utio. utio.

| 1. | 1.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O.

circumscribuntur loco. Hoc non vide- circumscribuntur loco. Hoc non vide- tur: quia sicut quod in se substantia est, tur: quia sicut quod in se substantia est, respectu nullius potest esse accidens, ut respectu nullius potest esse accidens, ut dicit Commentator super librum Physi- dicit Commentator super librum Physi- corum ita quod in se spiritus est, re- corum ita quod in se spiritus est, re- spectu nullius potest esse corpus. spectu nullius potest esse corpus.

SOLUTIO. Ad hoc dici potest cum Da- SOLUTIO. Ad hoc dici potest cum Da- masceno, quod Angeli dicuntur et sunt masceno, quod Angeli dicuntur et sunt circumscriptibiles quodammodo, et non circumscriptibiles quodammodo, et non simpliciter. Sic enim dicit Damascenus: simpliciter. Sic enim dicit Damascenus: « Circumscriptibiles sunt Angeli: cum « Circumscriptibiles sunt Angeli: cum enim sunt in cœlo, non sunt in terra et enim sunt in cœlo, non sunt in terra et cum ad terram a Deo mittuntur, non cum ad terram a Deo mittuntur, non remanent in coelo '. » Unde circumscribi remanent in coelo '. » Unde circumscribi ponitur hic pro loco diffiniri. Posset ponitur hic pro loco diffiniri. Posset etiam dici, sicut Damascenus 2, quod cir- etiam dici, sicut Damascenus 2, quod cir- cumscriptibile dicitur tribus modis, sci- cumscriptibile dicitur tribus modis, sci- licet quod loco vel tempore vel compre- licet quod loco vel tempore vel compre- hensione comprehenditur et sic dicitur hensione comprehenditur et sic dicitur Angelus circumscribi, non loco, vel tem- Angelus circumscribi, non loco, vel tem- pore, quia non excellitur a tempore, sed pore, quia non excellitur a tempore, sed comprehenditur secundum quod compre- comprehenditur secundum quod compre-

269 269

hensio accipitur ab Augustino in libro de hensio accipitur ab Augustino in libro de Videndo Deo ad Probam, quod compre- Videndo Deo ad Probam, quod compre- hendimus illud, cujus fines circumspici- hendimus illud, cujus fines circumspici- mus sicut omne diffinitæ essentiæ exi- mus sicut omne diffinitæ essentiæ exi- stens comprehenditur. Et nullo illorum stens comprehenditur. Et nullo illorum trium modorum dicitur Deus circumscri- trium modorum dicitur Deus circumscri- ptibilis. ptibilis.

AD ALIUD dicendum, quod spiritus in AD ALIUD dicendum, quod spiritus in nulla comparatione dicitur corpus: sed nulla comparatione dicitur corpus: sed non omne corporale est corpus : quia di- non omne corporale est corpus : quia di- citur corporale a proprietate corporis, et citur corporale a proprietate corporis, et dicitur corporale a natura corporis : dicitur corporale a natura corporis : corporale quidem a proprietate corporis, corporale quidem a proprietate corporis, potest esse Angelus, quia convenit cum potest esse Angelus, quia convenit cum corpore in diffinitione loci, scilicet esse corpore in diffinitione loci, scilicet esse hic et non alibi, et in circumscriptione hic et non alibi, et in circumscriptione per comprehensionem: non autem est per comprehensionem: non autem est corporalis a natura corporis : et quia corporalis a natura corporis : et quia proprietates illæ corporis magis eviden- proprietates illæ corporis magis eviden- tes sunt comparato Angelo ad Deum, tes sunt comparato Angelo ad Deum, ideo dicunt Sancti, quod in compara- ideo dicunt Sancti, quod in compara- tione ad Deum, corporales sunt An- tione ad Deum, corporales sunt An- geli. geli.

Ad 2. Ad 2.

O. Cum repetitione superiorum confirmat auctoritatibus Deum esse ubique sine O. Cum repetitione superiorum confirmat auctoritatibus Deum esse ubique sine locali motu. locali motu.

Fateamur itaque divinam naturam pro immensitate sui nusquam deesse, Fateamur itaque divinam naturam pro immensitate sui nusquam deesse, eamque solam omnino illocalem, et omnino incircumscriptibilem nullo eamque solam omnino illocalem, et omnino incircumscriptibilem nullo concludi loco, sed a fine usque ad finem attingere, non tamen spatiosa concludi loco, sed a fine usque ad finem attingere, non tamen spatiosa magnitudine, nec locali motu, sed immensitate atque immobilitate suæ es- magnitudine, nec locali motu, sed immensitate atque immobilitate suæ es- sentiæ. Unde Augustinus ad Dardanum ait: Non quasi spatiosa magnitu- sentiæ. Unde Augustinus ad Dardanum ait: Non quasi spatiosa magnitu- dine opinemur Deum per cuncta diffundi, sicut fumus aut lux ista diffun- dine opinemur Deum per cuncta diffundi, sicut fumus aut lux ista diffun- ditur, sed potius sicut in duobus sapientibus, quorum alter altero corpore ditur, sed potius sicut in duobus sapientibus, quorum alter altero corpore grandior est, sed sapientior non est: una sapientia est, nec est in majore grandior est, sed sapientior non est: una sapientia est, nec est in majore major, nec in minore minor, nec minor in uno quam in duobus: ita Deus major, nec in minore minor, nec minor in uno quam in duobus: ita Deus sine labore regens et continens mundum, in cœlo totus est, in terra totus, sine labore regens et continens mundum, in cœlo totus est, in terra totus,

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II, cap. 3. 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II, cap. 3.

2 IDEM, Lib. I, cap. 17. 2 IDEM, Lib. I, cap. 17.

270 270

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et in utroque totus, et nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus 1. et in utroque totus, et nullo contentus loco, sed in seipso ubique totus 1. Idem quoque super Psalmum ait: Ad verbum Dei pertinet non esse in Idem quoque super Psalmum ait: Ad verbum Dei pertinet non esse in parte, sed ubique per seipsum. Hæc enim est sapientia Dei, quæ attingit a parte, sed ubique per seipsum. Hæc enim est sapientia Dei, quæ attingit a fine usque ad finem fortiter, non tamen motu locali, sed immobilitate sui : fine usque ad finem fortiter, non tamen motu locali, sed immobilitate sui : veluti si moles aliqua saxea impleat aliquem locum, dicitur quod attingit veluti si moles aliqua saxea impleat aliquem locum, dicitur quod attingit a fine illius loci usque ad finem, cum tamen alterum non deserat alterum a fine illius loci usque ad finem, cum tamen alterum non deserat alterum occupando : non ergo habet motum localem verbum illud, et sapientia illa occupando : non ergo habet motum localem verbum illud, et sapientia illa solida est et ubique 2. Ex prædictis innotescit, quod Deus est ita ubique per solida est et ubique 2. Ex prædictis innotescit, quod Deus est ita ubique per essentiam, quod nec spatiosa magnitudine diffunditur, nec uno deserto essentiam, quod nec spatiosa magnitudine diffunditur, nec uno deserto loco alium occupat, quia localem motum non habet. Ideoque Augustinus loco alium occupat, quia localem motum non habet. Ideoque Augustinus volens præscindere a Dei puritate omnem localem motum et localem cir- volens præscindere a Dei puritate omnem localem motum et localem cir- cumscriptionem, potius dicit omnia esse in illo quam ipsum esse alicubi, cumscriptionem, potius dicit omnia esse in illo quam ipsum esse alicubi, nec tamen ipsum esse locum, qui non est in loco, in libro LXXXIII Quæ- nec tamen ipsum esse locum, qui non est in loco, in libro LXXXIII Quæ- stionum ita inquiens: Deus non alicubi est: quod alicubi est, continetur stionum ita inquiens: Deus non alicubi est: quod alicubi est, continetur loco quod continetur loco, corpus est : Deus autem non est corpus, non loco quod continetur loco, corpus est : Deus autem non est corpus, non ergo alicubi est et tamen quia est, et in loco non est, in illo sunt potius ergo alicubi est et tamen quia est, et in loco non est, in illo sunt potius omnia quam ille alicubi nec tamen ita in illo, ut ipse sit locus. Locus omnia quam ille alicubi nec tamen ita in illo, ut ipse sit locus. Locus enim in spatio est quod longitudine et latitudine et altitudine corporis oc- enim in spatio est quod longitudine et latitudine et altitudine corporis oc- cupatur nec Deus tale aliquid est, et omnia ergo in ipso sunt: et locus cupatur nec Deus tale aliquid est, et omnia ergo in ipso sunt: et locus non est, nec in loco est: locus tamen Dei, sed improprie dicitur templum non est, nec in loco est: locus tamen Dei, sed improprie dicitur templum Dei, non quod eo contineatur. Id autem nihil melius quam anima munda Dei, non quod eo contineatur. Id autem nihil melius quam anima munda intelligitur. Ecce hic dicit Deum non esse in loco, sed intelligendum est intelligitur. Ecce hic dicit Deum non esse in loco, sed intelligendum est eum non esse in loco localiter, scilicet quia nec circumscriptionem nec eum non esse in loco localiter, scilicet quia nec circumscriptionem nec localem motum habet. localem motum habet.

ARTICULUS XXVII. ARTICULUS XXVII.

