D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

COMMENTARII COMMENTARII

IN I SENTENTIARUM IN I SENTENTIARUM

(DIST. I-XXV) (DIST. I-XXV)

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

AUGUSTI BORGNET, AUGUSTI BORGNET,

Sacerdotis dioecesis Remensis. Sacerdotis dioecesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN VICESIMUM QUINTUM VOLUMEN VICESIMUM QUINTUM

COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. I-XXV) COMMENTARII IN I SENTENTIARUM (DIST. I-XXV)

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCIII MDCCCXCIII

_D. ALBERTI MAGNI, _D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

COMMENTARII COMMENTARII

IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM. IN PRIMUM LIBRUM SENTENTIARUM.

PRÆFATIO. PRÆFATIO.

«< Ego ex ore Altissimi prodivi primogenita ante omnem creaturam: ego feci in «< Ego ex ore Altissimi prodivi primogenita ante omnem creaturam: ego feci in cælis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebula texi omnem terram ¹. » cælis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebula texi omnem terram ¹. »

Hic secundum ordinem tanguntur quatuor: ex quibus secundum seriem Libri Hic secundum ordinem tanguntur quatuor: ex quibus secundum seriem Libri istius trahitur materia quatuor Librorum. istius trahitur materia quatuor Librorum.

nii Libri. nii Libri.

In primo enim notatur distinctio personarum, et processio unius ab alia, Materia pri- In primo enim notatur distinctio personarum, et processio unius ab alia, Materia pri- cum dicit: Ego ex ore Altissimi prodivi. Per ly Ego supponitur sapientia loquens: cum dicit: Ego ex ore Altissimi prodivi. Per ly Ego supponitur sapientia loquens: per ly Ore autem Pater secundum quod ipse per generationem principium per ly Ore autem Pater secundum quod ipse per generationem principium Filii est ut est Verbum. Nec os autem unde Verbum procedit, nec ipsum Ver- Filii est ut est Verbum. Nec os autem unde Verbum procedit, nec ipsum Ver- bum est sine Spiritu: et ideo in ore et in Verbo significatur processio Spiritus bum est sine Spiritu: et ideo in ore et in Verbo significatur processio Spiritus sancti ab utroque. Quod probatur ex hoc quod dicit Damascenus in libro I de sancti ab utroque. Quod probatur ex hoc quod dicit Damascenus in libro I de Fide orthodoxa: In divina natura simplici et incomposita esse quidem Spiritum Fide orthodoxa: In divina natura simplici et incomposita esse quidem Spiritum Dei pie confitendum est: propterea quod non est Dei Verbum deficientius no- Dei pie confitendum est: propterea quod non est Dei Verbum deficientius no- stro verbo. Non est autem pium quippiam alienum spiritum extra Deum pro- stro verbo. Non est autem pium quippiam alienum spiritum extra Deum pro- fusum existimare, sicut fit in nobis compositis. Hoc est etiam quod dicit Au- fusum existimare, sicut fit in nobis compositis. Hoc est etiam quod dicit Au- gustinus in libro IX de Trinitate: Verbum quod insinuare contendimus, cum gustinus in libro IX de Trinitate: Verbum quod insinuare contendimus, cum amore notitia est. Per ly Altissimi autem supponitur Pater, qui licet non sit amore notitia est. Per ly Altissimi autem supponitur Pater, qui licet non sit

1 Eccli. xxiv, 5 et 6. 1 Eccli. xxiv, 5 et 6.

2 S. JOANNES DAMASCENUS, de Fide orthodoxa, Lib. I, cap. 7. 2 S. JOANNES DAMASCENUS, de Fide orthodoxa, Lib. I, cap. 7.

XXV XXV

Materia se- Materia se-

cundi Libri. cundi Libri.

Creatura Creatura dupliciter dupliciter erat in Ver- erat in Ver-

bo. bo.

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

altior Filio vel Spiritu sancto, eo quod una sit altitudo trium, sicut una digni- altior Filio vel Spiritu sancto, eo quod una sit altitudo trium, sicut una digni- tas et unus honor, tamen per appropriationem convenit Patri esse altissimum, tas et unus honor, tamen per appropriationem convenit Patri esse altissimum, eo quod ipse principium est totius divinitatis, ut dicit Augustinus, eo quod eo quod ipse principium est totius divinitatis, ut dicit Augustinus, eo quod ipse principium est non de principio Filius autem principium de principio: ipse principium est non de principio Filius autem principium de principio: Spiritus sanctus autem non est principium respectu alicujus personæ, sed re- Spiritus sanctus autem non est principium respectu alicujus personæ, sed re- spectu creaturæ tantum, et est de utroque principio, scilicet, Patre et Filio. spectu creaturæ tantum, et est de utroque principio, scilicet, Patre et Filio. Secundum est quod dicit : Secundum est quod dicit :

Primogenita ante omnem creaturam: in quo notatur materia secundi Libri, Primogenita ante omnem creaturam: in quo notatur materia secundi Libri, in quo de creaturis agitur. Et per verbum illud significatur creatura duobus in quo de creaturis agitur. Et per verbum illud significatur creatura duobus modis, scilicet, secundum exitum suum per creationem a prima causa quæ modis, scilicet, secundum exitum suum per creationem a prima causa quæ Deus est, cum dicit: Primogenita, etc., et secundum quod est in propria natura Deus est, cum dicit: Primogenita, etc., et secundum quod est in propria natura et universitate, cum dicit: Omnem creaturam. Sicut enim dicit, Psal. xxx11, 9 : et universitate, cum dicit: Omnem creaturam. Sicut enim dicit, Psal. xxx11, 9 : Ipse dixit, et facta sunt. Et dicit Augustinus, id est, Verbum genuit in quo erat Ipse dixit, et facta sunt. Et dicit Augustinus, id est, Verbum genuit in quo erat ut fieret. Erat, inquam, in Verbo secundum quod Verbum est ars Patris plena ut fieret. Erat, inquam, in Verbo secundum quod Verbum est ars Patris plena rationum omnium viventium, id est, qui omnes in ipso vivunt et vita sunt. rationum omnium viventium, id est, qui omnes in ipso vivunt et vita sunt.

Erat autem creatura in hoc Verbo dupliciter, scilicet, sicut in medio cogno- Erat autem creatura in hoc Verbo dupliciter, scilicet, sicut in medio cogno- scendi secundum rationem, et sicut in causa operativa et productiva: et ideo, scendi secundum rationem, et sicut in causa operativa et productiva: et ideo, Joan. 1, 3 et 4, dicitur: Sine ipso factum est nihil quod factum est. In ipso vita Joan. 1, 3 et 4, dicitur: Sine ipso factum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Lux, inquam, irradians super omnia cognita: erat, et vita erat lux hominum. Lux, inquam, irradians super omnia cognita: sicut dicit, Psal. CIX, 3: Ex utero ante luciferum genui ie, in splendoribus san- sicut dicit, Psal. CIX, 3: Ex utero ante luciferum genui ie, in splendoribus san- ctorum, id est, sanctitatis et puritatis æternæ. Vita autem erat secundum quod ctorum, id est, sanctitatis et puritatis æternæ. Vita autem erat secundum quod est operativum Verbum: quod enim respectu quorumdam a Philosophis attri- est operativum Verbum: quod enim respectu quorumdam a Philosophis attri- buitur motui coeli, dicendo quod est immortale et sine quiete in his quæ sunt, buitur motui coeli, dicendo quod est immortale et sine quiete in his quæ sunt, ut vita quædam natura existentibus omnibus: hoc per prius convenit Verbo ut vita quædam natura existentibus omnibus: hoc per prius convenit Verbo respectu omnium creaturarum : quia omnia sunt in ipso ut in causa, et por- respectu omnium creaturarum : quia omnia sunt in ipso ut in causa, et por- tantur ab ipso ne intereant. Unde, Apostolus ad Hebr. 1, 3: Portans omnia Verbo tantur ab ipso ne intereant. Unde, Apostolus ad Hebr. 1, 3: Portans omnia Verbo virtulis suæ. Hæc enim duo (ut dicit Augustinus et Anselmus) significant dupli- virtulis suæ. Hæc enim duo (ut dicit Augustinus et Anselmus) significant dupli- cem motum effluxus creaturæ a Creatore: secundum enim quod sunt vita in cem motum effluxus creaturæ a Creatore: secundum enim quod sunt vita in ipso, effluunt a Verbo, ut subsistant in natura propria: et secundum quod ipso, effluunt a Verbo, ut subsistant in natura propria: et secundum quod sunt lux, effluendo manifestantur in intelligentia angelica. Et quod Verbum sunt lux, effluendo manifestantur in intelligentia angelica. Et quod Verbum sit principium, patet per Augustinum in libro I super Genesim, sic: Ante om- sit principium, patet per Augustinum in libro I super Genesim, sic: Ante om- nia meminerimus non temporalibus, quasi animi sui aut corporis motibus nia meminerimus non temporalibus, quasi animi sui aut corporis motibus operari Deum, sicut operatur homo vel Angelus: sed æternis atque incommu- operari Deum, sicut operatur homo vel Angelus: sed æternis atque incommu- tabilibus et stabilibus rationibus coæterni sibi Verbi sui 1. De secundo autem tabilibus et stabilibus rationibus coæterni sibi Verbi sui 1. De secundo autem dicit idem, ibidem, libro III, ubi sic dicit: Primo creabatur lux in qua fieret dicit idem, ibidem, libro III, ubi sic dicit: Primo creabatur lux in qua fieret cognitio Verbi Dei per quod creabatur, atque ipsa cognitio illi esset ab infor- cognitio Verbi Dei per quod creabatur, atque ipsa cognitio illi esset ab infor- mitate sua converti ad formantem Deum '. mitate sua converti ad formantem Deum '.

