26 26

254 254

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Respondit eis Jesus, et dixit : « Respondit eis Jesus, et dixit : Amen, amen dico vobis, quæritis me. »> Amen, amen dico vobis, quæritis me. »>

Hic incipit instructio per miraculum Hic incipit instructio per miraculum intenta. intenta.

Dividitur autem in duas partes: in Dividitur autem in duas partes: in quarum prima de spirituali manducatione quarum prima de spirituali manducatione perfectam ponit doctrinam in- secunda perfectam ponit doctrinam in- secunda autem, carnalium compescit scandalum autem, carnalium compescit scandalum discipulorum, ibi, y. 61 : « Multi ergo discipulorum, ibi, y. 61 : « Multi ergo audientes ex discipulis. » audientes ex discipulis. »

Adhuc, doctrina dividitur in duas Adhuc, doctrina dividitur in duas partes in quarum prima tota doctrina partes in quarum prima tota doctrina ponitur in secunda, locus publicus ubi ponitur in secunda, locus publicus ubi doctrina facta est ostenditur, ne in an- doctrina facta est ostenditur, ne in an- gulo facta credatur, ibi, y. 60 : « Hæc gulo facta credatur, ibi, y. 60 : « Hæc dixit in synagoga docens. » dixit in synagoga docens. »

Adhuc, prima harum in tres subdividi- Adhuc, prima harum in tres subdividi- tur partes: in quarum prima doctrina po- tur partes: in quarum prima doctrina po- nitur in secunda, murmur de doctrina nitur in secunda, murmur de doctrina exortum comprimitur, ibi, y. 41 : « Mur- exortum comprimitur, ibi, y. 41 : « Mur- murabant ergo Judæi, etc. » In tertia, lis murabant ergo Judæi, etc. » In tertia, lis de intellectu doctrinæ quæ contineri vi- de intellectu doctrinæ quæ contineri vi- debatur dirimitur, ibi, y. 53: « Litiga- debatur dirimitur, ibi, y. 53: « Litiga- bant ergo Judæi, etc. » bant ergo Judæi, etc. »

Adhuc, in prima harum duo sunt : Adhuc, in prima harum duo sunt : in quorum primo reprehensio ponitur in quorum primo reprehensio ponitur non ex devotione doctrinæ Christum se- non ex devotione doctrinæ Christum se- quentium in secundo autem, doctri- quentium in secundo autem, doctri- na seriatim Judæis instruendis exhibetur, na seriatim Judæis instruendis exhibetur, ibi, y. 27 « Operamini cibum qui non ibi, y. 27 « Operamini cibum qui non perit. » perit. »

In primo tria facit: confirmat verita- In primo tria facit: confirmat verita- tem, ponit quærentium inquisitionem, tem, ponit quærentium inquisitionem, et malam eorum manifestat intentio- et malam eorum manifestat intentio-

nem. nem.

Dicit ergo « Amen, amen. » Notat Dicit ergo « Amen, amen. » Notat duplex confirmatio veritatem, ne negent duplex confirmatio veritatem, ne negent hoc quod habent in corde, quod solus hoc quod habent in corde, quod solus Deus scire poterat. I Regum, xvi, Deus scire poterat. I Regum, xvi, 7: Do- 7: Do- minus intuetur cor. Psal. VII, 10: Scru- minus intuetur cor. Psal. VII, 10: Scru- tans corda et renes, Deus. tans corda et renes, Deus.

« Quæritis me, » exterius sequendo. « Quæritis me, » exterius sequendo. Isa. LVIII, 2 Me etenim de die in diem Isa. LVIII, 2 Me etenim de die in diem quærunt, et scire vias meas volunt, quasi quærunt, et scire vias meas volunt, quasi gens quæ justitiam fecerit, et judicium gens quæ justitiam fecerit, et judicium Dei sui non dereliquerit. Dei sui non dereliquerit.

<< Non quia vidistis signa, sed quia << Non quia vidistis signa, sed quia

manducastis ex panibus, et saturati manducastis ex panibus, et saturati estis. » estis. »

Aperit inquirentium se intentionem, et Aperit inquirentium se intentionem, et duo dicit. Ostendit enim primo quod nec duo dicit. Ostendit enim primo quod nec curiosorum habebant intentionem, et se- curiosorum habebant intentionem, et se- cundo ostendit quod habuerunt intentio- cundo ostendit quod habuerunt intentio- nem turpem. nem turpem.

Dicit ergo «Non quia vidistis si- Dicit ergo «Non quia vidistis si- gna, sicut curiosi quærunt, et sicut gna, sicut curiosi quærunt, et sicut multi de turba quærebant. Joan. vi, 2 : multi de turba quærebant. Joan. vi, 2 : Sequebatur eum multitudo magna, quia Sequebatur eum multitudo magna, quia videbant signa quæ faciebat super his videbant signa quæ faciebat super his qui infirmabantur. qui infirmabantur.

«Sed quia manducastis de panibus, » «Sed quia manducastis de panibus, » sicut gulosi quærunt, quos gastrimargos sicut gulosi quærunt, quos gastrimargos vocat Joannes Chrysostomus, a græco vocat Joannes Chrysostomus, a græco γαστήρ quod est venter, et μαργαὤ, quod est γαστήρ quod est venter, et μαργαὤ, quod est insanio, insanis: quasi pro ventre'insa- insanio, insanis: quasi pro ventre'insa- nientes. Eccli. VI, 10: Est autem amicus nientes. Eccli. VI, 10: Est autem amicus socius mensæ, et non permanet in die socius mensæ, et non permanet in die necessitatis. Proverb. XIX, 6: Multi co- necessitatis. Proverb. XIX, 6: Multi co- lunt personam potentis, et amici sunt lunt personam potentis, et amici sunt dona tribuentis. dona tribuentis.

« Et saturati estis. » Hoc sonat in vo- « Et saturati estis. » Hoc sonat in vo- racitatem. Eccle. 11, 25: Quis ita devo- racitatem. Eccle. 11, 25: Quis ita devo- rabit et deliciis affluet ut ego? Daniel. rabit et deliciis affluet ut ego? Daniel. 5 An non vides quanta comedat, 5 An non vides quanta comedat, et bibat quotidie? Ad Philip. 11, 19: et bibat quotidie? Ad Philip. 11, 19: Quorum Deus venter est et gloria in Quorum Deus venter est et gloria in confusione ipsorum qui terrena sapiunt. confusione ipsorum qui terrena sapiunt.

XIV, XIV,

« Operamini non cibum qui perit, « Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam æternam, sed qui permanet in vitam æternam, quem Filius hominis dabit vobis. quem Filius hominis dabit vobis. Hunc enim Pater signavit Deus. » Hunc enim Pater signavit Deus. »

Hic incipit instructio de cibo spiri- Hic incipit instructio de cibo spiri- tuali. tuali.

Dividitur autem in duas partes in Dividitur autem in duas partes in quarum prima in generali ostendit esse quarum prima in generali ostendit esse spirituali cibo intendendum: in secunda spirituali cibo intendendum: in secunda autem explicat hoc in speciali, ibi, y. 28: autem explicat hoc in speciali, ibi, y. 28: « Dixerunt ergo ad eum. » « Dixerunt ergo ad eum. »

In prima dicit tria: spiritualem esse In prima dicit tria: spiritualem esse cibum operandum, et ostendit illum a se cibum operandum, et ostendit illum a se esse accipiendum, et in tertia dicit ra- esse accipiendum, et in tertia dicit ra-

IN EVANG. JOANNIS, CAP, VI-27, 28, 29. IN EVANG. JOANNIS, CAP, VI-27, 28, 29.

tionem unde de hoc habet facultatem. tionem unde de hoc habet facultatem.

Dicit ergo «Operamini, » laborando Dicit ergo «Operamini, » laborando tamen. Aliud est opus, et aliud labor: tamen. Aliud est opus, et aliud labor: quia opus proprie dicit actum virtutis: quia opus proprie dicit actum virtutis: quia hoc et opem fert et opes a quibus quia hoc et opem fert et opes a quibus opus derivatur. Et sic dicit : « Opera- opus derivatur. Et sic dicit : « Opera- mini, opere virtutis, « non cibum qui mini, opere virtutis, « non cibum qui perit, » quia in illo et opus et opera per- perit, » quia in illo et opus et opera per- dita sunt. Isa. Lv, 2: Quare appenditis dita sunt. Isa. Lv, 2: Quare appenditis argentum non in panibus, et laborem argentum non in panibus, et laborem vestrum non in saturitate? Aggæi, 1, 6 : vestrum non in saturitate? Aggæi, 1, 6 : Seminastis multum, et intulistis parum: Seminastis multum, et intulistis parum: comedistis, et non estis satiati: bibistis, comedistis, et non estis satiati: bibistis, et non estis inebriati operuistis vos, et et non estis inebriati operuistis vos, et non estis calefacti: et qui mercedes con- non estis calefacti: et qui mercedes con- gregavit, misit eas in sacculum pertu- gregavit, misit eas in sacculum pertu-

sum. sum.

