IN I SENTENT. DIST. XI, B, ART. 6. IN I SENTENT. DIST. XI, B, ART. 6.

345 345

unde et nos arguunt anathematis reos. Addunt etiam ad assertionem suæ unde et nos arguunt anathematis reos. Addunt etiam ad assertionem suæ opinionis, et in testimonium nostræ damnationis, de symbolo fidei, quod opinionis, et in testimonium nostræ damnationis, de symbolo fidei, quod secundum traditionem prædictorum conciliorum Leo III Romæ transcri- secundum traditionem prædictorum conciliorum Leo III Romæ transcri- ptum in tabula argentea post altare beati Pauli posita posteris reliquit pro ptum in tabula argentea post altare beati Pauli posita posteris reliquit pro amore (ut ipse ait) et cautela fidei orthodoxæ. In quo quidem symbolo, in amore (ut ipse ait) et cautela fidei orthodoxæ. In quo quidem symbolo, in processione Spiritus solus commemoratur Pater, his verbis, « Et in Spi- processione Spiritus solus commemoratur Pater, his verbis, « Et in Spi- << ritum sanctum Dominum, et vivificatorem, ex Patre procedentem: cum << ritum sanctum Dominum, et vivificatorem, ex Patre procedentem: cum « Patre et Filio coadorandum et glorificandum, etc. » Illud est symbolum « Patre et Filio coadorandum et glorificandum, etc. » Illud est symbolum quod in missa cantatur, editum in Nicæno concilio ₁ : in fine cujus subjun- quod in missa cantatur, editum in Nicæno concilio ₁ : in fine cujus subjun- ctum est, Qui aliud docuerit, vel aliter prædicaverit, anathema sit. Ideoque ctum est, Qui aliud docuerit, vel aliter prædicaverit, anathema sit. Ideoque Græci nos anathematizatos dicunt, quia dicimus Spiritum sanctum a Filio Græci nos anathematizatos dicunt, quia dicimus Spiritum sanctum a Filio procedere, quod ibi non continetur. Quod enim secundum nos ibi dicitur, procedere, quod ibi non continetur. Quod enim secundum nos ibi dicitur, « Qui a Patre Filioque procedit : » alterum a Latinis est additum, scilicet « Qui a Patre Filioque procedit : » alterum a Latinis est additum, scilicet Filioque. Filioque.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Quæritur de controversia Græcorum et Quæritur de controversia Græcorum et Latinorum de processione Spiritus san- Latinorum de processione Spiritus san- cti, utrum a Patre procedat tantum ut cti, utrum a Patre procedat tantum ut dicunt Græci, vel a Patre et Filio sic- dicunt Græci, vel a Patre et Filio sic- ut dicunt Latini? ut dicunt Latini?

a Filio, nec e converso a Spiritu sancto a Filio, nec e converso a Spiritu sancto Filius. Filius.

2. Item, Dionysius in libro de Divinis 2. Item, Dionysius in libro de Divinis nominibus Pater quidem est fontana nominibus Pater quidem est fontana deitas. Filius autem et Spiritus sanctus deitas. Filius autem et Spiritus sanctus deigenæ deitatis, si ita oportet dicere, deigenæ deitatis, si ita oportet dicere, pullulationes divinæ naturæ, et sicut flo- pullulationes divinæ naturæ, et sicut flo- res, et sicut supersubstantialia lumina a res, et sicut supersubstantialia lumina a sanctis eloquiis accepimus. Sed neque sanctis eloquiis accepimus. Sed neque pullulationes ejusdem radicis, neque flo- pullulationes ejusdem radicis, neque flo- res unius virgæ, neque lumina unius lu- res unius virgæ, neque lumina unius lu- cis vel luminosi ad se invicem secundum cis vel luminosi ad se invicem secundum

Deinde quæritur de hoc quod dicitur: principia originis reducuntur. Ergo vide- Deinde quæritur de hoc quod dicitur: principia originis reducuntur. Ergo vide-

« Græci tamen, etc. » « Græci tamen, etc. »

Et quæritur hic de controversia Græ- Et quæritur hic de controversia Græ- corum et Latinorum de processione Spi- corum et Latinorum de processione Spi- ritus sancti. Et ponemus primo rationes ritus sancti. Et ponemus primo rationes et auctoritates pro Græcis, postea pro et auctoritates pro Græcis, postea pro Latinis solvemus rationes et auctoritates Latinis solvemus rationes et auctoritates Græcorum. Græcorum.

1. Dicit autem Dionysius, quod Pater 1. Dicit autem Dionysius, quod Pater est fontana deitas: ergo videtur, quod est fontana deitas: ergo videtur, quod Filius et Spiritus sanctus sunt rivi: nul- Filius et Spiritus sanctus sunt rivi: nul- lus autem rivus simul oritur a fonte et lus autem rivus simul oritur a fonte et rivo: ergo nec Spiritus sanctus procedit rivo: ergo nec Spiritus sanctus procedit

1 Hæc sunt verba symboli Nicæni : « Et in 1 Hæc sunt verba symboli Nicæni : « Et in « Spiritum Sanctum, Dominum et vivifican- « Spiritum Sanctum, Dominum et vivifican- << tem. qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum << tem. qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorifi- Patre et Filio simul adoratur, et conglorifi-

tur, quod nec Filius sit a Spiritu sancto, tur, quod nec Filius sit a Spiritu sancto, nec e converso Spiritus sanctus a Filio. nec e converso Spiritus sanctus a Filio.

3. Item, Dionysius, in libro de Mystica 3. Item, Dionysius, in libro de Mystica theologia 3: In theologicis hypotyposibus theologia 3: In theologicis hypotyposibus principalissima affirmativis theologiis lau- principalissima affirmativis theologiis lau- davimus, qualiter divina et bona natura davimus, qualiter divina et bona natura unica dicitur, qualiter trina quædam se- unica dicitur, qualiter trina quædam se- cundum ipsam dicta paternitas et filiatio, cundum ipsam dicta paternitas et filiatio, quodcumque est hoc vel quod vult mon- quodcumque est hoc vel quod vult mon- strare spiritus theologia, qualiter ex im- strare spiritus theologia, qualiter ex im- materiali et impartibili bono in corde materiali et impartibili bono in corde manentia bonitatis pullulaverunt lumina, manentia bonitatis pullulaverunt lumina,

« catur, etc. » « catur, etc. »

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 2. cap. 2.

3 IDEM, Lib de Mystica Theologia, cap. 3. 3 IDEM, Lib de Mystica Theologia, cap. 3.

346 346

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et ab ea quæ in ipso et in seipsis et in in- et ab ea quæ in ipso et in seipsis et in in- vicem coæterna pullulatione mansione vicem coæterna pullulatione mansione permanserunt inegressibilia. Et secun- permanserunt inegressibilia. Et secun- dum commentum vocat cor Patrem se- dum commentum vocat cor Patrem se- cundum illud Psalmi XLIV, 2: Eructavit cundum illud Psalmi XLIV, 2: Eructavit cor meum verbum bonum. Ergo pullula- cor meum verbum bonum. Ergo pullula- tiones Filii et Spiritus sancti sunt ex tiones Filii et Spiritus sancti sunt ex corde quod est Pater: ergo videtur, quod corde quod est Pater: ergo videtur, quod licet sint in ipso sicut in principio origi- licet sint in ipso sicut in principio origi- nis, et in se in existentia personali, et nis, et in se in existentia personali, et invicem secundum identitatem naturæ, invicem secundum identitatem naturæ, quod tamen secundum originem naturæ quod tamen secundum originem naturæ Spiritus non reducitur ad Filium, nec e Spiritus non reducitur ad Filium, nec e converso. Hypotyposes autem idem est converso. Hypotyposes autem idem est quod divinæ personæ. Cætera auctorita- quod divinæ personæ. Cætera auctorita- tis verba plana sunt. tis verba plana sunt.

4. Item, Damascenus: Spiritum Dei 4. Item, Damascenus: Spiritum Dei edocti sequentem cum Verbo, et manife- edocti sequentem cum Verbo, et manife- stantem ejus operationem, non exspira- stantem ejus operationem, non exspira- tionem subsistentia destitutam intelligi- tionem subsistentia destitutam intelligi- mus. Ex hoc accipitur, quod Spiritus mus. Ex hoc accipitur, quod Spiritus sequitur Verbum, et manifestat opus ejus : sequitur Verbum, et manifestat opus ejus : ergo non procedit a verbo. ergo non procedit a verbo.

5. Præterea, Damascenus: Credimus 5. Præterea, Damascenus: Credimus in unum Spiritum sanctum Deum, et vi- in unum Spiritum sanctum Deum, et vi- vificantem ex Patre procedentem, et in vificantem ex Patre procedentem, et in Filio requiescentem 2. Filio requiescentem 2.

6. Item, Idem, cap. 11 : Spiritum san- 6. Item, Idem, cap. 11 : Spiritum san- ctum et ex Patre dicimus, et Spiritum ctum et ex Patre dicimus, et Spiritum Patris nominamus: ex Filio autem Spi- Patris nominamus: ex Filio autem Spi- ritum non dicimus, Spiritum vero Filii ritum non dicimus, Spiritum vero Filii nominamus. Joan. 1, 33: Super quem vi- nominamus. Joan. 1, 33: Super quem vi- deris Spiritum descendentem, et manen- deris Spiritum descendentem, et manen- tem super eum, hic est qui baptizat. tem super eum, hic est qui baptizat. Cum descensus temporalis processionem Cum descensus temporalis processionem æternam manifestet, ut infra probabitur, æternam manifestet, ut infra probabitur, videtur quod a Patre procedit, et in Fı- videtur quod a Patre procedit, et in Fı- lio requiescit et manet, ut dicunt Græci. lio requiescit et manet, ut dicunt Græci.

