st. 3. st. 3.

ontra. ontra.

IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 2. IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 2.

uniuscujusque scientia autem Dei in- uniuscujusque scientia autem Dei in- variabilis est: ergo ipsa non est scientia variabilis est: ergo ipsa non est scientia in particulari, ut videtur. in particulari, ut videtur.

ULTERIUS quæratur, Utrum sua scientia ULTERIUS quæratur, Utrum sua scientia sit in potentia, vel in habitu, vel in sit in potentia, vel in habitu, vel in actu? actu?

1. Videtur autem, quod sit in potentia 1. Videtur autem, quod sit in potentia quandoque ita enim dicit Gregorius Na- quandoque ita enim dicit Gregorius Na- zianzenus, quod excogitatio Dei est opus zianzenus, quod excogitatio Dei est opus Dei ergo ante opus non est excogitatio Dei ergo ante opus non est excogitatio in actu, et post in actu est quando opus in actu, et post in actu est quando opus est ergo fuit in potentia, ut videtur: est ergo fuit in potentia, ut videtur: et cum idem sit in Deo excogitatio et et cum idem sit in Deo excogitatio et scientia, videtur quod scientia Dei ali- scientia, videtur quod scientia Dei ali- quando sit in potentia. quando sit in potentia.

2. Item, Non dicimus, quod Deus om- 2. Item, Non dicimus, quod Deus om- nia faciat quæ potest facere: ergo po- nia faciat quæ potest facere: ergo po- tentia operativa Dei est in potentia ad tentia operativa Dei est in potentia ad alia ad quæ numquam exibit in actum : alia ad quæ numquam exibit in actum : ergo a simili a parte potentiæ intelle- ergo a simili a parte potentiæ intelle- ctivæ potest poni in potentia respectu ctivæ potest poni in potentia respectu alicujus cognoscibilis, quod numquam alicujus cognoscibilis, quod numquam sciet Deus et sic nihil est inconveniens, sciet Deus et sic nihil est inconveniens, ut videtur, divinum intellectum ponere ut videtur, divinum intellectum ponere esse in potentia aliquando. esse in potentia aliquando.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Si possibile est, quod sit in potentia, Si possibile est, quod sit in potentia, et exeat in actum : ergo exibit de poten- et exeat in actum : ergo exibit de poten- tia ad actum hoc autem est quoddam tia ad actum hoc autem est quoddam genus alterationis: ergo videtur, quod genus alterationis: ergo videtur, quod Deus quodam genere alterationis possit Deus quodam genere alterationis possit

alterari. alterari.

2. Item, Quidquid in potentia est, per 2. Item, Quidquid in potentia est, per hoc quod in potentia est, deficit a per- hoc quod in potentia est, deficit a per- fecto ergo si divinus intellectus secun- fecto ergo si divinus intellectus secun- dum scientiam est in potentia, deficit a dum scientiam est in potentia, deficit a perfecto et non erit summe perfectum. perfecto et non erit summe perfectum.

3. Item, Quidquid in potentia est, ipso 3. Item, Quidquid in potentia est, ipso potest cogitari aliquid nobilius et melius: potest cogitari aliquid nobilius et melius: ergo si divinus intellectus respectu ali- ergo si divinus intellectus respectu ali- cujus in potentia est, ipso potest cogitari cujus in potentia est, ipso potest cogitari aliquid nobilius et melius. Prima proba- aliquid nobilius et melius. Prima proba- tur per verbum Philosophi in IX primæ tur per verbum Philosophi in IX primæ Philosophiæ, ubi dicit, quod nobilior et Philosophiæ, ubi dicit, quod nobilior et melior est actus quam potentia. Quod melior est actus quam potentia. Quod autem conclusio sit inconveniens, pro- autem conclusio sit inconveniens, pro- batur per Anselmum in Prosologio di- batur per Anselmum in Prosologio di-

179 179

centem, quod Deus est melius bonum et centem, quod Deus est melius bonum et majus quam cogitari possit. majus quam cogitari possit.

4. Item, Sunt contra hoc rationes Phi- 4. Item, Sunt contra hoc rationes Phi- losophi quia si esset in potentia, cum losophi quia si esset in potentia, cum nihil ens in potentia educat seipsum in nihil ens in potentia educat seipsum in actum, oporteret quod intellectus suus actum, oporteret quod intellectus suus haberet alium intellectum se diviniorem, haberet alium intellectum se diviniorem, id est, nobiliorem, id est, nobiliorem,

5. Item, Cum nihil ens in potentia 5. Item, Cum nihil ens in potentia exeat in actum nisi compositum sibi, exeat in actum nisi compositum sibi, oporteret quod esset compositus. oporteret quod esset compositus.

6. Item, Cum omne motum lassetur 6. Item, Cum omne motum lassetur ex labore motus, nisi motum circulariter ex labore motus, nisi motum circulariter et per naturam aliquo modo, oporte- et per naturam aliquo modo, oporte- ret quod doctrina et disciplina et consi- ret quod doctrina et disciplina et consi- deratio induceret ei lassitudinem et cor- deratio induceret ei lassitudinem et cor- ruptionem, quod absurdissimum est: ruptionem, quod absurdissimum est: ergo scientia sua numquam est in poten- ergo scientia sua numquam est in poten- tia. Si forte dicas, quod hæc ultima tia. Si forte dicas, quod hæc ultima ratio Philosophi non est necessaria. ratio Philosophi non est necessaria. CONTRA Excipiatur motus localis, et lo- CONTRA Excipiatur motus localis, et lo- quamur de alteratione tantum : constat, quamur de alteratione tantum : constat, quod forma alterans inest secundum sub- quod forma alterans inest secundum sub- jecti potestatem et naturam : ergo jecti potestatem et naturam : ergo si non si non inest hæc forma et debeat inesse, oportet inest hæc forma et debeat inesse, oportet quod aliter se habeant illa principia sub- quod aliter se habeant illa principia sub- jecti quia non potest esse, quod idem jecti quia non potest esse, quod idem eodem modo se habens, sit natum sus- eodem modo se habens, sit natum sus- cipere aliquid, et sine illo esse in pro- cipere aliquid, et sine illo esse in pro- pinqua dispositione : ergo necesse est, pinqua dispositione : ergo necesse est, quod talis alteratio aliquo modo sit va- quod talis alteratio aliquo modo sit va- rians principia substantiæ : ergo inducit rians principia substantiæ : ergo inducit lassitudinem et pœnam : quia quidquid lassitudinem et pœnam : quia quidquid removet principia distantiæ, et facit ea removet principia distantiæ, et facit ea distare aliter et aliter, hoc est laboriosum distare aliter et aliter, hoc est laboriosum et pœnale. et pœnale.

QUÆRATUR ulterius, Ex quo non potest Quæst. 4. QUÆRATUR ulterius, Ex quo non potest Quæst. 4. esse in potentia, utrum sit in habitu? esse in potentia, utrum sit in habitu? Videtur autem, quod sic: quia Videtur autem, quod sic: quia

1. Infra habebimus, quod scientia sua 1. Infra habebimus, quod scientia sua est causa rerum ergo si semper esset est causa rerum ergo si semper esset in actu, semper causaret res : non au- in actu, semper causaret res : non au- tem semper causat res: ergo quandoque tem semper causat res: ergo quandoque est in habitu. est in habitu.

2. Item, Omnis scientia quæ est per 2. Item, Omnis scientia quæ est per speciem cognoscibilium, scientia habi- speciem cognoscibilium, scientia habi- tualis est scientia Dei est talis : ergo tualis est scientia Dei est talis : ergo est habitualis. PRIMA autem probatur est habitualis. PRIMA autem probatur

Sed contra. Sed contra.

Quest. 5. Quest. 5.

180 180

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sic Habitus nihil aliud est quam ordo sic Habitus nihil aliud est quam ordo specierum rerum cognoscibilium apud specierum rerum cognoscibilium apud cognoscentem: Deus autem sicut hic et cognoscentem: Deus autem sicut hic et in sequenti distinctione dicitur, habet in in sequenti distinctione dicitur, habet in se species omnium cognoscibilium. se species omnium cognoscibilium.

3. Item, Augustinus in libro de Bono 3. Item, Augustinus in libro de Bono conjugali dicit, quod habitus est, quo conjugali dicit, quod habitus est, quo quis agere potest cum tempus sit : ergo quis agere potest cum tempus sit : ergo cum Deus semper possit considerare cum Deus semper possit considerare quando vult, ipse habet habitum scien- quando vult, ipse habet habitum scien- tiæ ergo scientia sua est scientia in ha- tiæ ergo scientia sua est scientia in ha- bitu. bitu.

4. Item, Frequenter utuntur Doctores 4. Item, Frequenter utuntur Doctores dictione ista, quod dominus potest dice- dictione ista, quod dominus potest dice- re dominium in habitu, vel in actu et re dominium in habitu, vel in actu et in habitu convenit ei ab æterno esse do- in habitu convenit ei ab æterno esse do- minum, in actu autem ex tempore: ergo minum, in actu autem ex tempore: ergo scientiam in habitu ponere in Deo non scientiam in habitu ponere in Deo non videtur esse inconveniens. videtur esse inconveniens.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Exiens de habitu ad actum, ut dicit 1. Exiens de habitu ad actum, ut dicit Philosophus in II de Anima, alteratur Philosophus in II de Anima, alteratur quodammodo Deus autem nullo modo quodammodo Deus autem nullo modo alteratur ergo sua scientia non exit de alteratur ergo sua scientia non exit de habitu in actum : ergo non est in ha- habitu in actum : ergo non est in ha- bitu. bitu.