Videtur ergo secundum litteram istam, Videtur ergo secundum litteram istam, quod laborans pro temporalibus male fa- quod laborans pro temporalibus male fa- cit. Matth. v1, 31 et 32 Nolite ergo cit. Matth. v1, 31 et 32 Nolite ergo solliciti esse, dicentes : Quid manduca- solliciti esse, dicentes : Quid manduca- bimus, aut quid bibemus ? Scit enim bimus, aut quid bibemus ? Scit enim Pater vester, quia his omnibus indigetis. Pater vester, quia his omnibus indigetis. Adhuc, Matth. ✗, 10, reprehenduntur Adhuc, Matth. ✗, 10, reprehenduntur qui peram portant, et sacculum. qui peram portant, et sacculum.

Ad hoc dicendum, quod Dominus non Ad hoc dicendum, quod Dominus non intendit quod inertiæ studendum sit : intendit quod inertiæ studendum sit : sicut quidam male intelligentes locum sicut quidam male intelligentes locum hunc, dixerunt : sed cibum qui non hunc, dixerunt : sed cibum qui non perit operatur omnis ille, qui intentionem perit operatur omnis ille, qui intentionem spiritualium ad lucrum temporale non spiritualium ad lucrum temporale non refert, sicut illi qui Dominum seque- refert, sicut illi qui Dominum seque- bantur ad hoc quod corporaliter pasce- bantur ad hoc quod corporaliter pasce- rentur. Qui autem laborem corporalem rentur. Qui autem laborem corporalem per intentionem refert ad spiritualia, hic per intentionem refert ad spiritualia, hic operatur cibum qui non perit. Et secun- operatur cibum qui non perit. Et secun- dum hunc intellectum loquitur Dominus. dum hunc intellectum loquitur Dominus.

Quod autem objicitur: Nolite solliciti Quod autem objicitur: Nolite solliciti esse, jam super Matthæum et Lucam est esse, jam super Matthæum et Lucam est solutum. Quia interdicit ibi sollicitudinem solutum. Quia interdicit ibi sollicitudinem suffocantem spiritualia, et non interdicit suffocantem spiritualia, et non interdicit sollicitudinem provisionis necessariorum. sollicitudinem provisionis necessariorum. Labor ergo, ut dicit Hieronymus, exer- Labor ergo, ut dicit Hieronymus, exer- cendus est, sollicitudo tollenda. Tamen cendus est, sollicitudo tollenda. Tamen Dominus pro certo non hic loquitur nisi Dominus pro certo non hic loquitur nisi de eis qui superflua ad temporalia refe- de eis qui superflua ad temporalia refe- runt. Illi enim tam inspiritualibus, runt. Illi enim tam inspiritualibus, quam corporalibus cibum operantur qui quam corporalibus cibum operantur qui perit quod non est faciendum. perit quod non est faciendum.

255 255

<< Sed qui permanet in vitam æter- << Sed qui permanet in vitam æter-

nam. ) nam. )

Hic autem cibus est verbi Dei, pro Hic autem cibus est verbi Dei, pro cujus devotione sequi debuerant. Isa. cujus devotione sequi debuerant. Isa. XL, 8: Verbum Domini nostri manet in XL, 8: Verbum Domini nostri manet in æternum. Joan. xv, 16: Fructus vester æternum. Joan. xv, 16: Fructus vester maneat. Ad Roman. vi, 23: Gratia au- maneat. Ad Roman. vi, 23: Gratia au- tem Dei vita æterna. Cibus ergo verbi et tem Dei vita æterna. Cibus ergo verbi et cibus gratiæ est qui permanet in vitam cibus gratiæ est qui permanet in vitam æternam. Isa. xxxIII, 16: Panis ei datus æternam. Isa. xxxIII, 16: Panis ei datus est, aquæ ejus fideles sunt. Panis scili- est, aquæ ejus fideles sunt. Panis scili- cet gratiæ, et aqua sapientiæ in doctrina cet gratiæ, et aqua sapientiæ in doctrina verbi veritatis. verbi veritatis.

« Quem Filius hominis, » de thesauro « Quem Filius hominis, » de thesauro Patris, « dabit vobis. » Ille enim, sicut Patris, « dabit vobis. » Ille enim, sicut dicitur, Matth. xxiv, 45: Fidelis servus dicitur, Matth. xxiv, 45: Fidelis servus et prudens, quem constituit Dominus, et prudens, quem constituit Dominus, etc. Genes. XLIX, 20: Aser, pinguis etc. Genes. XLIX, 20: Aser, pinguis panis ejus, et præbebit delicias regibus. panis ejus, et præbebit delicias regibus. Aser beatus interpretatur, et significat Aser beatus interpretatur, et significat Filium hominis, qui pinguibus medulla- Filium hominis, qui pinguibus medulla- tis suos pascit. tis suos pascit.

Hoc est ergo quod dicit. Hoc est ergo quod dicit.

« Hunc enim Pater signavit Deus. » « Hunc enim Pater signavit Deus. »

« Hunc enim, » Filium hominis, « Hunc enim, » Filium hominis, « Deus Pater signavit, » hoc est, ple- « Deus Pater signavit, » hoc est, ple- nitudine suæ divinitatis, ad hoc ut pa- nitudine suæ divinitatis, ad hoc ut pa- scat, ab aliis distinxit. Ipse enim habet scat, ab aliis distinxit. Ipse enim habet unde pascat alii autem non habent nisi unde pascat alii autem non habent nisi ab ipso accipiant. Ad Hebr. 1, 3 : Qui ab ipso accipiant. Ad Hebr. 1, 3 : Qui cum sit splendor gloriæ, et figura sub- cum sit splendor gloriæ, et figura sub- stantiæ ejus. Aggæi, 11, 24: Ponam te stantiæ ejus. Aggæi, 11, 24: Ponam te quasi signaculum, quia tè elegi. Sic ergo quasi signaculum, quia tè elegi. Sic ergo habetur cibus iste a Christo. habetur cibus iste a Christo.

« Dixerunt ergo ad eum: Quid fa- « Dixerunt ergo ad eum: Quid fa- ciemus ut operemur opera Dei ? ciemus ut operemur opera Dei ?

28 28

« Respondit Jesus, et dixit eis: Hoc 29 « Respondit Jesus, et dixit eis: Hoc 29 est opus Dei, ut credatis in eum quem est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. » misit ille. »

Hic incipit determinare de opere cibi Hic incipit determinare de opere cibi spiritualis in speciali. spiritualis in speciali.

Et dividitur hæc pars in duas : in qua- Et dividitur hæc pars in duas : in qua-

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rum prima tangit de opere quo acquiri- rum prima tangit de opere quo acquiri- tur hic panis in secunda autem, osten- tur hic panis in secunda autem, osten- dit hunc panem per suppositum, ibi, dit hunc panem per suppositum, ibi, . 48 « Ego sum panis vitæ. » . 48 « Ego sum panis vitæ. »

In prima harum dicit tria: in quorum In prima harum dicit tria: in quorum primo tangitur opus quo cibus acquiri- primo tangitur opus quo cibus acquiri- tur in secundo, certitudo operis illius tur in secundo, certitudo operis illius exponitur in tertio, desiderium ad ci- exponitur in tertio, desiderium ad ci- bum illum accenditur. bum illum accenditur.

In primo horum dicit adhuc duo, sci- In primo horum dicit adhuc duo, sci- licet, quæstionem de opere, et determi- licet, quæstionem de opere, et determi- nationem operis nationem operis

Dicitur ergo : « Dixerunt ergo ad Dicitur ergo : « Dixerunt ergo ad eum, » Judæi volentes ad cibi corporalis eum, » Judæi volentes ad cibi corporalis operationem Christum provocare : operationem Christum provocare : « Quid faciemus ? » Psal. vi, 6: Multi « Quid faciemus ? » Psal. vi, 6: Multi dicunt Quis ostendit nobis bona ? dicunt Quis ostendit nobis bona ?

