta- tionem vicini aeris: multiplicatur autem tionem vicini aeris: multiplicatur autem per reflexionem ad corpus solidum, præ- per reflexionem ad corpus solidum, præ- cipue si politum est in plana superficie: cipue si politum est in plana superficie: sed generatio ipsius per se est ab opposi- sed generatio ipsius per se est ab opposi- tione illuminantis. Unde simul et semel tione illuminantis. Unde simul et semel generatur in Oriente et Occidente, et in generatur in Oriente et Occidente, et in omni parte diaphani a qua recta linea omni parte diaphani a qua recta linea potest duci ad solem, et ad illuminans potest duci ad solem, et ad illuminans quod est suum proprium generans : et quod est suum proprium generans : et ideo dicit Commentator super IV Physi- ideo dicit Commentator super IV Physi- corum, quod illuminatio est finis motus corum, quod illuminatio est finis motus

247 247

localis, sicut generatio finis alterationis : localis, sicut generatio finis alterationis : et ideo utraque fit subito: quia finis mo- et ideo utraque fit subito: quia finis mo- tus est indivisibilis: motus autem ille tus est indivisibilis: motus autem ille est ascensus solis super horizontem se- est ascensus solis super horizontem se- cundum circulos altitudinis: quia se- cundum circulos altitudinis: quia se- cundum illos variatur declinatio ascensus cundum illos variatur declinatio ascensus horizontium in quibus lux generatur: et horizontium in quibus lux generatur: et hæc forma est semper inveniens diapha- hæc forma est semper inveniens diapha- num in ultima dispositione susceptibili- num in ultima dispositione susceptibili- tatis suæ, et nihil exigens ad sui genera- tatis suæ, et nihil exigens ad sui genera- tionem nisi præsentiam illuminantis. Et tionem nisi præsentiam illuminantis. Et hæc omnia alibi sunt probata: et his hæc omnia alibi sunt probata: et his contestatur tota Arabum Philosophia. contestatur tota Arabum Philosophia.

AD ALIUD dicendum, quod si ponatur Ad object. 8. AD ALIUD dicendum, quod si ponatur Ad object. 8. vacuum inter cælum et terram, non erit vacuum inter cælum et terram, non erit diffusio lucis ibi, sicut expresse innuit diffusio lucis ibi, sicut expresse innuit Aristoteles, contradicens ei qui dixit, Aristoteles, contradicens ei qui dixit, quod vacuo posito, adspici posset formi- quod vacuo posito, adspici posset formi- ca si in coelo moveretur. Et Aristoteles ca si in coelo moveretur. Et Aristoteles dicit, quod vacuo posito nihil videretur dicit, quod vacuo posito nihil videretur omnino et illa ratio procedit ex falsa omnino et illa ratio procedit ex falsa suppositione. suppositione.

AD ALIUD dicendum, quod illud nihil AD ALIUD dicendum, quod illud nihil valet quia omnis causa generans ali- valet quia omnis causa generans ali- quam qualitatem, eadem multiplicata, in- quam qualitatem, eadem multiplicata, in- tendit eam et, ea diminuta, remittit tendit eam et, ea diminuta, remittit eam et ideo unum lumen est in aere a eam et ideo unum lumen est in aere a duabus candelis, sed magis intensum, duabus candelis, sed magis intensum, quam quando est una tantum. quam quando est una tantum.

AD HOC autem quod mihi posset hic ab AD HOC autem quod mihi posset hic ab aliquo objici de Auctore perpectivæ quæ aliquo objici de Auctore perpectivæ quæ est apud nos parvæ reputationis, dico est apud nos parvæ reputationis, dico quod quantum ibi de naturis est, non est quod quantum ibi de naturis est, non est ei credendum contra Naturales : ipse ei credendum contra Naturales : ipse enim non habet de hoc aliquid loqui, enim non habet de hoc aliquid loqui, utrum radius vel lux sit corpus vel non, utrum radius vel lux sit corpus vel non, ut dicit Avaricus in commento super ge- ut dicit Avaricus in commento super ge- ometriam Euclidis et ideo stulte fecit ta- ometriam Euclidis et ideo stulte fecit ta- lia suo libro interponendo. Præterea, Non lia suo libro interponendo. Præterea, Non caremus perspectivis aliorum Philoso- caremus perspectivis aliorum Philoso- phorum ut Aristotelis et aliorum qui phorum ut Aristotelis et aliorum qui omnino alia principia ponunt. omnino alia principia ponunt.

