270 270

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potentia in actum et tertio, quod ipsa potentia in actum et tertio, quod ipsa dividitur secundum aliud esse in patre, dividitur secundum aliud esse in patre, et secundum aliud esse in genito. Ideo et secundum aliud esse in genito. Ideo de his tribus per oppositum agit Magister de his tribus per oppositum agit Magister

in generatione divina in qua genitus ve- in generatione divina in qua genitus ve- ram essentiam accipit sine commutabili- ram essentiam accipit sine commutabili- tate, et in simplicitate, quia una est in tate, et in simplicitate, quia una est in Patre et Filio, etc. Patre et Filio, etc.

IN I SENTENT. DIST. IX, A. IN I SENTENT. DIST. IX, A.

271 271

DISTINCTIO IX. DISTINCTIO IX.

A. De distinctione trium personarum. A. De distinctione trium personarum.

tatibus et tatibus et bus persona- bus persona- libus trinita- libus trinita-

tis, et unita- tis, et unita-

tis. tis.

Nunc ad distinctionem trium personarum accedamus. Teneamus ergo, ut De proprie-] Nunc ad distinctionem trium personarum accedamus. Teneamus ergo, ut De proprie-] docet Augustinus in libro de Fide ad Petrum', Patrem et Filium et Spi- conditioni- docet Augustinus in libro de Fide ad Petrum', Patrem et Filium et Spi- conditioni- ritum sanctum unum esse Deum naturaliter: nec tamen ipsum Patrem esse ritum sanctum unum esse Deum naturaliter: nec tamen ipsum Patrem esse qui Filius est, nec Filium esse ipsum qui Pater est, nec Spiritum sanctum qui Filius est, nec Filium esse ipsum qui Pater est, nec Spiritum sanctum esse ipsum qui Pater est aut Filius. Una enim est essentia Patris et Filii esse ipsum qui Pater est aut Filius. Una enim est essentia Patris et Filii et Spiritus sancti : in qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus et Spiritus sancti : in qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus quamvis personaliter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus sanctus quamvis personaliter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus

sanctus. sanctus.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Nunc ad distinctionem personarum « Nunc ad distinctionem personarum accedamus, etc. >> accedamus, etc. >>

Hic incipit quarta et ultima pars tra- Hic incipit quarta et ultima pars tra- ctatus de generatione Filii : in qua agitur ctatus de generatione Filii : in qua agitur de ipsa respectu mensurantis extra se- de ipsa respectu mensurantis extra se- cundum rationem. Sicut enim dicit Phi- cundum rationem. Sicut enim dicit Phi- losophus, quod est æternum æterno, losophus, quod est æternum æterno, hoc est æviternum æviterno, -et tempus hoc est æviternum æviterno, -et tempus temporalı, propter unam rationem men- temporalı, propter unam rationem men- suræ in communi. Unde probatur in suræ in communi. Unde probatur in ista distinctione Filius esse coæternus ista distinctione Filius esse coæternus Patri. Dividitur autem in tres partes. Patri. Dividitur autem in tres partes. In prima probatur Filius esse coæternus In prima probatur Filius esse coæternus Patri contra Arianos hæreticos. In se- Patri contra Arianos hæreticos. In se- cunda quæritur, quibus verbis congruen- cunda quæritur, quibus verbis congruen- tibus exprimitur æternitas generationis tibus exprimitur æternitas generationis Filii, ibi, K, « Hic quæri potest, Cum Filii, ibi, K, « Hic quæri potest, Cum generatio Filii, etc. » In tertia, solvitur generatio Filii, etc. » In tertia, solvitur objectio Arii ex verbis Hilarii, ibi, P, objectio Arii ex verbis Hilarii, ibi, P, « Sed inquiet hæreticus, etc. » « Sed inquiet hæreticus, etc. »

1 S AUGUSTINUS, Lib. 1 de Fide ad Petrum, 1 S AUGUSTINUS, Lib. 1 de Fide ad Petrum,

Prima harum subdividitur in duas. In Prima harum subdividitur in duas. In prima probatur generatio esse coæterna prima probatur generatio esse coæterna Patri generanti. In secunda, ostenditur Patri generanti. In secunda, ostenditur esse ineffabilis, ibi, H, « Sed quæris a esse ineffabilis, ibi, H, « Sed quæris a me, inquit, etc. » me, inquit, etc. »

Prima harum adhuc ulterius scinditur Prima harum adhuc ulterius scinditur in quatuor. Primo enim manifestat Pa- in quatuor. Primo enim manifestat Pa- tris et Filii coæternitatem. Secundo, po- tris et Filii coæternitatem. Secundo, po- nit contra eam hæreticorum objectionem, nit contra eam hæreticorum objectionem, ibi, C, « Sed contra hoc inquit hæreti- ibi, C, « Sed contra hoc inquit hæreti- cus. » In tertia, hæretici objectioni ponit cus. » In tertia, hæretici objectioni ponit Augustini responsionem, ibi, D, « Qui Augustini responsionem, ibi, D, « Qui hoc dicit non intelligit, etc. » Et adjun- hoc dicit non intelligit, etc. » Et adjun- git Augustini contra hæreticum objectio- git Augustini contra hæreticum objectio-

nem, nem,

ibi, E, « Item, Si Dei Filius, etc. » ibi, E, « Item, Si Dei Filius, etc. » In quarta, contra eumdem hæreticum po- In quarta, contra eumdem hæreticum po- nit Ambrosii responsionem, ibi, F, « Ei- nit Ambrosii responsionem, ibi, F, « Ei- dem quoque Arianæ quæstioni. » Et ad- dem quoque Arianæ quæstioni. » Et ad- jungit Ambrosii contra hæreticum inve- jungit Ambrosii contra hæreticum inve- ctionem rationalem, ibi, G, « Item dic, ctionem rationalem, ibi, G, « Item dic, inquam, mihi, etc. » inquam, mihi, etc. »

cap 1. cap 1.

272 272

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Sed contra. Sed contra.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An æternitas sit essentia divina ? An æternitas sit essentia divina ?

Hic ante Litteram oportet quærere, si Hic ante Litteram oportet quærere, si æternitas est essentia divina et si est, æternitas est essentia divina et si est, qualiter intelligitur adjacere processioni qualiter intelligitur adjacere processioni personarum et tertio, secundum quem personarum et tertio, secundum quem modum distinguitur ab ævo, et tempore: modum distinguitur ab ævo, et tempore: ut sciatur generatio Filii non esse ævi- ut sciatur generatio Filii non esse ævi- terna vel temporalis, sicut dixerunt hæ terna vel temporalis, sicut dixerunt hæ retici. retici.

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

1. Anselmus dicit in Monologio, quod 1. Anselmus dicit in Monologio, quod æternitas est earum rerum quæ non sunt æternitas est earum rerum quæ non sunt aliud quam ipsa : ergo æternitas est idem aliud quam ipsa : ergo æternitas est idem quod essentia divina. quod essentia divina.

2. Item, Æternitas est sine principio 2. Item, Æternitas est sine principio et sine fine nihil autem tale est nisi et sine fine nihil autem tale est nisi Deus ergo æternitas est Deus ipse. Deus ergo æternitas est Deus ipse.

: :

3. Item, Omne quod est, aut est crea- 3. Item, Omne quod est, aut est crea- tura, aut creator. Si creatura: sed om- tura, aut creator. Si creatura: sed om- nis creatura mutabilis est, ut dicit Au- nis creatura mutabilis est, ut dicit Au- gustinus, et in præcedenti distinctione gustinus, et in præcedenti distinctione habitum est ergo ipsa æternitas est mu- habitum est ergo ipsa æternitas est mu- tabilis, quod est contra diffinitionem tabilis, quod est contra diffinitionem Dionysii supra positam, quod æternitas Dionysii supra positam, quod æternitas est antiquum et invariabile, etc.: ergo, etc. est antiquum et invariabile, etc.: ergo, etc. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Si æternitas nihil aliud est quam 1. Si æternitas nihil aliud est quam Deus ergo esse in æternitate est esse in Deus ergo esse in æternitate est esse in Deo sed omnia quodammodo, scilicet si- Deo sed omnia quodammodo, scilicet si- cut in mensura excellenti, sunt in æter- cut in mensura excellenti, sunt in æter- nitate ergo omnia sunt in Deo sicut in nitate ergo omnia sunt in Deo sicut in mensura, quod falsum est. mensura, quod falsum est.

2. Item, Æternitas est duratio extrin- 2. Item, Æternitas est duratio extrin- secus adjacens : nihil autem extrin- secus adjacens : nihil autem extrin- secus adjacens, est id cui adjacet: ergo secus adjacens, est id cui adjacet: ergo æternitas non est Deus, cum adjacet du- æternitas non est Deus, cum adjacet du-

rationi Dei. rationi Dei.

3. Iten, Mensura et mensuratum non 3. Iten, Mensura et mensuratum non sunt idem sed æternitas est mensura, sunt idem sed æternitas est mensura, esse autem Dei est mensuratum: ergo, esse autem Dei est mensuratum: ergo, etc. etc.

