plasties, plasties,

IN I SENTENT. DIST. IX, D, ART. 8. IN I SENTENT. DIST. IX, D, ART. 8.

de essentia ignis, ita quod sit idem nu- de essentia ignis, ita quod sit idem nu- mero secum in essentia, id est, quod mero secum in essentia, id est, quod eamdem numero essentiam habeat. eamdem numero essentiam habeat.

3. Præterea quæritur, utrum poterat 3. Præterea quæritur, utrum poterat inveniri exemplum magis conveniens ? inveniri exemplum magis conveniens ? Splendor enim in alia materia et natura Splendor enim in alia materia et natura est quam ignis: materia autem quæ ha- est quam ignis: materia autem quæ ha- bet proprietates, est una in eis: unde bet proprietates, est una in eis: unde magis fuisset exemplum conveniens in magis fuisset exemplum conveniens in materia, ut videtur. materia, ut videtur.

SOLUTIO. Ad primum dicendum secun- SOLUTIO. Ad primum dicendum secun- dum Damascenum et Avicennam, quod dum Damascenum et Avicennam, quod luminare est corpus lucens habens lu- luminare est corpus lucens habens lu- cem in compositione sui: sicut luminare cem in compositione sui: sicut luminare majus dicitur sol, et luna dicitur lumi- majus dicitur sol, et luna dicitur lumi- nare minus'. Lumen autem dicit id nare minus'. Lumen autem dicit id quod effluxit jam a luminoso, et recep- quod effluxit jam a luminoso, et recep- tum est in medio transparenti, quod re- tum est in medio transparenti, quod re- cepit ipsum in profundum sui, non tan- cepit ipsum in profundum sui, non tan- tum in superficie: sicut aer plus est tum in superficie: sicut aer plus est transparens et ignis, et aqua minus, et transparens et ignis, et aqua minus, et etiam corpus quintum quantum est de eo etiam corpus quintum quantum est de eo præter stellas transparens est. Dicit enim præter stellas transparens est. Dicit enim Philosophus, quod aer transparens est Philosophus, quod aer transparens est sive lucidum, secundum quod communi- sive lucidum, secundum quod communi- cat cum perpetuo superius corpore. Ra- cat cum perpetuo superius corpore. Ra- dius autem est linea luminosa visualis dius autem est linea luminosa visualis egrediens de luminoso corpore ad re- egrediens de luminoso corpore ad re- ctam oppositionem. Splendor autem pro- ctam oppositionem. Splendor autem pro- prie est diffusio radiorum per reflexio- prie est diffusio radiorum per reflexio- nem ad politum planum, sicut ad me- nem ad politum planum, sicut ad me- tallum vel lapidem polita, vel ad specu- tallum vel lapidem polita, vel ad specu- lum, vel ad aquam: fit tamen reflexio lum, vel ad aquam: fit tamen reflexio etiam ad alia corpora licet non tanta. etiam ad alia corpora licet non tanta. Reflexio autem radii est refractio radi Reflexio autem radii est refractio radi incidentis in corpus reflectens ad angulos incidentis in corpus reflectens ad angulos pares probatum est enim in Perspectiva pares probatum est enim in Perspectiva quod reflexio radii semper fit in angulum quod reflexio radii semper fit in angulum æqualem angulo radii incidentis : et ideo æqualem angulo radii incidentis : et ideo quando perpendiculariter incidit radius, quando perpendiculariter incidit radius, reflectitur in seipsum: quia aliter seque- reflectitur in seipsum: quia aliter seque- retur, quod non omnes anguli recti es- retur, quod non omnes anguli recti es- sent æquales. Reflexio autem luminis sent æquales. Reflexio autem luminis est immutatio transparentis vel terminati est immutatio transparentis vel terminati corporis ad amplius lumen ex radiis re- corporis ad amplius lumen ex radiis re- flexis, sicut videmus quod vicina loca in flexis, sicut videmus quod vicina loca in

1 Cf. Genes I, 14 et seq. 1 Cf. Genes I, 14 et seq.

285 285

quibus non incidunt radii reflexi, am- quibus non incidunt radii reflexi, am- plius illuminantur ex diffusione luminis plius illuminantur ex diffusione luminis ex radiis reflexis accidente. ex radiis reflexis accidente.

AD ALIUD dicendum, quod terrenorum, AD ALIUD dicendum, quod terrenorum, ut dicit Hilarius, comparatio ad Deum ut dicit Hilarius, comparatio ad Deum nulla est et si contra nos interdum nulla est et si contra nos interdum exempla comparationis afferimus, nemo exempla comparationis afferimus, nemo putet ea in se perfectionis rationem con- putet ea in se perfectionis rationem con- tinere. Splendor enim nec persona est, tinere. Splendor enim nec persona est, nec idem in essentia est cum luminoso nec idem in essentia est cum luminoso vel luce sed in hoc accipitur similitudo, vel luce sed in hoc accipitur similitudo, quod coævus est. quod coævus est.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit beatus Bernardus in libro V de Conside- beatus Bernardus in libro V de Conside- ratione, nulla unitas est, quæ tanta est ratione, nulla unitas est, quæ tanta est sicut unitas personarum trium in essen- sicut unitas personarum trium in essen- tia una quod sic probatur. Est enim in- tia una quod sic probatur. Est enim in- ter unitates rerum naturalium triplex uni- ter unitates rerum naturalium triplex uni- tas, scilicet formæ, materiæ, et subjecti. tas, scilicet formæ, materiæ, et subjecti. Formæ autem triplex, scilicet generis, Formæ autem triplex, scilicet generis, speciei, et indivisio formæ in eo quod est speciei, et indivisio formæ in eo quod est hoc aliquid et idem numero. Materiæ au- hoc aliquid et idem numero. Materiæ au- tem sicut partium in toto: quia sunt ex tem sicut partium in toto: quia sunt ex eadem materia, præcipue si homogeneum eadem materia, præcipue si homogeneum est. Subjecti autem magis unitas est illa, est. Subjecti autem magis unitas est illa, quæ est subjecti et passionis. Inter istas quæ est subjecti et passionis. Inter istas autem unitates major est speciei quam autem unitates major est speciei quam generis, et major est indivisionis formæ generis, et major est indivisionis formæ in individuo quam speciei et hæc eadem in individuo quam speciei et hæc eadem major est quam materiæ: quia materia major est quam materiæ: quia materia licet sit unum per subjectum, tamen licet sit unum per subjectum, tamen multas habet proprietates quæ non sunt multas habet proprietates quæ non sunt ipsa, quibus tamen non numeratur, et ipsa, quibus tamen non numeratur, et ideo unitas ejus admittit alienam natu- ideo unitas ejus admittit alienam natu- ram: quod non facit indivisio formæ in ram: quod non facit indivisio formæ in quo est hoc aliquid. Hæc etiam major quo est hoc aliquid. Hæc etiam major est quam subjecti et proprietatis: quia est quam subjecti et proprietatis: quia proprietas non est ejusdem essentiæ cum proprietas non est ejusdem essentiæ cum subjecto sed indivisio formæ non ad- subjecto sed indivisio formæ non ad- mittit alienam essentiam et illius quæ mittit alienam essentiam et illius quæ maxima est, multum differt ab unitate maxima est, multum differt ab unitate personarum, in qua nec aliena essentia personarum, in qua nec aliena essentia admittitur, nec est ibi differentia univer- admittitur, nec est ibi differentia univer- salis et particularis, nec differentia quod salis et particularis, nec differentia quod est et esse: quæ omnia in eo quod est est et esse: quæ omnia in eo quod est hoc aliquid inveniuntur. Et ideo ex parte hoc aliquid inveniuntur. Et ideo ex parte materiæ non poterat poni exemplum, nec materiæ non poterat poni exemplum, nec

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

286 286

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ex parte formæ individui propter diversi- ex parte formæ individui propter diversi- tatem universalis et particularis, et quod tatem universalis et particularis, et quod est et esse sed lux et splendor sunt ejus- est et esse sed lux et splendor sunt ejus- dem formæ, licet ex parte recipientium dem formæ, licet ex parte recipientium sit aliqua diversitas: et ideo quoad coæ- sit aliqua diversitas: et ideo quoad coæ- ternitatem præcipue convenientius est ternitatem præcipue convenientius est exemplum quia in aliis unitatibus for- exemplum quia in aliis unitatibus for-

mæ et materiæ non est coævitas: ad po- mæ et materiæ non est coævitas: ad po- sitionem enim materiæ non ponitur for- sitionem enim materiæ non ponitur for- ma, nec ad positionem generis ponitur ma, nec ad positionem generis ponitur species, nec ad positionem specici poni- species, nec ad positionem specici poni- tur individuum: sed ad positionem lumi- tur individuum: sed ad positionem lumi- nosi objecti ponitur splendor, et e con- nosi objecti ponitur splendor, et e con-

verso. verso.

E. Oppositio Augustini contra hæreticum. E. Oppositio Augustini contra hæreticum.

Item, si Dei Filius, inquit Augustinus, virtus et sapientia Dei est, nec Item, si Dei Filius, inquit Augustinus, virtus et sapientia Dei est, nec umquam fuit Deus sine virtute et sapientia, coæternus est ergo Deo Patri umquam fuit Deus sine virtute et sapientia, coæternus est ergo Deo Patri Filius. Dicit autem Apostolus, Christum esse Dei virtutem, et Dei sapien- Filius. Dicit autem Apostolus, Christum esse Dei virtutem, et Dei sapien- tiam. Aut ergo non fuit quando non fuit Filius, aut aliquando Deus non tiam. Aut ergo non fuit quando non fuit Filius, aut aliquando Deus non habuit virtutem et sapientiam: quod dementis est dicere: constat enim, habuit virtutem et sapientiam: quod dementis est dicere: constat enim, quia semper habuit sapientiam semper ergo habuit Filium. quia semper habuit sapientiam semper ergo habuit Filium.

