150 150

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

elicit intellectum novum futurorum. Est elicit intellectum novum futurorum. Est enim de speciebus et litteris aliquo modo enim de speciebus et litteris aliquo modo simile quia sicut eædem litteræ diver- simile quia sicut eædem litteræ diver- simode combinatæ et ordinatæ faciunt simode combinatæ et ordinatæ faciunt comoedias et tragoedias: ita etiam eædem comoedias et tragoedias: ita etiam eædem species diversimode ordinatæ exprimunt species diversimode ordinatæ exprimunt diversa præsentia, præterita, et futura. diversa præsentia, præterita, et futura. Sicut enim dicit Philosophus in II de Sicut enim dicit Philosophus in II de Somno et vigilia: Sensibus ligatis per Somno et vigilia: Sensibus ligatis per somnum, efficitur intellectus agens po- somnum, efficitur intellectus agens po- tens ut extrahat de phantasmatibus quæ- tens ut extrahat de phantasmatibus quæ- dam signa futurorum, in quibus acci- dam signa futurorum, in quibus acci- piuntur prænosticationes: ita dici potest, piuntur prænosticationes: ita dici potest, quod applicatio luminis naturalis quo vi- quod applicatio luminis naturalis quo vi- get intellectus dæmonis ad lumen intel- get intellectus dæmonis ad lumen intel- lectus Prophetæ falsi, elicit quædam quæ lectus Prophetæ falsi, elicit quædam quæ

ostendunt futura, et aliquando vera, et ostendunt futura, et aliquando vera, et aliquando falsa, semper autem cum in- aliquando falsa, semper autem cum in- tentione fallendi: et hoc modo est inspi- tentione fallendi: et hoc modo est inspi- ratio falsi Prophetæ. ratio falsi Prophetæ.

AD ID autem quod contra objicitur, dici AD ID autem quod contra objicitur, dici potest, quod anima mea in præmio et potest, quod anima mea in præmio et merito potest æquiparari Angelo, sed non merito potest æquiparari Angelo, sed non in modo percipiendi illuminationes, sicut in modo percipiendi illuminationes, sicut dixit Alexander in libro de Motu cordis, dixit Alexander in libro de Motu cordis, quod anima illuminationum quæ sunt a quod anima illuminationum quæ sunt a prima est ultima revelatione perceptiva. prima est ultima revelatione perceptiva.

AD ALIUD dicendum, quod licet dæmon, AD ALIUD dicendum, quod licet dæmon, non habeat lumen gratiæ, habet tamen non habeat lumen gratiæ, habet tamen lumen naturæ fortissimum, et utitur illo lumen naturæ fortissimum, et utitur illo in malum, scilicet ad decipiendum homi- in malum, scilicet ad decipiendum homi- nes per pseudoprophetas. nes per pseudoprophetas.

Ad Ad

F. Quod magicæ artes virtute et scientia diaboli valent: quæ virtus et scientia est ei F. Quod magicæ artes virtute et scientia diaboli valent: quæ virtus et scientia est ei data a Deo, vel ad fallendum malos, vel ad monendum, vel exercendum bonos. data a Deo, vel ad fallendum malos, vel ad monendum, vel exercendum bonos.

Quorum scientia atque virtute etiam magicæ artes exercentur: quibus Quorum scientia atque virtute etiam magicæ artes exercentur: quibus tamen tam scientia quam potestas a Deo data est, vel ad fallendum fal- tamen tam scientia quam potestas a Deo data est, vel ad fallendum fal- laces, vel ad monendum fideles, vel ad exercendam probandamque justo- laces, vel ad monendum fideles, vel ad exercendam probandamque justo- rum patientiam. Unde Augustinus in libro III de Trinitate : Video, inquit, rum patientiam. Unde Augustinus in libro III de Trinitate : Video, inquit, infirmæ cogitationi quid possit occurrere: cur scilicet ista miracula etiam infirmæ cogitationi quid possit occurrere: cur scilicet ista miracula etiam magicis artibus fiant. Nam et magi Pharaonis serpentes fecerunt, et alia*: magicis artibus fiant. Nam et magi Pharaonis serpentes fecerunt, et alia*: sed illud est amplius admirandum, quomodo magorum potentia quæ ser- sed illud est amplius admirandum, quomodo magorum potentia quæ ser- pentes facere potuit, ubi ad muscas minutissimas, scilicet sciniphes ventum pentes facere potuit, ubi ad muscas minutissimas, scilicet sciniphes ventum est, omnino defecit ³: qua tertia plaga Ægyptus cædebatur. Ibi certe defe- est, omnino defecit ³: qua tertia plaga Ægyptus cædebatur. Ibi certe defe- cerunt magi, dicentes: Digitus Dei est hic. Unde intelligi datur nec ipsos cerunt magi, dicentes: Digitus Dei est hic. Unde intelligi datur nec ipsos quidem transgressores Angelos et aereas potestates in imam istam caligi quidem transgressores Angelos et aereas potestates in imam istam caligi nem tamquam in sui generis carcerem ab illius sublimis æthereæ puritatis nem tamquam in sui generis carcerem ab illius sublimis æthereæ puritatis detrusos, per quos magicæ artes possunt quidquid possunt, aliquid vale- detrusos, per quos magicæ artes possunt quidquid possunt, aliquid vale- re, nisi data desuper potestate. Datur autem, vel ad fallendum fallaces, re, nisi data desuper potestate. Datur autem, vel ad fallendum fallaces, sicut in Ægyptios: et in ipsos etiam magos data est, ut in eorum spiri- sicut in Ægyptios: et in ipsos etiam magos data est, ut in eorum spiri-

1 Hic in editione J. Alleaume additur non. 1 Hic in editione J. Alleaume additur non.

2 Exod. vi, 11 et 12 et per totum caput et sequens. 2 Exod. vi, 11 et 12 et per totum caput et sequens.

3 Exod. VIII, 18 et 19. 3 Exod. VIII, 18 et 19.

1 1

IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 6. IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 6.

151 151

tuum operatione viderentur admirandi, a quibus fiebant, a Dei verita- tuum operatione viderentur admirandi, a quibus fiebant, a Dei verita- te ¹ damnandi vel ad monendum fideles, ne tale aliquid facere pro magno te ¹ damnandi vel ad monendum fideles, ne tale aliquid facere pro magno desiderent, propter quod etiam nobis in Scriptura sunt prodita, vel ad exer- desiderent, propter quod etiam nobis in Scriptura sunt prodita, vel ad exer- cendam, probandam, manifestandamque justorum patientiam. cendam, probandam, manifestandamque justorum patientiam.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Utrum per dæmones possunt fieri præ- Utrum per dæmones possunt fieri præ- stigia, et qualiter faciunt? stigia, et qualiter faciunt?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, « Quorum scientia atque virtute ibi, « Quorum scientia atque virtute etiam magicæ, etc. » etiam magicæ, etc. »

Et quæruntur hic quatuor, quia duplex Et quæruntur hic quatuor, quia duplex fit operatio artis magicæ : una in præ- fit operatio artis magicæ : una in præ- stigiis eorum quæ apparent et non sunt, stigiis eorum quæ apparent et non sunt, alia in transmutatione rerum quarum- alia in transmutatione rerum quarum- dam secundum veritatem. dam secundum veritatem.

Quæritur primo, Qualiter fiant præsti- Quæritur primo, Qualiter fiant præsti- gia per dæmones? gia per dæmones?

: Secundo, Qualiter possunt transmutare : Secundo, Qualiter possunt transmutare corpora? corpora?

Tertio, Utrum possunt inducere formas Tertio, Utrum possunt inducere formas substantiales? substantiales?

Quarto, Utrum dæmones in illis juven- Quarto, Utrum dæmones in illis juven- tur constellatione, vel non? tur constellatione, vel non?

AD. PRIMUM Sic proceditur : AD. PRIMUM Sic proceditur :

1. Magica quædam puella videbatur 1. Magica quædam puella videbatur habere speciem equi, et ducta ad abba- habere speciem equi, et ducta ad abba- tem quemdam, dixit ille Hæc puella tem quemdam, dixit ille Hæc puella equa non est: sed orate ut ab oculis ve- equa non est: sed orate ut ab oculis ve-

stris auferantur species quibus impedimi- stris auferantur species quibus impedimi- ni ad videndum formam ejus, et tunc vi- ni ad videndum formam ejus, et tunc vi- debitis quod numquam equa fuit 2 : ergo debitis quod numquam equa fuit 2 : ergo videtur, quod hujusmodi præstigia sint videtur, quod hujusmodi præstigia sint potius in oculis intuentium, quam in cor- potius in oculis intuentium, quam in cor- poribus in quibus esse videntur. poribus in quibus esse videntur.

2. Item, Si essent in corporibus in qui- 2. Item, Si essent in corporibus in qui- bus esse videntur, tunc respectu omnis bus esse videntur, tunc respectu omnis

In edit. J. Alleaume desunt hæc verba, a In edit. J. Alleaume desunt hæc verba, a Dei majestate. Dei majestate.

intuentis illa corpora uno modo appare- intuentis illa corpora uno modo appare- rent sed hoc non est verum : quia san- rent sed hoc non est verum : quia san- ctus videt uno modo, et peccator alio ctus videt uno modo, et peccator alio modo: ergo formæ præstigiorum non modo: ergo formæ præstigiorum non sunt in corporibus in quibus, etc. sunt in corporibus in quibus, etc.

