IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-3, 4. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-3, 4.

mus princeps inter tres, sicut veritas se- mus princeps inter tres, sicut veritas se- det in medio legis et prophetiæ. Et ideo det in medio legis et prophetiæ. Et ideo Matth. XVII, 3, et Luc. IX, 30, appa- Matth. XVII, 3, et Luc. IX, 30, appa- ruerunt cum eo in monte Moyses et ruerunt cum eo in monte Moyses et Elias. Elias.

Sic ergo tranquille doctrinam promul- Sic ergo tranquille doctrinam promul- gavit. gavit.

« Adducunt autem Scribæ et Pha- « Adducunt autem Scribæ et Pha- risæi mulierem in adulterio deprehen- risæi mulierem in adulterio deprehen- sam, et statuerunt eam in medio, sam, et statuerunt eam in medio,

Et dixerunt ei: Magister, hæc mu- Et dixerunt ei: Magister, hæc mu- lier modo deprehensa est in adul- lier modo deprehensa est in adul-

terio. terio.

In lege autem Moyses mandavit no- In lege autem Moyses mandavit no- bis hujusmodi lapidare. Tu ergo quid bis hujusmodi lapidare. Tu ergo quid dicis? dicis?

Hoc autem dicebant tentantes eum, Hoc autem dicebant tentantes eum, ut possent accusare eum. » ut possent accusare eum. »

Hic ponitur contra lucem insidiantium Hic ponitur contra lucem insidiantium machinatio. machinatio.

Et in hac parte quinque dicuntur. Et in hac parte quinque dicuntur. Primo enim dicitur mulieris accusanda Primo enim dicitur mulieris accusanda in medio statutio: secundo, reæ mulieris in medio statutio: secundo, reæ mulieris accusatio tertio, accusationis per legem accusatio tertio, accusationis per legem allegatam confirmatio: quarto, judicii a allegatam confirmatio: quarto, judicii a Domino expetitio: quinto et ultimo, ma- Domino expetitio: quinto et ultimo, ma- litiosa eorum intentio. litiosa eorum intentio.

Dicit ergo «Adducunt autem, » ista Dicit ergo «Adducunt autem, » ista opportunitate, « Scribæ, » qui præsume- opportunitate, « Scribæ, » qui præsume- bant de sapientia, ut contra allegata eli- bant de sapientia, ut contra allegata eli- derent, « et Pharisæi, » qui de religione derent, « et Pharisæi, » qui de religione gloriabantur, ne aliquid contra præsen- gloriabantur, ne aliquid contra præsen- tantes eam excipere possit. Matth. xx111, tantes eam excipere possit. Matth. xx111, 27 Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hypo- 27 Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hypo- critæ. Scribæ autem doctores legis, quasi critæ. Scribæ autem doctores legis, quasi principes in populo illo fuerunt. Et sic principes in populo illo fuerunt. Et sic probaverunt quod supra, vi, 48, dixe- probaverunt quod supra, vi, 48, dixe- runt : « Numquid ex principibus aliquis runt : « Numquid ex principibus aliquis credidit in eum, aut ex Pharisæis ? credidit in eum, aut ex Pharisæis ? Augustinus « Attende qualiter ab ini- Augustinus « Attende qualiter ab ini- micis tentata sit Domini mansuetudo. micis tentata sit Domini mansuetudo.

Scribæ enim erant scientes in lege, Pha- Scribæ enim erant scientes in lege, Pha- risæi prætendebant bonitatem, cum eam risæi prætendebant bonitatem, cum eam non haberent. Hi insidiantur Christo : non haberent. Hi insidiantur Christo :

329 329

quia hi sunt qui maxime persequuntur. quia hi sunt qui maxime persequuntur. Hi invidentes scientiæ illius: hi autem Hi invidentes scientiæ illius: hi autem bonitati. » bonitati. »

"Mulierem. » Bene mulierem: quia "Mulierem. » Bene mulierem: quia emollita concupiscentiis, illicita admisit. emollita concupiscentiis, illicita admisit. « In adulterio deprehensam, » cui non « In adulterio deprehensam, » cui non unus suffecit, sed alterum superinduxit. unus suffecit, sed alterum superinduxit. Isa. LVII, 8 Juxta me discooperuisti, et Isa. LVII, 8 Juxta me discooperuisti, et suscepisti adulterum dilatasti cubile suscepisti adulterum dilatasti cubile tuum, et pepigisti cum eis foedus: di- tuum, et pepigisti cum eis foedus: di- lexisti stratum eorum manu aperta. lexisti stratum eorum manu aperta. Eccli. xx, 32 et 33: Mulier omnis re- Eccli. xx, 32 et 33: Mulier omnis re- linquens virum suum, et statuens hære- linquens virum suum, et statuens hære- ditatem ex alieno matrimonio, peccavit : ditatem ex alieno matrimonio, peccavit : primo enim in lege Altissimi incredibilis primo enim in lege Altissimi incredibilis fuit, secundo in virum suum deliquit, fuit, secundo in virum suum deliquit,

etc. etc.

« Et statuerunt eam in medio, » ut « Et statuerunt eam in medio, » ut omnium ore damnaretur ad mortem. omnium ore damnaretur ad mortem. Eccli. LI, 10 Circumdederunt me undi- Eccli. LI, 10 Circumdederunt me undi- que, et non erat qui adjuvaret. Psal. que, et non erat qui adjuvaret. Psal. CXVII, 12: Circumdederunt me sicut apes, CXVII, 12: Circumdederunt me sicut apes, etc. Isti autem licet adulteram extrinse- etc. Isti autem licet adulteram extrinse- cus caperent, tamen interius adulteri cus caperent, tamen interius adulteri fuerunt nec adulterium punire deside- fuerunt nec adulterium punire deside- rabant, sed Christum in sermone capere. rabant, sed Christum in sermone capere. Isa. LVII, 3 et 4: Vos autem accedite huc, Isa. LVII, 3 et 4: Vos autem accedite huc, filii auguratricis, semen adulteri et for- filii auguratricis, semen adulteri et for- nicariæ. Super quem lusistis ? super nicariæ. Super quem lusistis ? super quem dilatastis os, et ejecistis linguam ? quem dilatastis os, et ejecistis linguam ? Daniel. XII, 5 Egressa est iniquitas de Daniel. XII, 5 Egressa est iniquitas de Babylone a senioribus judicibus, qui vi- Babylone a senioribus judicibus, qui vi- debantur regere populum. debantur regere populum.

Tales ergo talem ut accusandam sta- Tales ergo talem ut accusandam sta- tuerunt in medio. tuerunt in medio.

« Et dixerunt ei. » « Et dixerunt ei. »

Ecce adulteræ accusatio. Ecce adulteræ accusatio.

« Magister. » Magistrum vocant, ut « Magister. » Magistrum vocant, ut dicit Chrysostomus, cujus nolunt esse dicit Chrysostomus, cujus nolunt esse discipuli. Matth. xx11, 16: Magister, sci- discipuli. Matth. xx11, 16: Magister, sci- mus quia verax es, etc. Hoc etiam in mus quia verax es, etc. Hoc etiam in dolo dixerunt. dolo dixerunt.

« Hæc mulier modo, » in recenti et « Hæc mulier modo, » in recenti et ideo sine scandalo factum ejus dissimu- ideo sine scandalo factum ejus dissimu- lare non potest, quia nulla intercessit lare non potest, quia nulla intercessit poenitentia « in adulterio, » quod secun- poenitentia « in adulterio, » quod secun- dum locum tenet in pœnis, ut dicit Hie- dum locum tenet in pœnis, ut dicit Hie-

330 330

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ronymus, « deprehensa est, » vel con- ronymus, « deprehensa est, » vel con- fessione peccati, vel in judicio, vel fessione peccati, vel in judicio, vel convictione idonei testimonii, vel lege convictione idonei testimonii, vel lege zelotypiæ. Ilis enim tribus modis et non zelotypiæ. Ilis enim tribus modis et non aliis poterat deprehendi per confessio- aliis poterat deprehendi per confessio- nem, quando peccati fuit evidens propa- nem, quando peccati fuit evidens propa- latio sive evidentia per testes, quando latio sive evidentia per testes, quando peccatum quibusdam manifestum, sed peccatum quibusdam manifestum, sed communiter occultum per legem zeloty- communiter occultum per legem zeloty- piæ, quando omnibus occultum, et de piæ, quando omnibus occultum, et de hac lege habetur, Numer. v, 29 et seq. hac lege habetur, Numer. v, 29 et seq. Hæc autem per facti evidentiam videtur Hæc autem per facti evidentiam videtur deprehensa, quia aliter quæstio sequens deprehensa, quia aliter quæstio sequens locum non haberet: quia mulier inficiari locum non haberet: quia mulier inficiari posset. Osee, II, 2: Judicate matrem ve- posset. Osee, II, 2: Judicate matrem ve- stram, judicate: quoniam ipsa non uxor stram, judicate: quoniam ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. Jerem. III, 1: mea, et ego non vir ejus. Jerem. III, 1: Tu fornicata es cum amatoribus multis : Tu fornicata es cum amatoribus multis : tamen revertere ad me, dicit Dominus, tamen revertere ad me, dicit Dominus, et ego suscipiam te. Ezechiel. xvi, 25: et ego suscipiam te. Ezechiel. xvi, 25: Divisisti pedes tuos omni transeunti. Divisisti pedes tuos omni transeunti.