Adobje Adobje

SOLUTIO. Dicendum, quod æternitas Solu SOLUTIO. Dicendum, quod æternitas Solu secundum rem idem est quod essentia di- secundum rem idem est quod essentia di- vina durans, et duratio ipsa, quia quid- vina durans, et duratio ipsa, quia quid- quid est in Deo Deus est: sed alium ha- quid est in Deo Deus est: sed alium ha- bet modum significandi. Sicut scientia bet modum significandi. Sicut scientia Dei et quodlibet aliud attributum divi- Dei et quodlibet aliud attributum divi- num licet sit essentia Dei, tamen non num licet sit essentia Dei, tamen non sequitur, quod quidquid est in scientia, sequitur, quod quidquid est in scientia, sit in essentia Dei vel voluntate. Similiter sit in essentia Dei vel voluntate. Similiter licet essentia Dei durans sit idem quod licet essentia Dei durans sit idem quod æternitas, non tamen sequitur, quod æternitas, non tamen sequitur, quod quidquid est in æternitate, sit in essentia quidquid est in æternitate, sit in essentia Dei durante. Et mutatur in talibus mo- Dei durante. Et mutatur in talibus mo- dus prædicandi, qui inducit fallaciam dus prædicandi, qui inducit fallaciam figuræ dictionis, vel quod verius est, ac- figuræ dictionis, vel quod verius est, ac- cidentis. Quia licet idem sint re, non ta- cidentis. Quia licet idem sint re, non ta- men sequitur, quod quidquid convenit men sequitur, quod quidquid convenit uni, conveniat et alii. Non enim est in- uni, conveniat et alii. Non enim est in- conveniens, quod essentia divina non in conveniens, quod essentia divina non in ratione essentiæ, sed in ratione duratio- ratione essentiæ, sed in ratione duratio- nis sit mensura durantium. nis sit mensura durantium.

AD ALIUD dicendum, quod æternitas AD ALIUD dicendum, quod æternitas non extrinsecus adjacet, nisi secundum non extrinsecus adjacet, nisi secundum rationem secundum rem enim est in- rationem secundum rem enim est in- tus, eo quod Deus est sua duratio. tus, eo quod Deus est sua duratio.

AD ALIUD dicendum, quod hoc tenet in AD ALIUD dicendum, quod hoc tenet in inferioribus, quod mensura non est men- inferioribus, quod mensura non est men- suratum ipsum essentialiter. In superio- suratum ipsum essentialiter. In superio- ri autem natura in qua nihil est quod ri autem natura in qua nihil est quod non sit ipsa, non tenet, nisi secundum non sit ipsa, non tenet, nisi secundum rationem quia mensura et mensuratum rationem quia mensura et mensuratum sunt idem re, licet differant ratione. sunt idem re, licet differant ratione.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Qualiter æternitas intelligatur adjacere Qualiter æternitas intelligatur adjacere processioni personarum ? processioni personarum ?

Deinde quæritur, Qualiter adjacere in- Deinde quæritur, Qualiter adjacere in- telligatur processioni personarum? telligatur processioni personarum?

1. Quod enim immensum est, nec cer- 1. Quod enim immensum est, nec cer- tificat quantitatem alicujus, nec certifi- tificat quantitatem alicujus, nec certifi- catur ab aliqua quantitate: immensa au- catur ab aliqua quantitate: immensa au- tem est æternitas, immensa est etiam tem est æternitas, immensa est etiam processio personarum, et immensa es- processio personarum, et immensa es-

Ad objed Ad objed

Ad objec Ad objec

IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 3.

273 273

+latio. +latio. A. 1. A. 1.

A-1 2. A-1 2.

sentia divina ergo videtur, quod nul- sentia divina ergo videtur, quod nul- lum illorum adjacet alteri ut mensura. lum illorum adjacet alteri ut mensura.

2. Item, Indivisibile nihil mensurat, 2. Item, Indivisibile nihil mensurat, nec mensuratur. PROBATIO. Omnis men- nec mensuratur. PROBATIO. Omnis men- sura est ad certitudinem quantitatis ha- sura est ad certitudinem quantitatis ha- bendam indivisibile autem non habet bendam indivisibile autem non habet quantitatem ergo non mensuratur. Si- quantitatem ergo non mensuratur. Si- militer non aliquoties sumptum remeti- militer non aliquoties sumptum remeti- tur quantitatem : ergo nec mensura pot- tur quantitatem : ergo nec mensura pot- est esse ergo videtur, quod non adjaceat est esse ergo videtur, quod non adjaceat

ut mensura. ut mensura.

SOLUTIO. Dicendum, quod æternitas SOLUTIO. Dicendum, quod æternitas est quodammodo infinita, et quodammo- est quodammodo infinita, et quodammo- do non infinita, et similiter Deus vel du- do non infinita, et similiter Deus vel du- rans esse divinum. Si enim accipiatur rans esse divinum. Si enim accipiatur esse divinum infinitum privative, scilicet esse divinum infinitum privative, scilicet quod aptum natum est habere finem et quod aptum natum est habere finem et non habens: sic nec Deus nec æternitas non habens: sic nec Deus nec æternitas sunt infinita. Si autem accipiatur nega- sunt infinita. Si autem accipiatur nega- tive, id est, non finitum iterum potest tive, id est, non finitum iterum potest accipi dupliciter, scilicet quod non fini- accipi dupliciter, scilicet quod non fini- tur, eo quod sit in partibus sine fine pro- tur, eo quod sit in partibus sine fine pro- tensum et hoc modo non dicitur infini- tensum et hoc modo non dicitur infini- tus Deus vel æternitas ejus. Sed dicitur tus Deus vel æternitas ejus. Sed dicitur infinitus Deus et æternitas ejus, eo quod infinitus Deus et æternitas ejus, eo quod utrumque totum simul existens, non de- utrumque totum simul existens, non de- fuit, nec deest, nec deerit, et hoc est in- fuit, nec deest, nec deerit, et hoc est in- finitum quod conficitur statu perfectissimi finitum quod conficitur statu perfectissimi quod nihil a se abjicit, nec aliquid acci- quod nihil a se abjicit, nec aliquid acci- pit et hoc infinitum non contrariatur pit et hoc infinitum non contrariatur rationi mensuræ et mensurati, sed infini rationi mensuræ et mensurati, sed infini tum primo et secundo modo acceptum. tum primo et secundo modo acceptum.

AD ALIUD dicendum, quod indivisibile AD ALIUD dicendum, quod indivisibile in ratione indivisibilis non mensurat: in ratione indivisibilis non mensurat: quia ipsum est certum, non secundum quia ipsum est certum, non secundum quantitatem, sed in se : æternitas autem quantitatem, sed in se : æternitas autem est indivisibile habens protensionem, non est indivisibile habens protensionem, non quidem in partibus secundum successio- quidem in partibus secundum successio- nem vel potentiam, sed potius ut non nem vel potentiam, sed potius ut non deficientis alicui quod stat vel currit sub deficientis alicui quod stat vel currit sub ipso et sic licet sit indivisibilis, non ta- ipso et sic licet sit indivisibilis, non ta- men accipitur ut indivisibilis, imo in ra- men accipitur ut indivisibilis, imo in ra- tione durationis hoc modo protensæ, et tione durationis hoc modo protensæ, et sic mensurat. Et esse divinum hoc modo sic mensurat. Et esse divinum hoc modo acceptum ut durans, mensuratur dura- acceptum ut durans, mensuratur dura- tione sua, quæ est idem quod ipsum esse tione sua, quæ est idem quod ipsum esse vel essentia divina. vel essentia divina.

XXV XXV

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quomodo distinguatur æternitas ab ævo, Quomodo distinguatur æternitas ab ævo, et tempore, et utrum aliqua non viva et tempore, et utrum aliqua non viva mensurantur ævo, et utrum ævum sit mensurantur ævo, et utrum ævum sit in uno sicut æternitas et tempus? in uno sicut æternitas et tempus?

Tertio, Quæritur de distinctione æterni- Tertio, Quæritur de distinctione æterni- tatis ab ævo, et tempore. Ævum enim tatis ab ævo, et tempore. Ævum enim est mensura eorum quæ in toto sunt si- est mensura eorum quæ in toto sunt si- mul: ergo videtur, quod sit idem cum mul: ergo videtur, quod sit idem cum æternitate. æternitate.

PROBATIO quod ævum est totum simul. PROBATIO quod ævum est totum simul. 1. Sicut videmus quod prius et poste- 1. Sicut videmus quod prius et poste- rius in tempore causantur a priori et po- rius in tempore causantur a priori et po- steriori in motu, et totum esse simul in steriori in motu, et totum esse simul in æternitate causatur a simplicitate æterni, æternitate causatur a simplicitate æterni, ita necesse est proprietates ævi extrahere ita necesse est proprietates ævi extrahere a proprietate æviternorum æviternorum a proprietate æviternorum æviternorum autem esse non habet posse ante esse, autem esse non habet posse ante esse, nec potentiam sine actu aliquo modo: nec potentiam sine actu aliquo modo: ergo cum non esse simul causetur a po- ergo cum non esse simul causetur a po- tentia abjiciente, et accipiente actum, ipsa tentia abjiciente, et accipiente actum, ipsa erunt tota simul, quorum posse semper erunt tota simul, quorum posse semper est in actu vel in esse. est in actu vel in esse.