2. Item, Illa forma necessario esset in 2. Item, Illa forma necessario esset in aliquo ut in subjecto: aut ergo in eodem in aliquo ut in subjecto: aut ergo in eodem in quo est illa cui circumponitur, aut non. quo est illa cui circumponitur, aut non. Si eodem, tunc duæ substantiales formæ Si eodem, tunc duæ substantiales formæ essent in eodem, scilicet forma præstigii, essent in eodem, scilicet forma præstigii, et forma naturalis, quod esse non potest. et forma naturalis, quod esse non potest. Si autem in alio, hoc non potest esse nisi Si autem in alio, hoc non potest esse nisi aer circumpositus : et hoc est impossibi- aer circumpositus : et hoc est impossibi- le quia aer non continet formam, sed le quia aer non continet formam, sed potius spargit et diffundit. potius spargit et diffundit.

4. Item, Cum non semper remaneat 4. Item, Cum non semper remaneat idem aer circa corpus illud in quo apparet idem aer circa corpus illud in quo apparet forma præstigii, non maneret illa forma, forma præstigii, non maneret illa forma, aut oporteret quod eadem numero esset in aut oporteret quod eadem numero esset in diversis subjectis, quod est impossibile. diversis subjectis, quod est impossibile. Si autem dicas, quod impossibile est se- Si autem dicas, quod impossibile est se- cundum naturam, sed non dæmoni: hoc cundum naturam, sed non dæmoni: hoc omnino nihil est: quia dæmon debilior omnino nihil est: quia dæmon debilior est quam natura, et est etiam contra est quam natura, et est etiam contra principia illius artis: quia hoc est in ea principia illius artis: quia hoc est in ea suppositum a quodam auctore loquente suppositum a quodam auctore loquente ad suum discipulum, et dicente: Scias ad suum discipulum, et dicente: Scias quoniam impossibilitatis natura firma est, quoniam impossibilitatis natura firma est, et non permanet hoc quod aliquis nititur et non permanet hoc quod aliquis nititur contra necessarium. contra necessarium.

SOLUTIO. Absque præjudicio dicen- Solutio. SOLUTIO. Absque præjudicio dicen- Solutio. dum, quod formæ illæ non sunt in rebus dum, quod formæ illæ non sunt in rebus in quibus apparent esse, sed potius in in quibus apparent esse, sed potius in oculis et sensibus intuentium. Quod qua- oculis et sensibus intuentium. Quod qua- liter fiat, accipiatur per auctoritates Phi- liter fiat, accipiatur per auctoritates Phi- losophorum trium, in quibus per simile losophorum trium, in quibus per simile id videre possumus. id videre possumus.

Dicit enim Aristoteles in lib. de Som- Dicit enim Aristoteles in lib. de Som-

2 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, Beatum 2 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, Beatum Benedictum, etc. Benedictum, etc.

152 152

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

no et vigilia, ostendens qualiter simu- no et vigilia, ostendens qualiter simu- lacra in dormiendo videntur esse sensata lacra in dormiendo videntur esse sensata accepta non secundum rei veritatem. accepta non secundum rei veritatem. «Non solum vigilando motus a simulacris «Non solum vigilando motus a simulacris fiunt, et quæ extrinsecus et quæ in cor- fiunt, et quæ extrinsecus et quæ in cor- pore sunt sed etiam quando fit passio pore sunt sed etiam quando fit passio hæc quæ vocatur somnus, et magis tunc hæc quæ vocatur somnus, et magis tunc apparent sub die enim repelluntur, dum apparent sub die enim repelluntur, dum operantur sensus et intelligentia, et exter- operantur sensus et intelligentia, et exter- minantur quemadmodum juxta magnum minantur quemadmodum juxta magnum ignem minor, et tristitiæ et oblectationes ignem minor, et tristitiæ et oblectationes parvæ juxta magnas: dum vero quiescunt, parvæ juxta magnas: dum vero quiescunt, supernatant et parva simulacra. Noctu ve- supernatant et parva simulacra. Noctu ve- ro propter vacationem particularium sen- ro propter vacationem particularium sen- suum et impotentiam agendi: eo quod ab suum et impotentiam agendi: eo quod ab exterioribus ad id quod intrinsecus fiat exterioribus ad id quod intrinsecus fiat caloris reflexio, ad principium sensus re- caloris reflexio, ad principium sensus re- feruntur, et fiunt manifesta sedata tur- feruntur, et fiunt manifesta sedata tur- batione. » Et intendit dicere secundum batione. » Et intendit dicere secundum expositionem commenti, quod caloris expositionem commenti, quod caloris motus in dormiendo colligitur intrinsecus motus in dormiendo colligitur intrinsecus in loco digestionis, et ab illo fiunt eva- in loco digestionis, et ab illo fiunt eva- porationes ad caput, quæ evaporatio a ce- porationes ad caput, quæ evaporatio a ce- rebro infrigidata descendit in organa sen- rebro infrigidata descendit in organa sen- suum, et gravat ea, removendo calorem, suum, et gravat ea, removendo calorem, et claudit, et immobilitat: in fluxn au- et claudit, et immobilitat: in fluxn au- tem a cella anteriori fluunt sensibilia re- tem a cella anteriori fluunt sensibilia re- cepta prius, et interius tangunt organa in cepta prius, et interius tangunt organa in principio sui, hoc est, in sensu commu- principio sui, hoc est, in sensu commu- ni et tunc videntur esse sensata verissi- ni et tunc videntur esse sensata verissi- me, et convertitur anima ad ipsa, sicut me, et convertitur anima ad ipsa, sicut ad res acceptas per sensum. ad res acceptas per sensum.

Idem omnino dicit Avicenna, et idem Idem omnino dicit Avicenna, et idem dicit Averroes in libro de Somno et vigi- dicit Averroes in libro de Somno et vigi- lia. Possumus igitur dicere, quod dæmo- lia. Possumus igitur dicere, quod dæmo- nes in operibus præstigiorum faciunt ab nes in operibus præstigiorum faciunt ab intus fluere species aliquas ad organa sen- intus fluere species aliquas ad organa sen- suum, quotiescumque contingat intueri suum, quotiescumque contingat intueri vel comparari sensum ad illud sensibile vel comparari sensum ad illud sensibile circa quod operatur magus: et sic de- circa quod operatur magus: et sic de- ludunt oculos, et sensus, cum nihil sit ludunt oculos, et sensus, cum nihil sit veritatis in re. veritatis in re.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

1 ARISTOTELES, Lib. de Sommo et vigilia, 1 ARISTOTELES, Lib. de Sommo et vigilia,

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Quomodo et qualiter dæmones transmu- Quomodo et qualiter dæmones transmu- tant corpora, utrum scilicet corpore tant corpora, utrum scilicet corpore assumpto, vel alio modo? assumpto, vel alio modo?

Secundo quæritur, Qualiter transmu- Secundo quæritur, Qualiter transmu- tant corpora ? tant corpora ?

Videtur enim, quod hoc non possint Videtur enim, quod hoc non possint facere, non assumpto corpore : facere, non assumpto corpore :

1. Dicit enim Philosophus in libro 1. Dicit enim Philosophus in libro XVI de Animalibus : « Si non tangit, non XVI de Animalibus : « Si non tangit, non agit, et non sequitur alteratio: » dæmo- agit, et non sequitur alteratio: » dæmo- nes autem non tangunt physice, nec ma- nes autem non tangunt physice, nec ma- thematice ergo non agunt in corpora, thematice ergo non agunt in corpora, nec transmutant ea. nec transmutant ea.

2. Si dicas quod hoc argumentum 2. Si dicas quod hoc argumentum etiam secundum Philosophos non tenet: etiam secundum Philosophos non tenet: quia sunt substantiæ separatæ, quæ agunt quia sunt substantiæ separatæ, quæ agunt et transmutant corpora, secundum quod et transmutant corpora, secundum quod videtur Aristoteles dicere, quod opus videtur Aristoteles dicere, quod opus naturæ sit opus intelligentiæ. CONTRA: naturæ sit opus intelligentiæ. CONTRA: Nullus umquam Philosophus concessit Nullus umquam Philosophus concessit hoc quod aliquis motus esset in hac ma- hoc quod aliquis motus esset in hac ma- teria transmutabili, qui non reduceretur teria transmutabili, qui non reduceretur ad motum alterius corporis moti a mo- ad motum alterius corporis moti a mo- tore spirituali: sicut opus artis reducitur tore spirituali: sicut opus artis reducitur ad artificem qui movetur ab anima, sed ad artificem qui movetur ab anima, sed non immediate reducitur ad animam : non immediate reducitur ad animam : sicut etiam motus hujus generati reduci- sicut etiam motus hujus generati reduci- tur ad motum coeli quod movetur (ut tur ad motum coeli quod movetur (ut ipsi dicunt) a suo motore spirituali, qui- ipsi dicunt) a suo motore spirituali, qui- cumque sit ille. Si autem dicas quod cumque sit ille. Si autem dicas quod simpliciter est : quia dæmon colligit simpliciter est : quia dæmon colligit semina, ut dicitur in Littera, et median- semina, ut dicitur in Littera, et median- tibus illis transmutat. Tunc quæro, per tibus illis transmutat. Tunc quæro, per quem modum colligit, quibus manibus, quem modum colligit, quibus manibus, vel quo movente, cum non habeat cor- vel quo movente, cum non habeat cor- pus, et non erit modum invenire, ut vi- pus, et non erit modum invenire, ut vi- detur. detur.

3. Item, Nihil non unitum alicui ma- 3. Item, Nihil non unitum alicui ma- teriæ unione formæ vel motoris, potest teriæ unione formæ vel motoris, potest

cap. 3. cap. 3.

lutio. lutio.

IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 7. IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 7.

transmutare materiam aliquam : dæmon transmutare materiam aliquam : dæmon huic materiæ non unitur unione formæ, huic materiæ non unitur unione formæ, quia non est in ea ut in subjecto : nec quia non est in ea ut in subjecto : nec unione motoris, cum inter motorem et unione motoris, cum inter motorem et mobile sit semper proportio : ergo vi- mobile sit semper proportio : ergo vi- detur, quod non movet vel transmutat detur, quod non movet vel transmutat

eam. eam.

