254 254

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Solutio. Solutio.

ARTICULUS XVIII. ARTICULUS XVIII.

Utrum idem sit esse in loco, et esse locale? Utrum idem sit esse in loco, et esse locale? et, Quomodo conveniant Deo, spiritui et, Quomodo conveniant Deo, spiritui creato, et corpori ? creato, et corpori ?

Incidit dubium, Utrum idem sit esse in Incidit dubium, Utrum idem sit esse in loco, et esse locale? loco, et esse locale?

Videtur autem, quod sic: quia Videtur autem, quod sic: quia

1. Locale esse non est nisi relatione loci 1. Locale esse non est nisi relatione loci ad locatum et hæc relatio importatur, ad locatum et hæc relatio importatur, cum dicitur, hoc est in loco : ergo vide- cum dicitur, hoc est in loco : ergo vide- tur, quod sint idem hæc duo. tur, quod sint idem hæc duo.

2. Item, In tempore esse, est temporale 2. Item, In tempore esse, est temporale esse: ergo cum locus sit quantitas men- esse: ergo cum locus sit quantitas men- surans extra, in loco esse non est nisi surans extra, in loco esse non est nisi locale esse. locale esse.

Item, In tempore esse est quædam Item, In tempore esse est quædam parte temporis mensurari, ut dicit Philo- parte temporis mensurari, ut dicit Philo- sophus ergo in loco esse, erit loco sophus ergo in loco esse, erit loco mensurari similiter ergo cum omne ta- mensurari similiter ergo cum omne ta- le locale sit quod loco mensuratur, erit le locale sit quod loco mensuratur, erit idem locale esse et in loco esse. idem locale esse et in loco esse.

: :

3. Item, Locus cum non sit substantia, 3. Item, Locus cum non sit substantia, erit accidens: accidens autem denominat erit accidens: accidens autem denominat id cujus est accidens: cum igitur locus id cujus est accidens: cum igitur locus non sit accidens nisi locati, ut videtur, non sit accidens nisi locati, ut videtur, denominabit ipsum: denominativum au- denominabit ipsum: denominativum au- tem illud importatur per locale : ergo vi- tem illud importatur per locale : ergo vi- detur, quod idem sit esse in loco et esse detur, quod idem sit esse in loco et esse locale. locale.

4. Item, Quidquid est in loco, loca- 4. Item, Quidquid est in loco, loca- tum est in loco: sed quidquid est loca- tum est in loco: sed quidquid est loca- tum in loco, locale est : ergo quidquid tum in loco, locale est : ergo quidquid est in loco, locale est. PRIMA patet per est in loco, locale est. PRIMA patet per se. SECUNDA probatur : quia locale esse se. SECUNDA probatur : quia locale esse nulli attribuitur nisi per hoc quod lo- nulli attribuitur nisi per hoc quod lo- catur in loco. In contrarium autem est catur in loco. In contrarium autem est totum quod habetur in Littera : quia totum quod habetur in Littera : quia Deus est in loco, et tamen non est localis Deus est in loco, et tamen non est localis in loco. in loco.

SOLUTIO. Dicendum, quod non est idem SOLUTIO. Dicendum, quod non est idem in loco esse, et locale esse: quia esse in in loco esse, et locale esse: quia esse in

loco per prius et posterius et æquivoce loco per prius et posterius et æquivoce convenit tribus, scilicet Deo, et spiritui convenit tribus, scilicet Deo, et spiritui creato, et corpori : si enim dicamus creato, et corpori : si enim dicamus Deum esse in loco sumendo rationem Deum esse in loco sumendo rationem dicti a proprietate loci, tunc Deus erit dicti a proprietate loci, tunc Deus erit æquivoce in loco, et Angelus, et cor- æquivoce in loco, et Angelus, et cor- pus quia Deus est in loco dando esse pus quia Deus est in loco dando esse loco et virtutem continendi: spiritus au- loco et virtutem continendi: spiritus au- tem creatus erit in loco per posterius, tem creatus erit in loco per posterius, quia scilicet ita est in uno quod non in quia scilicet ita est in uno quod non in aliis corpus autem per se erit in loco aliis corpus autem per se erit in loco cui assignamus principium, medium, et cui assignamus principium, medium, et finem secundum locum. Si autem suma- finem secundum locum. Si autem suma- mus proprietatem locati, cum dicimus mus proprietatem locati, cum dicimus Deum esse in loco: tunc non convenit Deum esse in loco: tunc non convenit Deo proprie esse in loco, sed per trans- Deo proprie esse in loco, sed per trans- lationem, quæ translatio fit a proprie- lationem, quæ translatio fit a proprie- tate locati qua replet locum : quia Deus tate locati qua replet locum : quia Deus replet spiritualiter, non faciendo distan- replet spiritualiter, non faciendo distan- tiam ut corpus, nec distinctus in loco ut tiam ut corpus, nec distinctus in loco ut spiritus sed per hoc quod non deest spiritus sed per hoc quod non deest influendo esse loco et locato et omnes influendo esse loco et locato et omnes virtutes utriusque. Locale autem esse se- virtutes utriusque. Locale autem esse se- cundum Anselmum in Monologio, est leges cundum Anselmum in Monologio, est leges loci sequi leges autem loci sunt termi- loci sequi leges autem loci sunt termi- nare locatum distinguendo et continendo nare locatum distinguendo et continendo extra, ita quod de locato nihil sit extra extra, ita quod de locato nihil sit extra locum : et hanc legem sequitur et spi- locum : et hanc legem sequitur et spi- ritus creatus et corpus. Alia lex est cir- ritus creatus et corpus. Alia lex est cir- cumscribere secundum partes distantiæ cumscribere secundum partes distantiæ et potestatis: ut pars locati sit in parte et potestatis: ut pars locati sit in parte loci, et totum in toto: et hanc legem loci, et totum in toto: et hanc legem sequitur tantum corpus, sed tamen dif- sequitur tantum corpus, sed tamen dif- ferenter, ut supra per distinctionem ha- ferenter, ut supra per distinctionem ha- bitum est. Alias autem leges adhuc ha- bitum est. Alias autem leges adhuc ha- bet locus, scilicet salvare, immobile esse bet locus, scilicet salvare, immobile esse nisi forte per accidens, connaturalitatem nisi forte per accidens, connaturalitatem habere ad locatum, et hujusmodi : de habere ad locatum, et hujusmodi : de quibus legibus hic non indigemus. quibus legibus hic non indigemus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc verum est, quod leges localitatis, ut ita verum est, quod leges localitatis, ut ita dicam, non sint nisi ex relatione loci ad dicam, non sint nisi ex relatione loci ad locatum sed non est eadem relatio loci, locatum sed non est eadem relatio loci, ut habitum est, ad omne quod dicitur ut habitum est, ad omne quod dicitur esse in ipso nec hoc verum est, quod esse in ipso nec hoc verum est, quod omne quod sit in loco, sit ut locatum in omne quod sit in loco, sit ut locatum in loco locatum enim proprie non est nisi loco locatum enim proprie non est nisi corpus cum tamen spiritus creatus dif- corpus cum tamen spiritus creatus dif- finitive sit in loco, et non locatus, nec finitive sit in loco, et non locatus, nec

d 2. d 2.

1 3. 1 3.

1 4 1 4

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, K, ART. 19 ET 20. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, K, ART. 19 ET 20.

localis, nisi secundum quid, ut dicit in localis, nisi secundum quid, ut dicit in

Littera. Littera.

AD ALIUD dicendum, quod hæc est AD ALIUD dicendum, quod hæc est falsa, quod in tempore esse sit tempo- falsa, quod in tempore esse sit tempo- rale esse quia dicit Philosophus, quod rale esse quia dicit Philosophus, quod in tempore esse dicitur multis modis: in tempore esse dicitur multis modis: est enim nunc in tempore, ut substantia est enim nunc in tempore, ut substantia temporis et prius et posterius in tem- temporis et prius et posterius in tem- pore, ut partes temporis : et multum et pore, ut partes temporis : et multum et paucum in tempore, ut passiones: sed paucum in tempore, ut passiones: sed hoc verum est, quod in tempore esse hoc verum est, quod in tempore esse sicut in mensurante, est temporale esse : sicut in mensurante, est temporale esse : et similiter bene concedo, quod in loco et similiter bene concedo, quod in loco esse sicut in mensurante, est locale esse : esse sicut in mensurante, est locale esse : sed per hoc non habebitur, quod esse sed per hoc non habebitur, quod esse quocumque modo in loco, sit esse locale. quocumque modo in loco, sit esse locale.

AD ALIUD dicendum, quod locus est AD ALIUD dicendum, quod locus est accidens non per essentiam existens in accidens non per essentiam existens in locato, sed in locante est enim locus locato, sed in locante est enim locus secundum essentiam suam superficies secundum essentiam suam superficies corporis ambientis et includentis aliud corporis ambientis et includentis aliud corpus sed etsi denominaret locatum, corpus sed etsi denominaret locatum, non oporteret, quod denominaret esse non oporteret, quod denominaret esse quod est in loco: quia non est idem quod est in loco: quia non est idem esse in loco, et esse locatum, ut habitum esse in loco, et esse locatum, ut habitum est. est.

AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- AD ALIUD dicendum, quod hæc propo- sitio falsa est, Quidquid est in loco, est sitio falsa est, Quidquid est in loco, est locatum in loco, nisi intelligatur de eo locatum in loco, nisi intelligatur de eo quod est in illo primo et per se. quod est in illo primo et per se.

255 255

Item, Dionysius, in libro de Divinis Item, Dionysius, in libro de Divinis nominibus, loquitur de processionibus nominibus, loquitur de processionibus bono convenientibus, quibus movet se et bono convenientibus, quibus movet se et procedit Deus in omne quod est, secun- procedit Deus in omne quod est, secun- dum uniuscujusque analogiam ad boni- dum uniuscujusque analogiam ad boni- tatem suam participandam 1. tatem suam participandam 1.

Item, Habacuc, 11, 13: Egressus es in Item, Habacuc, 11, 13: Egressus es in salutem populi tui. Et hujusmodi sæpe salutem populi tui. Et hujusmodi sæpe inveniuntur in sacra Scriptura, quod inveniuntur in sacra Scriptura, quod egreditur in Sanctis, et ambulat in San- egreditur in Sanctis, et ambulat in San- ctis et alia plura objecta de hoc inveniri ctis et alia plura objecta de hoc inveniri possunt supra ubi de incommutabilitate possunt supra ubi de incommutabilitate est disputatum 2. est disputatum 2.

SOLUTIO. Dicendum cum Boetio, quod Solutio. SOLUTIO. Dicendum cum Boetio, quod Solutio. ipse stabilis manens dat cuncta moveri : ipse stabilis manens dat cuncta moveri : et ubique ubi legitur, quod movet se, et ubique ubi legitur, quod movet se, vel procedit, vel ambulat, referendum vel procedit, vel ambulat, referendum est ad effectum, quia Sanctos facit pro- est ad effectum, quia Sanctos facit pro- cedere in se, vel creaturas proficere, cedere in se, vel creaturas proficere, vel ambulare : aut ad assumptam crea- vel ambulare : aut ad assumptam crea- turam. turam.

ARTICULUS XX. ARTICULUS XX.

An omnis mutatio fit in loco, vel An omnis mutatio fit in loco, vel tempore ? tempore ?

ARTICULUS XIX. ARTICULUS XIX.

An divina essentia omnino illocalis et An divina essentia omnino illocalis et incircumscriptibilis est et immobilis ? incircumscriptibilis est et immobilis ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, I, § 2 « Divina ergo sola essentia ibi, I, § 2 « Divina ergo sola essentia omnino ilocalis et incircumscriptibilis omnino ilocalis et incircumscriptibilis

est, etc. » est, etc. »

: :

Hoc enim videtur falsum. Dicit enim Hoc enim videtur falsum. Dicit enim Augustinus ad Orosium, quod Deus mo- Augustinus ad Orosium, quod Deus mo- vet se sine loco et tempore. vet se sine loco et tempore.

1 S. DIONYSIUS, Lib de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib de Divinis nominibus, cap 5. cap 5.

Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, « His duobus modis, scilicet loco vel « His duobus modis, scilicet loco vel tempore, fit mutatio, etc. »> tempore, fit mutatio, etc. »>

Isti enim duo modi omnino sine arte Isti enim duo modi omnino sine arte videntur accepti : quia videntur accepti : quia

1. Temporis motus nullus est: quia 1. Temporis motus nullus est: quia tempus non est motus, nec subjectum tempus non est motus, nec subjectum motus, sed potius proprietas : non er- motus, sed potius proprietas : non er- go omne quod movetur, in tempore mo- go omne quod movetur, in tempore mo- vetur. vetur.

2. Item, Tempus per se est passio mo- 2. Item, Tempus per se est passio mo- tus localis, ad quem refertur ut accidens tus localis, ad quem refertur ut accidens sive proprietas, et ut numerus et mensu- sive proprietas, et ut numerus et mensu- ra ad alios autem motus non refertur, ra ad alios autem motus non refertur,

2 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. 2 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII.

Solutio. Solutio.

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nisi sicut numerus et mensura: ergo nisi sicut numerus et mensura: ergo non debet dividi contra motum localem. non debet dividi contra motum localem.

3. Item, Tempus dividitur in partes 3. Item, Tempus dividitur in partes quæ accipiuntur in motu locali, ut men- quæ accipiuntur in motu locali, ut men- ses, et dies, et annos: non autem dividi- ses, et dies, et annos: non autem dividi- tur in partes quæ sint acceptæ secun- tur in partes quæ sint acceptæ secun- dum partes motus alterationis, ut di- dum partes motus alterationis, ut di- catur una pars temporis tanta, quanta catur una pars temporis tanta, quanta hæc pars alterationis vel augmenti : hæc pars alterationis vel augmenti : ergo videtur, quod nihil dicat. ergo videtur, quod nihil dicat.

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus hic large accipit motum, secundum quod hic large accipit motum, secundum quod distinguitur motus ex potentia mobilis, distinguitur motus ex potentia mobilis, quæ se habet ad motum quocumque quæ se habet ad motum quocumque modo. modo.

Et ut hoc melius intelligi possit, di- Et ut hoc melius intelligi possit, di- cendum quod dupliciter distinguitur mo- cendum quod dupliciter distinguitur mo- tus, scilicet ex parte mobilis, secundum tus, scilicet ex parte mobilis, secundum quod nos dicimus, quod motus alius de quod nos dicimus, quod motus alius de non subjecto ad subjectum est, et alius non subjecto ad subjectum est, et alius de subjecto ad subjectum est: quando- de subjecto ad subjectum est: quando- que distinguitur penes terminum ad que distinguitur penes terminum ad quem est motus, et in quo nihil plus est quem est motus, et in quo nihil plus est de motu ut cum dicimus, quod motus de motu ut cum dicimus, quod motus species sunt sex, scilicet generatio, cor- species sunt sex, scilicet generatio, cor- ruptio, alteratio, augmentatio, diminu- ruptio, alteratio, augmentatio, diminu- tio, et secundum locum mutatio. Ex tio, et secundum locum mutatio. Ex parte autem subjecti distinguitur adhuc parte autem subjecti distinguitur adhuc dupliciter sicut cum dicimus, quod est dupliciter sicut cum dicimus, quod est motus secundum potentiam ad ubi tan- motus secundum potentiam ad ubi tan- tum, et est motus secundum potentiam tum, et est motus secundum potentiam ad ubi et ad formam ad ubi tantum ut ad ubi et ad formam ad ubi tantum ut in coelo, ad ubi et ad formam ut in ele- in coelo, ad ubi et ad formam ut in ele- mentis et elementatis. Hoc modo dis- mentis et elementatis. Hoc modo dis- tinguitur hic motus, quando dicitur tinguitur hic motus, quando dicitur mobile aliquid secundum locum, et aliquid mobile aliquid secundum locum, et aliquid secundum, tempus : quia aliquid est secundum, tempus : quia aliquid est quod habet potentiam ad ubi, sicut om- quod habet potentiam ad ubi, sicut om- ne corpus quantum est de se : et hoc ne corpus quantum est de se : et hoc dico propter coelum empyreum, quod dico propter coelum empyreum, quod quidam ponunt immobile: quoddam au- quidam ponunt immobile: quoddam au- tem mobile est secundum solam poten- tem mobile est secundum solam poten- tiam vicissitudinis alicujus formæ in tiam vicissitudinis alicujus formæ in ipso et illud tempus quod est mensura ipso et illud tempus quod est mensura hujus vicissitudinis, est per naturam et hujus vicissitudinis, est per naturam et

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III.

2 Psal. LXXX, 10. 2 Psal. LXXX, 10.

1 1

intellectum ante motum localem et ante intellectum ante motum localem et ante tempus quod est mensura ipsius, sicut tempus quod est mensura ipsius, sicut probavimus supra ¹ : et sic cessant om- probavimus supra ¹ : et sic cessant om- nes objectiones. Quale autem sit illud nes objectiones. Quale autem sit illud tempus, et utrum continuum aut non, tempus, et utrum continuum aut non, ibi requiratur. ibi requiratur.

ARTICULUS XXI. ARTICULUS XXI.

An Deus est in omnibus non inclusus, An Deus est in omnibus non inclusus, et extra omnia non exclusus? et, Quo- et extra omnia non exclusus? et, Quo- modo dicitur Deus novus et an- modo dicitur Deus novus et an- tiquus? tiquus?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, 1, sub finem : « Ipse est interior ibi, 1, sub finem : « Ipse est interior omni re, quia in ipso sunt omnia, etc. » omni re, quia in ipso sunt omnia, etc. »

Ab hoc enim loco accipitur illud di- Ab hoc enim loco accipitur illud di- ctum, quod est intra non inclusus, et ctum, quod est intra non inclusus, et quod est extra non exclusus. Et videtur quod est extra non exclusus. Et videtur esse impossibile, quod simul sit intra, esse impossibile, quod simul sit intra, et non inclusus, et hujusmodi. et non inclusus, et hujusmodi.

