IN SENTENT. DIST. I, G, ART. 20. IN SENTENT. DIST. I, G, ART. 20.

+ ") CONTRA Joan. xvII, 3: Hæc est + ") CONTRA Joan. xvII, 3: Hæc est autem vita æterna Ut cognoscant te, autem vita æterna Ut cognoscant te, lum verum Deum, et quem misisti, lum verum Deum, et quem misisti, sum Christum : ergo videtur, quod co- sum Christum : ergo videtur, quod co- puitio sive visio sit tota merces. puitio sive visio sit tota merces.

SOLUTIO. Visio quæ est tota merces, SOLUTIO. Visio quæ est tota merces, est visio amati et habiti, et hæc perficitur est visio amati et habiti, et hæc perficitur

amore, et est visio pascens: unde amore, et est visio pascens: unde he non differt a fruitione, sed est idem he non differt a fruitione, sed est idem st, differens in ratione tantum. st, differens in ratione tantum.

ARTICULUS XX. ARTICULUS XX.

An omne quod est in quantum est, est An omne quod est in quantum est, est bonum ? bonum ?

Deinde objicitur de hoc quod dicit : Deinde objicitur de hoc quod dicit : Quia Deus bonus est, sumus : et in Quia Deus bonus est, sumus : et in quantum sumus, boni sumus, etc. » quantum sumus, boni sumus, etc. »

H H

1 1

1. Dicit enim Augustinus: Esse est ab 1. Dicit enim Augustinus: Esse est ab nte primo ergo deberet dicere: Quia nte primo ergo deberet dicere: Quia Deus est, sumus. Deus est, sumus.

2. Item, Omne quod est in quantum 2. Item, Omne quod est in quantum st, bonum est ergo omne quod est ha- st, bonum est ergo omne quod est ha- bet bonitatem, et bonitas est idem quod bet bonitatem, et bonitas est idem quod

esse suum. esse suum.

3. Item, Si esset unus effectus causæ 3. Item, Si esset unus effectus causæ duplicis, unius mediatæ, alterius imme- duplicis, unius mediatæ, alterius imme- data, remota causa mediata non remo- data, remota causa mediata non remo- vetur effectus mediatus: sicut patet de vetur effectus mediatus: sicut patet de puctura alba, et albedine, et pictore : puctura alba, et albedine, et pictore : ens in Deo est causa immediata entis ens in Deo est causa immediata entis reat, bonum in Deo entis ejusdem est reat, bonum in Deo entis ejusdem est causa mediata : ergo posito quod Deus causa mediata : ergo posito quod Deus non sit bonus, adhuc remanebit ens non sit bonus, adhuc remanebit ens Creatum, quod est effectus boni quod est Creatum, quod est effectus boni quod est ausa mediatā. ausa mediatā.

Si dicis, quod hæc est vera : Omne Si dicis, quod hæc est vera : Omne quod est in quantum est, bonum est. quod est in quantum est, bonum est. CONTRA: CONTRA:

Intellecto quod Deus non sit bonus, Intellecto quod Deus non sit bonus, adhuc remanet ens creatum: ergo intel- adhuc remanet ens creatum: ergo intel- lecto quod Deus non sit bonus, adhuc lecto quod Deus non sit bonus, adhuc

S. AUGUSTINUS, Lib I de Doctina christia- S. AUGUSTINUS, Lib I de Doctina christia- cap 32. cap 32.

45 45

remanet bonum creatum, quod est con- remanet bonum creatum, quod est con- tra Boetium ergo primum falsum, sci- tra Boetium ergo primum falsum, sci- licet, quod omne quod est in quantum licet, quod omne quod est in quantum est, bonum est. est, bonum est.

Item, Si duo sint effectus unius cau- Item, Si duo sint effectus unius cau- sæ, unus mediatus, alter immediatus, sæ, unus mediatus, alter immediatus, remota causa mediata non removetur remota causa mediata non removetur effectus qui causatus est per medium: effectus qui causatus est per medium: sed ens est a Deo immediate, bonum sed ens est a Deo immediate, bonum autem non nisi in ente: ergo intellecto autem non nisi in ente: ergo intellecto quod Deus non sit bonus, adhuc erit quod Deus non sit bonus, adhuc erit bonum omne quod est in quantum est : bonum omne quod est in quantum est : sed hoc est falsum, ut dicit Boetius in sed hoc est falsum, ut dicit Boetius in libro de Hebdomadibus * : ergo non libro de Hebdomadibus * : ergo non omne quod est in quantum est, bonum omne quod est in quantum est, bonum

est. est.

4 Præterea Mathematica sunt in quibus 4 Præterea Mathematica sunt in quibus non est finis (ut dicit Philosophus): sed non est finis (ut dicit Philosophus): sed quæ carent fine, carent ratione boni: ergo quæ carent fine, carent ratione boni: ergo Mathematica in quantum sunt, non bona Mathematica in quantum sunt, non bona sunt non ergo omne quod est in quan- sunt non ergo omne quod est in quan- tum est, bonum est. tum est, bonum est.

ULTERIUS quæritur, Utrum bonum ULTERIUS quæritur, Utrum bonum separabile sit ab ente per intellectum ? separabile sit ab ente per intellectum ? Videtur, quod sic quia hoc expresse Videtur, quod sic quia hoc expresse dicit Boetius, quod si intelligatur paulis- dicit Boetius, quod si intelligatur paulis- per bonum primum non esse bonum, et per bonum primum non esse bonum, et tamen intelligatur esse ens, quod ea quæ tamen intelligatur esse ens, quod ea quæ sunt ab ipso erunt entia, et non erunt sunt ab ipso erunt entia, et non erunt bona: sed quæcumque separabilia sunt bona: sed quæcumque separabilia sunt secundum intellectum, non sequuntur se secundum intellectum, non sequuntur se invicem in quantum hujusmodi : ergo invicem in quantum hujusmodi : ergo non est verum, quod omne quod est in non est verum, quod omne quod est in quantum est, bonum est. quantum est, bonum est.

SOLUTIO. Dicendum, quod bonum et SOLUTIO. Dicendum, quod bonum et ens dupliciter considerari possunt, scilicet ens dupliciter considerari possunt, scilicet secundum suas intentiones, vel secundum secundum suas intentiones, vel secundum sua supposita. Si considerentur secun- sua supposita. Si considerentur secun- dum suas intentiones, tunc non conver- dum suas intentiones, tunc non conver- tuntur, nec erit verum quod omne quod tuntur, nec erit verum quod omne quod est in quantum est, bonum est. Quod est in quantum est, bonum est. Quod autem hoc sit verum, patet per Diony- autem hoc sit verum, patet per Diony- sium in libro de Divinis nominibus, ubi sium in libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit de ente: « Ante alias Dei parti- sic dicit de ente: « Ante alias Dei parti-

2 BOETIUS, Lib. de Hebdomadibus, cap. An 2 BOETIUS, Lib. de Hebdomadibus, cap. An omne quod est bonum sit, circa medium. omne quod est bonum sit, circa medium.

Quæst. Quæst.

Ad 1. Ad 1.

46 46

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cipationes esse præpositum est, et est cipationes esse præpositum est, et est seipsum secundum se esse, eo quod est seipsum secundum se esse, eo quod est per se vitam esse, et eo quod est per se per se vitam esse, et eo quod est per se sapientiam esse, et eo quod est per se sapientiam esse, et eo quod est per se similitudinem divinam esse et alia quæ- similitudinem divinam esse et alia quæ- cumque existentia et participantia, ante cumque existentia et participantia, ante omnia illa esse participant ¹. » Idem est omnia illa esse participant ¹. » Idem est scriptum in quarta propositione libri scriptum in quarta propositione libri Causarum, ubi dicitur : « Prima rerum Causarum, ubi dicitur : « Prima rerum creatarum est esse, et non est ante ipsum creatarum est esse, et non est ante ipsum alia creatura. » Et commentum, ibidem: alia creatura. » Et commentum, ibidem: Ens est per creationem, bonum autem Ens est per creationem, bonum autem per informationem et vocatur per crea- per informationem et vocatur per crea- tionem esse id quod effluens a prino, tionem esse id quod effluens a prino, id est, Deo, non præsupponit sibi aliud id est, Deo, non præsupponit sibi aliud in quo fundetur: per informationem au- in quo fundetur: per informationem au- tem id quod non effluit nisi supposito alio tem id quod non effluit nisi supposito alio in quo fiat. Addit et bonum super ens in quo fiat. Addit et bonum super ens relationem ad finem tamen duplex est relationem ad finem tamen duplex est relatio ad finem, scilicet secundum quod relatio ad finem, scilicet secundum quod finis est terminus motus causæ efficien- finis est terminus motus causæ efficien- tis, vel secundum quod finis est per in- tis, vel secundum quod finis est per in- tentionem in efficiente et primo modo tentionem in efficiente et primo modo dicuntur bona quæ sunt a bono: secun- dicuntur bona quæ sunt a bono: secun- do modo quæ sunt ad bonum quod in- do modo quæ sunt ad bonum quod in- tendit efficiens, id est, quod movet eum tendit efficiens, id est, quod movet eum ad operandum. Si autem considerentur ad operandum. Si autem considerentur bonum et ens secundum supposita, sic bonum et ens secundum supposita, sic convertuntur quia licet bonum sit ad convertuntur quia licet bonum sit ad efficiens ut est bonum, et ens ad efficiens efficiens ut est bonum, et ens ad efficiens ut est ens, tamen quia non operatur ut est ens, tamen quia non operatur efficiens nisi per bonum intentionis, efficiens nisi per bonum intentionis, ideo comitatur bonum semper ipsum ideo comitatur bonum semper ipsum ens, et non separatur ab ipso secundum ens, et non separatur ab ipso secundum suppositum, licet separetur secundum suppositum, licet separetur secundum intentionem et hanc identitatem sup- intentionem et hanc identitatem sup- positorum notat quod dicitur in quan- positorum notat quod dicitur in quan-

tum. tum.

