Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

284 284

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est est

non fuit propositio: et quia non tenet non fuit propositio: et quia non tenet compositio ratione determinationis : et compositio ratione determinationis : et cum infertur, ergo contradictoria cum infertur, ergo contradictoria vera dico, quod non sequitur nisi sup- vera dico, quod non sequitur nisi sup- posita propositione: illa autem non est, posita propositione: illa autem non est, quia impossibile est negativam esse pri- quia impossibile est negativam esse pri- mam et ideo cum ante hanc, veritatem mam et ideo cum ante hanc, veritatem non fuisse ab æterno, nulla potest acci- non fuisse ab æterno, nulla potest acci- pi affirmativa, ipsa non erit accepta: et pi affirmativa, ipsa non erit accepta: et ideo nullam habet contradictoriam, tali ideo nullam habet contradictoriam, tali facta positione. facta positione.

Similiter dico de hac, mundus fuit, et Similiter dico de hac, mundus fuit, et de ejus contradictoria, et eodem modo de ejus contradictoria, et eodem modo de omnibus aliis. de omnibus aliis.

QUOD AUTEM quæritur de hac, mun- QUOD AUTEM quæritur de hac, mun-

dum futurum esse est verum, utrum dum futurum esse est verum, utrum vera fuerit ante mundum? Dico quod vera fuerit ante mundum? Dico quod non quia non fuit propositio: si enim non quia non fuit propositio: si enim nihil est ante mundum, non poterit esse nihil est ante mundum, non poterit esse subjicibile aliquid et prædicabile ante subjicibile aliquid et prædicabile ante mundum ergo non potuit esse proposi- mundum ergo non potuit esse proposi- tioquia ab eo quod res est, vel non est, tioquia ab eo quod res est, vel non est, secundum Aristotelem oratio dicitur ve- secundum Aristotelem oratio dicitur ve- ra vel falsa. Tamen si de re et non de ra vel falsa. Tamen si de re et non de veritate propositionis quæratur, bene veritate propositionis quæratur, bene concedo, quod mundus erat futurus, et concedo, quod mundus erat futurus, et quod mundus potuit esse: sed hoc re- quod mundus potuit esse: sed hoc re- fertur ad rationes ideales, et ad poten- fertur ad rationes ideales, et ad poten- tiam causæ efficientis. tiam causæ efficientis.

C. Quod res futuræ non sunt causa scientiæ vel præscientiæ Dei. C. Quod res futuræ non sunt causa scientiæ vel præscientiæ Dei.

Neque etiam res futuræ causa sunt Dei præscientiæ : licet enim non Neque etiam res futuræ causa sunt Dei præscientiæ : licet enim non essent futuræ nisi præscirentur a Deo, non tamen ideo præsciuntur quia essent futuræ nisi præscirentur a Deo, non tamen ideo præsciuntur quia futuræ sunt. Si enim hoc esset, tunc ejus quod æternum est, aliquid exi- futuræ sunt. Si enim hoc esset, tunc ejus quod æternum est, aliquid exi- steret causa, ab eo alienum, ab eo diversum: et ex creaturis dependeret steret causa, ab eo alienum, ab eo diversum: et ex creaturis dependeret scientia Creatoris, et creatum causa esset increati. Origenes tamen super scientia Creatoris, et creatum causa esset increati. Origenes tamen super epistolam ad Romanos ait: Non propterea aliquid erit, quia id scit Deus epistolam ad Romanos ait: Non propterea aliquid erit, quia id scit Deus futurum : sed quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat. Hoc vi- futurum : sed quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat. Hoc vi- detur præmissis verbis Augustini obviare. Hic enim significari videtur, detur præmissis verbis Augustini obviare. Hic enim significari videtur, quod res futuræ causa sint præscientiæ ibi vero, quod præscientia causa quod res futuræ causa sint præscientiæ ibi vero, quod præscientia causa sit rerum futurarum. sit rerum futurarum.

D. Quid ex prædictis tenendum sit, cum determinatione auctoritatum. D. Quid ex prædictis tenendum sit, cum determinatione auctoritatum.

Hanc igitur quæ videtur repugnantiam de medio tollere cupientes, dici- Hanc igitur quæ videtur repugnantiam de medio tollere cupientes, dici- mus res futuras nullatenus causam esse præscientiæ vel scientiæ Dei : nec mus res futuras nullatenus causam esse præscientiæ vel scientiæ Dei : nec ideo præsciri vel sciri, quia futuræ vel factæ sunt: ita exponentes quod ait ideo præsciri vel sciri, quia futuræ vel factæ sunt: ita exponentes quod ait Origenes, quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat, id est, quod Origenes, quia futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat, id est, quod

1 ORIGENFS, Lib. VII super illud Apostoli ad Roman. VIII, 30 : Quos.. prædestinavit, hos et 1 ORIGENFS, Lib. VII super illud Apostoli ad Roman. VIII, 30 : Quos.. prædestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit, hos et justificavit... et glorificavit. vocavit, et quos vocavit, hos et justificavit... et glorificavit.

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, D. IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, D.

285 285

futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat, neque sciretur nisi futurum futurum est, ideo scitur a Deo antequam fiat, neque sciretur nisi futurum esset: ut non notetur ibi causa, nisi sine qua non fieret. Ita etiam dicimus esset: ut non notetur ibi causa, nisi sine qua non fieret. Ita etiam dicimus scientiam vel præscientiam Dei non esse causam eorum quæ fiunt, nisi scientiam vel præscientiam Dei non esse causam eorum quæ fiunt, nisi talem sine qua non fiunt: si tamen scientiam ad notitiam tantum refera- talem sine qua non fiunt: si tamen scientiam ad notitiam tantum refera- mus. Si vero nomine scientiæ includitur etiam beneplacitum atque dispo- mus. Si vero nomine scientiæ includitur etiam beneplacitum atque dispo- sitio, tunc recte potest dici causa eorum quæ Deus facit. His enim duobus sitio, tunc recte potest dici causa eorum quæ Deus facit. His enim duobus modis, ut superius prætaxatum est, accipitur cognitio vel scientia Dei, sci- modis, ut superius prætaxatum est, accipitur cognitio vel scientia Dei, sci- licet pro notitia sola, vel pro notitia simul et beneplacito. Hoc modo forte licet pro notitia sola, vel pro notitia simul et beneplacito. Hoc modo forte accepit Augustinus, dicens: Ideo sunt quia novit, id est, quia scienti pla- accepit Augustinus, dicens: Ideo sunt quia novit, id est, quia scienti pla- cuit, et quia sciens disposuit ¹. Hic sensus ex eo adjuvatur, quia de bonis cuit, et quia sciens disposuit ¹. Hic sensus ex eo adjuvatur, quia de bonis ibi tantum agit Augustinus, scilicet de creaturis et de his quæ Deus facit : ibi tantum agit Augustinus, scilicet de creaturis et de his quæ Deus facit : quæ omnia novit non solum scientia, sed etiam beneplacito ac disposi- quæ omnia novit non solum scientia, sed etiam beneplacito ac disposi- tione. Sic ergo ibi accipitur Dei cognitio, ut non modo notitiam, sed tione. Sic ergo ibi accipitur Dei cognitio, ut non modo notitiam, sed etiam beneplacitum Dei significet. Mala vero scit Deus et præscit antequam etiam beneplacitum Dei significet. Mala vero scit Deus et præscit antequam fiant, sed sola notitia, non beneplacito. Præscit enim Deus et prædicit fiant, sed sola notitia, non beneplacito. Præscit enim Deus et prædicit etiam quæ non est ipse facturus, sicut præscivit et prædixit infidelitatem etiam quæ non est ipse facturus, sicut præscivit et prædixit infidelitatem Judæorum, sed non fecit: nec ideo quia præscivit, ad peccatum infidelita- Judæorum, sed non fecit: nec ideo quia præscivit, ad peccatum infidelita- tis eos coegit: nec præscisset vel prædixisset eorum mala, nisi essent ea tis eos coegit: nec præscisset vel prædixisset eorum mala, nisi essent ea habituri. Unde Augustinus super Joannem Deus, inquit, futurorum præ- habituri. Unde Augustinus super Joannem Deus, inquit, futurorum præ- scius, per Prophetam prædixit infidelitatem Judæorum, sed non fecit: ne- scius, per Prophetam prædixit infidelitatem Judæorum, sed non fecit: ne- que præscisset mala eorum, nisi ea haberent. Non enim ideo quemquam que præscisset mala eorum, nisi ea haberent. Non enim ideo quemquam ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata prænovit: illorum ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata prænovit: illorum enim præscivit peccata, non sua. Ideoque si ea quæ ille præscivit, ipso- enim præscivit peccata, non sua. Ideoque si ea quæ ille præscivit, ipso- rum non sunt, non vera ille præscivit: sed quia illius præscientia falli non rum non sunt, non vera ille præscivit: sed quia illius præscientia falli non potest, sine dubio non alius, sed ipsi peccant, quos Deus peccatores esse potest, sine dubio non alius, sed ipsi peccant, quos Deus peccatores esse præscivit et ideo si non malum sed bonum facere voluissent, non malum præscivit et ideo si non malum sed bonum facere voluissent, non malum facturi præviderentur ab eo, qui novit quid sit quisquam facturus³. His facturi præviderentur ab eo, qui novit quid sit quisquam facturus³. His verbis aperte ostenditur, si diligenter attendamus, præscientiam Dei non verbis aperte ostenditur, si diligenter attendamus, præscientiam Dei non esse causam malorum quæ præscit: quia non ea præscit tamquam factu- esse causam malorum quæ præscit: quia non ea præscit tamquam factu- rus nec tamquam sua, sed illorum qui sunt ea facturi vel habituri.: præ- rus nec tamquam sua, sed illorum qui sunt ea facturi vel habituri.: præ- scivit ergo illa sola notitia, sed non beneplacito auctoritatis. Unde datur scivit ergo illa sola notitia, sed non beneplacito auctoritatis. Unde datur intelligi, quod Deus e converso præscit bona tamquam sua, tamquam ea intelligi, quod Deus e converso præscit bona tamquam sua, tamquam ea quæ facturus est: ut illa præsciendo simul fuerit ipsius notitia, et auctori- quæ facturus est: ut illa præsciendo simul fuerit ipsius notitia, et auctori- tatis beneplacitum. tatis beneplacitum.

