olutio. olutio.

d 1. d 1.

id 2 id 2

Ad 3. Ad 3.

IN II SENTENT. DIST. VI, E, ART. 7. IN II SENTENT. DIST. VI, E, ART. 7.

magis punirentur quam consolarentur : magis punirentur quam consolarentur : ergo non convenit eis manere hic. ergo non convenit eis manere hic.

4. Item, Constat, quod non manerent 4. Item, Constat, quod non manerent ad exercitium tentationis, cum ad hoc ex ad exercitium tentationis, cum ad hoc ex natura non sunt ordinatæ : cum igitur natura non sunt ordinatæ : cum igitur iste locus non deputetur nisi ad exerci- iste locus non deputetur nisi ad exerci- tium tentationis vel ad pœnitentiam, tium tentationis vel ad pœnitentiam, oporteret quod manerent ad pœniten- oporteret quod manerent ad pœniten- tiam sed pœnitentiæ non sunt suscepti- tiam sed pœnitentiæ non sunt suscepti- biles post mortem : ergo inutiliter ma- biles post mortem : ergo inutiliter ma- nerent, ut videtur. nerent, ut videtur.

SOLUTIO. Dicendum, quod mihi vide- SOLUTIO. Dicendum, quod mihi vide- tur esse hæresis, quod maneant : sed tur esse hæresis, quod maneant : sed quod appareant non manendo, hoc mihi quod appareant non manendo, hoc mihi videtur esse verum secundum dicta San- videtur esse verum secundum dicta San- ctorum. Quod autem non descendant in ctorum. Quod autem non descendant in infernum ut ad locum habitationis perpe- infernum ut ad locum habitationis perpe- tuæ, hoc absque dubio est hæresis in qua tuæ, hoc absque dubio est hæresis in qua sunt multi Orientalium, et est derivata sunt multi Orientalium, et est derivata ab errore Pythagoræ, et ab errore Plato- ab errore Pythagoræ, et ab errore Plato- nis. nis.

PER HOC dicendum ergo ad primum, PER HOC dicendum ergo ad primum, quod major condemnatio vel minor per quod major condemnatio vel minor per se est in quantitate pœnæ, et in loco se est in quantitate pœnæ, et in loco horroris perpetui: sed in loco habitatio- horroris perpetui: sed in loco habitatio- nis ad tempus non est condemnatio nisi nis ad tempus non est condemnatio nisi per accidens, quia dæmonibus non licet per accidens, quia dæmonibus non licet hic manere nisi per accidens. hic manere nisi per accidens.

AD ALIUD dicendum, quod aliud est de AD ALIUD dicendum, quod aliud est de animabus purgandis: quia quædam le- animabus purgandis: quia quædam le- nissima indigent purgatione, sicut dicit nissima indigent purgatione, sicut dicit Beatus Gregorius: et illæ, ut detur aliis Beatus Gregorius: et illæ, ut detur aliis cautelæ exemplum, ostenduntur in locis cautelæ exemplum, ostenduntur in locis in quibus deliquerunt, et ibidem quan- in quibus deliquerunt, et ibidem quan- doque liberantur. Sed de damnatis non sic doque liberantur. Sed de damnatis non sic est: quia si illi apparent, hoc est, propter est: quia si illi apparent, hoc est, propter cautelam vivorum: sed iterum statim cautelam vivorum: sed iterum statim transeunt in infernum ad loca poenalia transeunt in infernum ad loca poenalia et horribilia ut sicut interius patiuntur et horribilia ut sicut interius patiuntur incendium quocumque vadant, ita exte- incendium quocumque vadant, ita exte- rius congruentem sui peccatis habeant rius congruentem sui peccatis habeant locum horridum et tenebrosum. locum horridum et tenebrosum.

AD ID quod objicitur de Platonicis, AD ID quod objicitur de Platonicis, dico quod absolute et simpliciter est dico quod absolute et simpliciter est error, et non credendum : sed occasio- error, et non credendum : sed occasio-

1 Luc. XVI, 22. 1 Luc. XVI, 22.

2 Cf. præcipue, Matth. VIII, 28 et seq.; Marc. 2 Cf. præcipue, Matth. VIII, 28 et seq.; Marc.

135 135

nem habuit ab idololatris, qui animas nem habuit ab idololatris, qui animas hominum per operationem dæmonum hominum per operationem dæmonum evocabant ad instrumentum suæ falla- evocabant ad instrumentum suæ falla- ciæ ut quasi testes essent cultus idolo- ciæ ut quasi testes essent cultus idolo- rum et sic tanto difficilius ab eis rece- rum et sic tanto difficilius ab eis rece- derent et quasi super talem errorem derent et quasi super talem errorem fundatur Somnium Scipionis. fundatur Somnium Scipionis.

AD ALIUD dicendum, quod aliquid AD ALIUD dicendum, quod aliquid veritatis est in apparitionibus, sed nulla veritatis est in apparitionibus, sed nulla in habitatione usque ad diem judicii: et in habitatione usque ad diem judicii: et hoc probatur ex divite purpurato: quia hoc probatur ex divite purpurato: quia statim ut mortuus est, sepultus est in statim ut mortuus est, sepultus est in inferno 1. Et ex Isa. xiv, 9, ubi dicitur inferno 1. Et ex Isa. xiv, 9, ubi dicitur de mortuo Nabuchodonosor : Infernus de mortuo Nabuchodonosor : Infernus subter te conturbatus est in occursum subter te conturbatus est in occursum adventus tui: et in Ezech. xxxvIII et adventus tui: et in Ezech. xxxvIII et XXXIX, et in multis aliis locis. XXXIX, et in multis aliis locis.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Utrum dæmones quotidie descendant ad Utrum dæmones quotidie descendant ad infernum, aut continuo sint circa infernum, aut continuo sint circa nos ? nos ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, E, « Quod in infernum quotidie ibi, E, « Quod in infernum quotidie descendant, etc. » descendant, etc. »

Ex hoc etiam relinquitur, quod non Ex hoc etiam relinquitur, quod non sint hic etiam circa nos. sint hic etiam circa nos.

1. Item, Hoc dicit Augustinus, quod 1. Item, Hoc dicit Augustinus, quod quandoque sunt immixti in sanguine quandoque sunt immixti in sanguine nostro, et faciunt ipsum bullire in con- nostro, et faciunt ipsum bullire in con- cupiscentia, et immixti in saporibus ad cupiscentia, et immixti in saporibus ad provocandum gulam. provocandum gulam.

2. Item, Gregorius dicit, quod sedebat 2. Item, Gregorius dicit, quod sedebat quidam dæmon super lactucam,et momor- quidam dæmon super lactucam,et momor- dit eam monialis, et ex tunc obsedit eam. dit eam monialis, et ex tunc obsedit eam.

3. Item, In Evangelio, Exibant autem 3. Item, In Evangelio, Exibant autem dæmonia multa, et in gregem porcorum dæmonia multa, et in gregem porcorum intravit legio dæmonum : ergo innega- intravit legio dæmonum : ergo innega- bile est dæmones frequenter esse cum bile est dæmones frequenter esse cum hominibus, et in hominibus. hominibus, et in hominibus.

V, 1 et seq.; Luc. VIII, 26 et seq.; et multoties V, 1 et seq.; Luc. VIII, 26 et seq.; et multoties alibi. alibi.

Ad 4. Ad 4.

Sed contra. Sed contra.

136 136

SED CONTRA: SED CONTRA:

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Communis opinio Sanctorum est, Communis opinio Sanctorum est, quod dæmones ignem ferant secum quo- quod dæmones ignem ferant secum quo- cumque vadant et hoc dicit Glossa cumque vadant et hoc dicit Glossa super illud Jacobi, 11, 8, 6: Lingua... in- super illud Jacobi, 11, 8, 6: Lingua... in- quietum malum, etc. Inflammat rotam quietum malum, etc. Inflammat rotam nativitatis nostræ, inflammata a gehen- nativitatis nostræ, inflammata a gehen- na. Constat autem, quod ille ignis est na. Constat autem, quod ille ignis est corporalis ergo comburit per naturæ corporalis ergo comburit per naturæ necessitatem, et non pro voluntate : ergo necessitatem, et non pro voluntate : ergo quotiescumque appropinquat combusti- quotiescumque appropinquat combusti- bili, comburit illud et cum sit calidior bili, comburit illud et cum sit calidior quam noster in infinitum, ut dicunt quam noster in infinitum, ut dicunt Sancti, deberet incendere in favillam Sancti, deberet incendere in favillam omnia corpora obsessa, et ædificia, et omnia corpora obsessa, et ædificia, et vestes, et omnia quibus appropinquat : vestes, et omnia quibus appropinquat : et hoc non videmus fieri: ergo videtur, et hoc non videmus fieri: ergo videtur, quod aliqui dæmones ignem non ferant quod aliqui dæmones ignem non ferant secum aut ille ignis non sit corporalis, secum aut ille ignis non sit corporalis, aut quod dæmones non sint hic nobis- aut quod dæmones non sint hic nobis- cum, quorum nullum admittunt sancti cum, quorum nullum admittunt sancti Patres qui nobis fidem tradiderunt. Patres qui nobis fidem tradiderunt.

SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones SOLUTIO. Dicendum, quod dæmones sunt hic, sicut primæ objectiones pro- sunt hic, sicut primæ objectiones pro- bant, et habent ignem corporeum se- bant, et habent ignem corporeum se- cum, et in se succensi sunt illo igne. cum, et in se succensi sunt illo igne.