: :

a verbo græco quod est poάw, w, id est, a verbo græco quod est poάw, w, id est, clamo Bow enim, xaléw, w, et clamo, et clamo Bow enim, xaléw, w, et clamo, et voco unum sensum possident : etenim voco unum sensum possident : etenim qui vocat sæpissime in clamorem erum- qui vocat sæpissime in clamorem erum- pit: Deus ergo non inconvenienter bo- pit: Deus ergo non inconvenienter bo- nus dicitur, quia omnia de nihilo in es- nus dicitur, quia omnia de nihilo in es- sentiam venire intelligibili clamore vo- sentiam venire intelligibili clamore vo- cat et ideo melius dicitur, quod quia cat et ideo melius dicitur, quod quia bonus est sumus, quam quia est sumus. bonus est sumus, quam quia est sumus.

AD ALIUD dicendum, quod ly in quan- AD ALIUD dicendum, quod ly in quan- tum notat inseparabilitatem boni et entis tum notat inseparabilitatem boni et entis secundum supposita, et non secundum secundum supposita, et non secundum intentiones et ideo non sequitur, quod intentiones et ideo non sequitur, quod bonitas sit entitas ejus quod est. bonitas sit entitas ejus quod est.

AD ALIUD dicendum, quod Deus non AD ALIUD dicendum, quod Deus non est causa mediata alicujus et ideo et est causa mediata alicujus et ideo et boni, et entis est causa immediata, licet boni, et entis est causa immediata, licet non secundum unam rationem, ut di- non secundum unam rationem, ut di- ctum est quia ens se habet ad bonum ctum est quia ens se habet ad bonum sicut causa primaria, et subjectum. Ta- sicut causa primaria, et subjectum. Ta- men quia ens inseparabile est a respectu men quia ens inseparabile est a respectu ad causam efficientem diffundentem es- ad causam efficientem diffundentem es- se, et illa non diffundit nisi in quantum se, et illa non diffundit nisi in quantum est bonum idco non separatur a bono est bonum idco non separatur a bono nisi per intellectum suppositionis impos- nisi per intellectum suppositionis impos- sibilis, scilicet, quod prima causa non sit sibilis, scilicet, quod prima causa non sit bona: quia tunc non manet respectus bona: quia tunc non manet respectus ejus ad efficientem : quia non movet ejus ad efficientem : quia non movet nisi supposita bonitate, ut dictum est. nisi supposita bonitate, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod mathema- AD ALIUD dicendum, quod mathema- tica non habent finem qui acquiritur per tica non habent finem qui acquiritur per motum physicum, quia separata sunt motum physicum, quia separata sunt secundum rationem diffinitivam et a mo- secundum rationem diffinitivam et a mo- tu et a materia: sed non carent inten- tu et a materia: sed non carent inten- tione boni quod est a bono et ad bonum tione boni quod est a bono et ad bonum primum. primum.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad qua AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad qua bonum separabile sit ab ente per intel- bonum separabile sit ab ente per intel- lectum ? jam patet solutio: quia separa- lectum ? jam patet solutio: quia separa- tur per intentionem, sed non per suppo- tur per intentionem, sed non per suppo- situm. situm.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod si AD PRIMUM ergo dicendum, quod si bonum accipiatur in diversis cum ente, bonum accipiatur in diversis cum ente, scilicet causa et causato, bonum in cau- scilicet causa et causato, bonum in cau- sa erit ante ens in causato: quia non sa erit ante ens in causato: quia non causat nisi bono quod facit eam esse dif- causat nisi bono quod facit eam esse dif- fundere unde Maximus: Hoc nomen fundere unde Maximus: Hoc nomen bonum non aliunde originem ducit nisi patet. bonum non aliunde originem ducit nisi patet.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

Littera autem hujus capituli per se Littera autem hujus capituli per se

cap 5. cap 5.

IN I SENTENT. DIST. I, H. IN I SENTENT. DIST. I, H.

47 47

H. Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus? H. Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus?

He considerandum est, Utrum virtutibus sit utendum, an fruen- He considerandum est, Utrum virtutibus sit utendum, an fruen- dum? Quibusdam videtur quod eis sit utendum, et non fruendum : et dum? Quibusdam videtur quod eis sit utendum, et non fruendum : et hoc confirmant auctoritate Augustini', qui, ut prætaxatum est, dicit hoc confirmant auctoritate Augustini', qui, ut prætaxatum est, dicit non esse fruendum nisi Trinitate, id est, summo et incommutabili bono. non esse fruendum nisi Trinitate, id est, summo et incommutabili bono. Item, dicunt ideo non esse fruendum eis: quia propter se amandæ Item, dicunt ideo non esse fruendum eis: quia propter se amandæ non sunt, sed propter æternam beatitudinem. Illud autem quo fruen- non sunt, sed propter æternam beatitudinem. Illud autem quo fruen- dum est, propter se amandum est. Sed quod virtutes propter se amandæ · dum est, propter se amandum est. Sed quod virtutes propter se amandæ · non sint, imo propter beatitudinem solam, probant auctoritate Augu- non sint, imo propter beatitudinem solam, probant auctoritate Augu- stini, qui in libro XIII de Trinitate, contra quosdam ait: Forte virtutes stini, qui in libro XIII de Trinitate, contra quosdam ait: Forte virtutes quas propter solam beatitudinem amamus, sic nobis persuadere audent, quas propter solam beatitudinem amamus, sic nobis persuadere audent, ut ipsam beatitudinem non amemus : quod si faciunt, etiam ipsas uti- ut ipsam beatitudinem non amemus : quod si faciunt, etiam ipsas uti- que amare desistimus, quando illam propter quam solam istas ama- que amare desistimus, quando illam propter quam solam istas ama- vimus, non amamus 2. Ecce his verbis videtur Augustinus ostendere, vimus, non amamus 2. Ecce his verbis videtur Augustinus ostendere, quod virtutes non propter se, sed propter solam beatitudinem amandæ quod virtutes non propter se, sed propter solam beatitudinem amandæ sint. Quod si ita est, ergo eis fruendum non est. Aliis vero contra sint. Quod si ita est, ergo eis fruendum non est. Aliis vero contra videtur, scilicet quod fruendum eis sit: quia propter se petendæ et videtur, scilicet quod fruendum eis sit: quia propter se petendæ et amandæ sunt. Et hoc confirmant auctoritate Ambrosii qui ait super amandæ sunt. Et hoc confirmant auctoritate Ambrosii qui ait super

ud locum Epistolæ ad Galat. v, 22 : Fructus autem spiritus est cha- ud locum Epistolæ ad Galat. v, 22 : Fructus autem spiritus est cha- ritas, gaudium, pax, patientia, etc 3. Hic non nominal opera, sed fructus, ritas, gaudium, pax, patientia, etc 3. Hic non nominal opera, sed fructus, quia propter se petenda sunt: si vero propter se petenda sunt, ergo et quia propter se petenda sunt: si vero propter se petenda sunt, ergo et propter se amanda. propter se amanda.

Nos autem harum quæ videtur auctoritatum repugnantiam de medio Nos autem harum quæ videtur auctoritatum repugnantiam de medio "Nimere cupientes, dicimus quod virtutes propter se petendæ et aman- "Nimere cupientes, dicimus quod virtutes propter se petendæ et aman- da sunt, et tamen propter solam beatitudinem: propter se quidem da sunt, et tamen propter solam beatitudinem: propter se quidem amandæ sunt, quia delectant sui possessores sincera et sancta delecta- amandæ sunt, quia delectant sui possessores sincera et sancta delecta- tione, et in eis pariunt gaudium spirituale. Verumtamen non est hic tione, et in eis pariunt gaudium spirituale. Verumtamen non est hic consistendum, sed ultra gradiendum. Non hic hæreat dilectionis gres- consistendum, sed ultra gradiendum. Non hic hæreat dilectionis gres- sus, neque hic sit dilectionis terminus: sed referatur hoc ad illud sus, neque hic sit dilectionis terminus: sed referatur hoc ad illud summum bonum, cui soli omnino inhærendum est: quia illud propter summum bonum, cui soli omnino inhærendum est: quia illud propter se tantum amandum est, et ultra illud nihil quærendum est illud est se tantum amandum est, et ultra illud nihil quærendum est illud est

• S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, cap 33. • S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, cap 33.

IDEM, Lib. XIII de Trinitate, cap. 8. IDEM, Lib. XIII de Trinitate, cap. 8.

'Habetur in Glossa interlineari, super hæc verba Apostoli, ad Galat. v, 22. 'Habetur in Glossa interlineari, super hæc verba Apostoli, ad Galat. v, 22.