Si dicas quod est motor intrinsecus, et Si dicas quod est motor intrinsecus, et de hoc verum est quod objicitur : et est de hoc verum est quod objicitur : et est motor extrinsecus, et de hoc falsum est, motor extrinsecus, et de hoc falsum est, sicut natura motor est navis non unitus sicut natura motor est navis non unitus navi. CONTRA: Nauta numquam movebit navi. CONTRA: Nauta numquam movebit navem nisi per ea quibus motus suus navem nisi per ea quibus motus suus navi proportionatur, ut clavo, et guber- navi proportionatur, ut clavo, et guber- naculo, et velo, et hujusmodi: sed nihil naculo, et velo, et hujusmodi: sed nihil talium est inter dæmonem moventem, et talium est inter dæmonem moventem, et hanc materiam motam : ergo videtur, hanc materiam motam : ergo videtur, quod non moveat eam. Sed si hoc con- quod non moveat eam. Sed si hoc con- cedatur, istud non videtur quomodo nos cedatur, istud non videtur quomodo nos videmus quod commovent nubes, et videmus quod commovent nubes, et commiscent mixtiones, et faciunt trans- commiscent mixtiones, et faciunt trans- mutationes, sicut verterunt virgas in mutationes, sicut verterunt virgas in serpentes, et hujusmodi : ergo videtur, serpentes, et hujusmodi : ergo videtur, quod transmutant etiam non assumpto quod transmutant etiam non assumpto corpore. corpore.

SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones secundum dicta Augustini transmutant secundum dicta Augustini transmutant corpora, et colligunt semina, et hujus- corpora, et colligunt semina, et hujus- modi quod qualiter fiat, oportet acci- modi quod qualiter fiat, oportet acci- pere per simile. Quidam Philosophi, sic- pere per simile. Quidam Philosophi, sic- ut Avicenna in libro VI de Naturalibus, ut Avicenna in libro VI de Naturalibus, et Algazel in Physica sua ponunt fasci- et Algazel in Physica sua ponunt fasci- nationem, ita quod anima unius hominis nationem, ita quod anima unius hominis per adspectum vel propinquitatem impe- per adspectum vel propinquitatem impe- diat processum operum alterius hominis, diat processum operum alterius hominis, virtute spiritualiter egrediente de una virtute spiritualiter egrediente de una anima, et operante super aliam. Hoc au- anima, et operante super aliam. Hoc au- tem non dico approbans dictum illud: tem non dico approbans dictum illud: quia bene credo, quod fidem firmam in quia bene credo, quod fidem firmam in Domino habenti non nocet fascinatio, nec Domino habenti non nocet fascinatio, nec nocere potest ars magica, nec facit ali- nocere potest ars magica, nec facit ali- quid ex his quæ de talibus timentur: quid ex his quæ de talibus timentur: sed in hoc possumus videre, quod sunt sed in hoc possumus videre, quod sunt quædam operationes continentes speciem quædam operationes continentes speciem in quantum est hæc species, quæ non in quantum est hæc species, quæ non conveniunt alicui principiorum illius conveniunt alicui principiorum illius speciei, et hæ conveniunt speciei prout speciei, et hæ conveniunt speciei prout est in hoc individuo et in alio individuo est in hoc individuo et in alio individuo

153 153

ejusdem speciei, aut non conveniunt, aut ejusdem speciei, aut non conveniunt, aut secundum minus, sicut verbi gratia, quod secundum minus, sicut verbi gratia, quod sapphirus curat anthracem, et smaragdus sapphirus curat anthracem, et smaragdus frangit inclinationem ad coitum, et quod frangit inclinationem ad coitum, et quod adamas restringit magnetem ne trahat adamas restringit magnetem ne trahat ferrum, et hujusmodi. Ita possumus di- ferrum, et hujusmodi. Ita possumus di- cere, quod substantia's spirituales in cere, quod substantia's spirituales in quantum natura superiores sunt quam quantum natura superiores sunt quam corporalia, sequitur virtus transmutans corporalia, sequitur virtus transmutans et movens corpora: sed tantum est dice- et movens corpora: sed tantum est dice- re, quod corporalia habentia hujusmodi re, quod corporalia habentia hujusmodi virtutes, agunt illis virtutibus per neces- virtutes, agunt illis virtutibus per neces- sitatem natura præsente in eo ad quod sitatem natura præsente in eo ad quod est proportionata virtus, et alio tempore est proportionata virtus, et alio tempore illa virtus non est activa nisi potentia illa virtus non est activa nisi potentia tantum sed spiritus habent hoc secun- tantum sed spiritus habent hoc secun- dum libertatem voluntatis claudentis vel dum libertatem voluntatis claudentis vel aperientis virtutem, secundum quod pro- aperientis virtutem, secundum quod pro- portionantur materiæ in quam agit vir- portionantur materiæ in quam agit vir- tus illa. tus illa.

SED TUNC dicemus ad illa quæ primo SED TUNC dicemus ad illa quæ primo objiciuntur, una solutione, quod Philo- objiciuntur, una solutione, quod Philo- sophus loquitur ibi de actione quæ est a sophus loquitur ibi de actione quæ est a qualitatibus activis, quæ sunt elementa- qualitatibus activis, quæ sunt elementa- les, et non de operationibus habentibus les, et non de operationibus habentibus species. Vel dicatur melius, quod quan- species. Vel dicatur melius, quod quan- do dicit Philosophus : « Si non tangit, do dicit Philosophus : « Si non tangit, non agit, et non sequitur alteratio, non agit, et non sequitur alteratio, quod intelligitur non de tactu substantiæ quod intelligitur non de tactu substantiæ agentis, sed de tactu virtutis : nisi enim agentis, sed de tactu virtutis : nisi enim illa tangat mobile, numquam sequitur illa tangat mobile, numquam sequitur alteratio. alteratio.

» »

Si autem quæritur, Qualiter tangat, Si autem quæritur, Qualiter tangat, utrum scilicet se multiplicet in medio utrum scilicet se multiplicet in medio usque ad mobile, sicut calidum movet ? usque ad mobile, sicut calidum movet ? RESPONSIO. Videtur mihi, quod non: sed RESPONSIO. Videtur mihi, quod non: sed potius ex proportione spiritus agentis ad potius ex proportione spiritus agentis ad id in quod agit secundum imperium fit id in quod agit secundum imperium fit virtus transmutans in corpore sed in virtus transmutans in corpore sed in rebus corporalibus agentibus per virtutes rebus corporalibus agentibus per virtutes quæ species suas consequuntur, bene quæ species suas consequuntur, bene credo quod devenit virtus per medium credo quod devenit virtus per medium usque usque ad rem in quam agunt. ad rem in quam agunt.

AD ALIUD dicendum, quod si Philoso- AD ALIUD dicendum, quod si Philoso- phi dicuntur necromantici, tunc quidam phi dicuntur necromantici, tunc quidam Philosophi ponunt istum modum qui Philosophi ponunt istum modum qui dictus est sed naturalis non ponit, quia dictus est sed naturalis non ponit, quia per principia naturalia non potest deter- per principia naturalia non potest deter- minari. minari.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

154 154

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod in tali ope- AD ALIUD dicendum, quod in tali ope- ratione non oportet esse unionem per ratione non oportet esse unionem per substantiam, sed tantum secundum pro- substantiam, sed tantum secundum pro- portionem virtutis : et per hoc patet so- portionem virtutis : et per hoc patet so- lutio ad totum. lutio ad totum.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

An dæmones in transmutatis corporibus An dæmones in transmutatis corporibus possunt inducere formas substantia- possunt inducere formas substantia- les ? les ?

Tertio quæritur, Utrum transmutatis Tertio quæritur, Utrum transmutatis corporibus possunt dæmones inducere corporibus possunt dæmones inducere formas substantiales ? formas substantiales ?

་ ་

Videtur quod non : quia Videtur quod non : quia

1. Exod. vi, 11 super illud, Fecerunt 1. Exod. vi, 11 super illud, Fecerunt autem et ipsi, scilicet malefici, sicut di- autem et ipsi, scilicet malefici, sicut di- cit Glossa Strabi, sciendum est, quod cit Glossa Strabi, sciendum est, quod diabolus figmentis spectantium oculos diabolus figmentis spectantium oculos deludebat, ut res in sua natura manen- deludebat, ut res in sua natura manen- tes, aliud viderentur: ergo videtur, quod tes, aliud viderentur: ergo videtur, quod de virgis non fecerunt serpentes, sed vi- de virgis non fecerunt serpentes, sed vi- debantur ergo fuit præstigium, et non debantur ergo fuit præstigium, et non transmutatio. transmutatio.

2. Item, Ibidem dicit Augustinus in 2. Item, Ibidem dicit Augustinus in principio cujusdam magnæ Glossæ, quod principio cujusdam magnæ Glossæ, quod Moysi virga absorbuit virgas, non draco- Moysi virga absorbuit virgas, non draco- nes: absorbere enim potuit quod erat, nes: absorbere enim potuit quod erat, non illud quod non erat. non illud quod non erat.

3. Item, In tempore Antichristi erit 3. Item, In tempore Antichristi erit dæmon majoris potentiæ quam fuerit dæmon majoris potentiæ quam fuerit tunc, vel sit nunc et tamen tunc non tunc, vel sit nunc et tamen tunc non poterit facere vera miracula: ergo nec poterit facere vera miracula: ergo nec nunc veras transmutationes. Quod au- nunc veras transmutationes. Quod au- tem tunc non possit facere vera mira- tem tunc non possit facere vera mira- cula, videtur in epistola II ad Thessal. cula, videtur in epistola II ad Thessal. 11, 9 ubi videtur dici, quod erunt mira- 11, 9 ubi videtur dici, quod erunt mira- cula illa secundum operationem Satanæ cula illa secundum operationem Satanæ in prodigiis et signis mendacibus: ergo in prodigiis et signis mendacibus: ergo videtur, quod non vere corpora ad for- videtur, quod non vere corpora ad for- mas aliquas transmutant. mas aliquas transmutant.