« Ut operemur opera » bona « Dei, » « Ut operemur opera » bona « Dei, » hoc est, Deo accepta, propter quæ nobis hoc est, Deo accepta, propter quæ nobis semper det cibum sine corporali labore. semper det cibum sine corporali labore. Simile habetur, Luc. XVIII, 18: Quid fa- Simile habetur, Luc. XVIII, 18: Quid fa- ciens vitam æternam possidebo ? Marc. ciens vitam æternam possidebo ? Marc. x, 17 Quid faciam ut vitam æternam x, 17 Quid faciam ut vitam æternam percipiam ? Matth. xix, 16: Quid boni percipiam ? Matth. xix, 16: Quid boni faciam ut habeam vitam æternam ? Ita faciam ut habeam vitam æternam ? Ita isti opera Deo accepta, propter quæ ci- isti opera Deo accepta, propter quæ ci- bum sine labore Deus concederet, pete- bum sine labore Deus concederet, pete- bant. Dicit quidem Salomon, Proverb. bant. Dicit quidem Salomon, Proverb. XII, 11 Qui operatur terram suam sa- XII, 11 Qui operatur terram suam sa- tiabitur panibus. Sed isti sine labore tiabitur panibus. Sed isti sine labore manuum inertiam sequentes, satietate manuum inertiam sequentes, satietate potiri desiderabant : contra hoc quod potiri desiderabant : contra hoc quod dicitur, II ad Thessal. 11, 10: Si quis dicitur, II ad Thessal. 11, 10: Si quis non vult operari, nec manducet. I ad Thes- non vult operari, nec manducet. I ad Thes- sal. iv, 11 Operamini manibus vestris, sal. iv, 11 Operamini manibus vestris, sicut præcepimus vobis. Hoc enim non sicut præcepimus vobis. Hoc enim non est contrarium ei quod est : « Operamini est contrarium ei quod est : « Operamini non cibum qui perit : » dummodo la- non cibum qui perit : » dummodo la- bor referatur per intentionem ad spiri- bor referatur per intentionem ad spiri- tualia. tualia.

1 1

« Respondit Jesus et dixit eis. »> « Respondit Jesus et dixit eis. »>

Hic determinat opus. Hic determinat opus.

« Hoc est opus Dei, » hoc est, quod « Hoc est opus Dei, » hoc est, quod acceptat Deus, « ut credatis in eum, » acceptat Deus, « ut credatis in eum, » hoc est, credendo tendatis in eum. Ad hoc est, credendo tendatis in eum. Ad

↑ Supra, ŷ. 27. ↑ Supra, ŷ. 27.

hoc autem quinque exiguntur ut scili- hoc autem quinque exiguntur ut scili- cet veritati assentiatur, ut fides per dile- cet veritati assentiatur, ut fides per dile- ctionem operetur, ut forma virtutis opus ctionem operetur, ut forma virtutis opus fidei informetur, ut de credito cum dis- fidei informetur, ut de credito cum dis- cretione cogitetur, ut consilium divinum cretione cogitetur, ut consilium divinum in his credens admiretur. in his credens admiretur.

De primo dicitur, ad Roman. x, 10: De primo dicitur, ad Roman. x, 10: Corde creditur ad justitiam, ore autem Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Hoc autem fit confessio fit ad salutem. Hoc autem fit per assensum veritatis. per assensum veritatis.

De secundo, ad Galat. v, 6: Fides quæ De secundo, ad Galat. v, 6: Fides quæ per charitatem operatur. per charitatem operatur.

De tertio, Jacobi, II, 18: Ego osten- De tertio, Jacobi, II, 18: Ego osten- dam tibi ex operibus fidem meam. Et, dam tibi ex operibus fidem meam. Et, ibidem, . 20: Fides sine operibus mor- ibidem, . 20: Fides sine operibus mor- tua est. Hoc enim intelligitur de operibus tua est. Hoc enim intelligitur de operibus virtutis. virtutis.

De quarto, Sapient. xv, 3 : Nosse te, De quarto, Sapient. xv, 3 : Nosse te, consummata justitia est et scire justi- consummata justitia est et scire justi- tiam et virtutem tuam, radix est immor- tiam et virtutem tuam, radix est immor- talitatis. Hæc enim notitia consistit in talitatis. Hæc enim notitia consistit in cogitatione, et scientia crediti in articulis cogitatione, et scientia crediti in articulis fidei. fidei.

De quinto et ultimo, Isa. LX, 5: Vide- De quinto et ultimo, Isa. LX, 5: Vide- bis, et afflues, et mirabitur et dilatabitur bis, et afflues, et mirabitur et dilatabitur

cor tuum. cor tuum.

Hoc enim est in visu consilii divini, Hoc enim est in visu consilii divini, quod hanc viam salutis per fidem inve- quod hanc viam salutis per fidem inve- nit. nit.

Sic ergo opus Dei est, ut credatis in Sic ergo opus Dei est, ut credatis in eum « quem ille misit. » Ad hoc enim eum « quem ille misit. » Ad hoc enim misit, ut in ipsum crederetis. Joan. 111, misit, ut in ipsum crederetis. Joan. 111, 15 Ut omnis qui credit in ipsum non 15 Ut omnis qui credit in ipsum non pereat. Ad Hebr. x1, 6: Sine fide impos- pereat. Ad Hebr. x1, 6: Sine fide impos- sibile est placere Deo. Et addit Grego- sibile est placere Deo. Et addit Grego- rius «Quinimo displicere necesse est. » rius «Quinimo displicere necesse est. »

Videtur autem non esse opus neces- Videtur autem non esse opus neces- sarium, sed fides sola. Ad Roman. III, sarium, sed fides sola. Ad Roman. III, 28: Arbitramur justificari hominem 28: Arbitramur justificari hominem per fidem sine operibus legis. Adhuc, per fidem sine operibus legis. Adhuc, ad Roman. iv, 6: David dicit beatitu- ad Roman. iv, 6: David dicit beatitu- dinem hominis, cui Deus accepto fert dinem hominis, cui Deus accepto fert justitiam sine operibus 2. Et loquitur de justitiam sine operibus 2. Et loquitur de credentibus. credentibus.

Ad hoc autem dicendum, quod opus Ad hoc autem dicendum, quod opus proprie differt ab actu, et facto, et labore, proprie differt ab actu, et facto, et labore, sicut notavimus alibi. Opus enim est sicut notavimus alibi. Opus enim est

2 Cf. Psal. xxxI, 1. 2 Cf. Psal. xxxI, 1.

10 10

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-30, 31. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-30, 31.

quod opem præstat: et hoc est virtutis quod opem præstat: et hoc est virtutis vel practicæ, vel intellectualis. Actus au- vel practicæ, vel intellectualis. Actus au- tem sunt effectus, vel effectiones formales tem sunt effectus, vel effectiones formales in quolibet, sicut hominis ratiocinari, et in quolibet, sicut hominis ratiocinari, et intellectus intelligere, et hujusmodi. intellectus intelligere, et hujusmodi. Facta autem sunt extrinsecus facta super Facta autem sunt extrinsecus facta super materiam, vel circa materias exteriores. materiam, vel circa materias exteriores. Sed labor est quod fit cum difficultate Sed labor est quod fit cum difficultate ejus qui facit, et lassitudinem inducit. Et ejus qui facit, et lassitudinem inducit. Et ideo si proprie sumatur opus, tunc cre- ideo si proprie sumatur opus, tunc cre- dere est opus, et actus fidei. Tamen ali- dere est opus, et actus fidei. Tamen ali- quando opus large sumptum ponitur pro quando opus large sumptum ponitur pro actu, et facto, et labore. actu, et facto, et labore.

Ad hoc autem quod objicitur, quod Ad hoc autem quod objicitur, quod non est opus legis. Dicendum, quod hoc non est opus legis. Dicendum, quod hoc verum est quia legis opus consistebat verum est quia legis opus consistebat in extrinsecus operatis, sicut in hirco in extrinsecus operatis, sicut in hirco immolato, vel agno, et hujusmodi. Cre- immolato, vel agno, et hujusmodi. Cre- dere autem est intrinsecum opus, sine dere autem est intrinsecum opus, sine quo numquam fuit justitia. Eodem modo quo numquam fuit justitia. Eodem modo dicendum ad sequens: quia sine talibus dicendum ad sequens: quia sine talibus legis operibus Deus accepto propter fidem legis operibus Deus accepto propter fidem fert et donat justitiam. fert et donat justitiam.