7. Item, In legenda sancti Andreæ di- 7. Item, In legenda sancti Andreæ di- citur: Pax vobis et universis qui credunt citur: Pax vobis et universis qui credunt in unum Patrem, et in unum Filium ejus in unum Patrem, et in unum Filium ejus Dominum Jesum Christum, et in unum Dominum Jesum Christum, et in unum Spiritum sanctum procedentem ex Patre Spiritum sanctum procedentem ex Patre et in Filio permanentem. et in Filio permanentem.

8. Item, Gregorius Nazianzenus qui 8. Item, Gregorius Nazianzenus qui vocatur Theologus: Sicut radii solaris lu- vocatur Theologus: Sicut radii solaris lu- minis ab eo procedentes, nec semper a minis ab eo procedentes, nec semper a

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I, cap. 7. 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. I, cap. 7.

lumine nec semper ab invicem abscindun- lumine nec semper ab invicem abscindun- tur, et usque ad nos gratiam luminis tur, et usque ad nos gratiam luminis emicant vel emittunt eodem modo Fi- emicant vel emittunt eodem modo Fi- lius et Spiritus sanctus geminus Patris lius et Spiritus sanctus geminus Patris radius, usque ad nos miserunt lumen radius, usque ad nos miserunt lumen charitatis, et Patri sunt conjuncti. Et charitatis, et Patri sunt conjuncti. Et quemadmodum a quodam fonte aquarum quemadmodum a quodam fonte aquarum duo rivuli manant positione divisi, hu- duo rivuli manant positione divisi, hu- jusmodi vero qualitatem unam et eam- jusmodi vero qualitatem unam et eam- dem possident: eodem modo Pater fons dem possident: eodem modo Pater fons vitæ per fluvium quemdam Filii et Spiri- vitæ per fluvium quemdam Filii et Spiri- tus sancti in nos mittit gratiam: et isti tus sancti in nos mittit gratiam: et isti usque ad nos processerunt, et inseparabi- usque ad nos processerunt, et inseparabi- les a Patre nihilominus exstiterunt. Ex les a Patre nihilominus exstiterunt. Ex hoc idem accipitur. hoc idem accipitur.

9. Rationes etiam sunt Græcorum su- 9. Rationes etiam sunt Græcorum su- per illud Dionysii in libro de Divinis no- per illud Dionysii in libro de Divinis no- minibus, cap. 1, quod universaliter non minibus, cap. 1, quod universaliter non audendum nobis dicere aliquid de sub- audendum nobis dicere aliquid de sub- stantiali deitate præter ea quæ nobis ex stantiali deitate præter ea quæ nobis ex sanctis eloquiis sunt expressa: et cum sanctis eloquiis sunt expressa: et cum in Evangelio nusquam legatur Spiritus a in Evangelio nusquam legatur Spiritus a Filio procedere, non erit dicendum: aut Filio procedere, non erit dicendum: aut quas rationes ponit Magister in Littera quas rationes ponit Magister in Littera de conciliis et anathemate. de conciliis et anathemate.

10. Item, Hoc nos videmus in simili- 10. Item, Hoc nos videmus in simili- bus splendor enim et radius oriuntur ex bus splendor enim et radius oriuntur ex sole, ita quod neutrum per aliud. sole, ita quod neutrum per aliud.

11. Item, In mente et notitia et amore 11. Item, In mente et notitia et amore sæpe est conversio mentis ad amorem sæpe est conversio mentis ad amorem præter quam quod notitia præcedat. præter quam quod notitia præcedat.

12. Item, Amor quandoque præcedit 12. Item, Amor quandoque præcedit notitiam, ut dicit Augustinus, sicut ardor notitiam, ut dicit Augustinus, sicut ardor quærendi antequam sit notum : ergo ille quærendi antequam sit notum : ergo ille ardor ex sola mente procedit. ardor ex sola mente procedit.

13. Item, In spiritu exteriori quando 13. Item, In spiritu exteriori quando verbum pronuntiatur, videmus quod ante verbum pronuntiatur, videmus quod ante sonum verbi attrahitur spiritus in quo sonum verbi attrahitur spiritus in quo formatur verbum, et ille procedit a di- formatur verbum, et ille procedit a di- cente in verbi opus quod est manifestatio: cente in verbi opus quod est manifestatio: ergo videtur, quod Spiritus sit Verbi si- ergo videtur, quod Spiritus sit Verbi si- cut in quo manisfestatur, Patris autem cut in quo manisfestatur, Patris autem sicut a quo procedit. sicut a quo procedit.

SED CONTRA: Hæ plurimæ rationes Sed contra SED CONTRA: Hæ plurimæ rationes Sed contra sunt et auctoritates, tam in Evangelio sunt et auctoritates, tam in Evangelio quam in originalibus Sanctorum, quarum quam in originalibus Sanctorum, quarum sufficientiam in Littera Magister adducit. sufficientiam in Littera Magister adducit.

2 IDEM, Lib. I, cap. 10. 2 IDEM, Lib. I, cap. 10.

IN I SENTENT. DIST. XI, B, ART. 6. IN I SENTENT. DIST. XI, B, ART. 6.

Rationes autem sunt istæ : Rationes autem sunt istæ :

1. Spiritus a nobis et eis ponitur à Fi- 1. Spiritus a nobis et eis ponitur à Fi- lio distingui ergo distinguens proprium lio distingui ergo distinguens proprium est inter Filium et Spiritum sanctum: est inter Filium et Spiritum sanctum: distinguens autem in divinis non est nisi distinguens autem in divinis non est nisi oppositio relationis: ergo inter Filium oppositio relationis: ergo inter Filium et Spiritum sanctum est oppositio rela- et Spiritum sanctum est oppositio rela- tionis sed nulla inter se relativa oppo- tionis sed nulla inter se relativa oppo- nuntur ex hoc quod referuntur relative nuntur ex hoc quod referuntur relative ad aliquod tertium, quin potius conve- ad aliquod tertium, quin potius conve- niunt ergo Filius et Spiritus sanctus niunt ergo Filius et Spiritus sanctus non opponuntur ex hoc relative inter se, non opponuntur ex hoc relative inter se, sed conveniunt et uniuntur, quod ambo sed conveniunt et uniuntur, quod ambo sunt a Patre ergo oportet, quod alter sunt a Patre ergo oportet, quod alter sit ab alio nullus autem dicit Filium sit ab alio nullus autem dicit Filium esse a Spiritu sancto: ergo oportet dicere esse a Spiritu sancto: ergo oportet dicere Spiritum sanctum esse a Filio. Spiritum sanctum esse a Filio.

2. Item, Inter Patrem et Filium omni- 2. Item, Inter Patrem et Filium omni- moda manet identitas præter id quod ad moda manet identitas præter id quod ad alterum est ergo a simili ex eadem causa alterum est ergo a simili ex eadem causa inter Filium et Spiritum sanctum omni- inter Filium et Spiritum sanctum omni- moda manet identitas præter id quod ad moda manet identitas præter id quod ad alterum est aut ergo id quod est ad alte- alterum est aut ergo id quod est ad alte- rum distinguitur in eo quod ad alterum rum distinguitur in eo quod ad alterum est, aut non si non, hoc falsum est: est, aut non si non, hoc falsum est: quia sic distinguerentur absolute: ergo quia sic distinguerentur absolute: ergo distinguitur in quantum ad alterum est: distinguitur in quantum ad alterum est: sed si nec Filius sit a Spiritu, nec e con- sed si nec Filius sit a Spiritu, nec e con- verso, in nullo unus refertur ad alium: verso, in nullo unus refertur ad alium: ergo in nullo unus distinguitur ab alio, ergo in nullo unus distinguitur ab alio, quod absurdum est: ergo oportet unum quod absurdum est: ergo oportet unum esse ab alio. esse ab alio.

3. Item, Si aliquid de absolutis esset in 3. Item, Si aliquid de absolutis esset in uno quod non esset in alio, non quidquid uno quod non esset in alio, non quidquid haberet unus, haberet alius: sed Filius haberet unus, haberet alius: sed Filius et Spiritus sanctus, si unus non sit ab et Spiritus sanctus, si unus non sit ab alio, non distinguuntur nisi absolutis : alio, non distinguuntur nisi absolutis : quia relationem ad invicem non habent: quia relationem ad invicem non habent: ergo non quidquid habet unus, habet ergo non quidquid habet unus, habet alius, quod falsum est. Forte si dicatur, alius, quod falsum est. Forte si dicatur, quod in hoc inter se distinguuntur, quia quod in hoc inter se distinguuntur, quia ab eodem diversimode procedunt. Con- ab eodem diversimode procedunt. Con- TRA: Ille modus aut dicit ens absolutum, TRA: Ille modus aut dicit ens absolutum, aut respectivum. Si absolutum : tunc ne- aut respectivum. Si absolutum : tunc ne- cessario sequitur, quod divisi sint in es- cessario sequitur, quod divisi sint in es- sentia et substantia: quia omne ens ab- sentia et substantia: quia omne ens ab- solutum supponit substantiam in divinis. solutum supponit substantiam in divinis.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

347 347

Si autem dicit relativum. CONTRA: Rela- Si autem dicit relativum. CONTRA: Rela- tivum sive ad aliquid est, cujus hoc ipsum tivum sive ad aliquid est, cujus hoc ipsum esse quod est, ad alterum est. Quæro esse quod est, ad alterum est. Quæro igitur, quod sit illud alterum ad quod est igitur, quod sit illud alterum ad quod est esse relativi si quodlibet alterum : ergo esse relativi si quodlibet alterum : ergo Pater non esset tantum Filii Pater, sed Pater non esset tantum Filii Pater, sed etiam cujuslibet alterius, quod absurdum etiam cujuslibet alterius, quod absurdum est si autem illud alterum ad quod est est si autem illud alterum ad quod est esse relativi, est oppositum relative: esse relativi, est oppositum relative: ergo ex hoc quod Filius est ad Patrem, ergo ex hoc quod Filius est ad Patrem, non habet esse quod distinguat eum a non habet esse quod distinguat eum a Spiritu sancto: quia relativum nec est Spiritu sancto: quia relativum nec est ens nec esse habet, nisi ad id ad quod est ens nec esse habet, nisi ad id ad quod est per oppositionem: ergo redit primum per oppositionem: ergo redit primum quod ex hoc non distinguuntur ab invi- quod ex hoc non distinguuntur ab invi- cem Filius et Spiritus sanctus, quod ambo cem Filius et Spiritus sanctus, quod ambo diverso modo referuntur ad Patrem. diverso modo referuntur ad Patrem.