An una sapientia numero potest esse in An una sapientia numero potest esse in mentibus diversorum ? mentibus diversorum ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in sequenti parte, O, ibi, « Sed potius sicut sequenti parte, O, ibi, « Sed potius sicut in duobus sapientibus, quorum alter in duobus sapientibus, quorum alter altero corpore grandior est, etc. » altero corpore grandior est, etc. »

1 S. AUGUSTINUS, Epist. 57 ad Dardanum. 1 S. AUGUSTINUS, Epist. 57 ad Dardanum.

2 IDEM, Super illud Psal. CXLVII, 15: Velociter 2 IDEM, Super illud Psal. CXLVII, 15: Velociter

Ex hoc enim quidam volunt habere Ex hoc enim quidam volunt habere unam numero sapientiam esse in men- unam numero sapientiam esse in men- tibus diversorum. Et ideo rationes eo- tibus diversorum. Et ideo rationes eo- rum ponendæ sunt, ut videatur an hoc rum ponendæ sunt, ut videatur an hoc sit verum. sit verum.

1. Prima est hæc: Si non est una 1. Prima est hæc: Si non est una numero, sed specie: tunc non valet numero, sed specie: tunc non valet exemplum Augustini, quia Deus idem exemplum Augustini, quia Deus idem numero existens, est in omnibus locis. numero existens, est in omnibus locis.

2. Item, Si sunt idem specie tantum, 2. Item, Si sunt idem specie tantum, et diversa secundum numerum cum duo et diversa secundum numerum cum duo secundum numerum sint aliquid plus- secundum numerum sint aliquid plus-

currit. currit.

3 3

3 IDEM, Lib. LXXXIII Quæstionum, Q. 20. 3 IDEM, Lib. LXXXIII Quæstionum, Q. 20.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O, ART. 27. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O, ART. 27.

quam unum, videtur falsum dicere Au- quam unum, videtur falsum dicere Au- gustinus, qui dicit in Littera duas sa- gustinus, qui dicit in Littera duas sa- pientias non esse aliquid plus quam al- pientias non esse aliquid plus quam al- teram solam. teram solam.

3. Item, Hominem esse animal, est 3. Item, Hominem esse animal, est dictum verum scitum a multis aut ergo dictum verum scitum a multis aut ergo est idem verum, aut diversum in men- est idem verum, aut diversum in men- tibus diversorum. Si idem, habeo pro- tibus diversorum. Si idem, habeo pro- positum. Si diversum: ergo erit com- positum. Si diversum: ergo erit com- mune ad omnia illa vera: et sic est di- mune ad omnia illa vera: et sic est di- ctum commune, et non singulare: et sic ctum commune, et non singulare: et sic propositio in qua subjicit hominem esse propositio in qua subjicit hominem esse animal, necessario est communis, et non animal, necessario est communis, et non singularis, quod falsum est. singularis, quod falsum est.

4. Item, Cum homo dicitur et intelli- 4. Item, Cum homo dicitur et intelli- gitur a diversis aut est idem intelle- gitur a diversis aut est idem intelle- ctum, aut diversum. Si idem, habeo ctum, aut diversum. Si idem, habeo propositum quia cum veritas comple- propositum quia cum veritas comple- xorum sit ex intellectu incomplexorum, xorum sit ex intellectu incomplexorum, erit etiam idem verum in complexis pro- erit etiam idem verum in complexis pro- positionibus et dictis apud omnes. Si positionibus et dictis apud omnes. Si non est idem : ergo hoc quod dico, non est idem : ergo hoc quod dico, homo, commune est ad illa et sic non homo, commune est ad illa et sic non erit species specialissima, sed subalter- erit species specialissima, sed subalter- num genus. num genus.

5. Item, Quanto agens est potentius, 5. Item, Quanto agens est potentius, tanto suum effectum erit sibi similius: tanto suum effectum erit sibi similius: si ergo forma existens in materia in qua si ergo forma existens in materia in qua ignobilius esse habet, quam in intelle- ignobilius esse habet, quam in intelle- ctu, potest generare sibi similem, sic ctu, potest generare sibi similem, sic quod est eadem ei secundum existen- quod est eadem ei secundum existen- tiam multo magis forma existens in tiam multo magis forma existens in intellectu in quo habet esse nobilius, intellectu in quo habet esse nobilius, generabit aliquid existens ex se idem ei : generabit aliquid existens ex se idem ei : ut si possim videre cogitationes tuas, ge- ut si possim videre cogitationes tuas, ge- nerarent se in mente mea eodem numero. nerarent se in mente mea eodem numero.

6. Item, Magis conveniunt esse in 6. Item, Magis conveniunt esse in intellectu et intellectu, quam esse in ma- intellectu et intellectu, quam esse in ma- teria et intellectu: sed eadem numero teria et intellectu: sed eadem numero potest esse in materia, et in intellectu: potest esse in materia, et in intellectu: ergo multo magis eadem numero potest ergo multo magis eadem numero potest

esse in intellectu, et intellectu. esse in intellectu, et intellectu.

7. Item, Si non sunt unum numero, 7. Item, Si non sunt unum numero, continget quod Angeli multo plures ve- continget quod Angeli multo plures ve- ritates ignorabunt, quam scient: sciet ritates ignorabunt, quam scient: sciet enim quilibet illas quæ sunt in mente enim quilibet illas quæ sunt in mente et ignorabit omnes quotquot sunt et ignorabit omnes quotquot sunt in mentibus aliorum, quæ multo plures in mentibus aliorum, quæ multo plures sunt et hoc est inconveniens. sunt et hoc est inconveniens.

sua, sua,

Hæ sunt rationes eorum. Hæ sunt rationes eorum.

271 271

Pro eis autem potest objici sic: Pro eis autem potest objici sic: 8. Dicit Aristoteles in VII primæ phi- 8. Dicit Aristoteles in VII primæ phi- lophiæ, quod si formæ sunt absolutæ a re- lophiæ, quod si formæ sunt absolutæ a re- bus quarum sunt (ut dicebat Plato), tunc bus quarum sunt (ut dicebat Plato), tunc nihil per eas erit scitum : ergo si forma nihil per eas erit scitum : ergo si forma quæ est in anima, alia est a forma quæ quæ est in anima, alia est a forma quæ est in re, non erit res scita per ipsam : est in re, non erit res scita per ipsam : sed res una est a quocumque sciatur : sed res una est a quocumque sciatur : ergo id per quod scitur, erit idem sibi: ergo id per quod scitur, erit idem sibi: sed quæcumque uni et eidem sunt ea- sed quæcumque uni et eidem sunt ea- dem, ipsa sunt eadem ergo etiam spe- dem, ipsa sunt eadem ergo etiam spe- cies existentes in animabus omnium cies existentes in animabus omnium quæ sunt earumdem rerum, erunt eæ- quæ sunt earumdem rerum, erunt eæ- dem et hoc est propositum : quia scien- dem et hoc est propositum : quia scien- tia constat ex illis speciebus. tia constat ex illis speciebus.

9. Item; In his quidem quæ sunt sine 9. Item; In his quidem quæ sunt sine materia, idem est intellectus et quod in- materia, idem est intellectus et quod in- telligitur scientia namque speculativa, telligitur scientia namque speculativa, et quod speculatum est, idem est: sed in et quod speculatum est, idem est: sed in omni intelligibili (ut exponit commen- omni intelligibili (ut exponit commen- tum) idem est intellectus, sive materia: tum) idem est intellectus, sive materia: ergo in omni intelligibili idem est in- ergo in omni intelligibili idem est in- tellectus et quod intelligitur, et scientia tellectus et quod intelligitur, et scientia speculativa idem cum eo quod specula- speculativa idem cum eo quod specula- tum est. Inde sequitur, quod species in tum est. Inde sequitur, quod species in anima idem est speciei extra in mate- anima idem est speciei extra in mate- ria sed quæcumque uni et eidem sunt ria sed quæcumque uni et eidem sunt eadem, ipsa sunt eadem : eadem, ipsa sunt eadem : ergo etiam ergo etiam apud omnium mentes scientia specula- apud omnium mentes scientia specula- tiva est eadem numero. tiva est eadem numero.

10. Item, in III de Anima, Omnino 10. Item, in III de Anima, Omnino autem intelligens secundum actum est autem intelligens secundum actum est res intellecta. Ex hac positione deducta res intellecta. Ex hac positione deducta ut prius, videtur sequi idem. ut prius, videtur sequi idem.

11. Item, Quæcumque potentia est 11. Item, Quæcumque potentia est ad actum aliquem, ipsa reducta in ad actum aliquem, ipsa reducta in actum, habet illum actum eumdem nu- actum, habet illum actum eumdem nu- mero ad quem erat, et non specie: in- mero ad quem erat, et non specie: in- tellectus autem est potentia ad species tellectus autem est potentia ad species rerum intellectarum: ergo ipse reductus rerum intellectarum: ergo ipse reductus in actum, habet actum rei eumdem nu- in actum, habet actum rei eumdem nu- mero, non specie ergo eadem forma mero, non specie ergo eadem forma numero est in intellectu et in materia: numero est in intellectu et in materia: et deducendo ut prius, sequitur omnium et deducendo ut prius, sequitur omnium scientiam esse unam numero. Prima au- scientiam esse unam numero. Prima au- tem ultimæ rationis patet per se. Secunda tem ultimæ rationis patet per se. Secunda scribitur in III de Anima, ubi sic dicit scribitur in III de Anima, ubi sic dicit Aristoteles Sensitivum autem animæ, Aristoteles Sensitivum autem animæ,

Sed contra. Sed contra.