2. Item, Omnis successio temporis cau- 2. Item, Omnis successio temporis cau- satur a motu ergo in quorum esse nul- satur a motu ergo in quorum esse nul- lus est motus, ipsa nullam habent suc- lus est motus, ipsa nullam habent suc- cessionem sed esse æviternorum nul- cessionem sed esse æviternorum nul-

lum habet motum : ergo nullam in sua lum habet motum : ergo nullam in sua mensura causant successionem : ergo mensura causant successionem : ergo ævum quod est mensura eorum, est to- ævum quod est mensura eorum, est to- tum simul, ut videtur. tum simul, ut videtur.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Quæcumque in toto simul sunt, 1. Quæcumque in toto simul sunt, vere immutabilia sunt: sed vera immu- vere immutabilia sunt: sed vera immu- tabilitas est vera æternitas, ut dicit Au- tabilitas est vera æternitas, ut dicit Au- gustinus ergo quæcumque sunt in toto gustinus ergo quæcumque sunt in toto simul, sunt æterna : ergo æviterna sunt simul, sunt æterna : ergo æviterna sunt æterna, quod falsum est: ergo æviterna æterna, quod falsum est: ergo æviterna non sunt in toto simul. non sunt in toto simul.

2. Item, Esse durans Angeli non est 2. Item, Esse durans Angeli non est sua duratio cum igitur duratio non sit sua duratio cum igitur duratio non sit nisi protensio esse indeficiens, videtur nisi protensio esse indeficiens, videtur quod non habeat illam partem durationis quod non habeat illam partem durationis

18 18

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

274 274

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

suæ Angelus, quam habebit post mille suæ Angelus, quam habebit post mille annos ergo tota duratio sua non est annos ergo tota duratio sua non est simul : ergo æviternas non est tota simul, simul : ergo æviternas non est tota simul, cum ipsa sit duratio illa vel adjacens cum ipsa sit duratio illa vel adjacens illi. illi.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum aliqua non viva mensurentur ævo? aliqua non viva mensurentur ævo?

1. Sic enim dicit Boetius in libro de 1. Sic enim dicit Boetius in libro de Trinitate, quod immortalibus corporibus Trinitate, quod immortalibus corporibus esse simul dederunt Philosophi. Ergo esse simul dederunt Philosophi. Ergo videtur, quod non tantum sit mensura videtur, quod non tantum sit mensura Angelorum. Angelorum.

2. Præterea, Philosophus dicit, quod 2. Præterea, Philosophus dicit, quod necessaria et impossibilia non sunt in necessaria et impossibilia non sunt in tempore sed multa sunt necessaria quæ tempore sed multa sunt necessaria quæ non sunt Deus ipse, sicut immutabilia : non sunt Deus ipse, sicut immutabilia : ergo videtur, quod cum non æterna sint, ergo videtur, quod cum non æterna sint, nec temporalia, quod sint ævo mensu- nec temporalia, quod sint ævo mensu- rata. rata.

CONTRA quæritur, Si ævum sit in uno, CONTRA quæritur, Si ævum sit in uno, quemadmodum æternitas et tempus ? quemadmodum æternitas et tempus ?

Videtur, quod sic: quia dicit Philoso- Videtur, quod sic: quia dicit Philoso- phus, quod unumquodque mensuratur phus, quod unumquodque mensuratur minimo sui generis sed æviterna in minimo sui generis sed æviterna in quantum hujusmodi sunt in genere uno: quantum hujusmodi sunt in genere uno: ergo mensurantur aliquo minimo illius ergo mensurantur aliquo minimo illius generis ergo ipsum erit in illo sicut in generis ergo ipsum erit in illo sicut in subjecto et causa. subjecto et causa.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Æternitas est in uno : quia, sicut 1. Æternitas est in uno : quia, sicut dicit Anselmus, non potest esse nisi dicit Anselmus, non potest esse nisi unum sine principio et sine fine tempus unum sine principio et sine fine tempus autem est in uno, quia omnia mota redu- autem est in uno, quia omnia mota redu- cuntur ad unum, sicut ad causam : sic cuntur ad unum, sicut ad causam : sic autem non est in æviternis illa enim, autem non est in æviternis illa enim, nec unum sunt tantum, nec reducuntur nec unum sunt tantum, nec reducuntur ad se invicem sicut ad causam : ergo vi- ad se invicem sicut ad causam : ergo vi- detur, quod non sint in uno. detur, quod non sint in uno.

; ;

2. Item, Spiritualium et corporalium 2. Item, Spiritualium et corporalium non est unum genus: cum ergo ævum non est unum genus: cum ergo ævum sit spiritualium, non videtur quod possit sit spiritualium, non videtur quod possit esse corporalium et coelestium: et sic vi- esse corporalium et coelestium: et sic vi- detur, quod erunt duo æva, quorum uno detur, quod erunt duo æva, quorum uno mensurantur spirituales substantiæ, alio mensurantur spirituales substantiæ, alio autem corporales. autem corporales.

3. Præterea, Non est eadem ratio quan- 3. Præterea, Non est eadem ratio quan- titatis in utrisque : ergo nec eadem men- titatis in utrisque : ergo nec eadem men- sura: ergo est alterius rationis ævum sura: ergo est alterius rationis ævum

Angeli, et corporum quæ Boetius dicit Angeli, et corporum quæ Boetius dicit immortalia ergo non omnia æviterna immortalia ergo non omnia æviterna possunt reduci ad unum ævum, ut vide- possunt reduci ad unum ævum, ut vide-

tur. tur.

4. Præterea, Substantiale esse genera- 4. Præterea, Substantiale esse genera- bilium et corruptibilium idem videtur bilium et corruptibilium idem videtur esse in tota duratione temporis: sed tem- esse in tota duratione temporis: sed tem- pus non est mensura ejus quod idem est pus non est mensura ejus quod idem est in tota duratione, sed potius mensura in tota duratione, sed potius mensura ejus a quo aliquid abjicitur et accipitur : ejus a quo aliquid abjicitur et accipitur : ergo videtur, quod necesse sit tertium ergo videtur, quod necesse sit tertium ævum invenire, quod mensuret substan- ævum invenire, quod mensuret substan- tiale esse eorum quæ generantur et cor- tiale esse eorum quæ generantur et cor- rumpuntur. rumpuntur.

Ad h Ad h

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solu SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solu quod ævum est totum simul, sicut et quod ævum est totum simul, sicut et æviterna. In æviternis enim non est ra- æviterna. In æviternis enim non est ra- tio indeficientiæ, quod potentia continue tio indeficientiæ, quod potentia continue accipiat actum sed potius ipsa necessi- accipiat actum sed potius ipsa necessi- tas continuationis et indeficientiæ est, tas continuationis et indeficientiæ est, scilicet quod ita completa sunt, quod ni- scilicet quod ita completa sunt, quod ni- hil de potentia ad esse est quod non sit hil de potentia ad esse est quod non sit completum et ideo potentia eorum stat completum et ideo potentia eorum stat in esse immobiliter durante. Sed tamen in esse immobiliter durante. Sed tamen esse simul æternitatis et ævi est æquivo- esse simul æternitatis et ævi est æquivo- cum duplici de causa quarum una est, cum duplici de causa quarum una est, quia in æterno potentia stans immobilis quia in æterno potentia stans immobilis est idem quod actus vel quod magis est idem quod actus vel quod magis proprium est, quia nulla in eo est poten- proprium est, quia nulla in eo est poten- tia perfecta vel perfectibilis, sed simplex tia perfecta vel perfectibilis, sed simplex esse durans sed in æviternis est potentia esse durans sed in æviternis est potentia perfecta, licet non perfectibilis, et non perfecta, licet non perfectibilis, et non simplex esse durans. Secunda est, quia simplex esse durans. Secunda est, quia æternum a se habet quod est esse stans, æternum a se habet quod est esse stans, et non movens se in esse durante sed et non movens se in esse durante sed æviternum habet hoc a manu omnia con- æviternum habet hoc a manu omnia con- tinentis Dei sed in hoc abundat super tinentis Dei sed in hoc abundat super alia, quia in se non habet causam pugnæ alia, quia in se non habet causam pugnæ quare esse suum in se distare incipiat, quare esse suum in se distare incipiat, sicut habet mobile in quantum mobile. sicut habet mobile in quantum mobile. Et ex hoc patet, quod non sequitur si Et ex hoc patet, quod non sequitur si ævum est simul, quod ipsum sit æterni- ævum est simul, quod ipsum sit æterni- tas quia esse non est ejusdem rationis in tas quia esse non est ejusdem rationis in utroque, nec ipsum æviternum est de na- utroque, nec ipsum æviternum est de na- tura sua incommutabile in esse sicut tura sua incommutabile in esse sicut æternum et ideo non habet veram æter- æternum et ideo non habet veram æter- nitatem sicut æternum. nitatem sicut æternum.

: :

AD ALIUD dicendum, quod esse durans AD ALIUD dicendum, quod esse durans

Ad 2. Ad 2.

Hex 1. Hex 1.

1.2. 1.2.

IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 3.

eviterni non est sua duratio, nec tamen eviterni non est sua duratio, nec tamen duratio sua habet partes: quia duratio non duratio sua habet partes: quia duratio non potest habere partes nisi successivas, et potest habere partes nisi successivas, et tunc aliquid ex parte durantis erit causa tunc aliquid ex parte durantis erit causa durationis, quod non est æviternis : quia durationis, quod non est æviternis : quia necessitas essendi in ipsis immobilis est, necessitas essendi in ipsis immobilis est, nullo faciente distare a seipsa essentialia nullo faciente distare a seipsa essentialia principia sed duratio ipsorum per mo- principia sed duratio ipsorum per mo- dum indeficientiæ stantium et immobi- dum indeficientiæ stantium et immobi- lium cadit in ratione protensi et mensu- lium cadit in ratione protensi et mensu- rati: quæ tamen necessitas essendi aliun- rati: quæ tamen necessitas essendi aliun- de est in eis quam a seipsis, ut dictum de est in eis quam a seipsis, ut dictum est unde causam durationis indeficientiæ est unde causam durationis indeficientiæ post mille annos jam habent. post mille annos jam habent.

AD ID quod quæritur, Utrum non viva AD ID quod quæritur, Utrum non viva sint in ævo, sicut in mensura? oportet sint in ævo, sicut in mensura? oportet dicere, quod sic: esse enim cœlestium dicere, quod sic: esse enim cœlestium corporum non est mutabile, et non men- corporum non est mutabile, et non men- suratur nunc temporis secundum quod suratur nunc temporis secundum quod homo consideratur ut immobile ad for- homo consideratur ut immobile ad for- inam substantialem vel accidentalem : inam substantialem vel accidentalem : sed nunc adjacet ei secundum ipsum quod sed nunc adjacet ei secundum ipsum quod fertur unum in toto motu, quod secun- fertur unum in toto motu, quod secun- dlum aliquid est in termino a quo motus, dlum aliquid est in termino a quo motus, et secundum aliquid in termino ad quem et secundum aliquid in termino ad quem est motus et ideo Boetius illa corpora est motus et ideo Boetius illa corpora vocat immortalia corpora: quia nihil in vocat immortalia corpora: quia nihil in corum substantia advenit vel recedit. corum substantia advenit vel recedit.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum ævum sit in uno? sunt qui rationibus ævum sit in uno? sunt qui rationibus inductis dicunt quod non: sed non video inductis dicunt quod non: sed non video quid prohibeat quin ipsum sit in simpli- quid prohibeat quin ipsum sit in simpli- cissimo æviterno, et alia mensurentur cissimo æviterno, et alia mensurentur per comparationem ad illud. per comparationem ad illud. Ajact, 1. AD ID autem quod contra objicitur, di- Ajact, 1. AD ID autem quod contra objicitur, di-

Maje? Maje?

cendum quod non est tota causa reductio- cendum quod non est tota causa reductio- nis ad unum, quod idem sit causa alio- nis ad unum, quod idem sit causa alio- rum, sed quia ille motus est simplicissi- rum, sed quia ille motus est simplicissi- mus motuum aliorum et ideo per quan- mus motuum aliorum et ideo per quan- titatem circuli, vel partem motus sui titatem circuli, vel partem motus sui certificat alios motus : et quoad hoc certificat alios motus : et quoad hoc ævum reducitur ad unum quod est sim- ævum reducitur ad unum quod est sim- plicioris essentiæ: quia in illo potentia plicioris essentiæ: quia in illo potentia est in actu, ut ita dicam, stantior, vel est in actu, ut ita dicam, stantior, vel stantibilior est aliis. stantibilior est aliis.

AD ALIUD dicendum, quod corporalia AD ALIUD dicendum, quod corporalia ut corporalia non sunt in eodem genere ut corporalia non sunt in eodem genere cum spritualibus, nec mensurantur eadem cum spritualibus, nec mensurantur eadem

275 275

mensura corporalia enim ut dimensa mensura corporalia enim ut dimensa sunt, ordinantur ad motum localem qui sunt, ordinantur ad motum localem qui habet prius et posterius: sed esse cor- habet prius et posterius: sed esse cor- poralium prout sunt essentia necessaria, poralium prout sunt essentia necessaria, in quibus nihil abscedit vel recedit, ad in quibus nihil abscedit vel recedit, ad idem genus potentiæ reducuntur cum idem genus potentiæ reducuntur cum spiritualibus, quæ potentia non est po- spiritualibus, quæ potentia non est po- tentia materiæ ordinata ad motum, sed tentia materiæ ordinata ad motum, sed potentia stans in actu completi immobi- potentia stans in actu completi immobi- liter. liter.

AD ALIUD dicendum, ut jam dictum Adobject. 3. AD ALIUD dicendum, ut jam dictum Adobject. 3. est, quod corporalia, ut jam dictum est, est, quod corporalia, ut jam dictum est, per quantitatem dimensivam non reducun- per quantitatem dimensivam non reducun- tur ad ævum, sed potius per potentiam tur ad ævum, sed potius per potentiam quæ est continuationis esse necessitas. quæ est continuationis esse necessitas.

AD ALIUD dicendum, quod esse tempo- Adobject 4. AD ALIUD dicendum, quod esse tempo- Adobject 4. ralium, vel essentia, vel quocumque alio ralium, vel essentia, vel quocumque alio nomine nominetur, non mensuratur ævo, nomine nominetur, non mensuratur ævo, sed nunc temporis ut est temporis: et hoc sed nunc temporis ut est temporis: et hoc duabus de causis: quarum una est, quo- duabus de causis: quarum una est, quo- niam ipsum est unum in quo est variatio niam ipsum est unum in quo est variatio propter continuam deperditionem, sicut propter continuam deperditionem, sicut nunc temporis non est unum in substan- nunc temporis non est unum in substan- tia conjunctum priori et posteriori et tia conjunctum priori et posteriori et secundum esse. Alia causa est: quia licet secundum esse. Alia causa est: quia licet ipsum in se sit simplex et manens, ta- ipsum in se sit simplex et manens, ta- men secundum esse quod habet in sub- men secundum esse quod habet in sub- jecto quod est materia permixta contra- jecto quod est materia permixta contra- riis, ordinem habet ad motum et mutatio- riis, ordinem habet ad motum et mutatio- nem, et non stat posse suum completum nem, et non stat posse suum completum cui nihil adveniat, sicut stat posse æviter- cui nihil adveniat, sicut stat posse æviter-

norum. norum.

Sunt autem quidam dicentes aliter in Sunt autem quidam dicentes aliter in ista quæstione, scilicet quod æternitas nec ista quæstione, scilicet quod æternitas nec prius habet, nec posterius habet: tempus prius habet, nec posterius habet: tempus autem prius habet, non posterius : ævum autem prius habet, non posterius : ævum autem habet ante, et non habet post. Et autem habet ante, et non habet post. Et hoc non bene est intelligibile, si debemus hoc non bene est intelligibile, si debemus causare ævum a potentia æviterni, sicut causare ævum a potentia æviterni, sicut docet Philosophus causare tempus a mo- docet Philosophus causare tempus a mo- bili quod est in motu, et æternitatem ab bili quod est in motu, et æternitatem ab æterno. Cum enim ævum sit proprietas æterno. Cum enim ævum sit proprietas æviterni, sicut tempus motus, et æterni- æviterni, sicut tempus motus, et æterni- tas æterni, oportet quod causetur a prin- tas æterni, oportet quod causetur a prin- cipiis æviterni. Et tunc non potest intel- cipiis æviterni. Et tunc non potest intel- ligi quod dicunt, quia qualiter potentia ligi quod dicunt, quia qualiter potentia ad esse durans habeat aliquid ante et ni- ad esse durans habeat aliquid ante et ni- hil post in æviterno, non potest bene hil post in æviterno, non potest bene etiam fingi. etiam fingi.

276 276

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An Filius sit alius a Patre? An Filius sit alius a Patre?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in Littera «In qua non est aliud Pater, Littera «In qua non est aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus sanctus: aliud Filius, aliud Spiritus sanctus: quamvis personaliter sit alius, etc. » quamvis personaliter sit alius, etc. »

• •

Si enim Filius est alius a Patre, hoc Si enim Filius est alius a Patre, hoc contingit ratione principii quia Pater contingit ratione principii quia Pater scilicet est principium Filii : cum ergo scilicet est principium Filii : cum ergo concedatur quod Pater est principium di- concedatur quod Pater est principium di- vinitatis totius, et sit principium divinita- vinitatis totius, et sit principium divinita- tis in seipso, videtur quod Pater sit alius tis in seipso, videtur quod Pater sit alius a divinitate tota, et alius a seipso. a divinitate tota, et alius a seipso.

2. Item, Augustinus dicit, quod Pater 2. Item, Augustinus dicit, quod Pater non est ab alio quam a seipso: ergo Pa- non est ab alio quam a seipso: ergo Pa- ter est a se et tamen non distinguitur a ter est a se et tamen non distinguitur a se ergo per hoc quod Filius est a Patre, se ergo per hoc quod Filius est a Patre, non videtur per hoc distingui a Patre. non videtur per hoc distingui a Patre.

