90 90

90 90

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DISTINCTIO III. DISTINCTIO III.

A. Incipit ostendere quomodo per creaturam potuerit cognosci Creator. A. Incipit ostendere quomodo per creaturam potuerit cognosci Creator.

Apostolus namque ait, quod invisibilia Dei, a creatura mundi, per ea Apostolus namque ait, quod invisibilia Dei, a creatura mundi, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur sempiterna quoque ejus virtus, quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur sempiterna quoque ejus virtus, et divinitas'. Per creaturam mundi intelligitur homo, propter excellen- et divinitas'. Per creaturam mundi intelligitur homo, propter excellen- tiam qua excellit inter alias creaturas, vel propter convenientiam quam tiam qua excellit inter alias creaturas, vel propter convenientiam quam habet cum omni creatura. Homo ergo invisibilia Dei intellectu mentis habet cum omni creatura. Homo ergo invisibilia Dei intellectu mentis conspicere potuit, vel etiam conspexit, per ea quæ facta sunt, id est, per conspicere potuit, vel etiam conspexit, per ea quæ facta sunt, id est, per creaturas visibiles vel invisibiles. A duobus enim juvabatur, scilicet, a na- creaturas visibiles vel invisibiles. A duobus enim juvabatur, scilicet, a na- tura qua tura qua 2 rationalis erat, et ab operibus a Deo factis, ut manifestaretur 2 rationalis erat, et ab operibus a Deo factis, ut manifestaretur homini veritas. Ideoque Apostolus dixit, Quia Deus revelavit illis ³, scili- homini veritas. Ideoque Apostolus dixit, Quia Deus revelavit illis ³, scili- cet, dum fecit opera, in quibus artificis aliquatenus relucet indicium. cet, dum fecit opera, in quibus artificis aliquatenus relucet indicium.

« «

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

Apostolus namque ait, quod invisi- Apostolus namque ait, quod invisi- bilia Dei, etc. » In hac tertia distinctio- bilia Dei, etc. » In hac tertia distinctio- ne Magister tangit illam partem veniendi ne Magister tangit illam partem veniendi in cognitionem Trinitatis et unitatis, in cognitionem Trinitatis et unitatis, quæ est per rationes et similitudines. quæ est per rationes et similitudines. Sunt autem duo in quæ ducimur, et duo Sunt autem duo in quæ ducimur, et duo quibus ducimur: in quæ ducimur unitas, quibus ducimur: in quæ ducimur unitas, et Trinitas quibus ducimur, ratio, et si- et Trinitas quibus ducimur, ratio, et si- militudo. Et ideo dividitur in duas par- militudo. Et ideo dividitur in duas par- tes in quarum prima tangit modum ve- tes in quarum prima tangit modum ve- niendi in cognitionem unitatis ducente niendi in cognitionem unitatis ducente ratione. In secunda tangit modum ve- ratione. In secunda tangit modum ve- niendi in aliqualem cognitionem Trini- niendi in aliqualem cognitionem Trini- tatis ducente similitudine, ibi, F, « Nunc tatis ducente similitudine, ibi, F, « Nunc restat ostendere, etc. restat ostendere, etc.

: :

Prima harum partium dividitur in Prima harum partium dividitur in

1 Ad Roman. 1, 20. 1 Ad Roman. 1, 20.

2 Editio Joan. Alleaume habet quæ. 2 Editio Joan. Alleaume habet quæ.

quatuor penes quatuor rationes quas ad- quatuor penes quatuor rationes quas ad- ducit Magister ad probandum Deum esse, ducit Magister ad probandum Deum esse, et unum esse quas rationes multis mo- et unum esse quas rationes multis mo- dis variaverunt multi, sicut plane extrahi dis variaverunt multi, sicut plane extrahi potest a Littera. In prima probat Magi- potest a Littera. In prima probat Magi- ster per effectum esse Deum per modum ster per effectum esse Deum per modum primæ causæ. In secunda per dispositio- primæ causæ. In secunda per dispositio- nes inventas in effectibus probat Deum nes inventas in effectibus probat Deum esse incorporeum, et immutabilem, et esse incorporeum, et immutabilem, et hæc incipit ibi, C, « Alio etiam modo ve- hæc incipit ibi, C, « Alio etiam modo ve- ritatem, etc. » In tertia iterum per dis- ritatem, etc. » In tertia iterum per dis- positionem inventam in effectibus pro- positionem inventam in effectibus pro- bat Deum esse summum bonum, ibi, D, bat Deum esse summum bonum, ibi, D, « Consideraverunt etiam, etc. » In quar- « Consideraverunt etiam, etc. » In quar- ta et ultima probat Deum esse speciem ta et ultima probat Deum esse speciem omnium specierum creatarum, et hoc per omnium specierum creatarum, et hoc per considerationem speciei inventæ in effe- considerationem speciei inventæ in effe- ctibus, ibi, E, « Intellexerunt etiam spe- ctibus, ibi, E, « Intellexerunt etiam spe- ciem corporis,» etc. ciem corporis,» etc.

3 Vulgata habet, ad Roman 1, 19: Deus llis 3 Vulgata habet, ad Roman 1, 19: Deus llis manifestavit. manifestavit.

IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 1. IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 1.

In prima ratione tria sunt. Primo In prima ratione tria sunt. Primo enim inducitur auctoritas Apostoli quæ enim inducitur auctoritas Apostoli quæ probat hanc viam, scilicet, per causa- probat hanc viam, scilicet, per causa- tum in cognitionem causæ veniendi esse tum in cognitionem causæ veniendi esse possibile. Secundo, ostendit quibus ho- possibile. Secundo, ostendit quibus ho- mo juvatur in hac via, scilicet, duobus : mo juvatur in hac via, scilicet, duobus : quia natura rationali, et creatura exte- quia natura rationali, et creatura exte- riori, ibi, « Homo ergo invisibilia Dei, riori, ibi, « Homo ergo invisibilia Dei, etc. » Tertio, ratiocinationis ponit pro- etc. » Tertio, ratiocinationis ponit pro- cessum, ibi, B, « Nam sicut ait Ambro- cessum, ibi, B, « Nam sicut ait Ambro- sius. » sius. »

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

An Philosophi cognoverunt unum esse An Philosophi cognoverunt unum esse Deum? Deum?

Incidit autem hic dubium antequam Incidit autem hic dubium antequam perveniamus ad Litteram, An Philosophi perveniamus ad Litteram, An Philosophi unitatem, vel quia Deus est, ductu ratio- unitatem, vel quia Deus est, ductu ratio- nis poterant cognoscere? Secundo, si nis poterant cognoscere? Secundo, si cognoverunt, quid est quod cognoverunt, cognoverunt, quid est quod cognoverunt, vel quid non? Tertio, qualiter hæc cog- vel quid non? Tertio, qualiter hæc cog- nitio eorum a cognitione fidei distingua- nitio eorum a cognitione fidei distingua-

tur? tur?

Circa primum proceditur sic: Circa primum proceditur sic:

1. Dicit Apostolus, ad Roman. 1, 21, 1. Dicit Apostolus, ad Roman. 1, 21, de Philosophis Quia, cum cognovis- de Philosophis Quia, cum cognovis- sent Deum, non sicut Deum glorificave- sent Deum, non sicut Deum glorificave- runt,... sed evanuerunt in cogitationibus runt,... sed evanuerunt in cogitationibus suis ergo videtur, quod cognoverunt et suis ergo videtur, quod cognoverunt et Deum esse, et gloriam ipsius. Deum esse, et gloriam ipsius.

2. Item, ibidem, . 19: Deus illis 2. Item, ibidem, . 19: Deus illis revelavit : ergo videtur, quod notitiam revelavit : ergo videtur, quod notitiam unius Dei habuerunt. unius Dei habuerunt.

3. Item, Augustinus in libro VIII de 3. Item, Augustinus in libro VIII de Civitate Dei Platonici nobis consen- Civitate Dei Platonici nobis consen- tiunt de uno Deo universitatis auctore, tiunt de uno Deo universitatis auctore, qui non solum super omnia corpora est qui non solum super omnia corpora est incorporeus, verum etiam super omnes incorporeus, verum etiam super omnes animas incorruptibilis, principium no- animas incorruptibilis, principium no- strum, lumen nostrum, bonum nostrum. strum, lumen nostrum, bonum nostrum. In hoc cæteris eos anteponimus 2. Ergo In hoc cæteris eos anteponimus 2. Ergo

1 Cf. notam præcedentem. 1 Cf. notam præcedentem.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Civitate Dei, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Civitate Dei,

91 91

videtur, quod Platonici Deum verum videtur, quod Platonici Deum verum cognoverunt. cognoverunt.

4. Item, ibidem: Hæc itaque causa est 4. Item, ibidem: Hæc itaque causa est cur istos cæteris anteponimus: quia cum cur istos cæteris anteponimus: quia cum alii Philosophi ingenia sua studiaque sua alii Philosophi ingenia sua studiaque sua contriverunt in inquirendis rerum cau- contriverunt in inquirendis rerum cau- sis, et quisnam est modus dicendi, atque sis, et quisnam est modus dicendi, atque vivendi : isti, Deo cognito, reperierunt ubi vivendi : isti, Deo cognito, reperierunt ubi esset causa constitutæ universatis, et lux esset causa constitutæ universatis, et lux percipiendæ veritatis, et fons bibendæ percipiendæ veritatis, et fons bibendæ felicitatis ergo videtur, quod tales Deum felicitatis ergo videtur, quod tales Deum cognoverunt. cognoverunt.