Sed objicitur de hoc quod dicit: Primogenita, etc. Quia hoc videtur ponere Sed objicitur de hoc quod dicit: Primogenita, etc. Quia hoc videtur ponere ordinem sui ad creaturam: et cum omnis ordo sit secundum aliquod commune ordinem sui ad creaturam: et cum omnis ordo sit secundum aliquod commune

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I super Genesim, cap. 18. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I super Genesim, cap. 18.

2 IDEM, Ibidem, Lib. III, cap. 20 2 IDEM, Ibidem, Lib. III, cap. 20

PRÆFATIO. PRÆFATIO.

3 3

ipsis ordinatis, videtur Creator aliquid commune habere cum creatura: quod ipsis ordinatis, videtur Creator aliquid commune habere cum creatura: quod non est verum. SOLUTIO. Dicendum, quod notatur ibi ordo causæ ad causatum, non est verum. SOLUTIO. Dicendum, quod notatur ibi ordo causæ ad causatum, et æternitatis ad tempus et nihil prohibet aliquid esse commune, non univoce et æternitatis ad tempus et nihil prohibet aliquid esse commune, non univoce ens in utroque, sed per prius et posterius. Quod autem hoc sit verum patet per ens in utroque, sed per prius et posterius. Quod autem hoc sit verum patet per Basilium in quodam sermone de Fide divinitatis, ubi sic dicit: Accipere natu- Basilium in quodam sermone de Fide divinitatis, ubi sic dicit: Accipere natu- ram Filio cum omni creatura commune est: habere autem naturaliter pro- ram Filio cum omni creatura commune est: habere autem naturaliter pro- prium est ejus, quia ex natura est Patris. Per aliam autem partem supponi- prium est ejus, quia ex natura est Patris. Per aliam autem partem supponi- tur creatura in proprio genere, scilicet, in se per nomen creaturæ, et in uni- tur creatura in proprio genere, scilicet, in se per nomen creaturæ, et in uni- versitate per signum distributionis secundum quod habetur, Genes. 1, 31: versitate per signum distributionis secundum quod habetur, Genes. 1, 31: Vidit Deus cuncta quæ fecerat, et erant valde bona: ubi dicit Glossa quod in se Vidit Deus cuncta quæ fecerat, et erant valde bona: ubi dicit Glossa quod in se quodlibet creatum bonum erat: sed universalitas erat optima. quodlibet creatum bonum erat: sed universalitas erat optima.

Sequitur: Sequitur:

tu Libri. tu Libri.

Ego feci in cælis ut oriretur lumen indeficiens. Per hoc autem habetur materia Materia ter- Ego feci in cælis ut oriretur lumen indeficiens. Per hoc autem habetur materia Materia ter- tertii Libri. Ortus enim luminis est ortus solis justitiæ Christi Dei nostri, quando tertii Libri. Ortus enim luminis est ortus solis justitiæ Christi Dei nostri, quando per viscera misericordiæ suæ, in quibus visitavit nos oriens ex alto: illuminare his per viscera misericordiæ suæ, in quibus visitavit nos oriens ex alto: illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent ¹ : in quo accipitur sacramentum in- qui in tenebris et in umbra mortis sedent ¹ : in quo accipitur sacramentum in- carnationis et passionis. Lumen autem indeficiens ex se, licet ex nobis quando- carnationis et passionis. Lumen autem indeficiens ex se, licet ex nobis quando- que deficiat, est gratia virtutum, donorum, et præceptorum, de quibus agitur que deficiat, est gratia virtutum, donorum, et præceptorum, de quibus agitur in secunda parte tertii Libri. Unde, Jacob. 1, 17: Omne datum optimum et omne in secunda parte tertii Libri. Unde, Jacob. 1, 17: Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, apud quem non est donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. Hoc autem lumen fecit in cœlis ad transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. Hoc autem lumen fecit in cœlis ad litteram, quia captivam duxit captivitatem, et dedit dona hominibus. Vel, in litteram, quia captivam duxit captivitatem, et dedit dona hominibus. Vel, in coelis, id est, in Sanctis. coelis, id est, in Sanctis.

Sequitur: Sequitur:

quarti Libri. quarti Libri.

Sicut nebula, etc. Per hoc habetur materia quarti Libri. Nebula enim est Materia Sicut nebula, etc. Per hoc habetur materia quarti Libri. Nebula enim est Materia obscura, et reliquiæ pluviæ, et signum serenitatis, ut dicit Philosophus: et obscura, et reliquiæ pluviæ, et signum serenitatis, ut dicit Philosophus: et per obscuritatem significat gratiam sacramentorum elementis corporalibus per obscuritatem significat gratiam sacramentorum elementis corporalibus obscuratam. Reliquiæ autem pluviæ: quia tempestas peccati et obnubilatio obscuratam. Reliquiæ autem pluviæ: quia tempestas peccati et obnubilatio causat sacramenta, ut habetur in libro IV, ut homo per idem redeat, per quod causat sacramenta, ut habetur in libro IV, ut homo per idem redeat, per quod recessit a Deo. In quantum autem signum serenitatis est, significat rem om- recessit a Deo. In quantum autem signum serenitatis est, significat rem om- nium sacramentorum significatam, et non contentam quæ est gloria resur- nium sacramentorum significatam, et non contentam quæ est gloria resur- gentium, de quibus agitur in secunda parte quarti. Hæc est nebula de qua gentium, de quibus agitur in secunda parte quarti. Hæc est nebula de qua dicitur, Eccli. XLIII, 24: Medicina omnium in festinatione nebulæ : quia per dicitur, Eccli. XLIII, 24: Medicina omnium in festinatione nebulæ : quia per sacramenta medetur culpæ, per gloriam resurrectionis medetur miseriæ. sacramenta medetur culpæ, per gloriam resurrectionis medetur miseriæ.

1 Luc. 1, 78 et 79. 1 Luc. 1, 78 et 79.

PROLOGUS MAGISTRI PROLOGUS MAGISTRI

Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra cum paupercula in gazophy- Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra cum paupercula in gazophy- lacium Domini mittere ', ardua scandere, opus ultra vires nostras agere præ- lacium Domini mittere ', ardua scandere, opus ultra vires nostras agere præ- sumpsimus consummationis fiduciam, laborisque mercedem, in Samaritano sumpsimus consummationis fiduciam, laborisque mercedem, in Samaritano statuentes, qui prolatis in curationem semivivi duobus denariis, supereroganti statuentes, qui prolatis in curationem semivivi duobus denariis, supereroganti cuncta reddere professus est 2. Delectat nos veritas pollicentis, sed terret im- cuncta reddere professus est 2. Delectat nos veritas pollicentis, sed terret im- mensitas laboris. Desiderium hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitas mensitas laboris. Desiderium hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitas deficiendi, quam vincit zelus domus Dei: quo inardescentes fidem nostram deficiendi, quam vincit zelus domus Dei: quo inardescentes fidem nostram adversus errores carnalium atque animalium hominum ³, Davidicæ turris cly- adversus errores carnalium atque animalium hominum ³, Davidicæ turris cly- peis munire *, vel potius munitam ostendere, ac theologicarum inquisitionum peis munire *, vel potius munitam ostendere, ac theologicarum inquisitionum abdita aperire, necnon et sacramentorum Ecclesiasticorum pro modulo intel- abdita aperire, necnon et sacramentorum Ecclesiasticorum pro modulo intel- ligentiæ nostræ notitiam tradere studuimus: non valentes studiosorum fratrum ligentiæ nostræ notitiam tradere studuimus: non valentes studiosorum fratrum votis jure resistere, eorum in Christo laudabilibus studiis, lingua ac stylo nos ser- votis jure resistere, eorum in Christo laudabilibus studiis, lingua ac stylo nos ser- vire flagitantium : quas bigas in nobis agitat Christi charitas 5. Quamvis non vire flagitantium : quas bigas in nobis agitat Christi charitas 5. Quamvis non ambigamus omnem humani eloquii sermonem calumniæ atque contradictioni ambigamus omnem humani eloquii sermonem calumniæ atque contradictioni æmulorum semper fuisse obnoxium 6, quia dissentientibus voluntatum moti- æmulorum semper fuisse obnoxium 6, quia dissentientibus voluntatum moti- bus, dissentiens quoque fit animorum sensus: ut cum omne dictum veri ratione bus, dissentiens quoque fit animorum sensus: ut cum omne dictum veri ratione perfectum sit, tamen dum aliud aliis aut videtur aut complacet, veritati vel non perfectum sit, tamen dum aliud aliis aut videtur aut complacet, veritati vel non intellectæ, vel offendenti, et impietatis error obnitatur, ac voluntatis invidia intellectæ, vel offendenti, et impietatis error obnitatur, ac voluntatis invidia resultet: quam Deus sæculi hujus operatur in illis diffidentiæ filiis, qui non resultet: quam Deus sæculi hujus operatur in illis diffidentiæ filiis, qui non rationi voluntatem subjiciunt, nec doctrinæ studium impendunt: sed his quæ rationi voluntatem subjiciunt, nec doctrinæ studium impendunt: sed his quæ somniarunt sapientiæ verba coaptare nituntur, non veri, sed placiti rationem somniarunt sapientiæ verba coaptare nituntur, non veri, sed placiti rationem sectantes quos iniqua voluntas non ad intelligentiam veritatis, sed ad defensio- sectantes quos iniqua voluntas non ad intelligentiam veritatis, sed ad defensio- nem placentium incitat: non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabu- nem placentium incitat: non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea ad fabu- las convertentes auditum. Quorum professio est magis placita quam docenda las convertentes auditum. Quorum professio est magis placita quam docenda conquirere, nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam coaptare•: hà- conquirere, nec docenda desiderare, sed desideratis doctrinam coaptare•: hà- bent rationem sapientiæ in superstitione ", quia fidei defectionem sequitur hypo- bent rationem sapientiæ in superstitione ", quia fidei defectionem sequitur hypo- crisis mendax ut sit in verbis pietas quam amiserit conscientia, ipsamque si- crisis mendax ut sit in verbis pietas quam amiserit conscientia, ipsamque si- mulatam pietatem omni verborum mendacio impiam reddunt: falsæ doctrinæ mulatam pietatem omni verborum mendacio impiam reddunt: falsæ doctrinæ

1 Cf. Luc. xxi, 1: Marc. XII, 41 et seq. 1 Cf. Luc. xxi, 1: Marc. XII, 41 et seq.

2 Cf. Luc. x, 30 et seq. 2 Cf. Luc. x, 30 et seq.

3 Ex AUGUSTINO, Lib. III de Trinitate in prooemio. 3 Ex AUGUSTINO, Lib. III de Trinitate in prooemio.

* Cantic. IV, 4. * Cantic. IV, 4.