, ,

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13.

2 Edit. J. Alleaume, Si. 2 Edit. J. Alleaume, Si.

3 Edit. Joan. Alleaume, quemdam. 3 Edit. Joan. Alleaume, quemdam.

4 Edit. J. Alleaume, quisque. 4 Edit. J. Alleaume, quisque.

5 S. AUGUSTINUS, Homilia 53 in Joannem. 5 S. AUGUSTINUS, Homilia 53 in Joannem.

6 Edit. J. Alleaume, facturum. 6 Edit. J. Alleaume, facturum.

4 4

286 286

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An scientia Dei causetur a rebus 1 ? An scientia Dei causetur a rebus 1 ?

Postea quæritur de hoc quod dicit, Postea quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, «Origenes tamen super epistolam ibi, C, «Origenes tamen super epistolam ad Romanos, etc. » ad Romanos, etc. »

Hic enim videtur velle Origenes, quod Hic enim videtur velle Origenes, quod scientia Dei causetur a rebus ali- scientia Dei causetur a rebus ali- ter enim nullam habitudinem notaret ter enim nullam habitudinem notaret conjunctio causalis quam ponit. conjunctio causalis quam ponit.

Ad hoc etiam opponitur sic : Ad hoc etiam opponitur sic :

1. Quidquid est, quod nec in se nec in 1. Quidquid est, quod nec in se nec in aliqua causarum habet immobilitatem, aliqua causarum habet immobilitatem, illud nec in se nec in aliqua causarum illud nec in se nec in aliqua causarum scitur, nisi cum est: contingens de futu- scitur, nisi cum est: contingens de futu- ro est tale ergo non scitur, nisi cum ro est tale ergo non scitur, nisi cum est. PROBATUR autem prima sic: Detur, est. PROBATUR autem prima sic: Detur, quod habeat immobilitatem in aliqua quod habeat immobilitatem in aliqua causarum : cum ergo causa illa influat causarum : cum ergo causa illa influat super causatum illud, secundum quod super causatum illud, secundum quod illud causatum est in ipsa, erit immobi- illud causatum est in ipsa, erit immobi- litas etiam in causato : et sic jam non litas etiam in causato : et sic jam non esset contingens, quod est contra posi- esset contingens, quod est contra posi- tum. Nec est instantia de generatis flori- tum. Nec est instantia de generatis flori- bus et plantis et sole: quia sol secun- bus et plantis et sole: quia sol secun- dum ordinem immobilem non influit su- dum ordinem immobilem non influit su- per ea, sed potius secundum diversum per ea, sed potius secundum diversum modum actus enim solis antequam ve- modum actus enim solis antequam ve- niat ad ipsa, permiscetur virtutibus con- niat ad ipsa, permiscetur virtutibus con- tingentibus et mutabilibus : et illæ in- tingentibus et mutabilibus : et illæ in- fluunt contingenter et ideo etiamsi sol fluunt contingenter et ideo etiamsi sol haberet intellectum, non posset scire haberet intellectum, non posset scire causatum nisi causato existente. causatum nisi causato existente.

2. Item, Quæcumque sequuntur se in- 2. Item, Quæcumque sequuntur se in- vicem necessario, aut ambo sunt ab vicem necessario, aut ambo sunt ab eadem causa, aut unum est ab alio : eadem causa, aut unum est ab alio : præscientia autem et præscita res se- præscientia autem et præscita res se- quuntur se invicem : ergo aut ambo sunt quuntur se invicem : ergo aut ambo sunt ab eadem causa, aut unum est ab alio : ab eadem causa, aut unum est ab alio : non autem ambo sunt ab eadem causa: non autem ambo sunt ab eadem causa: ergo unum est ab alio cum ergo præ- ergo unum est ab alio cum ergo præ-

1 Cf. I P. Summ 1 Cf. I P. Summ

theol. B. Alberti, Q 61, theol. B. Alberti, Q 61,

scientia non semper sit causa præsciti, scientia non semper sit causa præsciti, præscitum aliquando erit causa præ- præscitum aliquando erit causa præ- scientiæ vel scientiæ, ut videtur. scientiæ vel scientiæ, ut videtur.

3. Item, Deus scit me legere, bene se- 3. Item, Deus scit me legere, bene se- quitur ergo ego lego. Quæro ergo, un- quitur ergo ego lego. Quæro ergo, un- de locus? Videtur, quod sit non a cau- de locus? Videtur, quod sit non a cau- sa: quia etiam sequitur, Deus scit me sa: quia etiam sequitur, Deus scit me mentiri ergo ego mentior: et non pot- mentiri ergo ego mentior: et non pot- est esse locus a causa: ergo erit ab est esse locus a causa: ergo erit ab effectu, ut videtur : ergo res est causa effectu, ut videtur : ergo res est causa scientiæ. scientiæ.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Nobilissima scientia datur Deo : 1. Nobilissima scientia datur Deo : sed nobilissima est per causam : ergo sed nobilissima est per causam : ergo sua scientia non est causata ab ali- sua scientia non est causata ab ali- quo. quo.

2. Item, Si sua scientia esset causata, 2. Item, Si sua scientia esset causata, cum sua scientia sit sua essentia, sua cum sua scientia sit sua essentia, sua essentia esset causata, quod falsum est. essentia esset causata, quod falsum est.

3. Item, Cum sua scientia sit æter- 3. Item, Cum sua scientia sit æter- na, scitum autem temporale, sequitur na, scitum autem temporale, sequitur quod in sua scientia temporale esset cau- quod in sua scientia temporale esset cau- sa æterni, quod falsum est. sa æterni, quod falsum est.

4. Item, Non potest dici, quod sit 4. Item, Non potest dici, quod sit causa sine qua non quia etiam illa causa sine qua non quia etiam illa nobilior est quam effectus : nihil autem nobilior est quam effectus : nihil autem nobilius est scientia divina. nobilius est scientia divina.

SOLUTIO. Dico, quod Origenes non in- SOLUTIO. Dico, quod Origenes non in- tendit de causa rei, sed de causa con- tendit de causa rei, sed de causa con- sequentiæ et illa sumitur ab effectu ad sequentiæ et illa sumitur ab effectu ad causam, sicut e converso. causam, sicut e converso.

DICENDUM ergo ad ad DICENDUM ergo ad ad primum, quod primum, quod scientia Dei vincit omnem scientiam : scientia Dei vincit omnem scientiam : artifex enim licet præconcipiat formam artifex enim licet præconcipiat formam totius operis, et non accipiat ipsam ex totius operis, et non accipiat ipsam ex opere, tamen multa incidunt contra opus opere, tamen multa incidunt contra opus ex factura instrumentorum, et inæqua- ex factura instrumentorum, et inæqua- litate materiæ, quæ ipse non potest cog- litate materiæ, quæ ipse non potest cog- noscere nisi per effectum : sed summus noscere nisi per effectum : sed summus artifex in hoc omnem scientiam tran- artifex in hoc omnem scientiam tran- scendit, quod ipse præscit omne quod scendit, quod ipse præscit omne quod faciet, et quidquid illi eveniet ex muta- faciet, et quidquid illi eveniet ex muta- bilitate et defectu causarum secundarum bilitate et defectu causarum secundarum

quæ operantur sub ipso: quia aliter im- quæ operantur sub ipso: quia aliter im- perfecta esset ejus scientia. Unde patet, perfecta esset ejus scientia. Unde patet, quod simile acceptum de sole et aliis quod simile acceptum de sole et aliis

memb 3. memb 3.

Sed Sed

S S

2 2

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, E. IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, E.

agentibus non est simile, quia artifex agentibus non est simile, quia artifex non potest scire exitum sui operis in non potest scire exitum sui operis in actum et eventum ejus : sed Deus scit actum et eventum ejus : sed Deus scit hoc totum propter infinitam potentiam hoc totum propter infinitam potentiam in sciendo. in sciendo.

AD ALIUD dicendum, quod verum est, AD ALIUD dicendum, quod verum est, quod illa sequuntur se invicem : sed hoc quod illa sequuntur se invicem : sed hoc est gratia ordinis scientiæ ad scitum, et e est gratia ordinis scientiæ ad scitum, et e

converso converso

287 287

et non gratia causalitatis, ut et non gratia causalitatis, ut

prius dictum est. prius dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod in divinis AD ALIUD dicendum, quod in divinis locus generaliter est a convertibili, sed locus generaliter est a convertibili, sed in quibusdam est locus a causa: aliter in quibusdam est locus a causa: aliter enim est in divinis, et aliter in humanis, enim est in divinis, et aliter in humanis, propter diversimode dictam scientiam, propter diversimode dictam scientiam, ut supra habitum est. ut supra habitum est.