1 II ad Thessal, 11, 9: Cujus, scilicet Antichri- 1 II ad Thessal, 11, 9: Cujus, scilicet Antichri- sti, est adventus secundum operationem Satanæ, in sti, est adventus secundum operationem Satanæ, in

4. Item, Dicitur in Littera, quod non 4. Item, Dicitur in Littera, quod non operantur nisi sicut agricolæ : illi autem operantur nisi sicut agricolæ : illi autem non transmutant ad formam, sed adju non transmutant ad formam, sed adju vant naturam : ergo dæmones faciunt vant naturam : ergo dæmones faciunt similiter ergo videtur, quod si etiam similiter ergo videtur, quod si etiam transmutatio fit quandoque, quod illam transmutatio fit quandoque, quod illam facit natura. facit natura.

5. Item, Ars non transmutat a forma 5. Item, Ars non transmutat a forma substantiali in formam: quia dicit Ari- substantiali in formam: quia dicit Ari- stoteles in IV Meteororum : « Sciant arti stoteles in IV Meteororum : « Sciant arti fices alchimiæ species transmutari non fices alchimiæ species transmutari non posse » ergo nec dæmones, quia ipsi non posse » ergo nec dæmones, quia ipsi non operantur nisi per modum artis. operantur nisi per modum artis.

6. Item, Super illud Psalmi LXXVII, 6. Item, Super illud Psalmi LXXVII, 49 Misit immissiones per Angelos ma- 49 Misit immissiones per Angelos ma- los, dicit Augustinus: « Ea quæ mirabi- los, dicit Augustinus: « Ea quæ mirabi- liter in creaturis fiunt, attribuere malis liter in creaturis fiunt, attribuere malis Angelis non audemus. » Cum igitur mi- Angelis non audemus. » Cum igitur mi- rabile sit arduum et insolitum quod præ- rabile sit arduum et insolitum quod præ- ter spem et facultatem admirantis appa- ter spem et facultatem admirantis appa- ret, videtur quod Angeli mali nihil tale ret, videtur quod Angeli mali nihil tale faciunt et cum tale sit transmutatio faciunt et cum tale sit transmutatio subita corporum in formas aliquas, vide- subita corporum in formas aliquas, vide- tur quod Angeli hoc facere non pos- tur quod Angeli hoc facere non pos- sunt. sunt.

7. Item, Nihil habet potestatem trans- 7. Item, Nihil habet potestatem trans- mutandi corpora quibus ipsum patiens mutandi corpora quibus ipsum patiens ab eis jam subjacet : Angelus malus ab eis jam subjacet : Angelus malus subjacet elementis, quia patitur ab igne subjacet elementis, quia patitur ab igne corporali ergo non habet potestatem corporali ergo non habet potestatem transmutandi elementa ad aliquid ex transmutandi elementa ad aliquid ex elementis compositum. elementis compositum.

8. Item, Illud corpus .quod transmu- 8. Item, Illud corpus .quod transmu- tant dæmones ad formam, a quo agente tant dæmones ad formam, a quo agente habebit formam? Omnis enim forma est habebit formam? Omnis enim forma est a convenienti, ut dicit Philosophus in a convenienti, ut dicit Philosophus in libro VII primæ Philosophiæ. Constat libro VII primæ Philosophiæ. Constat autem quod dæmon nec est conveniens. autem quod dæmon nec est conveniens. genere nec specie cum forma educta: er- genere nec specie cum forma educta: er- go non est ab ipso. go non est ab ipso.

Si dicas quod eadem ratione formæ Si dicas quod eadem ratione formæ substantiales etiam non sunt a Deo agen- substantiales etiam non sunt a Deo agen- te, et transmutante : hoc non valet: te, et transmutante : hoc non valet: quia apud Deum est exemplar cogniti- quia apud Deum est exemplar cogniti- vum et operativum omnium et hoc non vum et operativum omnium et hoc non est apud Angelum bonum vel malum: est apud Angelum bonum vel malum:

omni virtute, et signis, et prodigiis mendacibus.. omni virtute, et signis, et prodigiis mendacibus..

ed contra. ed contra.

IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 8. IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 8.

ergo videtur, quod dæmones nullo modo ergo videtur, quod dæmones nullo modo possunt corpora transmutare ad formam possunt corpora transmutare ad formam aliquam substantialem. aliquam substantialem.

155 155

dossunt colligere semina ad reducendam dossunt colligere semina ad reducendam inæqualem complexionem ad æqualita- inæqualem complexionem ad æqualita- tem ergo non est inconveniens dicere, tem ergo non est inconveniens dicere,

SED CONTRA hoc est expresse quod di- quod verissime sanabant etiam per natu- SED CONTRA hoc est expresse quod di- quod verissime sanabant etiam per natu- citur in Littera : quia citur in Littera : quia ram infirmos. ram infirmos.

1. Colligunt semina et transmutant 1. Colligunt semina et transmutant corpora secundum voluntatem permitten- corpora secundum voluntatem permitten- tis Dei, vel ad fallendum fallaces, vel ad tis Dei, vel ad fallendum fallaces, vel ad probandum electos. probandum electos.

2. Item, Augustinus, in Glossa super 2. Item, Augustinus, in Glossa super illud Exodi, VII, 11 Fecerunt et ipsi, illud Exodi, VII, 11 Fecerunt et ipsi, scilicet malefici, etc. : « Dæmones quam- scilicet malefici, etc. : « Dæmones quam- vis mali naturam suam non amiserunt : vis mali naturam suam non amiserunt : ideo dum per incantationem malefici eo- ideo dum per incantationem malefici eo- rum aliquid fieri conantur, discurrunt rum aliquid fieri conantur, discurrunt per mundum, et subito semina quibus per mundum, et subito semina quibus hoc agitur afferunt, sicque ex illis, per- hoc agitur afferunt, sicque ex illis, per- mittente Deo, novas rerum species pro- mittente Deo, novas rerum species pro- ducunt. » Hic expresse dicitur, quod ducunt. » Hic expresse dicitur, quod novæ species producuntur vi dæmonum, novæ species producuntur vi dæmonum, permittente Deo : ergo transmutant ad permittente Deo : ergo transmutant ad formam. formam.

3. Item, in Littera dicitur, << Fecerunt 3. Item, in Littera dicitur, << Fecerunt autem et malefici similiter. » Non dici- autem et malefici similiter. » Non dici- tur autem ibi, Videbantur autem malefici tur autem ibi, Videbantur autem malefici facere similiter. facere similiter.

4. Item, Job, XL1, 24: Non est super 4. Item, Job, XL1, 24: Non est super terram potestas quæ comparetur ei : er- terram potestas quæ comparetur ei : er- go videtur, quod si potestas artis opere- go videtur, quod si potestas artis opere- tur super corporum transmutationes, ut tur super corporum transmutationes, ut alchimia, quod dæmones hoc multo ma- alchimia, quod dæmones hoc multo ma- gis facere prævaleant. gis facere prævaleant.

5. Item, Augustinus dicit, quod Deus 5. Item, Augustinus dicit, quod Deus ordinavit mundum, spiritualem substan- ordinavit mundum, spiritualem substan- tiam præponendo corporali. Potentius tiam præponendo corporali. Potentius autem et præpositum alii se habent in autem et præpositum alii se habent in ordine moventis et transmutatis ad infe- ordine moventis et transmutatis ad infe- rius ergo videtur, quod dæmones ad no- rius ergo videtur, quod dæmones ad no- vas species possunt transmutare corpora. vas species possunt transmutare corpora.

6. Item, Legitur in vitis Sanctorum et 6. Item, Legitur in vitis Sanctorum et in legenda de sancto Bartholomæo, quod in legenda de sancto Bartholomæo, quod eos quos ante læserant, curare videban-- eos quos ante læserant, curare videban-- tur dum a læsione cessabant. Videtur tur dum a læsione cessabant. Videtur autem, quod hoc parum sit eis, secundum autem, quod hoc parum sit eis, secundum ea quæ dicuntur hic. Si enim semina ea quæ dicuntur hic. Si enim semina possunt colligere ad subitam corporis possunt colligere ad subitam corporis transmutationem in aliam formam specie transmutationem in aliam formam specie et genere, ut est transmutatio virgæ in et genere, ut est transmutatio virgæ in serpentem, videtur quod multo magis serpentem, videtur quod multo magis

7. Item, De medico conceditur, quod 7. Item, De medico conceditur, quod ipse sanat: ergo multo magis conceden- ipse sanat: ergo multo magis conceden- dum est de melius sciente, et subtilius dum est de melius sciente, et subtilius operante dæmon autem et melius scit, operante dæmon autem et melius scit, et subtilius operatur : ergo de eo conce- et subtilius operatur : ergo de eo conce- dendum videtur, quod ipse verissime dendum videtur, quod ipse verissime curat infirmitates. curat infirmitates.

