446 446

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Utrum sint plures veritates, quam dictæ Utrum sint plures veritates, quam dictæ sint ab Anselmo? Potest dici, quod om- sint ab Anselmo? Potest dici, quod om- nes reduci possunt in illas. quia veritas nes reduci possunt in illas. quia veritas quæ est in virtute, reducitur ad verita- quæ est in virtute, reducitur ad verita- tem actionis, secundum quod dicit Philo- tem actionis, secundum quod dicit Philo- sophus, quod circa verum quod est in di- sophus, quod circa verum quod est in di- ctis et factis medium quidem est virtus : ctis et factis medium quidem est virtus : factio autem quæ est ad majus, superbia: factio autem quæ est ad majus, superbia: et qui habet eam, superbus vocatur : et qui habet eam, superbus vocatur : quæ autem ad minus, ironia vel irrisio: quæ autem ad minus, ironia vel irrisio: et secundum quod dicimus veritatem hu- et secundum quod dicimus veritatem hu- manæ naturæ esse, quæ est naturæ ho- manæ naturæ esse, quæ est naturæ ho- minis, sive sit in via, sive in patria post minis, sive sit in via, sive in patria post resurrectionem illa etiam reducitur ad resurrectionem illa etiam reducitur ad veritatem rei ex sua natura et forma. veritatem rei ex sua natura et forma.

Et nota, quod licet dicat Augustinus in Et nota, quod licet dicat Augustinus in libro de Vera religione, quod falsum est libro de Vera religione, quod falsum est quod imitatur aliquid, et non perficit il- quod imitatur aliquid, et non perficit il- lud tamen non proprie dicitur falsum lud tamen non proprie dicitur falsum nisi in oppositione ad veritatem signi. nisi in oppositione ad veritatem signi. Opponitur enim vero multipliciter dicto Opponitur enim vero multipliciter dicto falsum, vanum, et permixtum, et insta- falsum, vanum, et permixtum, et insta- bile, et indebitum. Verbi gratia, vero in bile, et indebitum. Verbi gratia, vero in enuntiatione opponitur falsum secundum enuntiatione opponitur falsum secundum quod dicit Aristoteles quod falsum est quod dicit Aristoteles quod falsum est quod non componitur, vel impossibile quod non componitur, vel impossibile est componi, ut falsum contingens, et est componi, ut falsum contingens, et falsum impossibile: et secundum quod falsum impossibile: et secundum quod dicimus, quod imaginatio est falsa, vel dicimus, quod imaginatio est falsa, vel sensus communis, vel sermo diffinitivus, sensus communis, vel sermo diffinitivus, quando aliter significatur quam sit in re. quando aliter significatur quam sit in re. Vanum autem opponitur veritati quæ est Vanum autem opponitur veritati quæ est in dictis et factis pertinentibus ad vitam : in dictis et factis pertinentibus ad vitam : et sic dicimus, quod vanum est quod et sic dicimus, quod vanum est quod imitatur aliquid et non perficit et vo- imitatur aliquid et non perficit et vo- cat Augustinus falsum, sicut dicimus cat Augustinus falsum, sicut dicimus falsum nummum qui imitatur verum, et falsum nummum qui imitatur verum, et non complet, et hujusmodi. Permixtum non complet, et hujusmodi. Permixtum autem opponitur vero, quod est in specie autem opponitur vero, quod est in specie verum ut dicimus falsum aurum, quod verum ut dicimus falsum aurum, quod est permixtum alu metallo, licet non est permixtum alu metallo, licet non proprie dicatur falsum, sed permixtum. proprie dicatur falsum, sed permixtum. Instabile, sicut dicimus prius et posterius Instabile, sicut dicimus prius et posterius non esse veritatem temporis, sed ipsum non esse veritatem temporis, sed ipsum nunc, eo quod prius et posterius non nunc, eo quod prius et posterius non manent, nunc autem unum manet in manent, nunc autem unum manet in toto motu et hoc est quod dicit Augu- toto motu et hoc est quod dicit Augu- stinus, quod veritas fundatur in perma- stinus, quod veritas fundatur in perma- nenti. Et hoc modo minus vere dicimus nenti. Et hoc modo minus vere dicimus

entia successiva, quam permanentia et entia successiva, quam permanentia et inter illa successiva, illa minus entia ve- inter illa successiva, illa minus entia ve- re quæ secundum substantiam et esse re quæ secundum substantiam et esse destruuntur, ut motus et magis vere destruuntur, ut motus et magis vere illa quæ secundum esse quidem pereunt, illa quæ secundum esse quidem pereunt, manent autem in substantia, ut tempus. manent autem in substantia, ut tempus. Indebitum autem præcipue opponitur ve- Indebitum autem præcipue opponitur ve- ritati, secundum quod est quædam re- ritati, secundum quod est quædam re- ctitudo exemplata a prima veritate, ab ctitudo exemplata a prima veritate, ab ipsa enim non obliquatur, nisi id quod ipsa enim non obliquatur, nisi id quod non facit id quod debet facere ex prima non facit id quod debet facere ex prima

veritate. veritate.

ARTICULUS XIII. ARTICULUS XIII.

Utrum verum convertatur cum ente, uno, Utrum verum convertatur cum ente, uno, et bono? et, Utrum intellectus negati- et bono? et, Utrum intellectus negati- varum enuntiationum potest reduci ad varum enuntiationum potest reduci ad ens? ens?

Tertio, Quæritur de conversione veri Tertio, Quæritur de conversione veri cum ente, et uno, et bono. cum ente, et uno, et bono.

Videtur autem non converti : id enim Videtur autem non converti : id enim quod non est nisi in anima, non conver- quod non est nisi in anima, non conver- titur cum eo quod est in anima et extra : titur cum eo quod est in anima et extra : sed verum non est nisi in anima: ergo sed verum non est nisi in anima: ergo non convertitur cum ente, quod est in non convertitur cum ente, quod est in anima et extra animam. anima et extra animam.

PRIMA patet per rationem convertibi- PRIMA patet per rationem convertibi- lum. SECUNDA probatur per verbum Ari- lum. SECUNDA probatur per verbum Ari- stotelis in fine sexti primæ philosophiæ, stotelis in fine sexti primæ philosophiæ, ubi sic dicit. « Falsum enim et verum ubi sic dicit. « Falsum enim et verum non sunt in rebus sicut bonum et ma- non sunt in rebus sicut bonum et ma- lum: ut verum sit sicut bonum, et lum: ut verum sit sicut bonum, et falsum sit sicut malum: sed in cognitio- falsum sit sicut malum: sed in cognitio- ne. Sed nulla cognitio est de simplicibus, ne. Sed nulla cognitio est de simplicibus, et de eo quod est. » Et intendit, quod et de eo quod est. » Et intendit, quod bonum et malum sunt differentiæ entis bonum et malum sunt differentiæ entis simpliciter, et quod vere est in natura: simpliciter, et quod vere est in natura: verum autem et falsum non, sed causan- verum autem et falsum non, sed causan- tur a cognitione dividente et componente: tur a cognitione dividente et componente: et hoc patet si quis inspiciat expositio- et hoc patet si quis inspiciat expositio- nem commenti. nem commenti.

Item, Aliquatulum post illud: « Di- Item, Aliquatulum post illud: « Di- mittamus ergo nunc ens quod est quasi mittamus ergo nunc ens quod est quasi

Sed contra. Sed contra.

IN I SENTENT. DIST. IN I SENTENT. DIST.

per accidens, et quod est quasi verum : per accidens, et quod est quasi verum : causa enim unius eorum non habet dif- causa enim unius eorum non habet dif- finitionem, scilicet accidentis, et causa finitionem, scilicet accidentis, et causa alterius est cognitio et utrumque est in alterius est cognitio et utrumque est in genere diminuto generum entis, et non genere diminuto generum entis, et non sunt ex eis quæ significant esse entis: et sunt ex eis quæ significant esse entis: et ideo dimittantur. » Ergo probatum est, ideo dimittantur. » Ergo probatum est, quod veritas et verum non est nisi in quod veritas et verum non est nisi in anima, et quod ipsum est ens incom- anima, et quod ipsum est ens incom- pletum ergo non convertitur cum ente, pletum ergo non convertitur cum ente, ut videtur. ut videtur.

Item, In II primæ philosophiæ dicit, Item, In II primæ philosophiæ dicit, quod «< veritas est finis intelligentiæ spe- quod «< veritas est finis intelligentiæ spe- culative. » Et cum ibi non sit finis extra culative. » Et cum ibi non sit finis extra intelligentiam, erit intra intelligentiam intelligentiam, erit intra intelligentiam speculativam et sic sequitur idem quod speculativam et sic sequitur idem quod prius. prius.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. In Prædicamentis dicit Aristoteles: 1. In Prædicamentis dicit Aristoteles: In eo quod res est, vel non est, est ora- In eo quod res est, vel non est, est ora- tio vera vel falsa. Sed propter unumquod- tio vera vel falsa. Sed propter unumquod- que tale et illud magis. Si igitur oratio que tale et illud magis. Si igitur oratio est vera propter rem, erit res magis vera: est vera propter rem, erit res magis vera: ergo veritas erit per prius in re. ergo veritas erit per prius in re.