AD HD autem quod contra objicitur, AD HD autem quod contra objicitur, Dicendum quod ignis non agit tantum Dicendum quod ignis non agit tantum in natura, et ut ignis: sed potius illa vis in natura, et ut ignis: sed potius illa vis est materialis, et mota ut instrumentum est materialis, et mota ut instrumentum tantum. Primum autem movens et diri. tantum. Primum autem movens et diri. gens est justitia vindicans: et ille ignis gens est justitia vindicans: et ille ignis est ut instrumentum illius justitiæ : et est ut instrumentum illius justitiæ : et ideo non agit nisi in ea in quæ dirigit ideo non agit nisi in ea in quæ dirigit justitia vindicando condemnans. Et tunc. justitia vindicando condemnans. Et tunc. cessat objectio quam quidam infideles cessat objectio quam quidam infideles contra nos aliquando fecerunt. contra nos aliquando fecerunt.

Utrum autem possibile sit igne corpo- Utrum autem possibile sit igne corpo- reo spiritus cruciari, nos in fine quarti reo spiritus cruciari, nos in fine quarti libri Sententiarum rationes inveniemus libri Sententiarum rationes inveniemus persuadentes hoc, Domino dante, exclu- persuadentes hoc, Domino dante, exclu- dendo rationes infidelium non creden- dendo rationes infidelium non creden- tium esse infernum. tium esse infernum.

Ai Ai

F. Quidam putant Luciferum esse in inferno religatum, ex quo tentavit Christum, F. Quidam putant Luciferum esse in inferno religatum, ex quo tentavit Christum, et victus fuit: quem dicunt primum hominem tentasse, et vicisse. et victus fuit: quem dicunt primum hominem tentasse, et vicisse.

De Lucifero autem quidam opinantur, quod ibi religatus sit, et ad nos De Lucifero autem quidam opinantur, quod ibi religatus sit, et ad nos tentandos nunc accessum non habeat quia in Apocalypsi legitur: Cum tentandos nunc accessum non habeat quia in Apocalypsi legitur: Cum consummati fuerint mille anni, solvetur Satanas de carcere suo, et exiet, consummati fuerint mille anni, solvetur Satanas de carcere suo, et exiet, et seducet gentes 1 : quod erit novissimo tempore Antichristi: quando erit et seducet gentes 1 : quod erit novissimo tempore Antichristi: quando erit tanta tribulatio, ut etiam si fieri potest, moveantur electi 2. Quem ibi reli- tanta tribulatio, ut etiam si fieri potest, moveantur electi 2. Quem ibi reli- gatum dicunt ab eo tempore quo tentavit Christum in deserto, vel in Pas- gatum dicunt ab eo tempore quo tentavit Christum in deserto, vel in Pas- sione, et victus fuit ab eo. Ipsum putant primum hominem tentasse, et sione, et victus fuit ab eo. Ipsum putant primum hominem tentasse, et vicisse et secundo Deum, sed ab eo victum esse, et ideo in inferno reli- vicisse et secundo Deum, sed ab eo victum esse, et ideo in inferno reli- gatum. Alii autem putant ex quo cecidit, pro peccati sui magnitudine illuĉ gatum. Alii autem putant ex quo cecidit, pro peccati sui magnitudine illuĉ fuisse demersum. fuisse demersum.

1 Cf. Apocal. xx, 2 et 3. 1 Cf. Apocal. xx, 2 et 3.

1 Matth. xxiv, 21. 1 Matth. xxiv, 21.

IN II SENTENT. DIST. VI, G ET H. IN II SENTENT. DIST. VI, G ET H.

137 137

G. Quod Lucifer non habet potestatem quam habebit in tempore Antichristi. G. Quod Lucifer non habet potestatem quam habebit in tempore Antichristi.

Sed sive in infernum demersus sit, sive non, credibile est eum non ha- Sed sive in infernum demersus sit, sive non, credibile est eum non ha- bere potestatem accedendi ad nos, quam habebit in tempore Antichristi, bere potestatem accedendi ad nos, quam habebit in tempore Antichristi, in quo fraudulenter ac violenter operabitur: et ideo forte dicitur tunc sol- in quo fraudulenter ac violenter operabitur: et ideo forte dicitur tunc sol- vendus, quia tunc dabitur ei potestas a Deo tentandi homines, quam modo vendus, quia tunc dabitur ei potestas a Deo tentandi homines, quam modo non habet. non habet.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

Utrum Deus juste agit et bene cum Utrum Deus juste agit et bene cum homine, dans sibi pugnare contra pu- homine, dans sibi pugnare contra pu- gilem qui est fortior eo? gilem qui est fortior eo?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, F, circa finem : « Ipsum putant ibi, F, circa finem : « Ipsum putant primum hominem tentasse. » primum hominem tentasse. »

Ex hoc enim videtur Deus injuste age- Ex hoc enim videtur Deus injuste age- re cum homine, cum dat sibi pugnare re cum homine, cum dat sibi pugnare contra pugilem qui fortior est eo. Quod contra pugilem qui fortior est eo. Quod autem dæmon fortior sit eo, probatur, autem dæmon fortior sit eo, probatur, 1. Job, xli, 24: Non est super terram 1. Job, xli, 24: Non est super terram potestas quæ comparetur ei. potestas quæ comparetur ei.

2. Item, In judicio hominum esset hoc 2. Item, In judicio hominum esset hoc

injustum, quod aliquis debilis adjudica- injustum, quod aliquis debilis adjudica- retur pugnare cum in infinitum fortiori: retur pugnare cum in infinitum fortiori: sed sit proportio inter pugnantes. sed sit proportio inter pugnantes.

3. Item, Numquid sententiendum est 3. Item, Numquid sententiendum est quod debilis a debiliore tentetur dæmone, quod debilis a debiliore tentetur dæmone, et fortis a fortiore? et fortis a fortiore?

SOLUTIO. Dicendum, quod stultissi- SOLUTIO. Dicendum, quod stultissi- mum reputo, quod sit proportio virium mum reputo, quod sit proportio virium pugnantis dæmonis, et resistentis homi- pugnantis dæmonis, et resistentis homi- nis licet hoc quidam dixerunt. Pugna nis licet hoc quidam dixerunt. Pugna enim hæc tota consistit in consensu : enim hæc tota consistit in consensu : et hæc voluntas æque libera est a Co- et hæc voluntas æque libera est a Co- actione in omnibus rationalibus creatu- actione in omnibus rationalibus creatu- ris ideo dicit Bernardus, quod debilis ris ideo dicit Bernardus, quod debilis est hostis, qui non potest vincere nisi est hostis, qui non potest vincere nisi volentem. Et in hoc ergo est æqualitas volentem. Et in hoc ergo est æqualitas et possibilitas resistendi et sic cessant et possibilitas resistendi et sic cessant omnes objectiones. omnes objectiones.

Solutio. Solutio.

H. Quod dæmones semel victi a Sanctis, non accedunt amplius ad alios. H. Quod dæmones semel victi a Sanctis, non accedunt amplius ad alios.

Aliis quoque qui a Sanctis juste et pudice viventibus vincuntur, potestas Aliis quoque qui a Sanctis juste et pudice viventibus vincuntur, potestas alios tentandi videtur adimi. Unde Origenes: Puto, inquit, sane, quia Sancti alios tentandi videtur adimi. Unde Origenes: Puto, inquit, sane, quia Sancti repugnantes adversus istos incentores, et vincentes, minuant exercitum repugnantes adversus istos incentores, et vincentes, minuant exercitum

138 138

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dæmonum, vel quod quamplurimos eorum interimant: nec ultra fas sit dæmonum, vel quod quamplurimos eorum interimant: nec ultra fas sit illi spiritui, qui ab aliquo sancto caste et pudice vivendo victus est, impu- illi spiritui, qui ab aliquo sancto caste et pudice vivendo victus est, impu- gnare iterum alium hominem'. Hoc autem putant quidam intelligendum gnare iterum alium hominem'. Hoc autem putant quidam intelligendum tantum de illo vitio, in quo superatus est: ut si de superbia aliquem virum tantum de illo vitio, in quo superatus est: ut si de superbia aliquem virum sanctum tentat, et vincitur, ulterius non liceat illi illum, vel alium de su- sanctum tentat, et vincitur, ulterius non liceat illi illum, vel alium de su- perbia tentare. perbia tentare.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

An dæmon victus ab uno Sanctorum, An dæmon victus ab uno Sanctorum, potest alium tentare et vincere, et an potest alium tentare et vincere, et an eumdem in eodem peccato? eumdem in eodem peccato?

Deinde quæritur de hoc quod dicit Ori- Deinde quæritur de hoc quod dicit Ori- genes : « Puto, inquit, sane, quia San- genes : « Puto, inquit, sane, quia San- cti repugnantes, etc. » cti repugnantes, etc. »

Ad hoc enim facit etiam ratio: quia Ad hoc enim facit etiam ratio: quia 1. Aliter non esset æqualis pugna : quia 1. Aliter non esset æqualis pugna : quia si dæmones possent imminuere militum si dæmones possent imminuere militum nostrorum numerum, et nos non posse- nostrorum numerum, et nos non posse- mus diminuere exercitum ipsorum, non mus diminuere exercitum ipsorum, non esset æqualis pugna: ergo videtur, quod esset æqualis pugna: ergo videtur, quod victi ab uno Sancto, alium tentare non victi ab uno Sancto, alium tentare non possunt ad minus in eodem genere pec- possunt ad minus in eodem genere pec- cati, ut dicit Magister. cati, ut dicit Magister.