SOLUTIO. Quid de ista quæstione verum SOLUTIO. Quid de ista quæstione verum sit, solum Deum et Angelos qui hæc sit, solum Deum et Angelos qui hæc operantur puto ad plenum cognoscere: operantur puto ad plenum cognoscere: tamen quantum potest haberi a doctri- tamen quantum potest haberi a doctri- nis Magistrorum simul et Naturalium, nis Magistrorum simul et Naturalium, tunc puto, quod nullam formam substan- tunc puto, quod nullam formam substan- tialem permanentem inducunt, nisi so- tialem permanentem inducunt, nisi so- lum illam quæ etiam de facili ex putre- lum illam quæ etiam de facili ex putre- factione produceretur. factione produceretur.

suarum suarum

Et ad hoc intelligendum, notandum Et ad hoc intelligendum, notandum quod transmutatio corporum est quatuor quod transmutatio corporum est quatuor modis quorum unus est miscibilium ad modis quorum unus est miscibilium ad actum mixti tantum, in quo miscibilia actum mixti tantum, in quo miscibilia remanent secundum veritatem conse- remanent secundum veritatem conse- quentem suas proprias species, licet non quentem suas proprias species, licet non remaneant secundum formam remaneant secundum formam specierum, sicut miscentur medicinæ specierum, sicut miscentur medicinæ compositæ, ut tiriaca, et electuaria, et compositæ, ut tiriaca, et electuaria, et hujusmodi et in talibus quædam sunt hujusmodi et in talibus quædam sunt virtutes, quæ consequuntur singula re- virtutes, quæ consequuntur singula re- cepta, et natura quæ sagax est, quando cepta, et natura quæ sagax est, quando accipiuntur dividit ea. Aliud autem est accipiuntur dividit ea. Aliud autem est quod consequitur actum mixti quantum quod consequitur actum mixti quantum est ex omnibus, ut in tiriaca resistere est ex omnibus, ut in tiriaca resistere veneno consequitur actum mixti in quan- veneno consequitur actum mixti in quan- tum ex omnibus est quæ recipiuntur in tum ex omnibus est quæ recipiuntur in ea: sed confortatio cordis, et hepatis, ea: sed confortatio cordis, et hepatis, etc., consequitur particularia recepta: etc., consequitur particularia recepta: sicut etiam videtur in artificiatis : quia sicut etiam videtur in artificiatis : quia domus habet quædam a partibus, quæ- domus habet quædam a partibus, quæ- dam a toto conjuncto, ut valere centum dam a toto conjuncto, ut valere centum

marcas. marcas.

Alia est transmutatio corporis in sua Alia est transmutatio corporis in sua componentia: sicut dicimus ignem trans- componentia: sicut dicimus ignem trans- mutare corpora, eo quod habet qualita- mutare corpora, eo quod habet qualita- tem vehementer activam. tem vehementer activam.

Solutio. Solutio.

156 156

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Tertia est per exspoliationem proprie- Tertia est per exspoliationem proprie- tatum, et dationem aliarum per liquefa- tatum, et dationem aliarum per liquefa- ctionem et cibationem et sublimationem ctionem et cibationem et sublimationem et distillationem, quibus operantur al- et distillationem, quibus operantur al- chimici et hoc modo operatione satis chimici et hoc modo operatione satis nota fit panis, et atramentum, et hujus- nota fit panis, et atramentum, et hujus- modi. Et puto quod non dant formas modi. Et puto quod non dant formas substantiales, sicut etiam dicit Avicenna substantiales, sicut etiam dicit Avicenna in Alchimia sua cujus signum est: quia in Alchimia sua cujus signum est: quia in talibus operatis non inveniuntur pro- in talibus operatis non inveniuntur pro- prietates continentės speciem : unde au- prietates continentės speciem : unde au- rum alchimicum non lætificat cor, et rum alchimicum non lætificat cor, et sapphirus alchimicus non refrigerat ar- sapphirus alchimicus non refrigerat ar- dorem, neque curat arteriacam, et car- dorem, neque curat arteriacam, et car- bunculus alchimicus non fugat venenum bunculus alchimicus non fugat venenum vaporabile in aere. Et omnium talium vaporabile in aere. Et omnium talium experimentum est in hoc quod aurum experimentum est in hoc quod aurum alchimicum consumitur plus in igne alchimicum consumitur plus in igne quam aliud, et similiter lapides alchi- quam aliud, et similiter lapides alchi- mici et iterum non durant ita diu sicut mici et iterum non durant ita diu sicut naturalia illius speciei. Et hoc ideo est, naturalia illius speciei. Et hoc ideo est, quia non habent species, et ideo negavit quia non habent species, et ideo negavit eis natura virtutes quæ dantur cum eis natura virtutes quæ dantur cum speciebus ad conservationem specie- speciebus ad conservationem specie-

rum. rum.

: :

Quarta transmutatio est per naturam, Quarta transmutatio est per naturam, et tunc puto, quod a Deo qui primus au- et tunc puto, quod a Deo qui primus au- ctor omnium est, omnis forma substan- ctor omnium est, omnis forma substan- tialis detur virtute coelesti: et ab ipsa tialis detur virtute coelesti: et ab ipsa etiam dantur proprietates conservantes etiam dantur proprietates conservantes illas species. In hac autem transmuta- illas species. In hac autem transmuta- tione quædam sunt de facili transmuta- tione quædam sunt de facili transmuta- bilia, ut quæ sunt similium corporum, bilia, ut quæ sunt similium corporum, et generatio eorum est facilis, ut ranæ, et generatio eorum est facilis, ut ranæ, et serpentes fiunt enim de facili parvo et serpentes fiunt enim de facili parvo calore putrefactorum etiam per artem ju- calore putrefactorum etiam per artem ju- vantem naturam, sicut dicit Avicenna vantem naturam, sicut dicit Avicenna quod ex capillis præcipue mulierum in quod ex capillis præcipue mulierum in humido calido sub sole positis in loco humido calido sub sole positis in loco convenienti sub terra aliquantulum fiunt convenienti sub terra aliquantulum fiunt serpentes, et ex atriplice in concavo ar- serpentes, et ex atriplice in concavo ar- boris putrefactæ, et stillante pluvia, fiunt boris putrefactæ, et stillante pluvia, fiunt ranæ. Et Avicenna narrat, quod etiam ranæ. Et Avicenna narrat, quod etiam ex levi coctione quandoque in uno mo- ex levi coctione quandoque in uno mo- mento sicut in terra sua campus plenus mento sicut in terra sua campus plenus apparuit bombicibus, et omnes fecerunt apparuit bombicibus, et omnes fecerunt sericum, licet non esset ita bonum ut sericum, licet non esset ita bonum ut aliud, eo quod non habebant conveniens aliud, eo quod non habebant conveniens nutrimentum de foliis mori: et ad plu- nutrimentum de foliis mori: et ad plu-

viam modicam quandoque generantur viam modicam quandoque generantur infinitæ parvæ ranæ. infinitæ parvæ ranæ.

In tria ergo genera operum, scilicet In tria ergo genera operum, scilicet primum, secundum, et tertium, credo primum, secundum, et tertium, credo posse dæmones ex sua virtute, sed non posse dæmones ex sua virtute, sed non in primam partem quarti : et si faciunt' in primam partem quarti : et si faciunt' animalia quæ etiam ex putrefactione fie- animalia quæ etiam ex putrefactione fie- rent et subito, tunc oportet ut aliquo. rent et subito, tunc oportet ut aliquo. modo juventur a natura, ut dicit Augu- modo juventur a natura, ut dicit Augu- stinus in Littera: sed in animalia per- stinus in Littera: sed in animalia per- fecta non credo eos posse aliquo modo. fecta non credo eos posse aliquo modo.

AD PRIMUM ergo et secundum dicen- AD PRIMUM ergo et secundum dicen- dum, quod Strabus et Augustinus (ut. dum, quod Strabus et Augustinus (ut. apparet inspicienti Glossas) loquuntur apparet inspicienti Glossas) loquuntur sub dubio, utrum veræ operationes sunt sub dubio, utrum veræ operationes sunt aut præstigia tantum : et ideo dicunt aut præstigia tantum : et ideo dicunt Glossæ pro utraque parte. Glossæ pro utraque parte.

Adi Adi

AD ALIUD dicendum, quod bene puto, A AD ALIUD dicendum, quod bene puto, A quod, Domino permittente, aliqua vera quod, Domino permittente, aliqua vera miracula non dæmonis potestate, sed miracula non dæmonis potestate, sed Dei, fient temporibus Antrichristi : sed Dei, fient temporibus Antrichristi : sed etiam mendacia signa dicuntur satis etiam mendacia signa dicuntur satis congrue quia licet vere mirabilia sint congrue quia licet vere mirabilia sint secundum se, tamen sunt ad inducen - secundum se, tamen sunt ad inducen - dum in errorem, vel ad tenendum in er-. dum in errorem, vel ad tenendum in er-. rore eos qui hoc meruerunt. rore eos qui hoc meruerunt.

AD ALIUD dicendum, quod hoc intelli- Al AD ALIUD dicendum, quod hoc intelli- Al gitur quantum ad ultimam partem quarti gitur quantum ad ultimam partem quarti modi transmutationis. modi transmutationis.

AD ALIUD dicendum, quod bene potest AD ALIUD dicendum, quod bene potest esse, quod ars de se non potest inducere esse, quod ars de se non potest inducere formam, ut prius dictum est: sed potest formam, ut prius dictum est: sed potest juvare naturam, et ita facit dæmon. juvare naturam, et ita facit dæmon.

AD ALIUD dicendum, quod dæmonibus AD ALIUD dicendum, quod dæmonibus non est attribuendum, ut operantibus, non est attribuendum, ut operantibus, sed disponentibus ad hoc ut fiant in qui- sed disponentibus ad hoc ut fiant in qui- busdam operibus quæ de facili fiunt busdam operibus quæ de facili fiunt etiam sub qualibet virtute cœli cum mo- etiam sub qualibet virtute cœli cum mo- dico calore putrefaciente. dico calore putrefaciente.

AD ALIUD dicendum, quod dæmones AD ALIUD dicendum, quod dæmones patiuntur ab igne secundum ordinem patiuntur ab igne secundum ordinem vindicantis justitiæ, et non secundum vindicantis justitiæ, et non secundum ordinem naturæ : operantur autem trans. ordinem naturæ : operantur autem trans. mutando secundum ordinem naturæ, et mutando secundum ordinem naturæ, et non ordinem vindicantis justitiæ. non ordinem vindicantis justitiæ.