2. Item, Sicut se habet essentia ad ens, 2. Item, Sicut se habet essentia ad ens, ita se habet veritas ad verum: ergo per- ita se habet veritas ad verum: ergo per- mutatim sicut se habet verum ad ens, ita mutatim sicut se habet verum ad ens, ita essentia ad veritatem, et e converso: sed essentia ad veritatem, et e converso: sed omne ens est verum, quia dicit Augu- omne ens est verum, quia dicit Augu- stinus quod verum est id quod est : ergo stinus quod verum est id quod est : ergo omnis essentia est veritas: ergo essentia omnis essentia est veritas: ergo essentia et veritas sunt idem, ut videtur. et veritas sunt idem, ut videtur.

3. Item, In prima veritate tria super 3. Item, In prima veritate tria super unam substantiam creantem ponuntur, unam substantiam creantem ponuntur, scilicet unitas, veritas, bonitas : ergo vi- scilicet unitas, veritas, bonitas : ergo vi- detur, quod etiam in inferioribus fluen- detur, quod etiam in inferioribus fluen- tibus a prima causa, ista inveniantur tibus a prima causa, ista inveniantur fundata super quamlibet essentiam, sci- fundata super quamlibet essentiam, sci- licet unitas, veritas, bonitas: ergo vide- licet unitas, veritas, bonitas: ergo vide- tur, quod hæc quatuor convertantur, ens, tur, quod hæc quatuor convertantur, ens, unum, verum, bonum. unum, verum, bonum.

4. Præterea, Videtur quod ista etiam 4. Præterea, Videtur quod ista etiam omnino sunt idem aut enim omnino omnino sunt idem aut enim omnino sunt idem, aut non. Si idem sunt, tunc sunt idem, aut non. Si idem sunt, tunc habeo propositum. Si non: ergo diffe- habeo propositum. Si non: ergo diffe- runt. Sed nulla differunt, nisi quæ per runt. Sed nulla differunt, nisi quæ per differentias divisivas ab uno communis differentias divisivas ab uno communis exeunt : ergo ista necesse est habere ali- exeunt : ergo ista necesse est habere ali- quod commune in quo conveniant: hoc quod commune in quo conveniant: hoc

XLVI, N, ART. 13. XLVI, N, ART. 13.

447 447

autem commune prius erit et simplicius autem commune prius erit et simplicius istis, quod est impossibile, cum ente nihil istis, quod est impossibile, cum ente nihil sit prius, et præcipue essentia. Similiter sit prius, et præcipue essentia. Similiter ista quatuor ab omnibus dicuntur esse ista quatuor ab omnibus dicuntur esse prima simplicia, quæ super se conver- prima simplicia, quæ super se conver- tuntur ergo nihil est prius eis: relin- tuntur ergo nihil est prius eis: relin- quitur ergo, quod idem sunt penitus ista. quitur ergo, quod idem sunt penitus ista.

ULTERIUS, Quæritur hic de intellectu Quæstiunc. ULTERIUS, Quæritur hic de intellectu Quæstiunc. negativarum enuntiationum, qualiter re- negativarum enuntiationum, qualiter re- ducuntur ad ens? ducuntur ad ens?

Videtur enim aliqua negativa omnino Videtur enim aliqua negativa omnino nihil ponere, et tamen esse vera: ergo nihil ponere, et tamen esse vera: ergo verum non universaliter causatur ab ente, verum non universaliter causatur ab ente, nec convertitur cum ente. Verbi gratia, nec convertitur cum ente. Verbi gratia, si dicam sic, Cæsar non est homo: hæc si dicam sic, Cæsar non est homo: hæc enim (ut dicunt quidam) nihil ponit. Et enim (ut dicunt quidam) nihil ponit. Et si dubitatur de illa, pono istam, tragela- si dubitatur de illa, pono istam, tragela- phus non est fligax, vel chimæra non est phus non est fligax, vel chimæra non est hircocervus, quæ nec secundum extrema, hircocervus, quæ nec secundum extrema, nec secundum compositionem, videtur nec secundum compositionem, videtur supponere aliquod ens: ergo videtur, supponere aliquod ens: ergo videtur, quod nec hoc sit verum universaliter, quod nec hoc sit verum universaliter, quod verum cum ente convertitur. nec quod verum cum ente convertitur. nec hoc, quod sicut unumquodque se habet hoc, quod sicut unumquodque se habet ad esse, ita se habet ad verum: nec hoc, ad esse, ita se habet ad verum: nec hoc, quod in eo quod res est, vel non est, quod in eo quod res est, vel non est, oratio vera vel falsa est. oratio vera vel falsa est.

SOLUTIO Ad hoc sine præjudicio potest solutio. SOLUTIO Ad hoc sine præjudicio potest solutio. dici, quod ista quatuor convertuntur dici, quod ista quatuor convertuntur concretive sumpta, scilicet ens, unum, concretive sumpta, scilicet ens, unum, verum, bonum, in recto, scilicet quod verum, bonum, in recto, scilicet quod ens est bonum, et verum, et unum, et ens est bonum, et verum, et unum, et sic de omnibus. Si autem sumantur abs- sic de omnibus. Si autem sumantur abs- tractive, non credo quod secundum re- tractive, non credo quod secundum re- ctam prædicationem, nisi in Deo, in ctam prædicationem, nisi in Deo, in creaturis autem non quia non credo creaturis autem non quia non credo quod hæc sit vera, essentia est veritas, quod hæc sit vera, essentia est veritas, vel bonitas, vel unitas. Hæc autem est vel bonitas, vel unitas. Hæc autem est impropria, essentia est vera, et veritas impropria, essentia est vera, et veritas est ens, et bonitas vera: tamen hæc est est ens, et bonitas vera: tamen hæc est magis impropria, essentia est ens, vel magis impropria, essentia est ens, vel bona, quam hæc, veritas est ens, vel ve- bona, quam hæc, veritas est ens, vel ve- ritas est una. Cujus ratio sic patet per ritas est una. Cujus ratio sic patet per Philosophum in libro Causarum, qui di- Philosophum in libro Causarum, qui di- cit, quod prima rerum creatarum est esse cit, quod prima rerum creatarum est esse vel essentia, et non est ante ipsum crea- vel essentia, et non est ante ipsum crea- tura alia ergo non est in quo fundetur tura alia ergo non est in quo fundetur

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

essentia, sicut id circa quod fit, ut forma essentia, sicut id circa quod fit, ut forma subjecti alicujus et ideo etiam secun- subjecti alicujus et ideo etiam secun- dum ordinem naturæ non potest essentia dum ordinem naturæ non potest essentia in ratione essentiæ esse nisi creata de ni- in ratione essentiæ esse nisi creata de ni- hilo. Omnia autem alia (ut dicit Com- hilo. Omnia autem alia (ut dicit Com- mentator ibidem) fiunt per informatio- mentator ibidem) fiunt per informatio- nem circa essentiam et dat exemplum nem circa essentiam et dat exemplum de bono, quod secundum ordinem natu- de bono, quod secundum ordinem natu- ræ præmittit sibi intellectum essentiæ in ræ præmittit sibi intellectum essentiæ in qua est ergo patet, quod essentia dicit qua est ergo patet, quod essentia dicit intellectum suum super nihil fundatum, intellectum suum super nihil fundatum, et in omnibus priorem. Unde loquendo et in omnibus priorem. Unde loquendo sic de essentia non dicetur ipsa veritas, sic de essentia non dicetur ipsa veritas, sed veritatis: quia veritas ponitur circa sed veritatis: quia veritas ponitur circa ipsam et non dicetur bonitas, sed bo- ipsam et non dicetur bonitas, sed bo- nitatis. De unitate autem est alia ratio, nitatis. De unitate autem est alia ratio, quæ infra patebit quæ infra patebit

Si autem tu quæras, Quare non dica- Si autem tu quæras, Quare non dica- tur vera et bona, ex quo veritas et boni- tur vera et bona, ex quo veritas et boni- tas ponuntur circa ipsam ? tas ponuntur circa ipsam ?

Dico, quod loquendo de simplici es- Dico, quod loquendo de simplici es- sentia, non potest dici, quod illa non in- sentia, non potest dici, quod illa non in- telligitur informata secundum rationem. telligitur informata secundum rationem. Unde Boetius in libro de Hebdomadibus. Unde Boetius in libro de Hebdomadibus. Quod est, habet aliquid præter id quod Quod est, habet aliquid præter id quod ipsum est esse vero nihil habet admix- ipsum est esse vero nihil habet admix- tum. Eodem modo veritas non dicetur tum. Eodem modo veritas non dicetur essentia, sed essentiæ proprie loquendo. essentia, sed essentiæ proprie loquendo. Eodem modo est de bonitate. Tamen se- Eodem modo est de bonitate. Tamen se- cundum supposita concretive dicta con- cundum supposita concretive dicta con- vertuntur quia quodlibet est ens, ve- vertuntur quia quodlibet est ens, ve- rum, bonum, et unum rum, bonum, et unum

Si autem tu quæras, Utrum unum se Si autem tu quæras, Utrum unum se habeat ex additione ad alterum ? habeat ex additione ad alterum ?