5. Item, Sapient. XIII, 5: A magnitu- 5. Item, Sapient. XIII, 5: A magnitu- dine speciei et creaturæ cognoscibiliter dine speciei et creaturæ cognoscibiliter poterit Creator horum videri. poterit Creator horum videri.

6. Item, Hoc videmus in libris eorum. 6. Item, Hoc videmus in libris eorum. Plato enim in Timæo inducit mundi opi- Plato enim in Timæo inducit mundi opi- ficem mundum facientem, et explican- ficem mundum facientem, et explican- dum per propagationem motoribus sphæ- dum per propagationem motoribus sphæ- rarum super coelestium committentem. rarum super coelestium committentem.

7. Item, Apuleius in libro de Deo So- 7. Item, Apuleius in libro de Deo So- cratis, quem in libro de Civitate Dei in- cratis, quem in libro de Civitate Dei in- ducit Augustinus ponit unum omnium ducit Augustinus ponit unum omnium aliorum Creatorem. Unde Augustinus aliorum Creatorem. Unde Augustinus in libro IX de Civitate Dei: Omnium in libro IX de Civitate Dei: Omnium Deum summum Creatorem quem nos Deum summum Creatorem quem nos verum dicimus, sic a Platone prædi- verum dicimus, sic a Platone prædi- cari asseverat Apuleius, quod ipse cari asseverat Apuleius, quod ipse sit solus qui non possit penuria ser- sit solus qui non possit penuria ser- monis humani quavis ratione vel mo- monis humani quavis ratione vel mo- dice comprehendi: vix autem sapien- dice comprehendi: vix autem sapien- tibus viris cum se vigore animi quan- tibus viris cum se vigore animi quan- tum licuit a corpore removerunt, intel- tum licuit a corpore removerunt, intel- lectum hujus Dei, et id quoque interdum lectum hujus Dei, et id quoque interdum velut in arctissimis tenebris, rapidissimo velut in arctissimis tenebris, rapidissimo coruscamine lumen candidum intermi- coruscamine lumen candidum intermi- care ergo cognitionem ejus habuerunt. care ergo cognitionem ejus habuerunt.

8. Item, Legimus in libris Aristotelis, 8. Item, Legimus in libris Aristotelis, quod ipse probat universitatis principium quod ipse probat universitatis principium esse unum, cujus scientia et voluntas et esse unum, cujus scientia et voluntas et actio substantia sua est: ergo videtur, actio substantia sua est: ergo videtur, quod non tantum cognoverunt Deum quod non tantum cognoverunt Deum esse unum, sed etiam ipsum esse sim- esse unum, sed etiam ipsum esse sim- plicem, quia est quidquid habet. plicem, quia est quidquid habet. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Deum esse unum articulus fidei est: 1. Deum esse unum articulus fidei est:

cap. 9. cap. 9.

3 IDEM, ibidem, Lib. IX, cap. 16. 3 IDEM, ibidem, Lib. IX, cap. 16.

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

92 92

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ergo non subest rationi: ergo per Philo- ergo non subest rationi: ergo per Philo- sophiam et rationem non potest investi- sophiam et rationem non potest investi- gari et nihil cognoverunt Philosophi, gari et nihil cognoverunt Philosophi, nisi quod per rationem potest investi- nisi quod per rationem potest investi- gari ergo Deum esse unum non cogno- gari ergo Deum esse unum non cogno- verunt. Si forte dicatur, quod Deum verunt. Si forte dicatur, quod Deum esse unum non est articulus. CONTRA: esse unum non est articulus. CONTRA: « Credo in unum Deum: » ibi in sym- « Credo in unum Deum: » ibi in sym- bolo ponitur pro articulo. bolo ponitur pro articulo.

ras, ras,

2. Item, Philosophus non investigat 2. Item, Philosophus non investigat eum in Philosophia, nisi per creatu- eum in Philosophia, nisi per creatu- sicut causam per effectum sed in sicut causam per effectum sed in Philosopdia omnis causa proportionata Philosopdia omnis causa proportionata est effectui : ergo non investigabant est effectui : ergo non investigabant Deum, nisi ut causam proportionatam Deum, nisi ut causam proportionatam effectui talis autem causa non est Deus: effectui talis autem causa non est Deus: ergo per effectum hoc modo non co- ergo per effectum hoc modo non co- gnoscunt Deum, nec cognoscere pos- gnoscunt Deum, nec cognoscere pos-

sunt. sunt.

: :

3. Item, In investigatione nominis per 3. Item, In investigatione nominis per resolutionem causati in causam, sive resolutionem causati in causam, sive posterioris in prius, et compositi in sim- posterioris in prius, et compositi in sim- plex, ratio stat in intellectu entis et plex, ratio stat in intellectu entis et unius sed quidquid est in quo stat reso- unius sed quidquid est in quo stat reso- lutio, ab eodem incipit compositio: ergo lutio, ab eodem incipit compositio: ergo ipsum ens et unum in quo stetit resolu- ipsum ens et unum in quo stetit resolu- tio, componibile est in ea quæ in ipsum tio, componibile est in ea quæ in ipsum sunt resoluta. Sed Deus et ens divinum sunt resoluta. Sed Deus et ens divinum non sunt componibilia: ergo intellectus non sunt componibilia: ergo intellectus sic resolvens, non veniet in ens divi- sic resolvens, non veniet in ens divi-

num, num,

vel in verum quo dicitur Deus unus: vel in verum quo dicitur Deus unus: ergo per hoc non potest accipere Deum ergo per hoc non potest accipere Deum esse, vel Deum esse unum. esse, vel Deum esse unum.

4. Item, Si aliquid est quo posito non 4. Item, Si aliquid est quo posito non de necessitate ponitur aliud, illud non de necessitate ponitur aliud, illud non potest accipi posito alio: ut videtur si potest accipi posito alio: ut videtur si posito aliquo intellectu Angeli non de posito aliquo intellectu Angeli non de necessitate ponitur creatio alicujus rei necessitate ponitur creatio alicujus rei vel res creata, tunc per rem creatam non vel res creata, tunc per rem creatam non potest investigari de intellectu Angeli : potest investigari de intellectu Angeli : ergo a simili cum posito Deo non de ne- ergo a simili cum posito Deo non de ne- cessitate ponatur creatura, quia aliter cessitate ponatur creatura, quia aliter creatura esset ab æterno, videtur quod creatura esset ab æterno, videtur quod ex creatura non possit inferri Creator: et ex creatura non possit inferri Creator: et ita per creaturam non potest cognosci ita per creaturam non potest cognosci Creator. Creator.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate (ut dicunt Sancti) Philosophi cognitionem (ut dicunt Sancti) Philosophi cognitionem

Dei per naturales rationes habere potue- Dei per naturales rationes habere potue-

runt. runt.

AD HOC autem quod primo objicitur, Ad object, I AD HOC autem quod primo objicitur, Ad object, I dicendum quod Deum esse, et unum, dicendum quod Deum esse, et unum, uno modo sunt articuli, et alio modo uno modo sunt articuli, et alio modo scita per rationes, sicut conclusiones. scita per rationes, sicut conclusiones. Potest enim accipi Deum esse per scien- Potest enim accipi Deum esse per scien- tiam, quia est tantum, et similiter Deum tiam, quia est tantum, et similiter Deum esse unum et sic possunt esse scita, ut esse unum et sic possunt esse scita, ut conclusio per naturalem rationem. Pot- conclusio per naturalem rationem. Pot- est etiam accipi prout aliquo modo ap- est etiam accipi prout aliquo modo ap- propinquant scientiæ quid est, propter propinquant scientiæ quid est, propter hoc quod apprehendunt proprietates esse hoc quod apprehendunt proprietates esse divini et unitatis secundum quod deter- divini et unitatis secundum quod deter- minat fides attributa esse Dei et unitatis minat fides attributa esse Dei et unitatis Dei et sic ipsum non subest rationi, Dei et sic ipsum non subest rationi, sed potius est articulus fidei. sed potius est articulus fidei.

AD ALIUD dicendum, quod in Philoso- AD ALIUD dicendum, quod in Philoso- phia causa physica proportionata est cau- phia causa physica proportionata est cau- sato, et motor mobili: sed quia propor- sato, et motor mobili: sed quia propor- tionatum in virtute causandi non potest tionatum in virtute causandi non potest esse primum quod habet influentiam ad esse primum quod habet influentiam ad omnia, ideo extendit se ratio ad proban- omnia, ideo extendit se ratio ad proban- dum illud esse, licet non probet nisi quia dum illud esse, licet non probet nisi quia est tantum, et non possit determinare est tantum, et non possit determinare proprietates ejus. Unde Philosophus in proprietates ejus. Unde Philosophus in primo de Coelo et Mundo dicit: Adhi- primo de Coelo et Mundo dicit: Adhi- buimus nosipsos magnificare Deum glo- buimus nosipsos magnificare Deum glo- riosum creatorem omnium, eminentem riosum creatorem omnium, eminentem proprietatibus eorum quæ sunt creata. proprietatibus eorum quæ sunt creata. Unde patet, quod cognovit quod eminet Unde patet, quod cognovit quod eminet super creata; sed rationem eminentiæ, super creata; sed rationem eminentiæ, et differentiam, et proprietatem sui esse et differentiam, et proprietatem sui esse non potest per rationem aliquis investi- non potest per rationem aliquis investi- gare. Unde etiam circa talia attributa in- gare. Unde etiam circa talia attributa in- veniuntur Philosophi multos errores veniuntur Philosophi multos errores dixisse circa esse vero Deum, sive quia dixisse circa esse vero Deum, sive quia est, et quod unus est, pauci Philosophi est, et quod unus est, pauci Philosophi qui vere erant Philosophi, erraverunt. qui vere erant Philosophi, erraverunt.