2. ITEM, Ipse dicit in Littera, quod dæ- 2. ITEM, Ipse dicit in Littera, quod dæ- mon qui Adam primum vicit, victus est mon qui Adam primum vicit, victus est a Christo et ideo religatus et captus : a Christo et ideo religatus et captus : ergo videtur, quod similiter sit in aliis ergo videtur, quod similiter sit in aliis Sanctis vincentibus suos dæmones. Sanctis vincentibus suos dæmones.

3. ITEM, Nos videmus hoc in consue- 3. ITEM, Nos videmus hoc in consue- tudine hominum, quod aliquis vincens tudine hominum, quod aliquis vincens hostem suum, non vincit eum tantum ne hostem suum, non vincit eum tantum ne sibi noceat, sed etiam ne noceat amicis sibi noceat, sed etiam ne noceat amicis suis ergo similiter videtur esse in victo- suis ergo similiter videtur esse in victo- ria spirituali ergo videtur, quod amit- ria spirituali ergo videtur, quod amit- tunt potestatem impugnandi alios, cum tunt potestatem impugnandi alios, cum perfecte vincuntur ab uno, ad minus in perfecte vincuntur ab uno, ad minus in illo peccato. illo peccato.

: :

1 ORIGENES, Homilia XV ad librum Josue, cap. 1 ORIGENES, Homilia XV ad librum Josue, cap.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quia secundum hoc in novissimis 1. Quia secundum hoc in novissimis temporibus minimam deberent habere temporibus minimam deberent habere potestatem tentandi, imminuto eorum potestatem tentandi, imminuto eorum numero a principio mundi per multa numero a principio mundi per multa Sanctorum millia: sed hoc falsum est: Sanctorum millia: sed hoc falsum est: quia illa tempora gravioris erunt tenta- quia illa tempora gravioris erunt tenta- tionis quam umquam fuerunt tempora tionis quam umquam fuerunt tempora super terram. super terram.

2. ITEM, Post mille annos solvetur Sa- 2. ITEM, Post mille annos solvetur Sa- tanas in fine mundi, et tentabit iterum tanas in fine mundi, et tentabit iterum alios, qui perfecte victus est a Christo : alios, qui perfecte victus est a Christo : ergo etiam alii victi etiam possunt ten- ergo etiam alii victi etiam possunt ten-

tare. tare.

3. ITEM, Potestas tentandi non datur 3. ITEM, Potestas tentandi non datur eis ad vincere, sed potestas ad exercen- eis ad vincere, sed potestas ad exercen- dum Sanctos dicitur eis tradi: sed exer- dum Sanctos dicitur eis tradi: sed exer- citium potest facere victus, sicut non vi- citium potest facere victus, sicut non vi- ctus ergo videtur, quod non sit ratio ctus ergo videtur, quod non sit ratio quare illi auferetur potestas tentandi. quare illi auferetur potestas tentandi.

Sed Sed

4. ITEM, Quæritur de tertia opinione 4. ITEM, Quæritur de tertia opinione quæ hic non ponitur, quæ dicit, quod quæ hic non ponitur, quæ dicit, quod victus perfecte ab uno Sancto, non pot- victus perfecte ab uno Sancto, non pot- est eumdem tentare plus de eodem pec- est eumdem tentare plus de eodem pec- cato. Quæritur enim, Quid est perfecte cato. Quæritur enim, Quid est perfecte vincere? quamdiu enim durat pugna non vincere? quamdiu enim durat pugna non est perfecta victoria: sed quamdiu durat est perfecta victoria: sed quamdiu durat vita, tamdiu durat pugna: ergo videtur, vita, tamdiu durat pugna: ergo videtur, quod perfecta victoria non fit ante mor- quod perfecta victoria non fit ante mor-

tem. tem.

Si dicas, quod in una actuali tenta- Si dicas, quod in una actuali tenta- tione una actualis est victoria: secundum tione una actualis est victoria: secundum hoc una die possum vincere mille dæmo- hoc una die possum vincere mille dæmo- nes, et ita multos possum abjicere a nes, et ita multos possum abjicere a

me et hoc mirum est si verum est, et me et hoc mirum est si verum est, et ad minus nullo modo potest probari. Si ad minus nullo modo potest probari. Si autem perficitur pugna in morte, tunc autem perficitur pugna in morte, tunc

10 et 11. 10 et 11.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

IN II SENTENT. DIST. VI, H, ART. 9. IN II SENTENT. DIST. VI, H, ART. 9.

nulla quæstio est: quia tunc non in hoc nulla quæstio est: quia tunc non in hoc nec in alio, nec ipse nec alius tentare nec in alio, nec ipse nec alius tentare potest. potest.

Præterea quæritur, Quid dicantur mil- Præterea quæritur, Quid dicantur mil- le anni, post quos solvetur Satanas : le anni, post quos solvetur Satanas : jam enim elapsi sunt mille ducenti qua- jam enim elapsi sunt mille ducenti qua- draginta sex anni ¹: et adhuc non est so- draginta sex anni ¹: et adhuc non est so- lutus. lutus.

SOLUTIO. Ego confiteor me nescire quid SOLUTIO. Ego confiteor me nescire quid de ista quæstione sit verum: sed judicio de ista quæstione sit verum: sed judicio Dei sit relinquendum, utrum ex victoria Dei sit relinquendum, utrum ex victoria Sanctorum suspendantur aliqui a pugna Sanctorum suspendantur aliqui a pugna illorum peccatorum, in quibus vincantur, illorum peccatorum, in quibus vincantur, an aliter sit. Sed hoc videtur mihi, quod an aliter sit. Sed hoc videtur mihi, quod omnes in fine pugnabunt ex omnibus omnes in fine pugnabunt ex omnibus viribus, scientes quod modicum tempus viribus, scientes quod modicum tempus habent. Sed ultima opinio non placet habent. Sed ultima opinio non placet mihi quia nulla fulcitur ratione, vel mihi quia nulla fulcitur ratione, vel

1 Ex his verbis eximii Doctoris videtur Al- 1 Ex his verbis eximii Doctoris videtur Al- bertus noster Librum II Sententiarum hoc anno bertus noster Librum II Sententiarum hoc anno MCCXLVI exposuisse, dum esset Parisiis, ubi MCCXLVI exposuisse, dum esset Parisiis, ubi

139 139

auctoritate, ut patet in objectione in con- auctoritate, ut patet in objectione in con- trarium. trarium.

AD ULTIMUM ergo dicendum, quod mil- ad quæst. AD ULTIMUM ergo dicendum, quod mil- ad quæst. le anni sunt hic accipiendi non a quanti- le anni sunt hic accipiendi non a quanti- tate, sed a figura numeri : quia cubitus tate, sed a figura numeri : quia cubitus numerus et quadratus finis et radix per- numerus et quadratus finis et radix per- fecti numeri sunt: perfectio enim est in fecti numeri sunt: perfectio enim est in fine, et denarius est finalis limes digita- fine, et denarius est finalis limes digita- lium numerorum: centenarius autem nu- lium numerorum: centenarius autem nu- merus est finalis limes decadum nume- merus est finalis limes decadum nume- rorum per digitales numeros: et mille- rorum per digitales numeros: et mille- narius numerus est finalis limes deca- narius numerus est finalis limes deca- dum numeri centenariorum numerato- dum numeri centenariorum numerato- rum per decadem: et ideo significat per- rum per decadem: et ideo significat per- fectam collationem numeri Sanctorum, fectam collationem numeri Sanctorum, qui quadrati sunt virtute politica, et tri- qui quadrati sunt virtute politica, et tri- formi perfectione surgunt, fide, spe, et formi perfectione surgunt, fide, spe, et charitate et tunc erit finis mundi quan- charitate et tunc erit finis mundi quan- do solvetur Satanas. do solvetur Satanas.

mansit fere tres annos ab anno MCCXLV ad an- mansit fere tres annos ab anno MCCXLV ad an- num MCCXLVIII. Cf. Introductionem nostram, num MCCXLVIII. Cf. Introductionem nostram, Tom. I hujusce editionis. Tom. I hujusce editionis.

140 140

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO VII. DISTINCTIO VII.

Quales facti sunt Angeli confirmatione et obstinatione ? Quales facti sunt Angeli confirmatione et obstinatione ?

A. Quod boni Angeli a Deo sunt confirmati per gratiam ut peccare non possint, et A. Quod boni Angeli a Deo sunt confirmati per gratiam ut peccare non possint, et mali ita obdurati in malo, ut bene vivere nequeant. mali ita obdurati in malo, ut bene vivere nequeant.

Supra dictum est, quod Angeli qui perstiterunt, per gratiam confirmati Supra dictum est, quod Angeli qui perstiterunt, per gratiam confirmati sunt: et qui ceciderunt, a gratia Dei deserti sunt. Et boni quidem in tan- sunt: et qui ceciderunt, a gratia Dei deserti sunt. Et boni quidem in tan- tum confirmati sunt per gratiam, quod peccare nequeunt. Mali vero per tum confirmati sunt per gratiam, quod peccare nequeunt. Mali vero per malitiam adeo sunt obstinati, quod bonam voluntatem habere, sive bene malitiam adeo sunt obstinati, quod bonam voluntatem habere, sive bene velle non valent, etsi bonum sit quod aliquando volunt. Volunt enim ali- velle non valent, etsi bonum sit quod aliquando volunt. Volunt enim ali- quando aliquid fieri quod Deus vult fieri, et utique illud bonum est et quando aliquid fieri quod Deus vult fieri, et utique illud bonum est et justum fieri: nec tamen bona voluntate illud volunt, nec bene illud volunt¹. justum fieri: nec tamen bona voluntate illud volunt, nec bene illud volunt¹.