Dico, quod si intelligatur additio alte- Dico, quod si intelligatur additio alte- rius naturæ, sicut forma et materia sunt rius naturæ, sicut forma et materia sunt alterius naturæ, et substantia et accidens alterius naturæ, et substantia et accidens sunt alterius naturæ tunc unum non sunt alterius naturæ tunc unum non

addit super alterum. Si autem intelliga- addit super alterum. Si autem intelliga- tur additio secundum rationem respectus tur additio secundum rationem respectus ad attributum causæ primæ, tunc unum ad attributum causæ primæ, tunc unum addit super alterum rationem respectus, addit super alterum rationem respectus, quia tunc essentia dicetur fluens ab es- quia tunc essentia dicetur fluens ab es- sentia prima, veritas fluens a sapientia, sentia prima, veritas fluens a sapientia, et bonitas fluens a bonitate: et ideo omne et bonitas fluens a bonitate: et ideo omne ens est verum, et unum, et bonum. om- ens est verum, et unum, et bonum. om- ne verum, ens, et unum, et bonum, et ne verum, ens, et unum, et bonum, et sic de alus sed tamen abstracte dicta, sic de alus sed tamen abstracte dicta, non convertuntur, proprie loquendo. non convertuntur, proprie loquendo.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod verum AD PRIMUM ergo dicendum, quod verum dicitur multipliciter. Verum enim dici- dicitur multipliciter. Verum enim dici- tur a veritate quæ est dispositio entis tur a veritate quæ est dispositio entis generaliter fluentis a causa prima: et hoc generaliter fluentis a causa prima: et hoc non est tantum in anima, sed etiam in non est tantum in anima, sed etiam in re. Est etiam specialiter verum, quod de- re. Est etiam specialiter verum, quod de- terminat compositionem in quam est con- terminat compositionem in quam est con- sensus rationis vel dissensus et hoc est sensus rationis vel dissensus et hoc est verum, quod tantum est in oratione in- verum, quod tantum est in oratione in- dicativa, et quodammodo est in enuntia- dicativa, et quodammodo est in enuntia- tione, et quodammodo in re, et quodam- tione, et quodammodo in re, et quodam- modo in anıma sola In enuntiatione est modo in anıma sola In enuntiatione est sicut in signo et ideo dicit Aristoteles, sicut in signo et ideo dicit Aristoteles, quod signaculum incomplexorum ipsum quod signaculum incomplexorum ipsum quidem secundum se nec verum nec fal- quidem secundum se nec verum nec fal- sum significat. In re autem est sicut in sum significat. In re autem est sicut in causa: sed in anıma est sicut in faciente causa: sed in anıma est sicut in faciente notam compositionis, quam determinat notam compositionis, quam determinat verum propositionis cum enim dico, verum propositionis cum enim dico, cygnus est albus, prædicatum quidem cygnus est albus, prædicatum quidem sine medio inest subjecto secundum rem, sine medio inest subjecto secundum rem, non enim est medium quo albedo fit in non enim est medium quo albedo fit in cygno sed tamen ita non potest signi- cygno sed tamen ita non potest signi- ficari ab intellectu et ideo intellectus ficari ab intellectu et ideo intellectus dicens unum de alio, interponit notam dicens unum de alio, interponit notam compositionis et ideo dicit Philosophus, compositionis et ideo dicit Philosophus, quod tantum est in anima tamquam in quod tantum est in anima tamquam in complente id quod determinat veritas in complente id quod determinat veritas in quam est consensus rationis. et ideo quia quam est consensus rationis. et ideo quia compositio potest fieri multis modis, ideo compositio potest fieri multis modis, ideo non est tale verum determinabile per non est tale verum determinabile per rem alicujus prædicati per se. tamen re- rem alicujus prædicati per se. tamen re- fertur ad ens secundum causam. Et non fertur ad ens secundum causam. Et non loquitur ibi de vero quod est generalis loquitur ibi de vero quod est generalis dispositio entis. dispositio entis.

: :

AD ID autem quod objicitur de prædi- Adobject 1 AD ID autem quod objicitur de prædi- Adobject 1 camentis, dicendum quod cum dicit Ari- camentis, dicendum quod cum dicit Ari- stoteles, In eo quod res est vel non est, stoteles, In eo quod res est vel non est, etc., debet accipi ly est secundum quod etc., debet accipi ly est secundum quod dicit esse compositionis vel divisionis: dicit esse compositionis vel divisionis: et hoc est quod dicunt quidam secundum et hoc est quod dicunt quidam secundum quod dicit esse, et non essentiam : esse quod dicit esse, et non essentiam : esse enim compositionis est non esse divisio- enim compositionis est non esse divisio-

nis nis

essentia autem est subjecti vel præ- essentia autem est subjecti vel præ- dicati absolute accepti. Et tunc iterum dicati absolute accepti. Et tunc iterum non loquitur de vero quod generaliter dis- non loquitur de vero quod generaliter dis- ponit ens, sed de vero quod est causa ponit ens, sed de vero quod est causa veri, in quod est consensus rationis vel veri, in quod est consensus rationis vel dissensus. dissensus.

ject. 2. ject. 2.

IN I SENTENT. DIST. IN I SENTENT. DIST. AD ALIUD dicendum, quod propositio AD ALIUD dicendum, quod propositio vera est sed quando permutatur, non vera est sed quando permutatur, non fit permutatio ratione ejusdem habitudi- fit permutatio ratione ejusdem habitudi- nis quæ fuit prius: et hoc sic patere pot- nis quæ fuit prius: et hoc sic patere pot- est cum enim dicitur, Sicut se habet es- est cum enim dicitur, Sicut se habet es- sentia ad ens, etc., fit comparatio utrius- sentia ad ens, etc., fit comparatio utrius- que abstracti ad suum concretum, sicut que abstracti ad suum concretum, sicut formæ ad id cujus est forma: et in hoc est formæ ad id cujus est forma: et in hoc est habitudo similis cum autem permuta- habitudo similis cum autem permuta- tur et dicitur, ergo sicut se habet bonum tur et dicitur, ergo sicut se habet bonum ad id quod est, etc., tunc fit comparatio ad id quod est, etc., tunc fit comparatio ratione identitatis suppositi: et hæc bene ratione identitatis suppositi: et hæc bene est inter verum et bonum, sed non est est inter verum et bonum, sed non est inter essentiam et veritatem ratione prius inter essentiam et veritatem ratione prius inducta et ideo non valet illa permuta- inducta et ideo non valet illa permuta-

tio. tio.

ect.3. AD ALIUD dicendum, quod ratio illa ect.3. AD ALIUD dicendum, quod ratio illa bene concludit, quod ista quatuor debent bene concludit, quod ista quatuor debent esse in omni ente creato, quod fluit ab esse in omni ente creato, quod fluit ab ente primo sic disposito : sed quia ens ente primo sic disposito : sed quia ens creatum non in toto valet imitari simpli- creatum non in toto valet imitari simpli- citatem causæ primæ, ideo ea quæ de se citatem causæ primæ, ideo ea quæ de se ibi prædicantur in recto tam abstracta ibi prædicantur in recto tam abstracta quam concreta, illa in inferioribus præ- quam concreta, illa in inferioribus præ- dicantur concreta de se in recto, sed dicantur concreta de se in recto, sed abstracta in obliquo, ut supra dictum abstracta in obliquo, ut supra dictum

ect. 4. ect. 4.

æst. æst.

est. est.

AD ALIUD dicendum, quod ista non sunt AD ALIUD dicendum, quod ista non sunt idem nec tamen habent unum in quo idem nec tamen habent unum in quo uniantur ut in priori, et a quo exeant per uniantur ut in priori, et a quo exeant per differentiam hoc enim non est generale differentiam hoc enim non est generale in omnibus, sed tantum in his quæ in omnibus, sed tantum in his quæ exeunt ab uno tamquam ex genere. Quæ exeunt ab uno tamquam ex genere. Quæ autem sunt ab uno tamquam per analo- autem sunt ab uno tamquam per analo- giam ad unum, non habent hoc: ibi giam ad unum, non habent hoc: ibi enim primum per seipsum se habet ad enim primum per seipsum se habet ad omnia sequentia et est in eis, licet diffe- omnia sequentia et est in eis, licet diffe- rat ab ipsis et hujus causa est, quia ra- rat ab ipsis et hujus causa est, quia ra- tio differentiæ qua. differt ab aliis, facit tio differentiæ qua. differt ab aliis, facit ipsum esse prius. In aliis autem quæ ipsum esse prius. In aliis autem quæ exeunt a genere uno, ratio differentiæ est exeunt a genere uno, ratio differentiæ est sibi causa, ut sit aliis a quibus differt sibi causa, ut sit aliis a quibus differt coævum et ideo oportet habere aliquid coævum et ideo oportet habere aliquid prius a quo exeat, sicut et illa a quibus prius a quo exeat, sicut et illa a quibus differt. Unde dicendum, quod essentia differt. Unde dicendum, quod essentia seipsa ordinatur ut prius ad veritatem et seipsa ordinatur ut prius ad veritatem et bonitatem et tamen differt ab ipsis. bonitatem et tamen differt ab ipsis.

AD ID autem quod ulterius objicitur de AD ID autem quod ulterius objicitur de

XXVI XXVI

XLVI, N, ART. 14. XLVI, N, ART. 14.