Quod autem quidam objiciunt, quod Quod autem quidam objiciunt, quod si radius commisceretur, omnia permixta si radius commisceretur, omnia permixta viderentur esse permisceretur autem si viderentur esse permisceretur autem si esset qualitas lux : ergo omnia commixta esset qualitas lux : ergo omnia commixta deberent videri: nihil valet : quia etiamsi deberent videri: nihil valet : quia etiamsi ponamus, quod videmus intus suscipien- ponamus, quod videmus intus suscipien-

Ad object. 9. Ad object. 9.

248 248

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

do, non ponimus commisceri colores se- do, non ponimus commisceri colores se- cundum esse quod habent in aere: quia cundum esse quod habent in aere: quia quorum esse in fieri est semper, non distra- quorum esse in fieri est semper, non distra- huntur motu subjecti, sed potius semper huntur motu subjecti, sed potius semper fiunt ad rectam oppositionem et hoc fiunt ad rectam oppositionem et hoc præcipue est in luce et coloribus, ut dicit præcipue est in luce et coloribus, ut dicit Commentator super libros de Anima: Commentator super libros de Anima: quia magis secundum esse spirituale sunt quia magis secundum esse spirituale sunt in medio, quam alia sensibilia: et hoc ideo in medio, quam alia sensibilia: et hoc ideo est, quia sunt in actu a generatione lucis est, quia sunt in actu a generatione lucis quæ est secundum naturam in diaphano quæ est secundum naturam in diaphano ante calidum et frigidum, et humidum et ante calidum et frigidum, et humidum et siccum quia est in eo secundum quod siccum quia est in eo secundum quod convenit cum perpetuo superius corpore : convenit cum perpetuo superius corpore : alia autem sensibilia non habent idem alia autem sensibilia non habent idem generans. generans.

AD HOC autem quod primo objicitur de AD HOC autem quod primo objicitur de nubecula, dicendum quod Sancti locuti nubecula, dicendum quod Sancti locuti sunt per similitudinem quia nubes te- sunt per similitudinem quia nubes te- nuis elevata in sublime, tacta luce solis nuis elevata in sublime, tacta luce solis recipit candorem : ita lux illa prima recipit candorem : ita lux illa prima creata non erat adeo magnum habens ful- creata non erat adeo magnum habens ful-

gorem, ut dicitur in Littera, sicut sol: gorem, ut dicitur in Littera, sicut sol: et ideo nubi lucidæ assimilatur, et per et ideo nubi lucidæ assimilatur, et per hanc similitudinem nubecula dicitur: un- hanc similitudinem nubecula dicitur: un- de etiam postea dicitur, quod sol inde de etiam postea dicitur, quod sol inde factus est. factus est.

Sed tamen sciendum, quod de illa nu- Sed tamen sciendum, quod de illa nu- becula sunt tres opiniones. Una est, quod becula sunt tres opiniones. Una est, quod cessit in solem: et hoc verum est pro cessit in solem: et hoc verum est pro maxima parte. Alia est, quod est circa maxima parte. Alia est, quod est circa solem et hæc non est probabilis: quia solem et hæc non est probabilis: quia cum sol non hæreat eisdem partibus cir- cum sol non hæreat eisdem partibus cir- culi, quando sol distantiam haberet ultra culi, quando sol distantiam haberet ultra triginta gradus, posset videri in ortu et triginta gradus, posset videri in ortu et occasu. Tertia opinio est : et hanc puto occasu. Tertia opinio est : et hanc puto esse verissimam, supponendo quod non esse verissimam, supponendo quod non omnia simul creata sunt, quod illa nube- omnia simul creata sunt, quod illa nube- cula non fuit una, sed potius multæ : cula non fuit una, sed potius multæ : quia lumen quod congregatum est in quia lumen quod congregatum est in omnibus stellis, tunc in diversis partibus omnibus stellis, tunc in diversis partibus materiæ cœli fuit dispersum, sicut vide- materiæ cœli fuit dispersum, sicut vide- mus in galaxia : et postea conglobatum mus in galaxia : et postea conglobatum est in stellis. est in stellis.