SED DICENDUM, quod hoc dicitur ideo, SED DICENDUM, quod hoc dicitur ideo, quia ipse non sequitur leges loci, nec quia ipse non sequitur leges loci, nec est in loco ut locatum, sed potius ut est in loco ut locatum, sed potius ut præsentia suæ substantiæ influens om- præsentia suæ substantiæ influens om- nibus esse et posse et operari: et cum nibus esse et posse et operari: et cum nullam rem sit accipere extra quam non nullam rem sit accipere extra quam non sit alia, ideo non sic erit intra, quin sit sit alia, ideo non sic erit intra, quin sit extra, et sic de aliis. extra, et sic de aliis.

Antiquior autem dicit durationem æter- Antiquior autem dicit durationem æter- nitatis, novior autem novitatem effe- nitatis, novior autem novitatem effe- ctuum et influentiarum : quia in se non ctuum et influentiarum : quia in se non est dicendus novus, quia novum est est dicendus novus, quia novum est quod quantum ad suum initium est pro- quod quantum ad suum initium est pro- pinquum et Scriptura dicit, quod non pinquum et Scriptura dicit, quod non erit in te Deus recens : et supra habui- erit in te Deus recens : et supra habui- mus, quod non est novus 3. Vel potest mus, quod non est novus 3. Vel potest dici novus propter novitatem et recen- dici novus propter novitatem et recen- tiam suæ virtutis, quam ab æterno tiam suæ virtutis, quam ab æterno habuit. habuit.

3 Cf. I Sententiarum, Dist. IX. 3 Cf. I Sententiarum, Dist. IX.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 22. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 22.

257 257

L. Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non moveri loco, nec esse L. Opinio quorumdam qui dicunt spiritus creatos non moveri loco, nec esse

locales. locales.

De mutatione vero loci magna inter conquirentes disceptatio versatur. De mutatione vero loci magna inter conquirentes disceptatio versatur. Sunt enim qui dicunt nullum spiritum aliquo modo posse mutari loco, ab Sunt enim qui dicunt nullum spiritum aliquo modo posse mutari loco, ab omni spiritu locum universaliter removere volentes: quoniam secundum omni spiritu locum universaliter removere volentes: quoniam secundum dimensionem tantum et circumscriptionem locum constare asserunt, atque dimensionem tantum et circumscriptionem locum constare asserunt, atque id solum esse locale, vel in loco esse dicunt, quod dimensionem recipit, et id solum esse locale, vel in loco esse dicunt, quod dimensionem recipit, et distantiam in loco facit. Et hoc dicunt Augustinum sensisse, mutationem distantiam in loco facit. Et hoc dicunt Augustinum sensisse, mutationem temporis tantum spirituali creaturæ tribuentem: loci vero et temporis, cor- temporis tantum spirituali creaturæ tribuentem: loci vero et temporis, cor- poreæ. poreæ.

ARTICULUS XXII. ARTICULUS XXII.

Utrum Angelus moveatur secundum Utrum Angelus moveatur secundum locum? locum?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : «De mutatione vero loci, seu secundum «De mutatione vero loci, seu secundum locum, magna inter conquirentes, etc. » locum, magna inter conquirentes, etc. » Hic enim cadit quæstio de motu An- Hic enim cadit quæstio de motu An- geli, quam divido in tres partes, ut ma- geli, quam divido in tres partes, ut ma- gis difficultates ejus elucidentur. gis difficultates ejus elucidentur.

Primum erit, An movetur secundum Primum erit, An movetur secundum locum ? locum ?

Secundum, Qualiter movetur secun- Secundum, Qualiter movetur secun- dum locum? dum locum?

Tertium, Utrum motus ejus sit in Tertium, Utrum motus ejus sit in tempore, vel in nunc ? tempore, vel in nunc ?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

1. Philosophus ante finem sexti Physi- 1. Philosophus ante finem sexti Physi- corum, ponit rationes ad hoc quod indi- corum, ponit rationes ad hoc quod indi- visibile secundum quantitatem non mo- visibile secundum quantitatem non mo-

XXVI XXVI

veatur, quarum una est hæc : Nihil veatur, quarum una est hæc : Nihil motum per locum transit in spatio prius motum per locum transit in spatio prius majus se, quam minus, vel æquale : majus se, quam minus, vel æquale : ergo si indivisibile movetur per spatium, ergo si indivisibile movetur per spatium, transit prius minus, vel æquale, quam transit prius minus, vel æquale, quam majus sed impossibile est transire mi- majus sed impossibile est transire mi- nus, quia sic aliquid esset minus indivi- nus, quia sic aliquid esset minus indivi- sibili ergo transibit æquale: sed aquale sibili ergo transibit æquale: sed aquale est indivisibile: ergo accipit spatium per est indivisibile: ergo accipit spatium per indivisibilia : sunt autem in quanto- indivisibilia : sunt autem in quanto- cumque spatio infinita indivisibilia : et cumque spatio infinita indivisibilia : et infinita in tempore finito non contingit infinita in tempore finito non contingit transire ergo in quantumcumque longo transire ergo in quantumcumque longo tempore finito non movebitur per spa- tempore finito non movebitur per spa- tium unius palmi, vel medietatis pal- tium unius palmi, vel medietatis pal- mi: cum igitur Angelus sit indivisi- mi: cum igitur Angelus sit indivisi- bilis, videtur esse immobilis secundum bilis, videtur esse immobilis secundum locum. locum.

2. Item, Moveatur Angelus ex A in B: 2. Item, Moveatur Angelus ex A in B: transibit ergo spatium quod est in medio : transibit ergo spatium quod est in medio : quidquid autem movetur, partim est in quidquid autem movetur, partim est in termino a quo, et partim in termino ad termino a quo, et partim in termino ad quem quod autem est partim et partim, quem quod autem est partim et partim, est divisibile secundum quantitatem : ergo est divisibile secundum quantitatem : ergo Angelus jam esset divisibilis secundum Angelus jam esset divisibilis secundum quantitatem, quod falsum est: ergo est quantitatem, quod falsum est: ergo est immobilis. immobilis.

17 17

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

3. Item, Dicit Philosophus, quod so- 3. Item, Dicit Philosophus, quod so- lum esset indivisibilis motus, si tempus lum esset indivisibilis motus, si tempus esset ex ipsis nunc: sed non est tempus esset ex ipsis nunc: sed non est tempus ex ipsis nunc ergo motus non est indi- ex ipsis nunc ergo motus non est indi- visibilis alicujus. visibilis alicujus.

4. Item, Detur moveri per spatium: 4. Item, Detur moveri per spatium: ergo in minori erit in parte spatii, quam ergo in minori erit in parte spatii, quam in toto ergo quantumcumque parvum: in toto ergo quantumcumque parvum: spatium accipiatur, in minori spatio erit, spatium accipiatur, in minori spatio erit, quod movetur tardius illo: sed omni mo- quod movetur tardius illo: sed omni mo- bili secundum locum est determinare in bili secundum locum est determinare in spatio æquale sibi: ergo in spatio indi- spatio æquale sibi: ergo in spatio indi- visibili quod est æquale in divisibili, pos- visibili quod est æquale in divisibili, pos- sibile est aliquid in parte spatii esse, sibile est aliquid in parte spatii esse, quando illud est in toto : ergo indivisibile quando illud est in toto : ergo indivisibile dividitur, quod est impossibile: ergo in- dividitur, quod est impossibile: ergo in- divisibile non movetur. divisibile non movetur.

Si forte tu dicas, sicut communiter hoc Si forte tu dicas, sicut communiter hoc volunt evadere, quod Philosophus loqui- volunt evadere, quod Philosophus loqui- tur de indivisibili quod habet positionem tur de indivisibili quod habet positionem in continuo: quia hoc connaturale est in continuo: quia hoc connaturale est quodammodo spatio: et ideo de illo te- quodammodo spatio: et ideo de illo te- nent istæ rationes: 'Angelus autem non nent istæ rationes: 'Angelus autem non sic est indivisibilis: et ideo non tenent sic est indivisibilis: et ideo non tenent de ipso. CONTRA: Aut istæ rationes con- de ipso. CONTRA: Aut istæ rationes con- cludunt de indivisibili secundum quod cludunt de indivisibili secundum quod habet positionem in continuo, aut secun- habet positionem in continuo, aut secun- dum quod est indivisibile tantum, aut dum quod est indivisibile tantum, aut secundum utrumque. Si primo, vel ultimo secundum utrumque. Si primo, vel ultimo modo ergo secundum hoc posset moveri modo ergo secundum hoc posset moveri unitas: quia illa non habet positionem unitas: quia illa non habet positionem in continuo, nec est indivisibile habens in continuo, nec est indivisibile habens positionem in continuo et hoc negatum positionem in continuo et hoc negatum est adhuc plus a Philosophis, quam quod est adhuc plus a Philosophis, quam quod mobile sit punctum: ergo patet, quod mobile sit punctum: ergo patet, quod illa solutio nulla est. illa solutio nulla est.