449 449

veritate negativarum, dico sine præjudi- veritate negativarum, dico sine præjudi- cio, quod omnis veritas enuntiationis si- cio, quod omnis veritas enuntiationis si- ve affirmativæ sive negativæ, reducitur ve affirmativæ sive negativæ, reducitur ad ens et hoc probatur hoc modo: con- ad ens et hoc probatur hoc modo: con- stat enim, quod ante quemlibet intelle- stat enim, quod ante quemlibet intelle- ctum negationis oportet accipere affirma- ctum negationis oportet accipere affirma- tionem, cum negatio non sit intelligibilis, tionem, cum negatio non sit intelligibilis, sicut nec privatio, nisi per habitum : si sicut nec privatio, nisi per habitum : si igitur affirmatio reducitur ad ens, oportet igitur affirmatio reducitur ad ens, oportet quod etiam negatio fundetur in ente. Unde quod etiam negatio fundetur in ente. Unde hæc propositio, Cæsar non est homo, ve- hæc propositio, Cæsar non est homo, ve- ra est, et enuntiat quod non est non es- ra est, et enuntiat quod non est non es- se quæ tamen negatio refertur ad com- se quæ tamen negatio refertur ad com- positionem respicientem ens, licet non positionem respicientem ens, licet non simpliciter, sed secundum quid. Simili- simpliciter, sed secundum quid. Simili- ter cum dicitur, tragelaphus non est fli- ter cum dicitur, tragelaphus non est fli- gax, vel chimæra non est hircocervus, est gax, vel chimæra non est hircocervus, est ibi in extremis respectus ad ens secun- ibi in extremis respectus ad ens secun- dum partes, et in toto ad ens in opinio- dum partes, et in toto ad ens in opinio- ne et hoc sufficit ad ens de quo fiat ne et hoc sufficit ad ens de quo fiat enuntiatio, quoniam non oportet quod enuntiatio, quoniam non oportet quod omne illud quod potest enuntiari, sit ens omne illud quod potest enuntiari, sit ens ratum apud naturam, quoniam dicit Phi- ratum apud naturam, quoniam dicit Phi- losophus, Contingit enuntiari quod est losophus, Contingit enuntiari quod est esse, et quod non est esse, et quod non esse, et quod non est esse, et quod non est non esse et circa ea quæ sunt extra est non esse et circa ea quæ sunt extra præsens tempus. Similiter contingit om- præsens tempus. Similiter contingit om- ne quod quis affirmaverit negare, et quod ne quod quis affirmaverit negare, et quod quis negaverit affirmare. Et ideo patet, quis negaverit affirmare. Et ideo patet, quod hoc verum est, quod unumquodque quod hoc verum est, quod unumquodque sicut se habet ad esse, ita ad verum : sicut se habet ad esse, ita ad verum : quod enim est in opinione, non simpli- quod enim est in opinione, non simpli- citer non est et similiter quod est in citer non est et similiter quod est in ratione præteritionis, non simpliciter ratione præteritionis, non simpliciter non est et iterum quod in potentia ma- non est et iterum quod in potentia ma- teriæ futurum est, non simpliciter non teriæ futurum est, non simpliciter non

est. est.

ARTICULUS XIV. ARTICULUS XIV.

Secundum quem ordinem habent se ad Secundum quem ordinem habent se ad invicem unum, verum, bonum, et ens? invicem unum, verum, bonum, et ens?

Si autem quæritur, Secundum quem Si autem quæritur, Secundum quem ordinem se habeant ad invicem unum, ordinem se habeant ad invicem unum, verum, bonum, et ens? verum, bonum, et ens?

29 29

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Dicendum, quod secundum Philoso- Dicendum, quod secundum Philoso- phum, ante omnia sunt ens et unum. phum, ante omnia sunt ens et unum. Philosophus enim non ponit, quod ve- Philosophus enim non ponit, quod ve- rum et bonum sint dispositiones genera- rum et bonum sint dispositiones genera- liter concomitantes ens: nec divisio en- liter concomitantes ens: nec divisio en- tis secundum quod est ens, est per verum tis secundum quod est ens, est per verum et bonum. Quia Philosophus non consi- et bonum. Quia Philosophus non consi- derat ens secundum quod fluit ab ente derat ens secundum quod fluit ab ente primo et uno et sapiente et bono, sed primo et uno et sapiente et bono, sed ipse considerat ens secundum quod stat ipse considerat ens secundum quod stat in ipso intellectus resolvens posterius in in ipso intellectus resolvens posterius in prius, et compositum in simplex, et se- prius, et compositum in simplex, et se- cundum quod ipsum per prius et poste- cundum quod ipsum per prius et poste- rius colligit omnia et ideo de vero et rius colligit omnia et ideo de vero et bono non determinat per hunc modum, bono non determinat per hunc modum, sed de bono quod est finis ad quem est sed de bono quod est finis ad quem est motus et ideo dicit, quod nec una est motus et ideo dicit, quod nec una est demonstratio in mathematicis per ratio- demonstratio in mathematicis per ratio- nem boni. nem boni.

Et ideo sic generaliter considerando Et ideo sic generaliter considerando ista, ut consideraverunt Sancti, dicemus ista, ut consideraverunt Sancti, dicemus quod inter ista, scilicet essentia et ens, quod inter ista, scilicet essentia et ens, est primum natura, circa quod ut substra- est primum natura, circa quod ut substra- tum sibi ponuntur alia: sed unitas et tum sibi ponuntur alia: sed unitas et unum consequuntur essentiam per indivi- unum consequuntur essentiam per indivi- sionem: et ideo non ponit.unitas aliquam sionem: et ideo non ponit.unitas aliquam dispositionem realem circa ipsum, sed tan- dispositionem realem circa ipsum, sed tan- tum privationis intellectum, scilicet in- tum privationis intellectum, scilicet in- divisionis, et ideo proximum est essentiæ. divisionis, et ideo proximum est essentiæ. Verum autem dicit relationem ad formam Verum autem dicit relationem ad formam ad minus exemplarem, per quam habet ad minus exemplarem, per quam habet rationem manifestationis : et ideo dicit rationem manifestationis : et ideo dicit Hilarius, quod verum est declarativum Hilarius, quod verum est declarativum entis oportet enim in quolibet esse prin- entis oportet enim in quolibet esse prin- cipium intelligendi aliquod, per quod cipium intelligendi aliquod, per quod ordinetur ad intellectum. Bonitas autem ordinetur ad intellectum. Bonitas autem et bonum dicunt respectum ad finem ex- et bonum dicunt respectum ad finem ex- tra, a quo res est, et ad quem est: quia tra, a quo res est, et ad quem est: quia enim bonus est, sumus: et in quantum enim bonus est, sumus: et in quantum sumus, boni sumus: et qualiter hoc sit, sumus, boni sumus: et qualiter hoc sit, expositum est supra in prima distinctio- expositum est supra in prima distinctio- ne. Hoc autem ideo dico, quia ista a ne. Hoc autem ideo dico, quia ista a Sanctis prima ponuntur et in quolibet : Sanctis prima ponuntur et in quolibet : et licet in quibusdam inveniamus formam et licet in quibusdam inveniamus formam et finem intra, non tamen in omnibus, et finem intra, non tamen in omnibus, nec in primis. nec in primis.

1 Cf. I Sententiarum, Dist. I. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. I.

2 Cf. I P. Summæ. theol. B. Alberti, Q. 25,' 2 Cf. I P. Summæ. theol. B. Alberti, Q. 25,'

ARTICULUS XV. ARTICULUS XV.

An veritas sit æterna 2 ? An veritas sit æterna 2 ?

Quarto, Quæritur quæstio difficilis, Quarto, Quæritur quæstio difficilis, quam etiam supra tetigimus, Utrum ve- quam etiam supra tetigimus, Utrum ve- ritas sit æterna ? ritas sit æterna ?

Et quæ dicta sunt supra, hic non repe- Et quæ dicta sunt supra, hic non repe- tam tam

sed potest objici sic: sed potest objici sic:

1. In divinis inveniuntur proprietates et 1. In divinis inveniuntur proprietates et personæ quæ a se invicem distinguun- personæ quæ a se invicem distinguun- tur et hæc ab æterno est vera, Pater tur et hæc ab æterno est vera, Pater est Pater et hæc, Filius est Filius : et est Pater et hæc, Filius est Filius : et hæc, Spiritus sanctus est Spiritus san- hæc, Spiritus sanctus est Spiritus san- ctus et negativæ, Pater non est Filius, ctus et negativæ, Pater non est Filius, Pater non est Spiritus sanctus, et Filius Pater non est Spiritus sanctus, et Filius non est Spiritus sanctus, et hujusmodi. non est Spiritus sanctus, et hujusmodi. Si igitur extrema istarum enuntiationum Si igitur extrema istarum enuntiationum ab æterno plura sunt, videtur quod ab ab æterno plura sunt, videtur quod ab æterno sunt veritates illarum enuntiatio- æterno sunt veritates illarum enuntiatio- num plures ergo plures sunt veritates num plures ergo plures sunt veritates ab æterno. ab æterno.

2. Item, Objicitur de aliis propositio – 2. Item, Objicitur de aliis propositio – nibus, in quibus non est tanta vis, ut nibus, in quibus non est tanta vis, ut Pater est Deus, et Filius est Deus, et Pater est Deus, et Filius est Deus, et hujusmodi, in quibus ratione alterius ex- hujusmodi, in quibus ratione alterius ex- tremorum compositio dicit quid indis- tremorum compositio dicit quid indis- tinctum et ita minus quam superiores tinctum et ita minus quam superiores stant in pluralitate. stant in pluralitate.