AD ALIUD est dicendum, quod intelle- AD ALIUD est dicendum, quod intelle- ctus resolvens stat in ente quod est ulti- ctus resolvens stat in ente quod est ulti- mum resolutione, et primum composi- mum resolutione, et primum composi- tione sed quia ipsum miscibile est com- tione sed quia ipsum miscibile est com- positioni, ideo ipsum non potest esse pri- positioni, ideo ipsum non potest esse pri- mum. Hoc cognoscit ratio ex hoc quod mum. Hoc cognoscit ratio ex hoc quod apprehendit habitudines entis ad poste- apprehendit habitudines entis ad poste- riora ente. Et sicut est de ente, similiter riora ente. Et sicut est de ente, similiter est de uno. Et sic patet, quod ratio ulte- est de uno. Et sic patet, quod ratio ulte- rius procedit sed verum est, quod non rius procedit sed verum est, quod non

Ad object 2. Ad object 2.

Adobject 3. Adobject 3.

IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 2. IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 2.

procedit ulterius inquirendo passiones, et procedit ulterius inquirendo passiones, et differentias: quia illas per effectum in- differentias: quia illas per effectum in- vestigare non potest. Et ideo ens qui- vestigare non potest. Et ideo ens qui- dem est primum subjectum Philosophiæ: dem est primum subjectum Philosophiæ: quia subjectum Philosophiæ est de quo quia subjectum Philosophiæ est de quo prædicantur passiones, et differentiæ : prædicantur passiones, et differentiæ : non tamen est simpliciter primum, quia non tamen est simpliciter primum, quia illud non est subjicibile passionibus, et illud non est subjicibile passionibus, et etiam passiones et proprietates ejus sunt etiam passiones et proprietates ejus sunt ignoratæ, nisi per fidem illuminantem ignoratæ, nisi per fidem illuminantem intellectum accipiuntur. intellectum accipiuntur.

. 4. AD ULTIMUM est dicendum, quod prima . 4. AD ULTIMUM est dicendum, quod prima est falsa. Et licet posito Deo non pona- est falsa. Et licet posito Deo non pona- tur necessario creatura, tamen posita tur necessario creatura, tamen posita creatura tamquam effectu Dei, necesse creatura tamquam effectu Dei, necesse est Deum creatorem poni : et sic a poste- est Deum creatorem poni : et sic a poste- riori ex creatura potest Deus cognosci. riori ex creatura potest Deus cognosci.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid cognoverunt Philosophi de Deo, an Quid cognoverunt Philosophi de Deo, an quia est tantum ? quia est tantum ?

Secundo quæritur quid est quod de Secundo quæritur quid est quod de Deo cognoverunt ? Et videtur secundum Deo cognoverunt ? Et videtur secundum prius habita, quod non cognoverunt nisi prius habita, quod non cognoverunt nisi quia est, et quia unus. quia est, et quia unus.

1. Hoc etiam videtur alia ratione: quia 1. Hoc etiam videtur alia ratione: quia causa in infinitum distans a causato non causa in infinitum distans a causato non potest cognosci nisi quia est, et etiam potest cognosci nisi quia est, et etiam illud tenuerit per causatum: sed Deus in illud tenuerit per causatum: sed Deus in infinitum distat a quolibet causato: ergo infinitum distat a quolibet causato: ergo non cognoscitur nisi quia est. non cognoscitur nisi quia est.

2. Item, Objiciunt quidam, quod non 2. Item, Objiciunt quidam, quod non est cognitio nisi per abstractionem spe- est cognitio nisi per abstractionem spe- ciei a cognito a simplicissimo autem ciei a cognito a simplicissimo autem non est abstractio: ergo simplicissimi non est abstractio: ergo simplicissimi nulla est cognitio: Deus autem simpli- nulla est cognitio: Deus autem simpli- cissimus est ergo non cognoscitur. cissimus est ergo non cognoscitur.

3. Præterea, Posito Deo, non de ne- 3. Præterea, Posito Deo, non de ne- cessitate ponitur creatura: ergo videtur, cessitate ponitur creatura: ergo videtur, quod creatura nihil manifestat de Crea- quod creatura nihil manifestat de Crea-

tore. tore.

4. Præterea, Causatum non de necessi- 4. Præterea, Causatum non de necessi- tate ponit causam esse: quia domo po- tate ponit causam esse: quia domo po-

93 93

sita, non de necessitate ponitur artifex : sita, non de necessitate ponitur artifex : ergo videtur, quod per creaturam non ergo videtur, quod per creaturam non de necessitate accipitur Creator. de necessitate accipitur Creator.

5. Præterea, Multa sunt in creatura 5. Præterea, Multa sunt in creatura quæ etiam quibusdam causa erroris fue- quæ etiam quibusdam causa erroris fue- runt ut duos deos ponerent, ut corrupti- runt ut duos deos ponerent, ut corrupti- bile, et incorruptibile: ergo videtur, bile, et incorruptibile: ergo videtur, quod creatura tantum seducat rationem, quod creatura tantum seducat rationem, quantum adjuvat. quantum adjuvat.

SED CONTRA: In libris Gentilium legi- SED CONTRA: In libris Gentilium legi- mus, quod non tantum probant Deum mus, quod non tantum probant Deum esse, sed ipsum esse primum, ipsum esse esse, sed ipsum esse primum, ipsum esse ens necessse quod non cadit in prædica- ens necessse quod non cadit in prædica- mento, ens simplex cujus substantia sit mento, ens simplex cujus substantia sit intellectus et voluntas et actio ejus : ergo intellectus et voluntas et actio ejus : ergo videtur, quod non tantum cognoverunt videtur, quod non tantum cognoverunt quia est, sed etiam proprietates, vel attri- quia est, sed etiam proprietates, vel attri- buta ejus, et quid est ipse. buta ejus, et quid est ipse.

SOLUTIO. Dicendum, quod non cogno- SOLUTIO. Dicendum, quod non cogno- verunt nisi quia est et quid non est, non verunt nisi quia est et quid non est, non quid est, ut habitum est prius. Licet enim quid est, ut habitum est prius. Licet enim cognoverunt quædam attributa ipsius, cognoverunt quædam attributa ipsius, non tamen habuerunt de ipsis cognitio- non tamen habuerunt de ipsis cognitio- nem certam sicut invenimus quosdam nem certam sicut invenimus quosdam cognovisse sapientiam ipsius, et cum hoc cognovisse sapientiam ipsius, et cum hoc dicere quod non haberet scientiam par- dicere quod non haberet scientiam par- ticularium et ita etiam est de aliis. Et ticularium et ita etiam est de aliis. Et ita de Deo attributa taliter cognoscere, ita de Deo attributa taliter cognoscere, non facit cognitionem quid est, præcipue non facit cognitionem quid est, præcipue cum definiti termini illorum attributorum cum definiti termini illorum attributorum non sint cogniti a quoquam intellectu non sint cogniti a quoquam intellectu creato. Et per hoc patet solutio ad ulti- creato. Et per hoc patet solutio ad ulti-

mum. mum.

SED QUIA priores rationes probare vi- SED QUIA priores rationes probare vi- dentur nullam esse Dei cognitionem, dentur nullam esse Dei cognitionem, ideo respondendum est ad primam, quod ideo respondendum est ad primam, quod causa uno modo distat in infinitum, ct causa uno modo distat in infinitum, ct alio modo non si enim attendatur pro- alio modo non si enim attendatur pro- prietatum proportio inter causam pri- prietatum proportio inter causam pri- mam quæ est Deus, et causatum suum, mam quæ est Deus, et causatum suum, proportio nulla est: et ideo ex parte illa proportio nulla est: et ideo ex parte illa nihil de causa cognoscitur. Si autem con- nihil de causa cognoscitur. Si autem con- sideretur ratio in qua causatum habet se sideretur ratio in qua causatum habet se ad causam secundum quod exivit ab ea ad causam secundum quod exivit ab ea per ideam, et continetur ne intereat in per ideam, et continetur ne intereat in nihil decidendo, et gubernatur ut appe- nihil decidendo, et gubernatur ut appe- tat bonum. Sic causa relucet in causato, tat bonum. Sic causa relucet in causato, et est in ipso essentialiter, præsentialiter, et est in ipso essentialiter, præsentialiter,

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3 Ad 3

Ad 4. Ad 4.

94 94

D. ALB MAG. ORD. PRÆD. D. ALB MAG. ORD. PRÆD.

et potentialiter: et sic potest in ipso cau- et potentialiter: et sic potest in ipso cau- sato cognosci. sato cognosci.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio AD ALIUD dicendum, quod illa objectio vilis est quia illa abstractio intellectus vilis est quia illa abstractio intellectus non est abstractio formæ de materia, sed non est abstractio formæ de materia, sed potius speciei de eo cujus est species. potius speciei de eo cujus est species. et simplicissima sicut ipsæ species non et simplicissima sicut ipsæ species non repugnant huic abstractioni: quia illa non repugnant huic abstractioni: quia illa non exigit compositionem, sed potius accep- exigit compositionem, sed potius accep- tionem intentionis rei tantum. In om- tionem intentionis rei tantum. In om- nibus autem aliud est res, et aliud est in- nibus autem aliud est res, et aliud est in- tentio ipsius in anima. tentio ipsius in anima.