B. Quod utrique liberum arbitrium habent, nec tamen ad utrumque flecti possunt. B. Quod utrique liberum arbitrium habent, nec tamen ad utrumque flecti possunt.

2 2

Sed cum nec boni peccare possint, nec mali bene velle, vel bene opera- Sed cum nec boni peccare possint, nec mali bene velle, vel bene opera- ri, videtur quod jam non habeant liberum arbitrium: quia in utramque ri, videtur quod jam non habeant liberum arbitrium: quia in utramque partem flecti non possunt, cum liberum arbitrium ad utrumque se habeat. partem flecti non possunt, cum liberum arbitrium ad utrumque se habeat. Unde Hieronymus in tractatu de Prodigo filio dicit: Solus Deus est, in Unde Hieronymus in tractatu de Prodigo filio dicit: Solus Deus est, in quem peccatum cadere non potest: cætera cum sint liberi arbitrii, in utram- quem peccatum cadere non potest: cætera cum sint liberi arbitrii, in utram- que partem flecti possunt. Hic videtur dicere, quod omnis creatura in libero que partem flecti possunt. Hic videtur dicere, quod omnis creatura in libero arbitrio constituta fleçti potest ad bonum et ad malum. Quod si est, ergo arbitrio constituta fleçti potest ad bonum et ad malum. Quod si est, ergo et boni Angeli et mali ad utrumque flecti possunt: ergo et boni possunt et boni Angeli et mali ad utrumque flecti possunt: ergo et boni possunt

1 In editione J. Alleaume desunt hæc verba, nec bene illud volunt. 1 In editione J. Alleaume desunt hæc verba, nec bene illud volunt.

2 Luc. xv, 11 et seq. 2 Luc. xv, 11 et seq.

IN II SENTENT. DIST. VII, C. IN II SENTENT. DIST. VII, C.

141 141

fieri mali, et mali boni. Ad quod dicimus: Quia boni tanta gratia confir- fieri mali, et mali boni. Ad quod dicimus: Quia boni tanta gratia confir- mati sunt, ut nequeant fieri mali: et mali in malitia adeo obdurati sunt, mati sunt, ut nequeant fieri mali: et mali in malitia adeo obdurati sunt, ut non valeant fieri boni: et tamen utrique habent liberum arbitrium: ut non valeant fieri boni: et tamen utrique habent liberum arbitrium: quia et boni non aliqua cogente necessitate, sed propria ac spontanea quia et boni non aliqua cogente necessitate, sed propria ac spontanea voluntate per gratiam quidem adjuti bonum eligunt, et malum respuunt: voluntate per gratiam quidem adjuti bonum eligunt, et malum respuunt: et mali similiter spontanea voluntate a gratia destituti bonum vitant, et et mali similiter spontanea voluntate a gratia destituti bonum vitant, et malum sequuntur: et mali habent liberum arbitrium, sed depressum atque malum sequuntur: et mali habent liberum arbitrium, sed depressum atque corruptum, quod surgere ad bonum non valent. corruptum, quod surgere ad bonum non valent.

C. Quod boni post confirmationem liberius arbitrium abent quam ante. C. Quod boni post confirmationem liberius arbitrium abent quam ante.

' '

3 3

, ,

Boni vero arbitrium habent multo liberius post confirmationem quam an- Boni vero arbitrium habent multo liberius post confirmationem quam an- te. Ut enim Augustinus tradit 2 in Enchiridion ³ : Non ideo carent libero ar- te. Ut enim Augustinus tradit 2 in Enchiridion ³ : Non ideo carent libero ar- bitrio, quia male velle non possunt: multo quippe liberius est arbitrium bitrio, quia male velle non possunt: multo quippe liberius est arbitrium quod non potest servire peccato. Neque culpanda est voluntas, aut volun - quod non potest servire peccato. Neque culpanda est voluntas, aut volun - tas non est, aut libera dicenda non est: qua beati esse sic volunt, ut esse tas non est, aut libera dicenda non est: qua beati esse sic volunt, ut esse miseri non solum nolint, sed nec prorsus velle possint. Non possunt itaque miseri non solum nolint, sed nec prorsus velle possint. Non possunt itaque boni Angeli velle malum, vel velle esse miseri, neque hoc habent ex natura, boni Angeli velle malum, vel velle esse miseri, neque hoc habent ex natura, sed ex gratiæ beneficio. Ante gratiæ namque confirmationem potuere sed ex gratiæ beneficio. Ante gratiæ namque confirmationem potuere peccare Angeli: et quidam etiam peccaverunt, et dæmones facti sunt. Unde peccare Angeli: et quidam etiam peccaverunt, et dæmones facti sunt. Unde Augustinus in libro contra Maximinum: Creaturarum natura cœlestium Augustinus in libro contra Maximinum: Creaturarum natura cœlestium mori potuit, quia peccare potuit. Nam Angeli peccaverunt, et dæmones mori potuit, quia peccare potuit. Nam Angeli peccaverunt, et dæmones facti sunt, quorum diabolus est princeps: et qui non peccaverunt, peccare facti sunt, quorum diabolus est princeps: et qui non peccaverunt, peccare potuerunt et cuicumque creaturæ rationali præstatur ut peccare non potuerunt et cuicumque creaturæ rationali præstatur ut peccare non possit, non est hoc naturæ propriæ, sed Dei gratiæ. Ideoque solus Deus possit, non est hoc naturæ propriæ, sed Dei gratiæ. Ideoque solus Deus est, qui non gratia cujusquam, sed natura sua non potuit, nec potest, nec est, qui non gratia cujusquam, sed natura sua non potuit, nec potest, nec poterit peccare. Ecce hic insinuatur, quod Angeli ante confirmationem poterit peccare. Ecce hic insinuatur, quod Angeli ante confirmationem peccare potuerunt, sed post confirmationem non possunt. Et quod potue- peccare potuerunt, sed post confirmationem non possunt. Et quod potue- runt fuit eis ex libero arbitrio quod est eis naturale: quod vero modo non runt fuit eis ex libero arbitrio quod est eis naturale: quod vero modo non

1 Edit. J. Alleaume, valet. 1 Edit. J. Alleaume, valet.

2 Ibidem, tradidit. 2 Ibidem, tradidit.

3 S. AUGUSTINUS, in Enchiridion, cap. 105. 3 S. AUGUSTINUS, in Enchiridion, cap. 105.

* Edit. J. Alleaume, quia. * Edit. J. Alleaume, quia.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, cap. 12. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, cap. 12.

142 142

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

possunt peccare, non est eis ex natura, id est, libero arbitrio, sed ex gratia, possunt peccare, non est eis ex natura, id est, libero arbitrio, sed ex gratia, ex qua gratia etiam est ut ipsum liberum arbitrium jam non possit peccato ex qua gratia etiam est ut ipsum liberum arbitrium jam non possit peccato servire. servire.

D. Quod post confirmationem Angeli non possunt ex natura peccare sicut ante : non D. Quod post confirmationem Angeli non possunt ex natura peccare sicut ante : non quod debilitatum sit eorum liberum arbitrium, sed confirmatum. quod debilitatum sit eorum liberum arbitrium, sed confirmatum.

1 1

Non ergo post confirmationem Angeli de natura sicut ante peccare po- Non ergo post confirmationem Angeli de natura sicut ante peccare po- tuerunt non quod liberum arbitrium eorum debilitatum sit per gratiam: tuerunt non quod liberum arbitrium eorum debilitatum sit per gratiam: sed ita potius confirmatum, ut jam per illud non possit bonus Angelus sed ita potius confirmatum, ut jam per illud non possit bonus Angelus peccare quod utique non est ex libero arbitrio, sed ex gratia Dei. Quod peccare quod utique non est ex libero arbitrio, sed ex gratia Dei. Quod ergo Hieronymus ait: Cæteri cum sint liberi arbitrii possunt flecti in ergo Hieronymus ait: Cæteri cum sint liberi arbitrii possunt flecti in utramque partem: accipi oportet secundum statum in quo creata sunt. utramque partem: accipi oportet secundum statum in quo creata sunt. Talis enim et homo et Angelus creatus est, qui ad utrumque flecti poterat: Talis enim et homo et Angelus creatus est, qui ad utrumque flecti poterat: sed postea boni Angeli ita per gratiam sunt confirmati, ut peccare non sed postea boni Angeli ita per gratiam sunt confirmati, ut peccare non possint et mali ita in vitio obdurati, ut bene vivere nequeant. Similiter possint et mali ita in vitio obdurati, ut bene vivere nequeant. Similiter etiam illud Isidori intelligendum est: Angeli mutabiles sunt natura, im- etiam illud Isidori intelligendum est: Angeli mutabiles sunt natura, im- mutabiles sunt gratia: quia ex natura in primordio suæ conditionis mutari mutabiles sunt gratia: quia ex natura in primordio suæ conditionis mutari potuerunt ad bonum, sive ad malum: sed post per gratiam ita bono ad- potuerunt ad bonum, sive ad malum: sed post per gratiam ita bono ad- dicti sunt, ut inde mutari nequeant. Ad hoc enim repugnat gratia, non na- dicti sunt, ut inde mutari nequeant. Ad hoc enim repugnat gratia, non na- tura 2. tura 2.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Supra dictum est, quod Angeli qui « Supra dictum est, quod Angeli qui perstiterunt, per gratiam, etc. » perstiterunt, per gratiam, etc. »

Hic incipit Magister agere de operibus Hic incipit Magister agere de operibus conversorum, et aversorum. conversorum, et aversorum.