: :

2. Item, Habitus est diversum aliquid 2. Item, Habitus est diversum aliquid ab habente ergo non convenit Deo : ab habente ergo non convenit Deo : quia in Deo nihil est diversum ab quia in Deo nihil est diversum ab ipso. ipso.

3. Item, Habitus est ad perfectionem 3. Item, Habitus est ad perfectionem potentiæ quæ de se non potest vel non potentiæ quæ de se non potest vel non expedite potest in actum talis autern expedite potest in actum talis autern potentia non est intellectus divinus: ergo potentia non est intellectus divinus: ergo non habet habitum : ergo nec scientiam non habet habitum : ergo nec scientiam in habitu. in habitu.

QUÆRATUR ergo ulterius, Si sciat in QUÆRATUR ergo ulterius, Si sciat in actu semper? actu semper?

Videtur autem quod sic: quia Videtur autem quod sic: quia

1. Perfectissimum in quolibet est Deo 1. Perfectissimum in quolibet est Deo attribuendum: scientia autem in actu attribuendum: scientia autem in actu est perfectissima omnium scientiarum : est perfectissima omnium scientiarum : ergo ipsa est Deo attribuenda. ergo ipsa est Deo attribuenda.

2. Item, Scientia in actu est per id 2. Item, Scientia in actu est per id quod actu est præsens intellectui: sed quod actu est præsens intellectui: sed Deus semper est sibi præsens : ergo scit Deus semper est sibi præsens : ergo scit semper in actu, quia ipse non scit nisi semper in actu, quia ipse non scit nisi per seipsum. per seipsum.

SED CONTRA: SED CONTRA:

Posita causa efficiente, semper sequi- Posita causa efficiente, semper sequi- tur effectus : scientia autem Dei causa tur effectus : scientia autem Dei causa efficiens est creaturarum : ergo ad scien- efficiens est creaturarum : ergo ad scien- tiam Dei in actu semper sequitur produ- tiam Dei in actu semper sequitur produ- ctio sciti in actu. PRÍMA est nota per se. ctio sciti in actu. PRÍMA est nota per se. SECUNDA probatur ex hoc quod scientia SECUNDA probatur ex hoc quod scientia Dei non est speculativa, sed practica: Dei non est speculativa, sed practica: illa autem existens in actu, semper est illa autem existens in actu, semper est conjuncta operi : ergo constat proposi- conjuncta operi : ergo constat proposi- tum. Cum igitur in actu non sciverit ab tum. Cum igitur in actu non sciverit ab æterno omnes res (ut habetur in fine æterno omnes res (ut habetur in fine istius distinctionis), videtur quod omnis istius distinctionis), videtur quod omnis res, non tantum mundus, ab æterno res, non tantum mundus, ab æterno fuerint, quod falsum esse ad oculum cer- fuerint, quod falsum esse ad oculum cer- nimus, quia ego et tu ab æterno non nimus, quia ego et tu ab æterno non fuimus. Ergo videtur, quod Deus nullo fuimus. Ergo videtur, quod Deus nullo modo habeat scientiam, ex quo nec scit modo habeat scientiam, ex quo nec scit in universali, nec in particulari, nec in in universali, nec in particulari, nec in potentia, nec in habitu, nec in actu. potentia, nec in habitu, nec in actu.

Solutio. Dicendum, quod sicut Com- Solutio. Dicendum, quod sicut Com- mentator dicit super XI Metaphysicæ : mentator dicit super XI Metaphysicæ : Scientia Dei neque est scientia in uni- Scientia Dei neque est scientia in uni- versali, neque in particulari, nec in age- versali, neque in particulari, nec in age- re: quia istæ differentiæ scientiæ sunt re: quia istæ differentiæ scientiæ sunt illius scientiæ quæ accipit scientiam illius scientiæ quæ accipit scientiam unius ex præcognitione alterius, quod unius ex præcognitione alterius, quod est tamquam principium et signum il- est tamquam principium et signum il- lius et hoc non competit divinæ scien- lius et hoc non competit divinæ scien- tiæ et ideo non conveniunt ei hujus- tiæ et ideo non conveniunt ei hujus- modi differentiæ universalis et parti- modi differentiæ universalis et parti- cularis. cularis.

AD ID ergo quod primo objicitur ad AD ID ergo quod primo objicitur ad probandum, quod ipse habet scientiam probandum, quod ipse habet scientiam in universali, dicendum quod Deus est in universali, dicendum quod Deus est universalis causa efficiens, non autem universalis causa efficiens, non autem prædicabilis et determinabilis ad essen- prædicabilis et determinabilis ad essen- tiam et a tali universali non dicitur tiam et a tali universali non dicitur scire in universali : quia in efficiente scire in universali : quia in efficiente universaliter agente, quod non est pro- universaliter agente, quod non est pro- portionatum facto, neque scitur res in portionatum facto, neque scitur res in universali, neque in particulari: sicut universali, neque in particulari: sicut ipsa causa neque est pars essentiæ rei ipsa causa neque est pars essentiæ rei sicut genus, nec propria essentia vel na- sicut genus, nec propria essentia vel na-

tura. tura.

AD ALIUD dicendum, quod scire per AD ALIUD dicendum, quod scire per id in quo nihil est de propriis rei, non id in quo nihil est de propriis rei, non est scire in universali, sed potius scire est scire in universali, sed potius scire

Sa Sa

A A

13. 13.

1 4. 1 4.

uæst. 2. uæst. 2.

d 1. d 1.

id 2. id 2.

IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 2. IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 2.

per illud in quo nihil est de propriis per illud in quo nihil est de propriis actu, sed potestate habet omnia propria : actu, sed potestate habet omnia propria : et hoc universale non est Deus et ideo et hoc universale non est Deus et ideo patet, quod Dei scientia non est in uni- patet, quod Dei scientia non est in uni- versali. versali.

AD ALIUD dicendum, quod verum qui- AD ALIUD dicendum, quod verum qui- dem est, quod Deus non cadit sub prin- dem est, quod Deus non cadit sub prin- cipio, neque sub genere: sed hoc non cipio, neque sub genere: sed hoc non fit ideo, quod ipse sit universalius ali- fit ideo, quod ipse sit universalius ali- quid quam ens vel genus, hoc enim im- quid quam ens vel genus, hoc enim im- possibile est, quia ente universalius nihil possibile est, quia ente universalius nihil cogitari potest: sed hoc est ex simplici- cogitari potest: sed hoc est ex simplici- tate sua, ut probatum est supra¹. Obje- tate sua, ut probatum est supra¹. Obje- ctio autem illa procedit, ac si Deus sit ctio autem illa procedit, ac si Deus sit extra entis communitatem per modum extra entis communitatem per modum ambitus universalis. ambitus universalis.

AD ALIUD dicendum, quod Deus non AD ALIUD dicendum, quod Deus non est medium ad aliquid concludendum ex est medium ad aliquid concludendum ex necessitate quoad nos qui nescimus pro- necessitate quoad nos qui nescimus pro- portionem causati ad ipsum sibi autem portionem causati ad ipsum sibi autem ipse sufficiens medium cognoscendi est, ipse sufficiens medium cognoscendi est, qui novit omnem influentiam quam in- qui novit omnem influentiam quam in- fluit in causatum quocumque modo quo fluit in causatum quocumque modo quo est ab ipso : si autem aliquid non est ab est ab ipso : si autem aliquid non est ab ipso, hoc erit privatio: et illud scitur ab ipso, hoc erit privatio: et illud scitur ab ipso habitu, ut infra patebit: nec illud ipso habitu, ut infra patebit: nec illud est ens, licet relinquat ens quod est sub- est ens, licet relinquat ens quod est sub- jectum cum aptitudine ad habitum : ta- jectum cum aptitudine ad habitum : ta- men hoc non facit in universali: quia men hoc non facit in universali: quia sicut habitum est, scire rem in universa- sicut habitum est, scire rem in universa- li, est scire rem in illo in quo est in li, est scire rem in illo in quo est in universali sicut species in genere, vel universali sicut species in genere, vel causatum in causa remota, non coarcta- causatum in causa remota, non coarcta- ta, sed coarctabili. ta, sed coarctabili.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum sua scientia sit scientia in particulari? sua scientia sit scientia in particulari? Dicendum quod non : quia scientia in Dicendum quod non : quia scientia in particulari est scientia rei ex his quæ particulari est scientia rei ex his quæ sunt de natura propria rei : Deus autem sunt de natura propria rei : Deus autem non sic scit, sed per seipsum. non sic scit, sed per seipsum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non sufficit ad scire in particulari scire na- sufficit ad scire in particulari scire na- turam propriam rei, sed oportet ut ex turam propriam rei, sed oportet ut ex propriis rei sciat et hoc non convenit propriis rei sciat et hoc non convenit Deo. Deo.