Item, Mirum est, si vis est in hoc quod Item, Mirum est, si vis est in hoc quod punctum habet positionem in continuo, punctum habet positionem in continuo, quod Philosophi nullam rationem accepe- quod Philosophi nullam rationem accepe- runt penes hoc probandi, quod indivisi- runt penes hoc probandi, quod indivisi- bile non movetur: sed omnes rationes bile non movetur: sed omnes rationes adducuntur penes rationem indivisibilita- adducuntur penes rationem indivisibilita-

tis. tis.

5. Hoc idem rationibus communibus 5. Hoc idem rationibus communibus probatur sic: Omnis motus est propter probatur sic: Omnis motus est propter indigentiam: Angelus autem, beatus præ- indigentiam: Angelus autem, beatus præ- cipue, nullam habet indigentiam: ergo cipue, nullam habet indigentiam: ergo

non movetur. non movetur.

6. Item, Nullus actus per naturam de- 6. Item, Nullus actus per naturam de-

betur alicui, nisi penes se habeat poten- betur alicui, nisi penes se habeat poten- tiam ad illum actum motus autem actus tiam ad illum actum motus autem actus

quidam est ergo non debetur alicui, quidam est ergo non debetur alicui, nisi penes quod est potentia ad actum nisi penes quod est potentia ad actum illum: non autem possumus dicere, illum: non autem possumus dicere, qualiter penes Angelum sit potentia ad qualiter penes Angelum sit potentia ad motum naturalem rectum : quia sic esset motum naturalem rectum : quia sic esset gravis, vel levis: ergo si penes eum est gravis, vel levis: ergo si penes eum est potentia ad motum, ille erit [processivus: potentia ad motum, ille erit [processivus: potentia autem ad motum illum comple- potentia autem ad motum illum comple- tur in organis quæ sunt pedes, vel alæ, tur in organis quæ sunt pedes, vel alæ, vel pennulæ in natatilibus, vel annuli in vel pennulæ in natatilibus, vel annuli in reptibilibus, quæ omnia abusio est po- reptibilibus, quæ omnia abusio est po- nere in Angelo : ergo ipse non movetur. nere in Angelo : ergo ipse non movetur.

7. Item, in omni eo quod movetur, 7. Item, in omni eo quod movetur, aliud est movens, et aliud motum ; ergo aliud est movens, et aliud motum ; ergo si Angelus movetur, aliud erit movens, si Angelus movetur, aliud erit movens, et aliud motum et hæc duo vel impossi_ et aliud motum et hæc duo vel impossi_ bile vel difficile est invenire in Angelo : bile vel difficile est invenire in Angelo : ergo videtur, quod non movetur. ergo videtur, quod non movetur.

- -

8. Item, In omni eo quod mobile est 8. Item, In omni eo quod mobile est localiter præter solum motum circula- localiter præter solum motum circula- rem, est etiam potentia ad alios motus rem, est etiam potentia ad alios motus omnes vel quosdam, et præcipue ad gene- omnes vel quosdam, et præcipue ad gene- rationem sed in Angelo non est sic: rationem sed in Angelo non est sic: ergo non est mobilis secundum rectum ergo non est mobilis secundum rectum motum, qui est descendere de cœlo, et motum, qui est descendere de cœlo, et ascendere, et hujusmodi. ascendere, et hujusmodi.

9. Item, Nullum mobile per naturam 9. Item, Nullum mobile per naturam est mobile ad loca contraria, et locum est mobile ad loca contraria, et locum incorruptibilium et corruptibilium corpo- incorruptibilium et corruptibilium corpo- rum. Veritas hujus patet: quia nihil mo- rum. Veritas hujus patet: quia nihil mo- bile per naturam movetur sursum et deor- bile per naturam movetur sursum et deor- sum, et nihil immobile motu voluntario sum, et nihil immobile motu voluntario movetur ad locum contrarium naturæ movetur ad locum contrarium naturæ suæ, sed ad locum in quo natura sua con- suæ, sed ad locum in quo natura sua con- servatur unde volatilia non moventur servatur unde volatilia non moventur sursum in ignem, vel ad locum solis: nec sursum in ignem, vel ad locum solis: nec natatilia egrediuntur in siccum : ergo si natatilia egrediuntur in siccum : ergo si Angelus est mobilis, ipse non movebitur Angelus est mobilis, ipse non movebitur nisi ad locum suæ naturæ congruentem nisi ad locum suæ naturæ congruentem et ille est cœlum empyreum in genere et ille est cœlum empyreum in genere corporum ergo numquam movetur ad corporum ergo numquam movetur ad nos in terram. nos in terram.

1. SED CONTRA hoc sunt auctoritates sed conti 1. SED CONTRA hoc sunt auctoritates sed conti omnium Sanctorum, præcipue Dama- omnium Sanctorum, præcipue Dama- sceni libro I, cap. 17, ubi sic dicit: Ange- sceni libro I, cap. 17, ubi sic dicit: Ange- lus quidem velocitate naturæ, et quia pa- lus quidem velocitate naturæ, et quia pa- rate et cito pertransit, diversis in locis rate et cito pertransit, diversis in locis

10. 10.

et 8. et 8.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 22. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 22.

operari dicitur. Si ergo pertransit: ergo operari dicitur. Si ergo pertransit: ergo

movetur. movetur.

Item, idem Ubique confestim inve- Item, idem Ubique confestim inve- niuntur ubicumque divinus jusserit nu- niuntur ubicumque divinus jusserit nu- tus, naturæ agilitate 1. Multa etiam alia tus, naturæ agilitate 1. Multa etiam alia facile est inducere, et hic habentur quæ- facile est inducere, et hic habentur quæ- dam satis expressa. dam satis expressa.

2. Per rationem autem objicitur sic: 2. Per rationem autem objicitur sic: Nihil habens potentiam nullo modo Nihil habens potentiam nullo modo multiplicabilem in medio et secundum multiplicabilem in medio et secundum essentiam non existens ubique, operari essentiam non existens ubique, operari potest nisi ubi ipsum est: Angelus est potest nisi ubi ipsum est: Angelus est talis substantia: ergo non operatur nisi talis substantia: ergo non operatur nisi ubi ipse est. PROBATIO Secundæ: quia ubi ipse est. PROBATIO Secundæ: quia prima per se nota est: Angelus est sub- prima per se nota est: Angelus est sub- stantia definita in loco, ut probatur hic stantia definita in loco, ut probatur hic

in Littera. in Littera.

Item, Angelus habet potentiam sub- Item, Angelus habet potentiam sub- stantiæ intellectualis cujus non suscepti- stantiæ intellectualis cujus non suscepti- bile est medium quod est inter coelum et bile est medium quod est inter coelum et terram, quia hoc est corpus inanimatum. terram, quia hoc est corpus inanimatum. Inde proceditur sic: Angelus non opera- Inde proceditur sic: Angelus non opera- tur nisi ubi est: sed in diversis locis ope- tur nisi ubi est: sed in diversis locis ope- ratur non simul, sed sucessive, ut dicit ratur non simul, sed sucessive, ut dicit Damascenus: ergo in diversis locis suc- Damascenus: ergo in diversis locis suc- cessive est hoc autem est moveri per cessive est hoc autem est moveri per locum, vel consequens motum localem: locum, vel consequens motum localem: ergo Angelus movetur localiter. ergo Angelus movetur localiter.

SOLUTIO. Dicendum, quod Angeli mo- SOLUTIO. Dicendum, quod Angeli mo- ventur localiter, ut dicunt Sancti, etiam ventur localiter, ut dicunt Sancti, etiam quidquid contingat de dictis Philosopho- quidquid contingat de dictis Philosopho-

rum. rum.

AD PRIMUM autem quod contra objici- AD PRIMUM autem quod contra objici- tur, dico quod bene verum est, quod in- tur, dico quod bene verum est, quod in- divisibile de cujus esse est indivisibilitas divisibile de cujus esse est indivisibilitas ipsa, est immobile secundum locum, nec ipsa, est immobile secundum locum, nec ipsius est locus: quia, sicut dicit Philoso- ipsius est locus: quia, sicut dicit Philoso- phus, neque unam differentiam inveni- phus, neque unam differentiam inveni- mus loci puncti et ipsius puncti. Quod mus loci puncti et ipsius puncti. Quod etiam de esse unitatis et puncti sit indi- etiam de esse unitatis et puncti sit indi- visibilitas, patet ex hoc quod utrumque visibilitas, patet ex hoc quod utrumque secundum esse suum, principium est secundum esse suum, principium est quanti et terminus et hoc non posset quanti et terminus et hoc non posset esse nisi indivisibilitas esset de consti- esse nisi indivisibilitas esset de consti- tuentibus ea secundum rationem, et ideo tuentibus ea secundum rationem, et ideo etiam diffiniuntur per rationem indivisi- etiam diffiniuntur per rationem indivisi-

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II, cap. 3. 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II, cap. 3.