Ad Ad

E. Contra hoc quod dictum est præscientiam Dei non posse falli, oppositio. E. Contra hoc quod dictum est præscientiam Dei non posse falli, oppositio.

Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet præscientiam Dei falli Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet præscientiam Dei falli non posse, solet a quibusdam ita opponi: Deus præscivit hunc lecturum non posse, solet a quibusdam ita opponi: Deus præscivit hunc lecturum vel aliquid hujusmodi: sed potest esse ut iste non legat: ergo potest aliter vel aliquid hujusmodi: sed potest esse ut iste non legat: ergo potest aliter esse quam Deus præscivit? ergo potest falli Dei præscientia, quod omnino esse quam Deus præscivit? ergo potest falli Dei præscientia, quod omnino falsum est. Potest equidem non fieri aliquid, et illud tamen præscitum est falsum est. Potest equidem non fieri aliquid, et illud tamen præscitum est fieri non ideo tamen potest falli Dei præscientia: quia si illud non fieret, fieri non ideo tamen potest falli Dei præscientia: quia si illud non fieret, nec a Deo præscitum esset fieri. Sed adhuc urgent quæstionem dicentes, nec a Deo præscitum esset fieri. Sed adhuc urgent quæstionem dicentes, Aut aliter potest fieri quam Deus præscivit, aut non aliter: sed non aliter : Aut aliter potest fieri quam Deus præscivit, aut non aliter: sed non aliter : ergo necessario cuncta eveniunt. Si vero aliter: potest ergo Dei præscien- ergo necessario cuncta eveniunt. Si vero aliter: potest ergo Dei præscien- tia falli vel mutari. Sed potest aliter fieri, quia potest aliter fieri quam fiat : tia falli vel mutari. Sed potest aliter fieri, quia potest aliter fieri quam fiat : ita autem fit ut præscitum est: aliter ergo potest fieri quam præscitum ita autem fit ut præscitum est: aliter ergo potest fieri quam præscitum est. Ad quod dicimus illam locutionem multiplicem facere intelligentiam, est. Ad quod dicimus illam locutionem multiplicem facere intelligentiam, scilicet, Aliter potest fieri quam Deus præscivit, et hujusmodi: ut, potest scilicet, Aliter potest fieri quam Deus præscivit, et hujusmodi: ut, potest non esse quod Deus præscivit et, impossibile est non esse quod Deus non esse quod Deus præscivit et, impossibile est non esse quod Deus præscivit et, impossibile est non esse præscita omnia quæ fiunt et præscivit et, impossibile est non esse præscita omnia quæ fiunt et hujusmodi. Possunt enim hæc conjunctim intelligi, ut conditio sit im- hujusmodi. Possunt enim hæc conjunctim intelligi, ut conditio sit im- plicita, et disjunctim. Si enim ita intelligas, Non potest aliter fieri quam plicita, et disjunctim. Si enim ita intelligas, Non potest aliter fieri quam Deus præscivit, id est, non potest utrumque simul esse, scilicet quod Deus præscivit, id est, non potest utrumque simul esse, scilicet quod Deus ita præsciverit fieri et aliter fiat, verum intelligis. Si autem per Deus ita præsciverit fieri et aliter fiat, verum intelligis. Si autem per disjunctionem intelligas, ut dicas hoc aliter non posse evenire quam disjunctionem intelligas, ut dicas hoc aliter non posse evenire quam evenit, et quomodo futurum Deus præscivit, falsum est. Hoc enim aliter evenit, et quomodo futurum Deus præscivit, falsum est. Hoc enim aliter potest evenire quam evenit, et tamen Deus hoc modo futurum præscivit. potest evenire quam evenit, et tamen Deus hoc modo futurum præscivit. Similiter et alia determinatio, scilicet, Impossibile est illud non evenire Similiter et alia determinatio, scilicet, Impossibile est illud non evenire quod Deus præscivit, vel cum Deus præscierit, si conjunctim intelligas, quod Deus præscivit, vel cum Deus præscierit, si conjunctim intelligas, verum dicis: si disjunctim, falsum. Ita etiam et illud, Impossibile est non verum dicis: si disjunctim, falsum. Ita etiam et illud, Impossibile est non

288 288

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

esse præscitum omne quod fit, id est, non potest esse utrumque simul, esse præscitum omne quod fit, id est, non potest esse utrumque simul, scilicet ut fiat et non sit præscitum, hic sensus verus est. Si vero dicis scilicet ut fiat et non sit præscitum, hic sensus verus est. Si vero dicis Deum non potuisse non præscire omne quod fit, falsum est. Potuit enim Deum non potuisse non præscire omne quod fit, falsum est. Potuit enim facere ut non fieret, et ita non esse præscitum. facere ut non fieret, et ita non esse præscitum.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An præscientia Dei imponat rebus An præscientia Dei imponat rebus necessitatem¹ ? necessitatem¹ ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, « Ad hoc autem quod supra dictum ibi, « Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet præscientiam Dei falli non est, scilicet præscientiam Dei falli non posse, etc. » posse, etc. »

Hic est quæstio generalis valde : habet Hic est quæstio generalis valde : habet enim locum in fide, et prophetia, et præ- enim locum in fide, et prophetia, et præ- scientia, utrum scilicet possint falli? Et scientia, utrum scilicet possint falli? Et per easdem rationes disputatur. per easdem rationes disputatur.

1. Videtur autem, quod imponat neces- 1. Videtur autem, quod imponat neces- sitatem rebus : quia sic dicit Boetius in sitatem rebus : quia sic dicit Boetius in ultimo de Consolatione Philosophiæ : « Si ultimo de Consolatione Philosophiæ : « Si aliorsum quam prævisæ sunt detorqueri aliorsum quam prævisæ sunt detorqueri valent res prævisæ, non jam erit firma valent res prævisæ, non jam erit firma futuri præscientia, sed opinio potius in- futuri præscientia, sed opinio potius in- certa quod de Deo credere nefas repu- certa quod de Deo credere nefas repu- tamus. » Ergo videtur, quod præscientia tamus. » Ergo videtur, quod præscientia rei imponat necessitatem. rei imponat necessitatem.

Item, ibidem : « Quod si apud illum Item, ibidem : « Quod si apud illum rerum omnium certissimum fontem nihil rerum omnium certissimum fontem nihil incerti esse potest, certus eorum est incerti esse potest, certus eorum est eventus quæ futura firmitur ille præscie- eventus quæ futura firmitur ille præscie- rit. » Et alia plurima sunt ibi de hoc. rit. » Et alia plurima sunt ibi de hoc.

2. Item. Anselmus in libro de Concor- 2. Item. Anselmus in libro de Concor- dia præscientiæ et liberi arbitrii dicit dia præscientiæ et liberi arbitrii dicit sic : « Si quis intellectum verbi proprie sic : « Si quis intellectum verbi proprie considerat, hoc ipso quod præsciri qui- considerat, hoc ipso quod præsciri qui- dem dicitur, futurum esse pronuntiatur : dem dicitur, futurum esse pronuntiatur : non enim nisi quod futurum est, præsci- non enim nisi quod futurum est, præsci- tur, quia scientia non est nisi veritatis: tur, quia scientia non est nisi veritatis: quare cum dico, quod cum præscit Deus quare cum dico, quod cum præscit Deus aliquid, illud necesse est esse futurum : aliquid, illud necesse est esse futurum :

1 1

Cf IP. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 61, Cf IP. Summ. Theol. B. Alberti, Q. 61,

idem est ac si dicam, Si erit, ex necessi- idem est ac si dicam, Si erit, ex necessi- tate erit.» Sed hæc, si erit, ex necessitate tate erit.» Sed hæc, si erit, ex necessitate erit, est quædam conditionalis vera, cu- erit, est quædam conditionalis vera, cu- jus antecedens verificatur sine conse- jus antecedens verificatur sine conse- quente ergo est necessaria : ergo et quente ergo est necessaria : ergo et hæc, Si præscit Deus aliquid, illud ex hæc, Si præscit Deus aliquid, illud ex necessitate erit: ergo præscientia infert necessitate erit: ergo præscientia infert necessitatem. necessitatem.

3. Hoc etiam in Littera, habetur ab 3. Hoc etiam in Littera, habetur ab Augustino, quod impossibile est falli Dei Augustino, quod impossibile est falli Dei præscientiam : ergo videtur, quod ipsa præscientiam : ergo videtur, quod ipsa rei imponat necessitatem. rei imponat necessitatem.

Hoc etiam videtur per rationem posse Hoc etiam videtur per rationem posse probari sic: probari sic:

1. Cum dicitur, Deus præscit hoc fu- 1. Cum dicitur, Deus præscit hoc fu- turum ergo illud erit de necessitate : turum ergo illud erit de necessitate : aut sequitur de necessitate consequentis, aut sequitur de necessitate consequentis, aut non. Si sequitur, habeo propositum. aut non. Si sequitur, habeo propositum. Si non sequitur: ergo potest illud non Si non sequitur: ergo potest illud non evenire ergo dari potest, quod non evenire ergo dari potest, quod non eveniet quia posito falso et non impos- eveniet quia posito falso et non impos- sibili, quod accidit erit falsum, et non sibili, quod accidit erit falsum, et non impossibile. Si autem non eveniet, et. impossibile. Si autem non eveniet, et. Deus præscivit illud : ergo fallitur in Deus præscivit illud : ergo fallitur in præsciendo, quod est contra Litteram. præsciendo, quod est contra Litteram.