Et habet duas partes : sunt igitur Et habet duas partes : sunt igitur quædam opera Angelorum quæ operan- quædam opera Angelorum quæ operan- tur non assumpto corpore, et de his est tur non assumpto corpore, et de his est prima pars quædam autem alia quæ prima pars quædam autem alia quæ

1 Edit. J. Alleaume, cætera. 1 Edit. J. Alleaume, cætera.

operantur assumpto corpore, et de his operantur assumpto corpore, et de his est secunda pars, quæ incipit in sequenti est secunda pars, quæ incipit in sequenti distinctione, ibi, A, « Solet etiam in quæ- distinctione, ibi, A, « Solet etiam in quæ- stione, etc. » stione, etc. »

Hæc distinctio dividitur in partes duas: Hæc distinctio dividitur in partes duas: in quarum prima Magister agit de confir- in quarum prima Magister agit de confir- matione liberi arbitrii in bonis, et obsti- matione liberi arbitrii in bonis, et obsti- natione in malis eo quod liberum arbi- natione in malis eo quod liberum arbi- trium est causa operum. In secunda trium est causa operum. In secunda autem agit specialiter de operibus quæ autem agit specialiter de operibus quæ faciunt tam boni quam mali Angeli, faciunt tam boni quam mali Angeli, transmutando res, ibi, E, « Et licet mali transmutando res, ibi, E, « Et licet mali Angeli, etc. » Angeli, etc. »

2 S. ISIDORUS, Lib. I de Summo bono, cap. 2 S. ISIDORUS, Lib. I de Summo bono, cap.

12. 12.

contra. contra.

IN II SENTENT. DIST. VII, D, ART. 1 ET 2. IN II SENTENT. DIST. VII, D, ART. 1 ET 2.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum idem liberum arbitrium quod Utrum idem liberum arbitrium quod fuit in bonis et malis Angelis ante fuit in bonis et malis Angelis ante confirmationem, sit in eisdem post confirmationem, sit in eisdem post confirmationem ? confirmationem ?

Incidit autem hic triplex quæstio, sci- Incidit autem hic triplex quæstio, sci- licet, Utrum idem liberum arbitrium quod licet, Utrum idem liberum arbitrium quod fuit in bonis et malis ante confirma- fuit in bonis et malis ante confirma- tionem, sit in eisdem post confirmatio- tionem, sit in eisdem post confirmatio-

nem ? nem ?

Secundo, Utrum liberius sit in confir- Secundo, Utrum liberius sit in confir- matis, aut non confirmatis bonis ? matis, aut non confirmatis bonis ?

Tertio, Utrum liberius sit in bonis Tertio, Utrum liberius sit in bonis quam in malis, vel e converso ? quam in malis, vel e converso ?

Aliæ enim omnes quæstiones quæ circa Aliæ enim omnes quæstiones quæ circa hoc quæri possent, in præcedentibus sunt hoc quæri possent, in præcedentibus sunt determinatæ. determinatæ.

AD PRIMUM Sic proceditur : AD PRIMUM Sic proceditur :

1. Immobile et mobile dividunt ens 1. Immobile et mobile dividunt ens simpliciter et non conveniunt eidem : simpliciter et non conveniunt eidem : ante confirmationem liberum arbitrium ante confirmationem liberum arbitrium est flexibile sive mobile a bono, et post est flexibile sive mobile a bono, et post est immobile ergo non est idem. est immobile ergo non est idem.

2. Præterea, Nihil idem susceptibile 2. Præterea, Nihil idem susceptibile est oppositarum differentiarum manens est oppositarum differentiarum manens ideo numero et specie: mobile et immo- ideo numero et specie: mobile et immo- bile sunt oppositæ differentiæ : ergo non bile sunt oppositæ differentiæ : ergo non sunt ejusdem liberi arbitrii manentis sunt ejusdem liberi arbitrii manentis idem specie et numero. idem specie et numero.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Immortalitas primi status, et im- 1. Immortalitas primi status, et im- mortalitas secundi status non differunt mortalitas secundi status non differunt per substantiam potentiæ, licet differant per substantiam potentiæ, licet differant per habitus susceptos: sicut autem po- per habitus susceptos: sicut autem po- tentia se habet ad immortalitatem pri- tentia se habet ad immortalitatem pri- mam et secundam, ita liberum arbitrium mam et secundam, ita liberum arbitrium se habet ad libertatem istam et illam : se habet ad libertatem istam et illam : ergo est idem in substantia liberum ar- ergo est idem in substantia liberum ar- bitrium. bitrium.

2. Item, Libertas a coactione et liber- 2. Item, Libertas a coactione et liber- tas a miseria non differunt per subje- tas a miseria non differunt per subje-

143 143

ctum sed ante confirmationem fuit in ctum sed ante confirmationem fuit in eis libertas a coactione, sed post libertas eis libertas a coactione, sed post libertas a miseria ergo ista non differunt per a miseria ergo ista non differunt per substantiam potentiæ, ut videtur. substantiam potentiæ, ut videtur.

SOLUTIO. Dicendum, quod una est po- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod una est po- Solutio. tentia et eadem, ut probatum est in ulti- tentia et eadem, ut probatum est in ulti- mis omnibus. mis omnibus.

DICENDUM autem ad primum, quod DICENDUM autem ad primum, quod mobile et immobile quando referuntur ad mobile et immobile quando referuntur ad eadem principia, tunc dividunt ens: sed eadem principia, tunc dividunt ens: sed non, quando referuntur ad diversa: un- non, quando referuntur ad diversa: un- de mobile per naturam potest esse idem de mobile per naturam potest esse idem cum immobili per gratiam et gloriam. cum immobili per gratiam et gloriam.

AD ALIUD dicendum, quod non sunt AD ALIUD dicendum, quod non sunt oppositæ differentiæ : quia non egre- oppositæ differentiæ : quia non egre- diuntur ab uno per eamdem divisionem : diuntur ab uno per eamdem divisionem : quia immutabilitas est ex libertate gra- quia immutabilitas est ex libertate gra- tiæ et gloriæ, mobilitas autem ex liberta- tiæ et gloriæ, mobilitas autem ex liberta- te naturæ solius: et ista non reducuntur te naturæ solius: et ista non reducuntur ad divisionem unam. ad divisionem unam.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum liberum arbitrium liberius sit in Utrum liberum arbitrium liberius sit in non confirmatis, sicut in nobis, quam non confirmatis, sicut in nobis, quam in confirmatis, puta bonis Angelis ? in confirmatis, puta bonis Angelis ?

Secundo quæritur, Utrum liberius sit Secundo quæritur, Utrum liberius sit in non confirmatis, quam confirma- in non confirmatis, quam confirma- tis? tis?

Videtur autem quod sic: Videtur autem quod sic:

1. Quanto enim potentia in plura 1. Quanto enim potentia in plura potest, tanto videtur esse liberior: in potest, tanto videtur esse liberior: in plura autem potest esse potentia quæ plura autem potest esse potentia quæ potest in bonum et in malum, quam illa potest in bonum et in malum, quam illa quæ potest in bonum tantum : ergo vi- quæ potest in bonum tantum : ergo vi- detur illa esse liberior: et hæc est in detur illa esse liberior: et hæc est in nobis ergo in nobis liberum arbitrium nobis ergo in nobis liberum arbitrium est liberius, quam in Angelis confir- est liberius, quam in Angelis confir- matis. matis.

2. Item, Quanto potentia in actu suo 2. Item, Quanto potentia in actu suo vel opere magis recedit a modo potentiæ vel opere magis recedit a modo potentiæ naturali, tanto videtur esse liberior: sed naturali, tanto videtur esse liberior: sed potentia quæ potest facere bonum et non potentia quæ potest facere bonum et non

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

144 144

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

facere bonum et contrarium, magis re- facere bonum et contrarium, magis re- cedit quam illa quæ potest facere bonum cedit quam illa quæ potest facere bonum tantum et non contrarium bono: igitur tantum et non contrarium bono: igitur cum nostrum sit tale, et confirmatorum cum nostrum sit tale, et confirmatorum Angelorum sit tantum ad bonum, vide- Angelorum sit tantum ad bonum, vide- tur in nobis esse liberius quam in aliis tur in nobis esse liberius quam in aliis confirmatis. confirmatis.

SED CONTRA hoc est: quia SED CONTRA hoc est: quia

1. Quanto potentia paucioribus indiget 1. Quanto potentia paucioribus indiget ad expeditionem actus, tanto liberior ad expeditionem actus, tanto liberior est Angeli autem non indigent ætate, est Angeli autem non indigent ætate, inquisitione, et experimento, et arte, et inquisitione, et experimento, et arte, et doctrina ut eligant bonum : nos autem doctrina ut eligant bonum : nos autem omnibus his indigemus: ergo, etc. omnibus his indigemus: ergo, etc.