48 48

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

enim supremus finis. Ideo Augustinus dicit, quod eas diligimus propter enim supremus finis. Ideo Augustinus dicit, quod eas diligimus propter solam beatitudinem: non quin eas propter se diligamus: sed quia solam beatitudinem: non quin eas propter se diligamus: sed quia idipsum quod eas diligimus, referimus ad illud summum bonum cui idipsum quod eas diligimus, referimus ad illud summum bonum cui soli inhærendum est, et in eo permanendum, finisque lætitiæ ponendus: soli inhærendum est, et in eo permanendum, finisque lætitiæ ponendus: quare virtutibus non est fruendum. quare virtutibus non est fruendum.

Sed dicet aliquis: Frui est amore inhærere aliqui rei propter seipsam, Sed dicet aliquis: Frui est amore inhærere aliqui rei propter seipsam, ut prædictum est. Si ergo propter se virtutes amandæ sunt, et eis fruen- ut prædictum est. Si ergo propter se virtutes amandæ sunt, et eis fruen- dum est. Ad quod dicimus, in illa descriptione, ubi dicitur, propter se- dum est. Ad quod dicimus, in illa descriptione, ubi dicitur, propter se- ipsam, intelligendum est tantummodo, ut scilicet ametur propter se- ipsam, intelligendum est tantummodo, ut scilicet ametur propter se- ipsam tantum, ut non referatur ad aliud, sed ibi ponatur finis, ut supra ipsam tantum, ut non referatur ad aliud, sed ibi ponatur finis, ut supra ostendit Augustinus, dicens: Si inhæseris atque permanseris, finem ostendit Augustinus, dicens: Si inhæseris atque permanseris, finem ponens lætitiæ, tunc vere et proprie frui dicendus es: quod non est ponens lætitiæ, tunc vere et proprie frui dicendus es: quod non est faciendum nisi in illa Trinitate, id est, summo et incommutabili bono 2. faciendum nisi in illa Trinitate, id est, summo et incommutabili bono 2. Utendum est ergo virtutibus, el per eas fruendum summo bono : Utendum est ergo virtutibus, el per eas fruendum summo bono : ita et de voluntate bona dicimus. Unde Augustinus in libro X de ita et de voluntate bona dicimus. Unde Augustinus in libro X de Trinitate ait Voluntas est per quam fruimur³: ita et per virtutes Trinitate ait Voluntas est per quam fruimur³: ita et per virtutes fruimur, non eis, nisi forte aliqua virtus sit Deus, ut charitas, de qua fruimur, non eis, nisi forte aliqua virtus sit Deus, ut charitas, de qua post tractabitur ‘. post tractabitur ‘.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Ilic considerandum cst, Utrum vir- « Ilic considerandum cst, Utrum vir- tutibus, etc. » Istud est ultimum capi- tutibus, etc. » Istud est ultimum capi- tulum istius partis in quo quærit, Utrum tulum istius partis in quo quærit, Utrum virtutibus fruendum sit? virtutibus fruendum sit?

Et dividitur istud capitulum in duas Et dividitur istud capitulum in duas partes. In prima determinat, quod vir- partes. In prima determinat, quod vir- tutibus non est fruendum, sed per virtu- tutibus non est fruendum, sed per virtu- tes. In secunda, dicit idem de voluntate, tes. In secunda, dicit idem de voluntate, et cæteris animæ potentiis, ibi, « Ita et et cæteris animæ potentiis, ibi, « Ita et de voluntate bona, etc. » de voluntate bona, etc. »

Prima habet quinque partes. In prima Prima habet quinque partes. In prima probat, quod non est fruendum virtuti- probat, quod non est fruendum virtuti- bus. In secunda objicitur, contra hoc, bus. In secunda objicitur, contra hoc, ibi, «Aliis vero contra, etc. » In ter- ibi, «Aliis vero contra, etc. » In ter- tia, solvit, ibi, « Nos autem, etc. » In tia, solvit, ibi, « Nos autem, etc. » In quarta, objicit contra solutionem, ibi, quarta, objicit contra solutionem, ibi,

1 IDEM, Lib. XIII de Tumitate, cap. 8 cap. 32. 1 IDEM, Lib. XIII de Tumitate, cap. 8 cap. 32. 2 Lib de Doctrina christiana, cap. 32 2 Lib de Doctrina christiana, cap. 32

« Sed dicet aliquis, etc. » In quinta, sol- « Sed dicet aliquis, etc. » In quinta, sol- vit, ibi, « Ad quod dicimus, etc. » vit, ibi, « Ad quod dicimus, etc. »

Littera autem per se est plana. Littera autem per se est plana.

ARTICULUS XXI. ARTICULUS XXI.

An virtutibus fruendum sit? An virtutibus fruendum sit?

Incidit autem dubium hic, Utrum vir- Incidit autem dubium hic, Utrum vir- tutibus sit fruendum? Et videtur, quod tutibus sit fruendum? Et videtur, quod sic. sic.

1. Dicit enim Augustinus in libro 1. Dicit enim Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum, quod sicut dif- LXXXIII Quæstionum, quod sicut dif- ferunt utile et honestum, sic frui et uti: ferunt utile et honestum, sic frui et uti: sed omni utili est utendum: ergo omni sed omni utili est utendum: ergo omni honesto fruendum: virtutes autem (se- honesto fruendum: virtutes autem (se-

3 IDEM, Lib. X de Trinitate, cap 1. 3 IDEM, Lib. X de Trinitate, cap 1.

* Cf. III Sentent Dist. XXVII. * Cf. III Sentent Dist. XXVII.

IN I SENTENT. DIST. I, H, ART. 21. IN I SENTENT. DIST. I, H, ART. 21.

cundum Tullium) sunt de genere ho- cundum Tullium) sunt de genere ho- nesti; ergo virtutibus est fruendum. nesti; ergo virtutibus est fruendum.

2 Hem, Omni co quod propter se est 2 Hem, Omni co quod propter se est appetendum (ut supra dictum est) est appetendum (ut supra dictum est) est fruendum, non utendum: sed virtutes fruendum, non utendum: sed virtutes propter se sunt appetendæ, ut dicit propter se sunt appetendæ, ut dicit allus ergo virtutibus est fruendum allus ergo virtutibus est fruendum nen utendum. nen utendum.

3. Præterea, Bonum a Philosophis 3. Præterea, Bonum a Philosophis ditur in delectabile, utile, et hone- ditur in delectabile, utile, et hone- atum sed dividentia oppositas habent atum sed dividentia oppositas habent stones in specie: ergo utile et hone- stones in specie: ergo utile et hone- atum per rationes speciales opponuntur : atum per rationes speciales opponuntur : and utile est quod ad aliud referimus: ergo and utile est quod ad aliud referimus: ergo honestum erit quod appetimus propter honestum erit quod appetimus propter

ཐོ་ ཐོ་

hoc autem est fruendum: ergo ho- hoc autem est fruendum: ergo ho- nato est fruendum: virtutes autem sunt nato est fruendum: virtutes autem sunt putes honesti : ergo virtutibus est fruen- putes honesti : ergo virtutibus est fruen-

dum. dum.

CONTRA: CONTRA:

1. Res quibus fruendum est, sunt 1. Res quibus fruendum est, sunt terme et immutabiles virtutes non terme et immutabiles virtutes non sunt æternæ nec immutabiles: ergo sunt æternæ nec immutabiles: ergo vitutibus non est fruendum. vitutibus non est fruendum.

Item, Augustinus in libro de Ci- Item, Augustinus in libro de Ci- Astate Dei dicit, quod si illud persuadent Astate Dei dicit, quod si illud persuadent nas virtutes ut propter se amemus nas virtutes ut propter se amemus , superbæ sunt. , superbæ sunt.

Sotario. Dicendum, quod virtutes Sotario. Dicendum, quod virtutes possunt considerari dupliciter, scilicet, possunt considerari dupliciter, scilicet, *cundum quod sunt habitus rectifican- *cundum quod sunt habitus rectifican- 104 in opere, et sic omnes propter aliud 104 in opere, et sic omnes propter aliud appetuntur, et sic nullo modo nec in via appetuntur, et sic nullo modo nec in via

patria fruendum est eis. Possunt patria fruendum est eis. Possunt tu considerari prout sunt dispositio tu considerari prout sunt dispositio perfecti ad optimum: quia sic essentia- perfecti ad optimum: quia sic essentia-

vel substantialiter manent in beati- vel substantialiter manent in beati- tude, vel in sibi succedentibus, vel in tude, vel in sibi succedentibus, vel in psis: et sic conjungunt nos beatitu- psis: et sic conjungunt nos beatitu-

mereatæ et sic dicunt quidam, mereatæ et sic dicunt quidam, qd per ipsas ut proximas dispositio- qd per ipsas ut proximas dispositio-

fraimur: non tamen fruimur ipsis. fraimur: non tamen fruimur ipsis. aliter dicendum est aliquantulum, aliter dicendum est aliquantulum, quod sicut dicit Augustinus: Cum diligo quod sicut dicit Augustinus: Cum diligo proximum, vel Deum, diligo ipsum amo- proximum, vel Deum, diligo ipsum amo- em, non alia dilectione, sed eadem, em, non alia dilectione, sed eadem, ut supra dictum est. Ita hæc fruitio una ut supra dictum est. Ita hæc fruitio una ent et Dei et virtutum: quia Deus est in ent et Dei et virtutum: quia Deus est in

XTV XTV

: :

49 49

virtutibus: et hoc modo virtutes attin- virtutibus: et hoc modo virtutes attin- gunt Deum sed fruitio non erit ratione gunt Deum sed fruitio non erit ratione utriusque, sed erit virtutum ut eorum utriusque, sed erit virtutum ut eorum quæ contrarium saporem removent a pa- quæ contrarium saporem removent a pa- lato animæ, Dei autem ut reficientis sa- lato animæ, Dei autem ut reficientis sa- pore proprio et ita etiam potest esse in pore proprio et ita etiam potest esse in via in fruitione prægustationis, et spei. via in fruitione prægustationis, et spei.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod si AD PRIMUM ergo dicendum, quod si fiat vis in verbo Augustini, utile et ho- fiat vis in verbo Augustini, utile et ho- nestum dicuntur creatum et increatum : nestum dicuntur creatum et increatum : quia nihil omnino vi propria trahit, et quia nihil omnino vi propria trahit, et propria dignitate allicit, nisi summum propria dignitate allicit, nisi summum bonum. Tullius autem dicit, quod hone- bonum. Tullius autem dicit, quod hone- stum est quod sua vi nos trahit, et sua stum est quod sua vi nos trahit, et sua dignitate nos allicit. dignitate nos allicit.