D. Quod dies diversis modis accipitur. D. Quod dies diversis modis accipitur.

Hic notandum est, quod dies diversis modis accipitur in Scriptura 1. Di- Hic notandum est, quod dies diversis modis accipitur in Scriptura 1. Di- citur enim dies lux illa, quæ illo triduo tenebras illuminabat: et dicitur dies citur enim dies lux illa, quæ illo triduo tenebras illuminabat: et dicitur dies illuminatio ipsa aeris. Dicitur etiam dies spatium viginti quatuor horarum : illuminatio ipsa aeris. Dicitur etiam dies spatium viginti quatuor horarum : qualiter accipitur, cum dicitur: Factum est vespere et mane, dies unus 2. qualiter accipitur, cum dicitur: Factum est vespere et mane, dies unus 2. Quod ita distinguendum est, factum est vespere prius, et postea mane: et Quod ita distinguendum est, factum est vespere prius, et postea mane: et ita fuit dies unus expletus viginti quatuor horarum. Dies scilicet naturalis, ita fuit dies unus expletus viginti quatuor horarum. Dies scilicet naturalis, qui habuit vesperam, sed non mane. Mane enim dicitur finis præcedentis qui habuit vesperam, sed non mane. Mane enim dicitur finis præcedentis et initium sequentis diei, quod est aurora: quæ nec plenam lucem, nec et initium sequentis diei, quod est aurora: quæ nec plenam lucem, nec omnino tenebras habet. Mane ergo primus dies non habuit: quia nec dies omnino tenebras habet. Mane ergo primus dies non habuit: quia nec dies præcesserat qui sequentis diei initio terminaretur: et eo præcipue, quia præcesserat qui sequentis diei initio terminaretur: et eo præcipue, quia luce apparente, mox super terram plenus atque præclarus dies exstitit: luce apparente, mox super terram plenus atque præclarus dies exstitit:

1 Cf. AUGUSTINUM, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 10. 1 Cf. AUGUSTINUM, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 10.

2 Genes. 1, 5. 2 Genes. 1, 5.

IN II SENTENT. DIST. XIII, E, F. IN II SENTENT. DIST. XIII, E, F.

249 249

qui non ab aurora, sed a plena luce inchoavit: et mane sequentis diei con- qui non ab aurora, sed a plena luce inchoavit: et mane sequentis diei con- summatus est. Unde Beda super Genesim: Decebat ut dies a luce incipe- summatus est. Unde Beda super Genesim: Decebat ut dies a luce incipe- ret, et in mane sequentis diei tenderet: ut opera Dei a luce inchoasse, et ret, et in mane sequentis diei tenderet: ut opera Dei a luce inchoasse, et in lucem completa esse significarentur. Reliqui autem dies mane habue- in lucem completa esse significarentur. Reliqui autem dies mane habue- runt et vesperam: quorum quisque a suo mane incipiens, usque ad alterius runt et vesperam: quorum quisque a suo mane incipiens, usque ad alterius diei mane tendebatur. diei mane tendebatur.

E. De naturali ordine computationis dierum, et de illo qui pro mysterio intro- E. De naturali ordine computationis dierum, et de illo qui pro mysterio intro- ductus est. ductus est.

Hic est naturalis ordo distinctionis dierum, ut distinguantur atque com- Hic est naturalis ordo distinctionis dierum, ut distinguantur atque com- putentur dies a mane usque ad mane. Postea vero in mysterio factum est ut putentur dies a mane usque ad mane. Postea vero in mysterio factum est ut dies computentur a vespera in vesperam, et adjungatur dies præcedenti dies computentur a vespera in vesperam, et adjungatur dies præcedenti nocti in computatione: cum juxta naturalem ordinem præcedens dies se- nocti in computatione: cum juxta naturalem ordinem præcedens dies se- quenti nocti adjungi debeat: quia homo a luce per peccatum corruit in quenti nocti adjungi debeat: quia homo a luce per peccatum corruit in tenebras ignorantiæ et peccatorum, deinde per Christum a tenebris ad lu- tenebras ignorantiæ et peccatorum, deinde per Christum a tenebris ad lu- cem rediit. Unde Apostolus, Eramus aliquando tenebræ, nunc autem lux in cem rediit. Unde Apostolus, Eramus aliquando tenebræ, nunc autem lux in Domino'. Primus itaque dies non ab aurora, sed a plena luce incipiens, Domino'. Primus itaque dies non ab aurora, sed a plena luce incipiens, et post vesperam paulatim occidente luce excipiens mane sequentis diei, et post vesperam paulatim occidente luce excipiens mane sequentis diei, expletus est. Unde Beda: Occidente luce et paulatim post spatium diurnæ expletus est. Unde Beda: Occidente luce et paulatim post spatium diurnæ longitudinis inferiores partes subeunte, factum est vespere: sicut nunc longitudinis inferiores partes subeunte, factum est vespere: sicut nunc usitato cursu solis fieri solet. Factum est autem mane eadem super terram usitato cursu solis fieri solet. Factum est autem mane eadem super terram redeunte, et alium diem inchoantė: et dies expletus est unus viginti qua- redeunte, et alium diem inchoantė: et dies expletus est unus viginti qua- tuor horarum. Fuitque nox illo triduo omnino tenebrosa, quæ post creata tuor horarum. Fuitque nox illo triduo omnino tenebrosa, quæ post creata sidera aliqua luce claruit. sidera aliqua luce claruit.