« In lege autem Moyses mandavit « In lege autem Moyses mandavit nobis, etc. » nobis, etc. »

Ecce confirmatio accusationis per alle- Ecce confirmatio accusationis per alle- gationem legis. Levit. xx, 10: Si macha- gationem legis. Levit. xx, 10: Si macha- tus quis fuerit cum uxore alterius, et tus quis fuerit cum uxore alterius, et adulterium perpetraverit cum conjuge adulterium perpetraverit cum conjuge proximi sui, morte moriantur et machus proximi sui, morte moriantur et machus et adultera. Deuter. xxi, 22: Si dor- et adultera. Deuter. xxi, 22: Si dor- mierit vir cum uxore alterius, uterque mierit vir cum uxore alterius, uterque morietur, id est, adulter et adultera. morietur, id est, adulter et adultera.

« Hujusmodi lapidare. » Hoc autem « Hujusmodi lapidare. » Hoc autem non videntur dicere preinductæ leges, non videntur dicere preinductæ leges, sed simpliciter quod ambo moriantur. sed simpliciter quod ambo moriantur. Ad hoc respondent quidam, quod amara Ad hoc respondent quidam, quod amara mors est lapidatio: et quia scelus magnum mors est lapidatio: et quia scelus magnum est, ideo dicunt quod per mortem lapi- est, ideo dicunt quod per mortem lapi- datio intelligitur. Deuter. XXII, 23 et 24: datio intelligitur. Deuter. XXII, 23 et 24: Si puellam virginem desponderit vir, et Si puellam virginem desponderit vir, et invenerit eam aliquis in civitate, et con- invenerit eam aliquis in civitate, et con- cubuerit cum ea, educes utrumque ad cubuerit cum ea, educes utrumque ad portam civitatis illius, et lapidibus portam civitatis illius, et lapidibus obruentur puella, quia non clamavit, obruentur puella, quia non clamavit, cum esset in civitate: vir, quia humiliavit cum esset in civitate: vir, quia humiliavit uxorem proximi sui : et auferes malum uxorem proximi sui : et auferes malum de medio tui. de medio tui.

Et ab illa lege formabant accusationem. Et ab illa lege formabant accusationem.

« Tu ergo quid dicis? » « Tu ergo quid dicis? »

el el

Ecce judicii a Domino expetitio. Quæ- Ecce judicii a Domino expetitio. Quæ- runt autem dolose, sicut infra patebit. runt autem dolose, sicut infra patebit. Proverb. 1, 11 Abscondamus tendiculas Proverb. 1, 11 Abscondamus tendiculas contra insontem frustra. Sapient. 11, 12: contra insontem frustra. Sapient. 11, 12: Circumveniamus justum, quoniam inu- Circumveniamus justum, quoniam inu- tilis est nobis, et contrarius operibus tilis est nobis, et contrarius operibus nostris. Et ideo sic formabant accusatio- nostris. Et ideo sic formabant accusatio- nem. Quod aut contra mansuetudinem et nem. Quod aut contra mansuetudinem et misericordiam damnandam diceret misericordiam damnandam diceret sic sibi contrarius esset, qui dixit, Matth. sic sibi contrarius esset, qui dixit, Matth. x1, 29 Discite a me, quia mitis sum et x1, 29 Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Osee, VI, 6: Misericor- humilis corde. Osee, VI, 6: Misericor- diam volo et non sacrificium, et scientiam diam volo et non sacrificium, et scientiam Dei plus quam holocausta. Jerem. 11, 1: Dei plus quam holocausta. Jerem. 11, 1: Tu fornicata es cum amatoribus mul- Tu fornicata es cum amatoribus mul- tis, etc. Aut diceret liberandam et tis, etc. Aut diceret liberandam et sic diceret contra legis justitiam et con- sic diceret contra legis justitiam et con- tra Moysen. Et sic sicut transgressor, et tra Moysen. Et sic sicut transgressor, et discessionem a Moyse docens, contra discessionem a Moyse docens, contra justitiam accusaretur. justitiam accusaretur.

« Hoc autem dicebant tentantes « Hoc autem dicebant tentantes

eum. » eum. »

Hic ostenditur malitiosa eorum intentio. Hic ostenditur malitiosa eorum intentio. « Ut possent eum accusare: » et non « Ut possent eum accusare: » et non causa intelligendæ justæ sententiæ, quia causa intelligendæ justæ sententiæ, quia de justitia nihil curabant. Matth. xxu, de justitia nihil curabant. Matth. xxu, 18 Quid me tentatis, hypocritæ ? Job, 18 Quid me tentatis, hypocritæ ? Job, XIX, 3 En decies confunditis me, et XIX, 3 En decies confunditis me, et non erubescitis opprimentes me. De hoc non erubescitis opprimentes me. De hoc enim nihil erubescebant, quod mala in- enim nihil erubescebant, quod mala in- tentione suæ tentationis Dominum oppri- tentione suæ tentationis Dominum oppri- mere nitebantur : ut accusabilem possent mere nitebantur : ut accusabilem possent facere in judicio Pilati, quando caperetur facere in judicio Pilati, quando caperetur ad mortem. Unde, Matth. xxvI, 59 et 60: ad mortem. Unde, Matth. xxvI, 59 et 60: Summus autem sacerdos, et omne consi- Summus autem sacerdos, et omne consi- lium quærebant falsum testimonium lium quærebant falsum testimonium contra Jesum... Et non invenerunt, cum contra Jesum... Et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent. multi falsi testes accessissent.

«< «<

Jesus autem inclinans se deorsum, Jesus autem inclinans se deorsum, digito scribebat in terra. » digito scribebat in terra. »

Hic ponitur confutatio malitiæ per sa- Hic ponitur confutatio malitiæ per sa- pientiæ responsum. pientiæ responsum.

Habet autem quinque paragraphos : Habet autem quinque paragraphos :

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-6. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-6.

in quorum primo in humilitate discutere in quorum primo in humilitate discutere judices docet sententiam differendo, et judices docet sententiam differendo, et non pronos esse ad judicandum in non pronos esse ad judicandum in secundo, qualis debeat esse criminis ju- secundo, qualis debeat esse criminis ju- dex in tertio, ad humilitatem se con- dex in tertio, ad humilitatem se con- vertens, docet qualiter judices etiam post vertens, docet qualiter judices etiam post sententiæ dictationem, se debent discu- sententiæ dictationem, se debent discu- tere ante sententiæ promulgationem : in tere ante sententiæ promulgationem : in quarto, jam hujus doctrina confutati ju- quarto, jam hujus doctrina confutati ju- dices, recedunt ab accusatione: in quinto dices, recedunt ab accusatione: in quinto et ultimo, ostenditur qualiter soli Jesu et ultimo, ostenditur qualiter soli Jesu mulier relicta est ad condemnationem vel mulier relicta est ad condemnationem vel liberationem. liberationem.

Dicit ergo « Jesus autem inclinans Dicit ergo « Jesus autem inclinans se. » Augustinus : « Cum de duobus se. » Augustinus : « Cum de duobus (scilicet veritate et mansuetudine) inimici (scilicet veritate et mansuetudine) inimici insidiantis livore torqueretur malitia : insidiantis livore torqueretur malitia : sic juxta iter (in quo scandalum posue- sic juxta iter (in quo scandalum posue- runt) servavit veritatem ut doctor, man- runt) servavit veritatem ut doctor, man- suetudinem ut liberator, justitiam ut suetudinem ut liberator, justitiam ut cognitor secretorum. » Propter quod di- cognitor secretorum. » Propter quod di- citur in Psalmo xliv, 5 : Propter verita- citur in Psalmo xliv, 5 : Propter verita- tem, et mansuetudinem, et justitiam : et tem, et mansuetudinem, et justitiam : et deducet te mirabiliter dextera tua. Ita ut deducet te mirabiliter dextera tua. Ita ut in nullius insidias caderet insidiantis in nullius insidias caderet insidiantis inimici. Et hoc est quod facto osten- inimici. Et hoc est quod facto osten- dit. dit.

« Jesus autem. » I ad Timoth. 11, 4: « Jesus autem. » I ad Timoth. 11, 4: Qui omnes homines vult salvos fieri, et Qui omnes homines vult salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire. Ezechiel. ad agnitionem veritatis venire. Ezechiel. XVIII, 31 et 32: Quare moriemini, domus XVIII, 31 et 32: Quare moriemini, domus Israel? quia nolo mortem morientis, Israel? quia nolo mortem morientis,

etc. etc.

« Inclinans se, » a rigiditate inflexibi- « Inclinans se, » a rigiditate inflexibi- lis justitiæ. Psal. CXLIII, 5: Domine, lis justitiæ. Psal. CXLIII, 5: Domine, inclina cælos tuos, et descende. Et con- inclina cælos tuos, et descende. Et con- descende quia rigorem justitiæ rectitu- descende quia rigorem justitiæ rectitu- dinis cœlestis oramus, sed ad liquidum dinis cœlestis oramus, sed ad liquidum tenere non possumus. tenere non possumus.

: :

« Deorsum, » per nostræ infirmitatis « Deorsum, » per nostræ infirmitatis experimentum. Ad Hebr. v, 8: Didicit experimentum. Ad Hebr. v, 8: Didicit ex iis quæ passus est obedientiam. Et, ad ex iis quæ passus est obedientiam. Et, ad Ilebr. IV, 15: Non enim habemus ponti- Ilebr. IV, 15: Non enim habemus ponti- ficem qui non possit compati infirmita- ficem qui non possit compati infirmita- tibus nostris, tentatum autem per om- tibus nostris, tentatum autem per om- nia pro similitudine absque peccato. nia pro similitudine absque peccato. Inclinare autem se deorsum, est nos Inclinare autem se deorsum, est nos docere infirmitati terrenæ condescen- docere infirmitati terrenæ condescen- dere. dere.