F. Responsio Ambrosii ad idem, auctoritate fulta. F. Responsio Ambrosii ad idem, auctoritate fulta.

Eidem quoque Arianicæ quæstioni Ambrosius in hunc modum respon- Eidem quoque Arianicæ quæstioni Ambrosius in hunc modum respon- det Ego, inquam, Filium esse natum confiteor: quod reliquum est im- det Ego, inquam, Filium esse natum confiteor: quod reliquum est im- pietatis, horresco. Scriptum est enim in Veteri Testamento, ut vel unum e pietatis, horresco. Scriptum est enim in Veteri Testamento, ut vel unum e pluribus dicam: Ante me non fuit alius Deus, et post me non erit ³. Quis pluribus dicam: Ante me non fuit alius Deus, et post me non erit ³. Quis ergo hoc dicit? Pater, an Filius? Si Filius: Ante me, inquit, non fuit alius ergo hoc dicit? Pater, an Filius? Si Filius: Ante me, inquit, non fuit alius Deus. Si Pater Post me, inquit, non erit. Hic priorem, et ille posteriorem Deus. Si Pater Post me, inquit, non erit. Hic priorem, et ille posteriorem non habet. Invicem enim in se, et Pater in Filio, et Filius in Patre cogno- non habet. Invicem enim in se, et Pater in Filio, et Filius in Patre cogno- scitur. Cum enim Patrem dixeris, ejus etiam Filium designasti : quia ne- scitur. Cum enim Patrem dixeris, ejus etiam Filium designasti : quia ne- mo ipse pater est sibi cum Filium nominas, etiam Patrem fateris, quia mo ipse pater est sibi cum Filium nominas, etiam Patrem fateris, quia nemo ipse sibi filius est. Itaque nec Filius sine Patre, nec Pater potest esse nemo ipse sibi filius est. Itaque nec Filius sine Patre, nec Pater potest esse sine Filio semper ergo Pater, semper et Filius est. sine Filio semper ergo Pater, semper et Filius est.

1 I ad Corinth. 1, 24. 1 I ad Corinth. 1, 24.

2 S AMBROSIUS, Lib. I de Fide ad Gratianum, cap. 3. 2 S AMBROSIUS, Lib. I de Fide ad Gratianum, cap. 3.

3 Vulg. habet, Isa. XLIII, 10: Ante me non est formatus Deus, et post me non erit. 3 Vulg. habet, Isa. XLIII, 10: Ante me non est formatus Deus, et post me non erit.

* Joan. X, 31 et 32: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo. Sv * Joan. X, 31 et 32: Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo. Sv Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso: et continuo clarificabit eum. Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso: et continuo clarificabit eum.

IN I SENTENT. DIST. IX, E, F, ART. 9. IN I SENTENT. DIST. IX, E, F, ART. 9. SED CONTRA: SED CONTRA:

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Utrum Pater sit sapiens sapientia geni- Utrum Pater sit sapiens sapientia geni- ta, scilicet Filio ut objecto. ta, scilicet Filio ut objecto.

Deinde quæritur de hoc quod dicit: Deinde quæritur de hoc quod dicit: « Si Dei Filius virtus et sapientia Dei « Si Dei Filius virtus et sapientia Dei est, etc. » est, etc. »

Et hic quæruntur duo: quorum Et hic quæruntur duo: quorum unum est, si Pater sapiens sit sapientia unum est, si Pater sapiens sit sapientia genita ut objecto, licet non sit ea sapiens genita ut objecto, licet non sit ea sapiens quasi formaliter et hoc oportet quærere quasi formaliter et hoc oportet quærere ex eo quod quidam hoc dixerunt, et ex eo quod quidam hoc dixerunt, et scripserunt. scripserunt.

: :

Secundum est, si hoc non est verum Secundum est, si hoc non est verum nec catholicum, utrum valeat ratio Au- nec catholicum, utrum valeat ratio Au- gustini aliquid contra hæreticum, quæ gustini aliquid contra hæreticum, quæ ponitur hic? ponitur hic?

Ad primum objicitur sic: Si sic dicam, Ad primum objicitur sic: Si sic dicam, intellectus meus intelligit se, cadit ibi intellectus meus intelligit se, cadit ibi intellectus in duplici ratione, scilicet in intellectus in duplici ratione, scilicet in ratione intelligentis, et in ratione in- ratione intelligentis, et in ratione in- tellecti. Ponamus ergo, quod intellectus tellecti. Ponamus ergo, quod intellectus in ratione intellecti sit sufficiens ratio et in ratione intellecti sit sufficiens ratio et species omnium cognoscibilium, tunc species omnium cognoscibilium, tunc non oportet me ad intelligendum res ha- non oportet me ad intelligendum res ha- bere aliquid in intellectu meo, nisi in- bere aliquid in intellectu meo, nisi in- tellectum ut objicitur intelligenti intelle- tellectum ut objicitur intelligenti intelle- ctui sed sic generatur Filius a Patre: ctui sed sic generatur Filius a Patre: quia idem est, ut dicit Anselmus in Mo- quia idem est, ut dicit Anselmus in Mo- nologio, summo spiritui intelligere et nologio, summo spiritui intelligere et dicere se cum ergo dicendo se generet dicere se cum ergo dicendo se generet verbum suum et omnis rei rationem et verbum suum et omnis rei rationem et artem, ipse hoc verbo et non alio intelli- artem, ipse hoc verbo et non alio intelli- git quidquid intelligit. git quidquid intelligit.

Ex hoc sequitur ulterius, quod nihil Ex hoc sequitur ulterius, quod nihil potest intelligere nisi Filio, quia species potest intelligere nisi Filio, quia species non accipit a rebus, et species non sunt non accipit a rebus, et species non sunt apud ipsum nisi ideales rationes verbi. apud ipsum nisi ideales rationes verbi.

1 Cf. Supra, Dist. III. 1 Cf. Supra, Dist. III.

287 287

1. Ponamus Filium non esse per im- 1. Ponamus Filium non esse per im- possibile, adhuc ille qui est Pater, in- possibile, adhuc ille qui est Pater, in- telligit se et omnia: ergo non exigit telligit se et omnia: ergo non exigit Filium ad intellectum suum. Filium ad intellectum suum.

2. Præterea, Ista est abusio quam su- 2. Præterea, Ista est abusio quam su- pra reprehendit Augustinus 1, quia licet pra reprehendit Augustinus 1, quia licet in imagine creata ita sit, quod tota non in imagine creata ita sit, quod tota non intelligit nisi per intelligentiam, tota non intelligit nisi per intelligentiam, tota non memoratur nisi per memoriam, non vult memoratur nisi per memoriam, non vult nisi per voluntatem: quis tamen audeat nisi per voluntatem: quis tamen audeat dicere, quod in illa summa trinitate dicere, quod in illa summa trinitate Pater non intelligit nisi per Filium, Pater non intelligit nisi per Filium,

etc. etc.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Dicendum ad hoc, sicut infra Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad hoc, sicut infra Solutio. probabitur, quod Pater nullo modo est probabitur, quod Pater nullo modo est sapiens Filio : non tamen idem est non sapiens Filio : non tamen idem est non esse sapientem Filio, et non intelligere esse sapientem Filio, et non intelligere Filio. Intelligere enini Filio potest esse, Filio. Intelligere enini Filio potest esse, quasi intelligere a Filio, et intelligere in quasi intelligere a Filio, et intelligere in Filio. Primo modo non convenit Patri, Filio. Primo modo non convenit Patri, sed secundo aliquo modo convenit ei, li. sed secundo aliquo modo convenit ei, li. cet non per illum modum quo procedit cet non per illum modum quo procedit objectio facta. Et ad hoc sciendum, quod objectio facta. Et ad hoc sciendum, quod Pater nihil accipit a Filio, nec intelle- Pater nihil accipit a Filio, nec intelle- ctum, nec intelligere, nec quo fit intelle- ctum, nec intelligere, nec quo fit intelle- ctus, nec objectum sed omnia quæ ha- ctus, nec objectum sed omnia quæ ha- bet Filius accipit a Patre. Intelligere bet Filius accipit a Patre. Intelligere etiam et dicere in summo spiritu est etiam et dicere in summo spiritu est æquivocum : quia potest esse essentiale, æquivocum : quia potest esse essentiale, et personale cum enim Pater dicit se, et personale cum enim Pater dicit se, non potest esse dicere idem quod gene- non potest esse dicere idem quod gene- rare, sed est essentiale, et Spiritus san- rare, sed est essentiale, et Spiritus san- ctus hoc modo dicit se et Filius et unum ctus hoc modo dicit se et Filius et unum est dicere trium, sicut una est essentia est dicere trium, sicut una est essentia trium. Sed cum Pater dicit Verbum quod trium. Sed cum Pater dicit Verbum quod est Filius, tunc dicere idem est quod ge- est Filius, tunc dicere idem est quod ge- nerare et hoc dicere non convenit Filio, nerare et hoc dicere non convenit Filio, nec Spiritui sancto, sicut nec generare nec Spiritui sancto, sicut nec generare convenit eis. Sed cum dicitur, Pater in- convenit eis. Sed cum dicitur, Pater in- telligit omnia in Filio, sensus est quod telligit omnia in Filio, sensus est quod Pater intelligit Filium ut Filius est ars et Pater intelligit Filium ut Filius est ars et ratio omnium viventium: Filium autem ratio omnium viventium: Filium autem hoc modo intelligit quo intelligit se esse hoc modo intelligit quo intelligit se esse principium Filii in hac ratione: quia non principium Filii in hac ratione: quia non habet Filius quod non acceperit a Patre. habet Filius quod non acceperit a Patre.