272 272

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et id quod scientiis affici potest, hæc po- et id quod scientiis affici potest, hæc po- tentia sunt hoc quidem, id quod sub tentia sunt hoc quidem, id quod sub scientiam cadit illud vero, sensibile. scientiam cadit illud vero, sensibile. Atqui necesse est aut res ipsas, aut for- Atqui necesse est aut res ipsas, aut for- mas in anima esse: at non sunt in ea mas in anima esse: at non sunt in ea res ipsæ profecto, non enim ipse lapis res ipsæ profecto, non enim ipse lapis est in anima, sed species. Quare anima est in anima, sed species. Quare anima sicut manus est: manus enim est orga- sicut manus est: manus enim est orga- num organorum et intellectus est spe- num organorum et intellectus est spe- cies specierum, et sensus est species sen- cies specierum, et sensus est species sen- sibilium. Et intendit, quod res secun- sibilium. Et intendit, quod res secun- dum naturam non sint in anima, sed dum naturam non sint in anima, sed formæ et secundum intellectum et secun- formæ et secundum intellectum et secun- dum sensum, ut patet in expositione dum sensum, ut patet in expositione commenti. commenti.

12. Item, objectio est commenti ad 12. Item, objectio est commenti ad idem sic: Quidquid separatum est ab idem sic: Quidquid separatum est ab hic et nunc, et aliis contrahentibus ad hic et nunc, et aliis contrahentibus ad individuum, est idem apud omnes, quia individuum, est idem apud omnes, quia est ubique et semper: omne autem in- est ubique et semper: omne autem in- telligibile separatum est ab hic et nunc, telligibile separatum est ab hic et nunc, et cæteris individuantibus: ergo est idem et cæteris individuantibus: ergo est idem apud omnes, et ubique et semper: ergo apud omnes, et ubique et semper: ergo est idem intellectus speculativus in om- est idem intellectus speculativus in om- nibus animabus. nibus animabus.

Ecce rationes quæ sunt additæ ratio- Ecce rationes quæ sunt additæ ratio- nibus istorum, et videntur fortiores quam nibus istorum, et videntur fortiores quam prius positæ. prius positæ.

SED IN CONTRARIUM objicitur sic: SED IN CONTRARIUM objicitur sic:

1. Dicit Philosophus, quod scientia est 1. Dicit Philosophus, quod scientia est actus et qualitas animæ, et habitus de- actus et qualitas animæ, et habitus de- nominans animam: et Augustinus hoc nominans animam: et Augustinus hoc confirmat supra *, ubi probat mutabilem confirmat supra *, ubi probat mutabilem esse naturam animæ, dicens quod aliud esse naturam animæ, dicens quod aliud est sapientem, aliud inertem esse: sed est sapientem, aliud inertem esse: sed accidens unum non potest esse in diver- accidens unum non potest esse in diver- sis subjectis ergo non potest esse, quod sis subjectis ergo non potest esse, quod una scientia numero sit in animabus di- una scientia numero sit in animabus di-

versorum. versorum.

2. Item, Continget secundum hoc 2. Item, Continget secundum hoc eamdem numero veritatem esse scitam et eamdem numero veritatem esse scitam et oblitam, quod reputari potest inconve- oblitam, quod reputari potest inconve- niens. niens.

3. Fortius potest objici sic: Detur, 3. Fortius potest objici sic: Detur, quod forma substantialis rei eadem quæ quod forma substantialis rei eadem quæ est in anima, sit in re, et e converso: est in anima, sit in re, et e converso: quæro, per quem modum sit in ipsa : quæro, per quem modum sit in ipsa :

1 I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV. 1 I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV.

aut enim sicut in materia, aut potentia aut enim sicut in materia, aut potentia perfectibili, aut aliter quocumque modo. perfectibili, aut aliter quocumque modo. Si dicas primo modo, ut videtur velle Si dicas primo modo, ut videtur velle Philosophus. CONTRA: Omnis forma dat Philosophus. CONTRA: Omnis forma dat esse et actum et rationem potentiæ quam esse et actum et rationem potentiæ quam perficit : ergo intellectus accipit esse et perficit : ergo intellectus accipit esse et rationem a forma asini vel capræ, quod rationem a forma asini vel capræ, quod absurdum est. Si vero dicas, quod aliter absurdum est. Si vero dicas, quod aliter est in ipso cum igitur nulla forma sine est in ipso cum igitur nulla forma sine subjecto esse possit, ipsa erit in aliquo ut subjecto esse possit, ipsa erit in aliquo ut in materia: quia dicit Aristoteles in VIII in materia: quia dicit Aristoteles in VIII Metaphysicæ, quod per hoc Philosophi Metaphysicæ, quod per hoc Philosophi materiam maxime putabant esse sub- materiam maxime putabant esse sub- stantiam et solam, quia non substante stantiam et solam, quia non substante ipsa, nihil subsistit aliorum: ergo opor- ipsa, nihil subsistit aliorum: ergo opor- tet ponere, quod asinus per materiam et tet ponere, quod asinus per materiam et formam sit in anima, quod negatum est formam sit in anima, quod negatum est a Philosopho. a Philosopho.

4. Item, Duorum actuum vel plurium 4. Item, Duorum actuum vel plurium diversorum specie vel genere, non est diversorum specie vel genere, non est aliquid susceptibile simul: sed intelle- aliquid susceptibile simul: sed intelle- ctus simul susceptibilis est omnium for- ctus simul susceptibilis est omnium for- marum ergo non recipit ipsas ut sunt marum ergo non recipit ipsas ut sunt substantiales eædem numero quæ sunt substantiales eædem numero quæ sunt in re. in re.

5. Item, Omnis forma inest, sive sit 5. Item, Omnis forma inest, sive sit substantialis, sive accidentalis: et si non substantialis, sive accidentalis: et si non insit, non est: ergo si eadem forma sit insit, non est: ergo si eadem forma sit in anima quæ est in re ipsa, inest animæ in anima quæ est in re ipsa, inest animæ ut forma sed a materia et accidentibus ut forma sed a materia et accidentibus non habet, quod materiæ extra dat esse non habet, quod materiæ extra dat esse et rationem, sed a seipsa: ergo cum ipsa et rationem, sed a seipsa: ergo cum ipsa per seipsam sit in anima, ipsa dat ei per seipsam sit in anima, ipsa dat ei esse et rationem: ergo intellectus in- esse et rationem: ergo intellectus in- telligens asinum, est asinus, et sic de telligens asinum, est asinus, et sic de aliis, quæ ridiculosa sunt. aliis, quæ ridiculosa sunt.

6. Item, Omnes Philosophi concordi- 6. Item, Omnes Philosophi concordi- ter in suis metaphysicis ponunt scien- ter in suis metaphysicis ponunt scien- tiam in prædicamento qualitatis, scilicet tiam in prædicamento qualitatis, scilicet Avicenna, Algazel, et Aristoteles, ma- Avicenna, Algazel, et Aristoteles, ma- gister eorum, et etiam Augustinus in gister eorum, et etiam Augustinus in suis Prædicamentis. suis Prædicamentis.

SOLUTIO. Dicendum meo judicio, quod SOLUTIO. Dicendum meo judicio, quod species quæ sunt in anima, non sunt species quæ sunt in anima, non sunt eædem numero cum formis rerum extra: eædem numero cum formis rerum extra: nec una scientia est eadem cum scientiis nec una scientia est eadem cum scientiis

Sc Sc

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O, ART. 28. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, O, ART. 28.

aliorum. Unde deceptio est in rationi- aliorum. Unde deceptio est in rationi- bus prius inductis. Est enim considerare bus prius inductis. Est enim considerare speciem in anima duobus modis, scilicet speciem in anima duobus modis, scilicet in comparatione ad animam in qua est: in comparatione ad animam in qua est: et sic est accidens et passio existens in et sic est accidens et passio existens in anima, secundum quod dicit Philoso- anima, secundum quod dicit Philoso- phus, quod voces sunt notæ passionum phus, quod voces sunt notæ passionum quæ sunt in anima. Est etiam conside- quæ sunt in anima. Est etiam conside- rare eam in quantum est intentio rei et rare eam in quantum est intentio rei et sic cum una sit res, est intentio una apud sic cum una sit res, est intentio una apud omnes et si illa intentio numeretur a omnes et si illa intentio numeretur a parte intendentium per eam ad rem, tot parte intendentium per eam ad rem, tot sunt quot sunt intendentes per eam. sunt quot sunt intendentes per eam. oct. 1 AD ID ergo quod primo objicitur, di- oct. 1 AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod exemplum Augustini tenet cendum quod exemplum Augustini tenet ex parte intentionis constituentis scien- ex parte intentionis constituentis scien- tiam, secundum quod numeratur a parte tiam, secundum quod numeratur a parte rei, quia sic facit scire rem. rei, quia sic facit scire rem.

ct. 2. ct. 2.

ct. 3. ct. 3.

ct. ct.

AD ALIUD dicendum eodem modo, quod AD ALIUD dicendum eodem modo, quod hoc modo loquendo duæ scientiæ idem hoc modo loquendo duæ scientiæ idem erunt. erunt.

AD ALIUD dicendum, quod hoc et se- AD ALIUD dicendum, quod hoc et se- quens parum cogunt: non enim dicitur quens parum cogunt: non enim dicitur singulare dictum ex hoc quod species singulare dictum ex hoc quod species dicti in anima una sit, sed a parte unius dicti in anima una sit, sed a parte unius intentionis rei in anima hac et illa: sic intentionis rei in anima hac et illa: sic enim nihil esset singulare: socratitas enim nihil esset singulare: socratitas enim non est una in sensibus omnium, et enim non est una in sensibus omnium, et tamen est singularis singularitate rei tamen est singularis singularitate rei quam determinat. Et per hoc patet solu- quam determinat. Et per hoc patet solu- tio etiam ad sequens. Quod autem ve- tio etiam ad sequens. Quod autem ve- rum sit, patet: quia nihil est genus ad rum sit, patet: quia nihil est genus ad ea quæ nihil addunt super ipsum: et ea quæ nihil addunt super ipsum: et similiter nec est species ad ea quæ nihil similiter nec est species ad ea quæ nihil addunt super ipsum. Intentio autem ho- addunt super ipsum. Intentio autem ho- minis in communi nihil additum sibi minis in communi nihil additum sibi recipit in anima mea et tua et illius, et recipit in anima mea et tua et illius, et ideo ab istis non efficitur communis, nec ideo ab istis non efficitur communis, nec est communis ad eas, sed remanet sin- est communis ad eas, sed remanet sin- gularis, ut prius. gularis, ut prius.