4. Item, In omnibus inter Patrem et 4. Item, In omnibus inter Patrem et Filium manet identitas præter id quod Filium manet identitas præter id quod ad alterum est: ergo in quibuscumque ad alterum est: ergo in quibuscumque Pater non opponitur Filio, est idem illi : Pater non opponitur Filio, est idem illi : sed in spirando non habet oppositionem sed in spirando non habet oppositionem ad ipsum ergo in spirando est unum ad ipsum ergo in spirando est unum illi. illi.

5. Item, Constat, quod omnis naturæ 5. Item, Constat, quod omnis naturæ communicatio ponit ordinem ad unum communicatio ponit ordinem ad unum ex quo est communicatio illa, sicut in ex quo est communicatio illa, sicut in hominibus, et aliis omnibus: ergo si in hominibus, et aliis omnibus: ergo si in divina natura est communicatio naturæ divina natura est communicatio naturæ ipsis personis, ponitur ordo naturæ ad ipsis personis, ponitur ordo naturæ ad unum non autem est ordo si duo sunt unum non autem est ordo si duo sunt ab uno immediate, quia tunc neutrum ab uno immediate, quia tunc neutrum ordine naturæ ordinatur ad alterum: ergo ordine naturæ ordinatur ad alterum: ergo oportet, quod duorum unus sit ab alio. oportet, quod duorum unus sit ab alio.

Si forte aliquis tantum insaniat, quod Si forte aliquis tantum insaniat, quod dicat quod non in omnibus personæ sunt dicat quod non in omnibus personæ sunt unum præter oppositionem relationis, unum præter oppositionem relationis, convincitur ex natura simplicitatis di- convincitur ex natura simplicitatis di- vinæ quia ex hoc sequitur, quod nec vinæ quia ex hoc sequitur, quod nec una natura nec unum simplex sint per- una natura nec unum simplex sint per- sonæ, sed aliquid de absolutis facit nu- sonæ, sed aliquid de absolutis facit nu- merum cum alio vel aliquid de abso- merum cum alio vel aliquid de abso- lutis est in uno quod non est in alio. Con- lutis est in uno quod non est in alio. Con- vincitur etiam per auctoritatem Dionysii vincitur etiam per auctoritatem Dionysii in libro de Divinis nominibus, ubi dicit in libro de Divinis nominibus, ubi dicit omnia alia unita esse: et per auctoritates omnia alia unita esse: et per auctoritates quamplures Boetii in libro de Trinitate quamplures Boetii in libro de Trinitate

cap. 9. cap. 9.

Solutio. Solutio.

Ad 1, 2 et 3. Ad 1, 2 et 3.

Ad 4 et 5. Ad 4 et 5.

348 348

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

qui probat hoc, quod si relatio aliquid qui probat hoc, quod si relatio aliquid absolutum diceret, in Deo non posset absolutum diceret, in Deo non posset esse, nisi faceret compositionem vel con- esse, nisi faceret compositionem vel con- veniret omnibus personis. veniret omnibus personis.

SOLUTIO. Dicimus in veritate, quod SOLUTIO. Dicimus in veritate, quod error est dicere Spiritum sanctum, non error est dicere Spiritum sanctum, non procedere a Filio, et defendere hæresis procedere a Filio, et defendere hæresis est cum et Sancti hoc dicunt qui patres est cum et Sancti hoc dicunt qui patres conciliorum fuerunt, sicut probatur in conciliorum fuerunt, sicut probatur in Littera, et ratio id cogit, et canon Evan- Littera, et ratio id cogit, et canon Evan- gelii hoc innuit, ut infra patebit. Rationes gelii hoc innuit, ut infra patebit. Rationes autem Græcorum et auctoritates non dif- autem Græcorum et auctoritates non dif- ficile est solvere. ficile est solvere.

AD ID enim quod Dionysius loquitur, AD ID enim quod Dionysius loquitur, dicendum quod similitudo non sumitur dicendum quod similitudo non sumitur ex terrenis ad Deum, nisi sicut id quod ex terrenis ad Deum, nisi sicut id quod est in parte, significat quod est in toto: est in parte, significat quod est in toto: quando enim pullulantibus comparat ra- quando enim pullulantibus comparat ra- mis, aut fluentibus rivis, aut germinan- mis, aut fluentibus rivis, aut germinan- tibus floribus, constat quod in omnibus tibus floribus, constat quod in omnibus his non est una essentia numero, neque his non est una essentia numero, neque quidquid est in uno de essentia, est etiam quidquid est in uno de essentia, est etiam in alio. Unde cum in hoc nullus dicat in alio. Unde cum in hoc nullus dicat stare posse illam similitudinem, patet stare posse illam similitudinem, patet quod in pluribus est dissimilis quam si- quod in pluribus est dissimilis quam si- milis. milis.

AD AUCTORITATES alias dicendum, quod AD AUCTORITATES alias dicendum, quod Damascenus verum diceret, si compararet Damascenus verum diceret, si compararet Spiritum sanctum ad Verbi incarnatio- Spiritum sanctum ad Verbi incarnatio- nem quia dicit Augustinus, quod ver- nem quia dicit Augustinus, quod ver- bum cordis est sicut Verbum ab æterno bum cordis est sicut Verbum ab æterno genitum, et hoc est verbum mentis: genitum, et hoc est verbum mentis: verbum autem in voce est sicut Verbum verbum autem in voce est sicut Verbum in carne et sicut spiritus manifestat ver- in carne et sicut spiritus manifestat ver-

bum in voce, non autem in corde: ita bum in voce, non autem in corde: ita Spiritus missus a Patre operabatur car- Spiritus missus a Patre operabatur car- nem Verbi in qua manifestaretur nobis. nem Verbi in qua manifestaretur nobis. Sed si loquitur ad verbum interius, falsa Sed si loquitur ad verbum interius, falsa est comparatio: quia illud verbum a sola est comparatio: quia illud verbum a sola mente concipitur, et ab eo et mente spi- mente concipitur, et ab eo et mente spi- ritus amoris non sonationis vel vocis dif- ritus amoris non sonationis vel vocis dif- funditur vel emittitur. funditur vel emittitur.

AD ID quod objicitur de Gregorio Na- Ad 67 et AD ID quod objicitur de Gregorio Na- Ad 67 et zianzeno, et vita beati Andreæ, et de zianzeno, et vita beati Andreæ, et de Joanne, dicendum quod ipsi loquuntur Joanne, dicendum quod ipsi loquuntur de missione personarum Filii et Spi- de missione personarum Filii et Spi- ritus sancti, quæ missæ sunt a Patre, ritus sancti, quæ missæ sunt a Patre, ita quod Pater non legitur missus : ita quod Pater non legitur missus : non tamen negant quin Spiritus a Filio non tamen negant quin Spiritus a Filio mittatur: quia hoc legitur in Evangelio. mittatur: quia hoc legitur in Evangelio. Et secundum humanitatem descendit Et secundum humanitatem descendit Spiritus in eo et mansit in anima ejus et Spiritus in eo et mansit in anima ejus et requievit in ipso, eo quod non invenit requievit in ipso, eo quod non invenit in aliis ubi delectabiliter requiesceret in aliis ubi delectabiliter requiesceret pes ejus, sicut columba emissa de arca: pes ejus, sicut columba emissa de arca: unde auctoritates non cogunt. unde auctoritates non cogunt.

AD ID quod objicitur per rationem, Ad 9 et alla. AD ID quod objicitur per rationem, Ad 9 et alla. dicendum quod nihil valet: quia falsum dicendum quod nihil valet: quia falsum supponunt rationes illæ splendor enim supponunt rationes illæ splendor enim procedit a radiis, licet etiam procedat a procedit a radiis, licet etiam procedat a corpore luminoso. Et hoc est pro Latinis corpore luminoso. Et hoc est pro Latinis qui spiritum dicunt ab utroque procedere. qui spiritum dicunt ab utroque procedere. Aliud similiter est falsum quia dicit Au- Aliud similiter est falsum quia dicit Au- gustinus, quod ignotum quidem amare gustinus, quod ignotum quidem amare possumus, et illud esse credimus: unde possumus, et illud esse credimus: unde de quo non est notitia nec scientiæ, nec de quo non est notitia nec scientiæ, nec credulitatis, de illo nullus est amor: et credulitatis, de illo nullus est amor: et ita necesse est quod notitia sit prius a ita necesse est quod notitia sit prius a mente vel actu vel habitu. mente vel actu vel habitu.