Ad object. 1. Ad object. 1.

288 288

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et sic patet, quod Pater intelligendo se Et sic patet, quod Pater intelligendo se sic intelligit omnia in Filio, et nihil ac- sic intelligit omnia in Filio, et nihil ac- cipit a Filio, imo dat Filio. cipit a Filio, imo dat Filio.

Si autem quæras, Utrum id sit simul Si autem quæras, Utrum id sit simul vel successive ? vel successive ?

Dicendum quod non simul tantum, Dicendum quod non simul tantum, sed simplex et unum quia nihil multi- sed simplex et unum quia nihil multi- plex est in scientia et intellectu Patris. plex est in scientia et intellectu Patris. Sed verum est, quod in inferioribus Sed verum est, quod in inferioribus materialibus procedit intellectus in nobis materialibus procedit intellectus in nobis a ratione principii in id quod est a prin- a ratione principii in id quod est a prin- picio, et ab illo in illud ulterius, cujus picio, et ab illo in illud ulterius, cujus illud principiatum est ulterior ratio. illud principiatum est ulterior ratio.

AD PRIMUM ergo quod objicitur, di- AD PRIMUM ergo quod objicitur, di- cendum quod Filius non est objectum cendum quod Filius non est objectum intellectus, vel ratio intellectus Patris, intellectus, vel ratio intellectus Patris, vel medium, vel species, vel quocumque vel medium, vel species, vel quocumque nomine nominetur: quia sic esset Patris nomine nominetur: quia sic esset Patris intellectus aliquid accipiens a Filio ad intellectus aliquid accipiens a Filio ad hoc quod intelligeret: sed Pater seipso hoc quod intelligeret: sed Pater seipso intelligit Filium, et omnia quorum ratio intelligit Filium, et omnia quorum ratio est Filius sive Verbum. est Filius sive Verbum.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

An ratio Augustini quam Magister ad- An ratio Augustini quam Magister ad- ducit, procedat de sapientia genita vel ducit, procedat de sapientia genita vel ingenita? ingenita?

Secundo, hoc supposito, quæritur, Secundo, hoc supposito, quæritur, Quid valet ratio Augustini ? Quid valet ratio Augustini ?

Videtur quod nihil aut enim arguit Videtur quod nihil aut enim arguit de sapientia genita, aut de sapientia in- de sapientia genita, aut de sapientia in- genita. Si de genita, tunc videtur quod genita. Si de genita, tunc videtur quod Filius sit sapientia Patris qua sapiens est, Filius sit sapientia Patris qua sapiens est, quod infra Magister improbabit. Si au- quod infra Magister improbabit. Si au- tem de sapientia ingenita arguit, tunc tem de sapientia ingenita arguit, tunc non potest ex hoc inferri coæternitas Fi- non potest ex hoc inferri coæternitas Fi- lii non enim sequitur, si essentia coæ- lii non enim sequitur, si essentia coæ- terna est Patri, quod propter hoc Filius terna est Patri, quod propter hoc Filius sit Patri coæternus. sit Patri coæternus.

SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus Solutio, SOLUTIO. Dicendum, quod Augustinus Solutio, arguit de sapientia ingenita, prout est arguit de sapientia ingenita, prout est appropriabilis sapientiæ genitæ, id est, appropriabilis sapientiæ genitæ, id est, Filio appropriatum enim supponit pro- Filio appropriatum enim supponit pro- prium, nec potest fieri appropriatio nisi prium, nec potest fieri appropriatio nisi secundum intellectum præexistente pro- secundum intellectum præexistente pro- prio et sic sapientia ingenita æterna prio et sic sapientia ingenita æterna infert sapientiam genitam coæternam. infert sapientiam genitam coæternam.

G. Invectio Ambrosii contra hæreticum. G. Invectio Ambrosii contra hæreticum.

Item dic, inquam, mihi, hæretice, Fuitne quando omnipotens Deus Pater Item dic, inquam, mihi, hæretice, Fuitne quando omnipotens Deus Pater non erat, et Deus erat? Nam si Pater esse coepit, Deus ergo primo erat, et non erat, et Deus erat? Nam si Pater esse coepit, Deus ergo primo erat, et postea Pater factus est. Quomodo ergo immutabilis Deus est? Si enim ante postea Pater factus est. Quomodo ergo immutabilis Deus est? Si enim ante Deus, postea Pater fuit, utique generationis accessione mutatus est: sed Deus, postea Pater fuit, utique generationis accessione mutatus est: sed avertat Deus hanc amentiam ¹. avertat Deus hanc amentiam ¹.

1 S. AMBROSIUS, Lib. I de Fide ad Gratianum, cap. 3. 1 S. AMBROSIUS, Lib. I de Fide ad Gratianum, cap. 3.

IN I SENTENT. DIST. IX, H, ART. 11. IN I SENTENT. DIST. IX, H, ART. 11.

289 289

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

De verbo Ambrosi: Primo erat, et De verbo Ambrosi: Primo erat, et postea Pater factus est. postea Pater factus est.

Deinde quæritur de hoc quod habetur Deinde quæritur de hoc quod habetur in secunda ratione Ambrosii contra hæ- in secunda ratione Ambrosii contra hæ- reticum « Deus ergo primo erat, et reticum « Deus ergo primo erat, et postea Pater factus est. » postea Pater factus est. »

1. Hoc enim non videtur valere: eo 1. Hoc enim non videtur valere: eo quod relationes fiunt in aliquo sine sui quod relationes fiunt in aliquo sine sui mutatione. Sit hic lignum tricubitum, et mutatione. Sit hic lignum tricubitum, et Romæ sit lignum bicubitum, et resecetur Romæ sit lignum bicubitum, et resecetur istud lignum quod est hic quod efficiatur istud lignum quod est hic quod efficiatur bicubitum, tunc fit æquale ligno Romæ : bicubitum, tunc fit æquale ligno Romæ : ergo æqualitas facta est in ligno quod est ergo æqualitas facta est in ligno quod est Romæ, quæ relatio cum nulla mutatione Romæ, quæ relatio cum nulla mutatione facta est in ligno Romæ : ergo non valet, facta est in ligno Romæ : ergo non valet, Si modo Pater est relativum, et ante non Si modo Pater est relativum, et ante non fuit relativum, sit mutatus. fuit relativum, sit mutatus.

2. Item, Quidquid nihil inesse prædicat 2. Item, Quidquid nihil inesse prædicat ci de quo prædicatur, adveniens vel re- ci de quo prædicatur, adveniens vel re- cedens ei de quo prædicatur non facit cedens ei de quo prædicatur non facit mutationem in ipso nihil autem prædi- mutationem in ipso nihil autem prædi- cat relatio inesse ei de quo prædicatur: cat relatio inesse ei de quo prædicatur: ergo adveniens vel recedens a relativo, ergo adveniens vel recedens a relativo, nihil mutationis ostendit in illo. PROBA- nihil mutationis ostendit in illo. PROBA- TUR autem prima eo quod omnis muta- TUR autem prima eo quod omnis muta- tio per se, vel per accidens est, aut in hoc tio per se, vel per accidens est, aut in hoc quod totum mobile transferatur in loco quod totum mobile transferatur in loco vel ad locum, vel quod accipiat aliam vel ad locum, vel quod accipiat aliam formam quam prius non habuit, quæ formam quam prius non habuit, quæ

modo insit ei. Secunda autem scribitur a modo insit ei. Secunda autem scribitur a Boetio in libro de Trinitate. Boetio in libro de Trinitate.

SOLUTIO. Aliud est de relativis originis, Solutio. SOLUTIO. Aliud est de relativis originis, Solutio. vel secundum causam et causatum, vel vel secundum causam et causatum, vel secundum principium et principiatum di- secundum principium et principiatum di- ctis et aliud est de aliis relativis inferio- ctis et aliud est de aliis relativis inferio- ribus quæ fundantur super aliquid aliud. ribus quæ fundantur super aliquid aliud. Primæ enim relationes non causantur si- Primæ enim relationes non causantur si- ne actu substantiali qui est generatio: ne actu substantiali qui est generatio: et ideo talia supponunt mutationem in et ideo talia supponunt mutationem in subjecto si adveniant de novo. subjecto si adveniant de novo.

Præterea, Aliud est de relativis in di- Præterea, Aliud est de relativis in di- vinis et inferioribus. In divinis enim re- vinis et inferioribus. In divinis enim re- latio est etiam in ratione proprietatis fa- latio est etiam in ratione proprietatis fa- cientis personam in esse personali: et cientis personam in esse personali: et ideo ibi adventum relationis sequitur ideo ibi adventum relationis sequitur mutatio personalis: licet in inferioribus mutatio personalis: licet in inferioribus in quibusdam relationibus non in utro- in quibusdam relationibus non in utro- que relativorum sequatur mutatio ex ad- que relativorum sequatur mutatio ex ad- ventu relationis, sed in altero semper ventu relationis, sed in altero semper sequitur. sequitur.