5 Ex eodem AUGUSTINO, loc. cit. 5 Ex eodem AUGUSTINO, loc. cit.

6 Ex HILARIO, in principio lib. X de Trinitate. 6 Ex HILARIO, in principio lib. X de Trinitate.

7 Cf. ad Ephes. II, 2. 7 Cf. ad Ephes. II, 2.

8 Cf. II ad Corinth. iv, 2 8 Cf. II ad Corinth. iv, 2

9 Cf. II ad Timoth. IV, 3. 9 Cf. II ad Timoth. IV, 3.

10 Alias, Superficie. 10 Alias, Superficie.

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

institutis, fidei sanctitatem corrumpere molientes: auriumque pruriginem sub institutis, fidei sanctitatem corrumpere molientes: auriumque pruriginem sub novello sui desiderii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni studentes contra novello sui desiderii dogmate aliis ingerentes, qui contentioni studentes contra veritatem sine fœdere bellant. Inter veri namque assertionem, et placiti de- veritatem sine fœdere bellant. Inter veri namque assertionem, et placiti de- fensionem, pertinax pugna est : dum se et veritas tenet, et se voluntas erroris fensionem, pertinax pugna est : dum se et veritas tenet, et se voluntas erroris tuetur. tuetur.

Horum igitur et Deo odibilem ecclesiam evertere, atque ora oppilare, ne vi- Horum igitur et Deo odibilem ecclesiam evertere, atque ora oppilare, ne vi- rus nequitiæ in alios effundere queant, et lucernam veritatis in candelabro rus nequitiæ in alios effundere queant, et lucernam veritatis in candelabro exaltare volentes, in labore multo ac sudore, hoc volumen Deo præstante com- exaltare volentes, in labore multo ac sudore, hoc volumen Deo præstante com- pegimus, ex testimoniis veritatis in æternum fundatis, in quatuor libris dis- pegimus, ex testimoniis veritatis in æternum fundatis, in quatuor libris dis- tinctum. In quo majorum exempla doctrinamque reperies: in quo per Domi- tinctum. In quo majorum exempla doctrinamque reperies: in quo per Domi- nicæ fidei sinceram professionem, vipereæ doctrinæ fraudulentiam prodidi- nicæ fidei sinceram professionem, vipereæ doctrinæ fraudulentiam prodidi- mus, aditum demonstrandæ veritatis complexi: nec periculo impiæ profes- mus, aditum demonstrandæ veritatis complexi: nec periculo impiæ profes- sionis inserti, temperato inter utrumque moderamine utentes. Sicubi vero sionis inserti, temperato inter utrumque moderamine utentes. Sicubi vero parum vox nostra insonuit, non a paternis discessit limitibus. parum vox nostra insonuit, non a paternis discessit limitibus.

Non igitur debet hic labor cuiquam pigro vel multum docto videri super- Non igitur debet hic labor cuiquam pigro vel multum docto videri super- fluus cum multis impigris multisque indoctis, inter quos etiam et mihi sit fluus cum multis impigris multisque indoctis, inter quos etiam et mihi sit necessarius, brevi volumine complicans Patrum sententias, appositis eorum necessarius, brevi volumine complicans Patrum sententias, appositis eorum testimoniis ut non sit necesse quærenti librorum numerositatem evolvere, testimoniis ut non sit necesse quærenti librorum numerositatem evolvere, cui brevitas quod quæritur, offert sine labore. cui brevitas quod quæritur, offert sine labore.

In hoc autem tractatu non solum pium lectorem, sed etiam liberum cor- In hoc autem tractatu non solum pium lectorem, sed etiam liberum cor- rectorem desidero: maxime ubi profunda versatur veritatis quæstio, quæ uti- rectorem desidero: maxime ubi profunda versatur veritatis quæstio, quæ uti- nam tot haberet inventores, quot habet contradictores. Ut autem quod quæritur nam tot haberet inventores, quot habet contradictores. Ut autem quod quæritur facilius occurrat, titulos quibus singulorum librorum capitula distinguuntur, facilius occurrat, titulos quibus singulorum librorum capitula distinguuntur, præmisimus. præmisimus.

IN PROLOGUM MAGISTRI EXPOSITIO. IN PROLOGUM MAGISTRI EXPOSITIO.

« Cupientes aliquid, etc. » « Cupientes aliquid, etc. » Procemium istud dividitur in tres par- Procemium istud dividitur in tres par- tes, quarum prima sumitur ex parte scri- tes, quarum prima sumitur ex parte scri- pti sive operis, cujus assignat causas pti sive operis, cujus assignat causas moventes finalem, materialem, et for- moventes finalem, materialem, et for- malem. Secunda autem sumitur ex par- malem. Secunda autem sumitur ex par- te scripti ejus cui scribitur, sive quibus te scripti ejus cui scribitur, sive quibus fit opus istud, quæ incipit, ibi, « Non fit opus istud, quæ incipit, ibi, « Non igitur debet. » Tertia autem sumitur ex igitur debet. » Tertia autem sumitur ex parte scribentis, in qua Auctor determi- parte scribentis, in qua Auctor determi- nat dispositionem suam in scribendo, nat dispositionem suam in scribendo,

1 Cf. II ad Timoth. IV, 3 et 4 1 Cf. II ad Timoth. IV, 3 et 4

2 Ex AUGUSTINO, in prooemio lib. III de Tri- 2 Ex AUGUSTINO, in prooemio lib. III de Tri-

dicens se quærere pium lectorem et libe- dicens se quærere pium lectorem et libe- rum correctorem in hoc scripto, et hæc rum correctorem in hoc scripto, et hæc incipit, ibi, « In hoc autem tractatu non incipit, ibi, « In hoc autem tractatu non solum, etc. » solum, etc. »

Prima harum partium dividitur in Prima harum partium dividitur in duas, in quarum prima tangit causas duas, in quarum prima tangit causas moventes ex parte Dei et proximi. In se- moventes ex parte Dei et proximi. In se- cunda autem ex causis moventibus con- cunda autem ex causis moventibus con- cludit etiam alias causas hujus operis, cludit etiam alias causas hujus operis, ibi, « Horum igitur et Deo odibilem, etc. » ibi, « Horum igitur et Deo odibilem, etc. »

Prima autem quæ continet causas Prima autem quæ continet causas moventes ad scribendum, dividitur in moventes ad scribendum, dividitur in duas partes secundum duos ramos cha- duas partes secundum duos ramos cha- ritatis. In prima enim dicit moventes ritatis. In prima enim dicit moventes

nitate. nitate.

* *

που μπ που μπ

*啡。 *啡。

- -

IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO. IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO.

ex parte dilectionis Dei. In secunda au- ex parte dilectionis Dei. In secunda au- tem dicit moventes ex parte dilectionis tem dicit moventes ex parte dilectionis proximi et hæc incipit, ibi, « Non va- proximi et hæc incipit, ibi, « Non va- lentes studiosorum, etc. » lentes studiosorum, etc. »

Adhuc, prima quæ continet causas mo- Adhuc, prima quæ continet causas mo- ventes ex parte dilectionis Dei, subdividi- ventes ex parte dilectionis Dei, subdividi- tur in quatuor. In prima tangit causam tur in quatuor. In prima tangit causam moventem ex parte mercedis promissæ moventem ex parte mercedis promissæ scribentibus. In secunda miscet duas scribentibus. In secunda miscet duas moventes unam per se, aliam per aliud, moventes unam per se, aliam per aliud, cum duabus retrahentibus, ibi, « Delectat cum duabus retrahentibus, ibi, « Delectat nos veritas pollicentis, etc. » In tertia po- nos veritas pollicentis, etc. » In tertia po- nit unam vincentem, et duas retrahen- nit unam vincentem, et duas retrahen- tes, ibi, «Quam vincit zelus, etc. » In tes, ibi, «Quam vincit zelus, etc. » In quarta istarum ex causis istis sufficien- quarta istarum ex causis istis sufficien- tibus ad movendum ex parte dilectionis tibus ad movendum ex parte dilectionis Dei tangit succincte quid scribere inten- Dei tangit succincte quid scribere inten- dat juxta quod infra post omnes alias dat juxta quod infra post omnes alias causas hoc prolixius exsequi disposuit: causas hoc prolixius exsequi disposuit: et hæc incipit, ibi, « Quo inardescentes et hæc incipit, ibi, « Quo inardescentes fidem nostram, etc. » fidem nostram, etc. »

Littera sic exponitur : Littera sic exponitur :

« Cupientes aliquid, etc. » Humilita- « Cupientes aliquid, etc. » Humilita- tem offert, et difficultatem : quia aliquid tem offert, et difficultatem : quia aliquid sonat parum. Unde, Job, xxvi, 14: Cum sonat parum. Unde, Job, xxvi, 14: Cum vix parvam stillam sermonis ejus audie- vix parvam stillam sermonis ejus audie- rimus, quis poterit tonitruum magni- rimus, quis poterit tonitruum magni- tudinis illius intueri ? Parva stilla est tudinis illius intueri ? Parva stilla est sermo de creaturis. Tonitruum obruens sermo de creaturis. Tonitruum obruens et emicans de nube obscuritatis, est ser- et emicans de nube obscuritatis, est ser- mo de Trinitate et unitate. Hoc autem mo de Trinitate et unitate. Hoc autem contingit propter materiæ difficultatem: contingit propter materiæ difficultatem: sicut habetur, Eccle. 1, 8: Cunctæ res sicut habetur, Eccle. 1, 8: Cunctæ res difficiles non potest eas homo explica- difficiles non potest eas homo explica-

re sermone. re sermone.