Item, Deus ab æterno scivit te fore, et Item, Deus ab æterno scivit te fore, et me fore, et asinum fore, et sic de singu- me fore, et asinum fore, et sic de singu- His ergo singulum illorum ab æterno est His ergo singulum illorum ab æterno est verum. PROBATIO hujus: quia nihil scitur verum. PROBATIO hujus: quia nihil scitur nisi verum, et præcipue a scientia divi- nisi verum, et præcipue a scientia divi- na me autem fore, et te, et sic de aliis na me autem fore, et te, et sic de aliis sunt plura ergo Deus scivit plura ab sunt plura ergo Deus scivit plura ab æterno et non scivit nisi vera: ergo æterno et non scivit nisi vera: ergo plura vera fuerunt ab æterno et nihil plura vera fuerunt ab æterno et nihil est verum nisi veritate verum sit : est verum nisi veritate verum sit : ergo plures veritates fuerunt ab æterno. ergo plures veritates fuerunt ab æterno.

Si forte dicas, quod hoc non sequitur: Si forte dicas, quod hoc non sequitur:

memb. 3, art. 3, part. 1. memb. 3, art. 3, part. 1.

inc. inc.

IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 15. IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 15.

quia ut dicit Anselmus : « Creatura in quia ut dicit Anselmus : « Creatura in Creatore est creatrix essentia, et res ab Creatore est creatrix essentia, et res ab æterno in Deo non fuerunt ut plures, æterno in Deo non fuerunt ut plures, sed unum » et ideo non fuerunt plura sed unum » et ideo non fuerunt plura vera ab æterno. CONTRA: Hæc concedi- vera ab æterno. CONTRA: Hæc concedi- tur, Deus ab æterno scivit omnia: et tur, Deus ab æterno scivit omnia: et hæc similiter, Deus ab æterno scivit hæc similiter, Deus ab æterno scivit plura, et scivit etiam plurium plu- plura, et scivit etiam plurium plu- ralitatem sed non scivit nisi vera : ralitatem sed non scivit nisi vera : ergo scivit plura vera: scientia enim ergo scivit plura vera: scientia enim Dei quamvis non causetur a scito, tamen Dei quamvis non causetur a scito, tamen non potest esse scientia hujus vel illius non potest esse scientia hujus vel illius quod Deus ab æterno scit sicut et modo, quod Deus ab æterno scit sicut et modo, nisi illud et hoc aliquo modo supponatur nisi illud et hoc aliquo modo supponatur esse aliter enim si scientia nullo modo esse aliter enim si scientia nullo modo respiceret scibile, ita verificaretur de respiceret scibile, ita verificaretur de asino sicut de homine ista, Deus ab asino sicut de homine ista, Deus ab æterno scit hominem fore, quia erit, æterno scit hominem fore, quia erit, quod falsum est: ergo oportet scibile quod falsum est: ergo oportet scibile supponere aliquo modo esse in scientia : supponere aliquo modo esse in scientia : ergo plura vera ergo plura vera et veritates eorum ab et veritates eorum ab æterno erunt. æterno erunt.

ULTERIUS quæritur juxta hoc, Utrum ULTERIUS quæritur juxta hoc, Utrum ipsa veritas sit æterna ? ipsa veritas sit æterna ?

1. Et hoc videtur probare Augustinus 1. Et hoc videtur probare Augustinus in libro Soliloquiorum sic : « Detur, quod in libro Soliloquiorum sic : « Detur, quod veritas aliquando inceperit. » Inde sic: veritas aliquando inceperit. » Inde sic: Veritatem incepisse est verum: et non Veritatem incepisse est verum: et non est verum nisi veritate: ergo veritas est verum nisi veritate: ergo veritas fuit etiam quæ non incepit. fuit etiam quæ non incepit.

2. Item, Si veritas incepit, hæc est 2. Item, Si veritas incepit, hæc est vera, veritas incipiet, etiam ante hoc in- vera, veritas incipiet, etiam ante hoc in- stans in quo incipiet veritas : ergo ve- stans in quo incipiet veritas : ergo ve- ritas erit etiam antequam incipiat veri- ritas erit etiam antequam incipiat veri-

tas. tas.

3. Item, Pone, quod non sit æterna : 3. Item, Pone, quod non sit æterna : ergo hæc est vera, veritatem non ergo hæc est vera, veritatem non esse esse æternam et non est vera nisi veritate: æternam et non est vera nisi veritate: ergo veritas fuit ab æterno. Idem proba- ergo veritas fuit ab æterno. Idem proba- tur, si detur, quod possit desinere. tur, si detur, quod possit desinere.

Si forte tu dicas, quod Augustinus Si forte tu dicas, quod Augustinus loquitur de veritate increata, et non de loquitur de veritate increata, et non de veritate rei vel enuntiationis creatæ. veritate rei vel enuntiationis creatæ.

1. CONTRA quia tunc nihil probat : 1. CONTRA quia tunc nihil probat : quia ipse vult probare animam immor- quia ipse vult probare animam immor- talem per hoc, quod veritas non potest talem per hoc, quod veritas non potest perire et cum ipsa non sit in subjecto perire et cum ipsa non sit in subjecto

451 451

nisi in anima, necesse est subjectum ve- nisi in anima, necesse est subjectum ve- ritatis esse immortale. Constat autem, ritatis esse immortale. Constat autem, quod anima non est subjectum veritatis quod anima non est subjectum veritatis increatæ, ita quod salvetur in ipsa ani- increatæ, ita quod salvetur in ipsa ani- ma sicut in subjecto, sed potius essentia- ma sicut in subjecto, sed potius essentia- liter, præsentialiter, et potentialiter est liter, præsentialiter, et potentialiter est in anima, sicut in quolibet alio ente in anima, sicut in quolibet alio ente creato. creato.

2. Præterea dat exemplum de veritate 2. Præterea dat exemplum de veritate enuntiabilium: ergo non intelligit de enuntiabilium: ergo non intelligit de veritate increata, ut videtur. veritate increata, ut videtur.

3. Item, Ipse dicit, ibidem: << Pereun- 3. Item, Ipse dicit, ibidem: << Pereun- te casto non perit castitas, et pereunte te casto non perit castitas, et pereunte vero non perit veritas. » In Deo autem vero non perit veritas. » In Deo autem nec veritas nec verum perit: ergo con- nec veritas nec verum perit: ergo con- stat, quod de hoc non loquitur. stat, quod de hoc non loquitur.

4. Item, Dicit Augustinus ibidem, 4. Item, Dicit Augustinus ibidem, quod nullus judicat aliquid verum sine quod nullus judicat aliquid verum sine illa, scilicet veritate. Constat autem, illa, scilicet veritate. Constat autem, quod prima veritate non judicamus vera, quod prima veritate non judicamus vera, sed veritate quæ est ratio verorum. sed veritate quæ est ratio verorum.

Item, Ex isto vero extrahitur alia ratio Item, Ex isto vero extrahitur alia ratio quæ est hæc, scilicet quod veritas non quæ est hæc, scilicet quod veritas non sit aut igitur aliquid erit intelligibile, sit aut igitur aliquid erit intelligibile, aut non. Si non, hoc erit inconveniens, aut non. Si non, hoc erit inconveniens, cum res adhuc multæ sint: quia sicut cum res adhuc multæ sint: quia sicut dicit Boetius, intellecto paulisper primum dicit Boetius, intellecto paulisper primum bonum non esse, adhuc erunt alba, et bonum non esse, adhuc erunt alba, et hujusmodi alia. Ergo similiter prima ve- hujusmodi alia. Ergo similiter prima ve- ritate et aliis veritatibus intellectis non ritate et aliis veritatibus intellectis non esse, adhuc erunt alia et natus est in- esse, adhuc erunt alia et natus est in- tellectus intelligere ea: ergo erunt intelli- tellectus intelligere ea: ergo erunt intelli- gibilia. SED CONTRA: Nullus judicat ve- gibilia. SED CONTRA: Nullus judicat ve- rum nisi per rationem veritatis: ergo rum nisi per rationem veritatis: ergo illa non existente perit judicium : et illa non existente perit judicium : et omnis intellectus est per judicium veri- omnis intellectus est per judicium veri- tatis ergo perit intelligere non existente tatis ergo perit intelligere non existente veritate hoc autem est inconveniens : veritate hoc autem est inconveniens : ergo prima veritas et veritas simplex ergo prima veritas et veritas simplex non possunt etiam cogitari non esse, ita non possunt etiam cogitari non esse, ita quod remaneat intelligere aliquod in ali- quod remaneat intelligere aliquod in ali- qua intelligibili natura. qua intelligibili natura.

Si iterum velles dicere, quod hoc est Si iterum velles dicere, quod hoc est verum de prima veritate. CONTRA :`Pri- verum de prima veritate. CONTRA :`Pri- ma veritas est quidem in omnibus, sed ma veritas est quidem in omnibus, sed nihil denominatur ab ipsa : cum enim nihil denominatur ab ipsa : cum enim dicimus, hæc res habet essentiam, non dicimus, hæc res habet essentiam, non intelligimus de divina essentia : ergo intelligimus de divina essentia : ergo cum dicimus, hoc verum est verum, non cum dicimus, hoc verum est verum, non

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

erit verum veritate prima, licet veritas erit verum veritate prima, licet veritas prima sit in ipso : ergo cum dicit Au- prima sit in ipso : ergo cum dicit Au- gustinus, quod pereunte vero non perit gustinus, quod pereunte vero non perit veritas, non intelligit de prima veritate, veritas, non intelligit de prima veritate, sed de veritate creata, ut videtur. sed de veritate creata, ut videtur.