259 259

bilium ut cum dicitur, punctum est cui bilium ut cum dicitur, punctum est cui pars non est: Angelus autem licet sit in- pars non est: Angelus autem licet sit in- divisibilis secundum quantitatem, tamen divisibilis secundum quantitatem, tamen illa indivisibilitas est consequens esse illa indivisibilitas est consequens esse suum, et non dicitur essentia: et ideo suum, et non dicitur essentia: et ideo potest habere motum secundum aliam potest habere motum secundum aliam considerationem sui esse, scilicet in quan- considerationem sui esse, scilicet in quan- tum est ipse substantia spiritualis, cujus tum est ipse substantia spiritualis, cujus potentia vincit omne prohibens: et hoc potentia vincit omne prohibens: et hoc vocat Damascenus « velocitatem naturæ vocat Damascenus « velocitatem naturæ ejus: » vincit enim distantiam spatii, ita ejus: » vincit enim distantiam spatii, ita quod motus suus non est proportionatus quod motus suus non est proportionatus spatio et vincit distantiam temporis, ita spatio et vincit distantiam temporis, ita quod motus suus non est proportionatus quod motus suus non est proportionatus tempori, nec mensuratur tempore: et tempori, nec mensuratur tempore: et vincit obsistens spissum et rarum, ita vincit obsistens spissum et rarum, ita quod motus suus est per omne plenum quod motus suus est per omne plenum sive rarum sive densum, ac si esset va- sive rarum sive densum, ac si esset va- cuum, nihil resistens moventi, vel moto, cuum, nihil resistens moventi, vel moto, et hunc motum dicimus esse et hunc motum dicimus esse supra na- supra na- turam, non contra, vel infra naturam: turam, non contra, vel infra naturam: et per hoc patet solutio ad tres primas et per hoc patet solutio ad tres primas rationes. rationes.

AD ALIUD dicendum, quod videtur AD ALIUD dicendum, quod videtur mihi quod solutio illa non solvit quia mihi quod solutio illa non solvit quia absque dubio non est illa intentio Philo- absque dubio non est illa intentio Philo- sophi, quam illa solutio prætendit. sophi, quam illa solutio prætendit.

et et

AD ALIUD dicendum, quod non semper AD ALIUD dicendum, quod non semper motus est propter indigentiam, sed quan- motus est propter indigentiam, sed quan- doque est ad potentiæ demonstrationem, doque est ad potentiæ demonstrationem, sicut frequenter currunt cursores: sicut frequenter currunt cursores: quandoque est ad obsequii ostensionem, quandoque est ad obsequii ostensionem, sicut miles nullo modo indigens, lætam sicut miles nullo modo indigens, lætam accipit occasionem movendi se in servitio accipit occasionem movendi se in servitio regis, in quo nec est indigentia regis regis, in quo nec est indigentia regis quandoque nec militis, sed rex occasio- quandoque nec militis, sed rex occasio- nem dat militi, et miles ostendit obse- nem dat militi, et miles ostendit obse- quium. Possemus tamen dicere, quod quium. Possemus tamen dicere, quod est propter indigentiam nostram, vel ad est propter indigentiam nostram, vel ad merendam gloriam quam ante meritum merendam gloriam quam ante meritum acceperunt. acceperunt.

Ad dictum autem Philosophi dicen- Ad dictum autem Philosophi dicen- dum, quod ipse non intendit de motu su- dum, quod ipse non intendit de motu su- permundano, sed naturali, et processivo. permundano, sed naturali, et processivo.

AD ALIUD dicendum, quod potentia ta- AD ALIUD dicendum, quod potentia ta- lis data est Angelo in creatione naturæ lis data est Angelo in creatione naturæ

suæ. suæ.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ad aliud dicendum, quod verum est Ad aliud dicendum, quod verum est de motu naturali et processivo, et non de de motu naturali et processivo, et non de isto qui supermundanarum est substan- isto qui supermundanarum est substan- tiarum. tiarum.

AD ALIUD dicendum, quod in Angelo AD ALIUD dicendum, quod in Angelo est voluntas movens et id quod est An- est voluntas movens et id quod est An- gelus, est motum: sicut in animali est gelus, est motum: sicut in animali est anima movens, et corpus motum : et anima movens, et corpus motum : et ideo habet diversitatem moventis et ideo habet diversitatem moventis et moti potest enim esse movens forma, moti potest enim esse movens forma, et motum materia, ut in igne ascendente: et motum materia, ut in igne ascendente: et hoc per accidens: quia ignis actu et hoc per accidens: quia ignis actu ignis existens, non est extra locum nisi ignis existens, non est extra locum nisi per accidens et hanc potentiam com- per accidens et hanc potentiam com- plere ascendendo potest forma substan- plere ascendendo potest forma substan- tialis ad quod potentia datur propter tialis ad quod potentia datur propter indigentiam, licet actus sine indigentia indigentiam, licet actus sine indigentia quandoque exerceatur. quandoque exerceatur.

AD ALIUD dicendum, quod intelligitur AD ALIUD dicendum, quod intelligitur in his in quibus idem motus est ad for- in his in quibus idem motus est ad for- mam et ad locum, sicut in gravibus vel mam et ad locum, sicut in gravibus vel levibus quia in illis movens est gene- levibus quia in illis movens est gene- rans, vel non prohibens sive non remo- rans, vel non prohibens sive non remo- vens impedimentum : sicut lapis descen- vens impedimentum : sicut lapis descen- dit, qui est super columnam remota co- dit, qui est super columnam remota co- lumna. Sed in Angelo non est talis mo- lumna. Sed in Angelo non est talis mo- tus, sicut patet ex prius dictis: quoniam tus, sicut patet ex prius dictis: quoniam sicut potest haberi a Philosopho in VIII sicut potest haberi a Philosopho in VIII Physicorum, idem est generans et mo- Physicorum, idem est generans et mo- vens secundum locum: per hoc enim vens secundum locum: per hoc enim quod generans dat generato formam quod generans dat generato formam suam, dat ei etiam omnia accidentia for- suam, dat ei etiam omnia accidentia for- mam illam consequentia: et præcipuum mam illam consequentia: et præcipuum inter illa accidentia est motus localis: et inter illa accidentia est motus localis: et ideo si genita est aliqua res extra locum ideo si genita est aliqua res extra locum suum, propter aliquid detinens eam, re- suum, propter aliquid detinens eam, re- moto detinente, movetur per se ad lo- moto detinente, movetur per se ad lo- cum, qui tamen motus est a generante cum, qui tamen motus est a generante primo, quod dedit ei speciem et acciden- primo, quod dedit ei speciem et acciden- tia speciem consequentia. tia speciem consequentia.

1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q.74, Art. 1. 1 Cf. I P. Summ. theol. B. Alberti, Q.74, Art. 1.

ARTICULUS XXIII. ARTICULUS XXIII.

An Angelus moveatur secundum locum An Angelus moveatur secundum locum transeundo spatium ? transeundo spatium ?

1. Secundo quæritur qualiter movetur 1. Secundo quæritur qualiter movetur secundum locum utrum scilicet trans- secundum locum utrum scilicet trans- eundo spatium, vel non ? eundo spatium, vel non ?

Et opponitur sic : Et opponitur sic :

1 1

1. Omne quod transit de extremo 1. Omne quod transit de extremo ad extremum aut transit per medium, ad extremum aut transit per medium, aut manet in uno extremo et generat se aut manet in uno extremo et generat se alio in vel simile sibi, aut est simul in alio in vel simile sibi, aut est simul in extremo et extremo. Constat autem, quod extremo et extremo. Constat autem, quod secundus modus et ultimus sunt impossi- secundus modus et ultimus sunt impossi- biles Angelus enim non generat alium biles Angelus enim non generat alium Angelum, nec Angelus est hic et ibi, quia Angelum, nec Angelus est hic et ibi, quia si id quod est ibi sit extra quia est hic, si id quod est ibi sit extra quia est hic, Angelus esset extra seipsum, quod im- Angelus esset extra seipsum, quod im- possibile est : nec potest dici quod possibile est : nec potest dici quod sit ubique, quia hoc jam improbatum sit ubique, quia hoc jam improbatum est, et in Littera dicitur contrarium : est, et in Littera dicitur contrarium : ergo de hoc loco non venit illuc nisi per- ergo de hoc loco non venit illuc nisi per- transeundo spatium. transeundo spatium.

2. Item, Damascenus dicit, quod cum 2. Item, Damascenus dicit, quod cum est in terra, non est in cœlo. Aut ergo est in terra, non est in cœlo. Aut ergo venit transeundo, aut non. Si non trans- venit transeundo, aut non. Si non trans- eundo et cum est hic, non est ibi : eundo et cum est hic, non est ibi : oportet quod generetur hic. Si autem oportet quod generetur hic. Si autem transeundo tunc habeo propositum, transeundo tunc habeo propositum, quod petransit medium. quod petransit medium.