« In gazophylacium, etc. » Gazæ di- « In gazophylacium, etc. » Gazæ di- vitias persice sonant, plá græce ser- vitias persice sonant, plá græce ser- vare unde gazophylacium servatorium vare unde gazophylacium servatorium sive theca divitiarum est. Hoc autem in sive theca divitiarum est. Hoc autem in hoc Libro studium significat sanctæ hoc Libro studium significat sanctæ Ecclesiæ, in quo reposuerunt Doctores Ecclesiæ, in quo reposuerunt Doctores sancti suos libros. sancti suos libros.

Erat autem apud veteres triplex gazo- Erat autem apud veteres triplex gazo- phylacium, scilicet, musach quod erat phylacium, scilicet, musach quod erat ad oblationes regum, de quo habetur, ad oblationes regum, de quo habetur, IV Regum, xvi, 18, quod Achaz musach IV Regum, xvi, 18, quod Achaz musach sabbati, quod ædificaverat in templo, et sabbati, quod ædificaverat in templo, et ingressum regis exterius, convertit in ingressum regis exterius, convertit in

7 7

templum Domini, propter regem Assy- templum Domini, propter regem Assy- riorum. Corban autem vel corbona erat riorum. Corban autem vel corbona erat ad donaria sacerdotum, de quo legitur, ad donaria sacerdotum, de quo legitur, Matth. xxvii, 6: Non licet eos mittere in Matth. xxvii, 6: Non licet eos mittere in corbonam, etc. Tertium communiter di- corbonam, etc. Tertium communiter di- citur gazophylacium, quod erat ad obla- citur gazophylacium, quod erat ad obla- tiones plebis, de quo habetur, Lucæ, tiones plebis, de quo habetur, Lucæ, xx), 1: Respiciens, scilicet Jesus, vidit xx), 1: Respiciens, scilicet Jesus, vidit eos qui mittebant munera sua in gazo- eos qui mittebant munera sua in gazo- phylacium, divites, etc. Alii aliter di- phylacium, divites, etc. Alii aliter di- cunt eo enim quod legitur musach sab- cunt eo enim quod legitur musach sab- bati, dicunt quod in illo reponebantur bati, dicunt quod in illo reponebantur oblationes festivæ : quia vero corban he- oblationes festivæ : quia vero corban he- braice idem est quod votum, dicunt braice idem est quod votum, dicunt quod in illo reponebantur oblationes vo- quod in illo reponebantur oblationes vo- tivæ, in gazophylacio autem sponta- tivæ, in gazophylacio autem sponta-

neæ. neæ.

Et sequitur: Et sequitur:

"De penuria, etc. » Penuria dicit de- "De penuria, etc. » Penuria dicit de- fectum bonorum acquisitorum, et secun- fectum bonorum acquisitorum, et secun- dum translationem ad spiritualia, dicit dum translationem ad spiritualia, dicit defectum habitus acquisiti in intellectu defectum habitus acquisiti in intellectu qui est scientia. Tenuitas autem dicit qui est scientia. Tenuitas autem dicit diminutionem quantitatis debitæ, et trans- diminutionem quantitatis debitæ, et trans- latum dicit exiguitatem ingenii ad actum latum dicit exiguitatem ingenii ad actum inventionis scientiæ. Quod autem sequi- inventionis scientiæ. Quod autem sequi- tur «Ardua scandere, etc., » respon- tur «Ardua scandere, etc., » respon- det penuriæ: quia divina dicuntur ardua det penuriæ: quia divina dicuntur ardua respectu scitorum de quibus est scientia. respectu scitorum de quibus est scientia. Quod vero dicit : « Opus ultra vires, » Quod vero dicit : « Opus ultra vires, » respondet secundo quod est tenuitas : respondet secundo quod est tenuitas : quia hoc dicebat hebetudinem vis natu- quia hoc dicebat hebetudinem vis natu- ralis, quod est ingenium. ralis, quod est ingenium.

scanduntur scanduntur ardua. ardua.

« Ardua scandere, etc. » Notat, quod Tripliciter « Ardua scandere, etc. » Notat, quod Tripliciter ardua sunt alta quædam, sed non eleva- ardua sunt alta quædam, sed non eleva- ta supra potentiam nostri intellectus. ta supra potentiam nostri intellectus. Opus autem ultra vires est, quod est ele- Opus autem ultra vires est, quod est ele- vatum supra nostram potentiam. Scan- vatum supra nostram potentiam. Scan- duntur autem ardua triplici gradu : quæ- duntur autem ardua triplici gradu : quæ- dam enim accedunt ad animam nostram dam enim accedunt ad animam nostram sensu, imaginatione, et intellectu : quæ- sensu, imaginatione, et intellectu : quæ- dam imaginatione, et intellectu tantum : dam imaginatione, et intellectu tantum : quædam autem intellectu tantum. Prima quædam autem intellectu tantum. Prima sunt alta tantum, secunda altiora, tertia sunt alta tantum, secunda altiora, tertia altissima. Unde, Augustinus super Ge- altissima. Unde, Augustinus super Ge- nesim: Tria visionum genera occurrunt. nesim: Tria visionum genera occurrunt. Unum per oculos, quibus res corporales Unum per oculos, quibus res corporales videntur alterum per spiritum, quo res videntur alterum per spiritum, quo res absentes corporales cogitantur : tertium absentes corporales cogitantur : tertium

8 8

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

per contuitum mentis, quo species rerum per contuitum mentis, quo species rerum intellecta conspicitur'. Et hæc respon- intellecta conspicitur'. Et hæc respon- dent tribus in Prophetia, scilicet, con- dent tribus in Prophetia, scilicet, con- junctis secundum rationem diffinitivam junctis secundum rationem diffinitivam cum motu et materia, quæ sunt natura- cum motu et materia, quæ sunt natura- lia et separatis secundum rationem a lia et separatis secundum rationem a motu et materia, sed tamen per esse con- motu et materia, sed tamen per esse con- junctis, et hæc sunt mathematicalia: et junctis, et hæc sunt mathematicalia: et separatis per esse et per diffinitionem a separatis per esse et per diffinitionem a motu et materia, et hæc sunt divina a motu et materia, et hæc sunt divina a quibus trahuntur rationes naturales ad quibus trahuntur rationes naturales ad cognoscendum Creatorem, sicut facit, cognoscendum Creatorem, sicut facit, infra, distinctione III et IV. infra, distinctione III et IV.

«Opus autem ultra vires, etc., » est «Opus autem ultra vires, etc., » est cognitio Trinitatis et unitatis. cognitio Trinitatis et unitatis.

Sed videtur esse contra quod dicit Ec- Sed videtur esse contra quod dicit Ec- clesiasticus, 111, 22 Altiora te ne quæsie- clesiasticus, 111, 22 Altiora te ne quæsie- ris, et fortiora te ne scrutatus fueris. ris, et fortiora te ne scrutatus fueris. Item, in Proverb. xxIII, 5: Ne erigas Item, in Proverb. xxIII, 5: Ne erigas oculos ad opes quas non potes habere, oculos ad opes quas non potes habere, quia facient sibi pennas quasi aquila, quia facient sibi pennas quasi aquila, et volabunt in cælum. RESPONSIO, quod et volabunt in cælum. RESPONSIO, quod ultra vires nostras est secundum se sed ultra vires nostras est secundum se sed cum ratio fide juvatur, valet in id in quod cum ratio fide juvatur, valet in id in quod ante non valuit. Unde, ad Hebr. xi, 1 : Est ante non valuit. Unde, ad Hebr. xi, 1 : Est fides sperandarum substantia rerum, ar- fides sperandarum substantia rerum, ar- gumentum non apparentium. Et, II ad gumentum non apparentium. Et, II ad Corinth. III, 5: Non quod sufficientes Corinth. III, 5: Non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est.

« Quam vincit zelus domus Dei, etc. » « Quam vincit zelus domus Dei, etc. » Psal. LXVIII, 10: Zelus domus tuæ com- Psal. LXVIII, 10: Zelus domus tuæ com- edit me. Et hoc inducitur, Joan. 11, 17, edit me. Et hoc inducitur, Joan. 11, 17, et ibi dicit Glossa: Zelus bonus est quo et ibi dicit Glossa: Zelus bonus est quo animus, abjecto timore humano, accen- animus, abjecto timore humano, accen- ditur et eo comeditur, quod quælibet ditur et eo comeditur, quod quælibet prava quæ viderit, corrigere satagit si prava quæ viderit, corrigere satagit si nequiverit, tolerat, et gemit. nequiverit, tolerat, et gemit.