AD ALIUD dicendum quod Boetius non AD ALIUD dicendum quod Boetius non attendit relationem secundum id quod attendit relationem secundum id quod est proprietas quædam habens quasi vim est proprietas quædam habens quasi vim differentiæ in constitutione personæ : sed differentiæ in constitutione personæ : sed accipit relativum, et non relationem : et accipit relativum, et non relationem : et ipsum relativum non attendit nisi secun- ipsum relativum non attendit nisi secun- dum respectum quem importat : et quia dum respectum quem importat : et quia secundum illum totum ad alterum est, secundum illum totum ad alterum est, et non ad se, ut dicit Augustinus, ideo et non ad se, ut dicit Augustinus, ideo dicit quod nihil prædicat in relativo: et dicit quod nihil prædicat in relativo: et hoc est verum quoad respectum relativi, hoc est verum quoad respectum relativi, et non quoad hoc quod relatio proprietas et non quoad hoc quod relatio proprietas est quædam quæ secundum rationem in- est quædam quæ secundum rationem in- telligendi inest relativo. telligendi inest relativo.

Ad 2. Ad 2.

H. Ineffabile est quomodo Filius sit, et non habeat Patrem priorem: sicut H. Ineffabile est quomodo Filius sit, et non habeat Patrem priorem: sicut modus generationis inintelligibilis et ineffabilis est. modus generationis inintelligibilis et ineffabilis est.

Sed quæris a me, inquit Ambrosius, quomodo si Filius sit, non priorem Sed quæris a me, inquit Ambrosius, quomodo si Filius sit, non priorem habeat Patrem? Quæro item abs te, quando vel quomodo Filium putes habeat Patrem? Quæro item abs te, quando vel quomodo Filium putes esse generatum? Mihi enim impossibile est generationis scire secretum : esse generatum? Mihi enim impossibile est generationis scire secretum :

XXV XXV

19 19

290 290

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mens deficit, vox silet, non mea tantum, sed et Angelorum supra Potesta - mens deficit, vox silet, non mea tantum, sed et Angelorum supra Potesta - tes, et supra Angelos, et supra Cherubim, et supra Seraphim, et supra om- tes, et supra Angelos, et supra Cherubim, et supra Seraphim, et supra om- nem sensum est: quia scriptum est, Pax Christi supra omnem sensum est'. nem sensum est: quia scriptum est, Pax Christi supra omnem sensum est'. Et si pax Christi supra omnem seusum est, quomodo non est supra om- Et si pax Christi supra omnem seusum est, quomodo non est supra om- nem sensum tanta generatio? Tu ergo ori manum admove: scrutari non nem sensum tanta generatio? Tu ergo ori manum admove: scrutari non licet superna mysteria. Licet scire quod natus sit, non licet discutere quo- licet superna mysteria. Licet scire quod natus sit, non licet discutere quo- modo natus sit. Illud mihi negare non licet, hoc quærere metus est. Ineffa- modo natus sit. Illud mihi negare non licet, hoc quærere metus est. Ineffa- bilis enim est illa generatio. Unde, Isa. LIII, 8: Generationem ejus quis bilis enim est illa generatio. Unde, Isa. LIII, 8: Generationem ejus quis enarrabit? enarrabit?

I. Quidam præsumunt discutere generationis seriem. I. Quidam præsumunt discutere generationis seriem.

Quidam tamen de ingenio suo præsumentes, dicunt illam generationem Quidam tamen de ingenio suo præsumentes, dicunt illam generationem posse intelligi, et alia hujusmodi: inhærentes illi auctoritati Hieronymi posse intelligi, et alia hujusmodi: inhærentes illi auctoritati Hieronymi super Ecclesiasten: In sacris Scripturis, quis sæpissime non pro impossi- super Ecclesiasten: In sacris Scripturis, quis sæpissime non pro impossi- bili, sed pro difficili ponitur, ut ibi, Generationem ejus quis enarrabit? Sed bili, sed pro difficili ponitur, ut ibi, Generationem ejus quis enarrabit? Sed hoc non dicit Hieronymus, ideo quod generatio Filii æterna plene intelligi hoc non dicit Hieronymus, ideo quod generatio Filii æterna plene intelligi vel explicari possit a quoquam mortalium: sed quia de ea aliquid intelligi vel explicari possit a quoquam mortalium: sed quia de ea aliquid intelligi vel dici potest. Quidam tamen hoc accipiunt de temporali Christi genera- vel dici potest. Quidam tamen hoc accipiunt de temporali Christi genera- tione. tione.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

An generatio divina potest sciri vel si- An generatio divina potest sciri vel si- gnificari? gnificari?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in sequenti capitulo H :« Mihi enim impossi- sequenti capitulo H :« Mihi enim impossi- bile, etc. » bile, etc. »

1. Quod enim non scitur, non signifi- 1. Quod enim non scitur, non signifi- catur: sed generatio divina nobis multis catur: sed generatio divina nobis multis modis significatur: ergo scitur aliquo modis significatur: ergo scitur aliquo

modo. modo.

secundum quid, secundum quod est inef- secundum quid, secundum quod est inef- fabilis. CONTRA: Multa habemus effata fabilis. CONTRA: Multa habemus effata de convenientibus generationi, scilicet de convenientibus generationi, scilicet quod in eadem essentia est, quod coæter- quod in eadem essentia est, quod coæter- na, et hujusmodi quæ significant ali- na, et hujusmodi quæ significant ali- quid effatum de generatione divina. quid effatum de generatione divina.

3. Si forte dicas, quod scimus et signifi- 3. Si forte dicas, quod scimus et signifi- camus quia, sed non quid est generatio camus quia, sed non quid est generatio divina. CONTRA: Scientia quia duobus divina. CONTRA: Scientia quia duobus modis est, scilicet per effectum, vel per modis est, scilicet per effectum, vel per causam remotam: generatio autem per causam remotam: generatio autem per causam remotam non significatur nobis, causam remotam non significatur nobis, nec etiam per effectum tantum : ergo vi- nec etiam per effectum tantum : ergo vi- detur, quod significetur nobis quid est detur, quod significetur nobis quid est generatio divina et ita est scita et si- generatio divina et ita est scita et si-

2. Si dicas, quod non significatur nisi gnificata. 2. Si dicas, quod non significatur nisi gnificata.

1 Ad Philip. IV, 7: Pax Dei, quæ exsuperat 1 Ad Philip. IV, 7: Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, etc. omnem sensum, etc.

2 Cf. Act. VIII, 33. 2 Cf. Act. VIII, 33.

Clin. Clin.

IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 12. IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 12.

4. Præterea, Scire rem in sua propria 4. Præterea, Scire rem in sua propria natura, est scire eam secundum differen- natura, est scire eam secundum differen- tias quibus distinguitur ab aliis quæ sunt tias quibus distinguitur ab aliis quæ sunt in eodem genere cum ipsa : sed nos ha- in eodem genere cum ipsa : sed nos ha- bemus a Sanctis nobis traditas hujusmo- bemus a Sanctis nobis traditas hujusmo- di differentias, scilicet quod est sine ver- di differentias, scilicet quod est sine ver- sione generantis, quod non est ex po- sione generantis, quod non est ex po- tentia in actum, quod est immaterialis, tentia in actum, quod est immaterialis, quod non dividit esse vel essentiam, qua- quod non dividit esse vel essentiam, qua- lia habemus ab Augustino, et Damasce- lia habemus ab Augustino, et Damasce- no, et a Boetio : ergo videtur, quod scita no, et a Boetio : ergo videtur, quod scita sit generatio in propria natura: scientia sit generatio in propria natura: scientia autem rei simplicis incomplexæ in propria autem rei simplicis incomplexæ in propria natura est scientia quid est res in propria natura est scientia quid est res in propria natura ergo videtur, quod nos sciamus natura ergo videtur, quod nos sciamus quid est generatio divina : ergo non est quid est generatio divina : ergo non est verum quod Ambrosius dicit hic. verum quod Ambrosius dicit hic.

SED CONTRA: Scire quid est, est scire SED CONTRA: Scire quid est, est scire proprios terminos rei intra quos claudi- proprios terminos rei intra quos claudi- tur tota rei natura: sed sic non contingit tur tota rei natura: sed sic non contingit Deum scire: quia sic comprehenderetur Deum scire: quia sic comprehenderetur vel clauderetur in nostro intellectu, quod vel clauderetur in nostro intellectu, quod supra est improbatum cum igitur ge- supra est improbatum cum igitur ge- neratio divina Deus sit, ipsam non con- neratio divina Deus sit, ipsam non con- tingit scire vel significare quid est. tingit scire vel significare quid est.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut di- SOLUTIO. Dicendum, quod sicut di- cit Philosophus in I de Anima, omnis cit Philosophus in I de Anima, omnis intelligentiæ quæ est de quid est, termini intelligentiæ quæ est de quid est, termini sunt præcticarum enim intelligentia- sunt præcticarum enim intelligentia-

rum termini sunt omnes enim alterius rum termini sunt omnes enim alterius

causa sunt, scilicet propter ejus quod causa sunt, scilicet propter ejus quod consideratur speculativæ vero rationi- consideratur speculativæ vero rationi- bus terminantur: et omnis ratio aut dif- bus terminantur: et omnis ratio aut dif- finitio est, aut demonstratio in qua stat finitio est, aut demonstratio in qua stat intelligentia, et diffinitiones omnes diffi- intelligentia, et diffinitiones omnes diffi- nitæ sunt ad diffinientia. nitæ sunt ad diffinientia.