: :

Si forte tu dicas, quod movetur ad mo- Si forte tu dicas, quod movetur ad mo- dum nostri intellectus: quia est de hoc dum nostri intellectus: quia est de hoc quod est ultra mare, et statim de hoc quod est ultra mare, et statim de hoc quod est in Colonia, vel alia civitate, quod est in Colonia, vel alia civitate, præter hoc quod transeat per omnia me- præter hoc quod transeat per omnia me- dia: hoc nihil est: quia nos non quæri- dia: hoc nihil est: quia nos non quæri- mus de motu intelligentiæ per intelligi- mus de motu intelligentiæ per intelligi- bilia, qui non est motus substantiæ, sed bilia, qui non est motus substantiæ, sed conversio intellectus super id quod habet conversio intellectus super id quod habet apud se : et quia utrumque conjungitur apud se : et quia utrumque conjungitur intellectui sine medio, scilicet id de quo intellectui sine medio, scilicet id de quo cogitat ultra mare existente, et id quod cogitat ultra mare existente, et id quod

a. a.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 23. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 23.

cogitat in Teutonia existens, ideo potest cogitat in Teutonia existens, ideo potest se convertere super hoc et illud, præter se convertere super hoc et illud, præter hoc quod pertranseat media: sed nos hoc quod pertranseat media: sed nos quærimus de motu angelicæ substantiæ, quærimus de motu angelicæ substantiæ, quæ venit de loco ad locum : unde patet, quæ venit de loco ad locum : unde patet, quod nulla est ista responsio. quod nulla est ista responsio.

: :

Si forte velles dicere, quod distantia Si forte velles dicere, quod distantia quidem distantia est, sed non est ei di- quidem distantia est, sed non est ei di- stantia, sicut quidam dicunt, et ponunt stantia, sicut quidam dicunt, et ponunt exemplum sicut si inter cœlum et terram exemplum sicut si inter cœlum et terram esset vacuum, tunc centrum esset imme- esset vacuum, tunc centrum esset imme- diatum circumferentiæ. CONTRA: Vacuum diatum circumferentiæ. CONTRA: Vacuum illud aut relinquit distantiam loci sed illud aut relinquit distantiam loci sed privatam omni locato: aut nihil ponit. privatam omni locato: aut nihil ponit. Si dicas, quod nihil, tunc nihil est quod Si dicas, quod nihil, tunc nihil est quod dicis quia nec erit distantia, nec circum- dicis quia nec erit distantia, nec circum- ferentia, nec centrum, nec aliquid si au- ferentia, nec centrum, nec aliquid si au- tem relinquit distantiam inter extrema, tem relinquit distantiam inter extrema, tunc falsum tu ponis, quod centrum esset tunc falsum tu ponis, quod centrum esset immediatum circumferentiæ. immediatum circumferentiæ.

3. Item, Videtur impossibile quod 3. Item, Videtur impossibile quod distantia sit, et non sit sibi distantia: quia distantia sit, et non sit sibi distantia: quia quod simpliciter est, ad nihil potest com- quod simpliciter est, ad nihil potest com- parari respectu cujus non sit dicit enim parari respectu cujus non sit dicit enim Philosophus, Quod in se est substantia, Philosophus, Quod in se est substantia, respectu nullius et in nullo potest esse respectu nullius et in nullo potest esse accidens et quod est aliquid in actu, re- accidens et quod est aliquid in actu, re- spectu nullius potest esse nihil in actu spectu nullius potest esse nihil in actu illo. illo.

4. Item, Sint duo termini, scilicet a et 4. Item, Sint duo termini, scilicet a et B, et moveatur Angelus ex A in B. Divi- B, et moveatur Angelus ex A in B. Divi- datur autem A B in c. Inde procedo sic: datur autem A B in c. Inde procedo sic: Angeli motus est in B: ergo in toto B Angeli motus est in B: ergo in toto B quiescet post motum, et erit in motum quiescet post motum, et erit in motum esse: ergo necessarium est si movetur, esse: ergo necessarium est si movetur, quod moveatur in c: c autem est medium quod moveatur in c: c autem est medium spatium ergo movetur in medio: ergo spatium ergo movetur in medio: ergo falsum est quod dicis, quod distantia non falsum est quod dicis, quod distantia non sit sibi distantia. sit sibi distantia.

5. Item, Quidquid in aliquo in quo 5. Item, Quidquid in aliquo in quo primo est in motum esse, necessario ac- primo est in motum esse, necessario ac- cipitur ante hoc in moveri, sed Angelus cipitur ante hoc in moveri, sed Angelus cum est in terra, accipitur ut in quo pri- cum est in terra, accipitur ut in quo pri- mum est in motum esse : ergo quidquid mum est in motum esse : ergo quidquid est de spatio ante hoc in illo, est ut in est de spatio ante hoc in illo, est ut in moveri ergo movetur per medium. moveri ergo movetur per medium.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Omne quod movetur per medium, 1. Omne quod movetur per medium, partim est in termino a quo, et partim partim est in termino a quo, et partim

261 261

est in termino ad quem: Angelus move- est in termino ad quem: Angelus move- tur per medium, ut tu dicis: ergo par- tur per medium, ut tu dicis: ergo par- tim est in termino a quo, et partim in tim est in termino a quo, et partim in termino ad quem: sed omne tale est di- termino ad quem: sed omne tale est di- visibile ergo Angelus est divisibilis, visibile ergo Angelus est divisibilis, quod aperte falsum est. quod aperte falsum est.

2. Item, Omne quod movetur per me- 2. Item, Omne quod movetur per me- dium, citius esset in medio, quam in ex- dium, citius esset in medio, quam in ex- tremo ergo Angelus citius esset in me- tremo ergo Angelus citius esset in me- dio, quam in extremo, quod falsum est: dio, quam in extremo, quod falsum est: quia dicit Damascenus, quod confestim quia dicit Damascenus, quod confestim inveniuntur ubicumque divinus jusserit inveniuntur ubicumque divinus jusserit

nutus. nutus.

Solution Solution

SOLUTIO. Sine præjudicio loquendo di- SOLUTIO. Sine præjudicio loquendo di- co, quod transit medium, et quod me- co, quod transit medium, et quod me- dium est distantia, sed non sibi, eo quod dium est distantia, sed non sibi, eo quod virtute movendi vincat eam. Et hoc virtute movendi vincat eam. Et hoc possumus videre per simile. Dicit enim possumus videre per simile. Dicit enim Philosophus ante finem VIII Physico- Philosophus ante finem VIII Physico- rum, quod infinita omnis potentia, sicut rum, quod infinita omnis potentia, sicut magnitudino et multitudo, excellens est magnitudino et multitudo, excellens est omne finitum et ideo demonstrat ibi, omne finitum et ideo demonstrat ibi, quod si esset potentia movens infinita, quod si esset potentia movens infinita, quod moveret motum quem influit ipsi quod moveret motum quem influit ipsi mobili in nunc: nos autem non possu- mobili in nunc: nos autem non possu- mus dicere potentiam Angeli infinitam mus dicere potentiam Angeli infinitam esse simpliciter, sicut nec essentiam ejus esse simpliciter, sicut nec essentiam ejus dicimus infinitam: sed dicimus eam non dicimus infinitam: sed dicimus eam non finitam proportione alicujus corporalis finitam proportione alicujus corporalis potentiæ moventis: et ideo si corporalis potentiæ moventis: et ideo si corporalis infinita vinceret spatii distantiam, multo infinita vinceret spatii distantiam, multo magis dicemus vincere ipsam potentiam magis dicemus vincere ipsam potentiam Angeli et ideo dico, quod transit spa- Angeli et ideo dico, quod transit spa- tium indivisibiliter et sibi efficitur totum tium indivisibiliter et sibi efficitur totum spatium sicut unum indivisibile: quia spatium sicut unum indivisibile: quia motus ejus est ad voluntatem: dictum motus ejus est ad voluntatem: dictum est enim supra, quod ipse mobilis est qui est enim supra, quod ipse mobilis est qui habet in voluntate transitum sui motus, habet in voluntate transitum sui motus, et in potestate ad remotum vel ad pro- et in potestate ad remotum vel ad pro- pinquum æqualiter. Concedimus igitur pinquum æqualiter. Concedimus igitur primas rationes probantes, quod transit primas rationes probantes, quod transit medium licet transeat ipsum ut indivi- medium licet transeat ipsum ut indivi- sibile unum respectu potentiæ moventis. sibile unum respectu potentiæ moventis. AD HOC autem quod contra hoc objici- Ad 2 et 3, AD HOC autem quod contra hoc objici- Ad 2 et 3, tur, quod non sit sibi distantia : respon- tur, quod non sit sibi distantia : respon- deo, quod est distantia quidem semper, deo, quod est distantia quidem semper, sed non facit eum distare de motu, pro- sed non facit eum distare de motu, pro- pter victoriam potentiæ moventis: et hoc pter victoriam potentiæ moventis: et hoc

ad object. ad object.

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bene contingit in multis, sicut jam di- bene contingit in multis, sicut jam di- ctum est de virtute infinita movente per ctum est de virtute infinita movente per distans, quæ necessario vincit medium distans, quæ necessario vincit medium velocitate motus. velocitate motus.

Ad 4 et 5. AD HOC autem quod objicitur, quod Ad 4 et 5. AD HOC autem quod objicitur, quod est motus ex A in B, et dividatur in c: est motus ex A in B, et dividatur in c: dico, quod non habet locum hic: quia dico, quod non habet locum hic: quia tales demonstrationes non habent locum tales demonstrationes non habent locum nisi in his motibus tantum, in quibus nisi in his motibus tantum, in quibus potestas moventis et quantitas mobilis potestas moventis et quantitas mobilis et distantia spatii sunt proportionata : et distantia spatii sunt proportionata : hoc autem non est hic, et ideo non habet hoc autem non est hic, et ideo non habet locum. locum.