« Adversus errores carnalium, etc. » « Adversus errores carnalium, etc. » I ad Corinth. 11, 14 Anumalis homo I ad Corinth. 11, 14 Anumalis homo non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei: non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei: stultitia enim est illi, et non potest in- stultitia enim est illi, et non potest in- telligere, quia spiritualiter examinatur, telligere, quia spiritualiter examinatur, id est, fit examinatio spiritualium. Et id est, fit examinatio spiritualium. Et quos Magister hic distinguendo vocat quos Magister hic distinguendo vocat carnales et animales, Apostolus comniu- carnales et animales, Apostolus comniu- niter animales vocat. Unde Gloss a ibi- niter animales vocat. Unde Gloss a ibi-

1 S. AUGUSTINUS, super Genesim, lib. XIII, 1 S. AUGUSTINUS, super Genesim, lib. XIII,

homo dici- homo dici-

ter. ter.

dem Animalis homo dicitur vel vita, vel Animalis dem Animalis homo dicitur vel vita, vel Animalis sensu vita autem homo animalis dicitur, tur duplici- sensu vita autem homo animalis dicitur, tur duplici- qui fertur dissoluta lascivia animæ suæ, qui fertur dissoluta lascivia animæ suæ, quam infra naturalis ordinis metas spiri- quam infra naturalis ordinis metas spiri- tus rector non continet, eo quod ipse Deo tus rector non continet, eo quod ipse Deo se regenti non subjicit: homo vero sen- se regenti non subjicit: homo vero sen- su dicitur animalis, qui de Deo juxta cor- su dicitur animalis, qui de Deo juxta cor- porum phantasiam, vel legis litteram, porum phantasiam, vel legis litteram, vel rationem physicam judicat. vel rationem physicam judicat.

: :

« Davidicæ turris clypeis, etc. » Can- « Davidicæ turris clypeis, etc. » Can- tic. IV, tic. IV, 4 Sicut turris David collum 4 Sicut turris David collum tuum, quæ ædificata est cum propugna- tuum, quæ ædificata est cum propugna- culis mille clypei pendent ex ea, etc. culis mille clypei pendent ex ea, etc. Collum autem est per quod corpus con- Collum autem est per quod corpus con- jungitur capiti, et in quo verba forman- jungitur capiti, et in quo verba forman- tur, et significat fidem quæ Ecclesiam tur, et significat fidem quæ Ecclesiam Deo jungit. Clypei autem sunt auctorita- Deo jungit. Clypei autem sunt auctorita- tes veritatis repertæ a Sanctis, habentes tes veritatis repertæ a Sanctis, habentes signa ducum nostrorum, scilicet, Au- signa ducum nostrorum, scilicet, Au- gustini, Hieronymi, et aliorum Docto- gustini, Hieronymi, et aliorum Docto- rum. Armatura autem fortium est syllo- rum. Armatura autem fortium est syllo- gismus et similitudo congrua quibus pro- gismus et similitudo congrua quibus pro- gredimur in hac scientia. gredimur in hac scientia.

«Non valentes studiosorum, etc. >> Hic «Non valentes studiosorum, etc. >> Hic tangit causam moventem ex parte dile- tangit causam moventem ex parte dile- ctionis proximi, et sicut prius miscet ctionis proximi, et sicut prius miscet cum hac causa etiam causam retrahen- cum hac causa etiam causam retrahen- tem, et sic sunt hic duo. Primo, causa tem, et sic sunt hic duo. Primo, causa movens est amor proximi. Secundo, movens est amor proximi. Secundo, causa retrahens, obtrectatio invidorum, causa retrahens, obtrectatio invidorum, ibi, «Quamvis non ambigamus, etc. » ibi, «Quamvis non ambigamus, etc. »

Prima habet duo, scilicet efflagitatio- Prima habet duo, scilicet efflagitatio- nem studiosorum, quia excitat auditorum nem studiosorum, quia excitat auditorum studium secundo etiam charitas Christi studium secundo etiam charitas Christi in membris. Secunda autem dividitur in in membris. Secunda autem dividitur in duas partes, in quarum prima describit duas partes, in quarum prima describit detrahentes. Quia vero aperta malitia detrahentes. Quia vero aperta malitia nocere non potest, ideo in secunda tan- nocere non potest, ideo in secunda tan- git modum simulationis eorum, ibi, git modum simulationis eorum, ibi, « Habent rationem sapientiæ in supersti- « Habent rationem sapientiæ in supersti- trone, etc » trone, etc »

In prima tangit duo, scilicet, quod de- In prima tangit duo, scilicet, quod de- trectatio æmulorum non valet eum re- trectatio æmulorum non valet eum re- trahere, et descriptionem æmulorum, trahere, et descriptionem æmulorum, ibi, « Quia dissentientibus, etc. » Et hæc ibi, « Quia dissentientibus, etc. » Et hæc secunda habet quatuor, scilicet descrip- secunda habet quatuor, scilicet descrip-

cap. 6. cap. 6.

" "

tur du- tur du- liter. liter.

X-414 X-414

**** ****

IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO. IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO.

tionem eorum a causa proxima pertina- tionem eorum a causa proxima pertina- ciæ. Secundo, a causa extrinseca sugge- ciæ. Secundo, a causa extrinseca sugge- rente, ibi, «Quam Deus hujus sæculi. » rente, ibi, «Quam Deus hujus sæculi. » Tertio, a perversitate ordinis in anima, Tertio, a perversitate ordinis in anima, ibi, «Quos iniqua voluntas. » Quarto, ibi, «Quos iniqua voluntas. » Quarto, a studio, ibi, « Quorum professio est lin- a studio, ibi, « Quorum professio est lin- gua ac stylo » quorum prima scientia gua ac stylo » quorum prima scientia docetur, secundo perpetuatur. Vel, lin- docetur, secundo perpetuatur. Vel, lin- gua dicit, quia alicubi, licet parum vox gua dicit, quia alicubi, licet parum vox sua insonuit stylo autem, propter hoc sua insonuit stylo autem, propter hoc quod ponit scripta sub stylo Patrum. quod ponit scripta sub stylo Patrum.

« «

Agitat Christi charitas, etc. » CON- Agitat Christi charitas, etc. » CON- TRA Eccle. 1x, 1 Nescit homo utrum TRA Eccle. 1x, 1 Nescit homo utrum ac- amore an odio dignus sit. SOLUTIO. Cha- ac- amore an odio dignus sit. SOLUTIO. Cha- ritas potest sumi secundum virtutem ritas potest sumi secundum virtutem nominis, scilicet, ut est amor appretians nominis, scilicet, ut est amor appretians multum amatum, et sic certi possumus multum amatum, et sic certi possumus esse de charitate per conjecturas expe- esse de charitate per conjecturas expe- rientiæ vel potest sumi pro habitu di- rientiæ vel potest sumi pro habitu di- stinguente inter filios regni et perditio- stinguente inter filios regni et perditio- nis, et sic nemo est certus in via. nis, et sic nemo est certus in via.

it it

Objicitur de hoc quod dicit: « Veritati Objicitur de hoc quod dicit: « Veritati non intellectæ vel offendenti, etc. » Hoc non intellectæ vel offendenti, etc. » Hoc enim videtur dicere Hieronymus, dicens enim videtur dicere Hieronymus, dicens quod veritas odium parit. Sed contra : quod veritas odium parit. Sed contra : III Esdræ, iv, 36: Omnis terra verita- III Esdræ, iv, 36: Omnis terra verita- tem invocat, cælum, etiam ipsam bene- tem invocat, cælum, etiam ipsam bene- dicit, et omnia opera moventur, et tre- dicit, et omnia opera moventur, et tre- munt eam. Item, ibidem, . 39 et 40: munt eam. Item, ibidem, . 39 et 40: Omnes benignantur in operibus ejus, sci- Omnes benignantur in operibus ejus, sci- licet veritatis et non est in judicio ejus licet veritatis et non est in judicio ejus iniquum. iniquum.

Præterea, Philosopus dicit, quod finis Præterea, Philosopus dicit, quod finis intelligentiæ speculativæ est veritas : ni- intelligentiæ speculativæ est veritas : ni- hil autem odit finem, sed potius deside- hil autem odit finem, sed potius deside- rat. Sed contra, Joan. 111, 20: Omnis qui rat. Sed contra, Joan. 111, 20: Omnis qui male agit, odit lucem, et non venit ad male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus. lucem, ut non arguantur opera ejus. SOLUTIO. Veritas per se delectabilis est SOLUTIO. Veritas per se delectabilis est omni homini, et omni naturæ intellecti- omni homini, et omni naturæ intellecti- væ et rationalised per accidens offen- væ et rationalised per accidens offen- dit, aut habet contradictores. Et hoc ac- dit, aut habet contradictores. Et hoc ac- cidens est ut frequenter triplex, scilicet, cidens est ut frequenter triplex, scilicet, quia est contraria volito, et sic loquitur quia est contraria volito, et sic loquitur hic Magister, ut patet in Littera vel hic Magister, ut patet in Littera vel quia ab aliquo cui invidetur, est inventa: quia ab aliquo cui invidetur, est inventa: vel quia arguit malitiam in audiente, sic- vel quia arguit malitiam in audiente, sic- ut habetur, III Regum, xxi, 8: Remansit ut habetur, III Regum, xxi, 8: Remansit vir unus per quem possumus interrogare vir unus per quem possumus interrogare

: :

Dominum sed ego odi eum, quia non Dominum sed ego odi eum, quia non prophetat mihi bonum, sed semper ma- prophetat mihi bonum, sed semper ma- lum, Michæas, filius Jemla. lum, Michæas, filius Jemla.