Præterea, Hoc non est verum, quod Præterea, Hoc non est verum, quod non sit cognitio per propriam speciem non sit cognitio per propriam speciem rei: nos enim causam cognoscimus in rei: nos enim causam cognoscimus in specie suorum effectuum, sicut motorem specie suorum effectuum, sicut motorem in specie motus: et sic naturalis cognitio in specie motus: et sic naturalis cognitio Creatoris fieri potest per speciem creatu- Creatoris fieri potest per speciem creatu-

ræ. ræ.

AD ALIUD dicendum, quod licet non se- AD ALIUD dicendum, quod licet non se- quatur creaturam esse si Deus sit: ta- quatur creaturam esse si Deus sit: ta- men e converso sequitur Creatorem esse men e converso sequitur Creatorem esse si sit creatura. si sit creatura.

NEC EST simile de fabro lignorum et NEC EST simile de fabro lignorum et domo, et Deo quia faber lignorum se- domo, et Deo quia faber lignorum se- paratur a domo, et opus ejus similiter, paratur a domo, et opus ejus similiter, et transit. Unde etiam sequitur: Si do- et transit. Unde etiam sequitur: Si do- mus est, faber lignarius est, vel fuit. Sed mus est, faber lignarius est, vel fuit. Sed in Deo opus universaliter non separatur in Deo opus universaliter non separatur a creatura quia postquam creata est, a creatura quia postquam creata est, adhuc in nihilum caderet, nisi continere adhuc in nihilum caderet, nisi continere tur ab ipso et ordo ejus in universo cor- tur ab ipso et ordo ejus in universo cor- rumperetur, nisi ab ipso gubernaretur. rumperetur, nisi ab ipso gubernaretur. Non tamen dico, quod sequatur, quod Non tamen dico, quod sequatur, quod Deus fuit sed sequatur, quod ipse est Deus fuit sed sequatur, quod ipse est propter rationem æternitatis quæ est tota propter rationem æternitatis quæ est tota simul et perfecta. simul et perfecta.

AD ALIUD dicendum, quod in creatura AD ALIUD dicendum, quod in creatura mutabilitas et corruptio incidunt, et non mutabilitas et corruptio incidunt, et non causantur proprie ab aliquo, sed inci- causantur proprie ab aliquo, sed inci- dunt ex hoc quod creatura est ex nihilo, dunt ex hoc quod creatura est ex nihilo, ut supra notatum est in quæstione de ut supra notatum est in quæstione de duobus principiis et ideo quantum est duobus principiis et ideo quantum est de se, non inducit errorem. de se, non inducit errorem.

1 I ad Corinth. XIII, 12. Videmus nunc per 1 I ad Corinth. XIII, 12. Videmus nunc per

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

An ista cognitio naturalis differt a An ista cognitio naturalis differt a cognitione fider? cognitione fider?

Tertio quæritur, In quo differt hæc Tertio quæritur, In quo differt hæc cognitio habita per rationes naturales a cognitio habita per rationes naturales a cognitione fidei ? Et videtur, quod in cognitione fidei ? Et videtur, quod in nullo. nullo.

1. Utraque est per posterius: quia 1. Utraque est per posterius: quia per causatum cognoscere causam per per causatum cognoscere causam per posterius est cognitio. Similiter primam posterius est cognitio. Similiter primam veritatem accipere in luce fidei infusa per veritatem accipere in luce fidei infusa per posterius est: quia prima veritas est po- posterius est: quia prima veritas est po- tior et cognoscibilior illa: et quidquid est tior et cognoscibilior illa: et quidquid est in habitu infuso est a prima veritate se- in habitu infuso est a prima veritate se- cundum rem: ergo. cundum rem: ergo.

: :

2. Præterea, Res in se non cognosci- 2. Præterea, Res in se non cognosci- tur nisi sub permixtione privationis con- tur nisi sub permixtione privationis con- sequentis creaturam ex hoc quod est de sequentis creaturam ex hoc quod est de nihilo et ideo vocat Augustinus hanc nihilo et ideo vocat Augustinus hanc cognitionem vespertinam. Similiter fidei cognitionem vespertinam. Similiter fidei cognitio est in speculo et in ænigmate 2 : cognitio est in speculo et in ænigmate 2 : ergo videtur, quod istæ cognitiones con- ergo videtur, quod istæ cognitiones con- veniant. veniant.

3. Si forte aliquis dicat, quod fides 3. Si forte aliquis dicat, quod fides cognoscit quid est, et ratio naturalis non cognoscit quid est, et ratio naturalis non nisi quia. CONTRA: Fides non compre- nisi quia. CONTRA: Fides non compre- hendit determinate secundum naturam hendit determinate secundum naturam quid est Deus: ergo nec fides cognoscit quid est Deus: ergo nec fides cognoscit nisi quia ergo in hoc non differunt, ut nisi quia ergo in hoc non differunt, ut videtur. videtur.

SOLUTIO. Dicendum, quod istæ cogni- SOLUTIO. Dicendum, quod istæ cogni- tiones in quinque differunt ad minus, etsi tiones in quinque differunt ad minus, etsi in multis alus differentia possit assignarı. in multis alus differentia possit assignarı. Prima differentia est in comparatione Prima differentia est in comparatione scientiæ ad scientem : quia processus na- scientiæ ad scientem : quia processus na- turalis subest rationi, fidei autem pro- turalis subest rationi, fidei autem pro- cessus est supra rationem. Secunda dif- cessus est supra rationem. Secunda dif- ferentia est in principus in quibus accipi- ferentia est in principus in quibus accipi- tur cognitio ipsa : quia illa in naturali tur cognitio ipsa : quia illa in naturali cognitione sunt principia per se nota, sic- cognitione sunt principia per se nota, sic-

speculum in ænigmate. . speculum in ænigmate. .

Solutio. Solutio.

IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 4. IN I SENTENT. DIST. III, A, ART. 4.

1 1

ut ea quæ sunt de ratione principii pri- ut ea quæ sunt de ratione principii pri- mi, ut non esse ipsum ab alio et alia mi, ut non esse ipsum ab alio et alia esse ab ipso, et non ipsum incepisse quia esse ab ipso, et non ipsum incepisse quia sic esset causatum, et ipsum non esse sic esset causatum, et ipsum non esse motum ab alio, et hujusmodi: sed in fide motum ab alio, et hujusmodi: sed in fide est lumen infusum quod informando est lumen infusum quod informando conscientiam, rationem convincit magis conscientiam, rationem convincit magis ex amore quodam voluntatis, quam ex ex amore quodam voluntatis, quam ex probatione rationis: hoc enim est argu- probatione rationis: hoc enim est argu- mentum non apparentium quod illumi- mentum non apparentium quod illumi- nat ad credibilia accipienda. Tertia diffe- nat ad credibilia accipienda. Tertia diffe- rentia est in efficiente cognitionem: quia rentia est in efficiente cognitionem: quia hanc efficit ratio creaturæ objectæ natu- hanc efficit ratio creaturæ objectæ natu- rae rationali, ut dicit Magister: in fide rae rationali, ut dicit Magister: in fide autem efficit prima veritas : si enim autem efficit prima veritas : si enim quæratur ab aliquo, Quid fecit sibi fidem, quæratur ab aliquo, Quid fecit sibi fidem, dicet quia prima veritas quæ est efficiens dicet quia prima veritas quæ est efficiens fidei suæ et finis. Quarta est in cognito : fidei suæ et finis. Quarta est in cognito : quia per naturalem cognitionem non quia per naturalem cognitionem non adeo propinquatur ad scientiam quid est, adeo propinquatur ad scientiam quid est, sicut per cognitionem fidei. Quinta et sicut per cognitionem fidei. Quinta et ultima differentia est ex parte subjecto- ultima differentia est ex parte subjecto- rum quia fides est in intellectu affe- rum quia fides est in intellectu affe- ctivo, etiam informis, licet quidam con- ctivo, etiam informis, licet quidam con- tradicant sed scientia naturalis rationis tradicant sed scientia naturalis rationis est in intellectu speculativo. Licet enim est in intellectu speculativo. Licet enim fides informis sit, tamen ipsa est magis fides informis sit, tamen ipsa est magis voluntaria quam rationalis, et est allıcı- voluntaria quam rationalis, et est allıcı- tiva timoris servilis, ut dicit Gregorius: tiva timoris servilis, ut dicit Gregorius: sed ea quæ sunt in intellectu speculativo sed ea quæ sunt in intellectu speculativo (ut dicit Philosophus) nihil dicunt de fu- (ut dicit Philosophus) nihil dicunt de fu- giendo, vel imitando igitur, etc. giendo, vel imitando igitur, etc.

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An attributa in Deo sint unum, An attributa in Deo sint unum, vel plura? vel plura?

Deinde quæritur de his quæ in Littera Deinde quæritur de his quæ in Littera primi capituli continentur. primi capituli continentur.