F. Cur sol factus est, si lux illa sufficiebat ? F. Cur sol factus est, si lux illa sufficiebat ?

Solet autem quæri, Quare factus est sol, si lux illa ad faciendum diem Solet autem quæri, Quare factus est sol, si lux illa ad faciendum diem sufficiebat? Ad quod dici potest, quoniam lux illa forte superiores par- sufficiebat? Ad quod dici potest, quoniam lux illa forte superiores par-

1 Ad Ephes. v, 1 Ad Ephes. v,

8. 8.

250 250

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tes illustrabat, et ad illuminationem inferiorum solem fieri oportebat. tes illustrabat, et ad illuminationem inferiorum solem fieri oportebat. Vel potius ideo, quia facto sole diei fulgor auctus est. Ampliori enim Vel potius ideo, quia facto sole diei fulgor auctus est. Ampliori enim multo luce radiavit dies postea, quam ante. Si autem quæritur, Quid de multo luce radiavit dies postea, quam ante. Si autem quæritur, Quid de luce illa factum sit, cum modo non appareat? Potest dici aut de ea corpus luce illa factum sit, cum modo non appareat? Potest dici aut de ea corpus solis formatum, aut in ea parte cœli esse solis formatum, aut in ea parte cœli esse 1 in qua sol est: non quod ipsa 1 in qua sol est: non quod ipsa sit sol, sed sic ei unita ut discerni non valeat. sit sol, sed sic ei unita ut discerni non valeat.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum dies sex in quibus omnia dicuntur Utrum dies sex in quibus omnia dicuntur distincta, et ornata, dicantur sex plu- distincta, et ornata, dicantur sex plu- ribus modis ? ribus modis ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, D, «Hic notandum est, quod dies ibi, D, «Hic notandum est, quod dies diversis modis, etc. » diversis modis, etc. »

Hic enim videtur, quod non dicatur Hic enim videtur, quod non dicatur dies diversis modis: quia etiam in primo dies diversis modis: quia etiam in primo triduo quælibet dies habuit spatium vi- triduo quælibet dies habuit spatium vi-

ginti quatuor horarum : ergo eodem ginti quatuor horarum : ergo eodem

modo dicitur ante et post. modo dicitur ante et post.

PRÆTEREA quæritur de illo ordine diei PRÆTEREA quæritur de illo ordine diei et noctis, quem Magister tangit in se- et noctis, quem Magister tangit in se- quenti capitulo. quenti capitulo.

1. Tangit enim tres ordines, scilicet 1. Tangit enim tres ordines, scilicet noctis sequentis ad diem præcedentem, noctis sequentis ad diem præcedentem, ut incipiat dies a mane et terminetur in ut incipiat dies a mane et terminetur in mane, et noctis præcedentis cum die se- mane, et noctis præcedentis cum die se- quenti, et fit computatio a vespera ad quenti, et fit computatio a vespera ad vesperam tertiæ noctis præcedentis ad vesperam tertiæ noctis præcedentis ad diem sequentem, quæ sit ratio hujus ? diem sequentem, quæ sit ratio hujus ?

2. Præterea, In jejuniis non videtur 2. Præterea, In jejuniis non videtur hoc observare Ecclesia: quia non jejunat hoc observare Ecclesia: quia non jejunat noctem præcedentem, sed sequentem : et noctem præcedentem, sed sequentem : et ita opus suum videtur a luce tendere in ita opus suum videtur a luce tendere in tenebras. tenebras.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod dies quoad causam efficientem diversifi- dies quoad causam efficientem diversifi-

Edit. J. Alleaume habet non esse, sed male, Edit. J. Alleaume habet non esse, sed male,

catur in primis diebus et sequentibus: catur in primis diebus et sequentibus: quia in primis tribus diebus causa effi- quia in primis tribus diebus causa effi- ciens fuit lux una vel plures circumrotata ciens fuit lux una vel plures circumrotata in principio in sequentibus autem tri- in principio in sequentibus autem tri- bus fuit sol. bus fuit sol.