Adhuc autem objicitur: quia, Jacobi, Adhuc autem objicitur: quia, Jacobi, II, 20, dicitur, quod fides sine operibus II, 20, dicitur, quod fides sine operibus mortua est. Et Glossa ibidem dicit, quod mortua est. Et Glossa ibidem dicit, quod per opera reviviscit. Ergo videtur insuf- per opera reviviscit. Ergo videtur insuf- ficienter loqui, cum dicit, quod « hoc est ficienter loqui, cum dicit, quod « hoc est opus Dei, ut credatis in eum : » quia opus Dei, ut credatis in eum : » quia etiam exteriora opera oportet habere. etiam exteriora opera oportet habere. Propter hoc dixerunt antiqui dicentes, Propter hoc dixerunt antiqui dicentes, quod opus est operans, et opus operatum. quod opus est operans, et opus operatum. Opus operans est quod est in operante Opus operans est quod est in operante virtutis opus, vel a virtute elicitum, vel virtutis opus, vel a virtute elicitum, vel quod est essentialis actus virtutis : et quod est essentialis actus virtutis : et sine illo nihil valet virtus ad salutem. sine illo nihil valet virtus ad salutem. Opus autem operatum est extrinsecum Opus autem operatum est extrinsecum factum quod apothelesma vocant Sancti, factum quod apothelesma vocant Sancti, sicut operatum legis est sacrificium fa- sicut operatum legis est sacrificium fa- ctum, vel circumcisio facta, vel tale ctum, vel circumcisio facta, vel tale aliquid. Et sine illo bene justificat aliquid. Et sine illo bene justificat fides cum operibus virtutum interiori- fides cum operibus virtutum interiori- bus. bus.

Hoc est ergo illud quod dicit: « Hoc Hoc est ergo illud quod dicit: « Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit. » ille misit. »

« Dixerunt ergo ei : Quod ergo tu « Dixerunt ergo ei : Quod ergo tu

XXIV XXIV

257 257

facis signum, ut videamus, et creda- facis signum, ut videamus, et creda- mus tibi? quid operaris ? mus tibi? quid operaris ?

Patres nostri manducaverunt man- Patres nostri manducaverunt man- na in deserto, sicut scriptum est: Pa- na in deserto, sicut scriptum est: Pa- nem de coelo dedit eis manducare. » nem de coelo dedit eis manducare. »

Hic exquiritur certitudo operis quo Hic exquiritur certitudo operis quo spiritualis cibus acquiritur. spiritualis cibus acquiritur.

Dividitur autem in duos paragraphos : Dividitur autem in duos paragraphos : in quorum primo ponitur petitio certitu- in quorum primo ponitur petitio certitu- dinis, et subinfertur opinio erroris : in dinis, et subinfertur opinio erroris : in secundo autem removetur deceptio er- secundo autem removetur deceptio er- roris, et subinfertur doctrina veritatis. roris, et subinfertur doctrina veritatis.

In primo dicit tria. Petitur enim si- In primo dicit tria. Petitur enim si- gnum veritatis, provocatur Christus ad gnum veritatis, provocatur Christus ad exhibendum signum certitudinis, et quia exhibendum signum certitudinis, et quia intendebant cibum alienum, ideo tertio intendebant cibum alienum, ideo tertio provocatur ad signum faciendum quod provocatur ad signum faciendum quod deserviat gulæ et otiositati. deserviat gulæ et otiositati.

Dicit ergo «Quod ergo tu facis si- Dicit ergo «Quod ergo tu facis si- gnum?» Propheta enim hoc quod dicit, gnum?» Propheta enim hoc quod dicit, signis probare debet et ideo dicunt: signis probare debet et ideo dicunt: « Quod ergo tu facis signum ? » I ad Co- « Quod ergo tu facis signum ? » I ad Co- rinth. 1, 22: Judæi signa petunt. Moyses rinth. 1, 22: Judæi signa petunt. Moyses enim cum signis primo ostendebat quod enim cum signis primo ostendebat quod sibi esset credendum. sibi esset credendum.

« Ut videamus » illud signum, « et « Ut videamus » illud signum, « et credamus tibi, » si verbum Dei in ore credamus tibi, » si verbum Dei in ore tuo sit verum. III Regum, xv, 24 : In tuo sit verum. III Regum, xv, 24 : In isto cognovi quoniam vir Dei es tu, et isto cognovi quoniam vir Dei es tu, et verbum Domini in ore tuo verum est. verbum Domini in ore tuo verum est.

« Quid operaris ? » « Quid operaris ? »

Provocatio est. Quasi dicerent: Nihil Provocatio est. Quasi dicerent: Nihil est quod operaris: hordeaceis enim est quod operaris: hordeaceis enim panibus pascere semel, valde parum panibus pascere semel, valde parum

est. est.

« Quid » ergo « operaris ? » Parum « Quid » ergo « operaris ? » Parum enim est. Sed cogita quod magnum ali- enim est. Sed cogita quod magnum ali- quid facias. Antiqui enim magna fece- quid facias. Antiqui enim magna fece- runt. Opera enim tibi dare debent testi- runt. Opera enim tibi dare debent testi- monium. Joan. x, 25: Opera, quæ ego monium. Joan. x, 25: Opera, quæ ego facio in nomine Patris mei, hæc testi- facio in nomine Patris mei, hæc testi- monium perhibent de me. monium perhibent de me.

« Patres nostri manducaverunt « Patres nostri manducaverunt manna in deserto. » manna in deserto. »

17 17

31 31

32 32

33 33

34 34

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ac si dicant Da cibum perpetuum, Ac si dicant Da cibum perpetuum, quia antiqui exhibuerunt cibum per to- quia antiqui exhibuerunt cibum per to- tam viam deserti per quadraginta annos : tam viam deserti per quadraginta annos : tu autem una vice tantum. Exod. xVI, tu autem una vice tantum. Exod. xVI, 15 Iste est panis quem Dominus dedit 15 Iste est panis quem Dominus dedit vobis ad vescendum. vobis ad vescendum.

25 25

« Sicut scriptum est. » Psal. LXXVII, « Sicut scriptum est. » Psal. LXXVII, Panem Angelorum manducavit Panem Angelorum manducavit homo. Item, ibidem, yy. 23 et 24: Ja- homo. Item, ibidem, yy. 23 et 24: Ja- nuas cœli aperuit eis, et pluit illis man- nuas cœli aperuit eis, et pluit illis man- na ad manducandum. Sapient. xvi, 20 : na ad manducandum. Sapient. xvi, 20 : Paratum panem de cœlo præstitisti illis Paratum panem de cœlo præstitisti illis sine labore, omne delectamentum in se sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem. habentem, et omnis saporis suavitatem.

« Panem de coelo dedit eis manduca- « Panem de coelo dedit eis manduca- re. » Exod. XVI, 8: Dabit vobis Domi- re. » Exod. XVI, 8: Dabit vobis Domi- nus vespere carnes edere, et mane panes nus vespere carnes edere, et mane panes in saturitate, eo quod audierit murmu- in saturitate, eo quod audierit murmu- rationes vestras. Cœlum autem hic se- rationes vestras. Cœlum autem hic se- cundum intentionem istorum vocatur cundum intentionem istorum vocatur cœlum aereum, ut dicit Chrysostomus : cœlum aereum, ut dicit Chrysostomus : quia de aere panis ille cecidit supra ca- quia de aere panis ille cecidit supra ca- stra eorum quia ad litteram cum rore stra eorum quia ad litteram cum rore descendit. Et ros quidem fuit. Et mane descendit. Et ros quidem fuit. Et mane quando ros jacuit colligebatur. Et post quando ros jacuit colligebatur. Et post horam roris quando sol accensus fuit, horam roris quando sol accensus fuit, liquefactus fuit panis. Et ita intende- liquefactus fuit panis. Et ita intende- runt provocare Dominum ad similia fa- runt provocare Dominum ad similia fa-

ciendum. ciendum.

« dedit vobis panem de cœlo: » quia et « dedit vobis panem de cœlo: » quia et illius panis non nisi minister fuit, et ille illius panis non nisi minister fuit, et ille panis de coelo vero non fuit. Sed ille qui panis de coelo vero non fuit. Sed ille qui signatur per istum, ille est de cœlo Tri- signatur per istum, ille est de cœlo Tri- nitatis. Sed contra, I ad Corinth. x, 3: nitatis. Sed contra, I ad Corinth. x, 3: Omnes eamdem escam spiritalem man- Omnes eamdem escam spiritalem man- ducaverunt. Sed responsio ad hoc est, ducaverunt. Sed responsio ad hoc est, quod illi spiritualem escam manducave- quod illi spiritualem escam manducave- runt, non in re, sed in figura. Et illi qui runt, non in re, sed in figura. Et illi qui inter eos hanc figuram intellexerunt spi- inter eos hanc figuram intellexerunt spi- ritualiter, panem de vero cœlo manduca- ritualiter, panem de vero cœlo manduca-

verunt. verunt.

« Sed Pater meus, » qui est in cœlo « Sed Pater meus, » qui est in cœlo Trinitatis. Matth. vi, 9 : Pater noster, Trinitatis. Matth. vi, 9 : Pater noster, qui es in cœlis. qui es in cœlis.