C. Responsio, ubi determinantur prædicta. C. Responsio, ubi determinantur prædicta.

Nos autem illa verba ita determinamus Qui aliud docuerit, vel aliter Nos autem illa verba ita determinamus Qui aliud docuerit, vel aliter prædicaverit, id est, contrarium docuerit, vel contrario modo prædicaverit, prædicaverit, id est, contrarium docuerit, vel contrario modo prædicaverit, anathema sit. Aliud ergo posuit pro oppositio, qualiter et Apostolus in anathema sit. Aliud ergo posuit pro oppositio, qualiter et Apostolus in epistola ad Galat. 1, 9: Si quis aliud evangelizaverit, id est, contrarium, epistola ad Galat. 1, 9: Si quis aliud evangelizaverit, id est, contrarium,

olutio olutio

IN I SENTENT. DIST. XI, C, D, ART. VII. IN I SENTENT. DIST. XI, C, D, ART. VII.

319 319

anathema sit '. Non dicit, Si quis addiderit. Nam si illud diceret, sibiipsi (ut anathema sit '. Non dicit, Si quis addiderit. Nam si illud diceret, sibiipsi (ut ait Augustinus) præjudicaret, qui cupiebat venire ad quosdam quibus scri- ait Augustinus) præjudicaret, qui cupiebat venire ad quosdam quibus scri- bebat, sicut ad Thessalonicenses, ut suppleret quæ illorum fidei deerant 2. bebat, sicut ad Thessalonicenses, ut suppleret quæ illorum fidei deerant 2. Sed qui supplet quod minus erat, addit: non quod inerat, tollit. Qui autem Sed qui supplet quod minus erat, addit: non quod inerat, tollit. Qui autem prætergreditur fidei regulam, non incedit in via, sed recedit a via. Ad illud prætergreditur fidei regulam, non incedit in via, sed recedit a via. Ad illud autem quod de Evangelio opponunt, respondemus ita: Quia cum dicat in autem quod de Evangelio opponunt, respondemus ita: Quia cum dicat in eo veritas Spiritum sanctum a Patre procedere, non addit solo, et ideo eo veritas Spiritum sanctum a Patre procedere, non addit solo, et ideo etiam a se procedere non negat: sed ideo Patrem tantum nominat, quia etiam a se procedere non negat: sed ideo Patrem tantum nominat, quia ad eum solet referre etiam quod ipsius est, quia ab illo habet. ad eum solet referre etiam quod ipsius est, quia ab illo habet.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Contrarium sacræ Scripturæ quid sit? Contrarium sacræ Scripturæ quid sit?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Qui aliud vel aliter prædicaverit, id « Qui aliud vel aliter prædicaverit, id est, contrarium, etc. » est, contrarium, etc. »

Illa enim expositio non videtur conve- Illa enim expositio non videtur conve- niens quia non quodlibet aliud est con- niens quia non quodlibet aliud est con- trarium. trarium.

nibus tenet talis ratio, quod nihil aliud nibus tenet talis ratio, quod nihil aliud est nisi contrarium: omne enim quod est nisi contrarium: omne enim quod pertinet ad declarationem, intus est: et pertinet ad declarationem, intus est: et id quod non est intus, contrarium est. id quod non est intus, contrarium est. Unde Anselmus: « Omnis veritas sacræ Unde Anselmus: « Omnis veritas sacræ Scripturæ veritas est, quæ sacræ Scri- Scripturæ veritas est, quæ sacræ Scri- pturæ non contradicit. » pturæ non contradicit. »

QUÆRITUR etiam quæ sit fidei regula QUÆRITUR etiam quæ sit fidei regula quam tangit, ibi, « Qui autem præter- quam tangit, ibi, « Qui autem præter- greditur regulam, etc. » greditur regulam, etc. »

Et dicendum, quod regula fidei est Et dicendum, quod regula fidei est concors Scripturarum sensus cum articu- concors Scripturarum sensus cum articu- lis fidei quia illis duobus regularibus lis fidei quia illis duobus regularibus

AD HOC dicendum, quod in expositio- præceptis regitur Theologus. AD HOC dicendum, quod in expositio- præceptis regitur Theologus.

D. Quod Græci in sensu nobiscum conveniunt, etsi verbis differant. D. Quod Græci in sensu nobiscum conveniunt, etsi verbis differant.

Sciendum est tamen quod Græci confitentur Spiritum sanctum esse Sciendum est tamen quod Græci confitentur Spiritum sanctum esse Filii, sicut et Patris : quia et Apostolus dicit, Spiritum Filii³. Et veritas Filii, sicut et Patris : quia et Apostolus dicit, Spiritum Filii³. Et veritas in evangelio, Spiritum veritatis 4. Sed cum non sit aliud Spiritum sanctum in evangelio, Spiritum veritatis 4. Sed cum non sit aliud Spiritum sanctum esse Patris et Filii, quam esse a Patre et Filio: etiam in hoc in eamdem esse Patris et Filii, quam esse a Patre et Filio: etiam in hoc in eamdem nobiscum fidei sententiam convenire videntur, licet in verbis dissentiant. nobiscum fidei sententiam convenire videntur, licet in verbis dissentiant.

1 Ad Galat. 1, 9: Si quis vobis evangelizaverit præter id quod accepistis, anathema sit. 1 Ad Galat. 1, 9: Si quis vobis evangelizaverit præter id quod accepistis, anathema sit.

2 Cf. I ad Thessal II, passim. 2 Cf. I ad Thessal II, passim.

3 Ad Galat. IV, 6. 3 Ad Galat. IV, 6.

4 Joan. xv, 26 4 Joan. xv, 26

Solutio. Solutio.

350 350

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

An idem sit dicere Spiritum esse Filii, et An idem sit dicere Spiritum esse Filii, et Spiritum esse a Filio? Spiritum esse a Filio?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Cum non sit aliud Spiritum sanctum « Cum non sit aliud Spiritum sanctum esse Patris et Filii, quam esse a Patre et esse Patris et Filii, quam esse a Patre et Filio. » Licet enim ad hoc possit haberi Filio. » Licet enim ad hoc possit haberi ratio ex natura genitivi qui secundum ratio ex natura genitivi qui secundum suum nomen originem notat: tamen sunt suum nomen originem notat: tamen sunt aliæ quamplures habitudines quas notat, aliæ quamplures habitudines quas notat, sicut cum dico, cappa Socratis, vel for- sicut cum dico, cappa Socratis, vel for- ma imaginis, vel natura hominis: in ma imaginis, vel natura hominis: in quorum nullo notat originem principii. quorum nullo notat originem principii.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate in divinis non potest esse aliud : sed in in divinis non potest esse aliud : sed in creaturis non oportet quod genitivus no- creaturis non oportet quod genitivus no- tet semper habitudinem originis, licet il- tet semper habitudinem originis, licet il- lam principaliter notet et ideo ab ea lam principaliter notet et ideo ab ea denominatur. Ratio autem quare in divi- denominatur. Ratio autem quare in divi- nis oportet quod sit idem, dicta est supra: nis oportet quod sit idem, dicta est supra: quia divina non possunt habere diversi- quia divina non possunt habere diversi- tatem et distinctionem quam notant con- tatem et distinctionem quam notant con- structiones obliquorum, nisi tantum se- structiones obliquorum, nisi tantum se- cundum relationes originis. Si ergo in cundum relationes originis. Si ergo in ista locutione, Spiritus Filii, obliquus ista locutione, Spiritus Filii, obliquus notet distinctionem inter Spiritum et notet distinctionem inter Spiritum et Filium, illa erit secundum originis rela- Filium, illa erit secundum originis rela- tionem et ita sequitur, quod idem sit tionem et ita sequitur, quod idem sit Spiritum esse Filii, et a Filio. Spiritum esse Filii, et a Filio.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Quare Latini ausi fuerint addere symbo- Quare Latini ausi fuerint addere symbo- lo edito in concilio, Qui ex Patre Fi- lo edito in concilio, Qui ex Patre Fi- lioque procedit, cum Græci ad hoc non lioque procedit, cum Græci ad hoc non fuerint vocati, nec concilium indi- fuerint vocati, nec concilium indi- ctum ? ctum ?

rimus apponere symbolo edito in conci- rimus apponere symbolo edito in conci- lio, et quare in additione Episcopi eorum lio, et quare in additione Episcopi eorum non sint vocati, vel quare concilium non non sint vocati, vel quare concilium non fuerit indictum ? fuerit indictum ?

AD OMNIA hæc respondet Augustinus Solutio, AD OMNIA hæc respondet Augustinus Solutio, quod non est additum quod in illo erat quod non est additum quod in illo erat intellectum quia quod in alio est intel- intellectum quia quod in alio est intel- lectum et inclusum, si hoc exprimatur, lectum et inclusum, si hoc exprimatur, non debet dici additum : sed quod latuit non debet dici additum : sed quod latuit inclusum, sit manifestatum: sicut etiam inclusum, sit manifestatum: sicut etiam de descensu ad inferos nihil in secundo de descensu ad inferos nihil in secundo symbolo continetur, et licet addere et symbolo continetur, et licet addere et

nobis et eis. Necessarium autem fuit ad- nobis et eis. Necessarium autem fuit ad- dere processionem Spiritus sancti a Fi- dere processionem Spiritus sancti a Fi- lio sicut dubitatio Græcorum ipsorum lio sicut dubitatio Græcorum ipsorum adhuc probat. adhuc probat.

Præterea, Nou oportuit ad hoc eos vo- Præterea, Nou oportuit ad hoc eos vo- care, cum auctoritas fuerit publicandi care, cum auctoritas fuerit publicandi apud Ecclesiam Romanam præcipue apud Ecclesiam Romanam præcipue cum unicuique etiam particulari Ecclesiæ cum unicuique etiam particulari Ecclesiæ liceat id quod Catholicum est promulga- liceat id quod Catholicum est promulga- re, propter aliquam necessitatem per re, propter aliquam necessitatem per cantum et legendas publicas. cantum et legendas publicas.