« Quam Deus hujus sæculi operatur, « Quam Deus hujus sæculi operatur, etc. » II ad Corinth. iv, 4: Deus hujus etc. » II ad Corinth. iv, 4: Deus hujus sæculi excæcavit mentes infidelium, ut sæculi excæcavit mentes infidelium, ut non fulgeat illis illuminatio Evangelii non fulgeat illis illuminatio Evangelii gloriæ Christi, qui est imago Dei, sci- gloriæ Christi, qui est imago Dei, sci- licet invisibilis et exponitur ibi a Glossa licet invisibilis et exponitur ibi a Glossa quatuor modis, scilicet pro Deo justo quatuor modis, scilicet pro Deo justo qui regit bonos, et pro merito impietatis qui regit bonos, et pro merito impietatis in infidelitatem permittit præcipitari ma- in infidelitatem permittit præcipitari ma- los. Secundo, pro diabolo qui Deus et los. Secundo, pro diabolo qui Deus et princeps hujus mundi est. Joan. xiv, 30: princeps hujus mundi est. Joan. xiv, 30: Venit enim princeps mundi hujus, etc. Venit enim princeps mundi hujus, etc. Tertio, de superbia quæ est causa exca- Tertio, de superbia quæ est causa exca- cationis. Quarto, de ventre. Unde, ad cationis. Quarto, de ventre. Unde, ad Philip. II, 19: Quorum Deus venter est. Philip. II, 19: Quorum Deus venter est.

Objicitur autem contra hoc quod di- Objicitur autem contra hoc quod di- cit: « Diffidentiæ filiis, etc. » Quia dicit cit: « Diffidentiæ filiis, etc. » Quia dicit Hieronymus, quod de nemine desperan- Hieronymus, quod de nemine desperan- dum est, dum est in via. SOLUTIO. Quan- dum est, dum est in via. SOLUTIO. Quan- tum est de misericordia Dei et ratione tum est de misericordia Dei et ratione viæ non est desperandum: sed quan- viæ non est desperandum: sed quan- tum est de ratione morbi quia pecca- tum est de ratione morbi quia pecca- tum incredulitatis vix deseritur, eo quod tum incredulitatis vix deseritur, eo quod alludere videtur rationi. alludere videtur rationi.

«Non rationi voluntatem subjiciunt, «Non rationi voluntatem subjiciunt, etc. » Hoc secundum Avicennam est etc. » Hoc secundum Avicennam est principium mali: sicut etiam dicit ver- principium mali: sicut etiam dicit ver-

sus : sus :

Sic volo, sic jubeo, sit pro ratione voluntas Sic volo, sic jubeo, sit pro ratione voluntas

Hæc enim est perversitas recti ordinis: Hæc enim est perversitas recti ordinis: de quibus, Eccle. 1, 15: Perversi difficile de quibus, Eccle. 1, 15: Perversi difficile corriguntur, et stultorum infinitus est corriguntur, et stultorum infinitus est

numerus. numerus.

citur som- citur som- nium. nium.

« Sed his quæ somniarunt, etc. » Bene Hæresis di- « Sed his quæ somniarunt, etc. » Bene Hæresis di- vocat hæresim somnium quod in som- vocat hæresim somnium quod in som- nio simulacra ex imaginatione moventur nio simulacra ex imaginatione moventur ad organum sensus communis : et fit ad organum sensus communis : et fit conversio animæ super simulacrum sicut conversio animæ super simulacrum sicut super rem. Ita hæretici de corde suo super rem. Ita hæretici de corde suo phantastico proferunt simulacra et con- phantastico proferunt simulacra et con- vertuntur ad ea, sicut ad rerum verita- vertuntur ad ea, sicut ad rerum verita- tem. tem.

« Ad fabulas, etc. » Mira dicere quæ- « Ad fabulas, etc. » Mira dicere quæ- runt quia dicit Philosophus in primo runt quia dicit Philosophus in primo

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Metaphysicæ, quod fabula composita est Metaphysicæ, quod fabula composita est ex miris. II ad Timoth. iv, 4: A veritate ex miris. II ad Timoth. iv, 4: A veritate quidem auditum avertent, ad fabulas quidem auditum avertent, ad fabulas

autem convertentur. autem convertentur.

« Magis placita, etc. » Isa. xxx, « Magis placita, etc. » Isa. xxx, 10: 10: Dicunt videntibus: Nolite videre : et ad- Dicunt videntibus: Nolite videre : et ad- spicientibus Nolite adspicere nobis ea spicientibus Nolite adspicere nobis ea quæ recta sunt : loquimini nobis pla- quæ recta sunt : loquimini nobis pla- centia videte nobis errores. centia videte nobis errores.

: :

« Habent rationem sapientiæ, etc. » « Habent rationem sapientiæ, etc. » Hæc pars quæ est de modo simulationis Hæc pars quæ est de modo simulationis eorum, habet tres partes. Prima continet eorum, habet tres partes. Prima continet pietatis simulationes: secunda, simula- pietatis simulationes: secunda, simula- tionis falsitatem et mendacium, ibi, tionis falsitatem et mendacium, ibi, « Ipsamque simulatam pietatem. » Ter- « Ipsamque simulatam pietatem. » Ter- tio, ponit hujus mendacii et falsitatis pro- tio, ponit hujus mendacii et falsitatis pro- bationem, ibi, « Falsæ doctrinæ institu- bationem, ibi, « Falsæ doctrinæ institu- tis. » tis. »

« In superstitione, etc. » Augustinus : « In superstitione, etc. » Augustinus : « Religio supra modum observata, su- « Religio supra modum observata, su- « perstitio est vocata. » « perstitio est vocata. »

Sequitur : « Quia fidei defectionem, Sequitur : « Quia fidei defectionem, etc.» I ad Timoth. 1v, 1: Spiritus mani- etc.» I ad Timoth. 1v, 1: Spiritus mani- feste dicit, quia in novissimis temporibus feste dicit, quia in novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiri- discedent quidam a fide, attendentes spiri- tibus erroris et doctrinis dæmoniorum, tibus erroris et doctrinis dæmoniorum, in hypocrisi loquentium mendacium, et in hypocrisi loquentium mendacium, et cauteriatam habentium suam conscien- cauteriatam habentium suam conscien- tiam. tiam.

Sequitur: « Ut sit in verbis pietas, Sequitur: « Ut sit in verbis pietas, etc. » Il ad Timoth. III, 5 Habentes qui- etc. » Il ad Timoth. III, 5 Habentes qui- dem speciem pietatis, virtutem autem dem speciem pietatis, virtutem autem ejus abnegantes: et hos devita. ejus abnegantes: et hos devita.

Objicitur autem de hoc quod dicit : Objicitur autem de hoc quod dicit : « Omni verborum mendacio, etc. » CON- « Omni verborum mendacio, etc. » CON- TRA Supra illud Luc. xvi, 12: Occur- TRA Supra illud Luc. xvi, 12: Occur- rerunt ei decem viri leprosi, ibi Glossa rerunt ei decem viri leprosi, ibi Glossa Bedæ Leprosi sunt hæretici, qui quasi Bedæ Leprosi sunt hæretici, qui quasi varios colores habentes in eodem corpo- varios colores habentes in eodem corpo- re, varias sectas nunc falsitatis, nunc re, varias sectas nunc falsitatis, nunc veritatis permiscent in eadem prædica- veritatis permiscent in eadem prædica- tione. SOLUTIO. Licet non semper quoad tione. SOLUTIO. Licet non semper quoad dicta, tamen quoad finem semper men- dicta, tamen quoad finem semper men- tiuntur et ita intelligit Magister. tiuntur et ita intelligit Magister.

Sequitur : Sequitur :

« False doctrinæ institutis, etc. » In « False doctrinæ institutis, etc. » In hac parte tres ponit rationes manifestan- hac parte tres ponit rationes manifestan-

tes mendacium hæreticorum. Prima su- tes mendacium hæreticorum. Prima su- mitur ab institutis fallacibus, id est, prin- mitur ab institutis fallacibus, id est, prin- cipiis et articulis. Secunda sumitur a cipiis et articulis. Secunda sumitur a modo dictorum ab eis: quod novella di- modo dictorum ab eis: quod novella di- cunt. Novum autem est quod quoad sui cunt. Novum autem est quod quoad sui initium est propinquum, ibi, «Sub no- initium est propinquum, ibi, «Sub no- vello, etc. » Contra quod dicitur, ad vello, etc. » Contra quod dicitur, ad Hebr. x1, 2: In hac, scilicet fide, testimo- Hebr. x1, 2: In hac, scilicet fide, testimo- nium consecuti sunt senes. Et, Proverb. nium consecuti sunt senes. Et, Proverb. XXII, 28 Ne transgrediaris terminos XXII, 28 Ne transgrediaris terminos antiquos quos posuerunt patres tui. Ter- antiquos quos posuerunt patres tui. Ter- tia sumitur a modo disputandi, qui est tia sumitur a modo disputandi, qui est cum contentione et clamoribus, ibi, « Qui cum contentione et clamoribus, ibi, « Qui contentioni studentes, etc. » contentioni studentes, etc. »

citur pruri- citur pruri-

« Auriumque pruriginem, etc. » II ad Hæresis di- « Auriumque pruriginem, etc. » II ad Hæresis di- Timoth. iv, 3: Erit tempus, cum sanam go. Timoth. iv, 3: Erit tempus, cum sanam go. doctrinam non sustinebunt: sed ad sua doctrinam non sustinebunt: sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros, desideria coacervabunt sibi magistros, prurientes auribus. Est autem prurigo prurientes auribus. Est autem prurigo ex evaporatione corrupta tangere organa ex evaporatione corrupta tangere organa sensibilia, et est similis hæresis. sensibilia, et est similis hæresis. Sequitur: Sequitur:

« Qui contentioni, etc. » Ambrosius in « Qui contentioni, etc. » Ambrosius in Glossa super Epistolam ad Roman. 1, Glossa super Epistolam ad Roman. 1, 29: Contentio est impugnatio veritatis 29: Contentio est impugnatio veritatis cum confidentia clamoris. Et Tullius in cum confidentia clamoris. Et Tullius in II Rhetoricæ dicit, quod contentio est II Rhetoricæ dicit, quod contentio est oratio acris, et ad confirmandum et ad oratio acris, et ad confirmandum et ad confutandum accommodata. confutandum accommodata.