« «

331 331

Digito scribebat in terra, » hoc est, Digito scribebat in terra, » hoc est, aperto judicio infirmitates nostras cha- aperto judicio infirmitates nostras cha- racteribus manifestis declarabat : quia. racteribus manifestis declarabat : quia. digitus judicium signat terra autem in- digitus judicium signat terra autem in- firmitatem, et scriptura fragilis conditio- firmitatem, et scriptura fragilis conditio- nis characterem. Et in hoc accusantes nis characterem. Et in hoc accusantes docuit ut suæ conditionis memores, ab docuit ut suæ conditionis memores, ab alterius judicio et accusatione cessarent: alterius judicio et accusatione cessarent: et inter deliberandum ipse sententiam et inter deliberandum ipse sententiam damnationis differret tamdiu, donec dila- damnationis differret tamdiu, donec dila- tam juste auferre posset, et sic peccatri- tam juste auferre posset, et sic peccatri- cem liberaret. Jerem. xxII, 29 et 30 : cem liberaret. Jerem. xxII, 29 et 30 : Terra, terra, terra, audi sermonem Do- Terra, terra, terra, audi sermonem Do- mini. Hæc dicit Dominus Scribe virum mini. Hæc dicit Dominus Scribe virum istum sterilem, virum qui in diebus suis istum sterilem, virum qui in diebus suis non prosperabitur. Ter dicit terra: pro non prosperabitur. Ter dicit terra: pro terrena concupiscentia in muliere, et pro terrena concupiscentia in muliere, et pro terrena præsumptione in accusatione, et terrena præsumptione in accusatione, et pro terrena infirmitate in judice terreno: pro terrena infirmitate in judice terreno: quæ terra audire debet sermonem Do- quæ terra audire debet sermonem Do- mini quia in ipsa terra scribenda est mini quia in ipsa terra scribenda est viri temerarii sterilitas, et quod in æter- viri temerarii sterilitas, et quod in æter- num extrema infirmitate non prospera- num extrema infirmitate non prospera- bitur ut in ipsis terræ characteribus bitur ut in ipsis terræ characteribus legat qualiter proximum judicare debeat. legat qualiter proximum judicare debeat.

Et hoc manifestius est in translatione Et hoc manifestius est in translatione Septuaginta, quæ sic habet : « Terra, Septuaginta, quæ sic habet : « Terra, terra, terra, absorbe hos viros abdica- terra, terra, absorbe hos viros abdica- tos. » Ipsa enim infirmitas terrena tos. » Ipsa enim infirmitas terrena absorbere debuit, non in natura, sed in absorbere debuit, non in natura, sed in præsumptione viros abdicatos, qui fa- præsumptione viros abdicatos, qui fa- ciunt se judices scelerum, quorum similia ciunt se judices scelerum, quorum similia committunt. Unde Hieronymus dicit, committunt. Unde Hieronymus dicit, quod hæc ad litteram Dominus Salvator quod hæc ad litteram Dominus Salvator in terra digito descripsit. Ambrosius au- in terra digito descripsit. Ambrosius au- tem dicit, quod quosdam descripsit tem dicit, quod quosdam descripsit apices, in quibus quilibet legere posset apices, in quibus quilibet legere posset peccata sua. peccata sua.

Et si quæritur, Qualiter tot apices Et si quæritur, Qualiter tot apices tantæ diversitatis peccatorum tot homi- tantæ diversitatis peccatorum tot homi- num ita breviter descripsit? Respondet, num ita breviter descripsit? Respondet, quod quosdam apices descripsit, qui in quod quosdam apices descripsit, qui in quodam numero finiti fuerunt, sed in quodam numero finiti fuerunt, sed in conversione ad quemlibet, aliam et aliam conversione ad quemlibet, aliam et aliam habebant virtutem repræsentandi peccata habebant virtutem repræsentandi peccata singulorum sicut vox Apostolorum una singulorum sicut vox Apostolorum una quidem fuit in ore vocantis et loquentis quidem fuit in ore vocantis et loquentis Apostoli, et tamen in comparatione ad Apostoli, et tamen in comparatione ad aures audientium accepit virtutem lo- aures audientium accepit virtutem lo-

332 332

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quelæ, quam ille intellexit qui audivit ¹. quelæ, quam ille intellexit qui audivit ¹. Et sicut manna in se unius saporis fuit : Et sicut manna in se unius saporis fuit : et tamen comparatum ad desiderium co- et tamen comparatum ad desiderium co- medentis, in cujus ore desideratum sa- medentis, in cujus ore desideratum sa- porem accepit 2. porem accepit 2.

Dicunt autem alii, quod scripsit: Dicunt autem alii, quod scripsit: « Terra terram accusat. » Et sic de præ- « Terra terram accusat. » Et sic de præ- sumptione eos redarguit. Matth. vi, 1 : sumptione eos redarguit. Matth. vi, 1 : Nolite judicare, ut non judicemini. Nolite judicare, ut non judicemini.

« Cum autem perseverarent interro- « Cum autem perseverarent interro- gantes eum, erexit se, et dixit eis : Qui gantes eum, erexit se, et dixit eis : Qui sine peccato est vestrum, primus in sine peccato est vestrum, primus in illam lapidem mittat. illam lapidem mittat.

Et iterum se inclinans, scribebat in Et iterum se inclinans, scribebat in terra. terra.

Audientes autem unus post unum Audientes autem unus post unum exibant, incipientes a senioribus, et exibant, incipientes a senioribus, et remansit Jesus solus, et mulier in me- remansit Jesus solus, et mulier in me- dio stans. » dio stans. »

Hic ostendit qualis debeat esse judex Hic ostendit qualis debeat esse judex criminis. criminis.

: :

Dicit autem duo necessitatem com- Dicit autem duo necessitatem com- pellentem qua illud dixit, et ipsum di- pellentem qua illud dixit, et ipsum di-

ctum. ctum.

Dicit ergo: «Cum autem persevera- Dicit ergo: «Cum autem persevera- rent, »in temeritate ad conscientiam rent, »in temeritate ad conscientiam propriam, propter inclinationem et scrip- propriam, propter inclinationem et scrip- turam Deum non reverentes, a erexit turam Deum non reverentes, a erexit se, » rectitudinem quæ in judice esse de- se, » rectitudinem quæ in judice esse de- bet, statura corporis demonstrans. Psal. bet, statura corporis demonstrans. Psal. x, 8: Justus Dominus, et justitias dilexit: x, 8: Justus Dominus, et justitias dilexit: æquitatem vidit vultus ejus. æquitatem vidit vultus ejus.

« Et dixit eis, » verbo, quod facto de- « Et dixit eis, » verbo, quod facto de- monstraverat per corporis erectionem : monstraverat per corporis erectionem : « Qui sine peccato est vestrum, » hoc est, « Qui sine peccato est vestrum, » hoc est, sine peccato simili. Ad Roman, 11, 1 : sine peccato simili. Ad Roman, 11, 1 : Propter quod inexcusabilis es, o homo Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis, qui judicas: in quo enim judicas omnis, qui judicas: in quo enim judicas alterum, teipsum condemnas: eadem alterum, teipsum condemnas: eadem enim agis quæ judicas. Matth. vn, 2: enim agis quæ judicas. Matth. vn, 2: In quo enim judicio judicaveritis, judi- In quo enim judicio judicaveritis, judi- cabimini. cabimini.

1 Cf. Act. 11, 6 et seq. 1 Cf. Act. 11, 6 et seq.

« Primus in illam lapidem millat. » « Primus in illam lapidem millat. » Deuter. XVII, Deuter. XVII, 7 Manus testium prima 7 Manus testium prima interficiet eum. Sapient. I, 1: Diligite interficiet eum. Sapient. I, 1: Diligite justitiam, qui judicatis terram. justitiam, qui judicatis terram.

Sed secundum hoc videtur quod crimi. Sed secundum hoc videtur quod crimi. na puniri non possint: quia nullus judex na puniri non possint: quia nullus judex vel accusator vel testis invenitur qui sit vel accusator vel testis invenitur qui sit sine peccato. Ad hoc autem dicendum, sine peccato. Ad hoc autem dicendum, quod quamvis non sit homo sine peccato, quod quamvis non sit homo sine peccato, tamen multi sunt qui sunt sine criminali tamen multi sunt qui sunt sine criminali peccato. Crimen enim est quod accusa- peccato. Crimen enim est quod accusa- tione est dignum in judicio. II Paralip. tione est dignum in judicio. II Paralip. vi, 36 Non est homo qui non peccet. vi, 36 Non est homo qui non peccet. Psal. XIII, 2 et 3 : Non est justus, non est Psal. XIII, 2 et 3 : Non est justus, non est intelligens, aut requirens Deum. Omnes intelligens, aut requirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt. declinaverunt, simul inutiles facti sunt. Accusatione autem digna sunt quæ fiunt Accusatione autem digna sunt quæ fiunt cum injuria proximi, commoventia mul- cum injuria proximi, commoventia mul- titudinem et sine talibus sunt multi. titudinem et sine talibus sunt multi.