AD ALIUD dicendum, quod Deus non AD ALIUD dicendum, quod Deus non

1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII. Tom. XXV.

181 181

est immediatus naturis rerum ut existens est immediatus naturis rerum ut existens de propria natura aliquid, sed incommi- de propria natura aliquid, sed incommi- scibiliter et immaterialiter, ut dicit Dio- scibiliter et immaterialiter, ut dicit Dio- nysius, et discretus ab omni natura re- nysius, et discretus ab omni natura re-

rum. rum.

AD ID quod ulterius quæritur de alia Ad quæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur de alia Ad quæst. 3. divisione, scilicet utrum scientia sit in divisione, scilicet utrum scientia sit in potentia, vel in habitu, vel in actu? Di- potentia, vel in habitu, vel in actu? Di- cendum, quod Dei scientia nullo modo cendum, quod Dei scientia nullo modo est in potentia, vel in habitu, sed semper est in potentia, vel in habitu, sed semper in actu, sicut objectiones ad hoc indu- in actu, sicut objectiones ad hoc indu- ctæ necessario probant. Ad hoc enim ctæ necessario probant. Ad hoc enim quod scientia sit in potentia, oportet quod scientia sit in potentia, oportet quod intelligens habeat possibilem intel- quod intelligens habeat possibilem intel- lectum, et ille materialis et imperfectus lectum, et ille materialis et imperfectus est de se, et naturæ divinæ nullo modo est de se, et naturæ divinæ nullo modo conveniens. Similiter non est habitus conveniens. Similiter non est habitus

nisi possibilis intellectus : intellectus nisi possibilis intellectus : intellectus enim quo est omnia fieri, se habet ad enim quo est omnia fieri, se habet ad habitum scire sicut materia ad formam : habitum scire sicut materia ad formam : et cum possibilis in Deo nullo modo esse et cum possibilis in Deo nullo modo esse possit, habitualis scientia nullo modo in possit, habitualis scientia nullo modo in Deo esse poterit. Unde relinquitur, quod Deo esse poterit. Unde relinquitur, quod in actu sit, et agens semper, nihil re- in actu sit, et agens semper, nihil re- cipiens, et nihil habens quod ipse non cipiens, et nihil habens quod ipse non sit. sit.

AD PRIMUM ergo quod inducitur ad pro- AD PRIMUM ergo quod inducitur ad pro- bandum, quod intellectus suus sit in po- bandum, quod intellectus suus sit in po- tentia, dicendum quod excogitatio Dei tentia, dicendum quod excogitatio Dei improprie sumitur : quia excogitare ra- improprie sumitur : quia excogitare ra- tiocinativæ potentiæ est, et causat scien- tiocinativæ potentiæ est, et causat scien- tiam collativam quam Dionysius vocat tiam collativam quam Dionysius vocat discursam disciplinam : sed a Gregorio po- discursam disciplinam : sed a Gregorio po- nitur excogitatio pro intelligentia simpli- nitur excogitatio pro intelligentia simpli- ci practica et verum est quod hæc suffi- ci practica et verum est quod hæc suffi- cit ad opus, secundum quod opus est: ab cit ad opus, secundum quod opus est: ab æterno autem hæc intelligentia secun- æterno autem hæc intelligentia secun- dum actum stat in hoc quod non ab dum actum stat in hoc quod non ab æterno, sed tunc cum mundus incepit, æterno, sed tunc cum mundus incepit, Angeli et alia educerentur: et ideo ante Angeli et alia educerentur: et ideo ante opus operatum, et post, et in ipso, habet opus operatum, et post, et in ipso, habet se eodem modo: ergo numquam de po- se eodem modo: ergo numquam de po- tentia mutatur ad actum. tentia mutatur ad actum.

Si autem dicas objectionem procedere Si autem dicas objectionem procedere de opere operante, et non operato: di- de opere operante, et non operato: di- cendum quod falsum est: quia illud est cendum quod falsum est: quia illud est

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad quæst. 4. Ad quæst. 4. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad quæst.5. Ad quæst.5. Ad object. Ad object.

182 182

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

essentia Dei essentia enim et potentia essentia Dei essentia enim et potentia et operatio in Deo idem sunt : et ideo et operatio in Deo idem sunt : et ideo ante illud non potest poni potentia ali- ante illud non potest poni potentia ali- qua : et hoc qualiter sit, patebit in so- qua : et hoc qualiter sit, patebit in so- lutione ultimi articuli. lutione ultimi articuli.

AD ALIUD dicendum, quod in Deo non AD ALIUD dicendum, quod in Deo non est nisi potentia activa: et illa non est est nisi potentia activa: et illa non est in potentia respectu operati, sed potius in potentia respectu operati, sed potius operatum est in potentia respectu ipsius, operatum est in potentia respectu ipsius, et ipsa in actu: operatio autem poten- et ipsa in actu: operatio autem poten- tiæ ab ipsa potentia, nec distat in Deo tiæ ab ipsa potentia, nec distat in Deo nec differt et ideo nullo modo est in nec differt et ideo nullo modo est in potentia ad illam. potentia ad illam.

AD ID quod ulterius inducitur, quod AD ID quod ulterius inducitur, quod sciat in habitu, Dicendum quod hoc non sciat in habitu, Dicendum quod hoc non sequitur, ut infra patebit, ex hoc quod sequitur, ut infra patebit, ex hoc quod scientia est causa rerum, quod scientia scientia est causa rerum, quod scientia in actu faciat quod res causata sit cum in actu faciat quod res causata sit cum causa, imo sequitur oppositum. causa, imo sequitur oppositum.

AD ALIUD dicendum, quod scire per AD ALIUD dicendum, quod scire per species vel ideas, non facit scientiam species vel ideas, non facit scientiam habitualem, nisi illæ formæ vel ideæ sint habitualem, nisi illæ formæ vel ideæ sint formæ perficientes intellectum ad actum : formæ perficientes intellectum ad actum : sicut bene probat objectio facta in con- sicut bene probat objectio facta in con- trarium et ideo illa ratio procedit ab trarium et ideo illa ratio procedit ab insufficienti : quia addi deberet, est insufficienti : quia addi deberet, est scientia per speciem diversam ab ipso scientia per speciem diversam ab ipso sciente quæ perficit intellectum ejus ad sciente quæ perficit intellectum ejus ad

actum. actum.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus diffinit habitum perficientem potentiam diffinit habitum perficientem potentiam et expedientem ad operandum: Deus et expedientem ad operandum: Deus autem in omni potentia sua per seipsum autem in omni potentia sua per seipsum perfectus et expeditus est. perfectus et expeditus est.

AD ALIUD dicendum, quod habituale AD ALIUD dicendum, quod habituale in sermonibus Doctorum non sonat ha- in sermonibus Doctorum non sonat ha- bitum, sed potius aliquid simile habitui, bitum, sed potius aliquid simile habitui, scilicet non connotans actum effectum scilicet non connotans actum effectum in creatura, sicut habitum habens non in creatura, sicut habitum habens non necessario agit, sed agit cum voluerit. necessario agit, sed agit cum voluerit.

AD ID quòd contra ultimum objicitur, AD ID quòd contra ultimum objicitur, dicendum quod non sequitur hoc in cau- dicendum quod non sequitur hoc in cau- sa prima quod patet hoc modo: causa sa prima quod patet hoc modo: causa enim prima sine mensura distat a causa- enim prima sine mensura distat a causa- to ergo causatum in nullo potest assi- to ergo causatum in nullo potest assi- milari sibi ergo nec in æternitate. milari sibi ergo nec in æternitate.

Præterea, Causa est ad cujus esse se- Præterea, Causa est ad cujus esse se-

quitur aliud: ergo necesse est causatum quitur aliud: ergo necesse est causatum sequi ergo non erit coæternum causæ sequi ergo non erit coæternum causæ in esse in esse : quia ipsum secundum suum : quia ipsum secundum suum esse causatum est. esse causatum est.

Unde ad argumentum dicendum, quod Unde ad argumentum dicendum, quod causa prima uno modo se habet in om- causa prima uno modo se habet in om- nibus scitis suis ab æterno, et ipsa ab nibus scitis suis ab æterno, et ipsa ab æterno est ordinans exitum scitorum: et æterno est ordinans exitum scitorum: et ab æterno idea tua et mea ordinatæ sunt ab æterno idea tua et mea ordinatæ sunt et determinatæ ad hoc ut nunc exeas in et determinatæ ad hoc ut nunc exeas in esse, et similiter ego. Non autem est esse, et similiter ego. Non autem est determinatio divini intellectus ad hoc determinatio divini intellectus ad hoc quod fiat ab æterno: sed ipse in se ab quod fiat ab æterno: sed ipse in se ab æterno determinavit ut tunc vel tunc æterno determinavit ut tunc vel tunc fiat. Ergo non sequitur, si scientia sua fiat. Ergo non sequitur, si scientia sua est causa rei, et scientia sua est ab æter- est causa rei, et scientia sua est ab æter- no actu, quod creaturæ fiant ab æterno. no actu, quod creaturæ fiant ab æterno. Et est simile: sicut si ponamus determi- Et est simile: sicut si ponamus determi- nationem mei intellectus practici jam nationem mei intellectus practici jam esse ad opus aliquod quod fiet a me post esse ad opus aliquod quod fiet a me post tres annos, et stet meus intellectus con- tres annos, et stet meus intellectus con- tinue, quod tunc fiet et non prius : et tinue, quod tunc fiet et non prius : et intelligere meum ut tunc fiat, sit suffi- intelligere meum ut tunc fiat, sit suffi- ciens causa ad productionem rei : tunc ciens causa ad productionem rei : tunc enim meus intellectus in omni priori enim meus intellectus in omni priori tempore erit in actu sufficienter causante tempore erit in actu sufficienter causante rem illam, et tamen res non erit nisi tri- rem illam, et tamen res non erit nisi tri- bus annis prius expletis. bus annis prius expletis.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An de scientia, potentia, et voluntate An de scientia, potentia, et voluntate debet esse tractatus proprius ? et, Penes debet esse tractatus proprius ? et, Penes quid illa tria sumuntur ? quid illa tria sumuntur ?