2. Item, Obligatio ad materiam tollit 2. Item, Obligatio ad materiam tollit libertatem ergo quanto magis potentia libertatem ergo quanto magis potentia separatur a materia, tanto magis est separatur a materia, tanto magis est libera sed plus separatur quæ non uni- libera sed plus separatur quæ non uni- tur corpori, quam illa quæ unitur : ergo tur corpori, quam illa quæ unitur : ergo magis est libera: Angeli autem liberum magis est libera: Angeli autem liberum arbitrium non unitur corpori : ergo, arbitrium non unitur corpori : ergo,

etc. etc.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum est, quod SOLUTIO. Ad hoc dicendum est, quod liberum arbitrium confirmatorum Ange- liberum arbitrium confirmatorum Ange- lorum liberius est quam nostrum: est lorum liberius est quam nostrum: est enim completum in libertate liberum ar- enim completum in libertate liberum ar- bitrium quod nec ex natura nec ex habitu bitrium quod nec ex natura nec ex habitu confirmationis servire potest : liberius confirmationis servire potest : liberius autem potest hoc, quod potest quædam autem potest hoc, quod potest quædam per naturam et habitum, sed cadens a per naturam et habitum, sed cadens a bono, redire potest et infimam habet bono, redire potest et infimam habet libertatem, quod non potest in bonum libertatem, quod non potest in bonum nisi per naturam, et per habitum con- nisi per naturam, et per habitum con- junctum in malo. junctum in malo.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod plu- AD PRIMUM ergo dicendum, quod plu- ralitas eorum in quæ potest, non est li- ralitas eorum in quæ potest, non est li- bertatis, nisi illa pertineat ad posse et bertatis, nisi illa pertineat ad posse et libertatem, et non ad impotentiam et libertatem, et non ad impotentiam et servitutem non enim dicitur potentior servitutem non enim dicitur potentior vel liberior, qui potest vincere unum vel liberior, qui potest vincere unum et potest vinci ab alio, quam qui potest et potest vinci ab alio, quam qui potest vincere tantum : quia vinci est non pos- vincere tantum : quia vinci est non pos- se. Ita etiam vinci posse a peccato extre- se. Ita etiam vinci posse a peccato extre- ma impotentia et servitus est et idem ma impotentia et servitus est et idem est posse facere malum, et posse vinci a est posse facere malum, et posse vinci a malo, licet modo significandi differant. malo, licet modo significandi differant.

1 Eccli. xxx1, 10. 1 Eccli. xxx1, 10.

Ad aliud dicendum, quod per posse Ad aliud dicendum, quod per posse facere malum magis liberum arbitrium facere malum magis liberum arbitrium obligatur materiæ et materialibus, quam obligatur materiæ et materialibus, quam recedat ab eis : eo quod omne malum recedat ab eis : eo quod omne malum provenit ex aversione ab incommutabili provenit ex aversione ab incommutabili bono, et conversione ad bonum commu- bono, et conversione ad bonum commu- tabile et ideo illud non dicit dissimili tabile et ideo illud non dicit dissimili tudinem ad potentiam materiæ non obli tudinem ad potentiam materiæ non obli gatam, sed potius accessum ponit ad gatam, sed potius accessum ponit ad illam. illam.

: :

Et si objicitur de hoc quod dicitur, Et si objicitur de hoc quod dicitur, Qui potuit transgredi, etc. 1: hoc solu- Qui potuit transgredi, etc. 1: hoc solu- tum quæratur in libro III Sententiarum, tum quæratur in libro III Sententiarum, ubi disputatur de libero arbitrio Christi. ubi disputatur de libero arbitrio Christi.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An liberum arbitrium liberius sit in An liberum arbitrium liberius sit in bonis Angelis, quam in malis ? bonis Angelis, quam in malis ?

Tertio quæritur, Utrum liberius sit in Tertio quæritur, Utrum liberius sit in bonis, quam in malis? bonis, quam in malis?

1. Et videtur, quod sic per Anselmum, 1. Et videtur, quod sic per Anselmum, qui dividit liberum arbitrium in acce qui dividit liberum arbitrium in acce ptum, et non acceptum et acceptum in ptum, et non acceptum et acceptum in habens rectitudinem, et non habens et habens rectitudinem, et non habens et habens rectitudinem, in habens eam habens rectitudinem, in habens eam amissibiliter, et non amissibiliter : simi- amissibiliter, et non amissibiliter : simi- liter carens ea, aut caret ea recuperabili- liter carens ea, aut caret ea recuperabili- ter, aut irrecuperabiliter. Et dicit liber- ter, aut irrecuperabiliter. Et dicit liber- rimum esse in habente non acceptum rimum esse in habente non acceptum habens rectitudinem amissibiliter, et post habens rectitudinem amissibiliter, et post hoc in habente acceptum carens rectitu- hoc in habente acceptum carens rectitu- dine sed recuperabiliter, infimo autem dine sed recuperabiliter, infimo autem gradu in habente acceptum carens recti gradu in habente acceptum carens recti tudine irrecuperabiliter. tudine irrecuperabiliter.

2. AD IDEM videtur etiam esse ratio: 2. AD IDEM videtur etiam esse ratio: quia tanto liberius videtur esse, quanto quia tanto liberius videtur esse, quanto minus servit: sed nullo modo servit in minus servit: sed nullo modo servit in confirmatis, in illis autem malis servit : confirmatis, in illis autem malis servit : quia omnis qui facit peccatum, servus quia omnis qui facit peccatum, servus est peccati ergo liberius est in bonis, est peccati ergo liberius est in bonis, quam in malis. quam in malis.

2 Joan. VIII, 2 Joan. VIII,

34. 34.

And contra. And contra.

olutio. olutio.

object object

et 2. et 2.

SED CONTRA : SED CONTRA :

IN II SENTENT. DIST. VII, E. IN II SENTENT. DIST. VII, E.

1. Est dictum Bernardi, qui dicit quod 1. Est dictum Bernardi, qui dicit quod libertas a coactione non magis est in Deo libertas a coactione non magis est in Deo quam in creatura, sed in Deo potentior: quam in creatura, sed in Deo potentior: et non magis in bonis quam in malis, et non magis in bonis quam in malis, sed in bonis ordinatior: ergo videtur, sed in bonis ordinatior: ergo videtur, quod æqualiter insit. quod æqualiter insit.

2. Item, Libertas a coactione dicit pri- 2. Item, Libertas a coactione dicit pri- vationem coactionis : privationes autem vationem coactionis : privationes autem non recipiunt magis et minus: non enim non recipiunt magis et minus: non enim unus est magis nudus quam alius, nec unus est magis nudus quam alius, nec unus magis cæcus quam alius : ergo cum unus magis cæcus quam alius : ergo cum libertas fundetur in privatione, videtur libertas fundetur in privatione, videtur quod sit æqualis omnibus quibus conve- quod sit æqualis omnibus quibus conve-

nit. nit.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberius est SOLUTIO. Dicendum, quod liberius est secundum gradus quos ponit Anselmus. secundum gradus quos ponit Anselmus. AD ID autem quod objicitur per aucto- AD ID autem quod objicitur per aucto-

145 145

ritatem Bernardi, dicendum quod liber- ritatem Bernardi, dicendum quod liber- tas a coactione dicitur dupliciter, scilicet tas a coactione dicitur dupliciter, scilicet secundum privationem absolutam, et sic secundum privationem absolutam, et sic verum est quod dicit Bernardus : vel se- verum est quod dicit Bernardus : vel se- cundum id in quo fundatur privatio. Sic- cundum id in quo fundatur privatio. Sic- ut in naturis privatio est duobus modis : ut in naturis privatio est duobus modis : una autem fundatur in materia cui for- una autem fundatur in materia cui for- ma est absens, et alia quæ fundatur in ma est absens, et alia quæ fundatur in forma contraria: ita est hic: quia liber- forma contraria: ita est hic: quia liber- tas fundatur in forma quæ non obligatur tas fundatur in forma quæ non obligatur materiæ et in hoc contrariatur formæ materiæ et in hoc contrariatur formæ naturali unde quoad hanc formam rela- naturali unde quoad hanc formam rela- tam ad opera contingit esse liberius et tam ad opera contingit esse liberius et minus liberum, secundum quod magis et minus liberum, secundum quod magis et minus est illa nobilis, vel expedita plus minus est illa nobilis, vel expedita plus vel minus ad actum. vel minus ad actum.

per per

Et Et quens. quens.

hoc etiam patet solutio ad se- hoc etiam patet solutio ad se-

E. Quod Angeli mali vivacem sensum non perdiderunt, et quibus modis sciant ? E. Quod Angeli mali vivacem sensum non perdiderunt, et quibus modis sciant ?

Et licet mali Angeli ita per malitiam sint obdurati, vivaci tamen sensu Et licet mali Angeli ita per malitiam sint obdurati, vivaci tamen sensu non sunt penitus privati. Nam ut tradit Isidorus, triplici acumine scientiæ non sunt penitus privati. Nam ut tradit Isidorus, triplici acumine scientiæ vigent dæmones, scilicet subtilitate naturæ, experientia temporum, reve- vigent dæmones, scilicet subtilitate naturæ, experientia temporum, reve- latione supernorum spirituum *. De hoc etiam Augustinus ait: Spiritus latione supernorum spirituum *. De hoc etiam Augustinus ait: Spiritus mali quædam vera de temporalibus rebus noscere permittuntur, partim mali quædam vera de temporalibus rebus noscere permittuntur, partim subtilitate sensus, partim experientia temporum callidiores, propter tam subtilitate sensus, partim experientia temporum callidiores, propter tam magnam longitudinem vitæ : partim sanctis Angelis, quod ipsi ab omni- magnam longitudinem vitæ : partim sanctis Angelis, quod ipsi ab omni- potenti Deo discunt, jussu ejus sibi revelantibus. Aliquando idem nefandi potenti Deo discunt, jussu ejus sibi revelantibus. Aliquando idem nefandi spiritus et quæ facturi sunt velut divinandc prædicunt 2. spiritus et quæ facturi sunt velut divinandc prædicunt 2.