3. Præterea, Si ly alius notat distin- 3. Præterea, Si ly alius notat distin- ctionem ergo in hoc ponit distinctionem ctionem ergo in hoc ponit distinctionem in quo notat diversitatem: sed est relati- in quo notat diversitatem: sed est relati- vum diversitatis substantiæ: ergo vide- vum diversitatis substantiæ: ergo vide- tur, quod notet distinctionem substantiæ tur, quod notet distinctionem substantiæ in Patre et Filio cum igitur non sit in in Patre et Filio cum igitur non sit in eis diversa substantia, non videtur Pater eis diversa substantia, non videtur Pater alius esse a Filio. alius esse a Filio.

4. Præterea, Nos non dicimus, Socra- 4. Præterea, Nos non dicimus, Socra- tes albus est alius a Socrate nigro: imo tes albus est alius a Socrate nigro: imo est idem, sed alter ergo videtur, quod est idem, sed alter ergo videtur, quod ly alius quærat diversitatem substantiæ: ly alius quærat diversitatem substantiæ: si igitur Pater est alius a Filio, videtur si igitur Pater est alius a Filio, videtur esse diversitas substantiæ inter eos. esse diversitas substantiæ inter eos.

5. Præterea, Cum in inferioribus de 5. Præterea, Cum in inferioribus de omnibus de quibus possumus dicere, Isti omnibus de quibus possumus dicere, Isti sunt alii ab invicem, possumus inferre: sunt alii ab invicem, possumus inferre: ergo ille est unum, et ille est aliud : ergo ergo ille est unum, et ille est aliud : ergo videtur, quod etiam in divinis possumus videtur, quod etiam in divinis possumus dicere, Filius est alius a Patre : ergo Pa- dicere, Filius est alius a Patre : ergo Pa- ter est unum, et Filius est aliud et hoc ter est unum, et Filius est aliud et hoc negat Magister in Littera. negat Magister in Littera.

6. Si dicatur, quod hoc contingit pro- 6. Si dicatur, quod hoc contingit pro- pter diversum genus, scilicet masculinum, pter diversum genus, scilicet masculinum, te neutrum. CONTRA: Genus non opponit te neutrum. CONTRA: Genus non opponit

nisi modum ergo non mutat verum si- nisi modum ergo non mutat verum si- gnificatum si igitur alietas notet in se gnificatum si igitur alietas notet in se diversitatem substantiæ, ita notabit in diversitatem substantiæ, ita notabit in masculino, sicut in neutro, ut videtur. masculino, sicut in neutro, ut videtur.

PRÆTEREA, Bene concedimus de aliquo, Quant. PRÆTEREA, Bene concedimus de aliquo, Quant. quod sui causa est, sicut de libero : qui quod sui causa est, sicut de libero : qui enim liber est, sui causa est, ut dicit Phi- enim liber est, sui causa est, ut dicit Phi- losophus: possumusne eodem modo con- losophus: possumusne eodem modo con- cedere de Patre, quod sui causa est? Vi- cedere de Patre, quod sui causa est? Vi- detur quod sic quia dicit Augustinus detur quod sic quia dicit Augustinus quod est a seipso: ergo sui causa est. quod est a seipso: ergo sui causa est.

PRETERCA, Si est a seipso, potestne PRETERCA, Si est a seipso, potestne concedi, quod Pater sit principium sui concedi, quod Pater sit principium sui ipsius? Videtur, quod sic : quia præposi- ipsius? Videtur, quod sic : quia præposi- sitio notat habitudinem alicujus principii : sitio notat habitudinem alicujus principii : ergo principium loco sui potest poni. ergo principium loco sui potest poni.

Quanh Quanh

SED CONTRA: Supra habitum est, quod Sed com SED CONTRA: Supra habitum est, quod Sed com nulla res seipsam generat ut sit. Præter- nulla res seipsam generat ut sit. Præter- ea, nulla persona in divinis a seipsa di- ea, nulla persona in divinis a seipsa di- stinguitur: ergo nec aliqua est a se, nec stinguitur: ergo nec aliqua est a se, nec generatur a se, ut videtur. generatur a se, ut videtur.

SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solut SOLUTIO. Dicendum sine præjudicio, Solut quod hæc est impropria, Pater est a se, quod hæc est impropria, Pater est a se, et per præpositionem non ponitur aliqua et per præpositionem non ponitur aliqua habitudo causæ ad seipsum et ideo non habitudo causæ ad seipsum et ideo non habet aliquam affirmationem per quam habet aliquam affirmationem per quam habitudo præpositionis exponatur, sed habitudo præpositionis exponatur, sed negative tantum exponitur, Pater est a negative tantum exponitur, Pater est a se, id est non est ab alio. se, id est non est ab alio.

DICENDUM ergo ad primum, quod cum DICENDUM ergo ad primum, quod cum dicitur, Pater est principium totius divi- dicitur, Pater est principium totius divi- nitatis, ly totius non habet distributio- nitatis, ly totius non habet distributio- nem gratia aliquarum partium : quia nem gratia aliquarum partium : quia personæ non sunt partes divinitatis, sed personæ non sunt partes divinitatis, sed totum ibi et perfectum sunt idem et ideo totum ibi et perfectum sunt idem et ideo exponit Magister infra, quia principium exponit Magister infra, quia principium divinitatis in Filio per generationem, divinitatis in Filio per generationem, et divinitatis in Spiritu sancto per proces- et divinitatis in Spiritu sancto per proces- sionem unde cum dicitur, quod est sionem unde cum dicitur, quod est principium divinitatis, non est divinitas principium divinitatis, non est divinitas cadens sub habitudine vel actu principii, cadens sub habitudine vel actu principii, sicut super id quod est terminus actus, sicut super id quod est terminus actus, sed sicut super id quod est in ipso, qui sed sicut super id quod est in ipso, qui est terminus actus: quia est principium est terminus actus: quia est principium Filii in quo est tota divinitas, et Spiritus Filii in quo est tota divinitas, et Spiritus sancti in quo est tota divinitas : habitudo sancti in quo est tota divinitas : habitudo autem principii ad seipsum non expo- autem principii ad seipsum non expo-

Ad Ad

AI". AI".

4.1. J. 4.1. J.

A-1 b. A-1 b.

IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 4. IN I SENTENT. DIST. IX, A, ART. 4.

nitur nisi negative, scilicet quod non sit nitur nisi negative, scilicet quod non sit ab alio et non sequitur, quod distingua- ab alio et non sequitur, quod distingua- tur a se, vel a divinitate. tur a se, vel a divinitate.

: :

Vel, subtilius potest dici, quod sicut in Vel, subtilius potest dici, quod sicut in inferioribus pater generans est principium inferioribus pater generans est principium nati, et ad hoc sequitur, quod ipse est nati, et ad hoc sequitur, quod ipse est principium communicationis suæ naturæ, principium communicationis suæ naturæ, eo quod natus accipit naturam patris ab eo quod natus accipit naturam patris ab ipso patreita secundum modum intelli- ipso patreita secundum modum intelli- gendi est in divinis, unde cum dicitur, gendi est in divinis, unde cum dicitur, Pater est principium divinitatis, potest Pater est principium divinitatis, potest esse sensus, ut a quo communicatur di- esse sensus, ut a quo communicatur di- vinitas, et sic vera est, quia Pater per ge- vinitas, et sic vera est, quia Pater per ge- nerationem suam divinitatem communi- nerationem suam divinitatem communi- cando dat Filio, et per processionem cando dat Filio, et per processionem suam dat eam Spiritui sancto: licet enim suam dat eam Spiritui sancto: licet enim non distincta sit divinitas, tamen ad ac- non distincta sit divinitas, tamen ad ac- tum distinctionis secundum intellectum tum distinctionis secundum intellectum sequitur actualis communicatio divinita- sequitur actualis communicatio divinita- tis et hoc modo non sequitur quod ipse tis et hoc modo non sequitur quod ipse Pater distinguatur a divinitate, sed po- Pater distinguatur a divinitate, sed po- tius, quod in divinitate uniatur et com- tius, quod in divinitate uniatur et com- municet qui ab ipso est, et ab ipso distin- municet qui ab ipso est, et ab ipso distin- guitur. guitur.

AD ALIUD patet solutio per ante dicta. AD ALIUD patet solutio per ante dicta. AD ALIUD dicendum, quod alius est re- AD ALIUD dicendum, quod alius est re- lativum diversitatis tamen quia adjecti- lativum diversitatis tamen quia adjecti- vum est, substantiam recipit a suo sub- vum est, substantiam recipit a suo sub- jecto, et circa illam ponit formam suam, jecto, et circa illam ponit formam suam, et cum illa sit substantia quæ est hypo- et cum illa sit substantia quæ est hypo- stasis, et non natura, non notat nisi di- stasis, et non natura, non notat nisi di- stinctionem personæ et non naturæ. stinctionem personæ et non naturæ.

Præterea, Licet sit nomen essentiale Præterea, Licet sit nomen essentiale per se sumptum, per adjunctum tamen per se sumptum, per adjunctum tamen personale trahitur ad standum pro perso- personale trahitur ad standum pro perso- na, et iterum secundum hanc rationem na, et iterum secundum hanc rationem non notat alietatem nisi personæ. non notat alietatem nisi personæ.

AD ALIUD dicendum, quod secus est de AD ALIUD dicendum, quod secus est de Socrate albo, et Socrate nigro, quia non Socrate albo, et Socrate nigro, quia non supponuntur ibi diversi subsistentes: sed supponuntur ibi diversi subsistentes: sed Pater et Filius non differunt per aliquod Pater et Filius non differunt per aliquod accidens, sed potius suis subsistentibus accidens, sed potius suis subsistentibus personis distinguuntur. personis distinguuntur.