2. Item, Cum dicitur, Deus præscivit 2. Item, Cum dicitur, Deus præscivit hoc, hæc est vera ab æterno: sed nihil hoc, hæc est vera ab æterno: sed nihil contingentium est æternum : ergo ista contingentium est æternum : ergo ista propositio non est contingens. Si ergo propositio non est contingens. Si ergo contingens sequitur ad hoc, poterit con- contingens sequitur ad hoc, poterit con- tingens sequi ad necessarium: contingat tingens sequi ad necessarium: contingat igitur aliter se habere, tunc oppositum igitur aliter se habere, tunc oppositum verificabitur cum ipso, quod non potest verificabitur cum ipso, quod non potest esse ergo antecedens infert necessitatem esse ergo antecedens infert necessitatem consequentis. consequentis.

3. Item, Hæc est vera de præterito, 3. Item, Hæc est vera de præterito, Deus præscivit istum peccaturum : ergo Deus præscivit istum peccaturum : ergo est necessaria: ergo Deum præscivisse est necessaria: ergo Deum præscivisse hoc, necessarium est: quod autem scitur hoc, necessarium est: quod autem scitur

memb. 5. memb. 5.

tra tra

IN I SENTENT. DIST. IN I SENTENT. DIST.

ut necessarium, ipsum est necessarium ut necessarium, ipsum est necessarium in se, vel male scietur: ergo istum pec- in se, vel male scietur: ergo istum pec- caturum est necessarium. caturum est necessarium.

4. Item, Istum peccaturum est ab 4. Item, Istum peccaturum est ab æterno præscitum : sed res non est ab æterno præscitum : sed res non est ab æterno: ergo si mutatur ista propositio, æterno: ergo si mutatur ista propositio, illa mutatio non erit a parte rei: ergo illa mutatio non erit a parte rei: ergo mutabilis erit a parte scientis: hoc au- mutabilis erit a parte scientis: hoc au- tem est impossibile, ut habetur ex Litte- tem est impossibile, ut habetur ex Litte- ra ergo nec ex parte rei, nec ex parte ra ergo nec ex parte rei, nec ex parte Dei mutabilis est : ergo habet necessita- Dei mutabilis est : ergo habet necessita- tem, ut videtur. tem, ut videtur.

SED CONTRA sunt inconvenientia Boe- SED CONTRA sunt inconvenientia Boe- tii, quod pereunt preces, et efficiturjustus tii, quod pereunt preces, et efficiturjustus ut impius quia omnia erunt de necessi- ut impius quia omnia erunt de necessi- tate et jam peccata non erunt peccata, tate et jam peccata non erunt peccata, et perit casus, et perit liberum arbi- et perit casus, et perit liberum arbi- trium, et nihil erit contingens : quæ trium, et nihil erit contingens : quæ omnia falsa sunt : ergo præscientia re- omnia falsa sunt : ergo præscientia re- bus præscitis non infert necessitatem. bus præscitis non infert necessitatem.

SOLUTIO istius quæstionis sumenda est SOLUTIO istius quæstionis sumenda est a Boetio et Anselmo. a Boetio et Anselmo.

: :

Boetius determinans eam dicit sic 1 Boetius determinans eam dicit sic 1 « Respondebo namque idem futurum, « Respondebo namque idem futurum, cum ad divinam notionem refertur, ne- cum ad divinam notionem refertur, ne- cessarium cum vero in sua natura per- cessarium cum vero in sua natura per- penditur, liberum prorsus atque absolu- penditur, liberum prorsus atque absolu- tum videri. Duæ sunt etenim necessitates. tum videri. Duæ sunt etenim necessitates. Una simplex, veluti quod necesse est Una simplex, veluti quod necesse est omnes homines esse mortales. Altera omnes homines esse mortales. Altera conditionis, ut si aliquem ambulare conditionis, ut si aliquem ambulare scias, eum ambulare necesse est quod scias, eum ambulare necesse est quod enim quis novit, id esse aliter quam enim quis novit, id esse aliter quam notum est nequit sed hæc conditio mi- notum est nequit sed hæc conditio mi- nime secum illam simplicem contrahit : nime secum illam simplicem contrahit : hanc enim necessitatem non propria facit hanc enim necessitatem non propria facit natura, sed conditionis adjectio. » Et natura, sed conditionis adjectio. » Et infra « Hæc igitur futura ad intuitum infra « Hæc igitur futura ad intuitum relata divinum, necessaria fiunt per relata divinum, necessaria fiunt per conditionem divinæ notionis: per se vero conditionem divinæ notionis: per se vero considerata ab absoluta naturæ suæ considerata ab absoluta naturæ suæ libertate non desinunt.» Redit ergo solutio libertate non desinunt.» Redit ergo solutio Boetii ad hoc, quod si intelligitur ne- Boetii ad hoc, quod si intelligitur ne- cessitas conditionis, quod tunc veræ cessitas conditionis, quod tunc veræ sunt istæ quod prævidit, de necessitate sunt istæ quod prævidit, de necessitate eveniet si Deus præscivit hunc pecca- eveniet si Deus præscivit hunc pecca-

1 1

: :

BOETIUS, Lib. V de Consolatione Philoso- BOETIUS, Lib. V de Consolatione Philoso-

XXXVIII, E, ART. 4. XXXVIII, E, ART. 4.

289 289

turum, de necessitate peccabit, et hu- turum, de necessitate peccabit, et hu- jusmodi. Si autem intelligatur neces- jusmodi. Si autem intelligatur neces- sitas absoluta et per se et secundum sitas absoluta et per se et secundum naturam propriam in se consideratam, naturam propriam in se consideratam, tunc falsa sunt omnia. tunc falsa sunt omnia.

Hoc intendit etiam dicere Anselmus Hoc intendit etiam dicere Anselmus per alia verba sic dicens : « Necessario per alia verba sic dicens : « Necessario omne futurum est futurum, sed neces- omne futurum est futurum, sed neces- sitate sequente quæ nihil esse cogit, cum sitate sequente quæ nihil esse cogit, cum futurum dicitur de re non semper ne- futurum dicitur de re non semper ne- cessaria, quamvis sit futura. » Redit ergo cessaria, quamvis sit futura. » Redit ergo ad hoc quod est quædam necessitas na- ad hoc quod est quædam necessitas na- turæ rei, et hæc sequitur rem in se : turæ rei, et hæc sequitur rem in se : quædam autem est positionis quæ est quædam autem est positionis quæ est sequens rem ex hoc quod sic vel sic sequens rem ex hoc quod sic vel sic ponitur futura, vel non futura et illa ponitur futura, vel non futura et illa quia sequitur habitudinem rei potius quia sequitur habitudinem rei potius quam rem, nihil dicitur cogere. quam rem, nihil dicitur cogere.

Ad idem redit quod dicunt Magistri, Ad idem redit quod dicunt Magistri, quod est necessitas consequentis, et ne- quod est necessitas consequentis, et ne- cessitas consequentiæ et conceditur be- cessitas consequentiæ et conceditur be- ne, quod Dei præscientia causat conse- ne, quod Dei præscientia causat conse- quentiæ necessitatem, sed non conse- quentiæ necessitatem, sed non conse- quentis. quentis.

2 et 3. 2 et 3.

Hoc habito, potest responderi ad pri- Ad auct. 1, Hoc habito, potest responderi ad pri- Ad auct. 1, mum, quod Deus quidem præscit omnia, mum, quod Deus quidem præscit omnia, et operatur etiam ea quæ naturaliter et operatur etiam ea quæ naturaliter sunt sed quia non accipiunt proprieta- sunt sed quia non accipiunt proprieta- tes suæ causalitatis, ideo nihil prohibet tes suæ causalitatis, ideo nihil prohibet quin in se sint contingentia et mutabi- quin in se sint contingentia et mutabi- lia et quod in illis mutabilibus scientia lia et quod in illis mutabilibus scientia Dei certa potest esse, hoc non est ex hoc Dei certa potest esse, hoc non est ex hoc quod auferat eis mutabilitatem, sed po- quod auferat eis mutabilitatem, sed po- tius ex infinita potentia prævidendi quo- tius ex infinita potentia prævidendi quo- cumque se vertat ipsum quod mutabile cumque se vertat ipsum quod mutabile estet per hoc patet solutio etiam ad estet per hoc patet solutio etiam ad omnes auctoritates consequenter indu- omnes auctoritates consequenter indu- ctas. ctas.

AD PRIMUM quod objicitur per ratio- AD PRIMUM quod objicitur per ratio- nem, dicendum quod cum dicitur, Deus nem, dicendum quod cum dicitur, Deus præscit hoc : ergo necessario erit non præscit hoc : ergo necessario erit non sequitur de necessitate consequentis, et sequitur de necessitate consequentis, et causa hujus dicta est : sed sequitur de causa hujus dicta est : sed sequitur de necessitate consequentiæ, et quia habi- necessitate consequentiæ, et quia habi- tudinis antecedentis ad consequens est tudinis antecedentis ad consequens est necessitas, ideo licet oppositum conse- necessitas, ideo licet oppositum conse- quentis in se sit possibile, tamen antece- quentis in se sit possibile, tamen antece-

phiæ. phiæ.