AD ALIUD et ad sequens dicendum, AD ALIUD et ad sequens dicendum, quod illæ rationes procedunt ex falsis: quod illæ rationes procedunt ex falsis: falsum autem supponitur in hac, quod falsum autem supponitur in hac, quod forma in materia generet - eamdem sibi forma in materia generet - eamdem sibi per existentiam, cum expresse dicat Phi- per existentiam, cum expresse dicat Phi- losophus generare eam se in specie si- losophus generare eam se in specie si- mili, eo quod individuo eadem et nu- mili, eo quod individuo eadem et nu- mero eadem non potest permanere. In mero eadem non potest permanere. In sequenti etiam supponitur falsum, in hac sequenti etiam supponitur falsum, in hac

XXVI XXVI

273 273

scilicet, quod eadem numero species sit scilicet, quod eadem numero species sit in anima et in materia extra: et hoc in anima et in materia extra: et hoc qualiter sit, infra patebit. qualiter sit, infra patebit.

AD OMNIA illa quæ objiciuntur ex ver- AD OMNIA illa quæ objiciuntur ex ver- bis Philosophi, quod dicitur intellectus bis Philosophi, quod dicitur intellectus secundum actum res intellecta, et scien- secundum actum res intellecta, et scien- tia et scitum idem secundum actum : tia et scitum idem secundum actum : bene verum est hoc quoad hoc quod bene verum est hoc quoad hoc quod utrumque est in actu ab actu uno qui est utrumque est in actu ab actu uno qui est species rei. Si enim quæram a te, quid species rei. Si enim quæram a te, quid facit materiam rei in actu, tu dices quod facit materiam rei in actu, tu dices quod species rei. Et si quæram a te, cum ac- species rei. Et si quæram a te, cum ac- cipit intellectus rem in intellectu, quid cipit intellectus rem in intellectu, quid facit eum esse in actu, tu dices iterum, facit eum esse in actu, tu dices iterum, species rei ergo sunt idem in actu, quia species rei ergo sunt idem in actu, quia ab eodem actu qui est in re, est secun- ab eodem actu qui est in re, est secun- dum esse, dum esse, in intellectu autem secun- in intellectu autem secun- dum quod est intentio separata : et sic pa- dum quod est intentio separata : et sic pa- tet, quod non idem est esse ipsius actus, tet, quod non idem est esse ipsius actus, licet sit semper actus ejusdem, scilicet licet sit semper actus ejusdem, scilicet rei sed in uno ut intentio rei, et in alio rei sed in uno ut intentio rei, et in alio ut dans esse rei: et ideo non sunt idem ut dans esse rei: et ideo non sunt idem et hoc intendit Philosophus. et hoc intendit Philosophus.

numero: numero:

Alii autem dicunt, quod hoc non intelli- Alii autem dicunt, quod hoc non intelli- gitur nisi in intellectualibus separatis gitur nisi in intellectualibus separatis per esse, ut est Angelus, et hujusmodi: per esse, ut est Angelus, et hujusmodi: sed quia illi falsum dicunt, ideo non est sed quia illi falsum dicunt, ideo non est curandum: hæc enim non est intentio Phi- curandum: hæc enim non est intentio Phi- losophi et si esset, falsum diceret : quia losophi et si esset, falsum diceret : quia in illis minus verum est quam in aliis. in illis minus verum est quam in aliis.

AD RATIONEM autem Commentatoris AD RATIONEM autem Commentatoris dicendum, quod ipse accipit intentionem dicendum, quod ipse accipit intentionem ex parte illa qua comparatur ad rem cu- ex parte illa qua comparatur ad rem cu- jus est ratio et intentio : et sic planum jus est ratio et intentio : et sic planum est quod dicit: quia sic numeratur nu- est quod dicit: quia sic numeratur nu- mero rei, et non numero intendentium per mero rei, et non numero intendentium per ipsam ut dictum est prius. ipsam ut dictum est prius.

ARTICULUS XXVIII. ARTICULUS XXVIII.

An potius dicendum sit, quod Deus est An potius dicendum sit, quod Deus est alicubi, vel alia sunt in ipso ? alicubi, vel alia sunt in ipso ?

Postea quæritur de hoc quod dicit, Postea quæritur de hoc quod dicit, ibi, O, sub finem: « In illo sunt po- ibi, O, sub finem: « In illo sunt po- tius omnia quam ille alicubi, etc. » tius omnia quam ille alicubi, etc. »

18 18

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

274 274

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

1. Videtur enim sibi esse contrarius : 1. Videtur enim sibi esse contrarius : quoniam ante concessit Deum esse hic quoniam ante concessit Deum esse hic totum, et in loco esse, et locum esse. totum, et in loco esse, et locum esse.

2. Præterea, Videtur contra Augu- 2. Præterea, Videtur contra Augu- stinum ese quod dicit Angelum move- stinum ese quod dicit Angelum move- ri, et non Deum, cum dicat Augusti- ri, et non Deum, cum dicat Augusti- nus Angelum non moveri per locum. nus Angelum non moveri per locum.

SED AD hoc solvere leve est secundum SED AD hoc solvere leve est secundum prius habita, ut dicatur Deum non esse prius habita, ut dicatur Deum non esse alicubi, secundum quod alicubi partici- alicubi, secundum quod alicubi partici- pare potest discretionem loci circa lo- pare potest discretionem loci circa lo- catum, quia sic removeret ab eo quod catum, quia sic removeret ab eo quod

non posset esset in locis aliis, et Deum non posset esset in locis aliis, et Deum non esse proprie locum, sed per trans- non esse proprie locum, sed per trans- lationem ab aliqua loci proprietate. lationem ab aliqua loci proprietate.

AD ALIUD dicendum, quod Augusti- AD ALIUD dicendum, quod Augusti- nus (ut in Littera determinatum est) nus (ut in Littera determinatum est) dicit Angelum non moveri localiter : dicit Angelum non moveri localiter : quia non commetitur se spatio, ut supra quia non commetitur se spatio, ut supra habitum est sed catholice non potest habitum est sed catholice non potest negari, quin Angeli moveantur, cum negari, quin Angeli moveantur, cum hoc dicat canonica Scriptura, et non as- hoc dicat canonica Scriptura, et non as- sumptis corporibus tantum: sicut dixit sumptis corporibus tantum: sicut dixit Zacharias Angelus qui loquebatur in Zacharias Angelus qui loquebatur in

me 1. me 1.

P. Oppositio, qua videtur probari quod Deus mutetur loco. P. Oppositio, qua videtur probari quod Deus mutetur loco.

Ad hoc autem solet opponi sic: Quotidie fiunt creaturæ quæ ante non Ad hoc autem solet opponi sic: Quotidie fiunt creaturæ quæ ante non erant, et in eis Deus est, cum ante non esset in eis: est ergo ubi ante non erant, et in eis Deus est, cum ante non esset in eis: est ergo ubi ante non erat, ideoque mutabilis esse videtur. Sed licet quotidie incipiat esse in erat, ideoque mutabilis esse videtur. Sed licet quotidie incipiat esse in creaturis, in quibus ante non erat, quia illæ non erant: hoc tamen fit sine creaturis, in quibus ante non erat, quia illæ non erant: hoc tamen fit sine sui mutatione, qualiter in mundo coepit esse quem fecit, tamen sine sui sui mutatione, qualiter in mundo coepit esse quem fecit, tamen sine sui mutabilitate et similiter desinit esse in quibus ante erat sine sui muta- mutabilitate et similiter desinit esse in quibus ante erat sine sui muta- tione nec tamen ipse deserit locum, sed locus desinit esse. tione nec tamen ipse deserit locum, sed locus desinit esse.

ARTICULUS XXIX. ARTICULUS XXIX.

An Deus faciendo aliquid quod prius An Deus faciendo aliquid quod prius non fecit, mutetur? non fecit, mutetur?

« Ad « Ad

Deinde quæritur de hoc dicit : Deinde quæritur de hoc dicit : hoc autem solet opponi, etc. » hoc autem solet opponi, etc. »

Videtur enim mutari Deus Videtur enim mutari Deus

per per

hoc hoc

quod facit quod ante non fecit: actio quod facit quod ante non fecit: actio enim aliquo modo in agente est : et enim aliquo modo in agente est : et hæc actio hujus rei non ab æterno fuit. hæc actio hujus rei non ab æterno fuit.

SED HOC sæpe solutum est: quia SED HOC sæpe solutum est: quia sicut dictum est, in agente est velle ut sicut dictum est, in agente est velle ut hoc modo fiat, et hoc ab æterno immu- hoc modo fiat, et hoc ab æterno immu- tabiliter uno modo permansit. tabiliter uno modo permansit.

1 Zachar. 1, 9, 13, 14, 19; II, 3 et sæpe alibi. 1 Zachar. 1, 9, 13, 14, 19; II, 3 et sæpe alibi.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, Q, ART. 30. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, Q, ART. 30.