ET NOTA, quod octo concilia generalia ET NOTA, quod octo concilia generalia in primitiva Ecclesia celebrata sunt: qua- in primitiva Ecclesia celebrata sunt: qua- tuor ab Apostolis, et quatuor a Patribus. tuor ab Apostolis, et quatuor a Patribus. Ab Apostolis primum pro electione Ma- Ab Apostolis primum pro electione Ma- thiæ loco Judæ. Secundum, de electione thiæ loco Judæ. Secundum, de electione

septem diaconorum. Tertium, de circum- septem diaconorum. Tertium, de circum- cisione non imponenda illis qui credide- cisione non imponenda illis qui credide- runt. Quartum, de non prohibendis lega- runt. Quartum, de non prohibendis lega- libus illo tempore Judæis propter scan- libus illo tempore Judæis propter scan-

dalum, ne crederetur Vetus Testamen- dalum, ne crederetur Vetus Testamen- tum tamquam sacrilegum abjiciendum tum tamquam sacrilegum abjiciendum esse. Et hæc quatuor enumerantur in esse. Et hæc quatuor enumerantur in quadam Glossa super Actus primo. Qua- quadam Glossa super Actus primo. Qua- tuor etiam fuerunt Patrum, scilicet Ni- tuor etiam fuerunt Patrum, scilicet Ni- cænum, Ephesinum, Chalcedonense, et cænum, Ephesinum, Chalcedonense, et Constantinopolitanum. Constantinopolitanum.

Sed quærunt Græci, Qualiter ausi fue- Sed quærunt Græci, Qualiter ausi fue-

INI SENTENT. DIST. XI, E. INI SENTENT. DIST. XI, E.

351 351

E. Auctoritatibus Græcorum ostendit Spiritum sanctum procedere E. Auctoritatibus Græcorum ostendit Spiritum sanctum procedere etiam a Filio. etiam a Filio.

Unde etiam quidam eorum Catholici Doctores, intelligentes unam eam- Unde etiam quidam eorum Catholici Doctores, intelligentes unam eam- demque fore sententiam prædictorum verborum, quibus dicitur Spiritus demque fore sententiam prædictorum verborum, quibus dicitur Spiritus sanctus procedere a Filio, et esse Filii, professi sunt Spiritum sanctum etiam sanctus procedere a Filio, et esse Filii, professi sunt Spiritum sanctum etiam procedere a Filio. Unde Athanasius in Symbolo fidei: « Spiritus sanctus a procedere a Filio. Unde Athanasius in Symbolo fidei: « Spiritus sanctus a « Patre et Filio, non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens. » Ecce « Patre et Filio, non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens. » Ecce Spiritum sanctum aperte dixit procedere a Patre et Filio. Didymus etiam Spiritum sanctum aperte dixit procedere a Patre et Filio. Didymus etiam eorum maximus Doctor in libro II de Spiritu sancto, Spiritum sanctum a eorum maximus Doctor in libro II de Spiritu sancto, Spiritum sanctum a Filio procedere dicit: Salvator, inquit, qui est veritas, Non enim loquetur a Filio procedere dicit: Salvator, inquit, qui est veritas, Non enim loquetur a semetipso, hoc est, non sine me et sine meo et Patris arbitrio, quia inse- semetipso, hoc est, non sine me et sine meo et Patris arbitrio, quia inse- parabiliter est a me et a Patris voluntate : quia ex se non est, sed ex Patre parabiliter est a me et a Patris voluntate : quia ex se non est, sed ex Patre et me est. Hoc enim ipsum quod subsistit et loquitur, a Patre et a me illi et me est. Hoc enim ipsum quod subsistit et loquitur, a Patre et a me illi est. Item, Spiritus sanctus qui est spiritus veritatis, spiritusque sapientiæ, est. Item, Spiritus sanctus qui est spiritus veritatis, spiritusque sapientiæ, non potest audire a Filio loquente quæ nescit, cum hoc ipsum sit quod non potest audire a Filio loquente quæ nescit, cum hoc ipsum sit quod profertur a Filio, id est, procedens Deus de Deo, Spiritus veritatis proce- profertur a Filio, id est, procedens Deus de Deo, Spiritus veritatis proce- dens a veritate, consolator manans ex consolatione. Nam Cyrillus Episco- dens a veritate, consolator manans ex consolatione. Nam Cyrillus Episco- pus in Epistola Nestorio directa, ait: Spiritus intelligitur pro 2 se secundum pus in Epistola Nestorio directa, ait: Spiritus intelligitur pro 2 se secundum quod Spiritus est, et non Filius: sed tamen non est alienus ab eo. Spiritus quod Spiritus est, et non Filius: sed tamen non est alienus ab eo. Spiritus enim veritatis nominatur, et profluit ab eo sicut ex Deo Patre ³. Joannes enim veritatis nominatur, et profluit ab eo sicut ex Deo Patre ³. Joannes quoque Chrysostomus in Homilia quadam de expositione symboli sic ait: quoque Chrysostomus in Homilia quadam de expositione symboli sic ait: Iste est spiritus procedens de Patre et Filio, qui dividit dona propria prout Iste est spiritus procedens de Patre et Filio, qui dividit dona propria prout vult. Idem, in alia Homilia Credendum est Spiritum sanctum Patris esse vult. Idem, in alia Homilia Credendum est Spiritum sanctum Patris esse et Filii. Istum Spiritum sanctum dicimus Patri et Filio coæqualem, proce- et Filii. Istum Spiritum sanctum dicimus Patri et Filio coæqualem, proce- dentem de Patre et Filio. Hoc credite, ne colloquia mala corrumpant bonos dentem de Patre et Filio. Hoc credite, ne colloquia mala corrumpant bonos mores. Ecce a Doctoribus Græcorum aperta habemus testimonia, quibus mores. Ecce a Doctoribus Græcorum aperta habemus testimonia, quibus Spiritus sanctus a Patre et Filio procedere ostenditur. Omnis ergo lingua Spiritus sanctus a Patre et Filio procedere ostenditur. Omnis ergo lingua confiteatur Spiritum sanctum procedere a Patre et Filio. confiteatur Spiritum sanctum procedere a Patre et Filio.

1 Joan. xvi, 13. 1 Joan. xvi, 13.

2 Edit. Joannis Alleaume habet per. 2 Edit. Joannis Alleaume habet per.

3 I ad Corinth. XII, passim. 3 I ad Corinth. XII, passim.

4 I ad Corinth. xv, 23: Nolite seduci: Corrumpunt mores bonos colloquia mala. 4 I ad Corinth. xv, 23: Nolite seduci: Corrumpunt mores bonos colloquia mala.

352 352

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

sanctus procedit a Filio ut verbum, et sanctus procedit a Filio ut verbum, et non ut amor. non ut amor.

AD HOC dicendum, quod loqui est ma- AD HOC dicendum, quod loqui est ma- nifestare se intellectus autem manife- nifestare se intellectus autem manife- stat se verbo et tale loqui notionaliter stat se verbo et tale loqui notionaliter

An Spiritus sanctus procedat a Filio ut sumptum non convenit nisi Patri: et An Spiritus sanctus procedat a Filio ut sumptum non convenit nisi Patri: et

verbum, vel amor? verbum, vel amor?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Spiritus sapientiæ non potest audire a « Spiritus sapientiæ non potest audire a Filio loquente quæ nescit, cum hoc ipsum Filio loquente quæ nescit, cum hoc ipsum sit quod profertur a Filio, etc. »> sit quod profertur a Filio, etc. »>

Ex hoc enim sequitur, quod Spiritus Ex hoc enim sequitur, quod Spiritus

proferri sic non convenit nisi Filio. Lo- proferri sic non convenit nisi Filio. Lo- qui autem essentialiter sumptum conve- qui autem essentialiter sumptum conve- nit tribus. Est autem loqui etiam manife- nit tribus. Est autem loqui etiam manife- statio affectus sive voluntatis : et hæc statio affectus sive voluntatis : et hæc manifestatio non fit in verbo, sed amore manifestatio non fit in verbo, sed amore procedente ab affectu sive voluntate et procedente ab affectu sive voluntate et sic Spiritus sanctus profertur a Filio vel sic Spiritus sanctus profertur a Filio vel

a verbo. a verbo.

Soluti Soluti

IN I SENTENT. DIST. XII, A, B. IN I SENTENT. DIST. XII, A, B.

353 353

DISTINCTIO XII. DISTINCTIO XII.

A. Utrum Spiritus sanctus prius vel plenius procedat a Patre quam A. Utrum Spiritus sanctus prius vel plenius procedat a Patre quam a Filio? a Filio?

Item quæritur, Cum Spiritus sanctus a Patre procedat et a Filio, utrum Item quæritur, Cum Spiritus sanctus a Patre procedat et a Filio, utrum prius vel magis processerit a Patre quam a Filio: quod nititur hæreticus prius vel magis processerit a Patre quam a Filio: quod nititur hæreticus ostendere, ita dicens: Si processit utique Spiritus sanctus a Patre, proces- ostendere, ita dicens: Si processit utique Spiritus sanctus a Patre, proces- sit utique aut nato jam Filio, aut non nato Filio. Si vero jam nato Filio sit utique aut nato jam Filio, aut non nato Filio. Si vero jam nato Filio processit, ante natus est Filius quam processerit Spiritus sanctus: præces- processit, ante natus est Filius quam processerit Spiritus sanctus: præces- sit ergo nativitas Filii processionem Spiritus sancti. Si autem processit a sit ergo nativitas Filii processionem Spiritus sancti. Si autem processit a Patre non genito Filio, ante processit quam Filius genitus fuerit. Patre non genito Filio, ante processit quam Filius genitus fuerit.