AD ALIUD, quod propter se quando- AD ALIUD, quod propter se quando- que tantum valet quantum per se: et hoc que tantum valet quantum per se: et hoc opponitur quandoque ad per accidens: opponitur quandoque ad per accidens: et sic per se virtus appetitur: quia ex et sic per se virtus appetitur: quia ex sua natura habet unde moveat appetitum, sua natura habet unde moveat appetitum, et delectet suos possessores sincera et et delectet suos possessores sincera et sancta delectatione. Sed hoc non ex- sancta delectatione. Sed hoc non ex- cludit quin etiam propter aliud expeta- cludit quin etiam propter aliud expeta- tur: quod tamen non est sine ipsa, quia tur: quod tamen non est sine ipsa, quia virtutes quoad sibi succedentia manent virtutes quoad sibi succedentia manent in beatitudine, et beatitudo in Deo. Et in beatitudine, et beatitudo in Deo. Et ita illud propter quod appetuntur, non ita illud propter quod appetuntur, non est simpliciter separatum ab eis, sicut est simpliciter separatum ab eis, sicut est ab aliis virtutibus. Quandoque au- est ab aliis virtutibus. Quandoque au- tem propter se opponitur ei quod est tem propter se opponitur ei quod est propter aliud et tunc non propter se propter aliud et tunc non propter se absolute expetuntur, sed propter aliud in absolute expetuntur, sed propter aliud in quo et cum quo virtutes manent essen- quo et cum quo virtutes manent essen- tialiter, vel in sibi succedentibus. tialiter, vel in sibi succedentibus.

AD ALIUD dicendum, quod utile non AD ALIUD dicendum, quod utile non sic habet diversam rationem ab eo quod sic habet diversam rationem ab eo quod est honestum, quod non possit salvari est honestum, quod non possit salvari in ipso sed sic, quod non primo movet in ipso sed sic, quod non primo movet appetitum in ipso: sicut dicit Tullius in appetitum in ipso: sicut dicit Tullius in libro de Amicitia, quod licet amicitia libro de Amicitia, quod licet amicitia per se expetatur, tamen plurimas habet per se expetatur, tamen plurimas habet utilitates adjunctas. Nec divisio boni in utilitates adjunctas. Nec divisio boni in delectabile, utile, et honestum, est divi- delectabile, utile, et honestum, est divi- sio generis in species, sed potius data sio generis in species, sed potius data est per prius et posterius participantia est per prius et posterius participantia ipsum divisum: sicut ens dividitur per ipsum divisum: sicut ens dividitur per potentiam et actum et tamen potentia potentiam et actum et tamen potentia est per actum et actus in potentia. Sunt est per actum et actus in potentia. Sunt tamen qui dicunt, quod propter dicitur tamen qui dicunt, quod propter dicitur

4 4

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

duobus modis, scilicet, simpliciter, et duobus modis, scilicet, simpliciter, et ratione finis operis qui terminus vocatur : ratione finis operis qui terminus vocatur : et ideo virtutes appetuntur propter se et ideo virtutes appetuntur propter se respectu operis, sed non respectu beati- respectu operis, sed non respectu beati- tudis et similiter beatitudo creata re- tudis et similiter beatitudo creata re- spectu increatæ appetitur propter aliud, spectu increatæ appetitur propter aliud, sed respectu virtutis per se: sed hoc pa- sed respectu virtutis per se: sed hoc pa- rum est dicere. rum est dicere.

ARTICULUS XXII. ARTICULUS XXII.

An bona voluntate sine virtutibus sit An bona voluntate sine virtutibus sit fruendum? fruendum?

Deinde quæritur de hoc quod dicit: Deinde quæritur de hoc quod dicit: «Ita de voluntate bona dicimus, etc. » «Ita de voluntate bona dicimus, etc. » Quæritur, inquam, Utrum voluntate Quæritur, inquam, Utrum voluntate bona sine virtutibus contingat frui? Et bona sine virtutibus contingat frui? Et videtur, quod sic. videtur, quod sic.

1. Quia Adam in primo statu, et An- 1. Quia Adam in primo statu, et An- geli si ponantur in solis naturalibus geli si ponantur in solis naturalibus creati, dilexerunt Deum propter se et creati, dilexerunt Deum propter se et super omnia: : super omnia: : ergo dilectione fruitionis: ergo dilectione fruitionis: ergo virtutes non sunt necessariæ dispo- ergo virtutes non sunt necessariæ dispo- sitiones ad fruendum. sitiones ad fruendum.

2. Præterea, Ulterius ex isto verbo 2. Præterea, Ulterius ex isto verbo videtur, quod fruitio sit actus solius vo- videtur, quod fruitio sit actus solius vo-

luntatis : cum supra fecit mentionem luntatis : cum supra fecit mentionem intellectus, ubi dicit, quod fruimur co- intellectus, ubi dicit, quod fruimur co- gnitis, etc. gnitis, etc.

AD HOC dicendum, quod sine gratia et AD HOC dicendum, quod sine gratia et virtute non est fruitio. virtute non est fruitio.

AD ID autem quod objicitur, dicendum AD ID autem quod objicitur, dicendum quod dilectione naturali potest diligi quod dilectione naturali potest diligi Deus propter se et super omnia: ita quod Deus propter se et super omnia: ita quod ly, propter, notet finem tantum, et non ly, propter, notet finem tantum, et non causam efficientem: quoniam ratio co- causam efficientem: quoniam ratio co- gnoscens Deum super omnia, facit illam gnoscens Deum super omnia, facit illam dilectionem sed cum charitate diligitur dilectionem sed cum charitate diligitur et gratia propter se et super omnia, et gratia propter se et super omnia, notantur tres causæ, scilicet efficiens, notantur tres causæ, scilicet efficiens, materialis, et finalis: et significatur quod materialis, et finalis: et significatur quod ipse est efficiens præcipue, et disponens ipse est efficiens præcipue, et disponens ad fruitionem. Quidam dicunt aliter, et ad fruitionem. Quidam dicunt aliter, et non ita bene distinguendo dilectionem, non ita bene distinguendo dilectionem, scilicet amicitiæ, et concupiscentiæ: et scilicet amicitiæ, et concupiscentiæ: et dicunt, quod dilectione amicitiæ poterat dicunt, quod dilectione amicitiæ poterat Deus diligi propter se et super omnia, et Deus diligi propter se et super omnia, et non concupiscentiæ: unde cum fructus non concupiscentiæ: unde cum fructus ponat dilectionem concupiscentiæ, non ponat dilectionem concupiscentiæ, non sequitur quod in illo statu frueretur homo sequitur quod in illo statu frueretur homo et Angelus. et Angelus.

AD ALIUD dicendum, quod voluntas AD ALIUD dicendum, quod voluntas est complementum actus fruendi: alii est complementum actus fruendi: alii autem tamquam materiales in ipso, sicut autem tamquam materiales in ipso, sicut supra satis expeditum est. supra satis expeditum est.

Solu Solu

Ad Ad

A A

I. Epilogus. I. Epilogus.

Omnium igitur quæ dicta sunt, ex quo de rebus specialiter tractabimus, Omnium igitur quæ dicta sunt, ex quo de rebus specialiter tractabimus, hæc summa est: Quod aliæ sunt quibus fruendum est, aliæ quibus uten- hæc summa est: Quod aliæ sunt quibus fruendum est, aliæ quibus uten- dum est: aliæ quæ fruuntur, et utuntur: et inter eas quibus utendum est, dum est: aliæ quæ fruuntur, et utuntur: et inter eas quibus utendum est, etiam quædam sunt per quas fruimur, ut virtutes et potentiæ animi, quæ etiam quædam sunt per quas fruimur, ut virtutes et potentiæ animi, quæ sunt naturalia bona. De quibus omnibus antequam de signis tractemus, sunt naturalia bona. De quibus omnibus antequam de signis tractemus, agendum est ac primum de rebus quibus fruendum est, scilicet de sancta agendum est ac primum de rebus quibus fruendum est, scilicet de sancta atque individua Trinitate. atque individua Trinitate.