AD ALIUD dicendum, quod secus est in AD ALIUD dicendum, quod secus est in inferioribus in quibus natura communis inferioribus in quibus natura communis multiplicatur, et dividitur secundum esse. multiplicatur, et dividitur secundum esse. In divinis autem non fit hoc : sed potius In divinis autem non fit hoc : sed potius una numero manet in tribus neutrum una numero manet in tribus neutrum autem genus, eo quod informe est, refer- autem genus, eo quod informe est, refer-

277 277

tur ad substantiam quæ accipitur ut in- tur ad substantiam quæ accipitur ut in- distincta masculinum autem et fœmi- distincta masculinum autem et fœmi- ninum, quia dicunt essentiam formatam, ninum, quia dicunt essentiam formatam, referuntur ad personam : et ideo quod referuntur ad personam : et ideo quod sequitur in humanis, non sequitur in di- sequitur in humanis, non sequitur in di- vinis sed mutaretur quis in quid, et ac- vinis sed mutaretur quis in quid, et ac- cideret fallacia figuræ dictionis. cideret fallacia figuræ dictionis.

AD ID autem quod objicitur de modo, AD ID autem quod objicitur de modo, dicendum quod in translativa significa- dicendum quod in translativa significa- tione modus multum facit: licet in pro- tione modus multum facit: licet in pro- pria significatione, retentis terminis, non pria significatione, retentis terminis, non variet significationem et hoc ideo fit, variet significationem et hoc ideo fit, quia translatio fit gratia modi principali- quia translatio fit gratia modi principali- ter et ideo cum ista sint in divinis præ- ter et ideo cum ista sint in divinis præ- dicationibus ex translatione, gratia for- dicationibus ex translatione, gratia for- mati generis ponitur distinctio, et gratia mati generis ponitur distinctio, et gratia informis ponitur divina natura, eo quod informis ponitur divina natura, eo quod illa nullo modo distinguitur. illa nullo modo distinguitur.

Ad 6. Ad 6.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- Ad quæst 1. AD ALIUD dicendum, quod cum dici- Ad quæst 1. tur, quod liber sui causa est, intelligitur tur, quod liber sui causa est, intelligitur de causa finali, scilicet quod non est pro- de causa finali, scilicet quod non est pro- pter alium: et hoc modo quælibet perso- pter alium: et hoc modo quælibet perso- na sui causa est, quia propter se est, et na sui causa est, quia propter se est, et non propter alium finem. Sed cum dici- non propter alium finem. Sed cum dici- tur, sui causa, absolute non debet conce- tur, sui causa, absolute non debet conce- di, meo judicio: quia notat habitudinem di, meo judicio: quia notat habitudinem causæ efficientis principaliter: et ideo per causæ efficientis principaliter: et ideo per se dictum notaret, quod idem esset causa se dictum notaret, quod idem esset causa efficiens suiipsius, quod falsum est. efficiens suiipsius, quod falsum est.

AD ALIUD dicendum, quod non puto Ad quæst 2. AD ALIUD dicendum, quod non puto Ad quæst 2. esse concedendam hanc, Pater est prin- esse concedendam hanc, Pater est prin- cipium suiipsius: licet hæc quodammo- cipium suiipsius: licet hæc quodammo- do concedatur, Pater est a se, ergo non ab do concedatur, Pater est a se, ergo non ab alio quia principium non tantum dicit alio quia principium non tantum dicit ordinem privationis ad ante, sed etiam ordinem privationis ad ante, sed etiam habitudinem actus ad sequens : et ideo habitudinem actus ad sequens : et ideo non est idem esse a se, et esse princi- non est idem esse a se, et esse princi- pium suiipsius. Unde hæc est impropria, pium suiipsius. Unde hæc est impropria, Pater est a seipso: hæc autem falsa, Pater est a seipso: hæc autem falsa, Pater est principium suiipsius: sed ista Pater est principium suiipsius: sed ista falsior est adhuc, Pater est causa sui- falsior est adhuc, Pater est causa sui- ipsius, ita quod causa dicat causam effi- ipsius, ita quod causa dicat causam effi- cientem. Unde ex illa, Pater est a se, cientem. Unde ex illa, Pater est a se, non potest inferri: ergo generat se, vel non potest inferri: ergo generat se, vel procedit a se, vel distinguitur a se, vel procedit a se, vel distinguitur a se, vel est alius a se: sed secundum sensum di- est alius a se: sed secundum sensum di- ctum potest concludi, est a se, ergo non ctum potest concludi, est a se, ergo non est ab alio. est ab alio.

278 278

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

B. Hic de coæternitate Filii cum Patre. B. Hic de coæternitate Filii cum Patre.

Genitus est enim a Patre Filius, et ideo alius : nec tamen ante fuit Pa- Genitus est enim a Patre Filius, et ideo alius : nec tamen ante fuit Pa- ter, quam Filius: coæternæ enim sunt sibi tres personæ. ter, quam Filius: coæternæ enim sunt sibi tres personæ.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

Utrum Pater sit ante Filium ? Utrum Pater sit ante Filium ?

Deinde quæritur de hoc quod dicit in Deinde quæritur de hoc quod dicit in prima ratione « Nec tamen ante fuit prima ratione « Nec tamen ante fuit Pater, quam Filius, etc. » Pater, quam Filius, etc. »

1. Pater enim est substantia a qua 1. Pater enim est substantia a qua egreditur actus generationis : ergo se- egreditur actus generationis : ergo se- cundum rationem est ante actum illum, cundum rationem est ante actum illum, et secundum rationem generatio est ante et secundum rationem generatio est ante genitum quia Augustinus dicit, quod genitum quia Augustinus dicit, quod quidquid habet Filius, per generationem quidquid habet Filius, per generationem habet ergo Pater ad minus secundum habet ergo Pater ad minus secundum rationem intelligendi, est ante Filium. rationem intelligendi, est ante Filium.

2. Præterea, Hoc videtur penes ordi- 2. Præterea, Hoc videtur penes ordi- nem quem Ecclesia ponit nominando nem quem Ecclesia ponit nominando personas, cum dicitur, Pater et Filius et personas, cum dicitur, Pater et Filius et Spiritus sanctus in quo ordine Pater Spiritus sanctus in quo ordine Pater nominatur primo. nominatur primo.

3. Item, Pater est principium non de 3. Item, Pater est principium non de principio Filius autem principium de principio Filius autem principium de principio ergo Pater est prior Filio ad principio ergo Pater est prior Filio ad minus secundum rationem : princi- minus secundum rationem : princi- pium enim non de principio, secundum pium enim non de principio, secundum rationem intelligendi est ante principium rationem intelligendi est ante principium de principio. de principio.

4. Præterea, Ut dicit Augustinus in 4. Præterea, Ut dicit Augustinus in libro de Trinitate: Hæresis est attribue- libro de Trinitate: Hæresis est attribue- re Deo, quod nec in spirituali nec in re Deo, quod nec in spirituali nec in corporali creatura potest inveniri: sed in corporali creatura potest inveniri: sed in nulla creatura invenitur hoc quod una nulla creatura invenitur hoc quod una substantia procedat ab alia, et sit eidem a substantia procedat ab alia, et sit eidem a qua procedit coæva. qua procedit coæva.

5. Et si objicis de splendore a corpore 5. Et si objicis de splendore a corpore

luminoso procedente, nulla est obje- luminoso procedente, nulla est obje- ctio quia non est substantialis ista pro- ctio quia non est substantialis ista pro- cessio: sed esset simile si unum cor- cessio: sed esset simile si unum cor- pus luminosum procederet ab alio : pus luminosum procederet ab alio : ergo videtur, quod non attribuendum ergo videtur, quod non attribuendum

Deo. Deo.

Si forte dicas, quod in inferioribus Si forte dicas, quod in inferioribus causa et causatum sunt correlativa: et causa et causatum sunt correlativa: et dicit Philosophus, quod correlativa si- dicit Philosophus, quod correlativa si- mul sunt hoc iterum nihil est : quia mul sunt hoc iterum nihil est : quia licet causa in quantum causa sit cum licet causa in quantum causa sit cum causato, tamen substantia causæ neces- causato, tamen substantia causæ neces- sario est ante id quod est causatum, et sario est ante id quod est causatum, et sic iterum patet quod est contra. sic iterum patet quod est contra.