AM AM

Ad Ad

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod omnis for- Ad AD ALIUD dicendum, quod omnis for- Ad ma quæ est species et actus materiæ, est ma quæ est species et actus materiæ, est ex aliquo convenienti movente naturam, ex aliquo convenienti movente naturam, et hæc sunt semina putrefacientia, et hu- et hæc sunt semina putrefacientia, et hu-

Ad object. Ad object. 1, 2, 3, 4 et 5. 1, 2, 3, 4 et 5.

Ad object. 6. Ad object. 6.

IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 9. IN II SENTENT. DIST. VII, F, ART. 9.

midum radicale cum calido naturali ad midum radicale cum calido naturali ad superficiem educentia: et quia ibi tangit superficiem educentia: et quia ibi tangit frigidum aerem, ideo ibi viscositas ejus frigidum aerem, ideo ibi viscositas ejus induratur et exsiccatur in pellem ad quam induratur et exsiccatur in pellem ad quam calor evaporans retunditur, et facit motu calor evaporans retunditur, et facit motu suo commixtionem complexionis alte- suo commixtionem complexionis alte- rius, cui quia disponitur sufficienter, rius, cui quia disponitur sufficienter, anima sensibilis infunditur. Sed hoc mi- anima sensibilis infunditur. Sed hoc mi- rabile videtur, quod egreditur animal rabile videtur, quod egreditur animal quod dixit magus: et hoc est de subtili- quod dixit magus: et hoc est de subtili- tate dæmonum illa semina colligentium, tate dæmonum illa semina colligentium, quæ disponunt ad formam generationis quæ disponunt ad formam generationis illius animalis : tamen forma datur a illius animalis : tamen forma datur a Deo principaliter, et virtute cœlesti se- Deo principaliter, et virtute cœlesti se- cundario. cundario.

AD PRIMA autem quinque quæ objiciun- AD PRIMA autem quinque quæ objiciun- tur in oppositum, bene concedo de tali tur in oppositum, bene concedo de tali modo operationis, ut dictum est. modo operationis, ut dictum est.

AD ID quod objicitur de restitutione AD ID quod objicitur de restitutione sanitatis, dicendum quod quando lædunt, sanitatis, dicendum quod quando lædunt, tunc per se curant in aliis autem non tunc per se curant in aliis autem non nisi per operationem naturæ, et hoc bene nisi per operationem naturæ, et hoc bene puto quod fecerunt suis cultoribus, Deo puto quod fecerunt suis cultoribus, Deo permittente sed bene puto quod si permittente sed bene puto quod si membra mutilata essent, in quibus non membra mutilata essent, in quibus non est virtus restitutiva ex parte naturæ, est virtus restitutiva ex parte naturæ, non possent restituere. non possent restituere.

Et Et

per hoc patet solutio ad totum. per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

An dæmones in suis operibus constella- An dæmones in suis operibus constella- tionibus juventur, an non ? et, Utrum tionibus juventur, an non ? et, Utrum scientia imaginum fiat operatione dæ- scientia imaginum fiat operatione dæ- monum, an non ? monum, an non ?

Quarto quæritur, Utrum dæmones in Quarto quæritur, Utrum dæmones in suis operibus juventur constellationibus, suis operibus juventur constellationibus, vel non? vel non?

Videtur autem, quod sicut legitur in Videtur autem, quod sicut legitur in libris Imaginum, dæmones luna exi- libris Imaginum, dæmones luna exi- stente in uno signo, facilius vocantur stente in uno signo, facilius vocantur quam ipsa existente in alio: hoc autem quam ipsa existente in alio: hoc autem non potest esse, nisi quia sciunt tunc se non potest esse, nisi quia sciunt tunc se juvari a signis et adspectibus planeta- juvari a signis et adspectibus planeta-

157 157

rum ad faciliorem effectum ejus quod rum ad faciliorem effectum ejus quod intendit necromanticus, ut videtur. Quod intendit necromanticus, ut videtur. Quod autem hoc verum sit, dicit Aristoteles in autem hoc verum sit, dicit Aristoteles in libro de Mansionibus lunæ sic: « Quan- libro de Mansionibus lunæ sic: « Quan- do descendit selin albethaim, fac ad do descendit selin albethaim, fac ad amorem dominatorum terræ, idola confla, amorem dominatorum terræ, idola confla, Angelos ad te clama: » et constat, quod Angelos ad te clama: » et constat, quod non intelligitur de bonis Angelis : ergo non intelligitur de bonis Angelis : ergo mali facilius tunc veniunt quam alio tem- mali facilius tunc veniunt quam alio tem- pore. Selin idem est quod luna. Albe- pore. Selin idem est quod luna. Albe- thaim est quædam constellatio quæ est thaim est quædam constellatio quæ est in secunda mansione Arietis, ita quod in secunda mansione Arietis, ita quod primæ mansioni dentur tredecim gradus primæ mansioni dentur tredecim gradus et minuta septem de Arietis imagine: et minuta septem de Arietis imagine: ergo videtur, quod superiora juvant dæ- ergo videtur, quod superiora juvant dæ- mones ad talia opera consequenda. mones ad talia opera consequenda.

Ratione hujus etiam quæritur de scien- Ratione hujus etiam quæritur de scien- tia imaginum, utrum illa fiat operatione tia imaginum, utrum illa fiat operatione dæmonis vel naturæ ? dæmonis vel naturæ ?

Et videtur, quod operatione dæmo- Et videtur, quod operatione dæmo- nis: quia nis: quia

1. Talis scientia prohibetur: non autem 1. Talis scientia prohibetur: non autem prohiberetur si fieret operatione naturæ: prohiberetur si fieret operatione naturæ: ergo fit operatione dæmonis. ergo fit operatione dæmonis.

2. Item, Talis scientia rationem non 2. Item, Talis scientia rationem non videtur habere: quia ea quæ fiunt per videtur habere: quia ea quæ fiunt per naturam, fiunt actione et passione quali- naturam, fiunt actione et passione quali- tatum primarum: sed ibi nulla illa- tatum primarum: sed ibi nulla illa- rum agit vel patitur : ergo videtur, rum agit vel patitur : ergo videtur, quod operatione dæmonum fiant hujus- quod operatione dæmonum fiant hujus- modi. modi.

SED CONTRA hoc est, quia SED CONTRA hoc est, quia

1. Videmus nativitates variari secun- 1. Videmus nativitates variari secun- dum substantiam et secundum operatio- dum substantiam et secundum operatio- nes consequentes a constellationibus, sicut nes consequentes a constellationibus, sicut dicit Ptolemæus in Quadripartito, quod dicit Ptolemæus in Quadripartito, quod sole existente in quadam parte et minuto sole existente in quadam parte et minuto Arietis, non fit generatio humana : et si Arietis, non fit generatio humana : et si cadat tunc semen in matricem, mon- cadat tunc semen in matricem, mon- strum nascetur. Et ut credatur, ego pro- strum nascetur. Et ut credatur, ego pro- bavi experimento hoc in duabus matro- bavi experimento hoc in duabus matro- nis probis et bonis, a quibus ego percepi nis probis et bonis, a quibus ego percepi quod monstra pepererunt, et quærens quod monstra pepererunt, et quærens tempus ab eis et æquans stellas, inveni tempus ab eis et æquans stellas, inveni quod sole existente circa eumdem gra- quod sole existente circa eumdem gra- dum et minutum secundum suas æsti- dum et minutum secundum suas æsti- mationes conceperant. mationes conceperant.

2. Item, Avicenna dicit in suo libro de 2. Item, Avicenna dicit in suo libro de

Quæst. Quæst.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

158 158

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Animalibus, quod causa monstruosorum Animalibus, quod causa monstruosorum partuum in dissimilibus seminibus non partuum in dissimilibus seminibus non potest esse natura seminis: quoniam dis- potest esse natura seminis: quoniam dis- similia semina, sicut porci et hominis, et similia semina, sicut porci et hominis, et hominis et canis, et canis et porci, non hominis et canis, et canis et porci, non invicem adjuvant, sed corrumpunt. Et invicem adjuvant, sed corrumpunt. Et dicit, quod nulla causa est, quod partus dicit, quod nulla causa est, quod partus habeat caput canis, vel homo pedem vel habeat caput canis, vel homo pedem vel caput porci, nisi adspectus stellæ ad as- caput porci, nisi adspectus stellæ ad as- cendens vel faciem ascendentis in hora cendens vel faciem ascendentis in hora casus seminis in matricem : ergo vide- casus seminis in matricem : ergo vide- tur, quod hoc sit naturale: non differt tur, quod hoc sit naturale: non differt autem scientia imaginum ab illa impres- autem scientia imaginum ab illa impres- sione, nisi sicut ars et natura: quia si sione, nisi sicut ars et natura: quia si natura tunc efficeret imaginem talem natura tunc efficeret imaginem talem qualis fit per artem, facilius et melius qualis fit per artem, facilius et melius haberet ista mirabilia quæ imprimit ad- haberet ista mirabilia quæ imprimit ad- spectus stellæ, quam imago facta per spectus stellæ, quam imago facta per artem ergo videtur, quod ibi nihil sit artem ergo videtur, quod ibi nihil sit de opere dæmonum, sed tantum opus de opere dæmonum, sed tantum opus artis et naturæ. artis et naturæ.