IN I SENTENT DIST I, I, ART. 23. IN I SENTENT DIST I, I, ART. 23.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

«Omnium igitur quæ dicta sunt, etc. » «Omnium igitur quæ dicta sunt, etc. » He ponit epilogum et secundo, dividit He ponit epilogum et secundo, dividit utila et tertio, dicit ordinem quo vult utila et tertio, dicit ordinem quo vult sequi de rebus et de signis: et in hoc sequi de rebus et de signis: et in hoc terminatur ista distinctio. terminatur ista distinctio.

Littera patet per se. Littera patet per se.

ARTICULUS XXIII. ARTICULUS XXIII.

51 51

SOLUTIO. Actus proprie personarum SOLUTIO. Actus proprie personarum et individuorum est, potentiæ autem se- et individuorum est, potentiæ autem se- cundum naturam: unde si fiat vis, tunc cundum naturam: unde si fiat vis, tunc Sancti fruentur, sed secundum potentias Sancti fruentur, sed secundum potentias animæ quæ dictæ sunt supra. Est autem animæ quæ dictæ sunt supra. Est autem duplex via: una est a sensibili in imagi- duplex via: una est a sensibili in imagi- nationem et phantasiam, et ab illis ad nationem et phantasiam, et ab illis ad rationem et intellectum, quæ est via rationem et intellectum, quæ est via abstractionis veri. Alia est via superio- abstractionis veri. Alia est via superio- rum potentiarum ad inferiores: sicut rum potentiarum ad inferiores: sicut ratio in quibusdam extendit se moven- ratio in quibusdam extendit se moven- do imaginationem, et imaginatio sensum do imaginationem, et imaginatio sensum communem, ut accidit in somnio, et communem, ut accidit in somnio, et quandoque etiam solvit organa particu- quandoque etiam solvit organa particu- laria ad aliquid, ut in his qui in somnis laria ad aliquid, ut in his qui in somnis

An per omnes potentias animæ fruemur? agunt opera vigilia. Ita dico sine præ- An per omnes potentias animæ fruemur? agunt opera vigilia. Ita dico sine præ-

Incidit hic dubium difficile de hoc Incidit hic dubium difficile de hoc quod dicit Inter eas quidem quibus quod dicit Inter eas quidem quibus utendum est, etc. » Videtur enim ex hoc utendum est, etc. » Videtur enim ex hoc quod potentiis naturalibus fruamur, id quod potentiis naturalibus fruamur, id

per ipsas: et quæritur, Utrum per ipsas: et quæritur, Utrum per omnes, aut per quasdam? Et vide- per omnes, aut per quasdam? Et vide- tu, quod per quasdam ex prædictis. tu, quod per quasdam ex prædictis.

· ·

Sed CONTRA: Sed CONTRA:

1. Joan. x, 9: Per me si quis intro- 1. Joan. x, 9: Per me si quis intro- writ, etc. Augustinus: Pascua inveniet, writ, etc. Augustinus: Pascua inveniet, grediens foras in Salvatoris humani- grediens foras in Salvatoris humani- tate, intus in Salvatoris divinitate: et tate, intus in Salvatoris divinitate: et ensus est qui pascitur in humanitate: ensus est qui pascitur in humanitate: ego sensus fruentur, quia pasci visione ego sensus fruentur, quia pasci visione

hae est frui. hae est frui.

2. Idem videtur accipi ex libro de 2. Idem videtur accipi ex libro de Spiritu et anima, ubi dicitur, quod sen- Spiritu et anima, ubi dicitur, quod sen- us vertetur in rationem, et ratio in in- us vertetur in rationem, et ratio in in- tellectum, et ille fructur Deo. tellectum, et ille fructur Deo.

3. Præterea, Anima tota glorificabi- 3. Præterea, Anima tota glorificabi- tur, et remunerabitur: ergo frui debet tur, et remunerabitur: ergo frui debet eundum omnes vires. eundum omnes vires.

TERIUS quæritur. Si erunt ibi cogi- TERIUS quæritur. Si erunt ibi cogi- tiones volubiles? Videtur quod non: tiones volubiles? Videtur quod non: qua hoc negat expresse Augustinus 1. qua hoc negat expresse Augustinus 1.

Sed CONTRA: Quia intelligemus hoc et Sed CONTRA: Quia intelligemus hoc et llud successive: ergo cogitatio volve- llud successive: ergo cogitatio volve- tu de uno in aliud. tu de uno in aliud.

་། ་།

AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

judicio, quod per redundantiam dulce- judicio, quod per redundantiam dulce- dinis divinæ ab intellectu descendet pa- dinis divinæ ab intellectu descendet pa- stura fruitionis in imaginationem, et sen- stura fruitionis in imaginationem, et sen- sum ita tamen, quod sensus non amittat sum ita tamen, quod sensus non amittat naturam suam qui non apprehendit nisi naturam suam qui non apprehendit nisi corporale. corporale.

Et per hoc patet solutio ad primum: Et per hoc patet solutio ad primum: quia sensus non accipit divinitatem in quia sensus non accipit divinitatem in carne Salvatoris, sed corpus tantum : et carne Salvatoris, sed corpus tantum : et dulcedo est per redundantiam a ratione. dulcedo est per redundantiam a ratione.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- AD ALIUD dicendum, quod cum dici- tur: Sensus vertetur in rationem, glos- tur: Sensus vertetur in rationem, glos- sandum est convertetur ad rationem, sandum est convertetur ad rationem, et ab ipsa accipiet fruitionem, secundum et ab ipsa accipiet fruitionem, secundum quod ipsa est inflexa super ipsum mini- quod ipsa est inflexa super ipsum mini- strando ei dulcedinem tamen ille liber strando ei dulcedinem tamen ille liber non est Augustini, sed quidam Cister- non est Augustini, sed quidam Cister- ciensis fecit eum, et multa falsa sunt in ciensis fecit eum, et multa falsa sunt in

eo. eo.

AD ULTIMUM dicendum est, quod tota AD ULTIMUM dicendum est, quod tota anima præmiabitur, unde actus fruitionis anima præmiabitur, unde actus fruitionis est totius animæ: sed non oportet, quod est totius animæ: sed non oportet, quod omnes differentias præmiorum suorum omnes differentias præmiorum suorum recipiat secundum quamlibet potentiam recipiat secundum quamlibet potentiam ipsius sicut non oportet, ut habens di- ipsius sicut non oportet, ut habens di- vitias reponat eas in qualibet arca sua, vitias reponat eas in qualibet arca sua, sed quasdam in una, et quasdam in alia. sed quasdam in una, et quasdam in alia. Ali autem dicunt quod vix aut num- Ali autem dicunt quod vix aut num- quam probare possunt: et ideo non est quam probare possunt: et ideo non est curandum de dictis eorum. curandum de dictis eorum.

16. 16.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad %. Ad %.

Ad 3. Ad 3.

Ad nuse- Ad nuse- stiunculam stiunculam

52 52

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum erunt ibi cogitationes volubiles? Dicen- erunt ibi cogitationes volubiles? Dicen- dum, quod non sed volubiles cogitatio- dum, quod non sed volubiles cogitatio- nes non dicuntur ab hoc quod est intelli- nes non dicuntur ab hoc quod est intelli- gere hoc et illud successive: sed aliis tri- gere hoc et illud successive: sed aliis tri- bus rationibus denotantibus imperfectio- bus rationibus denotantibus imperfectio- nem dicuntur volubiles, quarum una est nem dicuntur volubiles, quarum una est propter inquisitionem invenientis, vel propter inquisitionem invenientis, vel discentis eo quod non totum videt ratio discentis eo quod non totum videt ratio secundum causas, et effectus, et proprie- secundum causas, et effectus, et proprie- tates: tunc autem non erit inquirens. tates: tunc autem non erit inquirens. Secunda est fastidium rei intellectæ in Secunda est fastidium rei intellectæ in qua invenitur imperfectio et ideo intel- qua invenitur imperfectio et ideo intel- lectus transit ad aliam rem in qua magis lectus transit ad aliam rem in qua magis delectetur, et hoc accidit ex vilitate rei, delectetur, et hoc accidit ex vilitate rei, et privationibus in ea inventis, et muta- et privationibus in ea inventis, et muta- bilitate, et materialitate. Tertia causa est: bilitate, et materialitate. Tertia causa est: quia principium intelligendi hic non est quia principium intelligendi hic non est unum ad omnem rem, sed est diverso- unum ad omnem rem, sed est diverso- rum et ideo nec in se, nec in suis prin- rum et ideo nec in se, nec in suis prin- cipiis possunt res hic simul accipi: ibi cipiis possunt res hic simul accipi: ibi

autem accipiuntur in eo quod est sum- autem accipiuntur in eo quod est sum- mum et infinitum bonum, quod est lux mum et infinitum bonum, quod est lux plenissima in qua de re nihil latet, contra plenissima in qua de re nihil latet, contra primum et in eo quod est vita summe primum et in eo quod est vita summe reficiens, contra secundum et in eo in reficiens, contra secundum et in eo in quo omnia simul sunt, contra tertium. quo omnia simul sunt, contra tertium. Tamen bene concedo, quod si intelligibi- Tamen bene concedo, quod si intelligibi- lia considerentur in propriis essentiis, non lia considerentur in propriis essentiis, non accipiet intellectus duo simul: quia im- accipiet intellectus duo simul: quia im- possibile est intelligere qualiter unus possibile est intelligere qualiter unus actus terminetur super duo, sicut super actus terminetur super duo, sicut super fines ex æquo terminantes. Et non est fines ex æquo terminantes. Et non est instantia in intellectu compositorum, instantia in intellectu compositorum, quoniam illa uniuntur in compositione, quoniam illa uniuntur in compositione, nec accipiuntur ut ex æquo terminantia : nec accipiuntur ut ex æquo terminantia : sed unum accipitur in ordine ad alterum: sed unum accipitur in ordine ad alterum: unde unum est ut subjectum, alterum ut unde unum est ut subjectum, alterum ut forma unde Philosophus dicit, quod forma unde Philosophus dicit, quod simul scire plura possumus, intelligere simul scire plura possumus, intelligere vero minime. vero minime.