SED CONTRA: Anselmus dicit in libro SED CONTRA: Anselmus dicit in libro de Veritate « Cum dixi in Monologio de Veritate « Cum dixi in Monologio meo, quando non fuit verum, quia futu- meo, quando non fuit verum, quia futu- rum erat aliquid non ita dixi, ac si rum erat aliquid non ita dixi, ac si absque principio ista oratio fuisset, quæ absque principio ista oratio fuisset, quæ assereret futurum aliquid esse: aut ista assereret futurum aliquid esse: aut ista veritas esset Deus: sed quoniam non veritas esset Deus: sed quoniam non potest intelligi, quando oratio ista esset, potest intelligi, quando oratio ista esset, veritas illi deesset, ut per hoc quia non veritas illi deesset, ut per hoc quia non intelligitur, quando ista veritas esse non intelligitur, quando ista veritas esse non potuit, si esset oratio in qua esse posset, potuit, si esset oratio in qua esse posset, intelligatur illa veritas sine principio intelligatur illa veritas sine principio fuisse, quæ prima causa est hujus veri- fuisse, quæ prima causa est hujus veri- tatis. » Ex hoc accipiuntur duo, scilicet tatis. » Ex hoc accipiuntur duo, scilicet excusatio Anselmi de hoc quod dicitur excusatio Anselmi de hoc quod dicitur dixisse, quod veritas enuntiationum fue- dixisse, quod veritas enuntiationum fue- rit ab æterno, et quod veritas non est rit ab æterno, et quod veritas non est

æterna. æterna.

SOLUTIO. Dicendum, quod nulla veritas SOLUTIO. Dicendum, quod nulla veritas est æterna, nisi veritas increata: et quia est æterna, nisi veritas increata: et quia illa est una et simplex, ideo illa sola ve- illa est una et simplex, ideo illa sola ve- ritas est ab æterno. ritas est ab æterno.

, ,

AD ID autem quod primo objicitur, AD ID autem quod primo objicitur, dicendum secundum ea quæ dicta sunt dicendum secundum ea quæ dicta sunt supra ubi ostensum est, quod licet supra ubi ostensum est, quod licet indivisa sint essentia et proprietas et indivisa sint essentia et proprietas et personæ, tamen omne esse quod est in personæ, tamen omne esse quod est in divinis, dependet ab essentia : Pater divinis, dependet ab essentia : Pater enim essentia est, et proprietas non ha- enim essentia est, et proprietas non ha- bet esse nisi essentiæ: et ideo licet pro- bet esse nisi essentiæ: et ideo licet pro- prietates sint distinguentes, tamen non prietates sint distinguentes, tamen non faciunt nisi plures personas, et non plu- faciunt nisi plures personas, et non plu- res veritates personarum : sed una sola res veritates personarum : sed una sola est veritas trium, sicut una essentia. est veritas trium, sicut una essentia.

Si autem tu objicias de enuntiationi- Si autem tu objicias de enuntiationi- bus et propositionibus dico, quod talis bus et propositionibus dico, quod talis compositio et complexio non est in divi- compositio et complexio non est in divi- nis, sed in intellectu nostro componente nis, sed in intellectu nostro componente et dividente, sicut vult Philosophus. et dividente, sicut vult Philosophus. Dicit enim in III de Anima, quod indi- Dicit enim in III de Anima, quod indi-

1 S. ANSELMUS, Lib. de veritate, cap. 9. 1 S. ANSELMUS, Lib. de veritate, cap. 9. 2 Cf. Supra, Dist. XXXVII. 2 Cf. Supra, Dist. XXXVII.

visibilium est intelligentia in his in qui- visibilium est intelligentia in his in qui- bus non est falsum, nec etiam verum po- bus non est falsum, nec etiam verum po- sitionis: ubi autem falsum et verum est, sitionis: ubi autem falsum et verum est, jam compositio quædam intellectuum jam compositio quædam intellectuum est et hoc præcipue verum est in divi- est et hoc præcipue verum est in divi- nis. Unde tales enuntiationes per mo- nis. Unde tales enuntiationes per mo- dum compositionum reducendæ sunt ad dum compositionum reducendæ sunt ad res simplices: et tunc res illæ erunt res simplices: et tunc res illæ erunt personæ, quarum pluralitas non efficit personæ, quarum pluralitas non efficit diversas veritates, sed unam. diversas veritates, sed unam.

: :

3 3

AD ALIUD dicendum, quod bene conce- AD ALIUD dicendum, quod bene conce- do, quod Deus ab æterno scivit quæ mo- do, quod Deus ab æterno scivit quæ mo- do scit, et quod ab æterno scivit plura - do scit, et quod ab æterno scivit plura - et ab æterno omnia, et quod scivit te et ab æterno omnia, et quod scivit te fore et me, et sic de aliis et quod hæc fore et me, et sic de aliis et quod hæc ab æterno sunt vera in mente sua: sed ab æterno sunt vera in mente sua: sed ex hoc non sequitur, quod simpliciter sint ex hoc non sequitur, quod simpliciter sint plura vera ab æterno, vel plures veritates plura vera ab æterno, vel plures veritates ab æterno. Et ad hoc intelligendum, no- ab æterno. Et ad hoc intelligendum, no- tandum, quod cum dicitur, Deus scit tandum, quod cum dicitur, Deus scit omnia vel plura ab æterno: bene con- omnia vel plura ab æterno: bene con- cedo, sicut probatum est hic, et supra ³, cedo, sicut probatum est hic, et supra ³, quod scientia ponit scibile secundum quod scientia ponit scibile secundum aliquem modum, et non simpliciter : et aliquem modum, et non simpliciter : et ponit distinctionem et pluralitatem scibi- ponit distinctionem et pluralitatem scibi- lium secundum quid, et non simpliciter: lium secundum quid, et non simpliciter: quia enim scibile dependet a scientia, quia enim scibile dependet a scientia, sicut effectus a causa cujus ratio est causa sicut effectus a causa cujus ratio est causa ipsa, sicut ratio artificii in artifice : ideo ipsa, sicut ratio artificii in artifice : ideo sensus est, Deus scit hoc vel illud futu- sensus est, Deus scit hoc vel illud futu- rum ab æterno, id est, ratio hujus vel rum ab æterno, id est, ratio hujus vel illius est in Deo, secundum quam videt illius est in Deo, secundum quam videt hoc et illud. Unde bene concedo, quod hoc et illud. Unde bene concedo, quod rationes plurium verorum in Deo sunt rationes plurium verorum in Deo sunt ab æterno. Et hæc, plura vera in Deo ab æterno. Et hæc, plura vera in Deo sunt ab æterno, non ita proprie conce- sunt ab æterno, non ita proprie conce- denda : quia cum dicitur plura vera, ibi denda : quia cum dicitur plura vera, ibi magis importatur distinctio pluralitatis magis importatur distinctio pluralitatis ex parte rerum, quam cum dicitur ra- ex parte rerum, quam cum dicitur ra- tiones plures. Res autem ut sunt in causa, tiones plures. Res autem ut sunt in causa, non sunt distinctæ, licet distinctio earum non sunt distinctæ, licet distinctio earum sciatur, eo quod ratio distinctionis etiam sciatur, eo quod ratio distinctionis etiam est in causa secundum quid, ut prius est in causa secundum quid, ut prius dictum est. Et hæc nullo modo conce- dictum est. Et hæc nullo modo conce- denda est, et plures veritates ab æterno denda est, et plures veritates ab æterno in Deo sunt, quia veritas dicit ut abstra- in Deo sunt, quia veritas dicit ut abstra-

3 Cf. Supra, Dist. XXXV. 3 Cf. Supra, Dist. XXXV.

æst. æst.

IN I SENTENT. DIST. IN I SENTENT. DIST.

ctum, et pertinet ad essentiam: sicut et ctum, et pertinet ad essentiam: sicut et scientia qua sciuntur hujusmodi, licet scientia qua sciuntur hujusmodi, licet sit plurium, non tamen est plures, sed sit plurium, non tamen est plures, sed una tantum. Ex hoc ulterius patet, quod una tantum. Ex hoc ulterius patet, quod multo minus concedendum est, quando multo minus concedendum est, quando simpliciter sine determinatione proponi- simpliciter sine determinatione proponi- tur sic, plura vera sunt ab æterno, et tur sic, plura vera sunt ab æterno, et plures veritatęs ab æterno: sicut enim plures veritatęs ab æterno: sicut enim supra dictum est, cum dicitur, verum in supra dictum est, cum dicitur, verum in Deo, vel veritas in Deo, vel creatura in Deo, vel veritas in Deo, vel creatura in Deo, per determinationem trahitur ter- Deo, per determinationem trahitur ter- minus cui adjungitur extra rationem minus cui adjungitur extra rationem suam, et ponitur tantum esse secundum suam, et ponitur tantum esse secundum quid, ut in causa quæ est efficiens et in- quid, ut in causa quæ est efficiens et in- telligens. telligens.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum veritas possit destrui, et inceperit ? Dico, veritas possit destrui, et inceperit ? Dico, quod aut loquitur de prima veritate, aut quod aut loquitur de prima veritate, aut de creata. Si de prima, bene concedo de creata. Si de prima, bene concedo quod non potest interire, et non incepit. quod non potest interire, et non incepit.