Sed adhuc objicitur, quod secundum Sed adhuc objicitur, quod secundum hanc solutionem, non debet esse judex hanc solutionem, non debet esse judex qui est in crimine: quod non est verum, qui est in crimine: quod non est verum, quia multi etiam Ecclesiastici judices quia multi etiam Ecclesiastici judices sunt criminosi et tamen non ejiciuntur sunt criminosi et tamen non ejiciuntur a judicio. Ad hoc dici potest, quod exi- a judicio. Ad hoc dici potest, quod exi- stens in crimine notorio, et crimine simili stens in crimine notorio, et crimine simili ei quod condemnat in altero, non potest ei quod condemnat in altero, non potest esse judex quia scandalum est quod ju- esse judex quia scandalum est quod ju- dicet judicandus. Et de illis dicitur, Matth. dicet judicandus. Et de illis dicitur, Matth. VII, 5 Hypocrita, ejice primum trabem VII, 5 Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc videbis ejicere de oculo tuo, et tunc videbis ejicere festucam de oculo fratris tui. Quando festucam de oculo fratris tui. Quando enim occultum est crimen, tunc ad minus enim occultum est crimen, tunc ad minus sine scandalo judicat: quamvis, ut puto, sine scandalo judicat: quamvis, ut puto, non judicat sine peccato, nisi non possit non judicat sine peccato, nisi non possit alius haberi judex, et judicare sit necesse alius haberi judex, et judicare sit necesse propter accusantium instantiam: tunc propter accusantium instantiam: tunc cum timore judex qui ex officio judicare cum timore judex qui ex officio judicare tenetur, potest exhibere justitiam. Intelli- tenetur, potest exhibere justitiam. Intelli- gitur autem ex sermone Domini, quod gitur autem ex sermone Domini, quod illi in simili peccato fuerunt: sicut illi illi in simili peccato fuerunt: sicut illi qui, Daniel. x, 57, Susannam accusa- qui, Daniel. x, 57, Susannam accusa- verunt. Unde dixit Daniel : Sic faciebatis verunt. Unde dixit Daniel : Sic faciebatis filiabus Israel, et illæ timentes loque- filiabus Israel, et illæ timentes loque- bantur vobis, hoc est consenserunt in bantur vobis, hoc est consenserunt in coitum vobiscum. Isa. LVII, 3: Accedite coitum vobiscum. Isa. LVII, 3: Accedite huc, filii auguratricis, semen adulteri, et huc, filii auguratricis, semen adulteri, et

2 Cf. Sapient. xvi, 20. 2 Cf. Sapient. xvi, 20.

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-8, 9, 10. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-8, 9, 10.

fornicariæ. Isa. 1, 23: Principes tui infi- fornicariæ. Isa. 1, 23: Principes tui infi- deles, socii furum. Omnes diligunt mu- deles, socii furum. Omnes diligunt mu- nera, sequuntur retributiones. Pupillo nera, sequuntur retributiones. Pupillo non judicant, et causa viduæ non ingre- non judicant, et causa viduæ non ingre- ditur ad illos. ditur ad illos.

333 333

suus vendidit eos, et Dominus conclusit suus vendidit eos, et Dominus conclusit illos? illos?

« Incipientes a senioribus, » qui cæte- « Incipientes a senioribus, » qui cæte- ris magis fuerunt perversi et criminosi. ris magis fuerunt perversi et criminosi. Daniel. XIII, 5: Egressa est iniquitas de Daniel. XIII, 5: Egressa est iniquitas de Babylone a senioribus judicibus, qui vi- Babylone a senioribus judicibus, qui vi-

« Et iterum se inclinans scribebat debantur regere populum. I Esdræ, ix, « Et iterum se inclinans scribebat debantur regere populum. I Esdræ, ix,

in terra. » in terra. »

Per inclinationem iterum docens, quod Per inclinationem iterum docens, quod judex ad seipsum inclinatus, per sui con- judex ad seipsum inclinatus, per sui con- siderationem characteres Dei in terra siderationem characteres Dei in terra scriptos, debet intueri ante sententiæ scriptos, debet intueri ante sententiæ prolationem, non quod odio personæ, sed prolationem, non quod odio personæ, sed odio vitii sententiam proferat in eos, odio vitii sententiam proferat in eos, quos ut malefactores condemnat. Psal. quos ut malefactores condemnat. Psal. XVI, 2 De vultu tuo judicium meum XVI, 2 De vultu tuo judicium meum prodeat oculi tui videant æquitates. Si prodeat oculi tui videant æquitates. Si enim considero vultum terrenæ naturæ, enim considero vultum terrenæ naturæ, et considero characteres fragili conditione et considero characteres fragili conditione depictos, quos Deus ideo in eo descripsit, depictos, quos Deus ideo in eo descripsit, ut in ipsis legatur nostra fragilitas, et sic ut in ipsis legatur nostra fragilitas, et sic æque alii ut nobis judicium proferamus : æque alii ut nobis judicium proferamus : tunc oculi nostri vident æquitates : quia tunc oculi nostri vident æquitates : quia æquitas, ut dicit Chrysostomus, est justi- æquitas, ut dicit Chrysostomus, est justi- tia dulcedine misericordiæ temperata. tia dulcedine misericordiæ temperata. Psal. XLIX, 21: Arguam te, et statuam Psal. XLIX, 21: Arguam te, et statuam contra faciem tuam. Jerem. 11, 19: Ar- contra faciem tuam. Jerem. 11, 19: Ar- guet te malitia tua, et aversio tua incre- guet te malitia tua, et aversio tua incre- pabit te. Eccli. XXXVIII, 23: Memor esto pabit te. Eccli. XXXVIII, 23: Memor esto judicii mei sic enim erit et tuum: Mihi judicii mei sic enim erit et tuum: Mihi heri, et tibi hodie. heri, et tibi hodie.

: :

<< Audientes autem unus post unum << Audientes autem unus post unum exibant. » exibant. »

Recessus impiorum a judicio per con- Recessus impiorum a judicio per con- futationem Domini. Quod autem dici- futationem Domini. Quod autem dici- tur : tur : « Exibant, » hoc est, a consilio « Exibant, » hoc est, a consilio judicii et a foro recedebant. Quod dicit: judicii et a foro recedebant. Quod dicit: « Unus post unum, » ideo dicitur, quod « Unus post unum, » ideo dicitur, quod quilibet timuit quod alii per Dominum quilibet timuit quod alii per Dominum manifestaretur: et ideo non simul, sed manifestaretur: et ideo non simul, sed quilibet sigillatim confusus abscessit. quilibet sigillatim confusus abscessit. II Regum, v, 20: Divisit Dominus ini- II Regum, v, 20: Divisit Dominus ini- micos meos coram me, sicut dividuntur micos meos coram me, sicut dividuntur aquæ. Deuter. xxxII, 30: Quomodo per- aquæ. Deuter. xxxII, 30: Quomodo per- sequatur unus mille, et duo fugent de- sequatur unus mille, et duo fugent de- cem millia? Nonne ideo, quia Deus cem millia? Nonne ideo, quia Deus

2 Manus principum et magistratuum 2 Manus principum et magistratuum fuit in transgressione hac prima. Et fuit in transgressione hac prima. Et attende misericordiam Domini quod se attende misericordiam Domini quod se inclinaverit dum exirent: ne verecundia inclinaverit dum exirent: ne verecundia respectus ejus percussi, locum exeundi respectus ejus percussi, locum exeundi non haberent, et sic in malitia indurati, non haberent, et sic in malitia indurati, in condemnatione mulieris remanerent. in condemnatione mulieris remanerent. Psal. xciv, 8 Hodie si vocem ejus au- Psal. xciv, 8 Hodie si vocem ejus au- dieritis, nolite obdurare corda vestra. dieritis, nolite obdurare corda vestra. Isa. LVII, 11 Neque cogitasti in corde Isa. LVII, 11 Neque cogitasti in corde tuo, quia ego tacens et quasi non videns, tuo, quia ego tacens et quasi non videns,

etc. etc.

« Et remansit Jesus solus. » « Et remansit Jesus solus. »

« Jesus solus » ut justus, quem nulla « Jesus solus » ut justus, quem nulla peccati macula removit a judicio. Psal. peccati macula removit a judicio. Psal. VII, 12: Deus judex justus, fortis, et pa- VII, 12: Deus judex justus, fortis, et pa-

tiens. tiens.

« Et mulier, » ut rea, et notorio cri- « Et mulier, » ut rea, et notorio cri- mine convicta. Psal. ix, 14: Tibi dere- mine convicta. Psal. ix, 14: Tibi dere- lictus est pauper, orphano tu eris adjutor. lictus est pauper, orphano tu eris adjutor.

Et debet sic ordinari littera : « Re- Et debet sic ordinari littera : « Re- mansit solus Jesus et mulier, » ita ut mansit solus Jesus et mulier, » ita ut « in medio stans » referatur ad utrum- « in medio stans » referatur ad utrum- que. Jesus autem remansit in medio que. Jesus autem remansit in medio stans quia ad neutram partem deflexus stans quia ad neutram partem deflexus a rectitudine declinavit. Deuter. 1, 17: a rectitudine declinavit. Deuter. 1, 17: Ita parvum audietis ut magnum,... quia Ita parvum audietis ut magnum,... quia Dei est judicium. Luc. xxiv, 36 : Stetit Dei est judicium. Luc. xxiv, 36 : Stetit Jesus in medio. Et mulier stetit in me- Jesus in medio. Et mulier stetit in me- dio stans, ut omnes intenderent in eam dio stans, ut omnes intenderent in eam sicut accusandam. Daniel. x111, 34 et 35: sicut accusandam. Daniel. x111, 34 et 35: Consurgentes autem duo presbyteri, in Consurgentes autem duo presbyteri, in medio populi posuerunt manus suas su- medio populi posuerunt manus suas su- per caput ejus, scilicet Susannæ. Quæ per caput ejus, scilicet Susannæ. Quæ flens suspexit ad cælum erat enim cor flens suspexit ad cælum erat enim cor ejus fiduciam habens in Domino. ejus fiduciam habens in Domino.