IN I SENTENT. DIST. II, A. IN I SENTENT. DIST. II, A.

53 53

DISTINCTIO II. DISTINCTIO II.

DE MYSTERIO TRINITATIS ET UNITATIS DE MYSTERIO TRINITATIS ET UNITATIS

A. De Trinitate et unitate secundum quod creditur. A. De Trinitate et unitate secundum quod creditur.

loc itaque vera ac pia fide tenendum est, quod Trinitas unus sit et so- loc itaque vera ac pia fide tenendum est, quod Trinitas unus sit et so- us verus Deus (ut ait Augustinus in libro de Trinitate',) scilicet Pater, et us verus Deus (ut ait Augustinus in libro de Trinitate',) scilicet Pater, et Filius, et Spiritus sanctus: et hæc Trinitas unius ejusdemque substantiæ Filius, et Spiritus sanctus: et hæc Trinitas unius ejusdemque substantiæ vel essentiæ dicitur, creditur, et intelligitur: quæ est summum bonum, vel essentiæ dicitur, creditur, et intelligitur: quæ est summum bonum, quod purgatissimis mentibus cernitur. Mentis enim humanæ acies inva- quod purgatissimis mentibus cernitur. Mentis enim humanæ acies inva- uda, in tam excellenti luce non figitur, nisi per justitiam fidei emundetur. uda, in tam excellenti luce non figitur, nisi per justitiam fidei emundetur. dem, in libro Retractationum: Non approbo quod in oratione dixi: Deus dem, in libro Retractationum: Non approbo quod in oratione dixi: Deus qui non nisi mundos verum scire voluisti. Responderi enim potest, multos qui non nisi mundos verum scire voluisti. Responderi enim potest, multos tam non mundos multa scire vera 2. De hac re ergo summa et excellen- tam non mundos multa scire vera 2. De hac re ergo summa et excellen- tissima, cum modestia et timore agendum est, et attentissimis auribus atque tissima, cum modestia et timore agendum est, et attentissimis auribus atque devolis audiendum: ubi quæritur unitas Trinitatis, Patris scilicet, et Filii, devolis audiendum: ubi quæritur unitas Trinitatis, Patris scilicet, et Filii, et Spiritus sancti: quia nec periculosius alicubi erratur, nec laboriosius et Spiritus sancti: quia nec periculosius alicubi erratur, nec laboriosius aliquid quæritur, nec fructuosius aliquid invenitur. Proinde omnis qui au- aliquid quæritur, nec fructuosius aliquid invenitur. Proinde omnis qui au- dit et legit ea quæ de ineffabili et inaccessibili luce divinitatis dicuntur ³. dit et legit ea quæ de ineffabili et inaccessibili luce divinitatis dicuntur ³. studeat imitari atque servare quod venerabilis Doctor Augustinus in primo studeat imitari atque servare quod venerabilis Doctor Augustinus in primo libro de Trinitate de seipso ait: Non pigebit me, inquit, sicubi hæsito libro de Trinitate de seipso ait: Non pigebit me, inquit, sicubi hæsito querere nec pudebit, sicubi erro, discere. Quisquis ergo audit hoc, vel querere nec pudebit, sicubi erro, discere. Quisquis ergo audit hoc, vel git, ubi pariter certus est, pergat mecum: ubi pariter hæsitat, quærat git, ubi pariter certus est, pergat mecum: ubi pariter hæsitat, quærat mecum ubi errorem suum cognoscit, redeat ad me: ubi meum, revocet mecum ubi errorem suum cognoscit, redeat ad me: ubi meum, revocet me. Ita ingrediamur simul charitatis viam, tendentes ad eum, de quo me. Ita ingrediamur simul charitatis viam, tendentes ad eum, de quo dictum est: Quærite faciem ejus semper 5. dictum est: Quærite faciem ejus semper 5.

' '

S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 2. S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 2.

IDEM, Lib. Retractationum, cap. 4. IDEM, Lib. Retractationum, cap. 4.

I ad Timoth. VI, 15 et 16. I ad Timoth. VI, 15 et 16.

• S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 3. • S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 3.

Psal. civ, 4. Psal. civ, 4.

DIVISIO to- DIVISIO to- tius libri tius libri

54 54

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.

« Hoc itaque vera ac pia fide, etc. » « Hoc itaque vera ac pia fide, etc. » Hic incipit Magister tractatum hujus Hic incipit Magister tractatum hujus doctrinæ finita parte proœemiali, in qua doctrinæ finita parte proœemiali, in qua investigavit de quo agendum est. investigavit de quo agendum est. Et dividitur secundum rationem sub- Et dividitur secundum rationem sub- Sententia jecti hujus scientiæ in partes duas, scili- Sententia jecti hujus scientiæ in partes duas, scili- cet in tractatum de rebus, et tractatum de cet in tractatum de rebus, et tractatum de signis. Tractatus de rebus continet tres signis. Tractatus de rebus continet tres libros antecedentes: tractatus autem de libros antecedentes: tractatus autem de signis obtinet quartum. signis obtinet quartum.

rum. rum.

Divisio libri Divisio libri primi. primi.

Tractatus autem de rebus habet divi- Tractatus autem de rebus habet divi- sionem secundum rationem rerum illa- sionem secundum rationem rerum illa- rum secundum quam veniunt in specu- rum secundum quam veniunt in specu- lationem Theologi. Sunt enim res quibus lationem Theologi. Sunt enim res quibus fruendum est sive beatificantes, de quibus fruendum est sive beatificantes, de quibus agitur in primo libro. Et sunt res quibus agitur in primo libro. Et sunt res quibus utendum est, sub quibus etiam continen- utendum est, sub quibus etiam continen- tur res quæ fruuntur et utuntur: et illæ tur res quæ fruuntur et utuntur: et illæ dilectione usus sunt diligendæ, sicut pro- dilectione usus sunt diligendæ, sicut pro- batum est in distinctione præcedenti: et batum est in distinctione præcedenti: et de illis agitur in secundo libro. Sunt de illis agitur in secundo libro. Sunt etiam res ordinantes fruentem ad fruibile, etiam res ordinantes fruentem ad fruibile, quibus secundum aliquid sui fruendumi quibus secundum aliquid sui fruendumi est, et secundum aliquid utendum : et de est, et secundum aliquid utendum : et de illis agitur in tertio. illis agitur in tertio.

PRIMUS liber dividitur in duas partes: PRIMUS liber dividitur in duas partes: in quarum prima tangit Auctor modum in quarum prima tangit Auctor modum possibilem nobis deveniendi in cognitio- possibilem nobis deveniendi in cognitio- nem eorum quibus fruendum est, quæ nem eorum quibus fruendum est, quæ sunt Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. sunt Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. In secunda autem ponit tractatum de In secunda autem ponit tractatum de illis, scilicet in quarta distinctione, in- illis, scilicet in quarta distinctione, in- fra, ibi, «Hic oritur quæstio satis neces- fra, ibi, «Hic oritur quæstio satis neces- saria, etc. » saria, etc. »

SI AUTEM quæritur, Quare non in aliis SI AUTEM quæritur, Quare non in aliis libris tangitur primus modus deveniendi libris tangitur primus modus deveniendi in scientiam ipsorum, sicut hic? Dicen- in scientiam ipsorum, sicut hic? Dicen- dum, quod hoc contingit propter difficul- dum, quod hoc contingit propter difficul- tatem hujus materiæ, quæ licet sit summa tatem hujus materiæ, quæ licet sit summa lux et manifestissima, nobis tamen pro- lux et manifestissima, nobis tamen pro- pter imperfectionem nostri occuli est oc- pter imperfectionem nostri occuli est oc- culta. Unde, Psal. cxxxvIII, 6: Mirabilis culta. Unde, Psal. cxxxvIII, 6: Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata facta est scientia tua ex me: confortata est, etc. Et, in II Metaphysicæ : Sicut est est, etc. Et, in II Metaphysicæ : Sicut est

dispositio oculorum vespertilionum ad dispositio oculorum vespertilionum ad lumen solis, ita est dispositio nostri in- lumen solis, ita est dispositio nostri in- tellectus ad manifestissima naturæ. tellectus ad manifestissima naturæ.