275 275

Q. Epilogus, ubi exponitur quare in prædictam venerit disceptationem. Q. Epilogus, ubi exponitur quare in prædictam venerit disceptationem.

Jam sufficienter demonstratum esse videtur quomodo omnia dicantur Jam sufficienter demonstratum esse videtur quomodo omnia dicantur esse in Deo, et Deus in omnibus: quam disceptationem quasi incidenter esse in Deo, et Deus in omnibus: quam disceptationem quasi incidenter suscepimus, quia id videbatur postulare res circa quam noster versabatur suscepimus, quia id videbatur postulare res circa quam noster versabatur sermo. Disserebamus enim de scientia sive sapientia Dei : et cum dicere- sermo. Disserebamus enim de scientia sive sapientia Dei : et cum dicere- mus Deum scire omnia, quæsitum est utrum propter cognitionem quam mus Deum scire omnia, quæsitum est utrum propter cognitionem quam de omnibus habet, dicerentur omnia esse in Deo, an alia ratione hoc di- de omnibus habet, dicerentur omnia esse in Deo, an alia ratione hoc di- ceret Scriptura. Hujus ergo quæstionis occasio in præmissam nos deduxit ceret Scriptura. Hujus ergo quæstionis occasio in præmissam nos deduxit disputationem. disputationem.

ARTICULUS XXX. ARTICULUS XXX.

Utrum res prius concipiatur repleri a Utrum res prius concipiatur repleri a Deo, quam materia a forma, et locus Deo, quam materia a forma, et locus a locato ? a locato ?

Postea quæritur de hoc quod dicit, Postea quæritur de hoc quod dicit, ibi, P, sub finem: « Similiter desinit ibi, P, sub finem: « Similiter desinit esse in quibus ante erat, etc. » esse in quibus ante erat, etc. »

1 1

Materia enim prima est aliquid en- Materia enim prima est aliquid en- tium, et habet se ad formam, et ideo tium, et habet se ad formam, et ideo dicitur vacua : et habet se ad Deum, dicitur vacua : et habet se ad Deum, et quoad hoc iterum nisi in se habeat et quoad hoc iterum nisi in se habeat Deum, dicetur vacua et iterum locus Deum, dicetur vacua et iterum locus dicitur vacuus respectu locati nisi habeat dicitur vacuus respectu locati nisi habeat ipsum. Quæratur igitur, Quæ istarum ipsum. Quæratur igitur, Quæ istarum repletionum sit prior secundum ratio- repletionum sit prior secundum ratio- nem intelligendi ? nem intelligendi ?

1. Videtur, quod illa est materiæ ad 1. Videtur, quod illa est materiæ ad formam quia illa est secundum depen- formam quia illa est secundum depen- dentiam essentialem, aliæ autem non. dentiam essentialem, aliæ autem non.

2. Item, Forma replet materiam per 2. Item, Forma replet materiam per hoc quod essentialiter unitur ei: alia hoc quod essentialiter unitur ei: alia autem non essentialiter uniuntur ei. autem non essentialiter uniuntur ei.

1 Genes. 1, 2: Terra erat inanis et vacua. 1 Genes. 1, 2: Terra erat inanis et vacua.

SED CONTRA: Necesse est quod mate- SED CONTRA: Necesse est quod mate- ria existente locus sit continens mate- ria existente locus sit continens mate- riam propter quod etiam Hesiodus riam propter quod etiam Hesiodus posuit primam esse repletionem loci : posuit primam esse repletionem loci : ergo repletio locati prior est quam ergo repletio locati prior est quam repletio materiæ. repletio materiæ.

SED CONTRA: Statim posito loco et SED CONTRA: Statim posito loco et materia, ponitur Deus in eis continens materia, ponitur Deus in eis continens esse et salvans: ergo videtur, quod illa esse et salvans: ergo videtur, quod illa sit prima. sit prima.

SOLUTIO. Concedo ultimam rationem : SOLUTIO. Concedo ultimam rationem : primo enim est repletio Dei, et secun- primo enim est repletio Dei, et secun- do repletio formæ, et tertio repletio do repletio formæ, et tertio repletio loci secundum rationem intelligendi: loci secundum rationem intelligendi: quod sic patet. Prius est dans esse quod- quod sic patet. Prius est dans esse quod- cumque et continens, quam dans esse cumque et continens, quam dans esse hoc distinctum: Deus autem dat esee hoc distinctum: Deus autem dat esee quodcumque et continet, forma autem quodcumque et continet, forma autem dat esse distinctum : unde prius res re- dat esse distinctum : unde prius res re- pletur a Deo, et prius dependet magis ad pletur a Deo, et prius dependet magis ad Deum replentem, quam materia ad for- Deum replentem, quam materia ad for- mam. Quod autem repletio materiæ per mam. Quod autem repletio materiæ per formam prius sit, quam repletio a loca- formam prius sit, quam repletio a loca- to, patet quia forma est aliquid rei to, patet quia forma est aliquid rei replens, locus autem nihil est locati. replens, locus autem nihil est locati.

Item, Forma tantum est in materia : Item, Forma tantum est in materia :

Solutio. Solutio.

Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

Ad object. Ad object.

276 276

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed res non est in loco nisi per formam sed res non est in loco nisi per formam et materiam. et materiam.

dicendum dicendum

AD PRIMO ergo objectum, AD PRIMO ergo objectum, quod illa dependentia non est ad hoc quod illa dependentia non est ad hoc quod materia sit materia, sed ad hoc quod materia sit materia, sed ad hoc quod habeat esse actu et distinctum per quod habeat esse actu et distinctum per formam et licet hoc sit essentiale, ta- formam et licet hoc sit essentiale, ta- men non est prius: quia essentiale esse men non est prius: quia essentiale esse non facit primum, sed potius primum non facit primum, sed potius primum esse secundum ordinem causæ præsen- esse secundum ordinem causæ præsen- tis et continentis. Per hoc etiam patet tis et continentis. Per hoc etiam patet solutio ad secundum. solutio ad secundum.

AD ID autem quod objicitur de loco, AD ID autem quod objicitur de loco,

dicendum quod nisi spatium dicamus dicendum quod nisi spatium dicamus locum, ut quidam dicebant qui pone- locum, ut quidam dicebant qui pone- bant vacuum a corporibus, tamen non bant vacuum a corporibus, tamen non separatum, non necessario præintelligi- separatum, non necessario præintelligi- tur locus intellecto corpore vel materia tur locus intellecto corpore vel materia corporaliter et ideo illa objectio proce- corporaliter et ideo illa objectio proce- dit ex falso. Nec illa opinio est vera, dit ex falso. Nec illa opinio est vera, quod locus sit distantia spatii, ut proba- quod locus sit distantia spatii, ut proba- tur apud Philosophos: sed locus est tur apud Philosophos: sed locus est extremitas alicujus corporis ambiens extremitas alicujus corporis ambiens in se aliquod corpus et sic omne cor- in se aliquod corpus et sic omne cor- pus est in loco. pus est in loco.

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A. IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A.

277 277

DISTINCTIO XXXVIJI. DISTINCTIO XXXVIJI.

De modis divinæ scientiæ vel cognitionis. Utrum Deus cognoscat De modis divinæ scientiæ vel cognitionis. Utrum Deus cognoscat mutabiliter, vel immutabiliter, et quomodo ? mutabiliter, vel immutabiliter, et quomodo ?

A. Hic redit ad propositum, repetens superius dicta ut addat alia. A. Hic redit ad propositum, repetens superius dicta ut addat alia.

Nunc ergo ad propositum revertentes, coepto insistamus. Supra dictum Nunc ergo ad propositum revertentes, coepto insistamus. Supra dictum est, quod præscientia Dei futurorum tantum est, sed omnium, tam bono- est, quod præscientia Dei futurorum tantum est, sed omnium, tam bono- rum quam malorum. Scientia vero vel sapientia non modo de futuris, sed rum quam malorum. Scientia vero vel sapientia non modo de futuris, sed etiam de præsentibus et futuris: nec tantum de temporalibus, sed etiam etiam de præsentibus et futuris: nec tantum de temporalibus, sed etiam de æternis, quia seipsum novit Deus. Hic oritur quæstio non dissimulanda, de æternis, quia seipsum novit Deus. Hic oritur quæstio non dissimulanda, utrum scilicet scientia vel præscientia sit causa rerum, an res sint causæ utrum scilicet scientia vel præscientia sit causa rerum, an res sint causæ scientiæ vel præscientiæ Dei? Videtur enim præscientia Dei causa esse scientiæ vel præscientiæ Dei? Videtur enim præscientia Dei causa esse eorum quæ ei subsistunt, ac necessitatem eveniendi eis facere: quia nec eorum quæ ei subsistunt, ac necessitatem eveniendi eis facere: quia nec aliqua futura fuissent nisi Deus ea præscisset: nec possunt non evenire, aliqua futura fuissent nisi Deus ea præscisset: nec possunt non evenire, cum Deus ea præsciverit. Si autem impossibile est ea non evenire, quia cum Deus ea præsciverit. Si autem impossibile est ea non evenire, quia præscita sunt, videtur ergo ipsa præscientia qua præscita sunt, eis esse præscita sunt, videtur ergo ipsa præscientia qua præscita sunt, eis esse causa eveniendi. Impossibile est autem ea non evenire, cum præscita sint: causa eveniendi. Impossibile est autem ea non evenire, cum præscita sint: quia si non evenirent cum præscita sint, falleretur Dei præscientia. At Dei quia si non evenirent cum præscita sint, falleretur Dei præscientia. At Dei præscientia falli non potest. Impossibile est ergo ea non evenire, cum præscientia falli non potest. Impossibile est ergo ea non evenire, cum præscita sint. Sic ergo præscientia causa eorum esse videtur qua ³ præscita præscita sint. Sic ergo præscientia causa eorum esse videtur qua ³ præscita sunt. Hoc idem et de scientia dicitur, scilicet quod quia Deus aliqua nove- sunt. Hoc idem et de scientia dicitur, scilicet quod quia Deus aliqua nove- rit, ideo sint. Cui sententiæ Augustinus attestari videtur in libro XV de Tri- rit, ideo sint. Cui sententiæ Augustinus attestari videtur in libro XV de Tri- nitate sic dicens: Non ista ex aliquo tempore cognovit Deus, sed futura nitate sic dicens: Non ista ex aliquo tempore cognovit Deus, sed futura omnia temporalia, atque in eis etiam quid et quando ab illo petituri fuera- omnia temporalia, atque in eis etiam quid et quando ab illo petituri fuera- mus, et quos et de quibus rebus vel exauditurus, vel non exauditurus es- mus, et quos et de quibus rebus vel exauditurus, vel non exauditurus es-

2 2

2 2

Edit. Joan. Alleaume, subsunt. Edit. Joan. Alleaume, subsunt.