Ad Ad

Deinde quæritur de his quæ sunt circa Deinde quæritur de his quæ sunt circa Litteram, et primo de hoc quod dicit, Litteram, et primo de hoc quod dicit, ibi, A, « Eorum tamen quædam specia- ibi, A, « Eorum tamen quædam specia- lem efflagitant tractatum, etc. » lem efflagitant tractatum, etc. »

Videtur enim hoc non esse verum : Videtur enim hoc non esse verum : 1. Ista enim sunt essentialia appropria- 1. Ista enim sunt essentialia appropria- bilia personis : ergo cum aliis inter es- bilia personis : ergo cum aliis inter es- sentialia appropriabilia determinanda sentialia appropriabilia determinanda sunt, et non in tractatu speciali. sunt, et non in tractatu speciali.

st. st.

IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. XXXV, A, ART. 3.

2. Item, Cum cognitio causæ pertineat 2. Item, Cum cognitio causæ pertineat ad cognitionem causati : et ista sint cau- ad cognitionem causati : et ista sint cau- sæ creaturarum, videtur si specialem sæ creaturarum, videtur si specialem efflagitant tractatum, quod cum creatu- efflagitant tractatum, quod cum creatu- ris essent determinanda in secundo libro ris essent determinanda in secundo libro Sententiarum, quod non facit Magister. Sententiarum, quod non facit Magister.

3. Item, Quid vocatur tractatus? non 3. Item, Quid vocatur tractatus? non enim, ut ipse in suo Prologo dicit, dividit enim, ut ipse in suo Prologo dicit, dividit hunc librum totum nisi in quatuor tra- hunc librum totum nisi in quatuor tra- ctatus cum igitur istud secundum eum ctatus cum igitur istud secundum eum contineatur in primo libro, continetur in contineatur in primo libro, continetur in primo tractatu: ergo non habet tracta- primo tractatu: ergo non habet tracta- tum specialem. tum specialem.

4. Ulterius, Videtur peccare Magister 4. Ulterius, Videtur peccare Magister in exsecutione horum trium: cum enim in exsecutione horum trium: cum enim potentia sit ante sapientiam et volunta- potentia sit ante sapientiam et volunta- tem, prius debebat exsequi de potentia tem, prius debebat exsequi de potentia quam de sapientia: et ipse facit contra- quam de sapientia: et ipse facit contra-

rium. rium.

5. Item, Potentia est attributum Pa- 5. Item, Potentia est attributum Pa- tris, et sapientia Filii, ut habitum est in tris, et sapientia Filii, ut habitum est in distinctione præcedenti : ergo secundum distinctione præcedenti : ergo secundum ordinem naturæ qui est in personis, de- ordinem naturæ qui est in personis, de- buit prius determinari de potentia, quam buit prius determinari de potentia, quam de sapientia. de sapientia.

ADHUC quæritur de sufficientia horum ADHUC quæritur de sufficientia horum trium. trium.

1. Videtur enim, quod numerus abun- 1. Videtur enim, quod numerus abun- det super ea quæ exiguntur ad causan- det super ea quæ exiguntur ad causan- dum quia ista tria sufficiunt agenti dum quia ista tria sufficiunt agenti imperfecto qui est artifex homo: ergo ad imperfecto qui est artifex homo: ergo ad agens perfectissimum pauciora requirun- agens perfectissimum pauciora requirun- tur ergo videtur, quod ternarius iste tur ergo videtur, quod ternarius iste abundet superflue. abundet superflue.

2. Item, Nos videmus, quod natura 2. Item, Nos videmus, quod natura perfectius agit, quam intellectus practi- perfectius agit, quam intellectus practi- cus cus

et hoc patet in operibus alchimiæ: et hoc patet in operibus alchimiæ: quia aurum alchimicum non lætificat quia aurum alchimicum non lætificat cor, nec etiam ita est productibile mal- cor, nec etiam ita est productibile mal- leis sine scissura, sicut aurum quod pro- leis sine scissura, sicut aurum quod pro- ducit natura. ducit natura.

Præterea, In multis deficit ars a natu- Præterea, In multis deficit ars a natu- ra cum igitur Deus sit perfectissimum ra cum igitur Deus sit perfectissimum agens, magis similis erit ejus actio po- agens, magis similis erit ejus actio po- tentiæ naturæ, quam artis ad operatio- tentiæ naturæ, quam artis ad operatio- nem autem naturæ non requiritur nisi nem autem naturæ non requiritur nisi

Ad Dist. XXX supra datam. Ad Dist. XXX supra datam.

183 183

posse, et non scire, et velle: ergo tracta- posse, et non scire, et velle: ergo tracta- tus de scientia et voluntate non pertinet tus de scientia et voluntate non pertinet ad hunc tractatum, ut videtur. ad hunc tractatum, ut videtur.

SOLUTIO. Dicendum, quod licet sint es- SOLUTIO. Dicendum, quod licet sint es- sentialia appropriabilia, tamen scientia sentialia appropriabilia, tamen scientia eorum non potest determinari ex eisdem eorum non potest determinari ex eisdem omnino principiis, ex quibus determina- omnino principiis, ex quibus determina- tur scientia aliorum: alia enim determi- tur scientia aliorum: alia enim determi- ad ad relationes relationes nata sunt per nata sunt per personarum personarum invicem, vel per essentiæ unitatem vel invicem, vel per essentiæ unitatem vel simplicitatem: hæc autem habent deter- simplicitatem: hæc autem habent deter- minari per intentionem causæ : quia ista minari per intentionem causæ : quia ista dicunt dispositiones ex quibus inclinatur dicunt dispositiones ex quibus inclinatur ad causandum creaturam. Et si objicias, ad causandum creaturam. Et si objicias, 1 debebant 1 debebant quod secundum hoc, supra quod secundum hoc, supra poni inter ea quæ conveniunt ex tempo- poni inter ea quæ conveniunt ex tempo- re, dicendum quod non est verum: quia re, dicendum quod non est verum: quia ista non conveniunt ex tempore, sed ista non conveniunt ex tempore, sed potius dicunt illa attributa quibus exeunt potius dicunt illa attributa quibus exeunt a Deo ea quæ sunt ex tempore: et ita a Deo ea quæ sunt ex tempore: et ita sunt ante tempus : et ea quæ conve- sunt ante tempus : et ea quæ conve- niunt ex tempore non sunt ante tem- niunt ex tempore non sunt ante tem- pus, sed post secundum rationem intel- pus, sed post secundum rationem intel- ligendi. ligendi.

AD ALIUD dicendum, quod cum creatu- AD ALIUD dicendum, quod cum creatu- ris non incidunt in eumdem tractatum : ris non incidunt in eumdem tractatum : quia ex principiis creationis et creaturæ quia ex principiis creationis et creaturæ non possunt determinari, sed habent non possunt determinari, sed habent proprias determinationes convenientes ab proprias determinationes convenientes ab æterno nec omnis causa cum causato æterno nec omnis causa cum causato incidit in determinationem ejusdem scien- incidit in determinationem ejusdem scien- tiæ vel libri, sed tantum ea quæ proxima tiæ vel libri, sed tantum ea quæ proxima

est. est.

AD ALIUD dicendum, quod tractatus AD ALIUD dicendum, quod tractatus vocatur hic pars specialis de eodem sci- vocatur hic pars specialis de eodem sci- bili per alia principia determinabilis: bili per alia principia determinabilis: sicut Deus secundum ea quæ ab æterno sicut Deus secundum ea quæ ab æterno conveniunt sibi et temporaliter, est ma- conveniunt sibi et temporaliter, est ma- teria hujus primi libri : et ideo illud teria hujus primi libri : et ideo illud quod est de convenientibus sibi ab æter- quod est de convenientibus sibi ab æter- est de scientia primi libri: sed ta- est de scientia primi libri: sed ta- men dicitur pars specialis, eo quod prin- men dicitur pars specialis, eo quod prin- cipiis prius habitis determinari non pot- cipiis prius habitis determinari non pot-

no, no,

est. est.

AD ID quod ulterius objicitur de ordine AD ID quod ulterius objicitur de ordine exsecutionis, dicendum quod ista tria exsecutionis, dicendum quod ista tria

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4 et 5. Ad 4 et 5.