Quatuol Quatuol guntur guntur

gnition gnition

alicujus alicujus

PRIMA autem harum partium continet PRIMA autem harum partium continet quatuor partes. In omni enin via ve- devent quatuor partes. In omni enin via ve- devent niendi in cognitionem alicujus difficilis dumin niendi in cognitionem alicujus difficilis dumin exiguntur quatuor: scilicet, ut sciatur ficill exiguntur quatuor: scilicet, ut sciatur ficill quid supponendum est: quia nisi suppo- quid supponendum est: quia nisi suppo- sitis principis scientiæ, non acquiritur sitis principis scientiæ, non acquiritur scientia et hoc tangit in primo capitulo. scientia et hoc tangit in primo capitulo. Secundo, requiritur præcognitio intentio- Secundo, requiritur præcognitio intentio- nis quia ignoto fine ignoratur conse- nis quia ignoto fine ignoratur conse- cutio finis, et erit inquisitio incerta et cutio finis, et erit inquisitio incerta et vaga et hoc facit Magister in secundo vaga et hoc facit Magister in secundo capitulo, ibi, B, « Omnes autem Catho- capitulo, ibi, B, « Omnes autem Catho- lici tractatores, etc. » Tertium quod re- lici tractatores, etc. » Tertium quod re- quitur est ordo, sicut dicit Philosophus quitur est ordo, sicut dicit Philosophus in IV primæ Philosophiæ: Initium scien- in IV primæ Philosophiæ: Initium scien- tiæ non semper est a prioribus secundum tiæ non semper est a prioribus secundum rem, sed quandoque a facilioribus au- rem, sed quandoque a facilioribus au- dienti, per quæ est levior instructio : dienti, per quæ est levior instructio : quandoque autem e converso, et hunc quandoque autem e converso, et hunc ordinem procedendi tangit Magister in ordinem procedendi tangit Magister in secundo capitulo, ibi, C, « Cæterum, ut secundo capitulo, ibi, C, « Cæterum, ut in libro primo, etc. » Quartum et ulti- in libro primo, etc. » Quartum et ulti- mum est processus investigationis quo mum est processus investigationis quo acquiritur scientia, et hunc ponit Magi- acquiritur scientia, et hunc ponit Magi- ster in quarto capitulo, usque ad princi- ster in quarto capitulo, usque ad princi- pium quartæ distinctionis, ibi, D, « Pro- pium quartæ distinctionis, ibi, D, « Pro- ponamus ergo in medium, etc. » ponamus ergo in medium, etc. »

Primi ergo capituli sententia est dare Primi ergo capituli sententia est dare nobis suppositiones quas tenere debemus, nobis suppositiones quas tenere debemus, et ex quibus ut principiis procedere pos- et ex quibus ut principiis procedere pos- suinus in tota scientia istius primi libri. suinus in tota scientia istius primi libri. Et Littera facilis est. Et Littera facilis est.

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An convenienter ordinentur hæc tria, An convenienter ordinentur hæc tria, dicere, credere, et intelligere ? dicere, credere, et intelligere ?

Quæritur autem de hoc quod ipse di- Quæritur autem de hoc quod ipse di- cit Ilæc Trinitas unius ejusdemque cit Ilæc Trinitas unius ejusdemque substantiæ vel essentiæ dicitur, creditur, substantiæ vel essentiæ dicitur, creditur, et intellegitur. et intellegitur.

IN I SENTENT. DIST. II, A, ART. 1 ET 2. IN I SENTENT. DIST. II, A, ART. 1 ET 2.

1. Videtur enim pervertere ordinem: 1. Videtur enim pervertere ordinem: Verbum enim, ut dicit Damascenus, An- Verbum enim, ut dicit Damascenus, An- gest intelligentiæ, id est, nuntius : gest intelligentiæ, id est, nuntius : eigu prius est intelligere, quam dicere. eigu prius est intelligere, quam dicere.

2 Item. Credere dicit assentire: nenio 2 Item. Credere dicit assentire: nenio autem assentit in hoc quod non intelli- autem assentit in hoc quod non intelli-

ergo videtur intelligere etiam esse ergo videtur intelligere etiam esse ante credere, et credere ante dicere: sic- ante credere, et credere ante dicere: sic- ut dicitur, ad Roman. x, 10: Corde cre- ut dicitur, ad Roman. x, 10: Corde cre- ditur ad justitiam, ore autem confessio ditur ad justitiam, ore autem confessio pad salutem. Et, Psal. cx, 10: Credidi pad salutem. Et, Psal. cx, 10: Credidi propter quod locutus sum. Ergo perver- propter quod locutus sum. Ergo perver- it ordinem it ordinem

3. Si forte dicatur, quod ordinantur 3. Si forte dicatur, quod ordinantur have secundum quod magis possumus in have secundum quod magis possumus in devis per ista et quia minus dicimus, devis per ista et quia minus dicimus, quam credimus, vel etiam intelligimus : quam credimus, vel etiam intelligimus : de hoc præcedit. CONTRA: Minus in- de hoc præcedit. CONTRA: Minus in- telligimus, quam credimus: ergo intelli- telligimus, quam credimus: ergo intelli- gre secundum hoc esset ante credere. gre secundum hoc esset ante credere.

4 Præterea, Dicit Augustinus, quod 4 Præterea, Dicit Augustinus, quod quedam prius intelliguntur, quam cre- quedam prius intelliguntur, quam cre- ditur: quædam autem nisi prius cre- ditur: quædam autem nisi prius cre- dantur, non intelliguntur: quædam au- dantur, non intelliguntur: quædam au- tem semper creduntur, et numquam in- tem semper creduntur, et numquam in- telliguntur ergo videtur insufficienter telliguntur ergo videtur insufficienter

ווין...! ווין...!

Sotto. Dicendum, quod ista tria hic Sotto. Dicendum, quod ista tria hic enumerantur secundum quod sunt gene- enumerantur secundum quod sunt gene- ativa doctrinæ fidei in audiente: fides ativa doctrinæ fidei in audiente: fides mm (ut dicit Apostolus ¹) est ex auditu: mm (ut dicit Apostolus ¹) est ex auditu: auditus autem per verbum Christi. Et auditus autem per verbum Christi. Et adhue ex parte docentis, primo requiri- adhue ex parte docentis, primo requiri- tur dicere: quia vera doctrina fidei ra- tur dicere: quia vera doctrina fidei ra-

ne penetrari non potest: ideo opor- ne penetrari non potest: ideo opor- te primo dictis assentire et credere, ut te primo dictis assentire et credere, ut per lumen fidei veniatur ad intellectum: per lumen fidei veniatur ad intellectum: et hoc est quod dicitur, Isa. vII, 9: Si et hoc est quod dicitur, Isa. vII, 9: Si non credideritis, non intelligetis. Et est non credideritis, non intelligetis. Et est tera alterius translationis: quia altera tera alterius translationis: quia altera he Si non credideritis, non permane- he Si non credideritis, non permane-

Unde Anselmus dicit, quod fides Unde Anselmus dicit, quod fides qurit intellectum : sic ergo patet solu- qurit intellectum : sic ergo patet solu- I ad ea quæ quæruntur de ordine. I ad ea quæ quæruntur de ordine.

Ad Roman. x, 17: Ergo fides ex auditu, Ad Roman. x, 17: Ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi. auditus autem per verbum Christi.

55 55

AD DIVISIONEM autem credibilium quam AD DIVISIONEM autem credibilium quam ponit Augustinus, Dicendum quod ipse ponit Augustinus, Dicendum quod ipse accipit credere large secundum quod accipit credere large secundum quod dicit rationis actum, qui est ex opinione dicit rationis actum, qui est ex opinione juvata rationibus: dicit enim Philoso- juvata rationibus: dicit enim Philoso- phus, quod opinio juvata rationibus sit phus, quod opinio juvata rationibus sit fides et tunc est credibile quod prius fides et tunc est credibile quod prius intelligitur, quam credatur: et est credi- intelligitur, quam credatur: et est credi- bile in quod non potest ratio ex seipsa, bile in quod non potest ratio ex seipsa, sed cum luce sibi infusa per fidem potest sed cum luce sibi infusa per fidem potest in illud, sicut sunt articuli fidei credi- in illud, sicut sunt articuli fidei credi- bile autem quod semper creditur, et bile autem quod semper creditur, et numquam intelligitur, est quod accipit numquam intelligitur, est quod accipit fidem ex fidem ex sensu tantum, ut historiæ sensu tantum, ut historiæ quorumlibet temporum. quorumlibet temporum.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

: :

Utrum summum aliquid addat bono, Utrum summum aliquid addat bono, cum dicitur summum bonum? cum dicitur summum bonum?

Deinde quæritur de hoc quod ipse di- Deinde quæritur de hoc quod ipse di- cit: « Quæ est summum bonum, etc. » cit: « Quæ est summum bonum, etc. » Utrum summum aliquid addat super Utrum summum aliquid addat super hoc quod est bonum? Et si dicatur, quod hoc quod est bonum? Et si dicatur, quod addit excessum superabundantiæ, ad hoc addit excessum superabundantiæ, ad hoc videtur sequi duplex inconveniens : videtur sequi duplex inconveniens :

1. Unum est, quod tunc bonum ex- 1. Unum est, quod tunc bonum ex- cedens per superabundantiam compara- cedens per superabundantiam compara- bile erit bono creato vel increato: constat bile erit bono creato vel increato: constat quod non increato, quia in creatum non quod non increato, quia in creatum non exceditur a summo bono: ergo creato. exceditur a summo bono: ergo creato. Dicit autem Philosophus, quod omnis Dicit autem Philosophus, quod omnis comparatio est secundum univocum: si comparatio est secundum univocum: si ergo sit summum bonum comparabile, ergo sit summum bonum comparabile, erit univocum bono creato, quod falsum erit univocum bono creato, quod falsum

est. est.