« Dat vobis,» spiritualiter, « рапет « Dat vobis,» spiritualiter, « рапет verum, hoc est, vere ad vitam verum, hoc est, vere ad vitam æternam reficientem, « de cœlo, » scili- æternam reficientem, « de cœlo, » scili- cet Trinitatis quia ledit vobis me, cet Trinitatis quia ledit vobis me, qui cibus sum in vitam æternam vege- qui cibus sum in vitam æternam vege- tans per hoc quod sum Verbum, id est, tans per hoc quod sum Verbum, id est, vera veri Patris notitia. Matth. vi, 11: vera veri Patris notitia. Matth. vi, 11: Panem nostrum supersubstantialem da Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie. Deuter. VIII, 3: Non in solo nobis hodie. Deuter. VIII, 3: Non in solo pane vivit homo, sed in, etc. Est enim pane vivit homo, sed in, etc. Est enim panis Sacramenti qui spiritualiter vegetat panis Sacramenti qui spiritualiter vegetat hominem, et omnia spiritualis vitæ de- hominem, et omnia spiritualis vitæ de- perditæ in nobis restaurat. Psal. cii, 1 : perditæ in nobis restaurat. Psal. cii, 1 : Panis cor hominis confirmat. Panis cor hominis confirmat.

Dicitur autem panis verus propter sex Dicitur autem panis verus propter sex causas quarum tres sunt tres veri panis causas quarum tres sunt tres veri panis effectus quorum unus est quod sedat effectus quorum unus est quod sedat esuriem quæ est ex defectu spirituali. esuriem quæ est ex defectu spirituali. Psal. xvi, 15: Satiabor cum apparuerit Psal. xvi, 15: Satiabor cum apparuerit gloria tua. Secundus est, quod restaurat gloria tua. Secundus est, quod restaurat

«< Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen «< Dixit ergo eis Jesus: Amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dabit panem de coelo, sed Pater meus dabit vobis panem de cœlo verum. vobis panem de cœlo verum. Panis enim Dei est, qui de coelo de- deperditum. Et sicut deperditio inducit Panis enim Dei est, qui de coelo de- deperditum. Et sicut deperditio inducit

scendit, et dat vitam mundo. scendit, et dat vitam mundo.

Dixerunt ergo ad cum: Domine, Dixerunt ergo ad cum: Domine, semper da nobis panem hunc. » semper da nobis panem hunc. »

Hic removet errorem, et inducit ad Hic removet errorem, et inducit ad veritatem. Illi enim per hoc quod Moy- veritatem. Illi enim per hoc quod Moy- sen fecisse hoc credebant, Moysen Christo sen fecisse hoc credebant, Moysen Christo præferre volebant. præferre volebant.

Et ideo dicit: Amen, amen dico vobis. » Et ideo dicit: Amen, amen dico vobis. » Duplex confirmatio aufert errorem, et in- Duplex confirmatio aufert errorem, et in- ducit veritatem. ducit veritatem.

« Non Moyses, » qui minister fuit, « Non Moyses, » qui minister fuit,

debilitatem, sic instaurando inducit con- debilitatem, sic instaurando inducit con- firmationem. Act. 1x, 19: Cum accepis- firmationem. Act. 1x, 19: Cum accepis- set cibum, confortatus est. Tertius est, set cibum, confortatus est. Tertius est, quod continuat vitam. Et sic iste panis quod continuat vitam. Et sic iste panis continuat ad vitam æternam. III Regum, continuat ad vitam æternam. III Regum, XIX, 8: Ambulavit in fortitudine cibi il- XIX, 8: Ambulavit in fortitudine cibi il- lus quadraginta diebus et quadraginta lus quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Horeb. noctibus usque ad montem Dei Horeb. Quarta causa est, quia panis ubique in Quarta causa est, quia panis ubique in omni parte sua est ejusdem generis cibus. omni parte sua est ejusdem generis cibus. Et similiter Christus in omni gratia sui Et similiter Christus in omni gratia sui cibus est fidelium. Eccli. xv, 3: Cibavit cibus est fidelium. Eccli. xv, 3: Cibavit illum pane vitæ et intellectus. Quia panis illum pane vitæ et intellectus. Quia panis

IN EVANG. JOANNIS CAP. VI-33, 34, 35. IN EVANG. JOANNIS CAP. VI-33, 34, 35.

ille ad intellectum relatus, in omni gratia ille ad intellectum relatus, in omni gratia sua cibus est fidelium. Quinta causa est, sua cibus est fidelium. Quinta causa est, quia absconditus est cibus ille, nec exte- quia absconditus est cibus ille, nec exte- rius, sed in spiritu videtur. Apocal. 11, rius, sed in spiritu videtur. Apocal. 11, 17 Dabo manna absconditum..., quod 17 Dabo manna absconditum..., quod nemo scit nisi qui accipit. Sexta causa nemo scit nisi qui accipit. Sexta causa est, quia ad veritatem vegetat spiritus, est, quia ad veritatem vegetat spiritus, et ad minoritatem animalitatis. Psal. et ad minoritatem animalitatis. Psal. CXLVII, 14 Adipe frumenti satiat te. CXLVII, 14 Adipe frumenti satiat te. Item, Psal. LXXX, 17 Cibavit eos ex Item, Psal. LXXX, 17 Cibavit eos ex adipe frumenti, et de petra melle satura- adipe frumenti, et de petra melle satura- vit eos. Hic enim panis cibat vere, cujus vit eos. Hic enim panis cibat vere, cujus vegetatio non transit, sed permanet in vegetatio non transit, sed permanet in vitam æternam : quia nos membris vitam æternam : quia nos membris Christi incorporat, et dulcedine deitatis Christi incorporat, et dulcedine deitatis delectat. I ad Corinth. x, 17: Unus pa- delectat. I ad Corinth. x, 17: Unus pa- nis, unum corpus multi sumus in Chri- nis, unum corpus multi sumus in Chri- sto, omnes qui ex uno pane participa- sto, omnes qui ex uno pane participa- mus. Sic ergo est panis verus, non qui- mus. Sic ergo est panis verus, non qui- dem veritate panis naturaliter, sed veritate dem veritate panis naturaliter, sed veritate vegetationis quia vegetat ad divinum vegetationis quia vegetat ad divinum

esse et æternum. esse et æternum.

Et hoc est quod subdit: Et hoc est quod subdit:

« Panis enim Dei est, » « Panis enim Dei est, »

Scilicet panis verus veritate quæ dicta Scilicet panis verus veritate quæ dicta est « qui de caelo » Trinitatis «< descen- est « qui de caelo » Trinitatis «< descen- dit, »dum factus est homo, et cibus ho- dit, »dum factus est homo, et cibus ho- minis. Isa. xxi, 14: Qui habitatis ter- minis. Isa. xxi, 14: Qui habitatis ter- ram Austri, cum panibus occurrite fu- ram Austri, cum panibus occurrite fu- gienti. Terra Austri terra luminis est, et gienti. Terra Austri terra luminis est, et caloris. Luminis in veritate, et caloris in caloris. Luminis in veritate, et caloris in charitate. Et hi sunt coelestes, qui terram charitate. Et hi sunt coelestes, qui terram istam inhabitant, et cum panibus æternæ istam inhabitant, et cum panibus æternæ refectionis nobis occurrunt in pane uno refectionis nobis occurrunt in pane uno sacramenti qui candidus est veritatis sacramenti qui candidus est veritatis puritate, et decoctus charitatis calore. puritate, et decoctus charitatis calore.

« Et dat vitam mundo. In hoc enim « Et dat vitam mundo. In hoc enim differentia est materialis panis ad panem differentia est materialis panis ad panem spiritualem quia panis materialis muta- spiritualem quia panis materialis muta- tus in carnem et sanguinem, a nobis ac- tus in carnem et sanguinem, a nobis ac- cipit vitam panis autem spiritualis nos cipit vitam panis autem spiritualis nos ad se mutans, dat nobis vitam suam. ad se mutans, dat nobis vitam suam. Unde dictum est Augustini : « Cresce, et Unde dictum est Augustini : « Cresce, et manducabis me, nec tu me mutabis in te manducabis me, nec tu me mutabis in te sicut cibum carnis tuæ, sed tu mutaberis sicut cibum carnis tuæ, sed tu mutaberis in me. » Joan. x, 10: Ego veni ut vi- in me. » Joan. x, 10: Ego veni ut vi- tam habeant, etc. tam habeant, etc.

« Dixerunt ergo ad eum. » « Dixerunt ergo ad eum. »

259 259

Hic elevat ad hunc panem (quamvis Hic elevat ad hunc panem (quamvis non intellectum) audientium desiderium. non intellectum) audientium desiderium.