Item, Si accipiatur in spatio circuitus Item, Si accipiatur in spatio circuitus secundum tempus, adhuc dicitur æqui- secundum tempus, adhuc dicitur æqui- voce quia quando lux facta est, diceba- voce quia quando lux facta est, diceba- tur dies una revolutio lucis unius vel tur dies una revolutio lucis unius vel plurium postquam autem sol factus est, plurium postquam autem sol factus est, non dicitur dies revolutio solis, sed po- non dicitur dies revolutio solis, sed po- tius revolutio æquinoctialis cum tanto tius revolutio æquinoctialis cum tanto arcu ejusdem æquinoctialis, quantus ori- arcu ejusdem æquinoctialis, quantus ori- tur cum tanta parte eclipticæ quantam tur cum tanta parte eclipticæ quantam proprio motu sive naturali transit sol in proprio motu sive naturali transit sol in spatio unius revolutionis æquinoctia- spatio unius revolutionis æquinoctia- lis ergo patet, quod non eodem modo lis ergo patet, quod non eodem modo dicitur spatium. dicitur spatium.

Item, Alia de causa puto Magistrum Item, Alia de causa puto Magistrum distinguere inter dies illos, et sequentes: distinguere inter dies illos, et sequentes: quia motus illius lucis non erat in circulo quia motus illius lucis non erat in circulo determinato et ideo non habebat nisi determinato et ideo non habebat nisi unam revolutionem viginti quatuor ho- unam revolutionem viginti quatuor ho- rarum æqualium: sol autem unam diem rarum æqualium: sol autem unam diem naturalem inæqualem facit alteri: quia naturalem inæqualem facit alteri: quia illa pars eclipticæ quam describit in spa- illa pars eclipticæ quam describit in spa- tio unius revolutionis æqualis existens tio unius revolutionis æqualis existens oritur in temporibus in æqualibus, et cum oritur in temporibus in æqualibus, et cum inæqualibus arcubus æquinoctialis: quod inæqualibus arcubus æquinoctialis: quod contingit duabus de causis, scilicet propter contingit duabus de causis, scilicet propter obliquitatem zodiaci a circulo æquino- obliquitatem zodiaci a circulo æquino- ctiali et propter obliquitatem horizon- ctiali et propter obliquitatem horizon- tium a circulo signorum. Dies ergo na- tium a circulo signorum. Dies ergo na- turales tres primi æquales fuerunt: se- turales tres primi æquales fuerunt: se- quentes autem fuerunt inæquales : et quentes autem fuerunt inæquales : et hæc est causa distinctionis. hæc est causa distinctionis.

ut nobis videtur. ut nobis videtur.

Ad quæst. Ad quæst. Ad 1. Ad 1.

IN II SENTENT. DIST. XIII, G. IN II SENTENT. DIST. XIII, G.

AD ALIUD dicendum, quod Magister AD ALIUD dicendum, quod Magister illorum ordinum convenientem satis illorum ordinum convenientem satis reddit rationem: quia opus primorum reddit rationem: quia opus primorum sex dierum, Dei est qui nihil habet ad- sex dierum, Dei est qui nihil habet ad- mixtum de tenebris et hac de causa mixtum de tenebris et hac de causa terminandum erat a luce in lucem : et hæc terminandum erat a luce in lucem : et hæc etiam est causa quare in operibus sex etiam est causa quare in operibus sex dierum nusquam fit mentio de nocte. dierum nusquam fit mentio de nocte. Postea autem cecidimus a luce in pecca- Postea autem cecidimus a luce in pecca- tum et ideo accidit nobis, ut dies in no- tum et ideo accidit nobis, ut dies in no- ctem converteretur, et dies præcedens ctem converteretur, et dies præcedens in nocte sequente finiretur: ita quod in nocte sequente finiretur: ita quod computetur nox præcedens pro initio, et computetur nox præcedens pro initio, et initium noctis sequentis pro fine. Post- initium noctis sequentis pro fine. Post-

251 251

quam autem resurrexit Christus in auro- quam autem resurrexit Christus in auro- ra, feriamus quasi a meridie præcedentis ra, feriamus quasi a meridie præcedentis diei usque ad meridiem sequentis et diei usque ad meridiem sequentis et adjungimus illam partem propter vene- adjungimus illam partem propter vene- rationem et hoc maxime competit pro- rationem et hoc maxime competit pro- phetiæ de Salvatore quæ dicit, A summo phetiæ de Salvatore quæ dicit, A summo cœlo egressio ejus, et occursus ejus usque cœlo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus : quia Astronomi ad summum ejus : quia Astronomi summum coeli, medium coeli vocant. summum coeli, medium coeli vocant.