1 et 2. Et ideo dico, quod non contingit scire 1 et 2. Et ideo dico, quod non contingit scire quid est Deus vel aliquid divinum, eo quid est Deus vel aliquid divinum, eo quod diffiniri a nobis non potest: sed quod diffiniri a nobis non potest: sed erit semper secundum aliquid sui extra erit semper secundum aliquid sui extra nos, ut supra diximus in quæstione de nos, ut supra diximus in quæstione de scientia Dei et hoc intelligit Ambro- scientia Dei et hoc intelligit Ambro- sius quando dicit, quod non scitur a no- sius quando dicit, quod non scitur a no- bis generatio divina, nec etiam ab An- bis generatio divina, nec etiam ab An- gelis quia per quid est, scita non est gelis quia per quid est, scita non est nisi ab eo qui est Deus Trinitas: habe- nisi ab eo qui est Deus Trinitas: habe-

1 Cf. Supra, Dist. II. 1 Cf. Supra, Dist. II.

291 291

mus autem scientiam de divinis sicut mus autem scientiam de divinis sicut est scientia quia et bene concedo, quod est scientia quia et bene concedo, quod plus scimus de ea quam quod ineffabi- plus scimus de ea quam quod ineffabi- lis est. lis est.

AD id quod contra objicitur, dicen- AD id quod contra objicitur, dicen- dum quod verum est quod de scientia dum quod verum est quod de scientia quia in demonstrationibus, quæ est con- quia in demonstrationibus, quæ est con- clusionis scientia, habetur illis duobus clusionis scientia, habetur illis duobus modis sed sic non scitur generatio di- modis sed sic non scitur generatio di- vina, sed potius ut incomplexum, cujus vina, sed potius ut incomplexum, cujus scientia non habetur perfecte per diffi- scientia non habetur perfecte per diffi- nientia ipsum et hæc est scientia similis nientia ipsum et hæc est scientia similis ei quæ est scientia quia, et est scire in ei quæ est scientia quia, et est scire in universali, et non in propria natura se- universali, et non in propria natura se- cundum quod ipsum est. cundum quod ipsum est.

: :

AD ID autem quod objicitur de diffe- AD ID autem quod objicitur de diffe- rentiis ejus, dicendum quod non signi- rentiis ejus, dicendum quod non signi- ficatur nobis differentiis nisi dupliciter, ficatur nobis differentiis nisi dupliciter, scilicet negativis sive privativis: sicut scilicet negativis sive privativis: sicut quod est impassibilis, immaterialis, in- quod est impassibilis, immaterialis, in- vertibilis, et hujusmodi. Illæ differentiæ vertibilis, et hujusmodi. Illæ differentiæ non certificant, nisi quia differentiæ con- non certificant, nisi quia differentiæ con- stituentes sunt positiva. Aliæ differentiæ stituentes sunt positiva. Aliæ differentiæ quæ positivæ sunt, sunt remotæ : sicut quæ positivæ sunt, sunt remotæ : sicut quod est in eadem substantia, vel consub- quod est in eadem substantia, vel consub- stantialis illæ enim non sunt proximæ : stantialis illæ enim non sunt proximæ : unde in talibus adhuc remanet occultum, unde in talibus adhuc remanet occultum, secundum quem modum sit in eadem secundum quem modum sit in eadem substantia et ideo licet illis differentiis a substantia et ideo licet illis differentiis a quibusdam distinguatur, tamen quia non quibusdam distinguatur, tamen quia non convertuntur cum ipsa constituendo non convertuntur cum ipsa constituendo non specificant generationem et ideo adhuc specificant generationem et ideo adhuc ignoratur quid generationis et ideo ignoratur quid generationis et ideo etiam non dicit Ambrosius quod simpli- etiam non dicit Ambrosius quod simpli- citer impossibile sit scire generationem, citer impossibile sit scire generationem, sed quod impossibile est scire generatio- sed quod impossibile est scire generatio- nis secretum, quia secretum ejus est nis secretum, quia secretum ejus est quid sit: sed non est secretum quid non quid sit: sed non est secretum quid non sit et hoc scitur et effatur: unde effabi- sit et hoc scitur et effatur: unde effabi- lis est secundum quid, et non simpli- lis est secundum quid, et non simpli-

: :

citer. citer.

: :

: :

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

292 292

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS XIII. ARTICULUS XIII.

An loquantur Angeli ? An loquantur Angeli ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit: Deinde quæritur de hoc quod dicit: « Vox silet, non mea tantum, sed etiam « Vox silet, non mea tantum, sed etiam Angelorum, etc. » Et quæruntur quatuor, Angelorum, etc. » Et quæruntur quatuor, scilicet qualiter loquantur Angeli ? et scilicet qualiter loquantur Angeli ? et utrum omnia loqui possint? et utrum utrum omnia loqui possint? et utrum omnes omnibus, vel quidam quibusdam? omnes omnibus, vel quidam quibusdam? et de auditu audientium aliorum locutio- et de auditu audientium aliorum locutio-

nem. nem.

Circa primum proceditur sic: Circa primum proceditur sic:

1. Dicit Basilius in quadam homilia su- 1. Dicit Basilius in quadam homilia su- per illud Deuter. xxvi, 9: Attende, et au- per illud Deuter. xxvi, 9: Attende, et au- di, etc. Sermonis usum nobis Deus qui di, etc. Sermonis usum nobis Deus qui nos creavit, indulsit, pro eo ut cordis oc- nos creavit, indulsit, pro eo ut cordis oc- culta invicem nobis verbi ministerio pan- culta invicem nobis verbi ministerio pan- deremus, ut communi in alterutrum affe- deremus, ut communi in alterutrum affe- ctione naturæ unusquisque nostrum pro- ctione naturæ unusquisque nostrum pro- ximo suo velut ex arcanis quibusdam ximo suo velut ex arcanis quibusdam domiciliis consilii secreta depromeret: domiciliis consilii secreta depromeret: si enim nuda solummodo atque intecta si enim nuda solummodo atque intecta anima viveremus, ex ipsis tantum men- anima viveremus, ex ipsis tantum men- tis motibus atque cogitationibus intentio- tis motibus atque cogitationibus intentio- nibusque cogitationum alterutrum no- nibusque cogitationum alterutrum no- sceremur. Ex hoc accipitur, quod Angeli sceremur. Ex hoc accipitur, quod Angeli cum sint denudati a corpore, sine ser- cum sint denudati a corpore, sine ser- mone sibi invicem innotescunt: ergo mone sibi invicem innotescunt: ergo locutione non indigent et nihil est va- locutione non indigent et nihil est va- num in eis ergo non loquuntur. num in eis ergo non loquuntur.

2. Item, Job, xxvIII, 17, super id, Non 2. Item, Job, xxvIII, 17, super id, Non adæquabitur ei aurum vel vitrum dicit adæquabitur ei aurum vel vitrum dicit Gregorius, quod in resurrectione unius- Gregorius, quod in resurrectione unius- cujusque mentem ab alterius oculis cor- cujusque mentem ab alterius oculis cor- pulentia non abscondet. Ergo multo pulentia non abscondet. Ergo multo magis cum spiritualior sit natura Angeli, magis cum spiritualior sit natura Angeli, quod in uno Angelo est, non latebit quod in uno Angelo est, non latebit alium et ita non indigent locutione. alium et ita non indigent locutione.

3. Item, Basilius: Quoniam vigor ani- 3. Item, Basilius: Quoniam vigor ani- mæ velamine carnis operitur ad indican- mæ velamine carnis operitur ad indican-

1 Matth. xx11, 30. Erunt sicut Angeli Der in 1 Matth. xx11, 30. Erunt sicut Angeli Der in

da atque in publicam faciem proferenda da atque in publicam faciem proferenda ea quæ in profundo cordis vel cogitatio- ea quæ in profundo cordis vel cogitatio- nibus vel sensibus commoventur nobis, nibus vel sensibus commoventur nobis, et nominibus et vocabulis indigemus. Ex et nominibus et vocabulis indigemus. Ex hoc accipitur quod ubi non est velamen hoc accipitur quod ubi non est velamen carnis, non est necessarius usus loquen- carnis, non est necessarius usus loquen- di. In Angelis autem non est velamen di. In Angelis autem non est velamen carnis ergo non loquuntur. carnis ergo non loquuntur.

4. Item, I ad Corinth. IV, 5, super illud, 4. Item, I ad Corinth. IV, 5, super illud, Nolite ante tempus judicare, dicit Glossa, Nolite ante tempus judicare, dicit Glossa, quod gesta et cogitata bona vel mala tunc quod gesta et cogitata bona vel mala tunc erunt aperta et quia omnia tunc erunt erunt aperta et quia omnia tunc erunt nota, tunc omnes poterunt judicare de se nota, tunc omnes poterunt judicare de se et de aliis. Ex hoc accipitur, quod etiam et de aliis. Ex hoc accipitur, quod etiam mali tunc videbunt cogitationes omnium: mali tunc videbunt cogitationes omnium: ergo multo fortius Angeli modo vident : ergo multo fortius Angeli modo vident : et ex hoc iterum sequitur, quod non et ex hoc iterum sequitur, quod non loquuntur. loquuntur.

: :

5. Item, Augustinus: In patria non 5. Item, Augustinus: In patria non erunt cogitationes volubiles hinc illuc, erunt cogitationes volubiles hinc illuc, aut inde huc sed omnia simul videbi- aut inde huc sed omnia simul videbi- mus. Ergo cum Angeli modo sint beati, mus. Ergo cum Angeli modo sint beati, non indigent locutione, sed omnia si- non indigent locutione, sed omnia si- mul videntur. mul videntur.