Dicunt ergo: «Domine. » Chrysosto- Dicunt ergo: «Domine. » Chrysosto- mus «Dominum confitentur audientes mus «Dominum confitentur audientes quia de thesauro Patris panem exhibitu- quia de thesauro Patris panem exhibitu- rus esset cœlestem, et putantes hunc car- rus esset cœlestem, et putantes hunc car- nalem esse in cujus refectione otiosam et nalem esse in cujus refectione otiosam et marcidam agerent vitam. » marcidam agerent vitam. »

« Semper da nobis, » non ad unum « Semper da nobis, » non ad unum tempus, ut sine sollicitudine et labore vi- tempus, ut sine sollicitudine et labore vi- vamus, "panem hunc,» sicut Samaritana vamus, "panem hunc,» sicut Samaritana adhuc carnalis dixit, Joan. 1v, 15: Da adhuc carnalis dixit, Joan. 1v, 15: Da mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque veniam huc haurire. Sed Deus hoc non veniam huc haurire. Sed Deus hoc non vult sed vult ut homo laboret pro cibo vult sed vult ut homo laboret pro cibo suo, ne inertia dissolvatur. Job, v, 7: suo, ne inertia dissolvatur. Job, v, 7: Homo nascitur ad laborem, et avis ad vo- Homo nascitur ad laborem, et avis ad vo- latum. Genes. III, 19: In sudore vultus latum. Genes. III, 19: In sudore vultus tui vesceris pane. Psal. cxxvii, 2: Labo- tui vesceris pane. Psal. cxxvii, 2: Labo- res manuum tuarum quia manducabis. res manuum tuarum quia manducabis.

: :

« Dixit autem eis Jesus: Ego sum « Dixit autem eis Jesus: Ego sum panis vitæ : qui venit ad me, non esu- panis vitæ : qui venit ad me, non esu- riet, et qui credit in me, non sitiet in riet, et qui credit in me, non sitiet in æternum. æternum.

Sed dixi vobis, quia et vidistis me, Sed dixi vobis, quia et vidistis me, et non creditis. >> et non creditis. >>

Hic determinat per suppositum hunc Hic determinat per suppositum hunc panem. panem.

Dicit autem hic tria: in quorum pri- Dicit autem hic tria: in quorum pri- mo panem illum in omnibus figuris an- mo panem illum in omnibus figuris an- tiquis signatum determinat: in secundo, tiquis signatum determinat: in secundo, incredulitatem hoc non credentium re- incredulitatem hoc non credentium re- darguit in tertio, viam ad hunc panem darguit in tertio, viam ad hunc panem veniendi declarat. veniendi declarat.

Dicit ergo «Ego sum panis vitæ. » Dicit ergo «Ego sum panis vitæ. » Panis vitæ ex corpore vivifico habet re- Panis vitæ ex corpore vivifico habet re- fectionem ex anima, redemptionem : et fectionem ex anima, redemptionem : et ex deitate habet vitæ beatæ saporem. Sic ex deitate habet vitæ beatæ saporem. Sic enim panis qui est Christus a manibus enim panis qui est Christus a manibus sapientiæ æternæ tamquam ex tribus sa- sapientiæ æternæ tamquam ex tribus sa- tis confectus est. Genes. XVIII, 6: Acce- tis confectus est. Genes. XVIII, 6: Acce- lera, tria sata similæ commisce, et fac lera, tria sata similæ commisce, et fac subcinericios panes. Cinis autem sub quo subcinericios panes. Cinis autem sub quo

35 35

36 36

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

coctus est panis iste, est cinis mortalita- coctus est panis iste, est cinis mortalita- tis et humilitatis hujus. Matth. XIII, 33: tis et humilitatis hujus. Matth. XIII, 33: Simile est regnum cœlorum fermento, Simile est regnum cœlorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in fari- quod acceptum mulier abscondit in fari- næ satis tribus, donec fermentatum est næ satis tribus, donec fermentatum est totum. Fermentum est charitas Dei ad totum. Fermentum est charitas Dei ad nos, quæ sub dictis satis est absconsa, nos, quæ sub dictis satis est absconsa, donec totum calore charitatis penetra- donec totum calore charitatis penetra- tum est, præbeat (ut diximus) corpus in tum est, præbeat (ut diximus) corpus in cibum, animam in pretium, et deitatem cibum, animam in pretium, et deitatem in condimentum. Psal. CXLVII, 14: Adipe in condimentum. Psal. CXLVII, 14: Adipe frumenti satiat le. frumenti satiat le.

«Qui venit ad me non esuriet. » «Qui venit ad me non esuriet. »

Quomodo enim esuriet qui omnium Quomodo enim esuriet qui omnium bonorum in se habet abundantiam, et bonorum in se habet abundantiam, et nullius rei defectum ? Apocal. vi, 16: nullius rei defectum ? Apocal. vi, 16: Non esurient, neque sitient amplius, nec Non esurient, neque sitient amplius, nec cadet super illos sol, neque ullus æstus. cadet super illos sol, neque ullus æstus.

SED CONTRA hoc videtur quod dicitur, SED CONTRA hoc videtur quod dicitur, Eccli. xxiv, 29: Qui edunt me adhuc Eccli. xxiv, 29: Qui edunt me adhuc esurient. Sed ad hoc dicendum, quod du- esurient. Sed ad hoc dicendum, quod du- plici de causa surgit esuries spiritualis. plici de causa surgit esuries spiritualis. Est enim fames desiderium, ut cibus spi- Est enim fames desiderium, ut cibus spi- ritualis non habitus habeatur: et sic non ritualis non habitus habeatur: et sic non esurit qui ad panem vitæ pervenit. Et esurit qui ad panem vitæ pervenit. Et iterum fames sive esuries ut jam habitus iterum fames sive esuries ut jam habitus cibus continuetur: et sic continuo esurit cibus continuetur: et sic continuo esurit qui ad panem vitæ pervenit. Et sic loqui- qui ad panem vitæ pervenit. Et sic loqui- tur Ecclesiasticus. Quod autem hic dici- tur Ecclesiasticus. Quod autem hic dici- tur: « Qui venit, » intelligitur sic: Quod tur: « Qui venit, » intelligitur sic: Quod ille venit qui continuo illi pani appropin- ille venit qui continuo illi pani appropin- quat per fidei devotionem, per spei pro- quat per fidei devotionem, per spei pro- tensionem, et per charitatis unionem, et tensionem, et per charitatis unionem, et per assimilationis incorporationem, et per assimilationis incorporationem, et per internam dilectionem. De venienti- per internam dilectionem. De venienti- bus fidei devotionem dicitur in Psal- per bus fidei devotionem dicitur in Psal- per mo xxx11, 6: Accedite ad eum, et illu- mo xxx11, 6: Accedite ad eum, et illu- minamini, et facies, etc. Fidei enim est minamini, et facies, etc. Fidei enim est illuminare, et certa veritas cui fides in- illuminare, et certa veritas cui fides in- nititur non permittit confundi. De ve- nititur non permittit confundi. De ve- nientibus per spem et æternorum exspe- nientibus per spem et æternorum exspe- ctationem, ad Philip. 11, 13: Fratres, ego ctationem, ad Philip. 11, 13: Fratres, ego me non arbitror comprehendisse. Et su- me non arbitror comprehendisse. Et su- pra, y. 12: Sequor autem, si quo modo pra, y. 12: Sequor autem, si quo modo comprehendam in quo et comprehensus comprehendam in quo et comprehensus

1 Psal. CXVIII, 103. 1 Psal. CXVIII, 103.

sum. Hæc est enim protensa spes, quæ sum. Hæc est enim protensa spes, quæ semper sequendo se protendit ut com- semper sequendo se protendit ut com- prehendat. De appropinquantibus per prehendat. De appropinquantibus per dilectionem ut dilectionis unionem, Can- dilectionem ut dilectionis unionem, Can- tic. 1, 3: Trahe me, post te curremus in tic. 1, 3: Trahe me, post te curremus in odorem unguentorum tuorum. Panis odorem unguentorum tuorum. Panis enim iste, quia omni pinguedine unctus enim iste, quia omni pinguedine unctus est, hujus unctionis odor venit ad dili- est, hujus unctionis odor venit ad dili- gentem. Numer. XI, 8: Manna erat sa- gentem. Numer. XI, 8: Manna erat sa- poris panis oleati. De appropinquantibus poris panis oleati. De appropinquantibus per internum saporem, Genes. XLIX, 20: per internum saporem, Genes. XLIX, 20: Aser, pinguis panis ejus, etc. Sic enim Aser, pinguis panis ejus, etc. Sic enim trahitur ad panem vitæ. trahitur ad panem vitæ.