B. Responsio Augustini ad id quod primo quærebatur, scilicet an prius B. Responsio Augustini ad id quod primo quærebatur, scilicet an prius a Patre quam a Filio processerit. a Patre quam a Filio processerit.

His et ejusmodi quæstionibus magis laboriosis quam fructuosis respon- His et ejusmodi quæstionibus magis laboriosis quam fructuosis respon- det Augustinus in libro XV de Trinitate, dicens: In illa summa Trinitate det Augustinus in libro XV de Trinitate, dicens: In illa summa Trinitate quæ Deus est, intervalla temporum nulla sunt per quæ posset ostendi aut quæ Deus est, intervalla temporum nulla sunt per quæ posset ostendi aut saltem requiri, utrum prius de Patre natus sit Filius, et postea de ambobus saltem requiri, utrum prius de Patre natus sit Filius, et postea de ambobus processerit Spiritus sanctus. Numquid ergo possumus quærere utrum jam processerit Spiritus sanctus. Numquid ergo possumus quærere utrum jam processerat de Patre Spiritus sanctus, quando natus est Filius: an nondum processerat de Patre Spiritus sanctus, quando natus est Filius: an nondum processerat, et illo nato de utroque processit? Non possunt prorsus ibi processerat, et illo nato de utroque processit? Non possunt prorsus ibi ista quæri, ubi nihil ex tempore inchoatur, ut ex consequenti perficiatur in ista quæri, ubi nihil ex tempore inchoatur, ut ex consequenti perficiatur in tempore. Ideo qui potest intelligere sine tempore generationem Filii de tempore. Ideo qui potest intelligere sine tempore generationem Filii de Patre, intelligat sine tempore processionem Spiritus sancti de utroque '. Patre, intelligat sine tempore processionem Spiritus sancti de utroque '. Ecce his verbis absoluta est quæstio illa qua quærebatur, Utrum prius Ecce his verbis absoluta est quæstio illa qua quærebatur, Utrum prius processerit Spiritus sanctus a Patre quam a Filio? processerit Spiritus sanctus a Patre quam a Filio?

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap 26. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap 26.

XXV XXV

23 23

354 354

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Item quæritur, Cum Spiritus san- « Item quæritur, Cum Spiritus san- ctus a Patre procedat et a Filio, etc. » ctus a Patre procedat et a Filio, etc. » Hic incipit pars illa in qua probat Ma- Hic incipit pars illa in qua probat Ma- gister, quod non prius et plenius ab uno gister, quod non prius et plenius ab uno procedit quam ab alio. procedit quam ab alio.

Et dividitur in partes duas : in quarum Et dividitur in partes duas : in quarum prima ostendit, quod non prius a Patre prima ostendit, quod non prius a Patre quam a Filio procedit. In secunda autem quam a Filio procedit. In secunda autem probat, quod non plenius vel principalius probat, quod non plenius vel principalius procedit ab uno quam ab alio, et solvit procedit ab uno quam ab alio, et solvit auctoritates quæ videntur esse contra auctoritates quæ videntur esse contra hoc, ibi, C, « Nunc tractandum est quod hoc, ibi, C, « Nunc tractandum est quod secundo quærebatur. » secundo quærebatur. »

In prima parte sunt duo, scilicet obje- In prima parte sunt duo, scilicet obje- ctio, et solutio quæ incipit ibi, B, ctio, et solutio quæ incipit ibi, B, « His- « His- et hujusmodi quæstionibus magis labo- et hujusmodi quæstionibus magis labo- riosis quam fructuosis. » riosis quam fructuosis. »

Ex hoc patet sententia primi capituli. Ex hoc patet sententia primi capituli.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum Spiritus sanctus immediate Utrum Spiritus sanctus immediate procedit ab utroque ? procedit ab utroque ?

Incidit autem dubium primo hic in Incidit autem dubium primo hic in Littera, Utrum Spiritus sanctus imme- Littera, Utrum Spiritus sanctus imme- diate procedat ab utroque ? diate procedat ab utroque ?

Videtur, quod non : quia Videtur, quod non : quia

1. In divinis est ordo naturæ quo alter 1. In divinis est ordo naturæ quo alter sit ex altero, et secundum hunc ordinem sit ex altero, et secundum hunc ordinem Ecclesia Filium ordinat ante Spiritum Ecclesia Filium ordinat ante Spiritum sanctum ergo videtur, quod a Filio sanctum ergo videtur, quod a Filio procedat immediatius quam a Patre. procedat immediatius quam a Patre.

2. Item, In mente sic est, quod amor 2. Item, In mente sic est, quod amor procedit immediate a notitia cum ergo procedit immediate a notitia cum ergo mens sit imago Trinitatis, videtur simi mens sit imago Trinitatis, videtur simi liter in Trinitate Spiritus sanctus proce- liter in Trinitate Spiritus sanctus proce-

1 Joan. VII, 16. 1 Joan. VII, 16.

dere immediate a Verbo, et sic immediate dere immediate a Verbo, et sic immediate est a Filio. est a Filio.

3. Item, In vestigio sic est, quod bo- 3. Item, In vestigio sic est, quod bo- num est immediate post verum: cum num est immediate post verum: cum ergo verum attribuatur Filio, et bonum ergo verum attribuatur Filio, et bonum Spiritui sancto, videtur Spiritus sanctus Spiritui sancto, videtur Spiritus sanctus immediatius esse a Filio quam a Patre. immediatius esse a Filio quam a Patre. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quidquid convenit alicui principa- 1. Quidquid convenit alicui principa- liter, et alii non principaliter, immedia- liter, et alii non principaliter, immedia- tius erit principali quam non principali : tius erit principali quam non principali : a Patre (ut dicunt Sancti) principaliter a Patre (ut dicunt Sancti) principaliter procedit Spiritus sanctus, a Filio autem procedit Spiritus sanctus, a Filio autem non principaliter: ergo immediatius pro- non principaliter: ergo immediatius pro- cedit a Patre quam a Filio. cedit a Patre quam a Filio.

2. Item, Quod convenit alicui proprie, 2. Item, Quod convenit alicui proprie, et ali non proprie, immediatius est illi et ali non proprie, immediatius est illi cui convenit proprie quam ei cui conve- cui convenit proprie quam ei cui conve- nit non proprie : sed Sancti dicunt, quod nit non proprie : sed Sancti dicunt, quod Spiritus sanctus proprie procedit a Patre, Spiritus sanctus proprie procedit a Patre, a Filio autem non adeo proprie ergo a Filio autem non adeo proprie ergo immediatius procedit a Patre quam a immediatius procedit a Patre quam a

Filio. Filio.

3. Item, Quod Spiritus sanctus proce- 3. Item, Quod Spiritus sanctus proce- dat a Patre, hoc habet Pater a seipso: dat a Patre, hoc habet Pater a seipso: quod autem procedit a Filio, hoc habet quod autem procedit a Filio, hoc habet Filius a Patre: et quod a seipso convenit, Filius a Patre: et quod a seipso convenit, immediatius convenit quam quod ab alio immediatius convenit quam quod ab alio habetur ergo a Patre immediatius pro- habetur ergo a Patre immediatius pro- cedit quam a Filio. cedit quam a Filio.

4. Item, Quidquid habet Filius etiam 4. Item, Quidquid habet Filius etiam de absolutis, refert ad Patrem, sicut mea de absolutis, refert ad Patrem, sicut mea doctrina non est mea¹ : ergo similiter doctrina non est mea¹ : ergo similiter etiam est in potestate spirandi Spiritum etiam est in potestate spirandi Spiritum sanctum ergo immediatius convenit sanctum ergo immediatius convenit Patri quam Filio. Patri quam Filio.

• •

Sed contin Sed contin

SED CONTRA utrumque videtur, quod Sed contra SED CONTRA utrumque videtur, quod Sed contra æqualiter: quia æqualiter: quia

1. Quidquid procedit a duobus, non ut 1. Quidquid procedit a duobus, non ut duo, sed ut unum sunt simplex et indi- duo, sed ut unum sunt simplex et indi- visibile, hoc æqualiter procedit ab utro- visibile, hoc æqualiter procedit ab utro- que, Spiritus ita procedit a Patre et Filio, que, Spiritus ita procedit a Patre et Filio, ut probatum est in præcedenti distin- ut probatum est in præcedenti distin- ctione * : ergo æqualiter procedit ab ctione * : ergo æqualiter procedit ab utroque. utroque.

2. Item, Detur quod inæqualiter pro- 2. Item, Detur quod inæqualiter pro- cedat ergo non æque referuntur Pater cedat ergo non æque referuntur Pater

2 Cf. Dist. XI. 2 Cf. Dist. XI.

IN I SENTENT. DIST. XII, A, B, ART. 2. IN I SENTENT. DIST. XII, A, B, ART. 2.

et Filius ad actum spirandi: quæcumque et Filius ad actum spirandi: quæcumque autem non æque referuntur, non una autem non æque referuntur, non una numero proprietate referuntur ad actum. numero proprietate referuntur ad actum. ergo Pater et Filius non habent unam ergo Pater et Filius non habent unam numero proprietatem in spirando, quod numero proprietatem in spirando, quod falsum est. falsum est.