Et objicitur primo de hoc quod dicit : Et objicitur primo de hoc quod dicit : « Invisibilia Dei, etc. » « Invisibilia Dei, etc. »

Videtur enim non esse conveniens: Videtur enim non esse conveniens:

cum attributa significent essentiam, et cum attributa significent essentiam, et

95 95

ita sint unum, non plura unde singu- ita sint unum, non plura unde singu- lariter, non pluraliter deberent signifi- lariter, non pluraliter deberent signifi- cari. Nec videtur esse conveniens solutio cari. Nec videtur esse conveniens solutio Magistri quam ponit circa finem quartæ Magistri quam ponit circa finem quartæ rationis, quod ideo dicit pluraliter, quia rationis, quod ideo dicit pluraliter, quia multis modis significantur : secundum multis modis significantur : secundum hoc enim possemus dicere, Deus est sub- hoc enim possemus dicere, Deus est sub- stantia, et Deus est virtus, et Deus est stantia, et Deus est virtus, et Deus est sapientia: ergo Deus est plura, vel tria, sapientia: ergo Deus est plura, vel tria, quod falsum est. quod falsum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod attributa du- SOLUTIO. Dicendum, quod attributa du- plicem habent comparationem, scilicet, plicem habent comparationem, scilicet, ad substantiam causæ in qua sunt, et ad ad substantiam causæ in qua sunt, et ad effectus quos connotant. Et primo modo effectus quos connotant. Et primo modo significantur unum propter simplicita- significantur unum propter simplicita- tem unde non possum inferre, si Deus tem unde non possum inferre, si Deus est bonitas et sapientia, quod ipse sit est bonitas et sapientia, quod ipse sit duo quia sic fit comparatio ad causam duo quia sic fit comparatio ad causam in qua sunt attributa. Aliam comparatio- in qua sunt attributa. Aliam comparatio- nen habent ad connotata, et sic sunt nen habent ad connotata, et sic sunt secundum quid ut plura, licet non sim- secundum quid ut plura, licet non sim- pliciter plura : quia significantur ut ra- pliciter plura : quia significantur ut ra- tiones plurium. Et ideo etiam non dixit tiones plurium. Et ideo etiam non dixit Apostolus plura invisibilia, sed invisibi- Apostolus plura invisibilia, sed invisibi- lia, consignificando pluralem numerum, lia, consignificando pluralem numerum, non significando. Minor est enim plura- non significando. Minor est enim plura- litas consignificata, quam significata, hoc litas consignificata, quam significata, hoc est, minoris rationis: ly plura enim, vel est, minoris rationis: ly plura enim, vel duo, vel tria, et alii termíni numerales duo, vel tria, et alii termíni numerales significant pluralitatem : et ideo simpli- significant pluralitatem : et ideo simpli- citer sunt plura circa quæ illi termini citer sunt plura circa quæ illi termini notant ponere pluralitatem: sed plurali- notant ponere pluralitatem: sed plurali- tas consignificata est pluralitas secun- tas consignificata est pluralitas secun- dum quid. Et est simile de puncto in dum quid. Et est simile de puncto in centro, quod est unum solum, secundum centro, quod est unum solum, secundum quod ipsum est centrum per substantiam quod ipsum est centrum per substantiam consideratum tamen potest esse in ra- consideratum tamen potest esse in ra- tione plurium principiorum, secundum tione plurium principiorum, secundum quod infinitæ lineæ trahuntur ab ipso ad quod infinitæ lineæ trahuntur ab ipso ad circumferentiam. circumferentiam.

Ad Hebr 1, 1: Est autem fides... argumen- tum non apparentium. Ad Hebr 1, 1: Est autem fides... argumen- tum non apparentium.

Solutio. Solutio.

90 90

96 96

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

An per creaturam mundi debeat intelligi An per creaturam mundi debeat intelligi homo? homo?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Per creaturam mundi intelligitur ho- « Per creaturam mundi intelligitur ho- mo, etc. » mo, etc. »

1. Videtur enim Angelus homine ex- 1. Videtur enim Angelus homine ex- cellentiortum propter separationem a cellentiortum propter separationem a corpore quia corpus quod corrumpitur, corpore quia corpus quod corrumpitur, aggravat animam, et terrena inhabita aggravat animam, et terrena inhabita tio deprimit sensum multa cogitantem ¹ : tio deprimit sensum multa cogitantem ¹ : tum etiam ideo quia Angelus est signacu- tum etiam ideo quia Angelus est signacu- lum similitudinis Dei, homo autem ad lum similitudinis Dei, homo autem ad imaginem tantum. Et dicit Gregorius, imaginem tantum. Et dicit Gregorius, quod majorem similitudinem dicit signa- quod majorem similitudinem dicit signa- culum, quam imago. Si forte dicatur, culum, quam imago. Si forte dicatur, quod anima rationalis per accidens est quod anima rationalis per accidens est in corpore, scilicet, ut in ipso accipiat in corpore, scilicet, ut in ipso accipiat scientias, et virtutes. Hoc nihil est : quia scientias, et virtutes. Hoc nihil est : quia accidens non est forma substantialis com- accidens non est forma substantialis com- positi anima autem rationalis forma positi anima autem rationalis forma substantialis est hominis, cujus pars ma- substantialis est hominis, cujus pars ma- terialis est corpus. Præterea, hoc esset terialis est corpus. Præterea, hoc esset mirabile accidens propter quod incorpo- mirabile accidens propter quod incorpo- retur, cum sine corpore modo nobiliori retur, cum sine corpore modo nobiliori scientias et virtutes possit accipere. scientias et virtutes possit accipere.

2. Item, Secunda ratio etiam soli ho- 2. Item, Secunda ratio etiam soli ho- mini non videtur convenire: quia etiam mini non videtur convenire: quia etiam convenit Angelis, quia Angelus est cum convenit Angelis, quia Angelus est cum

simplicibus et mixtis ut mineralibus, et simplicibus et mixtis ut mineralibus, et vivit cum arboribus, et sensibilium ha- vivit cum arboribus, et sensibilium ha- bet cognitionem cum brutis, et intelligit bet cognitionem cum brutis, et intelligit cum hominibus et sic ambæ rationes cum hominibus et sic ambæ rationes conveniunt ei, ut videtur. conveniunt ei, ut videtur.

2 2

SOLUTIO. Dicendum, quod homo con- SOLUTIO. Dicendum, quod homo con- sideratur tripliciter, scilicet reputatione sideratur tripliciter, scilicet reputatione divina, et in propria natura, et in fine divina, et in propria natura, et in fine quæ est beatitudo æterna. Reputatione quæ est beatitudo æterna. Reputatione divina dignissima creaturarum est, quia divina dignissima creaturarum est, quia Deus tantum naturam suam reputavit, Deus tantum naturam suam reputavit, quod ipsam assumpsit unde, Psal. vш, quod ipsam assumpsit unde, Psal. vш, 5: Quid est homo, quod reputas cum?? 5: Quid est homo, quod reputas cum?? Et sequitur, y. 6: Minuisti eum paulo Et sequitur, y. 6: Minuisti eum paulo minus ab Angelis, gloria et honore, etc. minus ab Angelis, gloria et honore, etc. In natura autem propria sine præjudicio In natura autem propria sine præjudicio dico, quod inferior est Angelo, sicut pro- dico, quod inferior est Angelo, sicut pro- bat objectio. In fine autem consideratus, bat objectio. In fine autem consideratus, scilicet, in beatitudine, Angelo par est : scilicet, in beatitudine, Angelo par est : quia statuit terminos populorum juxta quia statuit terminos populorum juxta numerum Angelorum Dei 3. Ad dignita- numerum Angelorum Dei 3. Ad dignita- tes enim Angelorum assumuntur homi- tes enim Angelorum assumuntur homi- nes. Unde, I Reg. II, 8: Suscitat de pul- nes. Unde, I Reg. II, 8: Suscitat de pul- vere egenum, et de stercore elevat paupe- vere egenum, et de stercore elevat paupe- rem, ut sedeat cum principibus, etc. rem, ut sedeat cum principibus, etc.

AD ID quod objicitur de alia ratione, AD ID quod objicitur de alia ratione, dicendum quod Angelus quoad essentia- dicendum quod Angelus quoad essentia- la sibi non habet convenientiam cum la sibi non habet convenientiam cum omni creatura: quia cum corporalibus omni creatura: quia cum corporalibus non habet convenientiam. In homine au- non habet convenientiam. In homine au- tem salvantur simplicia in humoribus, et tem salvantur simplicia in humoribus, et mixta, et complexionata per similitudi- mixta, et complexionata per similitudi- nem materiæ. nem materiæ.

Sulut o. Sulut o.

Ad 2. Ad 2.

B. Prima ratio, vel modus quomodo potuit cognosci Deus. B. Prima ratio, vel modus quomodo potuit cognosci Deus.

Nam sicut ait Ambrosius : Ut Deus qui natura invisibilis est, etiam a Nam sicut ait Ambrosius : Ut Deus qui natura invisibilis est, etiam a visibilibus posset sciri, opus fecit quod opificem visibilitate sui manifesta- visibilibus posset sciri, opus fecit quod opificem visibilitate sui manifesta- vit ut per certum, incertum posset sciri : et ille Deus omnium esse crede- vit ut per certum, incertum posset sciri : et ille Deus omnium esse crede-

5 Sapient. ix, 145. 5 Sapient. ix, 145.

2 Vulgata habet. Quid est homo, quod memor es ejus? 2 Vulgata habet. Quid est homo, quod memor es ejus?

7 Vulgata habet, Deuter XXXII, 8: Altissimus... constituit terminos populorum juxta numerum 7 Vulgata habet, Deuter XXXII, 8: Altissimus... constituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel. filiorum Israel.

IN I SENTENT. DIST. III, B, C. ART. 6 ET 7. IN I SENTENT. DIST. III, B, C. ART. 6 ET 7.