1 S. ISIDORUS, Lib. I de Summo bono, cap. 1. 1 S. ISIDORUS, Lib. I de Summo bono, cap. 1.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 17. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genesim ad litteram, cap. 17.

XXVII XXVII

10 10

146 146

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum dæmones triplicem habeant scien- Utrum dæmones triplicem habeant scien- tiam : tiam : unam ex naturæ subtilitate, unam ex naturæ subtilitate, secundam ex temporum diversitate, secundam ex temporum diversitate,

tertiam ex revelatione? tertiam ex revelatione?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Et licet mali Angeli per malitiam, « Et licet mali Angeli per malitiam,

etc. » etc. »

Quæritur enim de ista triplici scientia Quæritur enim de ista triplici scientia dæmonum quam habent. Videtur autem dæmonum quam habent. Videtur autem quod nullam : quod nullam :

1. Liberum enim arbitriúm læsum est 1. Liberum enim arbitriúm læsum est per peccatum : ergo et ratio, et volun- per peccatum : ergo et ratio, et volun- tas igitur sicut voluntas confirmata est tas igitur sicut voluntas confirmata est in malo, ita ratio debet esse confirmata in malo, ita ratio debet esse confirmata in falso et cum nihil nisi verum cog- in falso et cum nihil nisi verum cog- noscatur, videtur periisse scientia dæmo- noscatur, videtur periisse scientia dæmo-

num. num.

2. Item, Angeli mali dicuntur tene- 2. Item, Angeli mali dicuntur tene- bra tenebra autem magis opponitur bra tenebra autem magis opponitur luci intellectus, quam charitati affectus, luci intellectus, quam charitati affectus, quia tenebra est lucis privatio : ergo quia tenebra est lucis privatio : ergo videtur, quod lumine rationis dæmones videtur, quod lumine rationis dæmones sunt privati. sunt privati.

est, est,

3. Item, Nulla mala voluntas 3. Item, Nulla mala voluntas quam non præcedit mala electio: nec quam non præcedit mala electio: nec mala electio est, quam non præcedit ma- mala electio est, quam non præcedit ma- lum judicium: nec. malum judicium, lum judicium: nec. malum judicium, quod non præcedat mala cognitio et er- quod non præcedat mala cognitio et er- ror ergo a primo non est mala volun- ror ergo a primo non est mala volun- tas, quam non præcedit mala cognitio tas, quam non præcedit mala cognitio et error cum igitur dæmones universa- et error cum igitur dæmones universa- liter corrupti sunt voluntate, universali- liter corrupti sunt voluntate, universali- ter corrupti erunt in cognitione veri. ter corrupti erunt in cognitione veri.

4. Item, Bonum est diffusivum esse, 4. Item, Bonum est diffusivum esse, et non verum : ergo bonum inseparabi- et non verum : ergo bonum inseparabi- lius adhæret rebus creatis diffusis boni- lius adhæret rebus creatis diffusis boni- tate Dei, quam verum : ergo si dæmones tate Dei, quam verum : ergo si dæmones universaliter corrupti sunt ad bonum, universaliter corrupti sunt ad bonum, erunt etiam universaliter corrupti ad erunt etiam universaliter corrupti ad verum hæc autem corruptio non est verum hæc autem corruptio non est nisi per ablationem cognitionis : ergo nisi per ablationem cognitionis : ergo

videtur, quod omnem cognitionem ami- videtur, quod omnem cognitionem ami- serunt. serunt.

5. Item, Dionysius: « Malum dæmo- 5. Item, Dionysius: « Malum dæmo- nis est contra deiformem intellectum nis est contra deiformem intellectum esse » ergo malum suum impedit dei- esse » ergo malum suum impedit dei- formem intellectum: sed ille est formem intellectum: sed ille est cog- cog- noscere per species innatas, ut prius noscere per species innatas, ut prius dictum est in quæstione de cognitione dictum est in quæstione de cognitione Angelorum : ergo videtur, quod dæmo- Angelorum : ergo videtur, quod dæmo- nes per species hujusmodi non cogno- nes per species hujusmodi non cogno- scant: nec etiam cognoscunt per sensum, scant: nec etiam cognoscunt per sensum, quia non habent sensum: ergo nullam quia non habent sensum: ergo nullam habent cognitionem. habent cognitionem.

6. Item, Dionysius, ibidem: « Malum 6. Item, Dionysius, ibidem: « Malum dæmonis est furor irrationalis, amens dæmonis est furor irrationalis, amens vel demens concupiscentia, et phantasia vel demens concupiscentia, et phantasia proterva: » phantasia est virtus acci- proterva: » phantasia est virtus acci- piens phantasma a motu sensus factum : piens phantasma a motu sensus factum : ergo videtur, quod nulla cognitio intel- ergo videtur, quod nulla cognitio intel- lectualis sit in dæmone. lectualis sit in dæmone.

ITEM, Quare dicitur phantasia proterva, ITEM, Quare dicitur phantasia proterva, et furor irrationalis, et amens concupi- et furor irrationalis, et amens concupi- scentia? scentia?

ULTERIUS quæritur de illa cognitione ULTERIUS quæritur de illa cognitione quæ est per longitudinem experimenti. quæ est per longitudinem experimenti. Experimentum enim est cognitio sensi- Experimentum enim est cognitio sensi- bilium et hanc non habet dæmon, cum bilium et hanc non habet dæmon, cum non utatur sensu. non utatur sensu.

7. Item Revelatio a supernis spiritibus 7. Item Revelatio a supernis spiritibus non fit nisi per illuminationem: dæmo- non fit nisi per illuminationem: dæmo- nes autem non illuminantur, cum perpe- nes autem non illuminantur, cum perpe- tuis tenebris sunt addicti: ergo videtur, tuis tenebris sunt addicti: ergo videtur, quod nulla istarum cognitionum sit con- quod nulla istarum cognitionum sit con- veniens dæmoni. veniens dæmoni.

SOLUTIO. Dicendum, quod optime di- SOLUTIO. Dicendum, quod optime di- cit hic Augustinus, et Isidorus accipiens cit hic Augustinus, et Isidorus accipiens ab Augustino, quod triplicem cognitio- ab Augustino, quod triplicem cognitio- nem habent dæmones: aut enim cogni- nem habent dæmones: aut enim cogni- tio est naturalis, et illa est per species tio est naturalis, et illa est per species acceptas in creatione, de quibus supra acceptas in creatione, de quibus supra habitum est, quod in illis non differunt habitum est, quod in illis non differunt dæmones: aut per cognitionem acquisi- dæmones: aut per cognitionem acquisi- tam et hoc duobus modis tam et hoc duobus modis aut de his aut de his quæ sunt supra rationem, et de his non quæ sunt supra rationem, et de his non certificat nisi revelatio: aut de his quæ certificat nisi revelatio: aut de his quæ

a 1. a 1.

2. 2.

1 3. 1 3.

4. 4.

IN II SENTENT. DIST. VII, E, ART. 4. IN II SENTENT. DIST. VII, E, ART. 4.

sunt contingentia de futuro, de quibus sunt contingentia de futuro, de quibus præcedit signum in natura, ut in motu præcedit signum in natura, ut in motu coeli, vel dispositione elementorum, vel coeli, vel dispositione elementorum, vel dispositione corporum animatorum: et dispositione corporum animatorum: et de his est per experimentum, et conje- de his est per experimentum, et conje- cturam. cturam.

AD PRIMAM ergo objectionem dicen- AD PRIMAM ergo objectionem dicen- dum, quod ratio non ita complectitur dum, quod ratio non ita complectitur bonum sicut voluntas: et ideo corruptio bonum sicut voluntas: et ideo corruptio per malum principaliter corrumpit vo- per malum principaliter corrumpit vo- luntatem, et non rationem nisi secun- luntatem, et non rationem nisi secun- dum quod est considerativa simpliciter dum quod est considerativa simpliciter veri et boni et hoc est scire quod nihil veri et boni et hoc est scire quod nihil vel parum facit ad virtutem velle au- vel parum facit ad virtutem velle au- tem, et operari multum facit. tem, et operari multum facit.

Vel dicatur planius, quod est ratio. Vel dicatur planius, quod est ratio. speculativa, et ratio practica: ratio spe- speculativa, et ratio practica: ratio spe- culativa in Angelo non est corrupta, et culativa in Angelo non est corrupta, et hæc non est pars liberi arbitrii, sed pra- hæc non est pars liberi arbitrii, sed pra- ctica est corrupta, secundum quod eligit ctica est corrupta, secundum quod eligit sibi, et hæc est pars liberi arbitrii. Unde sibi, et hæc est pars liberi arbitrii. Unde dicit Dionysius : « Data illis naturalia, dicit Dionysius : « Data illis naturalia, nequaquam ea mutata esse dicimus: sed nequaquam ea mutata esse dicimus: sed sunt integra, et splendidissima. »> sunt integra, et splendidissima. »>

AD ALIUD dicendum, quod dæmon est AD ALIUD dicendum, quod dæmon est tenebra perfecta in luce quæ inducit ca- tenebra perfecta in luce quæ inducit ca- lorem, et hujusmodi est cognitio appro- lorem, et hujusmodi est cognitio appro- bans bonum: sed in luce vana, quæ lux bans bonum: sed in luce vana, quæ lux est sine fructu, non sunt tenebræ, imo est sine fructu, non sunt tenebræ, imo splendent, ut dicit Dionysius. splendent, ut dicit Dionysius.