« Dum et se veritas tenet, etc. » Psal. « Dum et se veritas tenet, etc. » Psal. CXVI, CXVI, 2: Veritas Domini manet in æter- 2: Veritas Domini manet in æter- num. III Esdræ, III, 12: Super omnia vin- num. III Esdræ, III, 12: Super omnia vin- cit veritas. Et subdit, iv, 38: Veritas ma- cit veritas. Et subdit, iv, 38: Veritas ma- net, et invalescit in æternum, et obtinet in net, et invalescit in æternum, et obtinet in sæcula sæculorum. sæcula sæculorum.

« Horum igitur odibilem Deo, etc. » « Horum igitur odibilem Deo, etc. » Psal. xxv, 5: Odivi Ecclesiam mali- Psal. xxv, 5: Odivi Ecclesiam mali- gnantium. gnantium.

In hac parte ex causis moventibus In hac parte ex causis moventibus etiam alias hujus operis causas concludit. etiam alias hujus operis causas concludit. Et habet sex partes: in quarum prima Et habet sex partes: in quarum prima repetit breviter causas moventes duas, repetit breviter causas moventes duas, scilicet eversionem hæreticorum, et exal- scilicet eversionem hæreticorum, et exal- tationem lucernæ veritatis, quæ sumitur tationem lucernæ veritatis, quæ sumitur secundum duplex opus sapientis deter- secundum duplex opus sapientis deter- minatum a Philosopho, quod et non minatum a Philosopho, quod et non mentiri eum de quibus novit, et men- mentiri eum de quibus novit, et men- tientem manifestare posse, tientem manifestare posse,

IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO. IN PROLOG. MAG. EXPOSITIO.

In secunda tangit Auctorem, ibi, «In In secunda tangit Auctorem, ibi, «In labore multo, etc. » Et dicit tria, scilicet labore multo, etc. » Et dicit tria, scilicet laborem compilationis ut attentos red- laborem compilationis ut attentos red- dat: modum compositionis per hoc quod dat: modum compositionis per hoc quod dicit «Compegimus, etc. » Compactum dicit «Compegimus, etc. » Compactum enim est quod est ex diversis conjun- enim est quod est ex diversis conjun- ctum sicut diversæ sunt quæstiones, et ctum sicut diversæ sunt quæstiones, et auctoritates in hoc opere. Dicit etiam auctoritates in hoc opere. Dicit etiam supponendo Auctorem, cum dicit : supponendo Auctorem, cum dicit : « Compegimus, » quia in verbo primæ « Compegimus, » quia in verbo primæ personæ determinata persona agens in- personæ determinata persona agens in- telligitur. telligitur.

: :

In tertia tangit materiam, cum dicit: In tertia tangit materiam, cum dicit: « Ex testimoniis veritatis in æternum « Ex testimoniis veritatis in æternum fundatis, etc., » id est, in æternitate: fundatis, etc., » id est, in æternitate: quia fides quæ in ipsis exprimitur, est de quia fides quæ in ipsis exprimitur, est de veritate prima et æterna. Unde Diony- veritate prima et æterna. Unde Diony- sius in libro de Divinis nominibus: Fides sius in libro de Divinis nominibus: Fides est unicum credentium fundamentum, est unicum credentium fundamentum, eos collocans in veritate, et in eis veri- eos collocans in veritate, et in eis veri- tatem, incredibili incommutabilitate sim- tatem, incredibili incommutabilitate sim- plam veritatis scientiam habentibus cre- plam veritatis scientiam habentibus cre- dulis. Et Apostolus, I ad Corinth. 111, dulis. Et Apostolus, I ad Corinth. 111, 11: Fundamentum aliud nemo potest 11: Fundamentum aliud nemo potest ponere, præter id quod positum est, quod ponere, præter id quod positum est, quod est Christus Jesus, id est, fides Jesu Chri- est Christus Jesus, id est, fides Jesu Chri- sti. sti.

In quarta tangit formam duplicem, In quarta tangit formam duplicem, scilicet distinctionis materiæ secundum scilicet distinctionis materiæ secundum illum actum formæ, quo distinguit for- illum actum formæ, quo distinguit for- matum ab aliis, cum dicit : « In quatuor matum ab aliis, cum dicit : « In quatuor libris, etc. » Et modum probationum sua- libris, etc. » Et modum probationum sua- rum quibus utitur secundum actum for- rum quibus utitur secundum actum for- mæ quo agit, et est principium actio- mæ quo agit, et est principium actio- num, cum dicit: « In quo majorum num, cum dicit: « In quo majorum exempla, etc. » Et exempla referuntur exempla, etc. » Et exempla referuntur ad similitudines quibus utitur: doctrina ad similitudines quibus utitur: doctrina autem ad auctoritates, et rationes alias. autem ad auctoritates, et rationes alias. In quinta tangit finem, cum dicit : In quinta tangit finem, cum dicit : « In quo per Dominicæ, etc. » Et sincera « In quo per Dominicæ, etc. » Et sincera professio fidei est finis per se: proditio professio fidei est finis per se: proditio autem hæresis est finis per accidens et autem hæresis est finis per accidens et hos fines consequi contingit uno et eo- hos fines consequi contingit uno et eo- dem actu quia manifestatio veritatis est dem actu quia manifestatio veritatis est destructio falsitatis. Unde, Dionysius in destructio falsitatis. Unde, Dionysius in Epistola ad Polycarpum Episc.: Hoc Epistola ad Polycarpum Episc.: Hoc

1 S. DIONYSIUS. In libro de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS. In libro de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

11 11

quodcumque est secundum legem veritatis quodcumque est secundum legem veritatis recte demonstrato et puro existente, omne recte demonstrato et puro existente, omne quod aliter habet, et veritatem similat, quod aliter habet, et veritatem similat, reprehendetur, etc. reprehendetur, etc.

In sexta et ultima tangit modum agen- In sexta et ultima tangit modum agen- di triplicem, scilicet, pertingentiæ ad di triplicem, scilicet, pertingentiæ ad veritatis aditum per rationes fidei, et ex- veritatis aditum per rationes fidei, et ex- cludendo errores, et hoc, ibi, « Aditum cludendo errores, et hoc, ibi, « Aditum demonstrandæ. » Secundo, tangit mo- demonstrandæ. » Secundo, tangit mo- dum inter subtile et grossum, cum di- dum inter subtile et grossum, cum di- cit : « Temperato inter utrumque. » cit : « Temperato inter utrumque. » Tertio, tangit modum inter proprium Tertio, tangit modum inter proprium inventum, et alienum, ibi, « Sicubi vero inventum, et alienum, ibi, « Sicubi vero parum, etc. >> parum, etc. >>

ctoritas ? ctoritas ?

« Et lucernam veritatis, etc. » Matth. Quid sit au- « Et lucernam veritatis, etc. » Matth. Quid sit au- v, 15 Neque accendunt lucernam, et v, 15 Neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, etc. Lucerna au- ponunt eam sub modio, etc. Lucerna au- tem est lux in testa et hic ponitur pro tem est lux in testa et hic ponitur pro intellectu rationis in littera: quia sicut intellectu rationis in littera: quia sicut dicit Commentator super primum caput dicit Commentator super primum caput de Divinis nominibus: Nihil aliud est de Divinis nominibus: Nihil aliud est auctoritas quam rationis reperta veritas, auctoritas quam rationis reperta veritas, ob posteritatis utilitatem scripto com- ob posteritatis utilitatem scripto com- mendata. mendata.

Sequitur : Sequitur :

«Non a paternis discessit limitibus. » «Non a paternis discessit limitibus. » Fecit Magister sicut docet Dionysius, in Fecit Magister sicut docet Dionysius, in libro de Divinis nominibus: Universali- libro de Divinis nominibus: Universali- ter non audendum est dicere, nec etiam ter non audendum est dicere, nec etiam cogitare aliud de supersubstantiali et cogitare aliud de supersubstantiali et occulta divinitate, præter ea quæ divi- occulta divinitate, præter ea quæ divi- nitus nobis ex sacris eloquiis sunt ex- nitus nobis ex sacris eloquiis sunt ex- pressa 2. pressa 2.

«Non igitur debet hic labor, etc. » «Non igitur debet hic labor, etc. » Hæc est pars secunda totius proœemii, in Hæc est pars secunda totius proœemii, in qua determinantur hujus voluminis uti- qua determinantur hujus voluminis uti- litates ex parte auditoris, vel lectoris. Et litates ex parte auditoris, vel lectoris. Et tangit tria, scilicet cui utile est, scilicet tangit tria, scilicet cui utile est, scilicet impigro indocto: et primo notat stu- impigro indocto: et primo notat stu- dium, quod innuit operis aliquam diffi- dium, quod innuit operis aliquam diffi- cultatem secundo autem notat scientiæ cultatem secundo autem notat scientiæ indigentiam, quod facit inquisitionem, indigentiam, quod facit inquisitionem, quia non quæritur nisi quod non habetur. quia non quæritur nisi quod non habetur. Secundo, tangit rationem utilitatis ex Secundo, tangit rationem utilitatis ex

2 S. DIONYSIUS, In lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, In lib. de Divinis nominibus,

cap. 2. cap. 2.

quid est ? quid est ?