97 97

retur, qui hoc fecit quod ab homine impossibile est fieri 1. Potuerunt ergo retur, qui hoc fecit quod ab homine impossibile est fieri 1. Potuerunt ergo cognoscere, sive cognoverunt, ultra omnem creaturain esse illum qui ea cognoscere, sive cognoverunt, ultra omnem creaturain esse illum qui ea fecit, quæ nulla creaturarum facere vel destruere valet. Accedat quæcum- fecit, quæ nulla creaturarum facere vel destruere valet. Accedat quæcum- que vis creatura, et faciat tale cœlum et terram, et dicam quia Deus est. que vis creatura, et faciat tale cœlum et terram, et dicam quia Deus est. Sed quia nulla creatura talia facere valet, constat super omnem creaturam Sed quia nulla creatura talia facere valet, constat super omnem creaturam esse illum qui ea fecit, ac per hoc illum esse Deum humana mens cogno- esse illum qui ea fecit, ac per hoc illum esse Deum humana mens cogno- scere potuit. scere potuit.

ARTICULUS VI. ARTICULUS VI.

Quod detur prima causa. Quod detur prima causa.

Deinde quæritur qualiter formatur ra- Deinde quæritur qualiter formatur ra- tio quam adducit, ibi, « Nam sicut ait tio quam adducit, ibi, « Nam sicut ait Ambrosius, etc. » Ambrosius, etc. »

SOLUTIO. Et dicendum, quod sic proce- SOLUTIO. Et dicendum, quod sic proce- dit: Causatum est: hoc patet ad sensum : dit: Causatum est: hoc patet ad sensum : ergo habet aliquam causam : illa ergo ergo habet aliquam causam : illa ergo causa est prima, aut habet aliam: si est causa est prima, aut habet aliam: si est prima, ergo habeo propositum : quia nos prima, ergo habeo propositum : quia nos hoc vocamus Deum, quod est ita causa hoc vocamus Deum, quod est ita causa quod non est causatum, et hoc est prima quod non est causatum, et hoc est prima causa. Si autem habet aliam causam, de causa. Si autem habet aliam causam, de illa iterum quæro utrum habeat causam, illa iterum quæro utrum habeat causam, vel non constat autem quod hoc non vel non constat autem quod hoc non vadit in infinitum: ergo necesse est stare vadit in infinitum: ergo necesse est stare m aliquo quod ita causa est, quod non est m aliquo quod ita causa est, quod non est causatum quod autem non est causa- causatum quod autem non est causa- tum, est increatum : ergo illa causa non tum, est increatum : ergo illa causa non est creata, et hoc vocamus Deum. est creata, et hoc vocamus Deum.

ARTICULUS VII. ARTICULUS VII.

Quod creatura non potest creare. Quod creatura non potest creare.

Deinde quæritur de ratione ejus quod Deinde quæritur de ratione ejus quod dicit: «Sed quia nulla creatura talia dicit: «Sed quia nulla creatura talia facere valet, etc. » facere valet, etc. »

Et ratio hujus est: quia omnis creatu- Et ratio hujus est: quia omnis creatu- ra est potentiæ finitæ : ergo ipsa non ra est potentiæ finitæ : ergo ipsa non operatur actione virtutis infinitæ: sed operatur actione virtutis infinitæ: sed educere aliquid de nihilo in aliud est educere aliquid de nihilo in aliud est virtutis infinitæ : ergo ipsa non operabi- virtutis infinitæ : ergo ipsa non operabi- tur operatione illa, et ita nihil creabit: tur operatione illa, et ita nihil creabit: nihil enim et aliquid distant in infini- nihil enim et aliquid distant in infini- tum dicit enim Philosophus, quod inter tum dicit enim Philosophus, quod inter quatuor et duo, et quatuor et tria, et quatuor et duo, et quatuor et tria, et quatuor et unum potest esse proportio quatuor et unum potest esse proportio sed inter aliquid et nihil nulla potest sed inter aliquid et nihil nulla potest esse proportio: et ideo omnium natura- esse proportio: et ideo omnium natura- lium (ut dicit Philosophus) suppositio lium (ut dicit Philosophus) suppositio fuit ex nihilo nihil fieri secundum natu- fuit ex nihilo nihil fieri secundum natu-

ram. ram.

C. Secunda ratio qua potuit cognosci, vel modus quo noverunt. C. Secunda ratio qua potuit cognosci, vel modus quo noverunt.

Alio etiam modo Dei veritatem ductu rationis cognoscere potuerunt, vel Alio etiam modo Dei veritatem ductu rationis cognoscere potuerunt, vel etiam cognoverunt. Ut enim Augustinus ait in libro de Civitate Dei: Vi- etiam cognoverunt. Ut enim Augustinus ait in libro de Civitate Dei: Vi- derunt summi Philosophi nullum corpus esse Deum, et ideo cuncta cor- derunt summi Philosophi nullum corpus esse Deum, et ideo cuncta cor-

1 S. AMBROSIUS, in comm. cap. 1 Epist. ad Romanos. Tom. IV. 1 S. AMBROSIUS, in comm. cap. 1 Epist. ad Romanos. Tom. IV.

XXV XXV

7 7

98 98

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pora transcenderunt quærentes Deum viderunt etiam quidquid mutabile pora transcenderunt quærentes Deum viderunt etiam quidquid mutabile est, non esse summum Deum, omniumque principium et ideo omnem est, non esse summum Deum, omniumque principium et ideo omnem animam mutabilesque spiritus transcenderunt. Deinde viderunt omne animam mutabilesque spiritus transcenderunt. Deinde viderunt omne quod mutabile est, non posse esse nisi ab illo qui incommutabiliter et sim- quod mutabile est, non posse esse nisi ab illo qui incommutabiliter et sim- pliciter est. Intellexerunt ergo eum et omnia ista fecisse, et a nullo fieri pliciter est. Intellexerunt ergo eum et omnia ista fecisse, et a nullo fieri potuisse 1. potuisse 1.

ARTICULUS VIII. ARTICULUS VIII.

Quod Deus est incorporeus, et immuta- Quod Deus est incorporeus, et immuta- bilis. bilis.

« Alio modo Dei veritatem, etc. » « Alio modo Dei veritatem, etc. » Hæc est secunda ratio in qua ductu ra- Hæc est secunda ratio in qua ductu ra- tionis per dispositiones inventas in crea- tionis per dispositiones inventas in crea- turis probatur Deus in corporeus, et im- turis probatur Deus in corporeus, et im- mutabilis. Et hæc ratio est magis physica mutabilis. Et hæc ratio est magis physica quam præcedens, et fundatur super duas quam præcedens, et fundatur super duas propositiones quæ non hic probantur, propositiones quæ non hic probantur, sed accipiuntur ut per se notæ. sed accipiuntur ut per se notæ.

PRIMA propositio est, quod nullum PRIMA propositio est, quod nullum corpus est Deus, et hoc probatur sic: corpus est Deus, et hoc probatur sic: Nullum corpus movet nisi motum : omne Nullum corpus movet nisi motum : omne movens motum est movens secundum : movens motum est movens secundum : ergo corpus movens motum est movens ergo corpus movens motum est movens secundum, et non primum. PROBATIO secundum, et non primum. PROBATIO prima est, quod omne corpus movens prima est, quod omne corpus movens componitur ex motore et mobili, ut cœ- componitur ex motore et mobili, ut cœ- lum, et omnia moventia, ut probant lum, et omnia moventia, ut probant Philosophi cum igitur Deus sit prima Philosophi cum igitur Deus sit prima

causa movens non mota (sicut dicit Boe- causa movens non mota (sicut dicit Boe- tius Stabilisque manens dat cuncta mo- tius Stabilisque manens dat cuncta mo- veri) non potest Deus esse corpus. veri) non potest Deus esse corpus.

: :

SECUNDA propositio est, quod Deus SECUNDA propositio est, quod Deus non sit mutabilis spiritus, et hoc proba- non sit mutabilis spiritus, et hoc proba- tur sic Omnis spiritus mutabilis muta- tur sic Omnis spiritus mutabilis muta- tur per se, vel per accidens: primum tur per se, vel per accidens: primum movens non mutatur per se, nec per ac- movens non mutatur per se, nec per ac- cidens ergo primum movens non est cidens ergo primum movens non est mutabilis spiritus. PROBATIO mediæ : Pri- mutabilis spiritus. PROBATIO mediæ : Pri- mum movens est movens nullo modo mum movens est movens nullo modo motum: ergo nec per se, nec per acci- motum: ergo nec per se, nec per acci- dens. Detur enim, quod primum movens dens. Detur enim, quod primum movens mutetur per accidens, scilicet motu alte- mutetur per accidens, scilicet motu alte- rius, sicut anima motu corporis, sequi- rius, sicut anima motu corporis, sequi- quitur quod primum sit receptibile acci- quitur quod primum sit receptibile acci- dentalis mutationis, et sic non erit in dentalis mutationis, et sic non erit in ratione primi, quia primum est omnino ratione primi, quia primum est omnino eodem modo semper se habens. Ex ista eodem modo semper se habens. Ex ista ratione de necessitate concluditur ulte- ratione de necessitate concluditur ulte- rius, quod Deus non est virtus aliqua in rius, quod Deus non est virtus aliqua in corpore, ut anima, vel intellectus coeli, corpore, ut anima, vel intellectus coeli, sicut quidam Philosophi dixerunt : quia sicut quidam Philosophi dixerunt : quia si ita esset, mutaretur per accidens ipsius si ita esset, mutaretur per accidens ipsius quod esse non potest. quod esse non potest.

D. Tertia ratio, vel modus. D. Tertia ratio, vel modus.

Consideraverunt etiam quidquid est in substantiis, vel corpus esse, vel Consideraverunt etiam quidquid est in substantiis, vel corpus esse, vel spiritum meliusque aliquid spiritum esse quam corpus, sed longe melio- spiritum meliusque aliquid spiritum esse quam corpus, sed longe melio- rem qui spiritum fecit et corpus. rem qui spiritum fecit et corpus.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Civitate Dei, cap. 6. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Civitate Dei, cap. 6.