Ad quæst. Ad quæst.

Ad 1. Ad 1.

184 184

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæ hic tangit dupliciter considerantur, quæ hic tangit dupliciter considerantur, scilicet in se, vel in relatione ad opus. scilicet in se, vel in relatione ad opus. In se considerata verum est, quod poten- In se considerata verum est, quod poten- tia est ante scientiam et voluntatem : tia est ante scientiam et voluntatem : sed in relatione ad opus est scientia ut sed in relatione ad opus est scientia ut dirigens, et potentia ut exsequens : et sic dirigens, et potentia ut exsequens : et sic potentia est operans post scientiam et vo- potentia est operans post scientiam et vo- luntatem. luntatem.

Si autem quæritur, Quare de voluntate Si autem quæritur, Quare de voluntate exsequitur post potentiam? Dicendum, exsequitur post potentiam? Dicendum, quod potentia operans non in omni- quod potentia operans non in omni- bus modis conjungitur voluntati, licet in bus modis conjungitur voluntati, licet in nullo sit contra voluntatem: quia vo- nullo sit contra voluntatem: quia vo- luntas Dei dicit inclinationem ad bonum luntas Dei dicit inclinationem ad bonum quod est ab ipso potentia vero est ef- quod est ab ipso potentia vero est ef- ficiens ad ens et cum ens per suam in- ficiens ad ens et cum ens per suam in- tentionem sit ante bonum, determinatur tentionem sit ante bonum, determinatur de potentia ante voluntatem. Alii dicunt, de potentia ante voluntatem. Alii dicunt, quod respectu objectorum communior quod respectu objectorum communior est scientia quam potentia: quia scien- est scientia quam potentia: quia scien- tia est de bonis et malis, potentia autem tia est de bonis et malis, potentia autem de bonis tantum: sed illi non dant causam de bonis tantum: sed illi non dant causam quare potentia est ante voluntatem. Per quare potentia est ante voluntatem. Per hoc etiam patet solutio ad sequens. hoc etiam patet solutio ad sequens.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod numerus istorum trium est dum quod numerus istorum trium est abundans : ista enim sunt de perfectione abundans : ista enim sunt de perfectione causæ primæ : quod sic probatur: Causa causæ primæ : quod sic probatur: Causa prima aut agit per necessitatem, aut prima aut agit per necessitatem, aut per intentionem, habendo rationes ope- per intentionem, habendo rationes ope- rum suorum. Si per necessitatem : tunc rum suorum. Si per necessitatem : tunc erit obligata per naturæ necessitatem ad erit obligata per naturæ necessitatem ad agere, et erit imperfecta, rationes sui agere, et erit imperfecta, rationes sui operis ignorans, quod absurdum est. Si operis ignorans, quod absurdum est. Si autem agit per libertatem voluntatis : autem agit per libertatem voluntatis : aut habebit rationes operis, aut non. Si aut habebit rationes operis, aut non. Si non tunc agit imperfecte : quia Philo- non tunc agit imperfecte : quia Philo- sophus dicit, quod etiam ars ignorans sophus dicit, quod etiam ars ignorans rationes operis, sed operans tantum, mi- rationes operis, sed operans tantum, mi- nus est honorabilis quam illa quæ scit nus est honorabilis quam illa quæ scit rationes : sicut architectonica honora- rationes : sicut architectonica honora- bilior est usuali : ergo oportet, quod bilior est usuali : ergo oportet, quod sciat et velit. Quod autem possit, nemo sciat et velit. Quod autem possit, nemo dubitat. dubitat.

DICENDUM ad primum contra hoc ob- DICENDUM ad primum contra hoc ob- jectum, quod in his non consideratur jectum, quod in his non consideratur distantia perfecti agentis ab imperfecto, distantia perfecti agentis ab imperfecto, sed potius in hoc quod inferius agens sed potius in hoc quod inferius agens

habet ista tria ut diversa in se, et a se, habet ista tria ut diversa in se, et a se, et quod agit per instrumentum : Deus et quod agit per instrumentum : Deus autem habet ista tria eadem in se : quia autem habet ista tria eadem in se : quia scientia est potentia, et e converso : et scientia est potentia, et e converso : et sibi eadem, quia ipse est sua potentia et sibi eadem, quia ipse est sua potentia et sua sapientia : et agit sine instrumento sua sapientia : et agit sine instrumento per seipsum. Unde ipse perfectissimum per seipsum. Unde ipse perfectissimum

agens est. agens est.

AD ALIUD dicendum, quod licet natura AD ALIUD dicendum, quod licet natura perfectior causa sit in agendo quam perfectior causa sit in agendo quam ars, hoc tamen non habet natura in ars, hoc tamen non habet natura in quantum est proxima, sed ab influentia quantum est proxima, sed ab influentia primi motoris: formæ enim specifica primi motoris: formæ enim specifica (ut videtur Philosophus velle) sunt ab (ut videtur Philosophus velle) sunt ab influentia cæli super proximas causas influentia cæli super proximas causas moventes et agentes. Influentia coeli est moventes et agentes. Influentia coeli est ab influentia primi motoris. Et ideo ne- ab influentia primi motoris. Et ideo ne- cesse est, quod natura recipiens deficiat = cesse est, quod natura recipiens deficiat = ab ipso. Accipit ergo potentiam operan- ab ipso. Accipit ergo potentiam operan- di, et non scientiam et voluntatem, eo di, et non scientiam et voluntatem, eo quod non sit natura rationalis et spiritua- quod non sit natura rationalis et spiritua- lis unde quod natura non habet hæc lis unde quod natura non habet hæc tria, non est perfectionis, sed defectus a tria, non est perfectionis, sed defectus a motore primo. motore primo.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An Magister bene et sufficienter enu- An Magister bene et sufficienter enu- meret partes scientiæ, et penes quid meret partes scientiæ, et penes quid sumantur? sumantur?

Deinde quæritur de divisione nominum Deinde quæritur de divisione nominum quam ponit, ibi, A,« De scientia, præ- quam ponit, ibi, A,« De scientia, præ- scientia, providentia, dispositione, præ- scientia, providentia, dispositione, præ- destinatione, voluntate, et potentia, etc. » destinatione, voluntate, et potentia, etc. »

Videtur enim diminute enumerare, Videtur enim diminute enumerare, cum infra exsequatur etiam de reproba- cum infra exsequatur etiam de reproba- tione. tione.

Præterea quæritur, Penes quid su- Præterea quæritur, Penes quid su- mitur multiplicatio istorum nominum? mitur multiplicatio istorum nominum?

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod ex SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod ex habitis satis habetur qualiter accipitur habitis satis habetur qualiter accipitur scientia, potentia, voluntas. De aliis scientia, potentia, voluntas. De aliis autem potest esse triplex multiplicatio : autem potest esse triplex multiplicatio : quarum una et prima est secundum quod quarum una et prima est secundum quod

IN I SENTENT. DIST. XXXV, B. IN I SENTENT. DIST. XXXV, B.

se, se,

se habent ad invicem, et unum addit su- se habent ad invicem, et unum addit su- per alterum. Potest igitur considerari per alterum. Potest igitur considerari habitus intellectus practici in vel in habitus intellectus practici in vel in comparatione ad aliud. Si in se : tunc comparatione ad aliud. Si in se : tunc dicitur scientia. Si autem in compara- dicitur scientia. Si autem in compara- tione ad aliud, quod additur ei ut con- tione ad aliud, quod additur ei ut con- trahens ipsum aut illud est secundum trahens ipsum aut illud est secundum rationem medii per quod est in quantum rationem medii per quod est in quantum est scientia, et tunc dicetur idem quod est scientia, et tunc dicetur idem quod sapientia, quia sapientia est scientia per sapientia, quia sapientia est scientia per causam altissimam quam difficile est ho- causam altissimam quam difficile est ho- mini scire, ut dicit Philosophus et de mini scire, ut dicit Philosophus et de sapientia infra exsequetur. Potest etiam sapientia infra exsequetur. Potest etiam contrahi per dispositionem ad actum : contrahi per dispositionem ad actum : hæc autem dispositio aut notat ordinem hæc autem dispositio aut notat ordinem esse ad actum, et tunc est præscientia esse ad actum, et tunc est præscientia vel providentia, quod idem est, quæ vel providentia, quod idem est, quæ notant ordinem esse secundum anteces- notant ordinem esse secundum anteces- sionem ad effectum aut dispositio pot- sionem ad effectum aut dispositio pot- est esse ex parte illa qua conjungitur est esse ex parte illa qua conjungitur actui et hoc penes ordinem rerum ad actui et hoc penes ordinem rerum ad finem, vel ad invicem, et tunc est dispo- finem, vel ad invicem, et tunc est dispo- sitio aut penes conservantia ipsam sitio aut penes conservantia ipsam rem, et tunc est providentia: aut spe- rem, et tunc est providentia: aut spe- cialiter ad ea quæ rationalia sunt, et cialiter ad ea quæ rationalia sunt, et tunc est prædestinatio. tunc est prædestinatio.