«< «<

Erigens autem se Jesus, dixit ei: 10 Erigens autem se Jesus, dixit ei: 10

334 334

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Mulier, ubi sunt qui te accusabant? potuit solus absolvere et condemnare. Mulier, ubi sunt qui te accusabant? potuit solus absolvere et condemnare. nemo te condemnavit? nemo te condemnavit?

Quæ dixit: Nemo, Domine. Dixit Quæ dixit: Nemo, Domine. Dixit autem Jesus Nec ego te condem- autem Jesus Nec ego te condem- nabo vade, et jam amplius noli pec- nabo vade, et jam amplius noli pec-

care. » care. »

«Erigens autem se Jesus dixit ei, » «Erigens autem se Jesus dixit ei, » cui soli relicta fuit mulier ad condem- cui soli relicta fuit mulier ad condem- nandum, vel ad solvendum. Absolvit nandum, vel ad solvendum. Absolvit mulierem, et ideo dicit hic duo: abso- mulierem, et ideo dicit hic duo: abso- lutionem a calumniatione accusantium, lutionem a calumniatione accusantium, et absolutionem a criminis condemna- et absolutionem a criminis condemna- tione. tione.

XLIII, XLIII,

nos, nos,

: :

Dicit ergo Erigens ergo se Jesus Dicit ergo Erigens ergo se Jesus dixit ei, » hoc est, crigens misericor- dixit ei, » hoc est, crigens misericor- diam et justitiam ad mulieris defensio- diam et justitiam ad mulieris defensio- nem. Psal. LXVII, 2: Exsurgat Deus, et nem. Psal. LXVII, 2: Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus et fugiant qui dissipentur inimici ejus et fugiant qui oderunt eum a facie ejus. Item, Psal. oderunt eum a facie ejus. Item, Psal. 26 Exsurge, Domine, adjuva 26 Exsurge, Domine, adjuva et redime nos propter nomen tuum. et redime nos propter nomen tuum. « Mulier, ubi sunt qui te accusa- « Mulier, ubi sunt qui te accusa- bant? » Ac si dicat: Vide quod con- bant? » Ac si dicat: Vide quod con- scientia similis criminis eos effugavit. Ad scientia similis criminis eos effugavit. Ad Roman. VIII, 33 et 34: Quis accusabit Roman. VIII, 33 et 34: Quis accusabit adversus electos Dei? Deus qui justi- adversus electos Dei? Deus qui justi- ficat. Quis est qui condemnet? Christus ficat. Quis est qui condemnet? Christus Jesus, etc. Isa. L, 8: Juxta est qui ju- Jesus, etc. Isa. L, 8: Juxta est qui ju- stificat me quis contradicet mihi? stificat me quis contradicet mihi?

« Et hoc est quod sequitur: « Nemo « Et hoc est quod sequitur: « Nemo te condemnavit? » Ad Roman. VIII, 33: te condemnavit? » Ad Roman. VIII, 33: Si Deus pro nobis, quis contra nos? Isa. Si Deus pro nobis, quis contra nos? Isa. L, 9 Ecce Dominus Deus auxiliator L, 9 Ecce Dominus Deus auxiliator meus quis est qui condemnet me? meus quis est qui condemnet me?

« Quæ dixit Nemo, Domine. » « Quæ dixit Nemo, Domine. »

Psal. 1, 7 Non timebo millia populi Psal. 1, 7 Non timebo millia populi circumdantis me. Exsurge, Domine, sal- circumdantis me. Exsurge, Domine, sal- vum me fac, Deus meus. Item, Psal. LV, vum me fac, Deus meus. Item, Psal. LV, 11 In Deo speravi: non timebo quid 11 In Deo speravi: non timebo quid faciat mihi homo. faciat mihi homo.

«< Dixit autem Jesus: Nec ego te «< Dixit autem Jesus: Nec ego te condemnabo. » condemnabo. »

Jacobi, 11, 13 Superexaltat autem mi- Jacobi, 11, 13 Superexaltat autem mi- sericordia judicium. sericordia judicium.

Sed objicitur, Quia Dominus dedit Sed objicitur, Quia Dominus dedit legem de occidenda adultera. Videtur legem de occidenda adultera. Videtur ergo contra fecisse quando absolvit eam. ergo contra fecisse quando absolvit eam. Et sic videtur favere criminibus, qui Et sic videtur favere criminibus, qui cum potest non punit crimina. II ad cum potest non punit crimina. II ad Timoth. 11, 13 Si non credimus, ille Timoth. 11, 13 Si non credimus, ille fidelis permanet: negare seipsum non fidelis permanet: negare seipsum non potest. Negaret autem se, si justitiam potest. Negaret autem se, si justitiam desereret. Videtur ergo quod justitiam desereret. Videtur ergo quod justitiam negavit, et seipsum esse justum neget, negavit, et seipsum esse justum neget, quando absolvit criminosam. quando absolvit criminosam.

Ad hoc dicendum, quod aliud judi- Ad hoc dicendum, quod aliud judi- cium Dei, et aliud hominis. Deus enim cium Dei, et aliud hominis. Deus enim judicat de corde homo autem non judicat de corde homo autem non nisi de opere manifesto, et quando accu- nisi de opere manifesto, et quando accu- satur ab eo qui accusare potest et debet, satur ab eo qui accusare potest et debet, hoc est cujus interest. Et ideo Deus in hoc est cujus interest. Et ideo Deus in judicio non utitur teste nisi conscientia judicio non utitur teste nisi conscientia rei qui judicatur homo autem exterio- rei qui judicatur homo autem exterio- ribus indiget testibus. Cum ergo omne ribus indiget testibus. Cum ergo omne judicium condemnationis fiat ad caute- judicium condemnationis fiat ad caute- lam futurorum malorum, quem con- lam futurorum malorum, quem con- scientia a futuris per propositum de scientia a futuris per propositum de cætero non faciendi, et dolorem com- cætero non faciendi, et dolorem com- missi absolvit, ille in judicio Dei ab- missi absolvit, ille in judicio Dei ab- solvitur, et non condemnatur: et quem solvitur, et non condemnatur: et quem testes exteriores absolvunt, in judicio testes exteriores absolvunt, in judicio hominis absolvitur et non condemnatur. hominis absolvitur et non condemnatur. Et sic Christus hic, ut homo per evacua- Et sic Christus hic, ut homo per evacua- tionem testium absolvit, ad litteram ab- tionem testium absolvit, ad litteram ab- solvit juste a judicio hominum : et ut solvit juste a judicio hominum : et ut Deus poenitentem absolvit a judicio di- Deus poenitentem absolvit a judicio di- vino. Et in utroque justus et detestator vino. Et in utroque justus et detestator fuit criminis. Sed crimen accusantium fuit criminis. Sed crimen accusantium detestatus fuit ut homo, et crimen adul- detestatus fuit ut homo, et crimen adul- teræ detestatus fuit ut Deus, quando pœ- teræ detestatus fuit ut Deus, quando pœ- nitentiam dedit in illius criminis aboli- nitentiam dedit in illius criminis aboli-

tionem. tionem.

Ad id ergo quod objicitur, dicendum Ad id ergo quod objicitur, dicendum quod contra legem nihil fecit : quia et quod contra legem nihil fecit : quia et lex divina et humana nihil intendit nisi lex divina et humana nihil intendit nisi criminis detestationem et hoc ostensum criminis detestationem et hoc ostensum est quod illam et ut homo, et ut Deus est quod illam et ut homo, et ut Deus plene exhibuit in facto isto. plene exhibuit in facto isto.

Ad aliud dicendum, quod nec se ju- Ad aliud dicendum, quod nec se ju- Ecce absolutio peccatricis ab eo qui stum, nec justitiam denegavit: quia ple- Ecce absolutio peccatricis ab eo qui stum, nec justitiam denegavit: quia ple-

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-12. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VIII-12.

nam justitiam exhibuit, sicut jam dictum nam justitiam exhibuit, sicut jam dictum est. Nec fautor est criminis, sed detesta- est. Nec fautor est criminis, sed detesta- tur et naturæ salvator: et ideo non pec- tur et naturæ salvator: et ideo non pec- care de cætero imperavit. care de cætero imperavit.

Et hoc est quod dicit : « Nec ego te Et hoc est quod dicit : « Nec ego te condemnabo,» ab accusatoribus tuis condemnabo,» ab accusatoribus tuis creptam, et per pœnitentiam interiorem creptam, et per pœnitentiam interiorem emendatam. Joan. 111, 17: Non enim emendatam. Joan. 111, 17: Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mun- judicet mundum, sed ut salvetur mun- dus per ipsum. Luc. xix, 10: Venit enim dus per ipsum. Luc. xix, 10: Venit enim Filius hominis quærere et salvum facere Filius hominis quærere et salvum facere quòd perierat. quòd perierat.