2 Edit. Joan. Alleaume, quæ. 2 Edit. Joan. Alleaume, quæ.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 13.

278 278

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

set, sine initio ante præscivit. Universas autem creaturas et spirituales et set, sine initio ante præscivit. Universas autem creaturas et spirituales et corporales, non quia sunt ideo novit, sed ideo sunt quia novit: non enim corporales, non quia sunt ideo novit, sed ideo sunt quia novit: non enim nescivit quæ fuerat creaturus: quia ergo scivit, creavit : non quia creavit, nescivit quæ fuerat creaturus: quia ergo scivit, creavit : non quia creavit, scivit nec aliter scivit creata quam creanda: non enim ejus sapientiæ ali- scivit nec aliter scivit creata quam creanda: non enim ejus sapientiæ ali- quid accessit ex eis: sed illis existentibus sicut oportebat et quando opor- quid accessit ex eis: sed illis existentibus sicut oportebat et quando opor- tebat, illa mansit ut erat. Unde, Eccli. xxIII, 29: Antequam crearentur, tebat, illa mansit ut erat. Unde, Eccli. xxIII, 29: Antequam crearentur, omnia nota sunt illi: sic et postquam consummata sunt'. Ecce his verbis omnia nota sunt illi: sic et postquam consummata sunt'. Ecce his verbis videtur Augustinus innuere scientiam vel præscientiam Dei causam esse videtur Augustinus innuere scientiam vel præscientiam Dei causam esse eorum quæ fiunt: cum dicit ideo ea esse, quia Deus novit. Idem quoque eorum quæ fiunt: cum dicit ideo ea esse, quia Deus novit. Idem quoque in libro VI de Trinitate dicere videtur : Cum, inquit, decedant et succe- in libro VI de Trinitate dicere videtur : Cum, inquit, decedant et succe- dant tempora, non decedit aliquid vel succedit scientiæ Dei, in qua novit dant tempora, non decedit aliquid vel succedit scientiæ Dei, in qua novit omnia quæ fecit per ipsam. Non enim hæc quæ creata sunt ideo sciuntur omnia quæ fecit per ipsam. Non enim hæc quæ creata sunt ideo sciuntur a Deo quia facta sunt, sed potius ideo facta sunt quia immutabiliter ab eo a Deo quia facta sunt, sed potius ideo facta sunt quia immutabiliter ab eo sciuntur. Et hic etiam significare videtur Dei scientiam causam eorum esse sciuntur. Et hic etiam significare videtur Dei scientiam causam eorum esse quæ fiunt, dicens non ideo Deum ea novisse quia facta sunt: sed ideo quæ fiunt, dicens non ideo Deum ea novisse quia facta sunt: sed ideo facta sunt, quia novit ea Deus. Ideoque videtur Dei scientia vel præscien- facta sunt, quia novit ea Deus. Ideoque videtur Dei scientia vel præscien- tia causa esse eorum quæ novit. tia causa esse eorum quæ novit.

B. Inconvenientia ostendit quæ sequerentur, si diceretur scientia vel præscientia B. Inconvenientia ostendit quæ sequerentur, si diceretur scientia vel præscientia causa omnium rerum quæ ei subsunt. causa omnium rerum quæ ei subsunt.

Quod si ita est, est ergo causa omnium malorum, cum omnia mala Quod si ita est, est ergo causa omnium malorum, cum omnia mala sciantur et præsciantur a Deo: quod longe est a veritate. Si enim Dei sciantur et præsciantur a Deo: quod longe est a veritate. Si enim Dei scientia vel præscientia causa esset malorum, esset utique Deus auctor scientia vel præscientia causa esset malorum, esset utique Deus auctor malorum quod penitus falsum est. Non ergo scientia vel præscientia Dei malorum quod penitus falsum est. Non ergo scientia vel præscientia Dei causa est omnium quæ ei subsunt. causa est omnium quæ ei subsunt.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Nunc ergo ad propositum reverten- « Nunc ergo ad propositum reverten- tes, cœpto insistamus, etc. »> tes, cœpto insistamus, etc. »>

1 Vulgata habet, Eccli XXIII, 29: Domino Deo 1 Vulgata habet, Eccli XXIII, 29: Domino Deo antequam crearentur omnia sunt agnita: sic et post antequam crearentur omnia sunt agnita: sic et post perfectum respicit omnia. perfectum respicit omnia.

Hic incipit pars illa, in qua Magister Hic incipit pars illa, in qua Magister determinat quasdam proprietates sequen- determinat quasdam proprietates sequen- tes scientiam divinam, sicut non posse tes scientiam divinam, sicut non posse falli, et esse causam, et non posse auge- falli, et esse causam, et non posse auge- ri. ri.

Et ideo dividitur in duas partes: in Et ideo dividitur in duas partes: in quarum prima Magister determinat, quarum prima Magister determinat,

10. 10.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A, ART. 1. IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A, ART. 1.

Utrum scientia divina sit causa rerum? Utrum scientia divina sit causa rerum? et, Utrum possit falli vel non ? Et in se- et, Utrum possit falli vel non ? Et in se- cunda quærit, Utrum possit augeri? quæ cunda quærit, Utrum possit augeri? quæ incipit in sequenti distinctione XXXIX, incipit in sequenti distinctione XXXIX, ibi, « Præterea solet quæri, Utrum ibi, « Præterea solet quæri, Utrum

scientia Dei, etc. » scientia Dei, etc. »

Prima dividitur in duas. In prima in- Prima dividitur in duas. In prima in- quirit, Utrum scientia Dici sit causa re- quirit, Utrum scientia Dici sit causa re- rum? In secunda, Utrum possit falli ? rum? In secunda, Utrum possit falli ? ibi, E, « Ad hoc autem quod supra di- ibi, E, « Ad hoc autem quod supra di- ctum est, etc. » ctum est, etc. »

279 279

ab effectu ad causam : sed præscientia ab effectu ad causam : sed præscientia Dei penes res in futuro antecedit eas : . Dei penes res in futuro antecedit eas : . ergo videtur, quod sit causa earum. ergo videtur, quod sit causa earum.

2. Item, Futurorum omnium productio 2. Item, Futurorum omnium productio spectat ad naturam large sumptam, ita spectat ad naturam large sumptam, ita quod includat etiam causam per acci- quod includat etiam causam per acci- dens, quæ est casus, vel propositum lar- dens, quæ est casus, vel propositum lar- ge sumptum, et includat fortunam ge sumptum, et includat fortunam cum igitur natura nihil operetur, nisi cum igitur natura nihil operetur, nisi quod Deus immediatius operetur: nec quod Deus immediatius operetur: nec liberum arbitrium nisi Deus immediatius liberum arbitrium nisi Deus immediatius

: :

futurorum non autem est causa per ne- futurorum non autem est causa per ne- cessitatem naturæ operans: ergo per cessitatem naturæ operans: ergo per artem et scientiam : ergo scientia Dei est artem et scientiam : ergo scientia Dei est causa omnium futurorum. causa omnium futurorum.

Prima harum habet tret partes, In pri- operetur idem, erit Deus causa omnium Prima harum habet tret partes, In pri- operetur idem, erit Deus causa omnium ma probat, quod sit causa rerum. In se- ma probat, quod sit causa rerum. In se- cunda, objicit in contrarium, ibi, B, cunda, objicit in contrarium, ibi, B, « Quod si ita est, est ergo causa omnium « Quod si ita est, est ergo causa omnium malorum, etc. » In tertia vero determi- malorum, etc. » In tertia vero determi- nat, ibi, D, « Hanc igitur quæ videtur nat, ibi, D, « Hanc igitur quæ videtur repugnantiam, etc. » repugnantiam, etc. »

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An præscientia Dei sit causa rerum ? An præscientia Dei sit causa rerum ?

Incidit autem hic dubium, Utrum præ- Incidit autem hic dubium, Utrum præ- scientia Dei sit causa rerum? scientia Dei sit causa rerum?

Et videtur quod sic: Et videtur quod sic:

1. Quæcumque enim sic se habent, 1. Quæcumque enim sic se habent, quod unum antecedit aliud, et posito quod unum antecedit aliud, et posito ipso ponitur sequens, et sublato aufer- ipso ponitur sequens, et sublato aufer- tur illa se habent ut causa et causatum: tur illa se habent ut causa et causatum: præscientia Dei sic se habet ad hoc quod præscientia Dei sic se habet ad hoc quod scit quod est antecedens ad illud, et po- scit quod est antecedens ad illud, et po- sita ipsa ponitur res in futuro, et ablata sita ipsa ponitur res in futuro, et ablata aufertur ergo præscientia Dei est causa aufertur ergo præscientia Dei est causa rerum. PRIMA probatur inducendo in rerum. PRIMA probatur inducendo in omnibus. omnibus.