- -

Potest etiam fieri multiplicatio penes Potest etiam fieri multiplicatio penes objecta illa quæ sunt simpliciter scibilia, objecta illa quæ sunt simpliciter scibilia, aut determinata in aliqua differentia aut determinata in aliqua differentia temporis vel entis. Si primo modo: temporis vel entis. Si primo modo: tunc de ipsis est scientia quæ est de tunc de ipsis est scientia quæ est de æternis, et temporalibus, et præsenti- æternis, et temporalibus, et præsenti- bus, et præteritis, et futuris. Si autem bus, et præteritis, et futuris. Si autem sunt scibilia contracta: aut hæc con- sunt scibilia contracta: aut hæc con- tractio est per differentiam temporis, tractio est per differentiam temporis,

185 185

aut per speciem entis. Si primo modo : aut per speciem entis. Si primo modo : aut communiter, - aut specialiter. Si aut communiter, - aut specialiter. Si specialiter : tunc est prædestinatio specialiter : tunc est prædestinatio respectu bonorum gratiæ et gloriæ, respectu bonorum gratiæ et gloriæ, et creaturæ ad gratiam et gloriam et creaturæ ad gratiam et gloriam ordinatæ. Si communiter: aut respectu ordinatæ. Si communiter: aut respectu rei in se, et sic est præscientia : aut re- rei in se, et sic est præscientia : aut re- spectu ordinis rerum, et sic est disposi- spectu ordinis rerum, et sic est disposi- tio æterna de rebus futuris. Si autem est tio æterna de rebus futuris. Si autem est per speciem entis contractio : tunc est per speciem entis contractio : tunc est providentia, quæ prædeterminat perfe- providentia, quæ prædeterminat perfe- ctionem secundum esse et permanere. ctionem secundum esse et permanere.

Vel sic Scientia aut est respectu scibilis Vel sic Scientia aut est respectu scibilis ut est apud scientem tantum, aut ut est ut est apud scientem tantum, aut ut est aliquid ponens circa scitum. Si primo aliquid ponens circa scitum. Si primo modo aut cum ordine scientis ad sci- modo aut cum ordine scientis ad sci- tum, aut absolute. Si absolute: tunc est tum, aut absolute. Si absolute: tunc est scientia. Si cum ordine tunc est præ- scientia. Si cum ordine tunc est præ- scientia Si autem aliquid ponitur circa scientia Si autem aliquid ponitur circa scitum aut communiter, aut specialiter scitum aut communiter, aut specialiter respectu creaturæ dignioris. Si commu- respectu creaturæ dignioris. Si commu- niter aut est respectu esse, et tunc est niter aut est respectu esse, et tunc est dispositio aut respectu bene esse, et dispositio aut respectu bene esse, et tunc est providentia, quæ dicit curam de tunc est providentia, quæ dicit curam de bene esse rerum in gubernatione Dei. bene esse rerum in gubernatione Dei. Si autem est specialiter respectu creatu- Si autem est specialiter respectu creatu- ræ dignioris: tunc est prædestinatio. ræ dignioris: tunc est prædestinatio. Alii etiam modi inveniri possunt, sed Alii etiam modi inveniri possunt, sed non necessarii. non necessarii.

AD OBJECTUM autem dicendum, quod AD OBJECTUM autem dicendum, quod reprobatio aliquid habet, respectu cujus reprobatio aliquid habet, respectu cujus non est operatio divina, ut culpa repro- non est operatio divina, ut culpa repro- bati et ideo inter illa in quibus determi- bati et ideo inter illa in quibus determi- natur scientia practica Dei, non debet natur scientia practica Dei, non debet enumerari. enumerari.

B. Utrum scientia, vel præscientia, vel dispositio, vel prædestinatio potuerit esse in B. Utrum scientia, vel præscientia, vel dispositio, vel prædestinatio potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura ? Deo, si nulla fuissent futura ?

Hic considerari oportet, utrum scientia, vel præscientia, vel dispositio, Hic considerari oportet, utrum scientia, vel præscientia, vel dispositio, vel prædestinatio potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura ? Cum enim vel prædestinatio potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura ? Cum enim præscientia sit futurorum, et dispositio faciendorum, et prædestinatio sal- præscientia sit futurorum, et dispositio faciendorum, et prædestinatio sal- vandorum : si nulla essent futura, si nihil esset facturus Deus, vel aliquos vandorum : si nulla essent futura, si nihil esset facturus Deus, vel aliquos salvaturus, non videtur potuisse in Deo esse præscientia, vel dispositio, salvaturus, non videtur potuisse in Deo esse præscientia, vel dispositio,

186 186

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vel prædestinatio: potuit autem Deus nulla præscire futura, potuit non vel prædestinatio: potuit autem Deus nulla præscire futura, potuit non creare aliquid vel non salvare aliquos potuit ergo in Deo non esse præ- creare aliquid vel non salvare aliquos potuit ergo in Deo non esse præ- scientia, vel dispositio, vel prædestinatio. Ad hoc autem ita a quibusdam scientia, vel dispositio, vel prædestinatio. Ad hoc autem ita a quibusdam opponitur Si, inquiunt, potuit præscientia Dei non esse in Deo ab æter- opponitur Si, inquiunt, potuit præscientia Dei non esse in Deo ab æter- no, et potuit non esse. Si vero potuit non esse, cum præscientia Dei sit no, et potuit non esse. Si vero potuit non esse, cum præscientia Dei sit ejus scientia, et scientia sit ejus essentia: potuit ergo non esse ab æterno ejus scientia, et scientia sit ejus essentia: potuit ergo non esse ab æterno id quod est divina essentia. Ita et de dispositione et prædestinatione, quæ id quod est divina essentia. Ita et de dispositione et prædestinatione, quæ est divina essentia, objiciunt. Addunt quoque et alia, ita loquentes: Si est divina essentia, objiciunt. Addunt quoque et alia, ita loquentes: Si potuit Deus non præscire aliqua, cum idem sit Deo præscire quod scire, et potuit Deus non præscire aliqua, cum idem sit Deo præscire quod scire, et scire quod esse potuit ergo non esse. Item, Cum idem sit Deum præscium scire quod esse potuit ergo non esse. Item, Cum idem sit Deum præscium esse, et Deum esse: si potuit non esse præscius, potuit non esse Deus. Po- esse, et Deum esse: si potuit non esse præscius, potuit non esse Deus. Po- tuit autem non esse præscius, si potuit nulla præscire. At potuit nulla tuit autem non esse præscius, si potuit nulla præscire. At potuit nulla præscire, quia potuit nulla facere. præscire, quia potuit nulla facere.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum Dei scientia sit æterna et immu- Utrum Dei scientia sit æterna et immu-

tabilis ? tabilis ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Hic considerari oportet etc. » « Hic considerari oportet etc. »

1. Quidquid enim est in Deo, æter- 1. Quidquid enim est in Deo, æter- num est æternum autem est immuta- num est æternum autem est immuta-

bile et necessarium : ergo nulla posi- bile et necessarium : ergo nulla posi- tione facta videtur posse mutari : et ita po- tione facta videtur posse mutari : et ita po- sito quod nihil sit futurum, si ante posi- sito quod nihil sit futurum, si ante posi- tionem fuit præscius, etiam postea tionem fuit præscius, etiam postea

præscius erit. præscius erit.

2. Item, Scientia pendet ex scibili, et 2. Item, Scientia pendet ex scibili, et dicitur relative ad ipsum: posito ergo dicitur relative ad ipsum: posito ergo quod nullum sit scibile, sequitur nul- quod nullum sit scibile, sequitur nul- lam esse scientiam: ergo nihil dicit Ma- lam esse scientiam: ergo nihil dicit Ma- gister solvendo hanc quæstionem, quod gister solvendo hanc quæstionem, quod dato quod nihil sit futurum, quod tunc dato quod nihil sit futurum, quod tunc non erit præscientia, sed manet adhuc non erit præscientia, sed manet adhuc scientia qua Deus præscit futura ante- scientia qua Deus præscit futura ante- quam fiant. quam fiant.

3. Item, Sicut est scientia de futuris, 3. Item, Sicut est scientia de futuris, ita est de præsentibus et præteritis: cum ita est de præsentibus et præteritis: cum igitur significetur specialiter Deus re- igitur significetur specialiter Deus re- spectu futurorum secundum quod præ- spectu futurorum secundum quod præ-

scit, debet scientia sua etiam aliquo spe- scit, debet scientia sua etiam aliquo spe- ciali nomine significari respectu præter- ciali nomine significari respectu præter- itorum, et aliquo respectu præsentium, itorum, et aliquo respectu præsentium, et sic dicetur habere memoriam præter- et sic dicetur habere memoriam præter- itorum, et speculationem præsentium, ut itorum, et speculationem præsentium, ut videtur, quod falsum est: ergo non videtur, quod falsum est: ergo non debet dici præscius. debet dici præscius.

4. Item, In nostro intellectu incom- 4. Item, In nostro intellectu incom- parabiliter minor est simplicitas, quam parabiliter minor est simplicitas, quam in intellectu divino: sed intelligibile in intellectu divino: sed intelligibile nostri intellectus propter simplicitatem nostri intellectus propter simplicitatem non est hic et nunc, sed ubique et sem- non est hic et nunc, sed ubique et sem- per, ut dicit Philosophus: ergo intelligi- per, ut dicit Philosophus: ergo intelligi- bile divinum erit etiam abstractum ab bile divinum erit etiam abstractum ab omni differentia temporis : ergo non omni differentia temporis : ergo non debet significari nomine importante dif- debet significari nomine importante dif- ferentiam temporis futuri, ut videtur.. ferentiam temporis futuri, ut videtur..