Ad 1. Ad 1.

XXVI XXVI

19 19

Ad 2. Ad 2.

290 290

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

denti est impossibile: et ideo si ponitur denti est impossibile: et ideo si ponitur oppositum jam destruens antecedens, se- oppositum jam destruens antecedens, se- quitur, si illud non erit, quod Deus quitur, si illud non erit, quod Deus numquam præscivit illud. numquam præscivit illud.

AD ALIUD dicendum, quod hæc quidem AD ALIUD dicendum, quod hæc quidem ab æterno est vera, Deus præscivit hunc ab æterno est vera, Deus præscivit hunc peccaturum si peccabit: tamen scitum peccaturum si peccabit: tamen scitum dependet ad futurum et ideo non sim- dependet ad futurum et ideo non sim- pliciter, sed secundum quid accipit ne- pliciter, sed secundum quid accipit ne- cessitatem, scilicet secundum quod cadit cessitatem, scilicet secundum quod cadit sub scientia: hæc autem non est nisi ne- sub scientia: hæc autem non est nisi ne- cessitas conditionis, et non absoluta : et cessitas conditionis, et non absoluta : et hoc modo non verificatur oppositum hoc modo non verificatur oppositum consequentis cum antecedente. consequentis cum antecedente.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod licet illa quoad [actum præsciendi quod licet illa quoad [actum præsciendi sit de præterito, tamen quoad actum qui sit de præterito, tamen quoad actum qui significatur egressurus a scito, dependet significatur egressurus a scito, dependet ad futurum et ideo ex parte illa abso- ad futurum et ideo ex parte illa abso- lute potest esse contingens, licet condi- lute potest esse contingens, licet condi- tionatam habeat necessitatem. tionatam habeat necessitatem.

AD ALIUD dicendum, quod licet istum AD ALIUD dicendum, quod licet istum peccaturum sit ab æterno præscitum, ta- peccaturum sit ab æterno præscitum, ta- men ex parte rei potest dependere ad men ex parte rei potest dependere ad futurum et ideo ex parte illa potest futurum et ideo ex parte illa potest esse contingens, sicut sæpius dictum esse contingens, sicut sæpius dictum est. est.

Et hæc de ista distinctione. Et hæc de ista distinctione.

IN I SENTENT. DIST. XXXIX, A. IN I SENTENT. DIST. XXXIX, A.

291 291

DISTINCTIO XXXIX. DISTINCTIO XXXIX.

De immutabilitate vel perfectione divinæ scientiæ vel cognitione. De immutabilitate vel perfectione divinæ scientiæ vel cognitione.

A. Utrum scientia Dei possit augeri vel minui, vel aliquo modo mutari ? utrumque A. Utrum scientia Dei possit augeri vel minui, vel aliquo modo mutari ? utrumque enim videtur posse probari. enim videtur posse probari.

Præterea quæri solet, utrum scientia Dei possit augeri vel minui? utrum- Præterea quæri solet, utrum scientia Dei possit augeri vel minui? utrum- que enim videtur posse probari. Quod enim divina scientia possit augeri que enim videtur posse probari. Quod enim divina scientia possit augeri vel mutari, hoc modo probatur: quia potest Deus scire quod numquam vel mutari, hoc modo probatur: quia potest Deus scire quod numquam scit. Est enim aliquis qui non est lecturus hodie, et tamen potest esse ut scit. Est enim aliquis qui non est lecturus hodie, et tamen potest esse ut legat hodie potest enim hodie legere. Nihil autem potest fieri, quod non legat hodie potest enim hodie legere. Nihil autem potest fieri, quod non possit a Deo sciri. Potest ergo Deus scire hunc lecturum hodie: potest ergo possit a Deo sciri. Potest ergo Deus scire hunc lecturum hodie: potest ergo aliquid scire quod non scit: ergo potest ejus scientia augeri vel mutari. aliquid scire quod non scit: ergo potest ejus scientia augeri vel mutari. Eademque videtur posse minui est enim aliquis hodie lecturus quem Deus Eademque videtur posse minui est enim aliquis hodie lecturus quem Deus scit lecturum: at potest esse ut non legat: ergo potest Deus non scire scit lecturum: at potest esse ut non legat: ergo potest Deus non scire hunc lecturum: potest ergo non scire aliquid quod scit: ergo potest minui hunc lecturum: potest ergo non scire aliquid quod scit: ergo potest minui ejus scientia vel mutari. ejus scientia vel mutari.

Ad quod dicimus, quia Dei scientia omnino immutabilis est, nec augeri Ad quod dicimus, quia Dei scientia omnino immutabilis est, nec augeri potest vel minui. Nam, ut ait Augustinus in libro XV de Trinitate' : Scien- potest vel minui. Nam, ut ait Augustinus in libro XV de Trinitate' : Scien- tia Dei est ipsa sapientia, et sapientia est ipsa essentia sive substantia Dei : tia Dei est ipsa sapientia, et sapientia est ipsa essentia sive substantia Dei : quia in illius naturæ simplicitate mirabili, non est aliud sapere, et aliud quia in illius naturæ simplicitate mirabili, non est aliud sapere, et aliud esse, sed quod est sapere, hoc est et esse. Ideoque novit omnia Verbum, esse, sed quod est sapere, hoc est et esse. Ideoque novit omnia Verbum, quæ novit Pater: sed ei nosse de Patre est, sicut esse: nosse enim et esse quæ novit Pater: sed ei nosse de Patre est, sicut esse: nosse enim et esse ibi unum est. Et ideo Patri sicut esse non est a Filio, ita nec nosse. Proinde ibi unum est. Et ideo Patri sicut esse non est a Filio, ita nec nosse. Proinde tamquam seipsum dicens, Pater genuit Verbum sibi coæquale per omnia. tamquam seipsum dicens, Pater genuit Verbum sibi coæquale per omnia. Non enim seipsum integre perfecteque dixisset, si aliquid minus aut am- Non enim seipsum integre perfecteque dixisset, si aliquid minus aut am- plius esset in ejus Verbo, quam in seipso. Hoc est ergo omnino Verbum plius esset in ejus Verbo, quam in seipso. Hoc est ergo omnino Verbum quod Pater, non tamen est Pater: quia iste Filius, ille Pater. Sciunt ergo quod Pater, non tamen est Pater: quia iste Filius, ille Pater. Sciunt ergo

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13.

292 292

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

invicem Pater et Filius, sed ille gignendo, iste nascendo. Et omnia quæ invicem Pater et Filius, sed ille gignendo, iste nascendo. Et omnia quæ sunt in eorum scientia, in eorum sapientia, in eorum essentia, unusquisque sunt in eorum scientia, in eorum sapientia, in eorum essentia, unusquisque eorum simul videt, non particulatim aut sigillatim velut alternante con- eorum simul videt, non particulatim aut sigillatim velut alternante con- spectu hinc illinc, et inde huc, et rursum inde, vel inde in aliud atque spectu hinc illinc, et inde huc, et rursum inde, vel inde in aliud atque aliud, ut aliqua videre non possit, nisi non videns alia: sed omnia simul aliud, ut aliqua videre non possit, nisi non videns alia: sed omnia simul videt, quorum nullum est quod non semper videat et sciat 1. Ejus itaque videt, quorum nullum est quod non semper videat et sciat 1. Ejus itaque scientia inamissibilis et invariabilis est. Nostra vero scientia, et amissibilis, scientia inamissibilis et invariabilis est. Nostra vero scientia, et amissibilis, et variabilis, et receptibilis est: quia non hoc est nobis esse, quod sapere et variabilis, et receptibilis est: quia non hoc est nobis esse, quod sapere vel scire. Propter hoc, sicut nostra scientia illi scientiæ Dei dissimilis est, vel scire. Propter hoc, sicut nostra scientia illi scientiæ Dei dissimilis est, sic et nostrum verbum quod nascitur de scientia nostra, dissimile est illi sic et nostrum verbum quod nascitur de scientia nostra, dissimile est illi verbo quod natum est de Patre scientia ². Ex hac auctoritate clare ostendi- verbo quod natum est de Patre scientia ². Ex hac auctoritate clare ostendi- tur scientiam Dei omnino invariabilem esse, sicut ipsa essentia Dei omnino tur scientiam Dei omnino invariabilem esse, sicut ipsa essentia Dei omnino invariabilis est: et quod Pater et Filius cum Spiritu sancto simul omnia invariabilis est: et quod Pater et Filius cum Spiritu sancto simul omnia sciunt et vident. Sicut ergo non potest augeri vel minui divina essentia, ita sciunt et vident. Sicut ergo non potest augeri vel minui divina essentia, ita nec divina scientia: et tamen conceditur posse scire quod non scit et posse nec divina scientia: et tamen conceditur posse scire quod non scit et posse non scire quod scit: quia posset aliquid esse subjectum ejus scientiæ, non scire quod scit: quia posset aliquid esse subjectum ejus scientiæ, quod non est, et posset non esse subjectum aliquid quod est, sine permuta- quod non est, et posset non esse subjectum aliquid quod est, sine permuta- tione ipsius scientiæ. tione ipsius scientiæ.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Præterea solet quæri, Utrum scientia « Præterea solet quæri, Utrum scientia Dei possit augeri vel minui? » Dei possit augeri vel minui? »

Hic incipit pars illa, in qua quærit Hic incipit pars illa, in qua quærit Magister, Utrum scientia Dei possit au- Magister, Utrum scientia Dei possit au- geri? geri?