« Et qui credit in me, etc. » « Et qui credit in me, etc. »

Credens assentit primæ veritati prop- Credens assentit primæ veritati prop- ter se, et super omnia. Et hoc est, ut di- ter se, et super omnia. Et hoc est, ut di- cit Dionysius ad Apollophanem, dare ve- cit Dionysius ad Apollophanem, dare ve- ritati manus. Qui autem dat veritati ma- ritati manus. Qui autem dat veritati ma- nus, ducitur a veritate: et hic non errat. nus, ducitur a veritate: et hic non errat. Unde Dionysius: « Dedisti veritati ma- Unde Dionysius: « Dedisti veritati ma- nus, et falsitatis et erroris nexibus es nus, et falsitatis et erroris nexibus es absolutus. » Hic enim est de quo dicit absolutus. » Hic enim est de quo dicit Psalmista, Psal. Lxx11, 24: Tenuisti ma- Psalmista, Psal. Lxx11, 24: Tenuisti ma- num dexteram meam, etc. Hic enim qui num dexteram meam, etc. Hic enim qui sic credit, intus veritate jam pascitur, sic credit, intus veritate jam pascitur, dulcedine veritatis afficitur: et dicit: dulcedine veritatis afficitur: et dicit: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua', Quam dulcia faucibus meis eloquia tua', etc. Unde Glossa: « Qui credit in me, et etc. Unde Glossa: « Qui credit in me, et comedit. » Proverb. xxx1, 18: Gustavit, comedit. » Proverb. xxx1, 18: Gustavit, el vidit quia bona est negotiatio ejus: el vidit quia bona est negotiatio ejus: non exstinguetur in nocte lucerna ejus. non exstinguetur in nocte lucerna ejus. Qui enim charitate veritatis pascitur, Qui enim charitate veritatis pascitur, dulcedine veritatis afficitur: et hujus ve- dulcedine veritatis afficitur: et hujus ve- ritatis lucerna, in nocte falsitatis et er- ritatis lucerna, in nocte falsitatis et er- roris non exstinguitur. roris non exstinguitur.

Et hic sic nutritus pane vitæ, qui de Et hic sic nutritus pane vitæ, qui de ore Dei procedit, « non sitiet. » Glossa: ore Dei procedit, « non sitiet. » Glossa: «Idem est non sitiet, et non esuriet: utro- «Idem est non sitiet, et non esuriet: utro- que enim verbo æterna signatur satie- que enim verbo æterna signatur satie- tas. » Sed est intelligendum quod triplex tas. » Sed est intelligendum quod triplex est sitis. Una quidem, quando cibus in- est sitis. Una quidem, quando cibus in- digestus ex stomacho fumat ad viam digestus ex stomacho fumat ad viam æsophagi et pectoris, et exsiccat illas æsophagi et pectoris, et exsiccat illas vias. Et hæc sitis quanto plus bibitur, vias. Et hæc sitis quanto plus bibitur, tanto magis invalescit: nec sedatur nisi tanto magis invalescit: nec sedatur nisi

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-35, 36. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-35, 36.

per somnum, et digestionem. Et hæc si- per somnum, et digestionem. Et hæc si- tis similis est desiderio carnalis delecta- tis similis est desiderio carnalis delecta- tionis, qui quo plus hauritur, tanto plus tionis, qui quo plus hauritur, tanto plus sititur. Joan. IV, 13: Omnis qui bibit ex sititur. Joan. IV, 13: Omnis qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum. Et Poeta : aqua hac, sitiet iterum. Et Poeta :

Quo plus sunt potæ, plus sitiuntur aquæ. Quo plus sunt potæ, plus sitiuntur aquæ.

Alia causa sitis est cibi siccitas et so- Alia causa sitis est cibi siccitas et so- liditas, qui per membra non decurrit nisi liditas, qui per membra non decurrit nisi humore fluere incipiat. Et hæc est sitis humore fluere incipiat. Et hæc est sitis naturalis quæ potu dulci et delectabili se- naturalis quæ potu dulci et delectabili se- datur. Et huic similis est sitis consola- datur. Et huic similis est sitis consola- tionis Spiritus sancti et justitiæ: quia tionis Spiritus sancti et justitiæ: quia sine dulcedine ejus, cibus virtutis non sine dulcedine ejus, cibus virtutis non reficit, et per membra animæ non dis- reficit, et per membra animæ non dis- currit. Psal. LXII, 2: Sitivit in te anima currit. Psal. LXII, 2: Sitivit in te anima mea: quam multipliciter, etc. Il Re- mea: quam multipliciter, etc. Il Re- gum, xxIII, 15: O si quis daret mihi po- gum, xxIII, 15: O si quis daret mihi po- tum aquæ de cisterna quæ est in Beth- tum aquæ de cisterna quæ est in Beth- leem! Hoc est, de refrigerio consolatio- leem! Hoc est, de refrigerio consolatio- nis, quæ est in domo panis, hoc est, in nis, quæ est in domo panis, hoc est, in Christo a quo fluit consolatio Spiritus Christo a quo fluit consolatio Spiritus sancti. sancti.

Tertia causa sitis est membrorum om- Tertia causa sitis est membrorum om- nium a proprio nutrimento destitutio, nium a proprio nutrimento destitutio, quæ non sedatur nisi bono cibo membris quæ non sedatur nisi bono cibo membris exhibito. Et hæc sitis est cui per meta- exhibito. Et hæc sitis est cui per meta- phoram ista sitis comparatur, et est vir- phoram ista sitis comparatur, et est vir- tutis esuries. Et ideo dicit Glossa quod tutis esuries. Et ideo dicit Glossa quod idem est esurire et sitire. Tamen in de- idem est esurire et sitire. Tamen in de- stitutis et arefactis, citius subvenitur stitutis et arefactis, citius subvenitur membris per liquidum quam per siccum: membris per liquidum quam per siccum: ideo natura in illis sitit citius quam esu- ideo natura in illis sitit citius quam esu- riat. Et sic est in pane veritatis soliditas riat. Et sic est in pane veritatis soliditas virtutis quæ pascit, et liquiditas veritatis virtutis quæ pascit, et liquiditas veritatis quæ infundit et potat. Et ideo ad virtu- quæ infundit et potat. Et ideo ad virtu- tem est esuries, et ad veritatem est sitis. tem est esuries, et ad veritatem est sitis. Et hac siti Christus videns se membris Et hac siti Christus videns se membris suis destitui, cum ex timore fugerent, suis destitui, cum ex timore fugerent, dixit, Joan. XIX, 28: Sitio. Et, sicut di- dixit, Joan. XIX, 28: Sitio. Et, sicut di- cit Augustinus, incorporavit sibi latro- cit Augustinus, incorporavit sibi latro- nem ad membrorum confortationem. nem ad membrorum confortationem.

Isa. xxı, 14: Occurrentes sitienti ferte Isa. xxı, 14: Occurrentes sitienti ferte aquam. De istis duabus aquis dicitur, aquam. De istis duabus aquis dicitur, Joan. iv, 13 et 14: Qui biberit ex aqua Joan. iv, 13 et 14: Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in æter- quam ego dabo ei, non sitiet in æter-

1 Cf. Luc. XI, 20. 1 Cf. Luc. XI, 20.

261 261

num: sed aqua quam ego dabo ei, fiet num: sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æter- in eo fons aquæ salientis in vitam æter- nam. Eccli. xv, 3: Aqua sapientiæ sa- nam. Eccli. xv, 3: Aqua sapientiæ sa- lutaris potavit illum. Isa. xxx111, 16: lutaris potavit illum. Isa. xxx111, 16: Panis ei datus est, aquæ ejus fideles Panis ei datus est, aquæ ejus fideles

sunt. sunt.

<< Sed dixi vobis, etc. » << Sed dixi vobis, etc. »

Ecce incredulorum redargutio. Marc. Ecce incredulorum redargutio. Marc. 14: Exprobravit incredulitatem eo- 14: Exprobravit incredulitatem eo- rum et duritiam cordis, rum et duritiam cordis,

XVI, XVI,

« Quia et vidistis me, et non creditis. » « Quia et vidistis me, et non creditis. » Videre Christum in corporali visione non Videre Christum in corporali visione non prodest ad fidem. Et de hac non loquitur prodest ad fidem. Et de hac non loquitur hic sed de visione interiori, causata ab hic sed de visione interiori, causata ab exteriori. Videbant enim exterius opera exteriori. Videbant enim exterius opera quæ nemo alius fecit, sicut dicitur, Joan. quæ nemo alius fecit, sicut dicitur, Joan. xv, 24: et ex hoc visu potentiam divinam xv, 24: et ex hoc visu potentiam divinam in eo latentem viderunt, per interiorem in eo latentem viderunt, per interiorem mentis considerationem: vel de facili vi- mentis considerationem: vel de facili vi- dere potuerunt. Joan. 111, 2: Nemo potest dere potuerunt. Joan. 111, 2: Nemo potest hæc signa facere, etc. Joan. 1x, 32 et 33: hæc signa facere, etc. Joan. 1x, 32 et 33: A sæculo non est auditum quia quis ape- A sæculo non est auditum quia quis ape- ruit oculos cæci nati. Nisi esset hic a Deo, ruit oculos cæci nati. Nisi esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Videbant non poterat facere quidquam. Videbant sicut sæpæ diximus modum in istis: quia sicut sæpæ diximus modum in istis: quia non clave utebatur, sed faciebat sicut po- non clave utebatur, sed faciebat sicut po- testatem habens: non per supplicationes, testatem habens: non per supplicationes, vel exorcismos, sed in plena potestate vel exorcismos, sed in plena potestate divina. Propter quod hæc opera digitum divina. Propter quod hæc opera digitum Dei vocabat. Per hæc enim, infallibilia Dei vocabat. Per hæc enim, infallibilia indicia viderunt et cognoverunt. indicia viderunt et cognoverunt.