IN I SENTENT. DIST. III, D, ART. 9 ET 10. IN I SENTENT. DIST. III, D, ART. 9 ET 10.

ARTICULUS IX. ARTICULUS IX.

Quod Deus sit summum bonum. Quod Deus sit summum bonum.

« Consideraverunt etiam, etc.» Hic inci- « Consideraverunt etiam, etc.» Hic inci- pit tertia ratio in qua iterum per proprie- pit tertia ratio in qua iterum per proprie- tates inventas in creatura probat Deum tates inventas in creatura probat Deum summum bonum, et per consequens summum bonum, et per consequens unum : quia summum bonum non potest unum : quia summum bonum non potest esse nisi unum, ut supra probatum est. esse nisi unum, ut supra probatum est. Et fundatur ratio super duas divisiones, Et fundatur ratio super duas divisiones, quarum alteram dimittit, eo quod per se quarum alteram dimittit, eo quod per se patet, scilicet, divisionem entis in sub- patet, scilicet, divisionem entis in sub- stantiam, et accidens : constat enim, stantiam, et accidens : constat enim, quod melior est substantia quam acci- quod melior est substantia quam acci- dens, quia accidens non est nisi secun- dens, quia accidens non est nisi secun- dum quid nihil autem ita simpliciter dum quid nihil autem ita simpliciter est sicut Deus. Divisio alia est, quod sub- est sicut Deus. Divisio alia est, quod sub- stantiarum alia est corporea, alia incor- stantiarum alia est corporea, alia incor- porea quæ est spiritus incorporeus, et hic porea quæ est spiritus incorporeus, et hic est qui non est actus et perfectio alicujus est qui non est actus et perfectio alicujus corporis et constat, quod substantia corporis et constat, quod substantia spiritualis melior est quam corporea: spiritualis melior est quam corporea: cum autem utrumque sit causatum, cau- cum autem utrumque sit causatum, cau- sa melior erit in infinitum quam spiri- sa melior erit in infinitum quam spiri-

tus. tus.

ARTICULUS X. ARTICULUS X.

De alio modo cognoscendi Deum. De alio modo cognoscendi Deum.

1. Sed his rationibus positis incidit du- 1. Sed his rationibus positis incidit du- bium quia Dionysius docet alia via ve- bium quia Dionysius docet alia via ve- nire in cognitionem Dei, sic dicens: Ex nire in cognitionem Dei, sic dicens: Ex omnium existentium ordinatione sicut ex omnium existentium ordinatione sicut ex ipso proposita et imagines quasdam et ipso proposita et imagines quasdam et assimilationes divinorum ipsius exem- assimilationes divinorum ipsius exem- plarium habente, ad illud quod est su- plarium habente, ad illud quod est su- per omnia via et ordine secundum virtu- per omnia via et ordine secundum virtu-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinibus nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinibus nominibus, cap 8. cap 8.

99 99

tem ascendimus in omni oblatione, et tem ascendimus in omni oblatione, et excessu, et in omnium causa 1. Hic au- excessu, et in omnium causa 1. Hic au- tem Magister non docet ascendere nisi in tem Magister non docet ascendere nisi in causa tantum. causa tantum.

2. Præterea, Videtur, quod ablatione 2. Præterea, Videtur, quod ablatione non ascendatur in Deum quia negatio non ascendatur in Deum quia negatio nihil ponit nihil autem ponens, nihil de nihil ponit nihil autem ponens, nihil de aliquo certificat: ergo per negationem aliquo certificat: ergo per negationem nihil certificatur, et cognoscitur de Deo. nihil certificatur, et cognoscitur de Deo. SED CONTRA: SED CONTRA:

Contra hoc autem est quod dicit Dio- Contra hoc autem est quod dicit Dio- nysius in Cœlesti Hierarchia : Negatio- nysius in Cœlesti Hierarchia : Negatio- nes in Deo sunt veræ, affirmationes vero nes in Deo sunt veræ, affirmationes vero incompactæ 2. incompactæ 2.

3 Et Augustinus dicit, quod verius 3 Et Augustinus dicit, quod verius cognoscitur quid non sit, quam quid sit. cognoscitur quid non sit, quam quid sit. Et dicit idem, quod multum profecit in Et dicit idem, quod multum profecit in cognitione divina: quia licet non posset cognitione divina: quia licet non posset apprehendere quid est Deus, tamen ap- apprehendere quid est Deus, tamen ap- prehendit quid non sit. prehendit quid non sit.

Sed contra Sed contra

ULTERIUS, Quæritur de aliis duobus Questiune. ULTERIUS, Quæritur de aliis duobus Questiune. modis, scilicet eminentia, et causa: quia modis, scilicet eminentia, et causa: quia videntur esse una et eadem cum enim videntur esse una et eadem cum enim procedimus a causato in causam, eleva- procedimus a causato in causam, eleva- mus causam super proprietates causati, mus causam super proprietates causati, ut supra dictum est. ut supra dictum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod illæ tres viæ SOLUTIO. Dicendum, quod illæ tres viæ accipiuntur secundum ea in quibus relu- accipiuntur secundum ea in quibus relu- cet Creator aut enim illa sunt symbolice cet Creator aut enim illa sunt symbolice sive figurative convenientia tantum, et in sive figurative convenientia tantum, et in illis est propria via negationis sive obla- illis est propria via negationis sive obla- tionis, ut lapis, leo et hujusmodi : aut se- tionis, ut lapis, leo et hujusmodi : aut se- cundum rem per prius in Deo, licet se- cundum rem per prius in Deo, licet se- cundum nomen non ita perfecte possint cundum nomen non ita perfecte possint significari, et sic sunt per eminentiam significari, et sic sunt per eminentiam exponenda, ut est vita, essentia, intelle- exponenda, ut est vita, essentia, intelle- ctus, et cætera hujusmodi, et hæc vo- ctus, et cætera hujusmodi, et hæc vo- cantur mystica, ut dicit Dionysius: aut cantur mystica, ut dicit Dionysius: aut quantum ad utraque conveniunt, secun- quantum ad utraque conveniunt, secun- dum quod ab illo sunt, et sic via est a dum quod ab illo sunt, et sic via est a causato in causam. causato in causam.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ma- gister non tangit hic omnes vias quibus gister non tangit hic omnes vias quibus possibile est venire in cognitionem Dei, possibile est venire in cognitionem Dei,

2 IDEM, De coelesti hierarchia, cap. 2. 2 IDEM, De coelesti hierarchia, cap. 2.

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

100 100

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed quasdam ut nobis ostendat, quod sed quasdam ut nobis ostendat, quod tales et similes quærere debemus. tales et similes quærere debemus.

AD ALIUD dicendum, quod negatio ut AD ALIUD dicendum, quod negatio ut negatio nihil certificat: sed negatio op- negatio nihil certificat: sed negatio op- positorum prædicamentorum circa subje- positorum prædicamentorum circa subje- ctum aliquod, per hoc ipsum quod remo- ctum aliquod, per hoc ipsum quod remo- vet opposita, facit appropinquare ei quod vet opposita, facit appropinquare ei quod per se convenit subjecto. Et hujus exem- per se convenit subjecto. Et hujus exem- plum tale ponit quidam Philosophus : ut plum tale ponit quidam Philosophus : ut quæratur quid est homo, et dicatur quod quæratur quid est homo, et dicatur quod non est lapis, et non est res inanimata, non est lapis, et non est res inanimata, per hanc negationem magna inquisitio per hanc negationem magna inquisitio coarctata est, quia jam inter animata tan- coarctata est, quia jam inter animata tan- tum homo quæritur: et si dicatur, non tum homo quæritur: et si dicatur, non est vegetabile, jam per consequens quæ- est vegetabile, jam per consequens quæ- ritur inter sensibilia et si dicatur ulte- ritur inter sensibilia et si dicatur ulte- rius, non est brutum, scietur quoniam rius, non est brutum, scietur quoniam est rationale animal et hæc est diffinitio est rationale animal et hæc est diffinitio hominis per accidens inventa per nega- hominis per accidens inventa per nega- tiones factas circa hominem. Et hæc est tiones factas circa hominem. Et hæc est

via divisionis in Philosophia, ut dicatur, via divisionis in Philosophia, ut dicatur, Deus est aut corporeum aut incorpo- Deus est aut corporeum aut incorpo- reum non corporeum : ergo incorpo- reum non corporeum : ergo incorpo- reum. Et ita ulterius. Negatio igitur cer- reum. Et ita ulterius. Negatio igitur cer- tificat in quantum removet oppositum tificat in quantum removet oppositum de proposito subjecto: quia per hoc in- de proposito subjecto: quia per hoc in- fertur illud quod secundum naturam con- fertur illud quod secundum naturam con- venit. venit.

Affirmationes autem dicuntur incom- Ad objet 1. Affirmationes autem dicuntur incom- Ad objet 1. pactæ, quia non perfecte dicunt quid est pactæ, quia non perfecte dicunt quid est Deus et hujus causa supra dicta est. Deus et hujus causa supra dicta est.

AD ALIUD dicendum, quod eminentia Ad quæst. AD ALIUD dicendum, quod eminentia Ad quæst. non est idem cum causa: quia eminen- non est idem cum causa: quia eminen- tia proprie est in mysticis quæ semper tia proprie est in mysticis quæ semper conveniunt Deo eminentius quam nomen conveniunt Deo eminentius quam nomen exprimat via autem effectus in causam exprimat via autem effectus in causam est indifferenter in quolibet causato, sicut est indifferenter in quolibet causato, sicut patet in omnibus hic inductis a Magi- patet in omnibus hic inductis a Magi-

stro. stro.