Ad object. Ad object. 1 et 2. 1 et 2.

Si autem tu objicias fortem objectio- Si autem tu objicias fortem objectio- nem, quod secundum hoc erit simul in nem, quod secundum hoc erit simul in motum esse, et a quo movetur, et in motum esse, et a quo movetur, et in moveri, sicut probat secunda objectio : moveri, sicut probat secunda objectio : dico sine præjudicio hoc non esse verum: dico sine præjudicio hoc non esse verum: quoniam simul accipitur secundum ra- quoniam simul accipitur secundum ra- tionem eorum quæ dicuntur esse simul : tionem eorum quæ dicuntur esse simul : aliter enim dicuntur esse simul mathe- aliter enim dicuntur esse simul mathe- matica secundum locum, inter quorum matica secundum locum, inter quorum ultima nihil est medium et aliter dicun- ultima nihil est medium et aliter dicun- tur esse simul naturalia, ut quorum ul- tur esse simul naturalia, ut quorum ul- tima agunt et patiuntur ad invicem. Si- tima agunt et patiuntur ad invicem. Si- militer etiam dicitur in tempore vel men- militer etiam dicitur in tempore vel men- sura aliter simul: et ideo non dico, quod sura aliter simul: et ideo non dico, quod Angelus moveatur in tempore, ut patebit Angelus moveatur in tempore, ut patebit in sequenti articulo, sed motus est in in sequenti articulo, sed motus est in nunc et possum dicere, quod probabi- nunc et possum dicere, quod probabi- lius mihi videtur, quod a quo est motus, lius mihi videtur, quod a quo est motus, et per quod est motus, et in quo est in et per quod est motus, et in quo est in motum esse, sunt tria nunc sese conse- motum esse, sunt tria nunc sese conse- quentia et tunc non sequitur aliquod in- quentia et tunc non sequitur aliquod in- conveniens: quia tunc non erit simul conveniens: quia tunc non erit simul moveri et motum esse et est tunc dare moveri et motum esse et est tunc dare nunc in quo movetur, et nunc in quo nunc in quo movetur, et nunc in quo quiescit et tamen illa tria non faciunt quiescit et tamen illa tria non faciunt quantitatem nisi forte discretam, quæ ni- quantitatem nisi forte discretam, quæ ni- hil habet medium: et non exigitur ali- hil habet medium: et non exigitur ali- quid probandum, nisi hoc forte tantum, quid probandum, nisi hoc forte tantum, quod nunc possint se consequi in motu quod nunc possint se consequi in motu Angeli, ut probabitur in sequenti quæ- Angeli, ut probabitur in sequenti quæ- stione. Et per hoc patet solutio ad prima stione. Et per hoc patet solutio ad prima objecta. objecta.

AD ID quod contra objicitur, respondeo AD ID quod contra objicitur, respondeo quod illa objectio et sequentes non te- quod illa objectio et sequentes non te- nent in eo quod virtute movendi vincit nent in eo quod virtute movendi vincit distantiam medii. distantiam medii.

ARTICULUS XXIV. ARTICULUS XXIV.

An motus Angeli sit in tempore, vel An motus Angeli sit in tempore, vel in nunc? in nunc?

Tertio quæritur, Utrum motus Angeli Tertio quæritur, Utrum motus Angeli sit in tempore, vel in nunc? sit in tempore, vel in nunc?

Et videtur, quod in tempore : quia Et videtur, quod in tempore : quia

1. Omnis motus habet prius et poste- 1. Omnis motus habet prius et poste- rius, ut partes essentiales sibi : omne rius, ut partes essentiales sibi : omne prius et posterius est in tempore: ergo prius et posterius est in tempore: ergo motus Angeli est in tempore. motus Angeli est in tempore.

2. Item, Omnis motus est de numero 2. Item, Omnis motus est de numero successivorum omne autem successivum successivorum omne autem successivum habet esse in partibus, quarum una est habet esse in partibus, quarum una est post aliam ergo motus Angeli tale ha- post aliam ergo motus Angeli tale ha- bet esse omne autem quod habet tale bet esse omne autem quod habet tale esse, est in tempore: ergo motus Angeli esse, est in tempore: ergo motus Angeli est in tempore. est in tempore.

3. Item, Dicit Avicenna in Sufficientia 3. Item, Dicit Avicenna in Sufficientia sua, quod motus est exitus de potentia sua, quod motus est exitus de potentia ad actum in tempore continuo, non su- ad actum in tempore continuo, non su- bito ergo et motus Angeli est hujusmo bito ergo et motus Angeli est hujusmo di ergo est in tempore. di ergo est in tempore.

actus actus

4. Item, Aristoteles in tertio Physico 4. Item, Aristoteles in tertio Physico rum Motus est endelechia existentis in rum Motus est endelechia existentis in potentia secundum quod in potentia est; potentia secundum quod in potentia est; ergo motus habet esse permixtum cum ergo motus habet esse permixtum cum potentia. Aut igitur respectu ejusdem ha- potentia. Aut igitur respectu ejusdem ha- bet actum et potentiam, aut respectu di-, bet actum et potentiam, aut respectu di-, versorum. Si respectu ejusdem : ergo se-, versorum. Si respectu ejusdem : ergo se-, cundum idem est potentia et actus, quod. cundum idem est potentia et actus, quod. non potest esse: ergo relinquitur, quod non potest esse: ergo relinquitur, quod sit hæc duo respectu diversorum sit hæc duo respectu diversorum igitur erit secundum quod est via in igitur erit secundum quod est via in actum, quia via in aliquid, attingit illud actum, quia via in aliquid, attingit illud in quod est via: et hoc dicit Commenta in quod est via: et hoc dicit Commenta tor super III Metaphysicæ, quod motus, tor super III Metaphysicæ, quod motus, dicitur ens, quia est via ad verum ens : dicitur ens, quia est via ad verum ens : et potentia erit secundum quod est ex; et potentia erit secundum quod est ex; alio quodam quod abjicit: abjicere au- alio quodam quod abjicit: abjicere au- tem et accipere non sunt simul, sed re-, tem et accipere non sunt simul, sed re-, spectu diversarum partium temporis: spectu diversarum partium temporis: ergo videtur, quod nullus motus possit ergo videtur, quod nullus motus possit esse in nunc. esse in nunc.

ra. ra.

IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 24. IN I SENTENT. DIST. XXXVII, L, ART. 24.

5. Item, Detur, quod sit in nunc: con- 5. Item, Detur, quod sit in nunc: con- tingat autem alium Angelum fortiorem tingat autem alium Angelum fortiorem moveri super idem spatium: ergo cum moveri super idem spatium: ergo cum velox dividat tempus, in minori quam velox dividat tempus, in minori quam in nunc movebitur ille per spatium in nunc movebitur ille per spatium illud ergo est accipere minus indivisi- illud ergo est accipere minus indivisi- bili, quod est impossibile: ergo ut prius. bili, quod est impossibile: ergo ut prius. 6. Item, Contra hoc quod suppositum 6. Item, Contra hoc quod suppositum est supra, objicitur sic: Dicit Philoso- est supra, objicitur sic: Dicit Philoso- phus, quod inter quælibet duo indivisibi- phus, quod inter quælibet duo indivisibi- lia alicujus generis est accipere composi- lia alicujus generis est accipere composi- tum in eodem genere et hoc est scri- tum in eodem genere et hoc est scri- ptum in commento super VI Physico- ptum in commento super VI Physico- rum licet etiam innuatur ex littera libri, rum licet etiam innuatur ex littera libri, quod inter duo puncta est linea, et inter quod inter duo puncta est linea, et inter duas lineas superficies, et inter duas su- duas lineas superficies, et inter duas su- perficies corpus cum enim non sit ter- perficies corpus cum enim non sit ter- minus sine terminato, necesse est hoc minus sine terminato, necesse est hoc

esse verum. esse verum.

7. Item, Inter duo nunc tempus est : 7. Item, Inter duo nunc tempus est : et sic est in omni continuo: ergo impos- et sic est in omni continuo: ergo impos- sibile est accipere tria nunc, in quibus sibile est accipere tria nunc, in quibus nihil intercidat medium, ut videtur. nihil intercidat medium, ut videtur.