Si autem quæras, Utrum possit in- Si autem quæras, Utrum possit in- telligi non esse? Dico, quod illius quæ- telligi non esse? Dico, quod illius quæ- stionis duplex est sensus: aut enim sic stionis duplex est sensus: aut enim sic intelligitur, quod ponatur non esse, et intelligitur, quod ponatur non esse, et hoc ipsum postea intelligendum sit, ut hoc ipsum postea intelligendum sit, ut actus intelligendi transeat super illud: actus intelligendi transeat super illud: et dico, quod hoc est impossibile. PRO- et dico, quod hoc est impossibile. PRO- BATIO: quia non fit judicium nisi secun- BATIO: quia non fit judicium nisi secun- dum rationem veritatis: ergo necesse dum rationem veritatis: ergo necesse esset primam veritatem poni postquam esset primam veritatem poni postquam posita est non esse: unde hoc repugnat posita est non esse: unde hoc repugnat posito. posito.

Ad hoc autem quod objicitur de bono Ad hoc autem quod objicitur de bono quod ponit Boetius non esse, dicendum quod ponit Boetius non esse, dicendum quod nihil est simile: quia bonum est quod nihil est simile: quia bonum est perfectio affectus, et sine illa bene perfi- perfectio affectus, et sine illa bene perfi- citur intellectus: sed hoc verum est, citur intellectus: sed hoc verum est, quod sicut in intellectu perit intelligere quod sicut in intellectu perit intelligere prima veritate non supposita, ita ex parte prima veritate non supposita, ita ex parte affectus perit amare non supposita prima affectus perit amare non supposita prima bonitate: quia si prima bonitas non est, bonitate: quia si prima bonitas non est, non erit aliquod bonum exemplatum ab non erit aliquod bonum exemplatum ab ipsa et cum omne bonum per relatio- ipsa et cum omne bonum per relatio- nem ad ipsam sit bonum, non erit ali- nem ad ipsam sit bonum, non erit ali- quid bonum ergo nihil erit ratio amoris quid bonum ergo nihil erit ratio amoris in affectu, sicut nihil erit ratio judicii in in affectu, sicut nihil erit ratio judicii in intellectu, si prima veritas non sit per intellectu, si prima veritas non sit per eamdem rationem. Potest etiam intelligi eamdem rationem. Potest etiam intelligi

XLVI, N, ART. 15. XLVI, N, ART. 15.

453 453

quæstio illa, quod ponatur simul intelle- quæstio illa, quod ponatur simul intelle- ctum et veritatem non esse, et hoc pot- ctum et veritatem non esse, et hoc pot- est poni per impossibile. Si autem quæ- est poni per impossibile. Si autem quæ- ratur de creata veritate, dico quod illa ratur de creata veritate, dico quod illa incepit et non desinit, sed desineret nisi incepit et non desinit, sed desineret nisi a prima veritate contineretur. a prima veritate contineretur.

Si autem objicias sic: Si incepit: ergo Si autem objicias sic: Si incepit: ergo verum est ipsam aliquando non fuisse: verum est ipsam aliquando non fuisse: dico, quod bene sequitur: quia non ab dico, quod bene sequitur: quia non ab æterno fuit, ita quod non fiat vis in æterno fuit, ita quod non fiat vis in aliquando quod dicit tempus, sed su- aliquando quod dicit tempus, sed su- matur transsumptive ut dicat ordinem matur transsumptive ut dicat ordinem æternitatis ad tempus: quia modo ve- æternitatis ad tempus: quia modo ve- rum est dicere, quod aliquando ab rum est dicere, quod aliquando ab æterno non fuit veritas, et postea fuit. æterno non fuit veritas, et postea fuit.

Si autem inferas ex hoc: ergo ante- Si autem inferas ex hoc: ergo ante- quam incepit, verum fuit dicere, qucd quam incepit, verum fuit dicere, qucd veritas erit dico, quod non sequitur: veritas erit dico, quod non sequitur: quia nihil fuit verum ante hoc veritate quia nihil fuit verum ante hoc veritate creata, nec hoc, nec illud, nec propositio creata, nec hoc, nec illud, nec propositio fuit, nec enuntiabile, ut supra dictum fuit, nec enuntiabile, ut supra dictum est in quæstione de eodem. est in quæstione de eodem.

Si autem sic inferas: Veritas non fuit Si autem sic inferas: Veritas non fuit ab æterno, aut fuit ab æterno: hæc est ab æterno, aut fuit ab æterno: hæc est divisio per contradictoria. Dico, quod divisio per contradictoria. Dico, quod hæc, veritas non fuit ab æterno, non est hæc, veritas non fuit ab æterno, non est contradictoria illius, nisi negatio refera- contradictoria illius, nisi negatio refera- tur ad totum, et neget ly ab æterno: et tur ad totum, et neget ly ab æterno: et tunc vera est negativa, et affirmativa tunc vera est negativa, et affirmativa falsa. falsa.

AD ALIA satis patet responsio per supra AD ALIA satis patet responsio per supra

dicta. dicta.

AD ID quod ulterius quæritur de in- AD ID quod ulterius quæritur de in- tellectu Augustini: dico sine præjudicio, tellectu Augustini: dico sine præjudicio, quod Augustinus intendit probare im- quod Augustinus intendit probare im- mortalitatem animæ ex immortalitate mortalitatem animæ ex immortalitate veritatis creatæ, sed non ex æternitate : veritatis creatæ, sed non ex æternitate : et hoc sic patet: Ea quæ per creationem et hoc sic patet: Ea quæ per creationem sunt a prima veritate, sunt etiam ex ni- sunt a prima veritate, sunt etiam ex ni- hilo et ideo sicut aliquid habent per hilo et ideo sicut aliquid habent per quod sunt mutabilia, ita aliquid habent quod sunt mutabilia, ita aliquid habent per quod accedunt ad immobilem verita- per quod accedunt ad immobilem verita- tem quantum possunt: quædam quidem tem quantum possunt: quædam quidem in singulari, sicut incorruptibiles sub- in singulari, sicut incorruptibiles sub- stantiæ: quædam autem in ratione uni- stantiæ: quædam autem in ratione uni- versali, sicut ea quæ abstrahuntur a versali, sicut ea quæ abstrahuntur a motu et materia in qua habent esse et motu et materia in qua habent esse et mutationem, et hoc modo ratio veritatis mutationem, et hoc modo ratio veritatis in anima est, sicut in subjecto, et habet in anima est, sicut in subjecto, et habet

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

mutabilitatem secundum quod est crea- mutabilitatem secundum quod est crea- tura, sed non habet mutabilitatem per tura, sed non habet mutabilitatem per esse, quia remota est ab eo in quo ha- esse, quia remota est ab eo in quo ha- bet esse et hoc est quod dicit Augusti- bet esse et hoc est quod dicit Augusti- nus, quod pereunte vero non perit veri- nus, quod pereunte vero non perit veri- tas, id est, ratio veritatis. Cum igitur tas, id est, ratio veritatis. Cum igitur veritas sic dicta non possit destrui, licet veritas sic dicta non possit destrui, licet inceperit: quia ratio ejus manet, et non inceperit: quia ratio ejus manet, et non manet nisi in subjecto quod est intelle- manet nisi in subjecto quod est intelle- ctus, oportet intellectivam animam esse ctus, oportet intellectivam animam esse perpetuam et immortalem. Et hanc puto perpetuam et immortalem. Et hanc puto esse sententiam Augustini. Alii dicunt, esse sententiam Augustini. Alii dicunt, quod sic arguit, probando animam esse quod sic arguit, probando animam esse capacem veritatis primæ: quia nihil ca- capacem veritatis primæ: quia nihil ca- pax est illius quod sit mortale, ideo se- pax est illius quod sit mortale, ideo se- quitur animam esse immortalem. quitur animam esse immortalem.

Si autem quæras tu, Utrum possibile Si autem quæras tu, Utrum possibile sit veritatem creatam interire ? Dico, sit veritatem creatam interire ? Dico, quod sic, si Deus voluerit, sed non sim- quod sic, si Deus voluerit, sed non sim- pliciter. Si autem petas ut ponatur, et pliciter. Si autem petas ut ponatur, et tunc inferas: ergo veritatem interisse est tunc inferas: ergo veritatem interisse est verum ergo verum est aliquid, et veri- verum ergo verum est aliquid, et veri- faté verum ergo veritas est vel erit post- faté verum ergo veritas est vel erit post- quam interiit. Dico, quod si nos nullum quam interiit. Dico, quod si nos nullum verum et nullam veritatem ponamus verum et nullam veritatem ponamus esse, non erit hæc vera, veritatem inter- esse, non erit hæc vera, veritatem inter- isse est verum: hæc enim repugnat po- isse est verum: hæc enim repugnat po- sito. Et si dicas, quod hoc est inconve- sito. Et si dicas, quod hoc est inconve- niens secundum Philosophum : quia con- niens secundum Philosophum : quia con- tingit enuntiare quod non est non esse. tingit enuntiare quod non est non esse. Respondeo, quod inconveniens magnum Respondeo, quod inconveniens magnum est, sed ex hypothesi tua sequitur hoc: est, sed ex hypothesi tua sequitur hoc: ideo non est inconveniens in disputatione: ideo non est inconveniens in disputatione: et per hoc etiam patet solutio ad totum. et per hoc etiam patet solutio ad totum.