Si forte dicas, quod solvit hoc Augu- Si forte dicas, quod solvit hoc Augu- stinus per exemplum memoriæ præteri- stinus per exemplum memoriæ præteri- torum sequitur enim, si meministi ali- torum sequitur enim, si meministi ali- cujus, quod illud necessario fuit : cum cujus, quod illud necessario fuit : cum tamen memoria tua non sit causa præter- tamen memoria tua non sit causa præter- iti. Ista solutio nulla est: quia adhuc iti. Ista solutio nulla est: quia adhuc illa se habent ut causa et causatum : sed illa se habent ut causa et causatum : sed præteritum antecedit memoriam, et cau- præteritum antecedit memoriam, et cau- sat illam, et ideo tenet illa consequentia sat illam, et ideo tenet illa consequentia

3. Item, In artifice ita est, quod scien- 3. Item, In artifice ita est, quod scien- tia practica est causa operis : ergo etiam tia practica est causa operis : ergo etiam in Deo erit ita. in Deo erit ita.

4. Item, Scit hoc futurum: ergo de 4. Item, Scit hoc futurum: ergo de necessitate erit aut sequitur, aut non. necessitate erit aut sequitur, aut non. Si non ergo oppositum consequentis Si non ergo oppositum consequentis verificari potest cum antecedente, scilicet verificari potest cum antecedente, scilicet aliquid non esse futurum, quod tamen aliquid non esse futurum, quod tamen Deus scivit esse futurum : quod non pot- Deus scivit esse futurum : quod non pot- est esse quia sicut dicit Boetius in li- est esse quia sicut dicit Boetius in li- bro de Consolatione Philosophiæ, hæc bro de Consolatione Philosophiæ, hæc non esset scientia de futuris, sed opinio non esset scientia de futuris, sed opinio fallax fallax

rio. rio.

ergo videtur hoc sequi necessa- ergo videtur hoc sequi necessa-

5. Si vero dicas illud verum esse de 5. Si vero dicas illud verum esse de necessitate consequentiæ, et non conse- necessitate consequentiæ, et non conse- quentis. Hoc nihil videtur esse dictum : quentis. Hoc nihil videtur esse dictum : quia nos videmus in omnibus in quibus quia nos videmus in omnibus in quibus antecedens de natura sua conjunctum est antecedens de natura sua conjunctum est consequenti semper, et est necessarium consequenti semper, et est necessarium in se quod causat non necessitate conse- in se quod causat non necessitate conse- quentiæ tantum, sed etiam consequentis quentiæ tantum, sed etiam consequentis sicut cum dicitur, si homo est, animal sicut cum dicitur, si homo est, animal est sed verum est, quod ubi antecedens est sed verum est, quod ubi antecedens in se contingens est, ibi non causatur in se contingens est, ibi non causatur nisi necessitate consequentiæ. Istud au- nisi necessitate consequentiæ. Istud au- tem antecedens Deum præscire omnia tem antecedens Deum præscire omnia futura necessarium est in se, et semper futura necessarium est in se, et semper positum. Si ergo habitudo sui ad sequens positum. Si ergo habitudo sui ad sequens est necessaria, videtur consequens habe- est necessaria, videtur consequens habe- re necessitatem rei, et non habitudinis re necessitatem rei, et non habitudinis tantum. tantum.

6. Item, Ab omnibus conceditur, quod 6. Item, Ab omnibus conceditur, quod

Sed contra. Sed contra.

280 280

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam habet Deus, nobilissima scientia- quam habet Deus, nobilissima scientia- rum, et dea scientiarum est, ut dicit Phi- rum, et dea scientiarum est, ut dicit Phi- losophus nobilissima autem scientiarum losophus nobilissima autem scientiarum est scientia per causam necessariam, et est scientia per causam necessariam, et præcipue causam simplicissimam et altis- præcipue causam simplicissimam et altis- simam, et quæ scit ipse sciens : ergo simam, et quæ scit ipse sciens : ergo Deus scit per illam : ergo sua scientia est Deus scit per illam : ergo sua scientia est causa sciti ergo sua scientia est causa causa sciti ergo sua scientia est causa rei futuræ. rei futuræ.

7. Item, Sicut se habet scitum ad 7. Item, Sicut se habet scitum ad scientiam, ita futurum ad præscientiam : scientiam, ita futurum ad præscientiam : sed scitum in ipsa causatur a scientia, ut sed scitum in ipsa causatur a scientia, ut supra habitum est in Littera: præcipue supra habitum est in Littera: præcipue quod est scitum per se, sicut quodcum- quod est scitum per se, sicut quodcum- que quod non est malum: ergo futurum que quod non est malum: ergo futurum se habet hoc modo ad præscientiam : se habet hoc modo ad præscientiam : ergo futurum causatur a præscientia ergo futurum causatur a præscientia

sua. sua.

8. Item, Videtur nihil valere instantia 8. Item, Videtur nihil valere instantia quam ponit Magister de malis, quia ma- quam ponit Magister de malis, quia ma- lorum scientia non est per causam pro- lorum scientia non est per causam pro- priam malum enim non habet causam priam malum enim non habet causam et reducitur ad causam per accidens in et reducitur ad causam per accidens in hoc quod scitur per causam habitus : hoc quod scitur per causam habitus : sicut dicimus medicum scire ægritudi- sicut dicimus medicum scire ægritudi- nem ergo videtur, cum scientia Dei sit nem ergo videtur, cum scientia Dei sit scientia omnium habituum futurorum et scientia omnium habituum futurorum et scientia per causam, quod debeat conce- scientia per causam, quod debeat conce- di quod sua scientia sit causa omnium, di quod sua scientia sit causa omnium, licet non eodem modo, ut videtur. licet non eodem modo, ut videtur.

9. Item, Omnis scientia aut est per 9. Item, Omnis scientia aut est per causam, aut per effectum, aut per si- causam, aut per effectum, aut per si- gnum. Si autem per signum tunc facit gnum. Si autem per signum tunc facit opinionem fallibilem, et ut dicit Boetius, opinionem fallibilem, et ut dicit Boetius, hanc nefas est in Deo ponere. Aut ergo hanc nefas est in Deo ponere. Aut ergo erit per causam, aut per effectum. Non erit per causam, aut per effectum. Non autem per effectum quia Deus scit per autem per effectum quia Deus scit per seipsum, et ipse non est effectus alicujus seipsum, et ipse non est effectus alicujus sciti relinquitur igitur, quod sit per sciti relinquitur igitur, quod sit per causam. Non autem est causa nisi re- causam. Non autem est causa nisi re- spectu sciti ergo præscientia Dei directe spectu sciti ergo præscientia Dei directe dicetur causa rei futuræ. dicetur causa rei futuræ.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Detur, quod sit causa: aut erit mu- 1. Detur, quod sit causa: aut erit mu- tabilis, aut immutabilis. Si immutabilis tabilis, aut immutabilis. Si immutabilis in causando, sequetur quod omne cau- in causando, sequetur quod omne cau- satum ab ipsa immutabiliter eveniat : et satum ab ipsa immutabiliter eveniat : et sic omne contingens necessarium erit, sic omne contingens necessarium erit, quod falsum est. quod falsum est.

2. Item, Scit se posse facere 2. Item, Scit se posse facere quæ quæ numquam faciet ergo sua scientia non numquam faciet ergo sua scientia non est causa necessaria rerum. est causa necessaria rerum.

3. Fortius objicitur sic: Nihil præce- 3. Fortius objicitur sic: Nihil præce- dens aliud, nullam de suis proprietatibus. dens aliud, nullam de suis proprietatibus. ponens circa illud, est causa illius præ- ponens circa illud, est causa illius præ- scientia Dei præcedit res futuras, ita quod scientia Dei præcedit res futuras, ita quod nullam de proprietatibus suis ponat circa nullam de proprietatibus suis ponat circa futura ergo non futura ergo non est causa necessaria est causa necessaria futurorum in quantum futura sunt. Pro- futurorum in quantum futura sunt. Pro- batur autem prima per hoc quod a ne- batur autem prima per hoc quod a ne- cessaria causa est necessarius effectus, et cessaria causa est necessarius effectus, et a contingente contingens: et sic necessi- a contingente contingens: et sic necessi- tas et contingentia ponuntur circa effe- tas et contingentia ponuntur circa effe- ctum a causa. Secunda probatur ex hoc. ctum a causa. Secunda probatur ex hoc. quod præscientiæ est æternum esse et quod præscientiæ est æternum esse et immutabile et intemporale: et omnes immutabile et intemporale: et omnes oppositas dispositiones circa effectus re- oppositas dispositiones circa effectus re- rum futurarum nos videmus. rum futurarum nos videmus.

SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod SOLUTIO. Sine præjudicio dico, quod præscientia sicut etiam scientia Dei, cau- præscientia sicut etiam scientia Dei, cau- sa est quarumdam rerum futurarum, et sa est quarumdam rerum futurarum, et non est causa quarumdam. Non enim non est causa quarumdam. Non enim placet mihi solutio quorumdam dicen- placet mihi solutio quorumdam dicen- tium, quod scientia Dei non est causa tium, quod scientia Dei non est causa aliquorum quia scientia Dei potest esse aliquorum quia scientia Dei potest esse duplex, scilicet simplicis notitiæ, et ap- duplex, scilicet simplicis notitiæ, et ap- probationis quia simplex notitia non probationis quia simplex notitia non dicit ordinem ad futurum, secundum quod dicit ordinem ad futurum, secundum quod est de his quæ possunt esse, sed non est de his quæ possunt esse, sed non erunt et ideo respectu illorum non pot- erunt et ideo respectu illorum non pot- est sumi præscientia. Hic autem magis est sumi præscientia. Hic autem magis quæritur, si præscientia est causa, quam quæritur, si præscientia est causa, quam si scientia est causa? Unde videtur mi- si scientia est causa? Unde videtur mi- hi, quod quorumdam sit causa, et quo- hi, quod quorumdam sit causa, et quo- rumdam non ad omnia tamen habet rumdam non ad omnia tamen habet ordinem antecessionis et certitudinis, ut ordinem antecessionis et certitudinis, ut infra patebit: sicut enim dicit Augusti- infra patebit: sicut enim dicit Augusti- nus, Omnium quæ naturaliter sunt et nus, Omnium quæ naturaliter sunt et naturam servant et non vitiant, præscien- naturam servant et non vitiant, præscien- tia causa operativa et productiva est : tia causa operativa et productiva est : malorum autem non est causa: sed ta- malorum autem non est causa: sed ta- men præordinat et prævidet ea: sed hoc men præordinat et prævidet ea: sed hoc verum est, quod necessarium et contin- verum est, quod necessarium et contin- gens absolutum sive rei in nullo causa- gens absolutum sive rei in nullo causa- tur ex illa, sed potius ex causis proximis, tur ex illa, sed potius ex causis proximis, quarum dispositiones sequitur effectus, quarum dispositiones sequitur effectus,

1. 1.

2. 2.

3. 3.

IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A, ART. 1. IN I SENTENT. DIST. XXXVIII, A, ART. 1.

eo quod illæ causæ per essentiam sunt in eo quod illæ causæ per essentiam sunt in effectu. effectu.

Si autem quæritur, Utrum præscien- Si autem quæritur, Utrum præscien- tia Dei universaliter sit causa futurorum? tia Dei universaliter sit causa futurorum? bene concedo cum alus, quoniam futu- bene concedo cum alus, quoniam futu- ra sunt mala, quorum præscientia Dei ra sunt mala, quorum præscientia Dei causa non est : sicut nec ars vitii contra causa non est : sicut nec ars vitii contra artem, quod tamen ars præscit et cor- artem, quod tamen ars præscit et cor-

rigit. Sic ergo intellecta quæstione, rigit. Sic ergo intellecta quæstione,

utrum universaliter sit causa futurorum utrum universaliter sit causa futurorum responderi potest objectis. responderi potest objectis.

AD PRIMUM dicendo, quod procedit a AD PRIMUM dicendo, quod procedit a diminutione eorum quæ ad diminutione eorum quæ ad causam rei causam rei exiguntur exigitur enim antecessio tem- exiguntur exigitur enim antecessio tem- pore vel duratione, vel ordine naturæ: pore vel duratione, vel ordine naturæ: et exigitur habitudo unius ad alterum, et exigitur habitudo unius ad alterum, et exigitur efficientia sive constitutio et exigitur efficientia sive constitutio sequentis per causalitatem præcedentis : sequentis per causalitatem præcedentis : et illud ultimum deficit in præscientia et et illud ultimum deficit in præscientia et præscito. Et instantia est, quod si ponas præscito. Et instantia est, quod si ponas me scire futura contingentia: sequitur me scire futura contingentia: sequitur enim Si scio futurum, illud erit: quia enim Si scio futurum, illud erit: quia aliter meum scire non esset scire, sed aliter meum scire non esset scire, sed opinari et tunc mea scientia antecedit opinari et tunc mea scientia antecedit et habet ordinem ad illud quod infertur et habet ordinem ad illud quod infertur ex illa et tamen non omnino erit causa, ex illa et tamen non omnino erit causa, sed potius causatur ab alia causa quæ sed potius causatur ab alia causa quæ est liberum arbitrium. Et similiter præ- est liberum arbitrium. Et similiter præ- scientia a nullo quod sub ipsa operatur, scientia a nullo quod sub ipsa operatur, tollit rationem causandi: et ideo aliquid tollit rationem causandi: et ideo aliquid fit ab his quæ sub præscientia operan- fit ab his quæ sub præscientia operan- tur, quod non fit ab ipsa. tur, quod non fit ab ipsa.

AD ALIUD dicendum, quod nihil exi- AD ALIUD dicendum, quod nihil exi- stens potest fieri in futuro cujus Deus non stens potest fieri in futuro cujus Deus non sit causa et præscius: sed defectus ali- sit causa et præscius: sed defectus ali- quis ut malum, potest incidere in futuro quis ut malum, potest incidere in futuro cujus quidem ipse est præscius, et non cujus quidem ipse est præscius, et non causa, eo quod incidit ex defectu causæ causa, eo quod incidit ex defectu causæ secundæ, et non sui, sicut sæpius supra secundæ, et non sui, sicut sæpius supra dictum est. dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod etiam in AD ALIUD dicendum, quod etiam in arte ars non est causa vitii, sed potest arte ars non est causa vitii, sed potest prænoscere ipsum: sicut ars operans in prænoscere ipsum: sicut ars operans in ligno nodoso, scit quod non obedit li- ligno nodoso, scit quod non obedit li- gnum-pulchritudini imaginis imprimen- gnum-pulchritudini imaginis imprimen- dæ et tamen non facit defectum illum, dæ et tamen non facit defectum illum, sed accidit ex defectu ligni. Sed pro sed accidit ex defectu ligni. Sed pro tanto est differentia, quod in potestate tanto est differentia, quod in potestate liberi arbitrii est permanere in defectu, liberi arbitrii est permanere in defectu,

281 281

vel obedire artifici in perfectam pulchri- vel obedire artifici in perfectam pulchri- tudinem et ideo scientia divina utrum- tudinem et ideo scientia divina utrum- que prænovit, sed alterum tantum facit. que prænovit, sed alterum tantum facit.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicis, AD ALIUD dicendum, quod cum dicis, Deus scit hoc vel præscit : ergo de ne- Deus scit hoc vel præscit : ergo de ne- cessitate erit: dico quod si est necessi- cessitate erit: dico quod si est necessi- tas consequentiæ, bene sequitur propter tas consequentiæ, bene sequitur propter ordinem præscientiæ ad præscitum Si ordinem præscientiæ ad præscitum Si autem est consequentia necessitatis vel autem est consequentia necessitatis vel consequentis vel rei, quod idem est : consequentis vel rei, quod idem est : dico quod non sequitur, nec in bono cu- dico quod non sequitur, nec in bono cu- jus præscientia est causa, nec in malo jus præscientia est causa, nec in malo cujus non est causa. cujus non est causa.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod antecedens est necessarium necessitate antecedens est necessarium necessitate rei, et non positionis tantum, possemus rei, et non positionis tantum, possemus dicere quod cum dicitur, Deus præscit dicere quod cum dicitur, Deus præscit hoc, quod hæc propositio ex parte præ- hoc, quod hæc propositio ex parte præ- sciti adhuc pendet ex futuro: et ideo non sciti adhuc pendet ex futuro: et ideo non omnia accipit in præsciente tantum, et omnia accipit in præsciente tantum, et ideo oportet ipsam habere necessitatem ideo oportet ipsam habere necessitatem positionis, ut scilicet illud sit futurum positionis, ut scilicet illud sit futurum quod præscit et ita dicunt communiter quod præscit et ita dicunt communiter omnes Doctores: et ideo falsum est omnes Doctores: et ideo falsum est quod ponitur pro vero. Si tamen aliter quod ponitur pro vero. Si tamen aliter vellemus dicere, possemus concedere, vellemus dicere, possemus concedere, quod hoc antecedens est necessarium quod hoc antecedens est necessarium in se, Deus præscit quod est futurum : in se, Deus præscit quod est futurum : et tamen in consequente non causatur et tamen in consequente non causatur nisi necessitas consecutionis, et non rei: nisi necessitas consecutionis, et non rei: et hoc ideo, quia quando consequens et hoc ideo, quia quando consequens causatur ab antecedente, ita ut det ei causatur ab antecedente, ita ut det ei causam rei et necessitatem, oportet causam rei et necessitatem, oportet ipsum habere non solum ordinem neces- ipsum habere non solum ordinem neces- sarium ad ipsum, sed etiam dare ei esse sarium ad ipsum, sed etiam dare ei esse et proprietates et dispositiones suas: et et proprietates et dispositiones suas: et hoc non facit causa prima alicui causa- hoc non facit causa prima alicui causa- to et hoc contingit duabus de causis : to et hoc contingit duabus de causis : quarum prima est, quia causatum nul- quarum prima est, quia causatum nul- lum potest suscipere proprietates causæ lum potest suscipere proprietates causæ primæ propter infinitam ejus distantiam primæ propter infinitam ejus distantiam et nobilitatem super omne causatum. et nobilitatem super omne causatum. Alia causa est: quia illa causata con- Alia causa est: quia illa causata con- tingentia essentialiter a quibusdam cau- tingentia essentialiter a quibusdam cau- sis proximis contingentibus causantur, sis proximis contingentibus causantur, a quibus modum causalitatis non tollit a quibus modum causalitatis non tollit causa prima per suam influentiam super causa prima per suam influentiam super causatum, et ideo in illo non sequitur, causatum, et ideo in illo non sequitur, quod si causa hujus effectus est necessa- quod si causa hujus effectus est necessa-