8. Item, Subtiliter probat Commenta- 8. Item, Subtiliter probat Commenta- tor in VI Physicorum, quod in omni tor in VI Physicorum, quod in omni motu est divisio quædam mobilis et spa- motu est divisio quædam mobilis et spa- tii, sic Detur motus esse ex A: ergo in tii, sic Detur motus esse ex A: ergo in toto A quiescet: et accipiatur locus proxi- toto A quiescet: et accipiatur locus proxi- mus ad A qui sit B: ergo in в movetur mus ad A qui sit B: ergo in в movetur id quod per spatium fertur: omne au- id quod per spatium fertur: omne au- tem quod movetur, partim est a quo, et tem quod movetur, partim est a quo, et partim in quod : ergo id quod fertur, partim in quod : ergo id quod fertur, partim est in a : ergo intercipit movendo partim est in a : ergo intercipit movendo in B partim de loco A, a quo est motus: in B partim de loco A, a quo est motus: ergo inter A et B locus est: et sic semper ergo inter A et B locus est: et sic semper est accipere: ergo necesse est motum est accipere: ergo necesse est motum omnem divisibilem esse divisione spatii : omnem divisibilem esse divisione spatii : ergo et tempus mensurans ipsum est di- ergo et tempus mensurans ipsum est di- visibile et sic nullum motum contingit visibile et sic nullum motum contingit esse in nunc, nec aliqua nunc se conse- esse in nunc, nec aliqua nunc se conse- qui, ut videtur. qui, ut videtur.

263 263

per contradictionem in quibus non est per contradictionem in quibus non est medium et hoc dicunt quidem, sed non medium et hoc dicunt quidem, sed non probant tamen pro simili adducunt, ut probant tamen pro simili adducunt, ut probent simul Angelum moveri et motum probent simul Angelum moveri et motum

esse. esse.

ens ens

Pro eis autem potest objici sic: Sicut Pro eis autem potest objici sic: Sicut se habet ens simpliciter ad ens secundum se habet ens simpliciter ad ens secundum quid, ita se habet generari simpliciter quid, ita se habet generari simpliciter ad generari secundum quid: sed ad generari secundum quid: sed simpliciter opponitur non enti simpliciter, simpliciter opponitur non enti simpliciter, et ens secundum quid opponitur non enti et ens secundum quid opponitur non enti secundum quid: ergo cum generatio se- secundum quid: ergo cum generatio se- cundum quid sit ex non ente secundum cundum quid sit ex non ente secundum quid, ut album ex non albo, quod tamen quid, ut album ex non albo, quod tamen est aliquid generatio simpliciter erit ex est aliquid generatio simpliciter erit ex non ente simpliciter, et sic generatio est non ente simpliciter, et sic generatio est mutatio ex nihilo inter nihil autem et mutatio ex nihilo inter nihil autem et aliquid nihil est medium: et non distat aliquid nihil est medium: et non distat fieri a factum esse nisi per medium: ergo fieri a factum esse nisi per medium: ergo in omni transmutatione substantiæ simul in omni transmutatione substantiæ simul est fieri et factum esse, id est, in eodem est fieri et factum esse, id est, in eodem nunc multo ergo magis hoc potest esse nunc multo ergo magis hoc potest esse in motu substantiæ spiritualis. in motu substantiæ spiritualis.

Sed hæc videtur mirabilis philosophia Sed hæc videtur mirabilis philosophia quæ nulli concordat Philosopho, quinimo quæ nulli concordat Philosopho, quinimo omnes concorditer dicunt duo his oppo- omnes concorditer dicunt duo his oppo- sita quorum unum est, quod nihil per sita quorum unum est, quod nihil per naturam fit ex simpliciter nihilo. Aliud naturam fit ex simpliciter nihilo. Aliud est in VI Physicorum, quod fieri et fa- est in VI Physicorum, quod fieri et fa- ctum esse numquam sunt simul: quod ctum esse numquam sunt simul: quod enim fit, non est: et quod factum est, enim fit, non est: et quod factum est, est sequitur ideo, quod idem est, et non est sequitur ideo, quod idem est, et non est: nisi forte tam absurde respondeas, est: nisi forte tam absurde respondeas, quod dicas, quod in substantiis quod fit quod dicas, quod in substantiis quod fit est quod penitus est ridiculosum : quia est quod penitus est ridiculosum : quia in substantiis magis hæc est vera, Quod in substantiis magis hæc est vera, Quod fit non est, quam in accidentibus, cum fit non est, quam in accidentibus, cum in accidentibus aliquid de extremo sit in accidentibus aliquid de extremo sit in ipso fieri, in substantiis omnino ni- in ipso fieri, in substantiis omnino ni- hil quia forma substantialis non est hil quia forma substantialis non est magis et minus, sicut accidentalis. Ideo magis et minus, sicut accidentalis. Ideo SED CONTRA objiciunt quidam sic: dicunt alii, quod differentia est inter SED CONTRA objiciunt quidam sic: dicunt alii, quod differentia est inter In quibus nullum est medium, in his nunc et instans: quia nunc est indi- In quibus nullum est medium, in his nunc et instans: quia nunc est indi- simul est fieri et factum esse: sed in ge- visibile temporis quod est substantia simul est fieri et factum esse: sed in ge- visibile temporis quod est substantia neratione simplici nullum est medium: ipsius. Instans autem est quod accipitur neratione simplici nullum est medium: ipsius. Instans autem est quod accipitur ergo simul contingit in ipsa fieri et fa- inter duo tempora, quasi quod instat a ergo simul contingit in ipsa fieri et fa- inter duo tempora, quasi quod instat a ctum esse, et mutari et mutatum esse: et parte nostræ significationis. Et verum est ctum esse, et mutari et mutatum esse: et parte nostræ significationis. Et verum est vocant generationem simplicem genera- quod dicunt, quod inter quælibet duo vocant generationem simplicem genera- quod dicunt, quod inter quælibet duo tionem substantiæ, quæ est inter opposita nunc est tempus, sed non inter quælibet tionem substantiæ, quæ est inter opposita nunc est tempus, sed non inter quælibet

Solutio. Solutio.

264 264

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

duo instantia: quia si ego signo tempus duo instantia: quia si ego signo tempus ad unum instans, nihil prohibet quin tu ad unum instans, nihil prohibet quin tu possis significare ad proximum instans possis significare ad proximum instans consequens illud in tempore: et ideo di- consequens illud in tempore: et ideo di- cunt Angelum moveri in instanti, et non cunt Angelum moveri in instanti, et non in nunc. Sed hoc non concordat veritati : in nunc. Sed hoc non concordat veritati : quia sic accipiendo nunc, non sunt duo quia sic accipiendo nunc, non sunt duo nunc in toto tempore, sed unum solum ; nunc in toto tempore, sed unum solum ; sicut illud quod fertur, est unum in toto sicut illud quod fertur, est unum in toto tempore, et unum in toto motu. tempore, et unum in toto motu.

Præterea, Philosophus Averroes assig- Præterea, Philosophus Averroes assig- nans differentiam inter continuum lineæ, nans differentiam inter continuum lineæ, et inter continuum temporis, dicit, quod et inter continuum temporis, dicit, quod est accipere duo puncta in lineæ conti- est accipere duo puncta in lineæ conti- nuo, sed non in continuo temporis, quod nuo, sed non in continuo temporis, quod non permanet, nec habet positionem in non permanet, nec habet positionem in partibus et ideo si hoc esset verum quod partibus et ideo si hoc esset verum quod dicunt, nihil esset quod dicit Philoso- dicunt, nihil esset quod dicit Philoso- phus phus

ergo relinquitur, quod Philoso- ergo relinquitur, quod Philoso- phus intendat inter quælibet duo nunc phus intendat inter quælibet duo nunc esse tempus, secundum quod nunc est esse tempus, secundum quod nunc est terminans motum: sed etiam inter quæ- terminans motum: sed etiam inter quæ- libet duo momenta vel mutata motus libet duo momenta vel mutata motus est et sic accipitur in significatione in- est et sic accipitur in significatione in- stantis prædicta ab eis : ergo solutio non stantis prædicta ab eis : ergo solutio non valet. valet.

SOLUTIO. Mihi videtur quod supra di- SOLUTIO. Mihi videtur quod supra di- ctum est ¹, quod tempus in sacra Scri- ctum est ¹, quod tempus in sacra Scri- ptura multipliciter sit dictum : et videtur, ptura multipliciter sit dictum : et videtur, quod id quod non habet relationem ad quod id quod non habet relationem ad motum coeli, sicut ad causam sui motus motum coeli, sicut ad causam sui motus et quietis, quod illud non sit in tempore et quietis, quod illud non sit in tempore motus coeli, sicut numeratum in numero, motus coeli, sicut numeratum in numero, vel mensuratum in mensura. Dicit enim vel mensuratum in mensura. Dicit enim Philosophus Rabbi Moyses, quod omnis Philosophus Rabbi Moyses, quod omnis motus hujus naturæ reducitur ad motum motus hujus naturæ reducitur ad motum coeli, qui fecit moveri hanc naturam: coeli, qui fecit moveri hanc naturam: constat autem, quod motus Angeli ad constat autem, quod motus Angeli ad motum coeli ut ad causam reduci non motum coeli ut ad causam reduci non potest ergo non erit in tempore cœli potest ergo non erit in tempore cœli sicut in numero et mensura. Aliud autem sicut in numero et mensura. Aliud autem tempus quod accipitur præter ordinem tempus quod accipitur præter ordinem mobilium ad causam unam motus, est mobilium ad causam unam motus, est in ipso mobili ut in subjecto, et dif- in ipso mobili ut in subjecto, et dif- fert unumquodque mobile. Et ideo, sicut fert unumquodque mobile. Et ideo, sicut nos accipimus continuitatem temporis et nos accipimus continuitatem temporis et