Ut detestator autem criminum subdit: Ut detestator autem criminum subdit: « Vade, et jam amplius noli peccare. » « Vade, et jam amplius noli peccare. » Joan. v, 14: Jam noli peccare, ne deterius Joan. v, 14: Jam noli peccare, ne deterius libi aliquid contingat. Ille enim, ut dicit libi aliquid contingat. Ille enim, ut dicit Augustinus, perfectus est detestator, qui Augustinus, perfectus est detestator, qui facit ut crimina non amplius commit- facit ut crimina non amplius commit- tantur, sed destruantur. Luc. vii, tantur, sed destruantur. Luc. vii, 48: 48: Remittuntur tibi peccata tua. Et parcum Remittuntur tibi peccata tua. Et parcum infra, y. 50 Fides tua te salvam fecit: infra, y. 50 Fides tua te salvam fecit: vade in pace. vade in pace.

« Iterum ergo locutus est eis Jesus, « Iterum ergo locutus est eis Jesus, dicens Ego sum lux mundi: qui se- dicens Ego sum lux mundi: qui se- quitur me, non ambulat in tenebris, quitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitæ. » sed habebit lumen vitæ. »

Tangit hic partem quæ est de illumi- Tangit hic partem quæ est de illumi- natione, ad fidei intellectum veritatis natione, ad fidei intellectum veritatis pertinentem. pertinentem.

Habet autem tres partes secundum Habet autem tres partes secundum tres lucis effectus. Videmus enim quod tres lucis effectus. Videmus enim quod lux corporea primo post se manifestando lux corporea primo post se manifestando pellit tenebras secundo, immittendo se pellit tenebras secundo, immittendo se inferioribus, compressa obligatione ter- inferioribus, compressa obligatione ter- reni frigoris, deobligat et liberat : tertio, reni frigoris, deobligat et liberat : tertio, vitalem calorem excitat et vivificat: et vitalem calorem excitat et vivificat: et hoc videmus isto ordine fieri quando sol hoc videmus isto ordine fieri quando sol ad nos accedit. ad nos accedit.

Et secundum hunc ordinem dividitur Et secundum hunc ordinem dividitur ista pars de luce spirituali in partes tres : ista pars de luce spirituali in partes tres : in quarum prima ostenditur qualiter in quarum prima ostenditur qualiter hæc lux illuminat, et tenebras purgat: hæc lux illuminat, et tenebras purgat: in secunda, qualiter a servitute deobli- in secunda, qualiter a servitute deobli-

335 335

gat et liberat, ibi, *. 31 : « Dicebat ergo gat et liberat, ibi, *. 31 : « Dicebat ergo Jesus ad eos, qui crediderunt ei, Ju- Jesus ad eos, qui crediderunt ei, Ju- dæos. » In tertia, ostendit qualiter vivi- dæos. » In tertia, ostendit qualiter vivi- ficat, ibi, y. 51: « Amen, amen dico ficat, ibi, y. 51: « Amen, amen dico vobis, si quis sermonem meum serva- vobis, si quis sermonem meum serva- verit. » verit. »

Prima autem harum partium in duas Prima autem harum partium in duas dividitur in quarum prima lux om- dividitur in quarum prima lux om- nibus erroribus absoluta manifestatur: nibus erroribus absoluta manifestatur: in secunda vero, ostenditur qualiter ab in secunda vero, ostenditur qualiter ab excæcatis lux hæc inquiritur et non in- excæcatis lux hæc inquiritur et non in- venitur, ibi, y. 21 : « Dixit ergo iterum venitur, ibi, y. 21 : « Dixit ergo iterum eis Jesus Ego vado, et quæretis me. » eis Jesus Ego vado, et quæretis me. »

Adhuc, prior harum in duas dividitur Adhuc, prior harum in duas dividitur partes in quarum prima lux ista, ut partes in quarum prima lux ista, ut dictum est, manifestatur: in secunda dictum est, manifestatur: in secunda autem, qualiter visus cæcutiens in oculo autem, qualiter visus cæcutiens in oculo ægri ista luce offenditur : quia, sicut ægri ista luce offenditur : quia, sicut dicit Augustinus : « Oculis ægris odiosa dicit Augustinus : « Oculis ægris odiosa est lux, quæ puris est amabilis. » Ibi, est lux, quæ puris est amabilis. » Ibi, . 13 Dixerunt ergo ei Pharisæi: Tu . 13 Dixerunt ergo ei Pharisæi: Tu de teipso, etc. » de teipso, etc. »

: :

In primo horum quatuor dicuntur : In primo horum quatuor dicuntur : quorum primum est iterata istius lucis quorum primum est iterata istius lucis manifestatio secundum, generalis per manifestatio secundum, generalis per lucem illuminatio tertium, lucis istius lucem illuminatio tertium, lucis istius utilis progressio quartum, digna se- utilis progressio quartum, digna se- quentium hanc lucem præmiatio. quentium hanc lucem præmiatio.

Dicit ergo de primo : « Iterum, » hoc Dicit ergo de primo : « Iterum, » hoc est, iterato radio lucis, « locutus est eis est, iterato radio lucis, « locutus est eis Jesus, » qui fuit lumen informans judi- Jesus, » qui fuit lumen informans judi- cium, iterum informat ad veritatis in- cium, iterum informat ad veritatis in- tellectum. Eccli. xxiv, 44: Doctrinam tellectum. Eccli. xxiv, 44: Doctrinam quasi anlelucanum illumino omnibus, quasi anlelucanum illumino omnibus, et enarrabo illam usque ad longinquum. et enarrabo illam usque ad longinquum. Non enim cessat influere lucis benefi- Non enim cessat influere lucis benefi- cium, et arguere tenebras et ideo ite- cium, et arguere tenebras et ideo ite- rum et iterum instat ad illuminandum. rum et iterum instat ad illuminandum. II ad Timoth. IV, 2: Insta opportune, II ad Timoth. IV, 2: Insta opportune, importune, etc. importune, etc.

« Ego sum lux mundi. » « Ego sum lux mundi. »

Ecce generalis lucis illuminatio. Ecce generalis lucis illuminatio.

«Ego, » qui sum candor lucis æter- «Ego, » qui sum candor lucis æter- næ, et speculum sine macula Dei maje- næ, et speculum sine macula Dei maje- statis, et emanatio claritatis omnipotentis statis, et emanatio claritatis omnipotentis Dei sincera, et imago bonitatis illius, Dei sincera, et imago bonitatis illius,

336 336

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. 3: 3:

scilicet divinæ lucis 1. Ad Hebr. 1, scilicet divinæ lucis 1. Ad Hebr. 1, Qui cum sit plendor gloriæ, et figura Qui cum sit plendor gloriæ, et figura substantiæ ejus. « Ego, » inquam, de substantiæ ejus. « Ego, » inquam, de quo dicitur in Psalmo cix, 3: In splen- quo dicitur in Psalmo cix, 3: In splen- doribus Sanctorum, ex utero ante luci- doribus Sanctorum, ex utero ante luci- ferum genui te. ferum genui te.

« Sum lux. » Eccli. xxiv, 6 : Ego feci « Sum lux. » Eccli. xxiv, 6 : Ego feci in cœlis ut oriretur lumen indeficiens, in cœlis ut oriretur lumen indeficiens, quod est lumen sapientiæ et veritatis. quod est lumen sapientiæ et veritatis. Sapient. vi, 23 Diligite lumen sapien- Sapient. vi, 23 Diligite lumen sapien- tiæ, omnes qui præestis populis. Ibi tiæ, omnes qui præestis populis. Ibi dem, vII, 29 et 30: Est enim hæc spe- dem, vII, 29 et 30: Est enim hæc spe- ciosor sole, et super omnem dispositio- ciosor sole, et super omnem dispositio- nem stellarum luci comparata, inve- nem stellarum luci comparata, inve- nitur prior. Illi enim succedit nox : nitur prior. Illi enim succedit nox : sapientiam autem non vincit malitia. sapientiam autem non vincit malitia.

Sic ergo in demonstratione sapientiæ Sic ergo in demonstratione sapientiæ altissimæ Filius Dei lux est « mundi: » altissimæ Filius Dei lux est « mundi: » non particulariter unius gentis, sed to- non particulariter unius gentis, sed to- tius mundi. Joan. 1, 9: Erat lux vera tius mundi. Joan. 1, 9: Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venien- quæ illuminat omnem hominem venien- tem in hunc mundum. Eccli. XLIII, 10: tem in hunc mundum. Eccli. XLIII, 10: Mundum illuminans in excelsis Domi- Mundum illuminans in excelsis Domi- nus. Isa. XLIX, 6 Dedi te in lucem nus. Isa. XLIX, 6 Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad ex- Gentium, ut sis salus mea usque ad ex- tremum terræ. Mundus enim dicitur hic tremum terræ. Mundus enim dicitur hic mundi creatura, propter quam omnis mundi creatura, propter quam omnis alia creatura facta est, quæ est in mun- alia creatura facta est, quæ est in mun- do. Sic ergo lux est mundi in veritatis do. Sic ergo lux est mundi in veritatis manifestatione primo facta Judæis, et manifestatione primo facta Judæis, et postea Gentibus. Luc. II, 32: Lumen ad postea Gentibus. Luc. II, 32: Lumen ad revelationem Gentium. revelationem Gentium.

« Qui sequitur me, etc. » « Qui sequitur me, etc. »

Ecce quam utilis istius lucis progres- Ecce quam utilis istius lucis progres- sio de claritate in claritatem per omnia sio de claritate in claritatem per omnia lucis sacramenta. Præcedit enim lux, et lucis sacramenta. Præcedit enim lux, et illuminat sequentes, et umbras tenebra- illuminat sequentes, et umbras tenebra- rum projicit retrorsum, ne impediant se- rum projicit retrorsum, ne impediant se- quentes. quentes.