Cætera quæ possent objici, in præce- Cætera quæ possent objici, in præce- denti distinctione expedita sunt. denti distinctione expedita sunt.

im- im-

SOLUTIO. Dicendum, quod æque SOLUTIO. Dicendum, quod æque mediate Spiritus sanctus procedit ab mediate Spiritus sanctus procedit ab utroque licet quidam dicant aliter: sed utroque licet quidam dicant aliter: sed eorum opinio abolita est modo: et hoc eorum opinio abolita est modo: et hoc ideo, quia Sancti communiter dicunt, ideo, quia Sancti communiter dicunt, quod procedit ab eis in quantum ipsi in quod procedit ab eis in quantum ipsi in personis suis distincti entes unum sunt personis suis distincti entes unum sunt in substantia et hoc intelligitur, sicut in substantia et hoc intelligitur, sicut supra expositum est, quod substantia et supra expositum est, quod substantia et essentia non accipiuntur hic absolute : essentia non accipiuntur hic absolute : sed prout est in ratione potentiæ quæ sed prout est in ratione potentiæ quæ conjuncta actui quası medium efficitur conjuncta actui quası medium efficitur secundum intellectum inter pure essen- secundum intellectum inter pure essen- tiale et pure personale et sic in talı tiale et pure personale et sic in talı comparatione natura est in Patre et Filio comparatione natura est in Patre et Filio distinctis una, eo quod in hoc nulla di- distinctis una, eo quod in hoc nulla di- vidat eos oppositionis relatio: et secun- vidat eos oppositionis relatio: et secun- dum hoc, quod procedit ab eis ut unum dum hoc, quod procedit ab eis ut unum sunt, æque immediate procedit ab utro- sunt, æque immediate procedit ab utro- que. que.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ordo AD PRIMUM ergo dicendum, quod ordo in divinis non ponit prius et posterius, in divinis non ponit prius et posterius, nec mediatum et immediatum : eo quod nec mediatum et immediatum : eo quod ordo naturæ non est ordo simpliciter, sed ordo naturæ non est ordo simpliciter, sed secundum quid, scilicet quo alter sit ex secundum quid, scilicet quo alter sit ex altero, non alter prior altero est secun- altero, non alter prior altero est secun- dum intellectum, ut supra probatum est: dum intellectum, ut supra probatum est: non enim in divinis aliud est esse perso- non enim in divinis aliud est esse perso- næ, et aliud relativi. et cum relativa næ, et aliud relativi. et cum relativa sint simul natura, etiam personæ simul sint simul natura, etiam personæ simul erunt natura, et secundum intellectum. erunt natura, et secundum intellectum.

AD ALIUD dicendum, quod imago crea- AD ALIUD dicendum, quod imago crea- ta in multis deficit in repræsentando ta in multis deficit in repræsentando exemplar tamen potest dici, quod ex exemplar tamen potest dici, quod ex æquo egrediuntur a mente verbum et æquo egrediuntur a mente verbum et amor, licet amor sit ab utroque præci- amor, licet amor sit ab utroque præci- pue si ponimus verbum menti coævum, pue si ponimus verbum menti coævum, ut videtur dicere Augustinus. ut videtur dicere Augustinus.

AD ALIUD dicendum, quod in vestigio AD ALIUD dicendum, quod in vestigio est ordo, et in hoc non respondet Trini- est ordo, et in hoc non respondet Trini-

355 355

tati: sed tantum in qualicumque unione tati: sed tantum in qualicumque unione trium in substantia una. trium in substantia una.

AD ID quod objicitur in oppositum, Ad object.I. AD ID quod objicitur in oppositum, Ad object.I. dicendum quod Sancti dicunt. quod dicendum quod Sancti dicunt. quod principaliter convenit Patri non ut de- principaliter convenit Patri non ut de- signetur quod immediatior sit processio- signetur quod immediatior sit processio- ni quam Filius, sed ut notetur auctoritas ni quam Filius, sed ut notetur auctoritas esse penes Patrem, secundum quam ipse esse penes Patrem, secundum quam ipse principium non de principio existens, principium non de principio existens, est principium totius divinitatis in Filio est principium totius divinitatis in Filio et Spiritu sancto. et Spiritu sancto.

AD ALIUD dicendum, quod proprie di- Adobject 2. AD ALIUD dicendum, quod proprie di- Adobject 2. citur convenire Patri, ex eo quod non citur convenire Patri, ex eo quod non recipit aliunde sicut Filius et non ideo, recipit aliunde sicut Filius et non ideo, quia immediatior sit: unde principaliter quia immediatior sit: unde principaliter refertur ad auctoritatem, et proprie ad refertur ad auctoritatem, et proprie ad modum habendi potentiam spirandı. modum habendi potentiam spirandı.

AD ALIUD dicendum, quod habere ab Ad object.3. AD ALIUD dicendum, quod habere ab Ad object.3. alio, vel non habere ab alio, non causat alio, vel non habere ab alio, non causat mediatum et immediatum, sed auctori- mediatum et immediatum, sed auctori- tatem et subauctoritatem. tatem et subauctoritatem.

AD ULTIMUM dicendum, quod refert ut Adobject 4 AD ULTIMUM dicendum, quod refert ut Adobject 4 ad auctorem non ut ad cum qui imme ad auctorem non ut ad cum qui imme diatior sit in spirando, vel potentior, vel diatior sit in spirando, vel potentior, vel efficacior. efficacior.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum Spiritus sanctus prius procedit a Utrum Spiritus sanctus prius procedit a Patre quam a Filio ? Patre quam a Filio ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in Littera, quod « si processit Spiritus san- Littera, quod « si processit Spiritus san- ctus a Patre, etc. » Videtur enim, quod ctus a Patre, etc. » Videtur enim, quod processit primum a Patre: quia processit primum a Patre: quia

1. Dicit Philosophus: Primum et prin- 1. Dicit Philosophus: Primum et prin- cipium idem dico: sed Pater est princi- cipium idem dico: sed Pater est princi- pium non de principio ergo primum pium non de principio ergo primum processit a Patre. processit a Patre.

2. Item, Dicit Philosophus, quod pri- 2. Item, Dicit Philosophus, quod pri- ma causa est in qua est status : ergo pri- ma causa est in qua est status : ergo pri- mum principium est in quo est status: mum principium est in quo est status: cum ergo in ordine naturæ qui est in di- cum ergo in ordine naturæ qui est in di- vinis, non sit status nisi in Patre, Pater vinis, non sit status nisi in Patre, Pater videtur esse primum principium spiratio- videtur esse primum principium spiratio- nis Spiritus sancti. nis Spiritus sancti.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

356 356

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD). D. ALB. MAG. ORD. PRÆD).

3. Item, Prima causa est secundum 3. Item, Prima causa est secundum Philosophum quæ causat non supposita Philosophum quæ causat non supposita alia ergo a simili principium primum alia ergo a simili principium primum est quod principiat non supposito alio. est quod principiat non supposito alio. Filius autem principiat Spiritum sanctum Filius autem principiat Spiritum sanctum supposito principio sui, quia supposito supposito principio sui, quia supposito Patre Pater autem non supposito alio : Patre Pater autem non supposito alio : ergo videtur. quod Pater sit principium ergo videtur. quod Pater sit principium primum Spiritus sancti, et Filius sit primum Spiritus sancti, et Filius sit principium secundum. principium secundum.

4. Item, A Sanctis conceditur, quod 4. Item, A Sanctis conceditur, quod principaliter procedit a Patre : quare principaliter procedit a Patre : quare non ita conceditur,quod primo a Patre ? non ita conceditur,quod primo a Patre ? 5. Item, Videtur quod objectio hære- 5. Item, Videtur quod objectio hære- tici teneat quia nato vel non nato op- tici teneat quia nato vel non nato op- ponuntur ut affirmatio et negatio circa ponuntur ut affirmatio et negatio circa idem ergo alterum necessario est dan- idem ergo alterum necessario est dan- dum quia affirmationis et negationis dum quia affirmationis et negationis nullum est medium. nullum est medium.

SOLUTIO. Dicimus, quod non est con- SOLUTIO. Dicimus, quod non est con- cedendum, quod primo procedat a Pa- cedendum, quod primo procedat a Pa- tre quia cum primum dicat ordinem, et tre quia cum primum dicat ordinem, et omnis ordo ponat prius et posterius, omnis ordo ponat prius et posterius, oportet dicere, quod posterius procederet oportet dicere, quod posterius procederet a Filio. a Filio.

UNDE AD PRIMUM dicendum est, quod UNDE AD PRIMUM dicendum est, quod primum et principium convertuntur in primum et principium convertuntur in ratione causæ sed licet nos principium ratione causæ sed licet nos principium dicamus esse in divinis, non tamen dici- dicamus esse in divinis, non tamen dici- mus causam propter rationem supra mus causam propter rationem supra assignatam et ideo principium et pri- assignatam et ideo principium et pri- mum in divinis non convertuntur. mum in divinis non convertuntur.

AD ALIUD dicendum, quod prima causa AD ALIUD dicendum, quod prima causa est in qua status est in resolutione cau- est in qua status est in resolutione cau- satorum in causam talis autem non est satorum in causam talis autem non est resolutio in divinis: quia causatum non resolutio in divinis: quia causatum non est in eadem simplicitate cum causa: et est in eadem simplicitate cum causa: et ideo non adeo simpliciter suscipit esse ideo non adeo simpliciter suscipit esse causæ primæ, sicut est in ipsa: propter causæ primæ, sicut est in ipsa: propter quod locum habet resolutio causati ad quod locum habet resolutio causati ad causam per abstractionem ejus quod ha- causam per abstractionem ejus quod ha- bet a causa prima, et superaddito: sed in bet a causa prima, et superaddito: sed in divinis non habet locum propter unifor- divinis non habet locum propter unifor- mem in omnibus personis simplicitatem: mem in omnibus personis simplicitatem: in eadem enim simplicitate Filius habet in eadem enim simplicitate Filius habet essentiam, in qua est in Patre : et ideo essentiam, in qua est in Patre : et ideo non est ibi aliqua causa prima vel se- non est ibi aliqua causa prima vel se- cunda respectu alterius. cunda respectu alterius.