Et dividitur in duas partes: in qua- Et dividitur in duas partes: in qua- rum prima determinat, quod non potest rum prima determinat, quod non potest augeri. In secunda autem objicit in augeri. In secunda autem objicit in contrarium, et solvit, ibi, B, etc. « Hic contrarium, et solvit, ibi, B, etc. « Hic opponitur a quibusdam ita, etc. » opponitur a quibusdam ita, etc. »

Littera autem primæ partis per se pa- Littera autem primæ partis per se pa-

tet. tet.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 14. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 14. IDEM, In eodem libro, cap. 13. IDEM, In eodem libro, cap. 13.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An scientia Dei potest augeri ? An scientia Dei potest augeri ?

Incidit autem dubium circa primam Incidit autem dubium circa primam partem, scilicet. Utrum scientia Dei pos- partem, scilicet. Utrum scientia Dei pos- sit augeri ? sit augeri ?

Videtur autem, quod sic: quia Videtur autem, quod sic: quia

1. Cujuscumque scientiæ scibilia pos- 1. Cujuscumque scientiæ scibilia pos- sunt augeri, scientia illa augeri potest, ad sunt augeri, scientia illa augeri potest, ad minus materialiter: scibilia autem scien- minus materialiter: scibilia autem scien- tiæ divinæ possunt augeri : ergo et ipsa tiæ divinæ possunt augeri : ergo et ipsa scientia. PRIMA per se patet. SECUNDA scientia. PRIMA per se patet. SECUNDA supponitur ex Littera: quia opera supponitur ex Littera: quia opera Dei Dei sunt scibilia, et illa possunt augeri. sunt scibilia, et illa possunt augeri.

2. Item, Scientia Dei est secundum 2. Item, Scientia Dei est secundum rationales ideales: ideis autem creantur rationales ideales: ideis autem creantur ideata, ut supra habitum est ab Augu- ideata, ut supra habitum est ab Augu-

8 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, q. 62, 8 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, q. 62, memb. 7. memb. 7.

ra. ra.

IN I SENTENT. DIST. IN I SENTENT. DIST.

stino: si ergo nova aliqua possunt creari, stino: si ergo nova aliqua possunt creari, novæ aliquæ ideæ possunt esse in Deo : novæ aliquæ ideæ possunt esse in Deo : per ideas autem est scientia : ergo vi- per ideas autem est scientia : ergo vi- detur, quod crescere possit scientia Dei, detur, quod crescere possit scientia Dei, etiam ex parte idearum. Si forte tu di- etiam ex parte idearum. Si forte tu di- cas, quod una idea cognoscit Deus om- cas, quod una idea cognoscit Deus om- nia quæ sunt ejusdem speciei, et sic nia quæ sunt ejusdem speciei, et sic multiplicatione facta in individuo, non multiplicatione facta in individuo, non sequitur quod multiplicatio fiat in ideis. sequitur quod multiplicatio fiat in ideis. Hoc nihil est: quia si ideæ non sunt Hoc nihil est: quia si ideæ non sunt determinatæ ad individua, non cogno- determinatæ ad individua, non cogno- scet Deus singularia nisi in universali et scet Deus singularia nisi in universali et in potentia, et hoc falsum est, ut dice- in potentia, et hoc falsum est, ut dice- tur in ultimo capitulo istius distinctio- tur in ultimo capitulo istius distinctio- nis 1. nis 1.

3. Præterea, Non est inconveniens di- 3. Præterea, Non est inconveniens di- cere Deum posse facere novas species cere Deum posse facere novas species quas numquam fecit, et novos mundos quas numquam fecit, et novos mundos nihil simile habentes cum isto: cum nihil simile habentes cum isto: cum igitur illi non possint fieri sine ideis, igitur illi non possint fieri sine ideis, erit idea illorum in mente divina: et ita erit idea illorum in mente divina: et ita penes ideas videtur posse augeri scientia penes ideas videtur posse augeri scientia Dei. Dei.

Si forte dicas, quod eadem arte facit Si forte dicas, quod eadem arte facit artifex unam domum, et aliam, et om- artifex unam domum, et aliam, et om- nes et similiter potest facere Deus per nes et similiter potest facere Deus per unam ideam. CONTRA: Licet artifex una unam ideam. CONTRA: Licet artifex una arte possit facere omnes domos, non ta- arte possit facere omnes domos, non ta- men una specie domos potest facere exa- men una specie domos potest facere exa- gonam, et quadratam, et rotundam, nec gonam, et quadratam, et rotundam, nec una specie domus cognoscit unam do- una specie domus cognoscit unam do- mum esse discretam ab alia: cum igitur mum esse discretam ab alia: cum igitur Deus faciat differentiam per formam et Deus faciat differentiam per formam et proprietatem, vel possit facere plura ta- proprietatem, vel possit facere plura ta- lia, et discernere unum ab alio, videtur lia, et discernere unum ab alio, videtur quod sua scientia augeri potest etiam se- quod sua scientia augeri potest etiam se- cundum ideas. cundum ideas.

4. Item, Scientia et scitum relativa 4. Item, Scientia et scitum relativa sunt, ita quod scientia refertur ad scibi- sunt, ita quod scientia refertur ad scibi- le ergo cum : le ergo cum : relativa multiplicentur, relativa multiplicentur, altero relativorum multiplicato, si scibi- altero relativorum multiplicato, si scibi- lia possunt augeri, multo magis et ipsa lia possunt augeri, multo magis et ipsa scientia. scientia.

SED CONTRA est hoc quod objicitur in SED CONTRA est hoc quod objicitur in Littera: quia Littera: quia

1. Scientia Dei essentia Dei est : ergo si 1. Scientia Dei essentia Dei est : ergo si scientia per illud quod est potest augeri, scientia per illud quod est potest augeri,

1 Cf. Infra, in hac distinctione, cap. D. 1 Cf. Infra, in hac distinctione, cap. D.

XXXIX, A, ART. 1. XXXIX, A, ART. 1.

293 293

et ipsa essentia augeri potest etiam se- et ipsa essentia augeri potest etiam se- cundum ideas. cundum ideas.

2. Item, Nihil æternum 2. Item, Nihil æternum augetur vel augetur vel minuitur ex temporali: scibilia autem minuitur ex temporali: scibilia autem quæ fieri possunt, omnia temporalia quæ fieri possunt, omnia temporalia sunt : sunt : ergo nec augent nec minuunt ergo nec augent nec minuunt scientiam Dei æternam. scientiam Dei æternam.

3. Item, Numquam potest esse quod 3. Item, Numquam potest esse quod causatum augeat vel minuat causam, causatum augeat vel minuat causam, sed potius e converso: scientia autem sed potius e converso: scientia autem Dei causa est omnium quæ fiunt: ergo Dei causa est omnium quæ fiunt: ergo nec augetur, nec minuitur ex eis. nec augetur, nec minuitur ex eis.

SOLUTIO. Mihi videtur sicut Magister SOLUTIO. Mihi videtur sicut Magister dicit, quod scientia Dei nec augeri nec dicit, quod scientia Dei nec augeri nec minui potest. minui potest.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ea AD PRIMUM ergo dicendum, quod ea quæ sciuntur, possunt augeri, sed non quæ sciuntur, possunt augeri, sed non possunt augeri nisi per scientiam ope- possunt augeri nisi per scientiam ope- rantem illa plura, et sic eo ipso quod rantem illa plura, et sic eo ipso quod ponimus scibilia posse fieri plura, nos ponimus scibilia posse fieri plura, nos ponimus scientiam ab æterno fuisse plu- ponimus scientiam ab æterno fuisse plu- rium operabilium: et sic non augeretur rium operabilium: et sic non augeretur ex hoc quod fierent plura et sic solvet ex hoc quod fierent plura et sic solvet Magister infra in sequenti parte lectio- Magister infra in sequenti parte lectio- nis sicut enim non potest intelligi quo- nis sicut enim non potest intelligi quo- modo causatum augeatur quoad nume- modo causatum augeatur quoad nume- rum, et ratio causæ et causalitatis augea- rum, et ratio causæ et causalitatis augea- tur ex illo ita non potest intelligi, quod tur ex illo ita non potest intelligi, quod ex scito augeatur scientia Dei, quia eo ex scito augeatur scientia Dei, quia eo ipso præsupponitur fuisse de illo ut cau- ipso præsupponitur fuisse de illo ut cau- sa cognoscens et causans. sa cognoscens et causans.

AD ALIUD dicendum, quod plura idea- AD ALIUD dicendum, quod plura idea- ta possunt fieri quam fiunt: sed eo ipso ta possunt fieri quam fiunt: sed eo ipso quod fiunt, ponuntur habere ideas: et quod fiunt, ponuntur habere ideas: et ideo ex illis non augetur numerus idea- ideo ex illis non augetur numerus idea- rum, qui non est numerus simpliciter, rum, qui non est numerus simpliciter, ut supra dictum est. ut supra dictum est.