AD ALIUD dicendum, quod nulla vo- AD ALIUD dicendum, quod nulla vo- luntas est quam non præcedat mala luntas est quam non præcedat mala electio sibi, id est, eidem qui vult ma- electio sibi, id est, eidem qui vult ma- lum lum

quia nisi electio determinet, ipse quia nisi electio determinet, ipse non volet. Sed non oportet quod non non volet. Sed non oportet quod non habeat scientiam eligendi bonum : quia habeat scientiam eligendi bonum : quia multi optimam habent scientiam eligen- multi optimam habent scientiam eligen- dorum, et e contrario agunt, ut dicit dorum, et e contrario agunt, ut dicit Philosophus. Philosophus.

AD ALIUD dicendum, quod illud bo- AD ALIUD dicendum, quod illud bo- num quod concreatum est creaturæ, quia num quod concreatum est creaturæ, quia est a bono, est bonum secundum quid, est a bono, est bonum secundum quid, et non bonum gratiæ et hoc non in to- et non bonum gratiæ et hoc non in to- to amisit dæmon: sed illud non conve- to amisit dæmon: sed illud non conve- nit sibi, nisi in quantum est, et non sim- nit sibi, nisi in quantum est, et non sim- pliciter. Sed verum quod convertitur pliciter. Sed verum quod convertitur cum ente, est in eo in quantum est : cum ente, est in eo in quantum est :

1 R. ozívw. 1 R. ozívw.

147 147

sed hoc non est verum, quod est finis sed hoc non est verum, quod est finis intellectus speculativi. Et ideo objectio intellectus speculativi. Et ideo objectio tota vadit per æquivocationem: quia tota vadit per æquivocationem: quia nos loquimur de corruptione boni gratiæ nos loquimur de corruptione boni gratiæ et boni naturalis ordinati ad gratiam, et et boni naturalis ordinati ad gratiam, et non boni quod cum ente convertitur: et non boni quod cum ente convertitur: et loquimur de vero quod est finis intelle- loquimur de vero quod est finis intelle- ctus speculativi, et non de illo quod con- ctus speculativi, et non de illo quod con- vertitur cum ente. vertitur cum ente.

: :

AD ALIUD dicendum, quod intellectus: AD ALIUD dicendum, quod intellectus: potest dici deiformis tripliciter, scilicet potest dici deiformis tripliciter, scilicet ab intelligibili, et ab imitatione gratiæ, ab intelligibili, et ab imitatione gratiæ, et a similitudine actus ab intelligibili, et a similitudine actus ab intelligibili, ut quando est de Deo, et sicut contem- ut quando est de Deo, et sicut contem- plativus homo potest habere intellectum. plativus homo potest habere intellectum. deiformem ab imitatione gratiæ, et sic deiformem ab imitatione gratiæ, et sic Sancti habent intellectum deiformem a Sancti habent intellectum deiformem a similitudine actus habere intellectum similitudine actus habere intellectum deiformem, est intelligendo non indigere. deiformem, est intelligendo non indigere. collatione et inquisitione, sed statim om- collatione et inquisitione, sed statim om- nia videre quorum potest haberi scientia nia videre quorum potest haberi scientia per rationem et hoc ultimo modo ha- per rationem et hoc ultimo modo ha- bent Angeli intellectum deiformem, et bent Angeli intellectum deiformem, et tanto plus, quia habent apud se, non tanto plus, quia habent apud se, non accipientes a rebus intellectum suum : et accipientes a rebus intellectum suum : et hoc ultimo modo malum dæmonis est hoc ultimo modo malum dæmonis est esse contra intellectum deiformem, id esse contra intellectum deiformem, id est, contra jus intellectus deiformis : est, contra jus intellectus deiformis : quia facit contra judicium talis intelle- quia facit contra judicium talis intelle- ctus et anima peccans contra judicium ctus et anima peccans contra judicium talis intellectus, est anima peccans con- talis intellectus, est anima peccans con- tra judicium bene dispositæ rationis. tra judicium bene dispositæ rationis.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Commentator super lib. de Anima, Commentator super lib. de Anima, phantasia apud Græcos dicitur æqui- phantasia apud Græcos dicitur æqui- voce, a pavrátw¹, quod est appareo, et voce, a pavrátw¹, quod est appareo, et sic ponitur quandoque pro intellectu sic ponitur quandoque pro intellectu possibili: et a phantasmate, et sic est possibili: et a phantasmate, et sic est pars sensibilis animæ. Et primo modo pars sensibilis animæ. Et primo modo est in Angelo malo, secundo modo non. est in Angelo malo, secundo modo non.

Si autem quæritur, quare dicitur Si autem quæritur, quare dicitur phantasia proterva ? Dico, quod intel- phantasia proterva ? Dico, quod intel- lectus dæmonis phantasticus, id est, ap- lectus dæmonis phantasticus, id est, ap- paritivus ex signis obscuris dicitur: eo paritivus ex signis obscuris dicitur: eo quod non contiguatur irradiationi lumi- quod non contiguatur irradiationi lumi- nis primi. Proterviens autem dicitur: nis primi. Proterviens autem dicitur:

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Adquæst.l. Adquæst.l.

Adquæst. 2. Adquæst. 2.

Ad 7. Ad 7.

148 148

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quia scienter oppugnat verum, præcipue quia scienter oppugnat verum, præcipue quod est verum secundum pietatem. Ille quod est verum secundum pietatem. Ille enim proprie dicitur protervus, qui im- enim proprie dicitur protervus, qui im- pedit processum verum quem scit esse pedit processum verum quem scit esse verum ignorans autem, qui disponitur verum ignorans autem, qui disponitur contrariis principiorum : sed nesciens, contrariis principiorum : sed nesciens, a quo universaliter privata est scientia. a quo universaliter privata est scientia. Furor irrationalis dicitur: quia furor Furor irrationalis dicitur: quia furor per se irascibilis est, et furor fervens per se irascibilis est, et furor fervens ira et hoc non debet esse secundum ira et hoc non debet esse secundum ordinem rationis, nisi contra nocivum ordinem rationis, nisi contra nocivum boni et honesti. Sed dæmon non irasci- boni et honesti. Sed dæmon non irasci- tur nisi bono et honesto, cui numquam tur nisi bono et honesto, cui numquam irascendum est et ideo dicitur furor ir- irascendum est et ideo dicitur furor ir- rationalis. Amens autem concupiscentia rationalis. Amens autem concupiscentia est concupiscentia sine mente : quia mens est concupiscentia sine mente : quia mens ordinat concupiscentiam respectu boni et ordinat concupiscentiam respectu boni et delectabilis sed mali ut malum non est delectabilis sed mali ut malum non est concupiscentia per se: et ideo quia pla- concupiscentia per se: et ideo quia pla- cet dæmoni malum per se, ideo dicitur cet dæmoni malum per se, ideo dicitur concupiscentia amens. concupiscentia amens.

AD ALIUD dicendum, quod experimen- AD ALIUD dicendum, quod experimen- tum accipit a signis naturalibus, et præ- tum accipit a signis naturalibus, et præ- cipue quando vult decipere, sicut in mo- cipue quando vult decipere, sicut in mo- tu stellarum quædam prænosticantur tu stellarum quædam prænosticantur futura, et in signis nubium : et illa præ- futura, et in signis nubium : et illa præ- dicit ad decipiendum ad hoc quod creda- dicit ad decipiendum ad hoc quod creda- tur sibi etiam in falsis. Quandoque etiam tur sibi etiam in falsis. Quandoque etiam cognoscit mentem hominis in signis ex- cognoscit mentem hominis in signis ex- terioribus, vel interioribus interioribus, terioribus, vel interioribus interioribus, ut sunt concursus spirituum et sangui- ut sunt concursus spirituum et sangui- nis exterioribus, ut rubor, vel pallor, nis exterioribus, ut rubor, vel pallor, et hujusmodi et hoc non accipiendo ali- et hujusmodi et hoc non accipiendo ali- quid a rebus, sed potius, ut supra dixi- quid a rebus, sed potius, ut supra dixi- mus, per formas quas habent apud se, mus, per formas quas habent apud se, quæ determinantur ad hujusmodi figu- quæ determinantur ad hujusmodi figu- ram vel signa. ram vel signa.

AD ALIUD dicendum, quod illam reve- AD ALIUD dicendum, quod illam reve- lationem non concomitatur illuminatio: lationem non concomitatur illuminatio: quia fiunt per simplicem elocutionem, quia fiunt per simplicem elocutionem, quam quilibet potest habere cum quoli- quam quilibet potest habere cum quoli- bet, malus cum bono, et e converso: et bet, malus cum bono, et e converso: et inferior cum superiore, et e converso. inferior cum superiore, et e converso.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum dæmones possunt futura prædi- Utrum dæmones possunt futura prædi- cere? Et, Quæ sit differentia inter cere? Et, Quæ sit differentia inter dæmones futura prædicentes, et Pro- dæmones futura prædicentes, et Pro- phetas ? et, Per quem modum dæmon phetas ? et, Per quem modum dæmon inspirat suos prophetas ? inspirat suos prophetas ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, E, in fine : « Aliquando iidem ne- ibi, E, in fine : « Aliquando iidem ne- fandi spiritus, etc. » fandi spiritus, etc. »