Et ideo dicitur: « Qui sequitur me, » Et ideo dicitur: « Qui sequitur me, » imitando doctrinam per veritatis fidem imitando doctrinam per veritatis fidem et cognitionem, et sequendo exemplum et cognitionem, et sequendo exemplum per imitationem: sicut dicitur, Matth. per imitationem: sicut dicitur, Matth. 1v, 19 Venite post me. Joan. xi, 9: Si 1v, 19 Venite post me. Joan. xi, 9: Si quis ambulaverit in die, non offendit, quis ambulaverit in die, non offendit,

1 Sapient. v, 25 et 26. 1 Sapient. v, 25 et 26.

quia lumen hujus mundi videt. Job, quia lumen hujus mundi videt. Job, XXIX, 3 : Quando splendebat lucerna XXIX, 3 : Quando splendebat lucerna ejus super caput meum, et ad lumen ejus super caput meum, et ad lumen ejus ambulabam in tenebris. Quid au- ejus ambulabam in tenebris. Quid au- tem? Præsumptuosi de sua justitia sicut tem? Præsumptuosi de sua justitia sicut Pharisæi præsumentes et superbi, luci Pharisæi præsumentes et superbi, luci isti subdi non volentes, nituntur præce- isti subdi non volentes, nituntur præce- dere hanc lucem et ideo in suis ambu- dere hanc lucem et ideo in suis ambu- labant umbris et tenebris, sicut et hi qui labant umbris et tenebris, sicut et hi qui lucem præcedunt corporalem: de quibus lucem præcedunt corporalem: de quibus dicitur, Job, xxiv, 13: Ipsi fuerunt re- dicitur, Job, xxiv, 13: Ipsi fuerunt re- belles lumini nescierunt vias ejus, nec belles lumini nescierunt vias ejus, nec reversi sunt per semitas ejus. Sed qui reversi sunt per semitas ejus. Sed qui sequitur lucem, plene illuminatur : et si sequitur lucem, plene illuminatur : et si quæ tenebræ in ipso sunt, retrorsum ab- quæ tenebræ in ipso sunt, retrorsum ab- jiciuntur. Ad Roman. xi, 12: Abjicia- jiciuntur. Ad Roman. xi, 12: Abjicia- mus ergo opera tenebrarum, et indua- mus ergo opera tenebrarum, et indua- mur arma lucis, etc. mur arma lucis, etc.

« Non ambulat in tenebris. » « Non ambulat in tenebris. »

Quia lux circumfulget et præstringit Quia lux circumfulget et præstringit eum ut undique fugatis tenebris cir- eum ut undique fugatis tenebris cir- cumdetur lumine. Michææ, vi, 8: Cum cumdetur lumine. Michææ, vi, 8: Cum sedero in tenebris, Dominus lux mea est. sedero in tenebris, Dominus lux mea est. Luc. 1, 79 Illuminare his qui in tene- Luc. 1, 79 Illuminare his qui in tene- bris et in umbra mortis sedent, ad diri- bris et in umbra mortis sedent, ad diri- gendos, etc. Qui ergo sequitur Christum, gendos, etc. Qui ergo sequitur Christum, in tenebris non ambulat. 1 Joannis, 11, in tenebris non ambulat. 1 Joannis, 11, 8 Tenebræ transierunt, et verum lumen 8 Tenebræ transierunt, et verum lumen jam lucet. jam lucet.

: :

<< Sed habebit lumen vitæ. »> << Sed habebit lumen vitæ. »>

: :

Psal. xxxv, 10 Domine, apud te est Psal. xxxv, 10 Domine, apud te est fons vitæ, et in lumine tuo videbimus fons vitæ, et in lumine tuo videbimus lumen. Lumen enim vivificat omnia, et lumen. Lumen enim vivificat omnia, et quæ accedunt ad lumen. Malach. iv, 2: quæ accedunt ad lumen. Malach. iv, 2: Et orietur vobis timentibus nomen Et orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiæ, et sanitas in pennis meum Sol justitiæ, et sanitas in pennis ejus. Sic ergo procedit lumen, ad nos ejus. Sic ergo procedit lumen, ad nos appropinquando. Proverb. IV, 18: Ju- appropinquando. Proverb. IV, 18: Ju- storum semita quasi lux splendens proce- storum semita quasi lux splendens proce- dit, et crescit usque in perfectam diem. dit, et crescit usque in perfectam diem.

« Dixerunt ergo Pharisæi: Tu de « Dixerunt ergo Pharisæi: Tu de

IN EVANG. JOANNIS CAP. VIII-13, 14. IN EVANG. JOANNIS CAP. VIII-13, 14.

teipso testimonium perhibes: testimo- teipso testimonium perhibes: testimo- nium tuum non est verum. » nium tuum non est verum. »

Ilic ostenditur qualiter oculi ægri of Ilic ostenditur qualiter oculi ægri of fenduntur. fenduntur.

Et dividitur in duas partes: in quarum Et dividitur in duas partes: in quarum prima ostenditur ostensio ægrorum ocu- prima ostenditur ostensio ægrorum ocu- lorum ad hanc lucem: in secunda, osten- lorum ad hanc lucem: in secunda, osten- ditur quod licet offensi erant, tamen ditur quod licet offensi erant, tamen nihil contra eum facere poterant nisi nihil contra eum facere poterant nisi quando volebat, ibi, y. 20: « Hæc verba quando volebat, ibi, y. 20: « Hæc verba locutus est Jesus, etc. » locutus est Jesus, etc. »

Adhuc, prior harum in duas partes di- Adhuc, prior harum in duas partes di- viditur in quarum prima ostenditur viditur in quarum prima ostenditur Pharisæorum ad lucem offensio: in se- Pharisæorum ad lucem offensio: in se- cunda vero, quia luminis testimonium cunda vero, quia luminis testimonium mittit ad Patrem, ideo fit inquisitio de mittit ad Patrem, ideo fit inquisitio de Patre, ibi. . 19: « Dicebant ergo ei: Ubi Patre, ibi. . 19: « Dicebant ergo ei: Ubi est Pater tuus ? » est Pater tuus ? »

In prima parte duo dicuntur: in quo- In prima parte duo dicuntur: in quo- rum primo dicitur ægroti visus ad lumen rum primo dicitur ægroti visus ad lumen offensio, et ideo contra lumen objectio : offensio, et ideo contra lumen objectio : in secundo autem, per objectionis solu- in secundo autem, per objectionis solu- tionem ostenditur quod hæc objectio non tionem ostenditur quod hæc objectio non procedit ex imperfectione luminis, sed ex procedit ex imperfectione luminis, sed ex

337 337

nii, quo Christus testimonium vocat, nii, quo Christus testimonium vocat, Christus de se poterat ferre testimonium: Christus de se poterat ferre testimonium: quia hoc est testimonium operum: hoc quia hoc est testimonium operum: hoc est enim testimonium quod Deus homo, est enim testimonium quod Deus homo, et Propheta debet ferre de se: et per et Propheta debet ferre de se: et per aliud testimonium non potest probare, aliud testimonium non potest probare, quod ipse sit verax. Supra, v, 36: Opera quod ipse sit verax. Supra, v, 36: Opera quæ dedit mihi Pater ut perficiam ea, quæ dedit mihi Pater ut perficiam ea, ipsa opera quæ ego facio testimonium ipsa opera quæ ego facio testimonium perhibent de me. Et ideo stulti fuerunt perhibent de me. Et ideo stulti fuerunt isti et cæci, qui aliud quærebant testimo- isti et cæci, qui aliud quærebant testimo- nium quia per aliud testimonium pro- nium quia per aliud testimonium pro- bari non poterat quod ipse esset Prophe- bari non poterat quod ipse esset Prophe- ta in lege promissus, vel Christus. Eccli. ta in lege promissus, vel Christus. Eccli. XXXVI, 17: Da testimonium his qui ab XXXVI, 17: Da testimonium his qui ab initio creaturæ tuæ sunt. Et parum an- initio creaturæ tuæ sunt. Et parum an- te, . 6 Innova signa, et immuta mi- te, . 6 Innova signa, et immuta mi- rabilia. Hoc enim est signum per quod rabilia. Hoc enim est signum per quod probatur Propheta et Deus. probatur Propheta et Deus.

« Respondit Jesus, et dixit eis: Et « Respondit Jesus, et dixit eis: Et si ego testimonium perhibeo de meip- si ego testimonium perhibeo de meip- so, verum est testimonium meum, so, verum est testimonium meum,

autem nescitis unde venio, aut quo autem nescitis unde venio, aut quo vado. » vado. »

ægritudine videntis, ibi, . 14 : « Respon- quia scio unde veni, et quo vado: vos ægritudine videntis, ibi, . 14 : « Respon- quia scio unde veni, et quo vado: vos dit Jesus, et dixit eis: Et si ego, etc. » dit Jesus, et dixit eis: Et si ego, etc. » Dicit ergo: Dicit ergo: « Dixerunt Pharisæi, » « Dixerunt Pharisæi, » præ cæteris lumen veritatis non ferentes. præ cæteris lumen veritatis non ferentes. Matth. XXIII, 16: Væ vobis, duces cæci, etc. Matth. XXIII, 16: Væ vobis, duces cæci, etc. Isa. vi, 10 Excæca cor populi hujus, et Isa. vi, 10 Excæca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, etc. aures ejus aggrava, etc.

» »

« Tu de teipso perhibes testimonium, « Tu de teipso perhibes testimonium, hoc est, laudem tuam prædicas. Proverb. hoc est, laudem tuam prædicas. Proverb. XXVII, 2: Laudet te alienus, et non os XXVII, 2: Laudet te alienus, et non os tuum, etc. tuum, etc.