Si autem tu quæras, Utrum scientia Si autem tu quæras, Utrum scientia Dei possit esse plurium quam est ? Hoc Dei possit esse plurium quam est ? Hoc bene concedo sed non sequitur ex hoc bene concedo sed non sequitur ex hoc quod possit augeri : quia esse plurium quod possit augeri : quia esse plurium ponit tantum potentiam ad hoc quod sint ponit tantum potentiam ad hoc quod sint plura, quæ tamen plura si essent, vel plura, quæ tamen plura si essent, vel esse ponerentur, præsupponerentur fuis- esse ponerentur, præsupponerentur fuis- se in scientia divina, et sic nullam indu- se in scientia divina, et sic nullam indu- cerent variationem in ipsa scientia. Cum cerent variationem in ipsa scientia. Cum

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2, Ad 2,

13, et 4. 13, et 4.

Sed contra: Sed contra:

294 294

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

autem dicitur, quod augetur scientia, autem dicitur, quod augetur scientia, significatur quod jam existenti scientiæ significatur quod jam existenti scientiæ alicujus quantitatis, secundum scita sit alicujus quantitatis, secundum scita sit aliquid novum additum, quod nefas est aliquid novum additum, quod nefas est dicere de scientia Dei unde ipsa non dicere de scientia Dei unde ipsa non augeri potest, sed plurium esse potest, augeri potest, sed plurium esse potest, ex quibus non augeretur si essent: cum ex quibus non augeretur si essent: cum enim præcipuum sit semper Deo repo- enim præcipuum sit semper Deo repo- nendum, oportet sibi dare scientiam ma- nendum, oportet sibi dare scientiam ma-

jorem etiam quam intelligi possit: et jorem etiam quam intelligi possit: et hæc est illa quæ non in se nec secundum hæc est illa quæ non in se nec secundum scita potest augeri. scita potest augeri.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

An Deus simul et eodem sciat et intel- An Deus simul et eodem sciat et intel- ligat multa? ligat multa?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, A, circa medium : « Unusquisque ibi, A, circa medium : « Unusquisque eorum simul videt, etc. » eorum simul videt, etc. »

Ex his videntur sequi duo, scilicet Ex his videntur sequi duo, scilicet quod simul et eodem sciat Deus multa quod simul et eodem sciat Deus multa et intelligat multa, et quod ipse sciat et intelligat multa, et quod ipse sciat mutabilia immutabiliter. mutabilia immutabiliter.

Contra primum objicitur sic : Contra primum objicitur sic :

1. Dicit Philosophus: Scire plura pos- 1. Dicit Philosophus: Scire plura pos- sumus, intelligere vero minime: ergo sumus, intelligere vero minime: ergo videtur, quod unus intellectus secundum videtur, quod unus intellectus secundum actum non sit nisi unius. actum non sit nisi unius.

2. Item, Impossibile est unum actum 2. Item, Impossibile est unum actum ad diversos terminos simul et semel ter- ad diversos terminos simul et semel ter- minarised intelligere est actus unus: minarised intelligere est actus unus: ergo simul et semel terminari non pot- ergo simul et semel terminari non pot- est ad diversos terminos. Nec videtur est ad diversos terminos. Nec videtur hoc etiam intelligi posse: quia nihil si- hoc etiam intelligi posse: quia nihil si- milium invenitur: una enim linea in milium invenitur: una enim linea in una parte non potest terminari ad di- una parte non potest terminari ad di- versa puncta : ergo nec potest intelligi, versa puncta : ergo nec potest intelligi, qualiter possibile sit fieri: ergo videtur, qualiter possibile sit fieri: ergo videtur, quod necessarium sit intellectum trans- quod necessarium sit intellectum trans- ire inde huc et hinc illuc, cujus con- ire inde huc et hinc illuc, cujus con- trarium dicitur in Littera. trarium dicitur in Littera.

SED CONTRA : SED CONTRA :

Jacob. 1, 17, dicitur, Apud quem non Jacob. 1, 17, dicitur, Apud quem non

est transmutatio, nec vicissitudinis ob- est transmutatio, nec vicissitudinis ob- umbratio ergo nulla vicissitudo est in umbratio ergo nulla vicissitudo est in intellectu Dei, nec potest esse: ergo intellectu Dei, nec potest esse: ergo intelligit uno et eodem multa et simul intelligit uno et eodem multa et simul et secundum actum: quia supra proba- et secundum actum: quia supra proba- tum est, quod suus intellectus est sem- tum est, quod suus intellectus est sem- per in actu. per in actu.

SOLUTIO. Dicendum, quod nullus trans- SOLUTIO. Dicendum, quod nullus trans- itus est in intellectu Dei, sicut probat itus est in intellectu Dei, sicut probat ultima ratio: sed se intelligit uno et ultima ratio: sed se intelligit uno et eodem modo habente esse quod est et eodem modo habente esse quod est et simul. simul.

AD PRIMUM et secundum objecta, di- AD PRIMUM et secundum objecta, di- cendum quod hoc verum est in omni- cendum quod hoc verum est in omni- bus illis in quibus actus differunt ab bus illis in quibus actus differunt ab essentia agentis: sed non ita in Deo: essentia agentis: sed non ita in Deo: unde suus actus qui est intelligere, est unde suus actus qui est intelligere, est essentia sua et sicut sua essentia est essentia sua et sicut sua essentia est species et causa omnium, uno modo se species et causa omnium, uno modo se habens, ita etiam suus actus : et ideo habens, ita etiam suus actus : et ideo non valent similia inducta: sed tamen non valent similia inducta: sed tamen illud est expressius de centro et lineis illud est expressius de centro et lineis egredientibus ab ipso, sicut supra ex- egredientibus ab ipso, sicut supra ex- posuimus. posuimus.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An Deus mutabilia sciat immutabiliter, An Deus mutabilia sciat immutabiliter, et opposita sciat eodem modo? et opposita sciat eodem modo?

Ad secundum proceditur sic : Ad secundum proceditur sic :

Mutabilia scire immutabiliter, est sci- Mutabilia scire immutabiliter, est sci- re mutabilia aliter quam sunt scire re mutabilia aliter quam sunt scire autem rem aliquam aliter quam est, de- autem rem aliquam aliter quam est, de- cipi est: ergo videtur, quod si Deus cipi est: ergo videtur, quod si Deus sciat mutabilia immutabiliter, quod ipse sciat mutabilia immutabiliter, quod ipse decipitur in eis. decipitur in eis.

HIC ETIAM cadit quæstio de scientia HIC ETIAM cadit quæstio de scientia oppositorum, utrum illa sciat eodem mo- oppositorum, utrum illa sciat eodem mo-

do? do?

Videtur quod sic : quia Videtur quod sic : quia

1. Ipse eodem modo scit rem quando 1. Ipse eodem modo scit rem quando est, et quando non est : esse autem est, et quando non est : esse autem

contra. contra.

ntio. ntio.

IN I SENTENT. DIST. XXXIX, A, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. XXXIX, A, ART. 3.

rem et non esse, sunt opposita secun- rem et non esse, sunt opposita secun- dum affirmationem et negationem : ergo dum affirmationem et negationem : ergo ipse scit simul contradictoria, ut vide- ipse scit simul contradictoria, ut vide- tur ergo multo magis alia opposita. tur ergo multo magis alia opposita.

2. Item. Si ipse scit rem ut est, opor- 2. Item. Si ipse scit rem ut est, opor- tet quod ipse sciat eam sub differentiis tet quod ipse sciat eam sub differentiis temporis ergo scit me lecturum quan- temporis ergo scit me lecturum quan- do lecturus sum, et scit me legisse quan- do lecturus sum, et scit me legisse quan- do legi, et scit me legere quando lego: do legi, et scit me legere quando lego: omne autem quod cadit sub differentia omne autem quod cadit sub differentia temporis, est mutabile: ergo Deus scit temporis, est mutabile: ergo Deus scit mutabile temporaliter et mutabiliter, ut mutabile temporaliter et mutabiliter, ut videtur. Si autem tu dicas, quod non videtur. Si autem tu dicas, quod non scit temporaliter res, sequitur ex hoc scit temporaliter res, sequitur ex hoc quod nullam haberet scientiam de re quod nullam haberet scientiam de re quando est et quando non est, sed in- quando est et quando non est, sed in- distincte et confuse sciret res et hoc distincte et confuse sciret res et hoc est imperfectum, et Deo non attribuen- est imperfectum, et Deo non attribuen- dum. dum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omnis acceptio est secundum potesta- 1. Omnis acceptio est secundum potesta- tem accipientis, et non accepti: scientia tem accipientis, et non accepti: scientia est acceptio quædam, ut dicit Philoso- est acceptio quædam, ut dicit Philoso- phus ergo est secundum potestatem phus ergo est secundum potestatem accipientis, et non accepti: Deus autem accipientis, et non accepti: Deus autem sciens est immutabilis ergo sua scien- sciens est immutabilis ergo sua scien-

tia est immutabilis. tia est immutabilis.

2. Præterea, in Littera negatur hoc : 2. Præterea, in Littera negatur hoc : ergo videtur, quod sua scientia non sit ergo videtur, quod sua scientia non sit de mutabilibus mutabiliter. de mutabilibus mutabiliter.