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod id quod est in Deo, est æternum et id quod est in Deo, est æternum et immutabile sed nihil prohibet ipsum immutabile sed nihil prohibet ipsum in alia et alia relatione et ratione esse, in alia et alia relatione et ratione esse, secundum quod aliquid aliter se habet secundum quod aliquid aliter se habet ad ipsum uno modo quam alio: sicut ad ipsum uno modo quam alio: sicut enim dicit Avicenna in prima Philoso- enim dicit Avicenna in prima Philoso- phia, ex hoc quod aliquid refertur ad phia, ex hoc quod aliquid refertur ad aliquid, nihil componitur, neque muta- aliquid, nihil componitur, neque muta- tur: quia quantumcumque aliquid acci- tur: quia quantumcumque aliquid acci- piatur simplex et immutabile, per hoc piatur simplex et immutabile, per hoc ipsum quod primum dicitur, ponitur re- ipsum quod primum dicitur, ponitur re- lativum, et tamen ex hoc non est com- lativum, et tamen ex hoc non est com-

So So

Ad 2. Ad 2.

IN I SENTENT. DIST. XXXV, C. IN I SENTENT. DIST. XXXV, C.

positum neque mutatum. Unde licet positum neque mutatum. Unde licet scientia Dei secundum id quod est, im- scientia Dei secundum id quod est, im- mutabilis est: nihilominus tamen alia mutabilis est: nihilominus tamen alia et alia ratione relationis significatur, se- et alia ratione relationis significatur, se- cundum quod se habet ad futurum, vel cundum quod se habet ad futurum, vel non habet se ad illud: et ideo Magister non habet se ad illud: et ideo Magister bene dicit. bene dicit.

AD ALIUD dicendum, quod scientia Dei AD ALIUD dicendum, quod scientia Dei non pendet ex scibili: sed potius scibile non pendet ex scibili: sed potius scibile quod est creatura, pendet ex scientia quod est creatura, pendet ex scientia Dei, ut ex causa: et ideo in divinis acci- Dei, ut ex causa: et ideo in divinis acci- dit contrarium dicto Philosophi. Dicit dit contrarium dicto Philosophi. Dicit enim Philosophus, quod scientia refertur enim Philosophus, quod scientia refertur ad scibile, sed non e converso de neces- ad scibile, sed non e converso de neces- sitate scientia enim ponit scibile, sed sitate scientia enim ponit scibile, sed non convertitur: sed in Dei scientia sci- non convertitur: sed in Dei scientia sci- bibile refertur ad scientiam, et non e bibile refertur ad scientiam, et non e converso quia in inferioribus scientia converso quia in inferioribus scientia causatur a scibili, in Deo autem e conver- causatur a scibili, in Deo autem e conver- so et ideo non existente scibili creato, so et ideo non existente scibili creato,

187 187

vel etiam non futuro, non destruitur vel etiam non futuro, non destruitur scientia Dei: quia nihil accipit a scibili, scientia Dei: quia nihil accipit a scibili, sed e converso potius causat scibile. sed e converso potius causat scibile.

AD ALIUD dicendum, quod scientia de AD ALIUD dicendum, quod scientia de præsenti est concomitans rem, et scien- præsenti est concomitans rem, et scien- tia de præterito ut hujusmodi, est sequens tia de præterito ut hujusmodi, est sequens rem et nulla illarum competit Deo, sed rem et nulla illarum competit Deo, sed tantum competit ei scientia rem antece- tantum competit ei scientia rem antece- dens, sicut causa æterna antecedit cau- dens, sicut causa æterna antecedit cau- satum temporale: et ideo non dicitur satum temporale: et ideo non dicitur memoria Dei vel contemplatio præsens, memoria Dei vel contemplatio præsens, sed tantum præscientia. sed tantum præscientia.

AD ALIUD dicendum, quod scitum a Deo AD ALIUD dicendum, quod scitum a Deo omnino intemporale est, nec differentia omnino intemporale est, nec differentia temporis ponitur circa scitum, secun- temporis ponitur circa scitum, secun- dum quod est in scientia Dei, sed poni- dum quod est in scientia Dei, sed poni- tur circa esse rei scitæ: quia hoc habet tur circa esse rei scitæ: quia hoc habet se ut sequens scientiam, secundum quod se ut sequens scientiam, secundum quod causatum sequitur causam et ideo re- causatum sequitur causam et ideo re- spectu illius dicitur præscientia. spectu illius dicitur præscientia.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

C. Responsio quod præscientia. et dispositio, et prædestinatio quasi relative dicun- C. Responsio quod præscientia. et dispositio, et prædestinatio quasi relative dicun- tur ad futuras res vel ad faciendas. tur ad futuras res vel ad faciendas.

Ad hoc juxta modulum nostræ intelligentiæ ita dicimus: Præscientia et Ad hoc juxta modulum nostræ intelligentiæ ita dicimus: Præscientia et dispositio vel prædestinatio ad aliquid dici videntur. Sicut enim creator dispositio vel prædestinatio ad aliquid dici videntur. Sicut enim creator ad creaturam relative dicitur, ita præscientia vel præscius ad futura referri ad creaturam relative dicitur, ita præscientia vel præscius ad futura referri videtur, et dispositio ad facienda, ac prædestinatio ad salvanda. Verumta- videtur, et dispositio ad facienda, ac prædestinatio ad salvanda. Verumta- men creator ita relative dicitur, ut essentiam non significet. Præscientia men creator ita relative dicitur, ut essentiam non significet. Præscientia vero vel præscius et in respectu futurorum dicitur, et essentiam designat: vero vel præscius et in respectu futurorum dicitur, et essentiam designat: ita etiam dispositio, et prædestinatio. Ideoque cum dicitur, Si nulla essent ita etiam dispositio, et prædestinatio. Ideoque cum dicitur, Si nulla essent futura, non esset in Deo præscientia, vel non esset Deus præscius: quia futura, non esset in Deo præscientia, vel non esset Deus præscius: quia varia est ibi causa dicendi, distingui oportet rationem dicti. Cum ergo varia est ibi causa dicendi, distingui oportet rationem dicti. Cum ergo dicis, Si nulla essent futura, non esset in Deo præscientia, vel non esset dicis, Si nulla essent futura, non esset in Deo præscientia, vel non esset præscius: si in dicendo hanc causam attendis, scilicet quia nulla essent præscius: si in dicendo hanc causam attendis, scilicet quia nulla essent subjecta ejus præscientiæ, unde ipsa possit dici præscientia, vel ipse subjecta ejus præscientiæ, unde ipsa possit dici præscientia, vel ipse præscius quod utrumque dicitur propter futura: verus est intelle- præscius quod utrumque dicitur propter futura: verus est intelle- ctus. Sin autem ea ratione id dicis, quod non sit in eo scientia qua ctus. Sin autem ea ratione id dicis, quod non sit in eo scientia qua præscit futura, vel quod ipse non sit Deus qui est futurorum præscius, præscit futura, vel quod ipse non sit Deus qui est futurorum præscius, falsa est intelligentia. Similiter et illæ locutiones determinandæ sunt: falsa est intelligentia. Similiter et illæ locutiones determinandæ sunt: Potuit non esse præscientia Dei, vel potuit non esse præscius, et potuit Potuit non esse præscientia Dei, vel potuit non esse præscius, et potuit

188 188

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deus non præscire aliqua, id est, potuit esse, quod nulla futura sub- Deus non præscire aliqua, id est, potuit esse, quod nulla futura sub- jecta essent ejus scientiæ: et ita non posset dici præscius vel præscire, jecta essent ejus scientiæ: et ita non posset dici præscius vel præscire, vel scientia' præscia: non tamen eo minus ipse esset, vel ejus scientia. vel scientia' præscia: non tamen eo minus ipse esset, vel ejus scientia. Sed non posset dici præscius, vel præscire, vel præscientia, si ejus Sed non posset dici præscius, vel præscire, vel præscientia, si ejus scientiæ futura nulla forent subjecta. Similiter de dispositione, et præ- scientiæ futura nulla forent subjecta. Similiter de dispositione, et præ- destinatione, vel providentia. Hæc enim (ut dictum est) ad temporalia destinatione, vel providentia. Hæc enim (ut dictum est) ad temporalia referuntur, et de temporalibus tantum sunt. referuntur, et de temporalibus tantum sunt.

D. Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus, sed etiam de æternis. D. Quod scientia Dei non tantum est de temporalibus, sed etiam de æternis.