E. Quartus modus, vel ratio. E. Quartus modus, vel ratio.

Intellexerunt etiam corporis speciem esse sensibilem, et spiritus speciem Intellexerunt etiam corporis speciem esse sensibilem, et spiritus speciem intelligibilem et intelligibilem speciem sensibili prætulerunt. Sensibilia intelligibilem et intelligibilem speciem sensibili prætulerunt. Sensibilia dicimus, quæ visu tactuque corporis sentiri queunt intelligibilia, quæ dicimus, quæ visu tactuque corporis sentiri queunt intelligibilia, quæ conspectu mentis possunt intelligi. Cum ergo in eorum conspectu et corpus conspectu mentis possunt intelligi. Cum ergo in eorum conspectu et corpus et animus magis minusque speciosa essent: si autem omni specie carere et animus magis minusque speciosa essent: si autem omni specie carere possent, omnino nulla essent: viderunt esse aliquid quo illa speciosa fa- possent, omnino nulla essent: viderunt esse aliquid quo illa speciosa fa- cta sunt, ubi est prima et incommutabilis species, ideoque incomparabilis : cta sunt, ubi est prima et incommutabilis species, ideoque incomparabilis : et illud esse rerum principium rectissime crediderunt, quod factum non et illud esse rerum principium rectissime crediderunt, quod factum non esset, et ex eo quo cuncta facta essent. Ecce tot modis potuit cognosci esset, et ex eo quo cuncta facta essent. Ecce tot modis potuit cognosci veritas Dei. Cum ergo Deus una sit et simplex essentia, quæ ex nulla di- veritas Dei. Cum ergo Deus una sit et simplex essentia, quæ ex nulla di- versitate partium vel accidentium consistit, pluraliter tamen dicit Apo- versitate partium vel accidentium consistit, pluraliter tamen dicit Apo- stolus, Invisibilia Dei: quia pluribus modis cognoscitur veritas Dei per stolus, Invisibilia Dei: quia pluribus modis cognoscitur veritas Dei per ea quæ facta sunt. Ex perpetuitate namque creaturarum intelligitur ea quæ facta sunt. Ex perpetuitate namque creaturarum intelligitur conditor æternus ex magnitudine creaturarum, omnipotens ex ordine et conditor æternus ex magnitudine creaturarum, omnipotens ex ordine et dispositione, sapiens ex gubernatione, bonus. Hæc autem omnia ad uni- dispositione, sapiens ex gubernatione, bonus. Hæc autem omnia ad uni- tatem deitatis pertinent monstrandam. tatem deitatis pertinent monstrandam.

1 Ad Roman. 1, 20 1 Ad Roman. 1, 20

IN 1 SENTENT. DIST. III, E, ART. 11 ET 12. IN 1 SENTENT. DIST. III, E, ART. 11 ET 12.

101 101

ARTICULUS XI. ARTICULUS XI.

Utrum materia prima sit nihil? Utrum materia prima sit nihil?

« Intellexerunt etiam corporis spe- « Intellexerunt etiam corporis spe- riem, etc. » riem, etc. »

Hic incipit quarta et ultima ratio in Hic incipit quarta et ultima ratio in qua Magister tria facit. Primo, rationem qua Magister tria facit. Primo, rationem deducit, quod Deus est species specie- deducit, quod Deus est species specie- run. Secundo, redit ad primum, et ex- run. Secundo, redit ad primum, et ex- plicat quare Apostolus dixit: Invisibilia, plicat quare Apostolus dixit: Invisibilia, etc. Tertio, innuit plures alias rationes etc. Tertio, innuit plures alias rationes accipi a dispositionibus creaturarum. accipi a dispositionibus creaturarum.

Circa primum nota, quod species hic Circa primum nota, quod species hic dicitur forma, sive ratio rei, secundum dicitur forma, sive ratio rei, secundum quod ad cognoscentem vel cognitionem quod ad cognoscentem vel cognitionem ordinatur, et rem in speciositate naturali ordinatur, et rem in speciositate naturali manifestat. manifestat.

Sed objicitur super hoc quod dicit Sed objicitur super hoc quod dicit « Si autem omni specie carere possent, « Si autem omni specie carere possent, omnino nulla essent. » Prima enim mate- omnino nulla essent. » Prima enim mate- ria omnino nullam habet speciem : ergo ria omnino nullam habet speciem : ergo omnino nihil est. Unde Augustinus in li- omnino nihil est. Unde Augustinus in li- bro Confessionum: Verum est informi- bro Confessionum: Verum est informi- tatem quæ prope nihil est, vices tempo- tatem quæ prope nihil est, vices tempo- rum habere non posse 1. rum habere non posse 1.

SOLUTIO hujus habetur ab Augustino, SOLUTIO hujus habetur ab Augustino, ibidem, qui sic dicit de prima materia : ibidem, qui sic dicit de prima materia : Sicut dicimus amplius bonum esse quod Sicut dicimus amplius bonum esse quod creatum atque formatum est: ita fate- creatum atque formatum est: ita fate- mur minus bonum esse, quod creabile mur minus bonum esse, quod creabile atque formabile est, sed tamen bonum. atque formabile est, sed tamen bonum. Unde materia prima per ipsam privatio- Unde materia prima per ipsam privatio- nem quam habet, habet ordinem ad for- nem quam habet, habet ordinem ad for- mam, quia ipsa privatio facit eam desi- mam, quia ipsa privatio facit eam desi- derare formam et sic habet aliquo modo derare formam et sic habet aliquo modo speciem in appetitu speciei et ordine ad speciem in appetitu speciei et ordine ad ipsam et ideo prope nihil est, sed tamen ipsam et ideo prope nihil est, sed tamen non nihil, ut dicit Augustinus. non nihil, ut dicit Augustinus.

1 S. AUGUSTINUS, Lib XII Confessionum. 1 S. AUGUSTINUS, Lib XII Confessionum.

ARTICULUS XII. ARTICULUS XII.

Utrum ex perpetuitate arguatur æterni- Utrum ex perpetuitate arguatur æterni- tas, et ex magnitudine potentiæ infini- tas, et ex magnitudine potentiæ infini- tas? tas?

Deinde quæritur de hoc quod dicit : Deinde quæritur de hoc quod dicit : « Ex perpetuitate namque, etc. » Hoc « Ex perpetuitate namque, etc. » Hoc enim videtur falsum: quia enim videtur falsum: quia

1. Perpetuitas creaturarum est carentia 1. Perpetuitas creaturarum est carentia finis, et non principii: unde videtur ex finis, et non principii: unde videtur ex hoc non posse argui id quod caret prin- hoc non posse argui id quod caret prin- cipio et fine. Similiter et magnitudo cipio et fine. Similiter et magnitudo creaturarum non est infinita: ergo ex creaturarum non est infinita: ergo ex ipsa infinita potentia Dei quæ omnipo- ipsa infinita potentia Dei quæ omnipo- tentia est et dicitur, non potest inferri. tentia est et dicitur, non potest inferri.

2. Præterea, Cum ordo sit rei ad finem, 2. Præterea, Cum ordo sit rei ad finem, et a fine sit perfectio videtur potius ex et a fine sit perfectio videtur potius ex ordine et dispositionem esse bonus quam ordine et dispositionem esse bonus quam sapiens. sapiens.

3. Gubernatio etiam directe videtur esse 3. Gubernatio etiam directe videtur esse opus sapientiæ et ideo ex gubernatione opus sapientiæ et ideo ex gubernatione magis potest intelligi sapiens, quam bo- magis potest intelligi sapiens, quam bo-

nus. nus.

Ad 1. Ad 1.

SOLUTIO. Dicendum, quod omne quod Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod omne quod Solutio incipit per aliquem modum fuit in poten- incipit per aliquem modum fuit in poten- tia ut fieret antequam fieret: sed quid- tia ut fieret antequam fieret: sed quid- quid est in potentia ut fiat, fit ab alio, quid est in potentia ut fiat, fit ab alio, non a seipso. PROBATIO. Detur enim, non a seipso. PROBATIO. Detur enim, quod fiat a seipso: ergo ipsum facit seip- quod fiat a seipso: ergo ipsum facit seip- sum sed quidquid facit, agit: ergo ip- sum sed quidquid facit, agit: ergo ip- sum agit et quidquid agit, actu est : sum agit et quidquid agit, actu est : ergo ipsum actu est : ergo est actu, et ergo ipsum actu est : ergo est actu, et fit simul : sed quidquid fit, non est : ergo fit simul : sed quidquid fit, non est : ergo est actu, et non est simul, quod est im- est actu, et non est simul, quod est im- possibile: ergo oportet quod omne quod possibile: ergo oportet quod omne quod fit et incipit, fiat ab eo quod non fit, nec fit et incipit, fiat ab eo quod non fit, nec incepit: sed perpetuum fit: ergo ab eo incepit: sed perpetuum fit: ergo ab eo quod non incepit: et hoc est æternum : quod non incepit: et hoc est æternum : ergo fit ab æterno: et sic ex perpetuitate ergo fit ab æterno: et sic ex perpetuitate arguitur æternum, ex magnitudine au- arguitur æternum, ex magnitudine au- tem arguitur infinitas: licet enim non tem arguitur infinitas: licet enim non

Au 2. Au 2.