SOLUTIO. Leve est hoc solvere secun- SOLUTIO. Leve est hoc solvere secun- dum supra dicta, scilicet quod ly muta- dum supra dicta, scilicet quod ly muta- biliter potest determinare verbum ex biliter potest determinare verbum ex parte materiæ super quam transit scien- parte materiæ super quam transit scien- tia, et sic scit Deus mutabilia mutabili- tia, et sic scit Deus mutabilia mutabili- ter, et temporalia temporaliter, et oppo- ter, et temporalia temporaliter, et oppo- sita oppositis modis: vel potest referri sita oppositis modis: vel potest referri ad verbum per comparationem ad scien- ad verbum per comparationem ad scien- tem, et sic scit mutabilia immutabiliter, tem, et sic scit mutabilia immutabiliter, et temporalia intemporaliter, et opposi- et temporalia intemporaliter, et opposi- ta uno modo simplici. ta uno modo simplici.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non decipitur : quia etiam apud nos scientia decipitur : quia etiam apud nos scientia mutabilium ex parte scientis immuta- mutabilium ex parte scientis immuta- bilis est, quia ratio mutabilium immu- bilis est, quia ratio mutabilium immu- tabilis est sed cum ratio sit intentio rei tabilis est sed cum ratio sit intentio rei mutabilis, scitur rei mutabilitas per in- mutabilis, scitur rei mutabilitas per in- tentionem illam quando refertur ad rem tentionem illam quando refertur ad rem

: :

295 295

cui accidit mutabilitas. Et hujus causa cui accidit mutabilitas. Et hujus causa est propter hoc quod per hoc quod est est propter hoc quod per hoc quod est immutabilis, non refertur ad rem, sed immutabilis, non refertur ad rem, sed refertur ad ipsam secundum quod est refertur ad ipsam secundum quod est ratio et intentio rei quæ est mutabilis : ratio et intentio rei quæ est mutabilis : et sic patet, qualiter in omnibus muta- et sic patet, qualiter in omnibus muta- bile scitur immutabiliter. bile scitur immutabiliter.

Ad 1. Ad 1.

AD ALIUD dicendum, quod opposita Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod opposita Ad quæst. scit Deus uno, quod est ratio rei sive scit Deus uno, quod est ratio rei sive sit, sive non sit : quia sibi res non pot- sit, sive non sit : quia sibi res non pot- est præterire, sed semper eodem modo est præterire, sed semper eodem modo manet, non tamen eodem modo transit manet, non tamen eodem modo transit ejus scientia super rem: vel ut fidelius ejus scientia super rem: vel ut fidelius dicatur, non uno modo comparatur ad dicatur, non uno modo comparatur ad ipsum res et ideo scit rem esse cum ipsum res et ideo scit rem esse cum est, et scit eam non esse cum non est, est, et scit eam non esse cum non est, ex hoc quod comparatur res ad esse ex hoc quod comparatur res ad esse vel ad non esse et hoc est magis de vel ad non esse et hoc est magis de scientia complexorum sive enuntiabi- scientia complexorum sive enuntiabi- lium, de quibus posterius quæretur. lium, de quibus posterius quæretur.

AD ALIUD dicendum, quod ipse intem- AD ALIUD dicendum, quod ipse intem- poraliter scit omnia quæ cadunt sub poraliter scit omnia quæ cadunt sub temporis differentia : et hoc ideo est, temporis differentia : et hoc ideo est, quia differentia temporis accidit rei se- quia differentia temporis accidit rei se- cundum quod est in esse proprio, et non cundum quod est in esse proprio, et non secundum quod est in Deo per ideam. secundum quod est in Deo per ideam. Quod autem certus est in sciendo res Quod autem certus est in sciendo res distincte, hoc est ideo, quia non tantum distincte, hoc est ideo, quia non tantum scit rem, sed etiam quamlibet composi- scit rem, sed etiam quamlibet composi- tionem et divisionem rei cum qualibet tionem et divisionem rei cum qualibet vel a qualibet re: et hoc incomplexe et vel a qualibet re: et hoc incomplexe et incomposite, ut infra dicetur. incomposite, ut infra dicetur.

Et si tu objicias, quod noster intelle- Et si tu objicias, quod noster intelle- ctus non sic est de complexo sicut de ctus non sic est de complexo sicut de incomplexo. RESPONSIO, quod hoc est incomplexo. RESPONSIO, quod hoc est ideo, quia intellectus noster per sub- ideo, quia intellectus noster per sub- stantiam non est suum intelligibile, nec stantiam non est suum intelligibile, nec ipse dat modum intelligibili, sed potius ipse dat modum intelligibili, sed potius accipit ab ipso, et ideo variatur secun- accipit ab ipso, et ideo variatur secun- dum illud non autem sic de intellectu dum illud non autem sic de intellectu divino, qui est id per quod intelligit, et divino, qui est id per quod intelligit, et dat intelligibili et esse in se, et omnem dat intelligibili et esse in se, et omnem compositionem et divisionem. compositionem et divisionem.

Ad 2. Ad 2.

296 296

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Sed contra. Sed contra.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An Deus sciat actu infinita ? An Deus sciat actu infinita ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, A, sub finem: « Pater et Filius ibi, A, sub finem: « Pater et Filius cum Spiritu sancto simul omnia sciunt cum Spiritu sancto simul omnia sciunt et vident. » et vident. »

Potest enim adhuc dubium esse, licet Potest enim adhuc dubium esse, licet supra expeditum sit, utrum Deus sciat supra expeditum sit, utrum Deus sciat actu infinita ? actu infinita ?

Videtur autem quod sic: quia Videtur autem quod sic: quia

1. Cuilibet finito possibilis est addi- 1. Cuilibet finito possibilis est addi- tio sed scientiæ Dei non potest fieri tio sed scientiæ Dei non potest fieri additio ergo ipsa est infinita. additio ergo ipsa est infinita.

2. Item, Augustinus in libro XII de 2. Item, Augustinus in libro XII de Civitate Dei dicit, quod species nume- Civitate Dei dicit, quod species nume- rorum infinitæ in se, non sunt infinitæ rorum infinitæ in se, non sunt infinitæ illius scientiæ, cujus scientiæ non est illius scientiæ, cujus scientiæ non est numerus. Ergo videtur, quod actu sciat numerus. Ergo videtur, quod actu sciat infinita. infinita.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quidquid scitur, scientis comprehen- 1. Quidquid scitur, scientis comprehen- sione finitur, præcipue si perfecte scit sione finitur, præcipue si perfecte scit ergo si Deus scit infinitum, ipse sciendo ergo si Deus scit infinitum, ipse sciendo finit ipsum ergo non est infinitum sim- finit ipsum ergo non est infinitum sim- pliciter. pliciter.

2. Præterea, Infinitum in se non 2. Præterea, Infinitum in se non potest intelligi qualiter alii sit finitum : potest intelligi qualiter alii sit finitum : ergo nec Deo erit finitum. ergo nec Deo erit finitum.

3. Item, Species numerorum non sunt 3. Item, Species numerorum non sunt infinitæ actu, sed potentia: si ergo Deus infinitæ actu, sed potentia: si ergo Deus scit ipsas esse infinitas, ipse scit quod scit ipsas esse infinitas, ipse scit quod non est, quod est impossibile. non est, quod est impossibile.

Ad hoc dicunt quidam, quod triplex Ad hoc dicunt quidam, quod triplex est scientia, scilicet intelligentiæ, et vi- est scientia, scilicet intelligentiæ, et vi- sionis, et approbationis et scientia in- sionis, et approbationis et scientia in- telligentiæ est, qua intelligitur res sim- telligentiæ est, qua intelligitur res sim- pliciter. Visionis autem scientia est, pliciter. Visionis autem scientia est, quæ transit super res secundum quod quæ transit super res secundum quod sunt vel non sunt sub differentia hu- sunt vel non sunt sub differentia hu- jus compositionis vel illius. Approba- jus compositionis vel illius. Approba-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, cap.

tionis autem scientia est, quæ est de tionis autem scientia est, quæ est de bonis quorum Deus auctor est. SED CON- bonis quorum Deus auctor est. SED CON- TRA hoc objicitur: Illa scientia quæ di- TRA hoc objicitur: Illa scientia quæ di- citur intelligentia, aut est citur intelligentia, aut est finita per finita per intelligibilis rationem idealem, aut non. intelligibilis rationem idealem, aut non. Si dicas, quod sic: sed unicuique ideæ Si dicas, quod sic: sed unicuique ideæ respondet ideatum, vel potest responde- respondet ideatum, vel potest responde- re : ergo illi ideæ quæ est infiniti, re : ergo illi ideæ quæ est infiniti, respondet ideatum, vel potest responde- respondet ideatum, vel potest responde- re : ergo infinitum potest esse actu: re : ergo infinitum potest esse actu: quod ego intelligere non possum, si est quod ego intelligere non possum, si est

verum. verum.

Item, si dicas quod illa idea (non est Item, si dicas quod illa idea (non est ad hoc ut educi possit ideatum sub ipsa, ad hoc ut educi possit ideatum sub ipsa, sed quod Deus illa cognoscat infinitum. sed quod Deus illa cognoscat infinitum. CONTRA Aut cognoscit ut est, aut ali- CONTRA Aut cognoscit ut est, aut ali- ter. Si aliter, non habet veram scien- ter. Si aliter, non habet veram scien- tiam ipsius. Si autem ut est, cum ipsum tiam ipsius. Si autem ut est, cum ipsum nec sit nec possit esse nisi in potentia, nec sit nec possit esse nisi in potentia, intelligentia non erit nisi in potentia intelligentia non erit nisi in potentia infiniti et de hoc non contendimus. infiniti et de hoc non contendimus.