12 12

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

brevitate, cum dicit : « Brevi volumine, brevitate, cum dicit : « Brevi volumine, etc. » Tertio, tangit rationem utilitatis ex etc. » Tertio, tangit rationem utilitatis ex materia, cum dicit : « Patrum senten- materia, cum dicit : « Patrum senten- tias. » Et nota quod Avicenna dicit, tias. » Et nota quod Avicenna dicit, Sententia quod sententia est conceptio definita et Sententia quod sententia est conceptio definita et certissima. Isaac autem in libro Diffini- certissima. Isaac autem in libro Diffini- tionum fere idem dicit sic: Sententia est tionum fere idem dicit sic: Sententia est conceptio alterius partis contradictionis. conceptio alterius partis contradictionis. Et a certitudine harum sententiarum Et a certitudine harum sententiarum quæ hic collectæ sunt, vocatur Liber quæ hic collectæ sunt, vocatur Liber Sententiarum. Sententiarum.

« In hoc autem tractatu, etc. » Hic « In hoc autem tractatu, etc. » Hic tangitur ultima pars totius proœemii, in tangitur ultima pars totius proœemii, in qua Auctor tangit habitudinem sui ad qua Auctor tangit habitudinem sui ad legentes. Et tangit tria, scilicet, qualem legentes. Et tangit tria, scilicet, qualem desiderat lectorem, quia pium, fidelem, desiderat lectorem, quia pium, fidelem, et benevolum ex charitate. Unde Bernar- et benevolum ex charitate. Unde Bernar- dus super Cantica: Ante carnem disci- dus super Cantica: Ante carnem disci- plinæ studiis edomitam, et mancipatam plinæ studiis edomitam, et mancipatam spiritui, ante spretam et abjectam sæculi spiritui, ante spretam et abjectam sæculi pompam et sarcinam, indigne ab impuris pompam et sarcinam, indigne ab impuris lectio sancta præsumitur 1. lectio sancta præsumitur 1.

1 S. BERNARDUS, super Cantica, Serm. I. 1 S. BERNARDUS, super Cantica, Serm. I.

Secundo, tangit qualem, et ubi vult ha- Secundo, tangit qualem, et ubi vult ha- bere correctorem, quia liberum. Est au- bere correctorem, quia liberum. Est au- tem corrector liber, sicut et homo liber. tem corrector liber, sicut et homo liber. Dicit autem Philosophus, quod dicimus Dicit autem Philosophus, quod dicimus hominem liberum cum sui tantum causa hominem liberum cum sui tantum causa est, et non alterius : ita etiam corrector est, et non alterius : ita etiam corrector est liber, quando tantum corrigit causa est liber, quando tantum corrigit causa correctionis, et non causa subsannationis correctionis, et non causa subsannationis vel invidiæ et de hoc bene dicit Augusti- vel invidiæ et de hoc bene dicit Augusti- nus, sic Magis amabo inspici a rectis, nus, sic Magis amabo inspici a rectis, quam timebo morderi a perversis gra- quam timebo morderi a perversis gra- tanter enim suscipit osculum columbinum tanter enim suscipit osculum columbinum pulcherrima et modestissima charitas : pulcherrima et modestissima charitas : dentem autem caninum vel evitat cautis- dentem autem caninum vel evitat cautis- sima humilitas, vel retundit solidissima sima humilitas, vel retundit solidissima veritas: magisque optabo a quolibet re- veritas: magisque optabo a quolibet re- prehendi, quam sive ab errante sive ab prehendi, quam sive ab errante sive ab adulante laudari 2. adulante laudari 2.

: :

Tertio, terminat prooemium in hoc Tertio, terminat prooemium in hoc quod titulos ad faciliorem adjungit in- quod titulos ad faciliorem adjungit in- ventionem. ventionem.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Trinitate, cap. 1. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Trinitate, cap. 1.

LIBRI PRIMI LIBRI PRIMI

SENTENTIARUM SENTENTIARUM

PETRI LOMBARDI, PETRI LOMBARDI,

DISTINCTIO I. DISTINCTIO I.

A. PROCEMIUM. De materia hujus Libri, et Librorum divisione. A. PROCEMIUM. De materia hujus Libri, et Librorum divisione.

Veteris ac novæ legis continentiam, diligenti indagine, etiam atque Veteris ac novæ legis continentiam, diligenti indagine, etiam atque etiam considerantibus nobis, prævia Dei gratia, innotuit sacræ paginæ etiam considerantibus nobis, prævia Dei gratia, innotuit sacræ paginæ tractatu circa res, vel signa præcipue versari. Ut enim egregius Doctor tractatu circa res, vel signa præcipue versari. Ut enim egregius Doctor Augustinus ait in libro de Doctrina Christiana: Omnis doctrina vel rerum Augustinus ait in libro de Doctrina Christiana: Omnis doctrina vel rerum est, vel signorum : sed res etiam per signa discuntur 1. Proprie autem hic est, vel signorum : sed res etiam per signa discuntur 1. Proprie autem hic res appellantur, quæ non ad significandum aliquid adhibentur : signa ve- res appellantur, quæ non ad significandum aliquid adhibentur : signa ve- ro quorum usus est in significando. Eorum autem aliqua sunt, quorum ro quorum usus est in significando. Eorum autem aliqua sunt, quorum omnis usus est in significando, non in justificando, quibus non utimur nisi omnis usus est in significando, non in justificando, quibus non utimur nisi aliquid significandi gratia, ut aliqua sacramenta legalia. Alia quæ non aliquid significandi gratia, ut aliqua sacramenta legalia. Alia quæ non solum significant, sed conferunt quod intus adjuvet, sicut Evangelica solum significant, sed conferunt quod intus adjuvet, sicut Evangelica sacramenta. Ex quo aperte intelligitur, quæ hic appellentur signa, res illæ sacramenta. Ex quo aperte intelligitur, quæ hic appellentur signa, res illæ videlicet quæ ad significandum aliquid adhibentur. Omne igitur signum videlicet quæ ad significandum aliquid adhibentur. Omne igitur signum etiam res aliqua est. Quod enim nulla res est, ut in eodem Augustinus ait, etiam res aliqua est. Quod enim nulla res est, ut in eodem Augustinus ait, omnino nihil est. Non autem e converso omnis res signum est: quia non omnino nihil est. Non autem e converso omnis res signum est: quia non adhibetur ad significandum aliquid. Cumque his intenderit theologorum adhibetur ad significandum aliquid. Cumque his intenderit theologorum speculatio studiosa atque modesta, divinam Scripturam, formam præ- speculatio studiosa atque modesta, divinam Scripturam, formam præ- scriptam in doctrina tenere advertet. De his ergo nobis aditum ad res scriptam in doctrina tenere advertet. De his ergo nobis aditum ad res divinas aliquatenus intelligendas, Deo duce aperire volentibus disseren- divinas aliquatenus intelligendas, Deo duce aperire volentibus disseren- dum est et primum de rebus, postea de signis disseremus. dum est et primum de rebus, postea de signis disseremus.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, cap. 2. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, cap. 2.

14 14

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Expositio Textus. Expositio Textus.

Littera sic exponitur : Littera sic exponitur :

« Prævia Dei gratia » quia intellectus « Prævia Dei gratia » quia intellectus sacræ Scripturæ quærit revelationein : sacræ Scripturæ quærit revelationein : unde, Psal. CXVIII, 18: Revela oculos unde, Psal. CXVIII, 18: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege meos, et considerabo mirabilia de lege

tua. tua.

« Diligenti indagine, » id est, dili- « Diligenti indagine, » id est, dili- genti inquisitione. genti inquisitione.

« Etiam atque etiam, » quia per le- « Etiam atque etiam, » quia per le- ctionem et meditationem, vel rationem ctionem et meditationem, vel rationem et revelationem, vel litteraliter et mystice. et revelationem, vel litteraliter et mystice. « Speculatio studiosa, » quoad exer- « Speculatio studiosa, » quoad exer- citium. citium.

« Modesta, » ne limites fidei transgre- « Modesta, » ne limites fidei transgre- diantur. diantur.

« Primum de rebus, » in tribus primis « Primum de rebus, » in tribus primis libris << et postea de signis, disseremus, » libris << et postea de signis, disseremus, » in quarto libro. in quarto libro.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Jam supra dixit, quod res per signa 1. Jam supra dixit, quod res per signa discuntur sed principium cognoscendi discuntur sed principium cognoscendi aliquid est prius illo: ergo prius de signis aliquid est prius illo: ergo prius de signis quam de rebus est agendum. quam de rebus est agendum.

2. Præterea, Signum facit rei noti- 2. Præterea, Signum facit rei noti- tiam ergo est prius illo. tiam ergo est prius illo.

SOLUTIO. Hoc esset verum si signum et SOLUTIO. Hoc esset verum si signum et res acciperentur in eodem ordine, scilicet, res acciperentur in eodem ordine, scilicet, quod signum esset illius rei signum, de quod signum esset illius rei signum, de qua est locutio: sed hoc non est verum : qua est locutio: sed hoc non est verum : quia res sunt fruibiles, et utibiles, fruen- quia res sunt fruibiles, et utibiles, fruen- tes et utentes, quæ non per se signifi- tes et utentes, quæ non per se signifi- cantur illis signis, de quibus agitur in cantur illis signis, de quibus agitur in libro quarto et ideo objectio illa non libro quarto et ideo objectio illa non procedit. procedit.

DIVISIO TEXTUS. DIVISIO TEXTUS.