ARTICULUS XVI. ARTICULUS XVI.

Videtur autem, quod non sit simplex: Videtur autem, quod non sit simplex: quia quia

1. Dicit Boetius, quod omne quod 1. Dicit Boetius, quod omne quod est, esse suum aliud habet, et aliud id est, esse suum aliud habet, et aliud id quod est et excipitur primum in quo quod est et excipitur primum in quo non est hoc et hoc. Ergo videtur, quod non est hoc et hoc. Ergo videtur, quod veritas non sit simplex. veritas non sit simplex.

2. Item, Avicenna dicit, quod illud a 2. Item, Avicenna dicit, quod illud a quo aliquid negari potest, compositum quo aliquid negari potest, compositum et non simplex est: sed multa negantur et non simplex est: sed multa negantur a veritate ergo non est simplex. a veritate ergo non est simplex.

3. Item, Boetius dicit, quod in omni 3. Item, Boetius dicit, quod in omni simplici idem est esse et quo habet: sed simplici idem est esse et quo habet: sed in veritate non est idem, ut probatum in veritate non est idem, ut probatum est prius quia ipsa non est essentia, li- est prius quia ipsa non est essentia, li- cet habeat essentiam : ergo non est sim- cet habeat essentiam : ergo non est sim- plex. plex.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Veritas est de primis dispositionibus Veritas est de primis dispositionibus entis ergo non habet aliquid prius ex entis ergo non habet aliquid prius ex quo componatur: ergo est simplex. quo componatur: ergo est simplex.

Si dicas, quod est creatura, et ita est Si dicas, quod est creatura, et ita est ab alio hoc nihil est : quia causa efficiens ab alio hoc nihil est : quia causa efficiens non facit rem esse compositam, cum sit non facit rem esse compositam, cum sit extrinseca ad rem. extrinseca ad rem.

Sed Sed

PRÆTEREA quæritur, Utrum sit immu- Qu PRÆTEREA quæritur, Utrum sit immu- Qu tabilis? tabilis?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Anselmus dicit, quod veritas signi 1. Anselmus dicit, quod veritas signi est in signo, re existente, et non exi- est in signo, re existente, et non exi- stente; quia me sedere significat me se- stente; quia me sedere significat me se- dere, sive res ita se habeat, sive non: dere, sive res ita se habeat, sive non: ergo facit quod debet: ergo rectum est: ergo facit quod debet: ergo rectum est:

ergo verum. ergo verum.

2. Item dicit, quod veritas signi ma- 2. Item dicit, quod veritas signi ma- net, sive signum sit, sive non sit : et hoc net, sive signum sit, sive non sit : et hoc probat sic: Detur signum non esse, aut probat sic: Detur signum non esse, aut rectum est significari rem quæ non ha- rectum est significari rem quæ non ha- bet signum, aut non. Si non ergo si bet signum, aut non. Si non ergo si detur ei signum, illud signum non facit detur ei signum, illud signum non facit quod debet ergo non erit rectum: ergo quod debet ergo non erit rectum: ergo et non verum, quod falsum est. Si au- et non verum, quod falsum est. Si au- tem rectum est significari, illa rectitudo tem rectum est significari, illa rectitudo Quinto quæritur, Utrum veritas sit aliquid erit, aut signi, aut signati. Non Quinto quæritur, Utrum veritas sit aliquid erit, aut signi, aut signati. Non simplex et incommutabilis ? simplex et incommutabilis ?

An veritas est simplex et incommuta- An veritas est simplex et incommuta-

bilis ? bilis ?

signati. PROBATIO: quia cum dicitur, hoc signati. PROBATIO: quia cum dicitur, hoc

1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 25, 1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q. 25, membr. 3, art. 1. membr. 3, art. 1.

14. 14.

2 S. ANSELMUS, Dialogus de veritate, cap. 2 S. ANSELMUS, Dialogus de veritate, cap.

est. 2. est. 2.

contra. contra.

utio. utio.

IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 16. IN I SENTENT. DIST. XLVI, N, ART. 16.

rectum est significari, intelligitur signi- rectum est significari, intelligitur signi- ficatio significari: ergo illud est recti- ficatio significari: ergo illud est recti- tudo signi, quia aliter rectitudo signi et tudo signi, quia aliter rectitudo signi et signati esset una, quod non potest esse: signati esset una, quod non potest esse: ergo rectitudo signi manet, non manente ergo rectitudo signi manet, non manente signo ergo est immutabilis. signo ergo est immutabilis.

PRÆTEREA, Videtur etiam veritas rei PRÆTEREA, Videtur etiam veritas rei esse immutabilis: quia quæ mutabilitas esse immutabilis: quia quæ mutabilitas cadit in istam veritatem, triangulus re- cadit in istam veritatem, triangulus re- ctilineus habet tres angulos æquales duo- ctilineus habet tres angulos æquales duo- bus rectis vel in istam, duo et tria sunt bus rectis vel in istam, duo et tria sunt quinque? Videtur, quod nulla. quinque? Videtur, quod nulla.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Psal. xi, 2: Diminutæ sunt verita- 1. Psal. xi, 2: Diminutæ sunt verita- tes a filiis hominum. Diminutio autem tes a filiis hominum. Diminutio autem quædam mutatio est. quædam mutatio est.

2. Item, Augustinus dicit, quod quan- 2. Item, Augustinus dicit, quod quan- doque veritas in intellectu est minor, et doque veritas in intellectu est minor, et aliquando major, et aliquando æqualis aliquando major, et aliquando æqualis intellectui: hæc mutationes quædam intellectui: hæc mutationes quædam

sunt. sunt.

SOLUTIO. Dicendum, quod veritas est SOLUTIO. Dicendum, quod veritas est forma prima in genere suo, sicut et bo- forma prima in genere suo, sicut et bo- nitas, et unitas, et entitas, licet ordinem nitas, et unitas, et entitas, licet ordinem habeant, ut prius dictum est: et ideo non habeant, ut prius dictum est: et ideo non credo aliquam illarum esse compositam credo aliquam illarum esse compositam ex quo est et esse, secundum quod est ex quo est et esse, secundum quod est dicit aliquid ens in se, in quo diffunditur dicit aliquid ens in se, in quo diffunditur esse quod est actus essentiæ: sed bene esse quod est actus essentiæ: sed bene concedo, quod veritas in se habet plures concedo, quod veritas in se habet plures intellectus, quia habet intellectum essen- intellectus, quia habet intellectum essen- tiæ oblique, ut cujus est: et habet in- tiæ oblique, ut cujus est: et habet in- tellectum proprium, et ideo non æqui- tellectum proprium, et ideo non æqui- pollet Deo in simplicitate. Et similiter pollet Deo in simplicitate. Et similiter dicendum puto de omni forma quæ pri- dicendum puto de omni forma quæ pri- ma est in genere suo. ma est in genere suo.

455 455

primæ super se reflectuntur. Unde enim primæ super se reflectuntur. Unde enim habetur hæc? quia hoc contra rationem habetur hæc? quia hoc contra rationem est et auctoritas non dicit quod usus est et auctoritas non dicit quod usus quorumdam induxit: quia simplicissima quorumdam induxit: quia simplicissima minime possunt significari ut subjecta minime possunt significari ut subjecta respectu earumdem formarum quas si- respectu earumdem formarum quas si- gnificant. Unde bene invenitur, quod gnificant. Unde bene invenitur, quod unitas est qua quælibet res est una. unitas est qua quælibet res est una.

Si autem dicas, quod Augustinus di- Si autem dicas, quod Augustinus di- cit dico, quod dicit, quod unitas est cit dico, quod dicit, quod unitas est una, et bonitas est bona: sed non, quod una, et bonitas est bona: sed non, quod prima reflectantur super se. Salvando prima reflectantur super se. Salvando ergo Augustinum, dicendum est sic, ergo Augustinum, dicendum est sic, quod sicut ens quod sonat concretionem, quod sicut ens quod sonat concretionem, dicitur de abstracto in quantum est in- dicitur de abstracto in quantum est in- tellectus primus, et de concretis per com- tellectus primus, et de concretis per com- positionem ita est in aliis primis. Sed positionem ita est in aliis primis. Sed impropriæ sunt locutiones : impropriæ sunt locutiones : cum enim cum enim dicitur, essentia est ens, idem est ac si dicitur, essentia est ens, idem est ac si dicatur, essentia est essentia: et tunc dicatur, essentia est essentia: et tunc nulla notatur compositio sive concretio ex nulla notatur compositio sive concretio ex quod est et quo est. Et similiter cum quod est et quo est. Et similiter cum dicitur, veritas est vera, idem est ac si dicitur, veritas est vera, idem est ac si dicatur, veritas est veritas, et ita de dicatur, veritas est veritas, et ita de aliis. aliis.