AD ALIUD dicendum, quod causa prima AD ALIUD dicendum, quod causa prima causat non supposita alia, eo quod pri- causat non supposita alia, eo quod pri- ma non addit super secundam, sed potius ma non addit super secundam, sed potius abstrahit causa vero secunda ideo non abstrahit causa vero secunda ideo non causat nisi supposita prima, quia secunda causat nisi supposita prima, quia secunda addit super primam, et non abstrahit e addit super primam, et non abstrahit e contrario, scilicet causæ primæ: sed quia contrario, scilicet causæ primæ: sed quia in personis divinis non est talis abstra- in personis divinis non est talis abstra- ctio, et talis additio, ideo nulla est causa ctio, et talis additio, ideo nulla est causa prima, et nulla secunda, nec principium prima, et nulla secunda, nec principium primum vel secundum. primum vel secundum.

AD ALIUD dicendum, quod principali- AD ALIUD dicendum, quod principali- ter secundum intellectum quo accipitur a ter secundum intellectum quo accipitur a Sanctis, non ponit primum, sed auctori- Sanctis, non ponit primum, sed auctori- tatem in Patre ut in præcedenti quæ- tatem in Patre ut in præcedenti quæ- stione dictum est. stione dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod licet natum AD ALIUD dicendum, quod licet natum et non natum habeant modum oppositio- et non natum habeant modum oppositio- nis contradictoriorum tamen proposi- nis contradictoriorum tamen proposi- tiones in quibus ponuntur non sunt con- tiones in quibus ponuntur non sunt con- tradictoriæ, istæ scilicet, aut processit tradictoriæ, istæ scilicet, aut processit jam nato, aut processit jam non nato : jam nato, aut processit jam non nato : quia negatio non fertur ad compositio- quia negatio non fertur ad compositio- nem, et ideo sunt ambæ affirmativa. Est nem, et ideo sunt ambæ affirmativa. Est instantia : Sit quod Socrates non sit mu- instantia : Sit quod Socrates non sit mu- sicus, hæc est falsa, Socrates est musicus sicus, hæc est falsa, Socrates est musicus homo, et hæc similiter, Socrates est mu- homo, et hæc similiter, Socrates est mu- sicus non homo: licet homo et non homo sicus non homo: licet homo et non homo habeant modum oppositionis contradi- habeant modum oppositionis contradi- ctoriorum. Si autem secundum hunc ctoriorum. Si autem secundum hunc modum inferatur, Spiritus processit modum inferatur, Spiritus processit Filio jam nato, aut non processit Filio Filio jam nato, aut non processit Filio jam nato tunc videtur dicendum, quod jam nato tunc videtur dicendum, quod utraque duplex est : cum enim dico, utraque duplex est : cum enim dico, processit Filio jam nato, significari pos- processit Filio jam nato, significari pos- sunt duo tempora: unum per adverbium sunt duo tempora: unum per adverbium quod significat nunc propinquum præsen- quod significat nunc propinquum præsen- ti, ut dicit Philosophus : nato autem par- ti, ut dicit Philosophus : nato autem par- ticipium consignificat præteritum tem- ticipium consignificat præteritum tem- pus: et tunc illa duo tempora ordinata pus: et tunc illa duo tempora ordinata sunt, quod adverbium dicit nunc signifi- sunt, quod adverbium dicit nunc signifi- catum juxta ponens ad quod terminatus catum juxta ponens ad quod terminatus est actus vel passio importata in partici- est actus vel passio importata in partici- pio, et sic falsa est locutio sub hoc sen- pio, et sic falsa est locutio sub hoc sen- su, Filius prius natus erat, et postea pro- su, Filius prius natus erat, et postea pro- cessit Spiritus sanctus : et in eodem sensu cessit Spiritus sanctus : et in eodem sensu contradictoria est vera. Si autem parti- contradictoria est vera. Si autem parti- cipium abstrahatur a tempore, et consi- cipium abstrahatur a tempore, et consi- gnificet perfectionem nativitatis, et ad- gnificet perfectionem nativitatis, et ad-

Ad 3, Ad 3,

Ad 1 Ad 1

All D. All D.

IN I SENTENT. DIST. XII, C, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. XII, C, ART. 3.

verbium dicat præsens æternitatis, sicut verbium dicat præsens æternitatis, sicut supra notatum est ¹, vera est affirmativa supra notatum est ¹, vera est affirmativa et contradictoria falsa sub hoc sensu, et contradictoria falsa sub hoc sensu, Spiritus sanctus processit dum natus est Spiritus sanctus processit dum natus est Filius perfecta nativitate: ex hoc enim Filius perfecta nativitate: ex hoc enim non significatur prioritas unius vel alte- non significatur prioritas unius vel alte- rius, sed potius simultas secundum mo- rius, sed potius simultas secundum mo- dum æternitatis. dum æternitatis.

357 357

Sed tunc potest esse dubium, si distin- Sed tunc potest esse dubium, si distin- guibilis est propositio, quare Augustinus guibilis est propositio, quare Augustinus eam neget simpliciter. Et ad hoc dicen- eam neget simpliciter. Et ad hoc dicen- dum, quod per occasionem calumniæ dum, quod per occasionem calumniæ neget quia simplicitas fidei fugit calum- neget quia simplicitas fidei fugit calum- niam vel forte quia hæreticus ipsam su- niam vel forte quia hæreticus ipsam su- mebat in primo sensu tantum. mebat in primo sensu tantum.

C. Hic agitur de eo quod secundo quærebatur, scilicet an plenius vel magis C. Hic agitur de eo quod secundo quærebatur, scilicet an plenius vel magis processerit a Patre quam a Filio? processerit a Patre quam a Filio?

2 2

Nunc tractandum est quod secundo quærebatur, scilicet an plenius aut Nunc tractandum est quod secundo quærebatur, scilicet an plenius aut magis procedat Spiritus sanctus a Patre quam a Filio? Ad quod dicimus, magis procedat Spiritus sanctus a Patre quam a Filio? Ad quod dicimus, quia sicut non ante procedit a Patre quam a Filio, ita non plenius vel ma- quia sicut non ante procedit a Patre quam a Filio, ita non plenius vel ma- gis procedit a Patre quam a Filio. Augustinus tamen in libro XV de Trini- gis procedit a Patre quam a Filio. Augustinus tamen in libro XV de Trini- tate dicit, quod Spiritus sanctus principaliter procedit de Patre. Non fru- tate dicit, quod Spiritus sanctus principaliter procedit de Patre. Non fru- stra, inquit, in hac Trinitate non dicitur Verbum Dei nisi Filius: nec do- stra, inquit, in hac Trinitate non dicitur Verbum Dei nisi Filius: nec do- num Dei nisi Spiritus sanctus: nec de quo genitum est Verbum, et de quo num Dei nisi Spiritus sanctus: nec de quo genitum est Verbum, et de quo procedit Spiritus sanctus principaliter, nisi Deus Pater. Ecce audistis, quia procedit Spiritus sanctus principaliter, nisi Deus Pater. Ecce audistis, quia Spiritus sanctus principaliter procedit a Patre. Sed ne te hoc turbaret, ipse Spiritus sanctus principaliter procedit a Patre. Sed ne te hoc turbaret, ipse continuo ex quo sensu hoc dixerit, aperit, dicens : Ideo addidi principali- continuo ex quo sensu hoc dixerit, aperit, dicens : Ideo addidi principali- ter, quia et de Filio Spiritus sanctus procedere reperitur: sed hoc quoque ter, quia et de Filio Spiritus sanctus procedere reperitur: sed hoc quoque illi Pater dedit non jam existenti, et nondum habenti. Sed quidquid unige- illi Pater dedit non jam existenti, et nondum habenti. Sed quidquid unige- nito Verbo dedit, gignendo dedit. Sic ergo eum genuit, ut etiam de illo do- nito Verbo dedit, gignendo dedit. Sic ergo eum genuit, ut etiam de illo do- num commune procederet, et Spiritus sanctus spiritus esset amborum. num commune procederet, et Spiritus sanctus spiritus esset amborum. Ecce exposuit ipsemet quomodo Spiritus principaliter procedat a Patre : Ecce exposuit ipsemet quomodo Spiritus principaliter procedat a Patre : non quia prius vel magis procedat a Patre quam a Filio: sed quia cum pro- non quia prius vel magis procedat a Patre quam a Filio: sed quia cum pro- cedat a Filio, hoc ipsum habet Filius a Patre. cedat a Filio, hoc ipsum habet Filius a Patre.

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum Spiritus sanctus plenius a Patre Utrum Spiritus sanctus plenius a Patre procedat quam a Filio? procedat quam a Filio?

Deinde quæritur de hoc quod dicit: Deinde quæritur de hoc quod dicit: « Nunc tractandum est quod secundo « Nunc tractandum est quod secundo

1 Cf. Supra, Dist. IX. 1 Cf. Supra, Dist. IX.

quærebatur, etc. » Videtur enim plenius quærebatur, etc. » Videtur enim plenius procedere a Patre: quia procedere a Patre: quia

1. Propter quod unumquodque tale, 1. Propter quod unumquodque tale, id magis est tale: sed Filius non spirat id magis est tale: sed Filius non spirat nisi propter Patrem qui dat ei spirare: nisi propter Patrem qui dat ei spirare: ergo Pater magis spirat. ergo Pater magis spirat.

2. Item, Quod principaliter convenit, 2. Item, Quod principaliter convenit, magis convenit quam quod non princi- magis convenit quam quod non princi- paliter: ergo Pater magis spirat. paliter: ergo Pater magis spirat.

3. Item, Omnis causa primaria magis 3. Item, Omnis causa primaria magis

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 17. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 17.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

358 358

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.