« Testimonium tuum non est ve- « Testimonium tuum non est ve-

rum. » rum. »

Non enim habet veram rationem te- Non enim habet veram rationem te- stimonii, sicut in ante habitis dictum est, stimonii, sicut in ante habitis dictum est, nisi sit ab alio factum testimonium. Fal- nisi sit ab alio factum testimonium. Fal- sum tamen dicunt, quia non tantum sum tamen dicunt, quia non tantum Christus testimonium perhibet de se, Christus testimonium perhibet de se, sed sed omnes Prophetæ testimonium perhibent. omnes Prophetæ testimonium perhibent. Joan. 1, 15 Joannes testimonium perhi- Joan. 1, 15 Joannes testimonium perhi- bet de ipso, et clamat dicens, etc. Unde bet de ipso, et clamat dicens, etc. Unde falsum dicunt. Tamen hoc modo testimo- falsum dicunt. Tamen hoc modo testimo-

XXIV XXIV

Nunc autem vult elidere errorem cæ- Nunc autem vult elidere errorem cæ- corum in lucem offendentium. corum in lucem offendentium.

Duabus autem rationibus elidit hunc Duabus autem rationibus elidit hunc errorem et ideo habet duas partes. Pri- errorem et ideo habet duas partes. Pri- mo enim elidit propositionem eorum per mo enim elidit propositionem eorum per instantiam, et secundo elidit per testi- instantiam, et secundo elidit per testi- monii veri sufficientiam, ibi, y. 15 : «Vos monii veri sufficientiam, ibi, y. 15 : «Vos secundum carnem judicatis, » secundum carnem judicatis, »

In primo dicuntur tria: in quorum In primo dicuntur tria: in quorum primo instat propositioni generali quam primo instat propositioni generali quam proponunt: in secundo, causam instan- proponunt: in secundo, causam instan- tiæ ponit quam inducit: in tertio, arguit tiæ ponit quam inducit: in tertio, arguit eos de hac instantiæ ignorantia. eos de hac instantiæ ignorantia.

Dicit ergo: «Et si ego testimonium Dicit ergo: «Et si ego testimonium perhibeo de meipso. » Ac si dicat: Aliud perhibeo de meipso. » Ac si dicat: Aliud est de testimonio meo, et aliud de testi- est de testimonio meo, et aliud de testi- monio causæ humanæ. In testimonio monio causæ humanæ. In testimonio enim causæ humanæ quæritur veritas rei enim causæ humanæ quæritur veritas rei dubiæ, quam homo per seipsum testifi- dubiæ, quam homo per seipsum testifi- cari non potest. In testimonio autem cari non potest. In testimonio autem

22 22

14 14

338 338

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

meo eo quod ego sum lux mundi et meo eo quod ego sum lux mundi et Filius Dei, non potest quidquam probari Filius Dei, non potest quidquam probari per aliud. Quia quod sum lux, oportet per aliud. Quia quod sum lux, oportet probari per meipsum. Quia lux etiam cor- probari per meipsum. Quia lux etiam cor- poralis per seipsam se probat esse lucem, poralis per seipsam se probat esse lucem, quia est manifestatio suiipsius et alio- quia est manifestatio suiipsius et alio- rum et ita si ego facio opera lucis et rum et ita si ego facio opera lucis et actus, ego per meipsum probavi me esse actus, ego per meipsum probavi me esse lucem. Et sic probatur Propheta esse lucem. Et sic probatur Propheta esse Propheta quia facit in signis et prodi- Propheta quia facit in signis et prodi- giis opera Prophetæ. Et Filius Dei quia giis opera Prophetæ. Et Filius Dei quia facit opera Filii Dei, et hoc non probat facit opera Filii Dei, et hoc non probat per alium, sed per seipsum probat, et de per alium, sed per seipsum probat, et de seipso. seipso.

Verum est ergo quod si ego per opera, Verum est ergo quod si ego per opera, testimonium perhibeo de meipso, quod testimonium perhibeo de meipso, quod nemo alius facere potest, « verum est nemo alius facere potest, « verum est testimonium meum. » Et si alius perhi- testimonium meum. » Et si alius perhi- bet de me testimonium, hoc testimo- bet de me testimonium, hoc testimo- nium est imperfectum. Supra, 111, 32: nium est imperfectum. Supra, 111, 32: Quod vidit et audivit, hoc testatur. Causa Quod vidit et audivit, hoc testatur. Causa autem hujus quod hic dicitur est. Quod autem hujus quod hic dicitur est. Quod enim homo sit Propheta vel Deus, per enim homo sit Propheta vel Deus, per virtutem prophetalem vel divinam pro- virtutem prophetalem vel divinam pro- bari habet. Virtus autem non potest pro- bari habet. Virtus autem non potest pro- bari nisi per actum et opera. Ad Hebr. bari nisi per actum et opera. Ad Hebr. 11, 4 Contestante Deo signis et porten- 11, 4 Contestante Deo signis et porten- tis, et variis virtutibus, et Spiritus san- tis, et variis virtutibus, et Spiritus san- cti distributionibus, secundum suam vo- cti distributionibus, secundum suam vo- luntatem. Unde Pharisæi ignorabant, luntatem. Unde Pharisæi ignorabant, quod non de omni re, eodem modo te- quod non de omni re, eodem modo te- stimonium est perhibendum : quia aliud stimonium est perhibendum : quia aliud est testimonium in causa, et alud est te- est testimonium in causa, et alud est te- stimonium quando alicui probatur inesse stimonium quando alicui probatur inesse virtus divina. virtus divina.

« Quia scio unde veni, et quo vado.»> « Quia scio unde veni, et quo vado.»>

Causa est veritatis testimonii quod Causa est veritatis testimonii quod perhibet de seipso. « Quia scio, » in me, perhibet de seipso. « Quia scio, » in me, et scire facio omnem hominem per ip- et scire facio omnem hominem per ip- sum testimonium, « unde veni: » non sum testimonium, « unde veni: » non enim tale testimonium per vocem et enim tale testimonium per vocem et opera confirmaretur per Patrem, nisi ego opera confirmaretur per Patrem, nisi ego substantialiter a Patre per generationem substantialiter a Patre per generationem et auctoritatem a Patre venirem. Nec ite- et auctoritatem a Patre venirem. Nec ite- rum hoc a Patre acceptaretur factum, rum hoc a Patre acceptaretur factum, nisi per ipsum sicut per opus quod ipse nisi per ipsum sicut per opus quod ipse approbat, ad Patrem irem. approbat, ad Patrem irem.

Et ita, quia scio « unde veni, et quo Et ita, quia scio « unde veni, et quo vado, » verum est pro certo testimo- vado, » verum est pro certo testimo- nium meum. Joan. xvi, 28: Exivi a Pa- nium meum. Joan. xvi, 28: Exivi a Pa- tre, et veni in mundum iterum relin- tre, et veni in mundum iterum relin- quo mundum, et vado ad Patrem. Hæc quo mundum, et vado ad Patrem. Hæc enim duo in omni opere ostendit: et enim duo in omni opere ostendit: et ideo testimonium quod de se perhibuit, ideo testimonium quod de se perhibuit, non solum verum, sed necessarium, hoc non solum verum, sed necessarium, hoc est, immobilis fuit veritatis. Ad Titum, I, est, immobilis fuit veritatis. Ad Titum, I, 2: Quam promisit qui non mentitur, 2: Quam promisit qui non mentitur, Deus. Joan. XIII, 3: Sciens, scilicet Jesus, Deus. Joan. XIII, 3: Sciens, scilicet Jesus, quia a Deo exivit, et ad Deum vadit. quia a Deo exivit, et ad Deum vadit.

« Vos autem, » quærentes testimo- « Vos autem, » quærentes testimo- nium de virtute divina in me habitante, nium de virtute divina in me habitante, sicut quæritur testimonium in causa hu- sicut quæritur testimonium in causa hu- mana coram homine judice, « nescitis mana coram homine judice, « nescitis unde venio, aut quo vado. » Psal. LXXXI, unde venio, aut quo vado. » Psal. LXXXI, 5: Nescierunt, neque intellexerunt: in 5: Nescierunt, neque intellexerunt: in tenebris ambulant. Hujus autem causa tenebris ambulant. Hujus autem causa fuit, quia opera ejus per fidem inspicere fuit, quia opera ejus per fidem inspicere noluerunt: et ideo dicit Ambrosius, quod noluerunt: et ideo dicit Ambrosius, quod periculosissime peccat qui ignorat. I ad periculosissime peccat qui ignorat. I ad Corinth. xv, 34: Evigilate, justi, et no- Corinth. xv, 34: Evigilate, justi, et no- lite peccare: ignorantiam enim Dei qui- lite peccare: ignorantiam enim Dei qui- dam habent. Supra, 111, 8: Vocem ejus dam habent. Supra, 111, 8: Vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, aut quo audis, sed nescis unde veniat, aut quo vadat. vadat.

« Vos secundum carnem judicatis, « Vos secundum carnem judicatis, ego non judico quemquam : ego non judico quemquam :

Et si judico ego, judicium meum Et si judico ego, judicium meum verum est, quia solus non sum: sed verum est, quia solus non sum: sed ego et qui me misit, Pater. ego et qui me misit, Pater.

Et in lege vestra scriptum est, quia Et in lege vestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium ve- duorum hominum testimonium ve- rum est. rum est.