6. Item, Gregorius in libro IV Dialo- 6. Item, Gregorius in libro IV Dialo- gorum: Quid est quod non vident, qui gorum: Quid est quod non vident, qui videntem omnia vident ? et loquitur de videntem omnia vident ? et loquitur de Angelis. Si ergo omnia vident, vident Angelis. Si ergo omnia vident, vident etiam ea quæ sunt in se invicem et ita etiam ea quæ sunt in se invicem et ita non indigent locutione. non indigent locutione.

7. Item, Augustinus in libro de Bono 7. Item, Augustinus in libro de Bono conjugali Post hanc peregrinationem conjugali Post hanc peregrinationem futurum est, ubi omnium cogitationes pa- futurum est, ubi omnium cogitationes pa- tebunt invicem, nec invicem repugna- tebunt invicem, nec invicem repugna- bunt. Cum ergo in futuro similes erimus bunt. Cum ergo in futuro similes erimus Angelis, ut dicit Dominus, Matth. XXII, Angelis, ut dicit Dominus, Matth. XXII, 30 ergo Angeli modo vident invicem 30 ergo Angeli modo vident invicem cogitationes suas, etc. cogitationes suas, etc.

1. SED CONTRA hoc est quod dicit Glossa, Sed col 1. SED CONTRA hoc est quod dicit Glossa, Sed col I ad Corinth. xIII, 1, quod superiores si- I ad Corinth. xIII, 1, quod superiores si- gnificant inferioribus quod de Dei vo- gnificant inferioribus quod de Dei vo- luntate perceperunt nutibus et signis. luntate perceperunt nutibus et signis.

2. Item, Boetius: Quidquid potest 2. Item, Boetius: Quidquid potest potentia inferior, potest et superior: cum potentia inferior, potest et superior: cum ergo homo qui est inferior potentia, pos- ergo homo qui est inferior potentia, pos- sit loqui, potest loqui et Angelus. sit loqui, potest loqui et Angelus.

3. Item, Isa. V1, 3 Clamabant alter 3. Item, Isa. V1, 3 Clamabant alter

calo calo

IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 13. IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 13.

293 293

ad alterum. In Zacharia unus loquitur intelligit secundum actum, multo magis ad alterum. In Zacharia unus loquitur intelligit secundum actum, multo magis alteri. Et in Daniele 2. alteri. Et in Daniele 2.

Juxta hoc ulterius quæritur, Si con- Juxta hoc ulterius quæritur, Si con- ceditur quod loquantur, qualiter loquan- ceditur quod loquantur, qualiter loquan- tur? Et videtur Glossa, 1 ad Corinth. tur? Et videtur Glossa, 1 ad Corinth. \II, 1, dicere, quod loquuntur nutibus et \II, 1, dicere, quod loquuntur nutibus et signis. Sed hoc videtur stare non posse : signis. Sed hoc videtur stare non posse : quia. quia.

1. Nutus servit potius demonstrationi 1. Nutus servit potius demonstrationi ipsius rei quam locutioni. ipsius rei quam locutioni.

2. Item, Signa illa aut sunt a natura, 2. Item, Signa illa aut sunt a natura, aut a placito. Si a natura, tunc erunt ea- aut a placito. Si a natura, tunc erunt ea- dem apud omnes. Si autem ad placitum, dem apud omnes. Si autem ad placitum, tunc ante locutionem exigitur disciplina tunc ante locutionem exigitur disciplina idiomatis, quod etiam frivolum est pone- idiomatis, quod etiam frivolum est pone- re in Angelis. re in Angelis.

3. Item, Damascenus dicit, quod tra- 3. Item, Damascenus dicit, quod tra- dunt sibi suas intelligentias sine voce pro- dunt sibi suas intelligentias sine voce pro- lato sermone. Sed quia alibi de hoc plu- lato sermone. Sed quia alibi de hoc plu- rima dicta sunt 3, ista sufficiant. rima dicta sunt 3, ista sufficiant.

SOLUTIO. Concedo, quod Angeli loquun- SOLUTIO. Concedo, quod Angeli loquun- tur, et qualiter loquuntur, secundum tur, et qualiter loquuntur, secundum quod opinor, ad hoc videndum oportet quod opinor, ad hoc videndum oportet præsupponere quoddam simile. Ponamus præsupponere quoddam simile. Ponamus duo lumina distantia a se : ad hoc quod duo lumina distantia a se : ad hoc quod unum illorum luminum penetret aliud unum illorum luminum penetret aliud non exiguntur nisi tria, quorum unum non exiguntur nisi tria, quorum unum est quod unum directe ordinetur contra est quod unum directe ordinetur contra aliud in situ, et quod nullum medium aliud in situ, et quod nullum medium prohibens et claudens unum ab alio sit prohibens et claudens unum ab alio sit interpositum, et quod sit distantia pro- interpositum, et quod sit distantia pro- portionata potentiæ immutandı, quia lu- portionata potentiæ immutandı, quia lu- men Parisiis existens, non immutabit men Parisiis existens, non immutabit usque ad lumen quod est Romæ. Si au- usque ad lumen quod est Romæ. Si au- tem ponamus, quod unum illorum lumi- tem ponamus, quod unum illorum lumi- num sit cognitivum alterius, et e con- num sit cognitivum alterius, et e con- verso, et quod habeant libertatem arbi- verso, et quod habeant libertatem arbi- tru tuuc sequitur quod se cognoscent, tru tuuc sequitur quod se cognoscent, si voluerint et non cognoscent, si non si voluerint et non cognoscent, si non voluerint. Dicit enim Augustinus, quod voluerint. Dicit enim Augustinus, quod lumen et species intelligibilium sint sem- lumen et species intelligibilium sint sem- per in anima, non tamen anima semper per in anima, non tamen anima semper intelligit, quia non vult: unde si voluntas intelligit, quia non vult: unde si voluntas claudit intellectum sibi, quod scilicet non claudit intellectum sibi, quod scilicet non

1 Zachar. et seq. passim. 1 Zachar. et seq. passim.

2 Daniel VII, 16. 2 Daniel VII, 16.

habet potestatem claudendi se ab alio : habet potestatem claudendi se ab alio : sic ergo dico, quod est in Angelis, quod sic ergo dico, quod est in Angelis, quod sunt intelligibilia lumina, ut dicit Dio- sunt intelligibilia lumina, ut dicit Dio- nysius: et ideo ad hoc quod loquantur nysius: et ideo ad hoc quod loquantur invicem, non exigitur nisi voluntas com- invicem, non exigitur nisi voluntas com- municandı alteri suam intelligentiam, et municandı alteri suam intelligentiam, et conversio ad ipsum in ordine, et con- conversio ad ipsum in ordine, et con- ceptio suæ intelligentiæ per modum ex- ceptio suæ intelligentiæ per modum ex- pressionis ad alterum aliter enim in- pressionis ad alterum aliter enim in- telligimus, et aliter cogitamus in ordine telligimus, et aliter cogitamus in ordine expressionis ad alterum. Intelligimus expressionis ad alterum. Intelligimus enim cum notitiam habemus: sed cogi- enim cum notitiam habemus: sed cogi- tamus cum apud nos conferimus, et or- tamus cum apud nos conferimus, et or- dinamus ad expressionem cum accipimus dinamus ad expressionem cum accipimus cogitatum nostrum in aliquo signo ad cogitatum nostrum in aliquo signo ad alterum. Et non amplius meo judicio alterum. Et non amplius meo judicio exigitur ad loqui Angelorum. Hoc autem exigitur ad loqui Angelorum. Hoc autem signum non est aliud quam species in- signum non est aliud quam species in- telligibilis cum ordine ad alterum, et telligibilis cum ordine ad alterum, et voluntate communicandi, ut mihi videtur. voluntate communicandi, ut mihi videtur. AD ID ergo quod primo objicitur, di- AD ID ergo quod primo objicitur, di- cendum quod Basilius intendit, quod non cendum quod Basilius intendit, quod non indigemus sermone prolato per attra- indigemus sermone prolato per attra- ctum aeris non autem intendit, quod ctum aeris non autem intendit, quod non indigemus sermone spirituali hoc non indigemus sermone spirituali hoc modo quo determinatum est dicto. modo quo determinatum est dicto.

AD ALIUD dicendum, quod est quædam AD ALIUD dicendum, quod est quædam mens creata ab eo quod causaliter beati- mens creata ab eo quod causaliter beati- ficat sicut mens beatitudinis in qua ficat sicut mens beatitudinis in qua sunt dotes animæ, ex quarum redun- sunt dotes animæ, ex quarum redun- dantia sunt etiam dotes in corpore: et de dantia sunt etiam dotes in corpore: et de illa verum est, quod non absconditur ab illa verum est, quod non absconditur ab oculis alicujus beatorum: quia hoc nihil oculis alicujus beatorum: quia hoc nihil est, quam quod quilibet beatus videat in est, quam quod quilibet beatus videat in alio quantitatem gloriæ animæ et corpo- alio quantitatem gloriæ animæ et corpo- ris quam habet a Deo: sed quiddam est ris quam habet a Deo: sed quiddam est in mente causatum a libero arbitrio, in in mente causatum a libero arbitrio, in quod potest potestas voluntatis : et illud quod potest potestas voluntatis : et illud dicitur proprius conceptus cordis unius- dicitur proprius conceptus cordis unius- cujusque, et illud non videbit unus in cujusque, et illud non videbit unus in alio sine locutione : et prima similitudo alio sine locutione : et prima similitudo est in vino inficiente vitrum : quia per est in vino inficiente vitrum : quia per vitrum videtur color vini ita in gloria vitrum videtur color vini ita in gloria corporis videtur et perpenditur gloria corporis videtur et perpenditur gloria

mentis. mentis.