1 1

AD HOC autem quod objicitur de jeju- AD HOC autem quod objicitur de jeju- nio Eccelsiæ, dicendum quod jejunium nio Eccelsiæ, dicendum quod jejunium est satisfactorium pro peccato : et ideo est satisfactorium pro peccato : et ideo respondet ordini peccati, et non ordini respondet ordini peccati, et non ordini gratiæ. gratiæ.

Ad 2. Ad 2.

G. Quomodo accipiendum sit illud, Dixit Deus, an sono vocis id Deus dixerit, an G. Quomodo accipiendum sit illud, Dixit Deus, an sono vocis id Deus dixerit, an aliter? aliter?

Præterea investigandum est quomodo accipiendum sit quod ait: Dixit Præterea investigandum est quomodo accipiendum sit quod ait: Dixit Deus 2, utrum temporaliter, vel sono vocis illud dixerit, an alio modo? Deus 2, utrum temporaliter, vel sono vocis illud dixerit, an alio modo? Augustinus super Genesim³ tradit, nec temporaliter, nec sono vocis Deum lo- Augustinus super Genesim³ tradit, nec temporaliter, nec sono vocis Deum lo- cutum fuisse quia si temporaliter, et mutabiliter. Et si corporaliter dicatur cutum fuisse quia si temporaliter, et mutabiliter. Et si corporaliter dicatur sonuisse vox Dei, nec lingua erat qua loqueretur, nec erat quem oporteret sonuisse vox Dei, nec lingua erat qua loqueretur, nec erat quem oporteret audire et intelligere. Bene ergo vox Dei ad naturam Verbi per quod omnia audire et intelligere. Bene ergo vox Dei ad naturam Verbi per quod omnia facta sunt, refertur. Dixit ergo Deus: Fiat, etc. : non temporaliter, non sono facta sunt, refertur. Dixit ergo Deus: Fiat, etc. : non temporaliter, non sono vocis, sed in Verbo sibi coæterno, id est, Verbum genuit intemporaliter in vocis, sed in Verbo sibi coæterno, id est, Verbum genuit intemporaliter in quo erat et disposuit ab æterno, ut fieret in tempore, et in eo factum quo erat et disposuit ab æterno, ut fieret in tempore, et in eo factum

est. est.

1 Psal. xvIII, 7. 1 Psal. xvIII, 7.

2 Genes, 1, 3, et multoties in hoc capite. 2 Genes, 1, 3, et multoties in hoc capite.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 2. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litteram, cap. 2.

252 252

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

H. Quomodo accipiendum sit quod dicitur Pater operari in Filio, vel per Filium, H. Quomodo accipiendum sit quod dicitur Pater operari in Filio, vel per Filium, vel in Spiritu sancto? vel in Spiritu sancto?