Præterea, Simile quod adducitur, nul- Præterea, Simile quod adducitur, nul- lum est: quia etiam cum splendor proce- lum est: quia etiam cum splendor proce- dit ab igne vel a sole, secundum ratio- dit ab igne vel a sole, secundum ratio- nem objectio corporis luminosi prior nem objectio corporis luminosi prior est quam splendor. PROBATIO. Detur est quam splendor. PROBATIO. Detur enim corpus luminosum objectum non enim corpus luminosum objectum non esse, non erit splendor in eo cui objici- esse, non erit splendor in eo cui objici- tur ergo sequitur, si splendor est, cor- tur ergo sequitur, si splendor est, cor- pus luminosum objectum est et non pus luminosum objectum est et non e converso, quia potest impediri : ergo e converso, quia potest impediri : ergo objectio corporis est prior natura : quia objectio corporis est prior natura : quia prius natura est a quo non convertitur prius natura est a quo non convertitur consequentia: et si adhuc convertatur, consequentia: et si adhuc convertatur, eo quod nihil impediat, adhuc objectio eo quod nihil impediat, adhuc objectio directa corporis luminosi causa est splen- directa corporis luminosi causa est splen- doris et dicit Philosophus, quod prius doris et dicit Philosophus, quod prius natura est causa: ergo Pater secundum natura est causa: ergo Pater secundum naturam est ante Filium, et sic tunc te- naturam est ante Filium, et sic tunc te- net objectio hæretici quantum ad hoc. net objectio hæretici quantum ad hoc.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Ratio æternitatis est, ut supra ha- 1. Ratio æternitatis est, ut supra ha- bitum est, quod ipsa est tota simul: bitum est, quod ipsa est tota simul: ergo quæ æterna sunt et in æternitate, ergo quæ æterna sunt et in æternitate, et æternitas ipsa, nullum illorum etiam et æternitas ipsa, nullum illorum etiam

Sed contra. Sed contra.

IN I SENTENT. DIST. IX, B, ART. 5. IN I SENTENT. DIST. IX, B, ART. 5.

secundum rationem intelligendi præcedit secundum rationem intelligendi præcedit aliud sed generatio, et generans, et aliud sed generatio, et generans, et genitus sunt æterna et in æternitate et genitus sunt æterna et in æternitate et æternitas ergo nullum illorum etiam æternitas ergo nullum illorum etiam secundum naturam præcedit aliud, nec secundum naturam præcedit aliud, nec etiam secundum rationem. etiam secundum rationem.

2. Item, In temporalibus dicuntur esse 2. Item, In temporalibus dicuntur esse simul, quæ sunt in eodem loco, vel in simul, quæ sunt in eodem loco, vel in codem tempore: ergo multo magis sunt, codem tempore: ergo multo magis sunt, quæ sunt in eodem nunc temporis. Nunc quæ sunt in eodem nunc temporis. Nunc autem temporis propter relationem quam autem temporis propter relationem quam habet ad prius et posterius, magis est in habet ad prius et posterius, magis est in se varium et diversum quam nunc stans se varium et diversum quam nunc stans et non movens se, quod est nunc æter- et non movens se, quod est nunc æter- nitatis in illo autem sunt generans, ge- nitatis in illo autem sunt generans, ge- neratio, et genitus: ergo impossibile neratio, et genitus: ergo impossibile etiam est intelligere qualiter unum præ- etiam est intelligere qualiter unum præ- cedat aliud. cedat aliud.

: :

3. Item, In quibus est prius et poste- 3. Item, In quibus est prius et poste- rius, hoc causabitur de necessitate ab rius, hoc causabitur de necessitate ab intellectu, vel a tempore, vel a loco, vel intellectu, vel a tempore, vel a loco, vel a dignitate secundum mores vel natu- a dignitate secundum mores vel natu- ram. Quod autem in divinis non possint ram. Quod autem in divinis non possint causari prius et posterius secundum tem- causari prius et posterius secundum tem- pus et locum, planum est: quia divina pus et locum, planum est: quia divina nec loco nec tempore diffinita vel cir- nec loco nec tempore diffinita vel cir- cumscripta sunt : ergo si est ibi prius et cumscripta sunt : ergo si est ibi prius et posterius, hoc erit secundum intellectum, posterius, hoc erit secundum intellectum, vel causam, vel dignitatem naturæ vel vel causam, vel dignitatem naturæ vel morum non autem secundum dignita- morum non autem secundum dignita- tem morum, quia non est aliquid dicere tem morum, quia non est aliquid dicere in gradibus honoris in moribus quod sit in gradibus honoris in moribus quod sit in Patre, quod non conveniat Filio : er- in Patre, quod non conveniat Filio : er- go hoc erit secundum dignitatem naturæ go hoc erit secundum dignitatem naturæ si est secundum dignitatem. si est secundum dignitatem.

SED CONTRA: Quia unius naturæ nu- SED CONTRA: Quia unius naturæ nu- mero sunt, cui nihil accidit nec in Patre mero sunt, cui nihil accidit nec in Patre nec in Filio ergo erunt secundum hoc nec in Filio ergo erunt secundum hoc æquales, et non unus prior altero : ergo æquales, et non unus prior altero : ergo remanent duo modi secundum intelle- remanent duo modi secundum intelle- ctum et causam. Secundum intellectum ctum et causam. Secundum intellectum autem prius est a quo non convertitur autem prius est a quo non convertitur consequentia: hoc autem prius est sim- consequentia: hoc autem prius est sim- plicius et generalius quam suum poste- plicius et generalius quam suum poste- rius sed inter Patrem et Filium est ea- : rius sed inter Patrem et Filium est ea- : dem simplicitas : ergo hoc modo non dem simplicitas : ergo hoc modo non distant per prius et posterius: ergo non distant per prius et posterius: ergo non remanet modus nisi prius sit causa, remanet modus nisi prius sit causa, quod etiam hæretici posuerunt. quod etiam hæretici posuerunt.

279 279

SED CONTRA: In quibuscumque causa SED CONTRA: In quibuscumque causa prior est quam causatum, causa illa ab prior est quam causatum, causa illa ab alio habet quod subsistit, et ab alio quod alio habet quod subsistit, et ab alio quod causa sit. Detur enim, quod ab eodem causa sit. Detur enim, quod ab eodem habeat quod subsistit, et est hoc signa- habeat quod subsistit, et est hoc signa- tum sive hoc aliquid, et quod causa est : tum sive hoc aliquid, et quod causa est : cum a causalitate habeat quod causa cum a causalitate habeat quod causa est, ab eadem habebit quod est hoc est, ab eadem habebit quod est hoc aliquid et cum ipsa causalitas simul sit aliquid et cum ipsa causalitas simul sit natura cum causato, ipsa in eo quod natura cum causato, ipsa in eo quod subsistit et est hoc aliquid, simul erit subsistit et est hoc aliquid, simul erit cum causato, et sic nullo modo prior cum causato, et sic nullo modo prior est, quod est contra positum : ergo si est, quod est contra positum : ergo si prior est, ab alio habet quod hoc aliquid prior est, ab alio habet quod hoc aliquid est, et ab alio quod causa est : ergo a est, et ab alio quod causa est : ergo a destructione consequentis, si ab eodem destructione consequentis, si ab eodem habet, ipsa secundum esse et secundum habet, ipsa secundum esse et secundum intellectum simul est : sed Pater ab intellectum simul est : sed Pater ab eodem habet quod est suppositum di- eodem habet quod est suppositum di- vinæ naturæ sive hypostasis sive persona, vinæ naturæ sive hypostasis sive persona, et quod Pater est : ergo si ipse in eo et quod Pater est : ergo si ipse in eo quod Pater, secundum naturam et in- quod Pater, secundum naturam et in- tellectum est simul cum Filio, ipse etiam tellectum est simul cum Filio, ipse etiam in eo quod hypostasis et persona est, in eo quod hypostasis et persona est, est simul cum ipso. PROBATIO MEDIÆ, quia est simul cum ipso. PROBATIO MEDIÆ, quia prima satis probata est. Nihil est distin- prima satis probata est. Nihil est distin- guens in divinis nisi relatio: sed distin- guens in divinis nisi relatio: sed distin- guente cessante tollitur distinctio et guente cessante tollitur distinctio et distinctum ergo sublata relatione a di- distinctum ergo sublata relatione a di- vinis, non erit ibi aliquid distinctum : vinis, non erit ibi aliquid distinctum : ergo non erunt ibi supposita vel hypo- ergo non erunt ibi supposita vel hypo- stases ergo quod Pater est hypostasis stases ergo quod Pater est hypostasis naturæ divinæ habet a paternitate : ergo naturæ divinæ habet a paternitate : ergo probata est minor, scilicet quod ab eodem probata est minor, scilicet quod ab eodem est hypostasis et Pater: ergo ipse omni est hypostasis et Pater: ergo ipse omni modo natura et intellectu est simul cum modo natura et intellectu est simul cum Filio, et numquam potest intelligi ante Filio, et numquam potest intelligi ante eum esse. Et ista ratio est bona valde eum esse. Et ista ratio est bona valde et notabilis quia multa facit intelligere et notabilis quia multa facit intelligere de distinctione personarum. de distinctione personarum.