SOLUTIO. Dicendum, quod ego non SOLUTIO. Dicendum, quod ego non contradico hoc quin dæmones libentius contradico hoc quin dæmones libentius appareant sub adspectu uno quam alio, appareant sub adspectu uno quam alio, et sub una constellatione quam sub alia: et sub una constellatione quam sub alia: et hujus puto tres esse causas præcipuas, et hujus puto tres esse causas præcipuas, licet forte multæ aliæ sint. Una est, quia licet forte multæ aliæ sint. Una est, quia cum opera sua faciant imperfecta, illa sig- cum opera sua faciant imperfecta, illa sig- na vel stellæ darent eis majorem perfectio- na vel stellæ darent eis majorem perfectio- nem, ut ex hoc amplius viderentur esse po- nem, ut ex hoc amplius viderentur esse po-

tentes, et facilius seducerent. Alia est, ut tentes, et facilius seducerent. Alia est, ut ipsum magum vel Chaldæum minus se ipsum magum vel Chaldæum minus se horrere faciant, cum videatur ei, quod na- horrere faciant, cum videatur ei, quod na- tura coeli faciat ad effectum illius operatio- tura coeli faciat ad effectum illius operatio- nis. Tertia est, quia vellent ipsum magum nis. Tertia est, quia vellent ipsum magum ad hoc deducere ut aliquid numinis cre- ad hoc deducere ut aliquid numinis cre- deret inesse illi signo, et sic per idolola- deret inesse illi signo, et sic per idolola- triam a fide apostataret. Hanc puto fuisse. triam a fide apostataret. Hanc puto fuisse. causam, quare quidam stellas adorave- causam, quare quidam stellas adorave- runt, et libros orationum ad invocatio- runt, et libros orationum ad invocatio- nem planetarum scripserunt : et per nem planetarum scripserunt : et per hoc patet solutio ad primam partem hoc patet solutio ad primam partem quæstionis. quæstionis.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod absque dubio, sicut etiam su- dum quod absque dubio, sicut etiam su- pra per auctoritatem Augustini probatur, pra per auctoritatem Augustini probatur, ortus et adspectus stellarum magnum ortus et adspectus stellarum magnum habent effectum in operibus naturæ et. habent effectum in operibus naturæ et. artis sed tamen super nostrum liberum artis sed tamen super nostrum liberum arbitrium non habent, ut dicit Damasce- arbitrium non habent, ut dicit Damasce- nus. Sed imaginum ars ideo mala est, nus. Sed imaginum ars ideo mala est, quia inclinans est ad idololatriam per quia inclinans est ad idololatriam per numen quod creditur esse in stellis et numen quod creditur esse in stellis et quia non sunt inventæ imagines nisi ad quia non sunt inventæ imagines nisi ad vana, vel mala, sicut ad mulieres se- vana, vel mala, sicut ad mulieres se- ducendas, vel ad seras aperiendas, vel· ducendas, vel ad seras aperiendas, vel· naves immobilitandas, vel terrores indu- naves immobilitandas, vel terrores indu- cendos, vel hujusmodi: et ideo per hoc cendos, vel hujusmodi: et ideo per hoc patet solutio ad sequentem partem quæ- patet solutio ad sequentem partem quæ-

stionis. stionis.

: :

Add Add

G. Quod transgressoribus Angelis non servit ad nutum materia rerum visibilium. G. Quod transgressoribus Angelis non servit ad nutum materia rerum visibilium.

Nec putandum est istis transgressoribus Angelis ad nutum servire hanc Nec putandum est istis transgressoribus Angelis ad nutum servire hanc visibilium rerum materiam: sed Deo potius a quo hæc potestas datur, visibilium rerum materiam: sed Deo potius a quo hæc potestas datur, quantum incommutabilis judicat. quantum incommutabilis judicat.

IN II SENTENT. DIST. VII, H, I. IN II SENTENT. DIST. VII, H, I.

159 159

H. Quod non sunt creatores, licet per eos magi ranas et alia fecerint : sed solus H. Quod non sunt creatores, licet per eos magi ranas et alia fecerint : sed solus Deus. Deus.

Nec sane creatores illi mali Angeli dicendi sunt, quia per illos magi ra- Nec sane creatores illi mali Angeli dicendi sunt, quia per illos magi ra- nas et serpentes fecerunt : non enim ipsi eas creaverunt. Omnium quippe nas et serpentes fecerunt : non enim ipsi eas creaverunt. Omnium quippe rerum quæ corporaliter visibiliterque nascuntur, occulta quædam semina rerum quæ corporaliter visibiliterque nascuntur, occulta quædam semina in corporeis mundi hujus elementis latent, quæ Deus originaliter eis indi- in corporeis mundi hujus elementis latent, quæ Deus originaliter eis indi- dit. Ipse ergo Creator est omnium rerum, qui Creator est invisibilium se- dit. Ipse ergo Creator est omnium rerum, qui Creator est invisibilium se- minum : quia quæcumque nascendo ad oculos nostros exeunt, ex occultis minum : quia quæcumque nascendo ad oculos nostros exeunt, ex occultis seminibus accipiunt progrediendi hic primordia, et incrementa debitæ ma- seminibus accipiunt progrediendi hic primordia, et incrementa debitæ ma- gnitudinis, distinctionesque formarum ab originalibus (ut ita dicam) regu- gnitudinis, distinctionesque formarum ab originalibus (ut ita dicam) regu- lis sumunt. lis sumunt.

I. Sicut parentes non dicuntur creatores filiorum, nec agricolæ frugum ita nec I. Sicut parentes non dicuntur creatores filiorum, nec agricolæ frugum ita nec boni Angeli nec mali, etsi per eorum ministerium fiant creaturæ. boni Angeli nec mali, etsi per eorum ministerium fiant creaturæ.

Sicut ergo nec parentes dicimus creatores hominum, nec agricolas crea- Sicut ergo nec parentes dicimus creatores hominum, nec agricolas crea- tores frugum, quamvis eorum extrinsecus adhibitis motibus ad ista crean- tores frugum, quamvis eorum extrinsecus adhibitis motibus ad ista crean- da Dei virtus interius operetur: ita non solum malos, sed nec bonos Ange- da Dei virtus interius operetur: ita non solum malos, sed nec bonos Ange- los fas est putare creatores. Sed pro subtilitate sui sensus et corporis se- los fas est putare creatores. Sed pro subtilitate sui sensus et corporis se- mina istarum rerum nobis occultiora noverunt, et ea per congruas tempe- mina istarum rerum nobis occultiora noverunt, et ea per congruas tempe- rationes elementorum latenter spargunt: atque ita et gignendarum re- rationes elementorum latenter spargunt: atque ita et gignendarum re- rum, et accelerandorum incrementorum præbent occasiones. Sed nec boni rum, et accelerandorum incrementorum præbent occasiones. Sed nec boni hæc nisi quantum Deus jubet, nec mali hæc injuste faciunt, nisi quantum hæc nisi quantum Deus jubet, nec mali hæc injuste faciunt, nisi quantum juste ipse permittit. Nam iniqui malitia voluntatem suam habent inju- juste ipse permittit. Nam iniqui malitia voluntatem suam habent inju- stam potestatem autem non nisi juste accipiunt, sive ad suam pœnam, stam potestatem autem non nisi juste accipiunt, sive ad suam pœnam, sive ad aliorum: vel ad pœnam malorum, vel laudem bonorum. sive ad aliorum: vel ad pœnam malorum, vel laudem bonorum.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3. Quæst. 3.

160 160

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. SED CONTRA: SED CONTRA:

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

Qualiter discernuntur operationes dæmo- Qualiter discernuntur operationes dæmo- num ab his quæ sunt vera miracula? num ab his quæ sunt vera miracula? et, An mala funt per Angelos bonos et, An mala funt per Angelos bonos aut per malos ? aut per malos ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, G, « Nec putandum est istis transgres- ibi, G, « Nec putandum est istis transgres- soribus, etc. » soribus, etc. »

Ex hoc enim videtur, quod vere for- Ex hoc enim videtur, quod vere for- mant res illas, vel quod fiant vere ad ope- mant res illas, vel quod fiant vere ad ope- rationem illorum res tales. rationem illorum res tales.

Si sic tunc quæritur, Qualiter discer- Si sic tunc quæritur, Qualiter discer- nentur operationes dæmonum ab his quæ nentur operationes dæmonum ab his quæ sunt secundum veritatem miracula? sunt secundum veritatem miracula?

Videtur, quod in nullo: quia si ma - Videtur, quod in nullo: quia si ma - lefici Pharaonis semper fecissent per lefici Pharaonis semper fecissent per omnes plagas sicut Moyses, non fuisset omnes plagas sicut Moyses, non fuisset differentia inter opera Moysi et mago- differentia inter opera Moysi et mago- rum ergo videtur, quod distingui non rum ergo videtur, quod distingui non posset. posset.

ITEM, Si aliquis vellet dicere, quod dis- ITEM, Si aliquis vellet dicere, quod dis- cernendum est: quia dæmones faciunt cernendum est: quia dæmones faciunt nociva, boni autem Angeli utilia. CONTRA nociva, boni autem Angeli utilia. CONTRA hoc est quod dicit Augustinus super illud hoc est quod dicit Augustinus super illud Psalmi LXXIX, 49: Misit... immissiones Psalmi LXXIX, 49: Misit... immissiones per Angelos malos, « Consequens est ut per Angelos malos, « Consequens est ut etiam Sodomam per Angelos malos ever- etiam Sodomam per Angelos malos ever- sam esse dicamus: » et hoc inconveniens sam esse dicamus: » et hoc inconveniens esse videtur quia recepti sunt primo ab esse videtur quia recepti sunt primo ab Abraham, et postea a Lot, sicut habetur, Abraham, et postea a Lot, sicut habetur, Genes. XVIII et XIX. Genes. XVIII et XIX.