Hic quæri solet, Quomodo accipiendum sit quod dicitur Pater operari in Hic quæri solet, Quomodo accipiendum sit quod dicitur Pater operari in Filio, vel per Filium, vel in Spiritu sancto? Hæc enim Scriptura frequen- Filio, vel per Filium, vel in Spiritu sancto? Hæc enim Scriptura frequen- ter nobis proponit, ut, Omnia in sapientia fecisti, Domine ', id est, in Fi- ter nobis proponit, ut, Omnia in sapientia fecisti, Domine ', id est, in Fi- lio. Et, In principio, id est, in Filio, creavit Deus cœlum et terram 2. Et lio. Et, In principio, id est, in Filio, creavit Deus cœlum et terram 2. Et illud, Per quem fecit et sæcula 3. Super illum quoque Psalmi locum, illud, Per quem fecit et sæcula 3. Super illum quoque Psalmi locum, Verbo Domini coeli firmati sunt, etc. *, dicit Augustinus quod Pater operatur Verbo Domini coeli firmati sunt, etc. *, dicit Augustinus quod Pater operatur per Verbum suum et Spiritum sanctum. Quomodo ergo hoc accipiendum per Verbum suum et Spiritum sanctum. Quomodo ergo hoc accipiendum est? Putaverunt quidam hæretici, quod Pater velut auctor et artifex, Filio est? Putaverunt quidam hæretici, quod Pater velut auctor et artifex, Filio et Spiritu sancto in rerum operatione quasi instrumento uteretur, ex præ- et Spiritu sancto in rerum operatione quasi instrumento uteretur, ex præ- dictis verbis errandi occasionem sumentes: quod velut blasphemum atque dictis verbis errandi occasionem sumentes: quod velut blasphemum atque sane doctrinæ adversum abjicit pia fides. Non est itaque intelligendum, sane doctrinæ adversum abjicit pia fides. Non est itaque intelligendum, ideo Scripturam frequenter commemorare Patrem operari in Filio vel per ideo Scripturam frequenter commemorare Patrem operari in Filio vel per Filium, tamquam Filius non posset facere, si ei non porrexisset Pater dex- Filium, tamquam Filius non posset facere, si ei non porrexisset Pater dex- teram, vel tamquam aliquod instrumentum fuerit Patris operantis: sed po- teram, vel tamquam aliquod instrumentum fuerit Patris operantis: sed po- tius illis verbis Patrem intelligi voluit cum Filio et Spiritu sancto operari, tius illis verbis Patrem intelligi voluit cum Filio et Spiritu sancto operari, et sine eis nihil facere. et sine eis nihil facere.

1. Contra hanc expositionem surgit hæreticus. 1. Contra hanc expositionem surgit hæreticus.

Sed dicit hæreticus, hac ratione hoc posse dixisse Filium operari per Sed dicit hæreticus, hac ratione hoc posse dixisse Filium operari per Patrem vel in Patre, et Spiritum sanctum cum utroque vel per utrumque: Patrem vel in Patre, et Spiritum sanctum cum utroque vel per utrumque: quia Filius cum Patre, et Spiritus sanctus cum utroque operatur. Cui quia Filius cum Patre, et Spiritus sanctus cum utroque operatur. Cui breviter respondetur, Ideo illud dictum esse, et non istud, ut in Patre breviter respondetur, Ideo illud dictum esse, et non istud, ut in Patre monstraretur auctoritas. Non enim Pater a Filio, sed Filius a Patre opera- monstraretur auctoritas. Non enim Pater a Filio, sed Filius a Patre opera-

1 Psal. CII, 24. 1 Psal. CII, 24.

2 Genes. I, 1. 2 Genes. I, 1.

3 Ad Hebr. 1, 2. 3 Ad Hebr. 1, 2.

* Psal. XXXII, 6. * Psal. XXXII, 6.

IN II SENTENT. DIST. XIII, K, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. XIII, K, ART. 4.

253 253

tur, et Spiritus sanctus ab utroque. Ideoque etiam Filius per Spiritum tur, et Spiritus sanctus ab utroque. Ideoque etiam Filius per Spiritum sanctum legitur operari, quia cum Spiritu sancto operatur hoc ipsum a sanctum legitur operari, quia cum Spiritu sancto operatur hoc ipsum a Filio habenti ut operetur. Filio habenti ut operetur.

K. Alia prædictorum expositio. K. Alia prædictorum expositio.

Potest et aliter illud accipi, ut dicatur Pater in Filio vel per Filium ope- Potest et aliter illud accipi, ut dicatur Pater in Filio vel per Filium ope- rari, quia eum genuit omnium opificem : sicut dicitur Pater per eum judi- rari, quia eum genuit omnium opificem : sicut dicitur Pater per eum judi- care, quia genuit judicem : ita et per Spiritum sanctum dicitur operari, care, quia genuit judicem : ita et per Spiritum sanctum dicitur operari, sive Pater, sive Filius: quia ab utroque procedit Spiritus sanctus factor sive Pater, sive Filius: quia ab utroque procedit Spiritus sanctus factor omnium. Unde Joannes Chrysostomus in expositione epistolæ ad Hebræos omnium. Unde Joannes Chrysostomus in expositione epistolæ ad Hebræos sic ait: Non ut hæreticus inaniter suspicatur, tamquam aliquod instrumen- sic ait: Non ut hæreticus inaniter suspicatur, tamquam aliquod instrumen- tum Patris exstiterit Filius neque per eum Pater dicitur fecisse, tamquam tum Patris exstiterit Filius neque per eum Pater dicitur fecisse, tamquam ipse facere non posset: sed sicut dicitur Pater judicare per Filium, quia ipse facere non posset: sed sicut dicitur Pater judicare per Filium, quia judicem genuit: sic etiam dicitur operari per Filium, quia eum constat judicem genuit: sic etiam dicitur operari per Filium, quia eum constat opificem genuisse. Si enim causa ejus Pater est, secundum quod Pater opificem genuisse. Si enim causa ejus Pater est, secundum quod Pater est, multo amplius eorum causa est quæ per Filium facta sunt. est, multo amplius eorum causa est quæ per Filium facta sunt. Hæc de opere primæ diei dicta sunt. Hæc de opere primæ diei dicta sunt.