3 Summa Theolog. II pars, Q. 53, 3 Summa Theolog. II pars, Q. 53,

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad object. Ad object.

24 24

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD patet solutio per dicta: quia AD ALIUD patet solutio per dicta: quia Basilius loquitur de indigentia sermonis Basilius loquitur de indigentia sermonis qui sonat in aere. qui sonat in aere.

AD ALIUD dicendum, quod Glossa illa AD ALIUD dicendum, quod Glossa illa loquitur de causis condemnationis vel loquitur de causis condemnationis vel salvationis quia illas quilibet videbit in salvationis quia illas quilibet videbit in alio, ut justior appareat condemnatio ma- alio, ut justior appareat condemnatio ma- lorum et salvatio beatorum: sed tamen lorum et salvatio beatorum: sed tamen ex hoc non removetur quin adhuc ne- ex hoc non removetur quin adhuc ne- cesssaria sit locutio et bonis et malis, ad cesssaria sit locutio et bonis et malis, ad conceptus illos qui subsunt libero arbi- conceptus illos qui subsunt libero arbi- trio alteri depromendos. trio alteri depromendos.

AD ALIUD dicendum, quod cogitationes AD ALIUD dicendum, quod cogitationes volubiles appellantur cogitationes dis- volubiles appellantur cogitationes dis- currentes ab obscuritate vestigii vel ima- currentes ab obscuritate vestigii vel ima- ginis vel ænigmatis et speculi fidei, ad ginis vel ænigmatis et speculi fidei, ad cognitionem Dei habendam, quæ hic in- cognitionem Dei habendam, quæ hic in- cipit a creaturis. Sed tunc non erit ita cipit a creaturis. Sed tunc non erit ita quoniam Deum in se videbimus, et alia quoniam Deum in se videbimus, et alia ordinata ad beatitudinem in Deo simul : ordinata ad beatitudinem in Deo simul : quia ibi sunt simul, ubi sunt ut unum quia ibi sunt simul, ubi sunt ut unum simplex, quod est causa et idea omnium. simplex, quod est causa et idea omnium. Sed tamen propter illam cognitionem Sed tamen propter illam cognitionem non removetur illa quam habet unus- non removetur illa quam habet unus- quisque de conceptu cordis sui : et illam quisque de conceptu cordis sui : et illam non ostendit verbum, eo quod non est non ostendit verbum, eo quod non est beatificans sed exigitur ad eam locutio. beatificans sed exigitur ad eam locutio. AD ALIUD dicendum, quod loquitur AD ALIUD dicendum, quod loquitur Gregorius de substantialibus beatitudini, Gregorius de substantialibus beatitudini, et non de aliis. Vel dicatur, quod loqui- et non de aliis. Vel dicatur, quod loqui- tur de sufficientia subjecti, non de scien- tur de sufficientia subjecti, non de scien- tia secundum actum : hoc est dicere, tia secundum actum : hoc est dicere, quod Deus in quo videri sufficienter pos- quod Deus in quo videri sufficienter pos- sunt omnia sine medio, objicitur eis: et sunt omnia sine medio, objicitur eis: et quoad hoc nihil est quod non videant, id quoad hoc nihil est quod non videant, id est, videre possint: non tamen est ve- est, videre possint: non tamen est ve- rum, quod omnes actualiter omnia vi- rum, quod omnes actualiter omnia vi- deant in eo: : quia jam quilibet tot haberet deant in eo: : quia jam quilibet tot haberet in eo visa et scita, quot alter : et sic in eo visa et scita, quot alter : et sic æquales essent in numero scitorum. æquales essent in numero scitorum.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus non loquitur de cognitis quæ subsunt li- non loquitur de cognitis quæ subsunt li- bero arbitrio, sed de cognitis in quibus bero arbitrio, sed de cognitis in quibus subtantialiter est beatitudo, hoc est, in subtantialiter est beatitudo, hoc est, in quibus resultat in mente et in corpore quibus resultat in mente et in corpore per consequens Deus beatificans ut bea- per consequens Deus beatificans ut bea- tificans. tificans.

AD ID quod contra objicitur, bene con- AD ID quod contra objicitur, bene con- cedo quod loquuntur, cedo quod loquuntur,

AD HOC autem quod quæritur, Qualiter Ad qua AD HOC autem quod quæritur, Qualiter Ad qua loquuntur? Dico cum Glossa quod nuti- loquuntur? Dico cum Glossa quod nuti- bus et signis et nutus vocatur ibi ordo bus et signis et nutus vocatur ibi ordo et conversio ad alterum cum volun- et conversio ad alterum cum volun- tate innotescendi; et cum determina- tate innotescendi; et cum determina- tione similitudinis quam habet apud se tione similitudinis quam habet apud se ad rem. Signum autem vocatur forma ad rem. Signum autem vocatur forma quæ est in Angelo, quæ est signum et quæ est in Angelo, quæ est signum et similitudo rei, eo quod intelligentia est similitudo rei, eo quod intelligentia est plena formis a creatione sui, quæ formæ plena formis a creatione sui, quæ formæ sunt rerum similitudines non quidem sunt rerum similitudines non quidem acceptæ a rebus, sed a creatione: et sunt acceptæ a rebus, sed a creatione: et sunt similitudines totius ordinis similitudines totius ordinis universalium vel particularium ad res universalium vel particularium ad res factas, quæ sunt, et ad futuras: et sub factas, quæ sunt, et ad futuras: et sub illarum determinatione ad hanc rem vel illarum determinatione ad hanc rem vel illam Angeli exprimunt quidquid volunt illam Angeli exprimunt quidquid volunt loqui. loqui.

causarum causarum

Ad 1. Ad 1.

AD ID autem quod contra objicitur, di- AD ID autem quod contra objicitur, di- cendum quod nutus hic est intelligibilis cendum quod nutus hic est intelligibilis demonstratio, ad quam sufficit ordo unius demonstratio, ad quam sufficit ordo unius ad alterum cum voluntate innotescendi. ad alterum cum voluntate innotescendi. AD ALIUD dicendum, quod signum est Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod signum est Ad 2. a natura, sed determinatio est ad placi- a natura, sed determinatio est ad placi- tum Angeli et ideo non exigitur dis- tum Angeli et ideo non exigitur dis- ciplina idiomatis et est similiter sicut ciplina idiomatis et est similiter sicut si ego habeam similitudinem hominis si ego habeam similitudinem hominis apud me, et illam per voluntatem con- apud me, et illam per voluntatem con- verto ad exprimendum et significandum verto ad exprimendum et significandum illum vel illum: et ponamus, quod hoc illum vel illum: et ponamus, quod hoc sufficiat locutioni ad te patet enim tunc, sufficiat locutioni ad te patet enim tunc, quod tunc non susciperes aliquid a me: quod tunc non susciperes aliquid a me: sed determinando similitudinem natura- sed determinando similitudinem natura- lem rei, ad hoc restringeretur tibi com- lem rei, ad hoc restringeretur tibi com- munitas similitudinis hominis: ut in illa munitas similitudinis hominis: ut in illa quam habes apud te, intelligeres conce- quam habes apud te, intelligeres conce- ptum meum: et hoc vocat Damascenus ptum meum: et hoc vocat Damascenus tradere sibi intellligentias sine voce pro- tradere sibi intellligentias sine voce pro- lato sermone. lato sermone.

SED ADHUC objicitur: quia necesse est, Object SED ADHUC objicitur: quia necesse est, Object quod aliquid excitet audientem ad hoc quod aliquid excitet audientem ad hoc quod percipiat : et illud excitans oportet quod percipiat : et illud excitans oportet eum suscipere a loquente: ergo aliquid eum suscipere a loquente: ergo aliquid recipit ab ipso: et ita aliquid egreditur recipit ab ipso: et ita aliquid egreditur ab uno in alium, et unus est in potentia ab uno in alium, et unus est in potentia ad alium. ad alium.

Ad hoc dicendum, quod nihil omnino Ad hoc dicendum, quod nihil omnino recipit quod non habet de naturalibus, recipit quod non habet de naturalibus,

* contra. * contra.

hilatio, hilatio,

IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 14 ET 13. IN I SENTENT. DIST. IX, I, ART. 14 ET 13.

sicut est locutio: quia sicut prius diximus, sicut est locutio: quia sicut prius diximus, sola conversio sufficit excitationi: unde sola conversio sufficit excitationi: unde per hoc ipsum quod videt eum ad se per hoc ipsum quod videt eum ad se conversum, cum uterque sit lumen intel- conversum, cum uterque sit lumen intel- ligibile, et voluntas non est claudens, ligibile, et voluntas non est claudens, determinatur in ipso audiente cognitio determinatur in ipso audiente cognitio ejus ad hoc quod ille vult exprimere. ejus ad hoc quod ille vult exprimere.

ARTICULUS XIV. ARTICULUS XIV.

An Angeli omnia loquantur ? An Angeli omnia loquantur ?

Secundo quæritur, Utrum omnia lo- Secundo quæritur, Utrum omnia lo- qui possint? qui possint?