ITEM, In Itinerario Clementis : « Nice- ITEM, In Itinerario Clementis : « Nice- ta dixit ad Petrum: Sicuti tu contra na- ta dixit ad Petrum: Sicuti tu contra na- turam operaris, ita et Simon quem secu- turam operaris, ita et Simon quem secu- ti sumus videmus enim imagines am- ti sumus videmus enim imagines am- bulare, canes cantare, et alia hujusmo- bulare, canes cantare, et alia hujusmo- di » ergo nulla est discretio. di » ergo nulla est discretio.

1. Cum miraculum sit datum infidelibus 1. Cum miraculum sit datum infidelibus ut ad fidem ducantur, videtur secundum ut ad fidem ducantur, videtur secundum hoc quod non esset eis peccatum si cre- hoc quod non esset eis peccatum si cre- derent falsis miraculis et hoc est fal- derent falsis miraculis et hoc est fal-

sum. sum.

2. Item, Ad Hebr. 11, 4: Contestante 2. Item, Ad Hebr. 11, 4: Contestante Deo signis et portentis, et variis virtuti- Deo signis et portentis, et variis virtuti- bus, etc. ergo miraculum est via ad bus, etc. ergo miraculum est via ad fidem : ergo nullo modo debet permitti, fidem : ergo nullo modo debet permitti, quod verum miraculum fiat a fidei sub- quod verum miraculum fiat a fidei sub-

versore. versore.

Sed si hoc concedatur, iterum falsum Sed si hoc concedatur, iterum falsum est quia dicit Dominus, Matth. vii, 22, est quia dicit Dominus, Matth. vii, 22, de quibusdam vera miracula facientibus, de quibusdam vera miracula facientibus, qui dicunt sibi : Domine, Domine, nonne qui dicunt sibi : Domine, Domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, et in no- in nomine tuo prophetavimus, et in no- mine tuo dæmonia ejecimus ? Et postea, mine tuo dæmonia ejecimus ? Et postea, y. 23 Discedite a me, qui operamini ini- y. 23 Discedite a me, qui operamini ini- quitatem ergo bonis et malis est com- quitatem ergo bonis et malis est com- mune miracula ista facere. mune miracula ista facere.

SOLUTIO. Dicendum bene videtur, quod SOLUTIO. Dicendum bene videtur, quod miracula facere commune sit bonis et miracula facere commune sit bonis et malis sed de discretione inter miracula malis sed de discretione inter miracula quæ faciunt magi et dæmones, et ea quæ quæ faciunt magi et dæmones, et ea quæ faciunt Prophetæ per Angelos bonos, faciunt Prophetæ per Angelos bonos, videtur mihi quod possit dici, quod in videtur mihi quod possit dici, quod in tribus sunt consideranda: quorum unum tribus sunt consideranda: quorum unum est, quia vel vana vel mala sunt quæ fa- est, quia vel vana vel mala sunt quæ fa- ciunt dæmones, sicut dicitur in Itinerario ciunt dæmones, sicut dicitur in Itinerario Clementis. Boni autem Angeli etsi no- Clementis. Boni autem Angeli etsi no- ceant quandoque quibusdam, hoc ipsum ceant quandoque quibusdam, hoc ipsum bonum est, quia hoc meruerunt illi qui- bonum est, quia hoc meruerunt illi qui- bus nocent, et utile est hoc bonis vel ad bus nocent, et utile est hoc bonis vel ad liberationem, vel ad exterminationem liberationem, vel ad exterminationem eorum qui bonos oppresserunt. Secunda eorum qui bonos oppresserunt. Secunda differentia est, quia licet quandoque idem differentia est, quia licet quandoque idem in specie videatur esse opus quod faciunt, in specie videatur esse opus quod faciunt, tamen non refertur ad idem : sed potius tamen non refertur ad idem : sed potius mali etiam aperte referunt hoc ad impe- mali etiam aperte referunt hoc ad impe- dimentum fidei, tamquam non debeat dimentum fidei, tamquam non debeat credi fidei propter miracula quæ etiam ab credi fidei propter miracula quæ etiam ab infidelibus fieri possunt. Tertia differen- infidelibus fieri possunt. Tertia differen- tia est ex parte facientium : quia, sicut tia est ex parte facientium : quia, sicut habetur, Isa. vi, 19 Magi strident in habetur, Isa. vi, 19 Magi strident in incantationibus suis: Propheta autem incantationibus suis: Propheta autem facit hoc honesta Dei invocatione. Sicut facit hoc honesta Dei invocatione. Sicut

quæst. 2. quæst. 2.

IN II SENTENT. DIST. VII, K. IN II SENTENT. DIST. VII, K.

Prophetæ Baal vulneraverunt se lanceo- Prophetæ Baal vulneraverunt se lanceo- lis et cultris et hujusmodi ¹. lis et cultris et hujusmodi ¹.

AD ID autem quod ulterius quæritur, AD ID autem quod ulterius quæritur, Utrum Angeli boni nocumentum inferant Utrum Angeli boni nocumentum inferant malis? Est duplex opinio: quia Hierony- malis? Est duplex opinio: quia Hierony- mus videtur favere vel dicere, quod ma- mus videtur favere vel dicere, quod ma- li sunt qui faciunt, sed ad imperium li sunt qui faciunt, sed ad imperium bonorum. Unde, Exod. XII, 23 dicit bonorum. Unde, Exod. XII, 23 dicit Moyses filiis Israel ea quæ didicerat ab Moyses filiis Israel ea quæ didicerat ab Angelo bono : Non sinet percussorem Angelo bono : Non sinet percussorem ingredi in domos vestras : et secundum ingredi in domos vestras : et secundum hoc auctoritas Augustini intelligitur, hoc auctoritas Augustini intelligitur, quod non semper mali sunt qui imperant quod non semper mali sunt qui imperant nocumenta fieri, licet exsequentes impe- nocumenta fieri, licet exsequentes impe- rium semper sint mali. Alii dicunt, quod rium semper sint mali. Alii dicunt, quod boni Angeli per justitiam Dei quandoque boni Angeli per justitiam Dei quandoque per se nocent malis. per se nocent malis.

161 161

AD ID autem quod ulterius quæritur de Ad quæst. 3. AD ID autem quod ulterius quæritur de Ad quæst. 3. miraculis bonorum et malorum, dicen- miraculis bonorum et malorum, dicen- dum quod simulatores et hypocritæ fa- dum quod simulatores et hypocritæ fa- ciunt miracula per justitiam simulatam, ciunt miracula per justitiam simulatam, et hoc vult Deus ut alii ad bonum ædifi- et hoc vult Deus ut alii ad bonum ædifi- centur boni autem per justitiam veram, centur boni autem per justitiam veram, sed mali eo ipso quod mali sunt, per mi- sed mali eo ipso quod mali sunt, per mi- racula non ita nocere possunt. Unde Au- racula non ita nocere possunt. Unde Au- gustinus : « Sancti miracula faciunt per gustinus : « Sancti miracula faciunt per publicam justitiam, hypocritæ per signa publicam justitiam, hypocritæ per signa publicæ justitiæ : magi autem per priva- publicæ justitiæ : magi autem per priva- tos contractus initi fœderis cum dæmo- tos contractus initi fœderis cum dæmo- nibus. » nibus. »

Et per hoc patet solutio ad totum quod Et per hoc patet solutio ad totum quod quæritur circa istum articulum. quæritur circa istum articulum.

K. Sicut justificationem mentis, ita creationem rerum solus Deus operatur : licet K. Sicut justificationem mentis, ita creationem rerum solus Deus operatur : licet creatura extrinsecus serviat. creatura extrinsecus serviat.

3 3

Sicut ergo mentem nostram justificando formare non potest nisi Deus 2, Sicut ergo mentem nostram justificando formare non potest nisi Deus 2, prædicare autem extrinsecus Evangelium etiam homines possunt, non so- prædicare autem extrinsecus Evangelium etiam homines possunt, non so- lum boni per unitatem, sed etiam mali per occasionem : ita creationem re- lum boni per unitatem, sed etiam mali per occasionem : ita creationem re- rum visibilium Deus interius operatur. Exteriores autem operationes at- rum visibilium Deus interius operatur. Exteriores autem operationes at- que contemperationes ³ sive occasiones ab Angelis tam bonis quam malis, que contemperationes ³ sive occasiones ab Angelis tam bonis quam malis, vel etiam ab hominibus adhibentur 4. Sed hæc ab hominibus tanto diffici- vel etiam ab hominibus adhibentur 4. Sed hæc ab hominibus tanto diffici- lius adhibentur, quantum eis desunt sensuum subtilitates, et corporum lius adhibentur, quantum eis desunt sensuum subtilitates, et corporum mobilitates in membris terrenis et pigris. Unde qualibuscumque Angelis mobilitates in membris terrenis et pigris. Unde qualibuscumque Angelis vicinas causas ab elementis contrahere quanto facilius est, tanto mirabi- vicinas causas ab elementis contrahere quanto facilius est, tanto mirabi- liores in hujusmodi operibus eorum existunt celeritates: sed non est liores in hujusmodi operibus eorum existunt celeritates: sed non est Creator, nisi qui principaliter ista format: nec quisquam hoc potest, nisi Creator, nisi qui principaliter ista format: nec quisquam hoc potest, nisi unus Creator Deus. Aliud est enim ex intimo ac summo causarum cardine unus Creator Deus. Aliud est enim ex intimo ac summo causarum cardine condere ac ministrare creaturam: quod facit solus Creator Deus. Aliud condere ac ministrare creaturam: quod facit solus Creator Deus. Aliud

1 Cf. III Reg. XXVIII, 28. 1 Cf. III Reg. XXVIII, 28.

2 Ad Philip. II, 13: Deus est qui operatur in vobis et velle et perficere, pro bona voluntate. 2 Ad Philip. II, 13: Deus est qui operatur in vobis et velle et perficere, pro bona voluntate.

3 Edit. J. Alleaume, contemplationes. 3 Edit. J. Alleaume, contemplationes.

* S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 9. * S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 9.