4. Item, Video in inferioribus quos- 4. Item, Video in inferioribus quos- dam gradus simultatis causæ et causati : dam gradus simultatis causæ et causati : quædam enim agunt quasi actione ma- quædam enim agunt quasi actione ma- teriæ, id est, quod in sua actione produ- teriæ, id est, quod in sua actione produ- cendo species similes sibi, indigent ma- cendo species similes sibi, indigent ma- teria quæ recipiat, et ex qua ipsa species teria quæ recipiat, et ex qua ipsa species educatur de potentia ad actum, sicut educatur de potentia ad actum, sicut elementa et omnia illa indigent tempore elementa et omnia illa indigent tempore in sua actione, ita quod actum ipsum in sua actione, ita quod actum ipsum

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

280 280

noso, noso,

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non potest simul esse cum suo agente non potest simul esse cum suo agente tempore. Video alia quæ non agunt nisi tempore. Video alia quæ non agunt nisi actione formæ suæ, sicut lux in lumi- actione formæ suæ, sicut lux in lumi- et similiter ea quæ procedunt actu et similiter ea quæ procedunt actu lucis, ut colores ad oculum vel ad spe- lucis, ut colores ad oculum vel ad spe- culum et video, quod illa non indigent culum et video, quod illa non indigent tempore, propter hoc quod præsentia tempore, propter hoc quod præsentia eorum sufficit generationi, et illorum eorum sufficit generationi, et illorum generata sunt simul tempore cum ipsis : generata sunt simul tempore cum ipsis : ergo cum incomparabiliter formalior sit ergo cum incomparabiliter formalior sit essentia divina istis, in essentia divina essentia divina istis, in essentia divina principium generans et genitus, non principium generans et genitus, non tantum simul erunt tempore vel spatio tantum simul erunt tempore vel spatio æternitatis, sed etiam natura secundum æternitatis, sed etiam natura secundum intellectum. intellectum.

5 Item, In natura intellectuali sunt 5 Item, In natura intellectuali sunt gradus : est enim intellectus hominis gradus : est enim intellectus hominis scientiam sui inquirens et inveniens, ut scientiam sui inquirens et inveniens, ut dicit Augustinus, eo modo quo intellige- dicit Augustinus, eo modo quo intellige- re se est discernere se, et cogitare de re se est discernere se, et cogitare de se est etiam intellectus angelicus sine se est etiam intellectus angelicus sine inquisitione sciens se, ita quod scire in inquisitione sciens se, ita quod scire in ipso non est post intellectum scien- ipso non est post intellectum scien- tem tempore: ergo cum incompa- tem tempore: ergo cum incompa- rabiliter simplicior et perfectior sit Deus rabiliter simplicior et perfectior sit Deus in suo intellectu, simul erit æternitate et in suo intellectu, simul erit æternitate et natura ipse intellectus, et dicere se per natura ipse intellectus, et dicere se per intellectum sed dicere se per intelle- intellectum sed dicere se per intelle- ctum est generare Filium: ergo simul ctum est generare Filium: ergo simul intellectu et natura sunt Pater et Filius. intellectu et natura sunt Pater et Filius.

SOLUTIO. Ultimis rationibus est con- SOLUTIO. Ultimis rationibus est con- sentiendum, quia illæ necessariæ sunt: sentiendum, quia illæ necessariæ sunt: non est enim dicendum, quod etiam Pa- non est enim dicendum, quod etiam Pa- ter intellectu sit ante Filium quia tunc ter intellectu sit ante Filium quia tunc non valerent rationes hic inductæ San- non valerent rationes hic inductæ San- ctorum, sicut illa. Si fuit quando erat, ctorum, sicut illa. Si fuit quando erat, et Pater non erat, mutatus est de non et Pater non erat, mutatus est de non Patre in esse Patrem, et hujusmodi. Un- Patre in esse Patrem, et hujusmodi. Un- de Catholica fides confitetur Patrem nec de Catholica fides confitetur Patrem nec secundum esse nec secundum intellectum secundum esse nec secundum intellectum præcedere Filium ullo modo prioritatis, præcedere Filium ullo modo prioritatis, scilicet ordine, tempore, loco, dignitate, scilicet ordine, tempore, loco, dignitate, causa, vel intellectu. causa, vel intellectu.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod sicut AD PRIMUM ergo dicendum, quod sicut probatum est in objiciendo, quod Pater probatum est in objiciendo, quod Pater ab eodem habet quod sit hypostasis a ab eodem habet quod sit hypostasis a

1 Cf. Infra, Dist. XX. 1 Cf. Infra, Dist. XX.

qua est generatio, et quod sit Pater: qua est generatio, et quod sit Pater: et ideo secundum intellectum nec ut et ideo secundum intellectum nec ut agens nec ut Pater est ante Filium: sed agens nec ut Pater est ante Filium: sed in inferioribus secus est, ut dicit Am- in inferioribus secus est, ut dicit Am- brosius, quia non ab eodem habet pater brosius, quia non ab eodem habet pater carnalis quod sit generans hypostasis, et carnalis quod sit generans hypostasis, et quod sit pater: et ideo pater in infe- quod sit pater: et ideo pater in infe- rioribus substantia quæ est hyposta- rioribus substantia quæ est hyposta- sis est ante filium. sis est ante filium.

AD ALIUD dicendum, quod principium AD ALIUD dicendum, quod principium non de principio et principium de prin- non de principio et principium de prin- cipio non ponit prius et posterius, ut cipio non ponit prius et posterius, ut jam probatum est, sed potius simultatem jam probatum est, sed potius simultatem ex ratione relationis et si ponunt ordi- ex ratione relationis et si ponunt ordi- nem, non erit ordo simpliciter, sed ordo nem, non erit ordo simpliciter, sed ordo naturæ de quo infra habebitur 1: et ille naturæ de quo infra habebitur 1: et ille est ordo quo alter sit ex altero, non quo est ordo quo alter sit ex altero, non quo alter prior est altero. alter prior est altero.

AD ALIUD dicendum, quod Ecclesia id AD ALIUD dicendum, quod Ecclesia id quod sine ordine prioris et posterioris quod sine ordine prioris et posterioris est, sine ordine verborum non potest est, sine ordine verborum non potest exprimere et hoc contingit hic, sicut exprimere et hoc contingit hic, sicut in ista distinctione dicit Gregorius, quod in ista distinctione dicit Gregorius, quod balbutiendo excelsa Dei resonamus. Quia balbutiendo excelsa Dei resonamus. Quia silet vox non hominum tantum, sed silet vox non hominum tantum, sed etiam Angelorum in expressione proces- etiam Angelorum in expressione proces- sionis personarum, ut dicit Ambrosius. sionis personarum, ut dicit Ambrosius. Unde sicut simplicia complexis verbis et Unde sicut simplicia complexis verbis et compositis, et æterna temporalibus, ita compositis, et æterna temporalibus, ita et ea quæ sunt simul enuntiamus verbis et ea quæ sunt simul enuntiamus verbis ordinatis, quorum unum præcedit et ordinatis, quorum unum præcedit et alterum sequitur. Intendit tamen Eccle- alterum sequitur. Intendit tamen Eccle- sia per suum ordinem quem tenet pro- sia per suum ordinem quem tenet pro- nuntiando tres personas, docere ordinem nuntiando tres personas, docere ordinem naturæ, quo alter est ex altero, non quo naturæ, quo alter est ex altero, non quo alter prior altero. alter prior altero.

AD ALIUD dicendum, quod creaturæ AD ALIUD dicendum, quod creaturæ imperfectæ sunt ad Creatorem repræsen- imperfectæ sunt ad Creatorem repræsen- tandum et ideo aliquo utrique simili tandum et ideo aliquo utrique simili invento, oportet per intellectum exaltare invento, oportet per intellectum exaltare et attribuere Deo eminentius, sicut docet et attribuere Deo eminentius, sicut docet Psalmus LXI, 7: Accedet homo ad cor Psalmus LXI, 7: Accedet homo ad cor altum, etc. Unde coævitas creaturarum, altum, etc. Unde coævitas creaturarum, licet non sit similis ibi secundum intel- licet non sit similis ibi secundum intel- lectum: indicat tamen in Creatore coæ- lectum: indicat tamen in Creatore coæ- ternitatem secundum intellectum et rem ternitatem secundum intellectum et rem ipsam. ipsam.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

IN I SENTENT. DIST. IX, C, ART. 6. IN I SENTENT. DIST. IX, C, ART. 6.

AD HOC quod objicitur, quod non est AD HOC quod objicitur, quod non est simile de radio vel splendore, dicendum simile de radio vel splendore, dicendum quod hoc contingit propter creaturæ im- quod hoc contingit propter creaturæ im- perfectionem. perfectionem.

281 281

Et ex his et objectis patet solutio ad Et ex his et objectis patet solutio ad

totum. totum.

C. Argumentatio Arianorum. C. Argumentatio Arianorum.

Sed contra hoc inquit hæreticus, ut refert Ambrosius in libro I de Fide Sed contra hoc inquit hæreticus, ut refert Ambrosius in libro I de Fide ad Gratianum. Omne quod natum est, principium habet: et ideo quia Fi- ad Gratianum. Omne quod natum est, principium habet: et ideo quia Fi- lius natus est, principium habet et esse cœpit, quod hæreticorum ore sic lius natus est, principium habet et esse cœpit, quod hæreticorum ore sic dictum est. Nam ipse Arius (ut meminit Augustinus in libro VI de Trini- dictum est. Nam ipse Arius (ut meminit Augustinus in libro VI de Trini- tate) dixisse fertur: Si Filius est, natus est : si natus est, erat tempus quan- tate) dixisse fertur: Si Filius est, natus est : si natus est, erat tempus quan- do non erat Filius. do non erat Filius.

ned contra. ned contra.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

rael, si audieris me, non erit in te deus rael, si audieris me, non erit in te deus recens: recens autem est quod cœpit : recens: recens autem est quod cœpit : ergo non erit nobis Deus qui cœpit. ergo non erit nobis Deus qui cœpit.