2. Aliud inconveniens est, quod sum- 2. Aliud inconveniens est, quod sum- mum non habet comparationem nisi per mum non habet comparationem nisi per accessum ad terminum, vel recessum accessum ad terminum, vel recessum a contrario et, si primo modo compara- a contrario et, si primo modo compara- tur, videtur terminus aliquis esse summi tur, videtur terminus aliquis esse summi boni, et sic ipsum esset finitum : quo- boni, et sic ipsum esset finitum : quo-

2 Hæc est littera Vulgatæ. 2 Hæc est littera Vulgatæ.

Ad '. Ad '.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst. 3. Quæst. 3.

56 56

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

niam omne cujus aliquis terminus est, niam omne cujus aliquis terminus est, finitum est, quod videtur esse contra finitum est, quod videtur esse contra Symbolum « Immensus Pater, immen- Symbolum « Immensus Pater, immen- sus Filius, etc. » Si autem est compara- sus Filius, etc. » Si autem est compara- tio per recessum a contrario, tunc vide- tio per recessum a contrario, tunc vide- tur aliquid esse summe malum a quo tur aliquid esse summe malum a quo recedit, quod iterum falsum est: quia recedit, quod iterum falsum est: quia summe malum est quidem quod nihil summe malum est quidem quod nihil habet de bono: cum autem inter bona habet de bono: cum autem inter bona optima sit esse, summe malum non ha- optima sit esse, summe malum non ha- bebit esse et quod non habet esse, non bebit esse et quod non habet esse, non est ergo summe malum non est. est ergo summe malum non est.

ULTERIUS quæritur, Utrum summe bo- ULTERIUS quæritur, Utrum summe bo- num sit simplex, vel compositum? Vi- num sit simplex, vel compositum? Vi- detur autem, quod compositum: quia detur autem, quod compositum: quia summum est cui non deest aliqua boni- summum est cui non deest aliqua boni-

tas bonitates autem sunt multarum ra- tas bonitates autem sunt multarum ra- tionum ergo videtur ipsum esse com- tionum ergo videtur ipsum esse com- positum ex illis. positum ex illis.

SED CONTRA: Inter nobilissimas boni- SED CONTRA: Inter nobilissimas boni- tates est simplicitas: aut igitur habebit tates est simplicitas: aut igitur habebit illam aut non: si non, erit summum bo- illam aut non: si non, erit summum bo- num si sic, ergo non est compositum. num si sic, ergo non est compositum.

PRÆTEREA, Philosophus vocat ipsum PRÆTEREA, Philosophus vocat ipsum bonitatem, et esse in fine simplicitatis. bonitatem, et esse in fine simplicitatis. Et quæritur in quo differant ista circa Et quæritur in quo differant ista circa

summum bonum? summum bonum?

ULTERIUS quæritur, Utrum possint ULTERIUS quæritur, Utrum possint esse duo, vel plura summe bona? Et vi- esse duo, vel plura summe bona? Et vi- detur quod non. detur quod non.

1. Quia quod per superabundantiam 1. Quia quod per superabundantiam dicitur, uni soli convenit: sed summum dicitur, uni soli convenit: sed summum per superabundantiam dicitur: ergo uni per superabundantiam dicitur: ergo uni

soli convenit. soli convenit.

2. Præterea, Objiciunt sic Boetius, et 2. Præterea, Objiciunt sic Boetius, et Damescenus: Dato quod sint duo summe Damescenus: Dato quod sint duo summe bona aut quidquid bonitatis in numero bona aut quidquid bonitatis in numero habet unum, habet aliud, aut non. Si habet unum, habet aliud, aut non. Si primo modo: ergo non differunt, quia primo modo: ergo non differunt, quia idem per numerum sunt bonitates unius, idem per numerum sunt bonitates unius, et alterius. Si secundo modo : ergo quod et alterius. Si secundo modo : ergo quod habet unum de bonitate, non habet habet unum de bonitate, non habet aliud ergo non est summum bonum, aliud ergo non est summum bonum, cum uniquique deficiat quod ei adjici cum uniquique deficiat quod ei adjici potest. potest.

SOLUTIO. Dicendum, quod summum Solutio SOLUTIO. Dicendum, quod summum Solutio bonum est substantialiter et essentialiter bonum est substantialiter et essentialiter bonum, cui est impossibilis additio in bonum, cui est impossibilis additio in bonitate. Et ly summum, non addit su- bonitate. Et ly summum, non addit su- pra intentionem boni, nisi respectum se- pra intentionem boni, nisi respectum se- cundum nomen ad alia bona creata, et cundum nomen ad alia bona creata, et non addit secundum rem. non addit secundum rem.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod sit comparatio per accessum, etc. Di- sit comparatio per accessum, etc. Di- cendum, quod accessus et recessus est cendum, quod accessus et recessus est in qualitatibus quæ intendi, et remitti in qualitatibus quæ intendi, et remitti possunt et illæ sunt qualitates acci- possunt et illæ sunt qualitates acci- dentaliter participatæ et sic non est bo- dentaliter participatæ et sic non est bo- nitas in summo bono, quia ipsum est nitas in summo bono, quia ipsum est bonitas sua essentialiter: si tamen large bonitas sua essentialiter: si tamen large sumatur comparatio, tunc dicendum, sumatur comparatio, tunc dicendum, quod ipsum non accedit, sed est termi- quod ipsum non accedit, sed est termi- nus omnis boni. nus omnis boni.

AD HOC quod objicitur, quod ipsum AD HOC quod objicitur, quod ipsum secundum hoc sit finitum, possemus secundum hoc sit finitum, possemus dicere cum Philosopho, quod terminus dicere cum Philosopho, quod terminus neque finitus neque infinitus est, sed neque finitus neque infinitus est, sed potius finiens quod finitur. Si tamen potius finiens quod finitur. Si tamen facimus in hoc vim, dicemus quod in- facimus in hoc vim, dicemus quod in- finitum dicitur dupliciter, scilicet, pri- finitum dicitur dupliciter, scilicet, pri- vative quod natum est habere finem, vative quod natum est habere finem, et non habet et sic infinitum est im- et non habet et sic infinitum est im-

: :

perfectum, cum omnis perfectio sit a perfectum, cum omnis perfectio sit a fine vel negative, et sic adhuc duplici- fine vel negative, et sic adhuc duplici- ter est infinitum, scilicet cui absolute ter est infinitum, scilicet cui absolute potest tolli et negari finis, scilicet quod potest tolli et negari finis, scilicet quod nec in se sit finis vel habeat finem, nec nec in se sit finis vel habeat finem, nec quoad aliud extra: et sic adhuc imper- quoad aliud extra: et sic adhuc imper- fectum est infinitum, vel etiam non ens. fectum est infinitum, vel etiam non ens. Si vero dicatur infinitum in genere ex- Si vero dicatur infinitum in genere ex- trinseci, hoc est, quod nihil est extra trinseci, hoc est, quod nihil est extra ipsum quod finiat ipsum: sic Deus est ipsum quod finiat ipsum: sic Deus est infinitus eo quod nec loco, nec tem- infinitus eo quod nec loco, nec tem- pore, nec comprehensione intellectus pore, nec comprehensione intellectus finitur. Propter calumniantes autem dico, finitur. Propter calumniantes autem dico, quod proprie loquendo omne finitum fine quod proprie loquendo omne finitum fine finitur qui est ultimum ejus, vel ultimum finitur qui est ultimum ejus, vel ultimum continentis ipsum, vel utroque modo ul- continentis ipsum, vel utroque modo ul- timum ejus : sicut corpus ad superficiem, timum ejus : sicut corpus ad superficiem, et tempus ad nunc tamquam definien- et tempus ad nunc tamquam definien- tia ipsum propter quod etiam definitio tia ipsum propter quod etiam definitio nec plus nec minus continens quam es- nec plus nec minus continens quam es- sentialia definiti, dicitur terminus. Ad sentialia definiti, dicitur terminus. Ad extra autem finitur sicut ad locum cor- extra autem finitur sicut ad locum cor-

Ad 2. Ad 2.

M M

IN I SENTENT. DIST. II, A, ART. 3. IN I SENTENT. DIST. II, A, ART. 3.

poralem vel spiritualem in quo res cir- poralem vel spiritualem in quo res cir- cumscriptive vel diffinitive continetur. Et cumscriptive vel diffinitive continetur. Et neutro illorum modorum possumus di- neutro illorum modorum possumus di- cere Deum vel summum bonum esse cere Deum vel summum bonum esse fitum, sed non finitum. Cum autem fitum, sed non finitum. Cum autem mihi sui sit extra ipsum et suum in- mihi sui sit extra ipsum et suum in- tellectuum hoc modo dicere possumus, tellectuum hoc modo dicere possumus, quod ipse se finit: quia sibi (ut ita di- quod ipse se finit: quia sibi (ut ita di- cam) æqualis. In comparatione autem ad cam) æqualis. In comparatione autem ad inferiora est ipse finis ad quem omnia inferiora est ipse finis ad quem omnia finiuntur, et excedit unumquodque eo- finiuntur, et excedit unumquodque eo- rum et ideo est finiens ea, non finitum rum et ideo est finiens ea, non finitum ab ipsis. ab ipsis.