Quæst. 1. Quæst. 1.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum Deus ab æterno creaverit mun- Utrum Deus ab æterno creaverit mun- dum, cum ab æterno genuerit Filium? dum, cum ab æterno genuerit Filium? et, Quare non conceditur, Pater est et, Quare non conceditur, Pater est per Filium? per Filium?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, G, «Præterea investigandum est, ibi, G, «Præterea investigandum est,

etc. » etc. »

Quæritur, inquam, Qualiter dixit, id Quæritur, inquam, Qualiter dixit, id est, genuit Verbum ? est, genuit Verbum ?

Cum enim ab æterno sic genuerit, vi- Cum enim ab æterno sic genuerit, vi-

1 S. JOANNES CHRYSOSTOMUS, Homilia 2 super 1 S. JOANNES CHRYSOSTOMUS, Homilia 2 super Epistolam ad Hebræos. Epistolam ad Hebræos.

detur quod ab æterno creaverit mun- detur quod ab æterno creaverit mun-

dum. dum.

ITEM, Si concedatur, quod Pater ITEM, Si concedatur, quod Pater ope- ope- ratur per Filium: quare non conceditur, ratur per Filium: quare non conceditur, quod est per Filium, et sapit vel scit per quod est per Filium, et sapit vel scit per Filium? Filium?

Quia de hoc plurima disputata sunt in Quia de hoc plurima disputata sunt in primo libro Sententiarum ista sufficiant. primo libro Sententiarum ista sufficiant.

Quæst. 2. Quæst. 2.

DICENDUM ergo ad primum, quod non Solutio. DICENDUM ergo ad primum, quod non Solutio. sequitur: quia generatio est Verbi se- Ad Quæst.1. sequitur: quia generatio est Verbi se- Ad Quæst.1. cundum quod Filius est: et ideo cum cundum quod Filius est: et ideo cum Filio ab æterno non potest produci crea- Filio ab æterno non potest produci crea- tura sed ab æterno genuit Verbum in tura sed ab æterno genuit Verbum in quo erat ut fieret, id est, in quo erat quo erat ut fieret, id est, in quo erat ratio creaturæ omnis ab æterno, qua ra- ratio creaturæ omnis ab æterno, qua ra-

2 Edit. J. Alleaume, exstitit. 2 Edit. J. Alleaume, exstitit.

254 254

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tione fieret, quando vellet, et sicut Deus tione fieret, quando vellet, et sicut Deus vellet, in tempore. vellet, in tempore. Ad quæst. 2. AD ALIUD dicendum, quod suppositum Ad quæst. 2. AD ALIUD dicendum, quod suppositum verbi dat personam verbo: et illa per- verbi dat personam verbo: et illa per- sona diversimode se habet ad naturam sona diversimode se habet ad naturam verbi, et ad verbi determinationem: quo- verbi, et ad verbi determinationem: quo- niam cum supponit verbo subjecto, ver- niam cum supponit verbo subjecto, ver- bum non dicit aliquid cujus principium bum non dicit aliquid cujus principium sit persona sed potius dicit id quod est sit persona sed potius dicit id quod est persona et determinatio verbi notabit persona et determinatio verbi notabit causam et principium illius essentiæ. causam et principium illius essentiæ. Unde si diceretur, Pater est per Filium, Unde si diceretur, Pater est per Filium, intelligeretur Filius esse principium Pa- intelligeretur Filius esse principium Pa- tris ut esset, quod non potest esse. Simi- tris ut esset, quod non potest esse. Simi- liter cum dicitur, scit, vel sapit: licet liter cum dicitur, scit, vel sapit: licet sit in voce activa, tamen significationė sit in voce activa, tamen significationė passivum quia dicit recipere vel habere, passivum quia dicit recipere vel habere,