Et videtur quod non : quia non potest Et videtur quod non : quia non potest aliquis exprimere quod non habet in co- aliquis exprimere quod non habet in co- gnitione: sed contingentia a libero arbi- gnitione: sed contingentia a libero arbi- trio dependentia non habent in cogni- trio dependentia non habent in cogni- tione. ergo illa non possunt exprimere. tione. ergo illa non possunt exprimere. Prima patet. MeDIA probatur per hoc Prima patet. MeDIA probatur per hoc quod non cognoscunt nisi ea quorum quod non cognoscunt nisi ea quorum formas acceperunt in creatione: non formas acceperunt in creatione: non autem tunc acceperunt nisi eorum quæ autem tunc acceperunt nisi eorum quæ secundum cursum naturæ eveniunt, si- secundum cursum naturæ eveniunt, si- cut patet ab Augustino super Genesim, cut patet ab Augustino super Genesim, quod acceperunt cognitionem uniuscujus- quod acceperunt cognitionem uniuscujus- que rei fiendæ per opus dispositionis et que rei fiendæ per opus dispositionis et ornatus et propagationis antequam esset, ornatus et propagationis antequam esset, in Verbo vel a Verbo: ergo videtur, in Verbo vel a Verbo: ergo videtur, quod de his quæ pure subsunt libero quod de his quæ pure subsunt libero arbitrio, non habent potestatem expri- arbitrio, non habent potestatem expri-

mendi. mendi.

SED CONTRA Dicit Boetius quod quid- SED CONTRA Dicit Boetius quod quid- quid potest potentia inferior, potest et quid potest potentia inferior, potest et superior sed nos possumus loqui omnia superior sed nos possumus loqui omnia quæ sunt in corde nostro, tam a natura quæ sunt in corde nostro, tam a natura quam a libero arbitrio dependentia: ergo quam a libero arbitrio dependentia: ergo et illi. et illi.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod An- SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod An- geli omnia cordis sui concepta possunt geli omnia cordis sui concepta possunt depromere sicut et nos, et hoc a natura depromere sicut et nos, et hoc a natura habent, ita quod non indigent verbo: quia habent, ita quod non indigent verbo: quia etiam dæmones ita loquuntur. Sicut in etiam dæmones ita loquuntur. Sicut in nobis est, quamdiu est conceptus mentis nobis est, quamdiu est conceptus mentis in sola potestate liberi arbitrii, quod tunc in sola potestate liberi arbitrii, quod tunc

295 295

non cognoscitur nisi a nobis et Deo : ita non cognoscitur nisi a nobis et Deo : ita est in illis sed sicut in nobis pronun- est in illis sed sicut in nobis pronun- tiatio ordinat conceptum ad naturalia tiatio ordinat conceptum ad naturalia instrumenta pronuntiandi vel audiendi, instrumenta pronuntiandi vel audiendi, et tunc naturaliter auditur: ita in Angelis et tunc naturaliter auditur: ita in Angelis ordo conversionis ad alium cum volunta- ordo conversionis ad alium cum volunta- te exprimendi causat auditum in uno, te exprimendi causat auditum in uno, et est locutio in alio: et illa conversione et est locutio in alio: et illa conversione conceptus qui subfuit libero arbitrio, ex- conceptus qui subfuit libero arbitrio, ex- trahitur extra ipsum ad naturalia quo- trahitur extra ipsum ad naturalia quo- dammodo, et tunc ab alio est intelligi- dammodo, et tunc ab alio est intelligi- bilis, ut dictum est prius. bilis, ut dictum est prius.

Et quod objicitur, quod non habent Et quod objicitur, quod non habent cognitionem eorum quæ pure subsunt li- cognitionem eorum quæ pure subsunt li- bero arbitrio, verum est quamdiu tan- bero arbitrio, verum est quamdiu tan- tum in libero arbitrio sunt: sed quando tum in libero arbitrio sunt: sed quando ordinantur ad ordinem pronuntiationis, ordinantur ad ordinem pronuntiationis, jam sunt naturalia: quia sicut nobis na- jam sunt naturalia: quia sicut nobis na- turale est audire loquentem, sive ipse turale est audire loquentem, sive ipse velit, sive non velit, dummodo loquatur: velit, sive non velit, dummodo loquatur: ita naturale est audire Angelo, sive sus- ita naturale est audire Angelo, sive sus- cipere ad se conversum sub voluntate cipere ad se conversum sub voluntate exprimendi, et similitudinem rei ad rem exprimendi, et similitudinem rei ad rem determinatam per intentionem innote- determinatam per intentionem innote- scendi rem illam alteri : et hoc vocat scendi rem illam alteri : et hoc vocat Basilius motus intentionum quibus inno- Basilius motus intentionum quibus inno- tesceremus invicem, si tantum nuda et tesceremus invicem, si tantum nuda et intecta anima viveremus. intecta anima viveremus.

ARTICULUS XV. ARTICULUS XV.

An Angeli omnes omnibus vel quidam An Angeli omnes omnibus vel quidam quibusdam loquantur, et utrum di- quibusdam loquantur, et utrum di- stantia potest eis facere loquelæ impe- stantia potest eis facere loquelæ impe- dimentum sicut apud nos? dimentum sicut apud nos?

Tertio quæritur, Utrum omnes omni- Tertio quæritur, Utrum omnes omni- bus vel quibusdam loquantur? bus vel quibusdam loquantur?

1. Videtur autem, quod tantum quidam 1. Videtur autem, quod tantum quidam quibusdam per Glossam super verba quibusdam per Glossam super verba Apostoli, I ad Corinth. x, 1, quæ dicit, Apostoli, I ad Corinth. x, 1, quæ dicit, quod superiores inferioribus quod de quod superiores inferioribus quod de Dei voluntate intellexerunt, significant Dei voluntate intellexerunt, significant nutibus et signis, quæ linguæ vocantur. nutibus et signis, quæ linguæ vocantur. 2. Præterea, Loqui est illuminare de 2. Præterea, Loqui est illuminare de conceptu cordis: cum ergo illuminatio- conceptu cordis: cum ergo illuminatio-

Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. Ad quæst.

296 296

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nes descendant a superioribus in inferio- nes descendant a superioribus in inferio- res, et non e converso: videtur, quod res, et non e converso: videtur, quod tantum superiores loquantur inferioribus, tantum superiores loquantur inferioribus,

et non e converso. et non e converso.

SED CONTRA Apud nos omnes indiffe- SED CONTRA Apud nos omnes indiffe- renter possumus omnibus loqui per na- renter possumus omnibus loqui per na- turam; ergo cum non sint inferioris po- turam; ergo cum non sint inferioris po- testatis Angeli quam nos, videtur quod testatis Angeli quam nos, videtur quod ipsi omnes omnibus loqui possunt. ipsi omnes omnibus loqui possunt.

ITEM quæritur, Si distantia potest eis ITEM quæritur, Si distantia potest eis facere impedimentum loquelæ, sicut apud facere impedimentum loquelæ, sicut apud nos non audit nos qui plus vel minus nos non audit nos qui plus vel minus distat ultra quam possumus frangere distat ultra quam possumus frangere aerem? Videtur quod sic: quia legimus aerem? Videtur quod sic: quia legimus Angelos clamare alterum ad alterum 1. Angelos clamare alterum ad alterum 1. Non autem est necessarius clamor, nisi Non autem est necessarius clamor, nisi propter surditatem vel propter distan- propter surditatem vel propter distan- tiam surditas autem non accidit Ange- tiam surditas autem non accidit Ange- lis: ergo clamor est propter distantiam, lis: ergo clamor est propter distantiam, ut videtur. ut videtur.

SOLUTIO. Dico sine præjudicio, quod SOLUTIO. Dico sine præjudicio, quod duplex est locutio in Angelis: una quæ duplex est locutio in Angelis: una quæ vocatur illuminatio a Dionysio: et illa vocatur illuminatio a Dionysio: et illa est de his quæ manifestantur in Verbo, est de his quæ manifestantur in Verbo, et non sunt de substantia beatitudinis in et non sunt de substantia beatitudinis in speciali, sed sunt de dispensatione mundi speciali, sed sunt de dispensatione mundi futura et sacramentorum et Ecclesiæ: et futura et sacramentorum et Ecclesiæ: et verum est, quod illa locutio descendit a verum est, quod illa locutio descendit a superioribus in inferiores: quia illa illu- superioribus in inferiores: quia illa illu- minatione superiores purgant, illumi- minatione superiores purgant, illumi- nant, et perficiunt inferiores se. Alia au- nant, et perficiunt inferiores se. Alia au- tem est locutio de conceptis in corde pro- tem est locutio de conceptis in corde pro- pris et illa locutione et boni et mali pris et illa locutione et boni et mali loquuntur, et omnes omnibus. loquuntur, et omnes omnibus.

AD ID quod quæritur de distantia, di- AD ID quod quæritur de distantia, di- cendum quod distantia locı nihil facit in cendum quod distantia locı nihil facit in sed tantum ordo conversionis ad al- sed tantum ordo conversionis ad al- terum per intentionem innotescendi sibi. terum per intentionem innotescendi sibi.

eis, eis,

AD ID quod objicitur de clamore, di- AD ID quod objicitur de clamore, di- cendum quod clamor Angeli significat cendum quod clamor Angeli significat magnitudinem exprimendi, non necessi- magnitudinem exprimendi, non necessi- tatem audientis, vel spatium distantiæ in- tatem audientis, vel spatium distantiæ in- ter audientem et loquentem. ter audientem et loquentem.

Isa. vi, 3 Et clamabant alter ad alterum. Isa. vi, 3 Et clamabant alter ad alterum.

ARTICULUS XVI. ARTICULUS XVI.

An Angeli in suis locutionibus et auditi- An Angeli in suis locutionibus et auditi- bus utuntur linguis, auribus, aut qui- bus utuntur linguis, auribus, aut qui- busdam organis? busdam organis?