Scientia vero vel sapientia non tantum de temporalibus, sed etiam de Scientia vero vel sapientia non tantum de temporalibus, sed etiam de æternis est. Ideoque etsi nulla fuissent futura, esset tamen in Deo scientia æternis est. Ideoque etsi nulla fuissent futura, esset tamen in Deo scientia eadem quæ modo est: nec minor esset quam modo, nec major esset quam eadem quæ modo est: nec minor esset quam modo, nec major esset quam est. Scivit ergo Deus ab æterno æternum, et omne quod futurum erat, et est. Scivit ergo Deus ab æterno æternum, et omne quod futurum erat, et scivit immutabiliter. Scit quoque non minus præterita et futura quam præ- scivit immutabiliter. Scit quoque non minus præterita et futura quam præ- sentia, et sua æterna sapientia et immutabili scit ipse omnia quæ sciun- sentia, et sua æterna sapientia et immutabili scit ipse omnia quæ sciun- tur. Omnis enim ratio supernæ et æternæ sapientiæ, ut ait Ambrosius, tur. Omnis enim ratio supernæ et æternæ sapientiæ, ut ait Ambrosius, in eo est, quia omnem sapientiam et essentiam capit immensa scientia. in eo est, quia omnem sapientiam et essentiam capit immensa scientia.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

An hoc nomen, creator, significat divi- An hoc nomen, creator, significat divi- nam essentiam ? nam essentiam ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, ibi, C, « Verumtamen creator ita relati- ibi, C, « Verumtamen creator ita relati- ve dicitur, ut essentiam non significet, ve dicitur, ut essentiam non significet,

etc. » etc. »

1. Hoc enim videtur esse contra regu- 1. Hoc enim videtur esse contra regu- lam Doctorum, quod omne nomen di- lam Doctorum, quod omne nomen di- ctum de Deo connotans effectum in crea- ctum de Deo connotans effectum in crea- tura, significat divinam essentiam. tura, significat divinam essentiam.

2. Si forte dicas, quod significat re- 2. Si forte dicas, quod significat re- spectum ad creaturas. CONTRA: Respectum spectum ad creaturas. CONTRA: Respectum

In edit. J. Alleaume additur, ejus vel præ- In edit. J. Alleaume additur, ejus vel præ- scientia. scientia.

ad creaturas etiam significat præscien- ad creaturas etiam significat præscien- tia ergo si unum non significat essen- tia ergo si unum non significat essen- tiam, nec reliquum: vel si unum signifi- tiam, nec reliquum: vel si unum signifi- cat, et reliquum. cat, et reliquum.

SOLUTIO. Dicendum, ut supras, quod sc SOLUTIO. Dicendum, ut supras, quod sc creator, ut dicit Damascenus, significat creator, ut dicit Damascenus, significat habitudinem Dei ad ea a quibus distin- habitudinem Dei ad ea a quibus distin- guitur et illa habitudo supponit essen- guitur et illa habitudo supponit essen- tiam, ut circa quam ponitur et non est tiam, ut circa quam ponitur et non est falsus intellectus propter actum creatio- falsus intellectus propter actum creatio- nis, licet non significet relationem reali- nis, licet non significet relationem reali- ter inhærentem ex tempore: et ideo di- ter inhærentem ex tempore: et ideo di- cit Magister quod non significat essen- cit Magister quod non significat essen-

tiam. tiam.

AD ALIUD dicendum, quod præscientia AD ALIUD dicendum, quod præscientia in principali significato a quo imponitur in principali significato a quo imponitur nomen, dat intelligere essentiam divi- nomen, dat intelligere essentiam divi- nam quia essentiam importat et non ha- nam quia essentiam importat et non ha-

2 Cf. Supra, Dist. XXX. 2 Cf. Supra, Dist. XXX.

IN I SENTENT. DIST. XXXV, E, ART. 7. IN I SENTENT. DIST. XXXV, E, ART. 7.

189 189

bitudinem relationis, nisi ex compositio- quod significat essentiam, et non crea- bitudinem relationis, nisi ex compositio- quod significat essentiam, et non crea- ne præpositionis et ideo dicit Magister tor. ne præpositionis et ideo dicit Magister tor.

E. Quare omnia dicantur esse in Deo, et quod factum est habet vitam E. Quare omnia dicantur esse in Deo, et quod factum est habet vitam esse in eo ? esse in eo ?

2 2

Propterea omnia dicuntur esse in Deo et fuisse ab æterno. Unde Augu- Propterea omnia dicuntur esse in Deo et fuisse ab æterno. Unde Augu- stinus super Genesim : Hæc visibilia, inquit, antequam fierent, non erant: stinus super Genesim : Hæc visibilia, inquit, antequam fierent, non erant: quomodo ergo nota Deo erant quæ non erant '? Et rursus: Quomodo ea quomodo ergo nota Deo erant quæ non erant '? Et rursus: Quomodo ea faceret quæ sibi nota non erant ? non enim quidquam fecit ignorans. Nota faceret quæ sibi nota non erant ? non enim quidquam fecit ignorans. Nota ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et erant, et non ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et erant, et non erant. Erant in Dei scientia, non erant in sua ² natura. Ipsi autem Deo non erant. Erant in Dei scientia, non erant in sua ² natura. Ipsi autem Deo non audeo dicere alio modo innotuisse cum ea fecisset, quam illo quo ea no- audeo dicere alio modo innotuisse cum ea fecisset, quam illo quo ea no- verat ut faceret apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis verat ut faceret apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. Ecce hic habes, quod hæc visibilia antequam fierent, in Dei obumbratio. Ecce hic habes, quod hæc visibilia antequam fierent, in Dei scientia erant. Ex hoc ergo sensu omnia dicuntur esse in Deo, et omne scientia erant. Ex hoc ergo sensu omnia dicuntur esse in Deo, et omne quod factum est dicitur vita esse in ipso : non ideo quod creatura sit crea- quod factum est dicitur vita esse in ipso : non ideo quod creatura sit crea- tor, vel quia ista temporalia essentialiter sunt in Deo : sed quia in ejus tor, vel quia ista temporalia essentialiter sunt in Deo : sed quia in ejus scientia semper sunt quæ vita est. scientia semper sunt quæ vita est.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

An in mente divina sunt ideæ ? An in mente divina sunt ideæ ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit, Deinde quæritur de hoc quod dicit, « Propterea omnia dicuntur esse in « Propterea omnia dicuntur esse in Deo, etc. » Deo, etc. »

ibi, ibi,

Incidit enim hic quæstio de ideis 6, de Incidit enim hic quæstio de ideis 6, de quibus ad intellectum sequentium quæ- quibus ad intellectum sequentium quæ-

* S. AUGUSTINUS, Super Genesim, Lib. V, cap. * S. AUGUSTINUS, Super Genesim, Lib. V, cap. 16. 16.

* Edit. J. Alleaume, sui. * Edit. J. Alleaume, sui.

3 Jacob. 1, 17: Omne datum optimum et omne 3 Jacob. 1, 17: Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Pa- donum perfectum desursum est, descendens a Pa- tre luminum, apud quem non est transmutatio, tre luminum, apud quem non est transmutatio,

remus quatuor: quorum primum est. remus quatuor: quorum primum est. An sint ideæ in mente divina? An sint ideæ in mente divina?

Secundum, An in ratione scilibilis Secundum, An in ratione scilibilis speculativi vel practici ? speculativi vel practici ?

Tertium, Utrum sit idea una, vel plures? Tertium, Utrum sit idea una, vel plures? Quartum, Utrum omnium sint in Deo Quartum, Utrum omnium sint in Deo ideæ, vel non omnium ? ideæ, vel non omnium ?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

1. Dicit Augustinus in libro LXXXIII 1. Dicit Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Ideæ sunt rationes rerum Quæstionum : « Ideæ sunt rationes rerum stabiles et immutabiles, quæ in divina in- stabiles et immutabiles, quæ in divina in- telligentia continentur. Et cum ipsæ nec telligentia continentur. Et cum ipsæ nec

nec vicissitudinis obumbratio. nec vicissitudinis obumbratio.

4 Edit J. Alleaume, sint. 4 Edit J. Alleaume, sint.

5 Ibidem, sint. 5 Ibidem, sint.

6 Cf. I Partem Summæ theologiæ B. Alberti, 6 Cf. I Partem Summæ theologiæ B. Alberti, Q. 55, et II P. Q. 4. memb. 1 et 2, Q. 55, et II P. Q. 4. memb. 1 et 2,

190 190

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

oriantur, nec intereant, secundum eas ta- oriantur, nec intereant, secundum eas ta- men forma ridicitur, omne illud quod oriri men forma ridicitur, omne illud quod oriri et interire potest.» Ex hoc accipitur, quod et interire potest.» Ex hoc accipitur, quod ideæ sunt, et ad quid sunt, et ubi sunt: ideæ sunt, et ad quid sunt, et ubi sunt: et ideo hæc auctoritas valde est notabilis. et ideo hæc auctoritas valde est notabilis.

2. Item, ibidem: « Omnia ratione sunt 2. Item, ibidem: « Omnia ratione sunt condita nec eadem ratione homo, qua condita nec eadem ratione homo, qua equus hoc enim absurdum est existi- equus hoc enim absurdum est existi- mare. Singula ergo propriis sunt creata mare. Singula ergo propriis sunt creata rationibus. Has autem rationes non est rationibus. Has autem rationes non est arbitrandum esse nisi in mente condito- arbitrandum esse nisi in mente condito- ris : non enim extra se positum quidquam ris : non enim extra se positum quidquam intuebatur. >> intuebatur. >>