SED CONTRA hæc objicitur, I ad Corinth. SED CONTRA hæc objicitur, I ad Corinth. 11, 8 Si enim cognovissent, numquam 11, 8 Si enim cognovissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent. Act. 111, Dominum gloriæ crucifixissent. Act. 111, 17: Fratres, scio quia per ignorantiam 17: Fratres, scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri. Sed ad fecistis, sicut et principes vestri. Sed ad hoc dicendum, quod principes sacerdo- hoc dicendum, quod principes sacerdo- tum, et scribæ in lege doctissimi, ex his tum, et scribæ in lege doctissimi, ex his quæ dicta sunt, vel cognoverunt vel co- quæ dicta sunt, vel cognoverunt vel co- gnoscere potuerunt eum. Quia etsi hu- gnoscere potuerunt eum. Quia etsi hu- militate carnis obumbrata videretur esse militate carnis obumbrata videretur esse divinitas, tamen fulgebat in modo ope- divinitas, tamen fulgebat in modo ope- rum, et in ipsis operibus: et sic de facili rum, et in ipsis operibus: et sic de facili vincibilis erat ignorantia ex carne causa. vincibilis erat ignorantia ex carne causa. ta et ideo imputandum erat eis si non ta et ideo imputandum erat eis si non

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cognoverunt. Et quod dicitur de Apo- cognoverunt. Et quod dicitur de Apo- stolo et de Actibus, dicendum, quod qui- stolo et de Actibus, dicendum, quod qui- dem ignoraverunt, hoc est, perfectam de dem ignoraverunt, hoc est, perfectam de ipso cognitionem habuerunt velatam, sic- ipso cognitionem habuerunt velatam, sic- ut diximus, et ideo remedio pœnitentiæ ut diximus, et ideo remedio pœnitentiæ peccatum eorum purgari poterat. Tamen peccatum eorum purgari poterat. Tamen viderunt et cognoverunt, sicut hic dici- viderunt et cognoverunt, sicut hic dici- tur: quia infallibiliter ostendebat se illis. tur: quia infallibiliter ostendebat se illis. Ipsi autem avertendo se ab eo, viderunt, Ipsi autem avertendo se ab eo, viderunt, et ideo imperfecte cognoverunt: et hu- et ideo imperfecte cognoverunt: et hu- jus imperfectionis causa ipsi fuerunt. jus imperfectionis causa ipsi fuerunt. Avertens enim se per indignationem et Avertens enim se per indignationem et indevotionem, videt quidem, licet imper- indevotionem, videt quidem, licet imper- fecte figit oculum quem avertit. Et hoc fecte figit oculum quem avertit. Et hoc modo dicitur hic, quod viderunt eum. Et modo dicitur hic, quod viderunt eum. Et de talibus dicitur in Psalmo xciv, 10: de talibus dicitur in Psalmo xciv, 10: Offensus fui generationi illi, et dixi: Offensus fui generationi illi, et dixi: Semper hi errant corde. Et ideo proxi- Semper hi errant corde. Et ideo proxi- mum quidem viderunt: sed avertentes mum quidem viderunt: sed avertentes se ab ipso, figere oculum non curave- se ab ipso, figere oculum non curave- runt. Sapient. 11, 15: Gravis est nobis runt. Sapient. 11, 15: Gravis est nobis etiam ad videndum. etiam ad videndum.

Sed adhuc objicitur de hoc quod dicit Sed adhuc objicitur de hoc quod dicit Augustinus, quod fides est earum rerum Augustinus, quod fides est earum rerum quæ non videntur. Et sic videtur non be- quæ non videntur. Et sic videtur non be- ne dicere: « Et vidistis me, et non credi- ne dicere: « Et vidistis me, et non credi- tis. » Sed ad hoc dicendum, quod fides, tis. » Sed ad hoc dicendum, quod fides, per assensum quem habet, est invisibi- per assensum quem habet, est invisibi- lium sed per inducentia ad fidem, est lium sed per inducentia ad fidem, est visibilium, et audibilium, et generaliter visibilium, et audibilium, et generaliter sensibilium. Et hoc modo loquitur hic: sensibilium. Et hoc modo loquitur hic: et ideo improperat dicens: « Et non cre- et ideo improperat dicens: « Et non cre- ditis, » cum tot inducentia ad fidem ha- ditis, » cum tot inducentia ad fidem ha- betis. Joan. xx, 29: Quia vidisti me, betis. Joan. xx, 29: Quia vidisti me, Thoma, credidisti, etc. Joan. ix, 36 et Thoma, credidisti, etc. Joan. ix, 36 et seq. Quis est, scilicet Filius Dei, ut cre- seq. Quis est, scilicet Filius Dei, ut cre- dam in eum ? Et dixit ei Jesus: Et vi- dam in eum ? Et dixit ei Jesus: Et vi- disti eum, et qui loquitur tecum, ipse est. disti eum, et qui loquitur tecum, ipse est. At ille ait: Credo, Domine. Et proci- At ille ait: Credo, Domine. Et proci- dens adoravit eum. Hi autem penitus in- dens adoravit eum. Hi autem penitus in- devoti, et viderunt eum indicio infallibili devoti, et viderunt eum indicio infallibili suæ deitatis, et non crediderunt. Joan. 1, suæ deitatis, et non crediderunt. Joan. 1, 11: In propria venit, et sui eum non re- 11: In propria venit, et sui eum non re- ceperunt. Ibidem, v, 43: Ego veni in ceperunt. Ibidem, v, 43: Ego veni in nomine Patris mei, et non accipitis me. nomine Patris mei, et non accipitis me. Joan. 1, 11 Quod scimus loquimur, et Joan. 1, 11 Quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur: et testimonium quod vidimus testamur: et testimonium nostrum non accipitis. nostrum non accipitis.

« Omne quod dat mihi Pater, ad me « Omne quod dat mihi Pater, ad me veniet: et eum qui venit ad me, non veniet: et eum qui venit ad me, non ejiciam foras. » ejiciam foras. »

Hic incipit ostendere vias veniendi ad Hic incipit ostendere vias veniendi ad illum, quem verum panem vitæ esse illum, quem verum panem vitæ esse

ostendit. ostendit.

Dicit autem hic tria: in quorum primo Dicit autem hic tria: in quorum primo ostenditur quis venit: in secundo, quam ostenditur quis venit: in secundo, quam benigne venientem suscepit: tertio, cau- benigne venientem suscepit: tertio, cau- sam illius susceptionis diligenter descri- sam illius susceptionis diligenter descri- bit. bit.

Dicit ergo « Omne quod dat mihi Dicit ergo « Omne quod dat mihi Pater. » Pater enim est qui paterno af- Pater. » Pater enim est qui paterno af- fectu dat gratuito, et dat Filio per gene- fectu dat gratuito, et dat Filio per gene- rationem quem diligit sicut seipsum. Pa- rationem quem diligit sicut seipsum. Pa- ter autem ideo pater est, et vocatur: quia ter autem ideo pater est, et vocatur: quia paterno Spiritu format Filium ad simili- paterno Spiritu format Filium ad simili- tudinem Patris. Hoc enim fieri non pot- tudinem Patris. Hoc enim fieri non pot- est nisi Spiritu paterno formetur affe- est nisi Spiritu paterno formetur affe- ctus ad Patris veram innovationem. Spi- ctus ad Patris veram innovationem. Spi- ritus autem Patris æterni, est Spiritus ritus autem Patris æterni, est Spiritus idem Filii, plenitudine copiæ manans ex idem Filii, plenitudine copiæ manans ex ipso: et ideo in Spiritu illo cognoscitur ipso: et ideo in Spiritu illo cognoscitur quia Pater est Filii pater, et in Spiritu quia Pater est Filii pater, et in Spiritu cognoscitur quod Pater Deus est Filii Dei cognoscitur quod Pater Deus est Filii Dei Pater. Ad Galat. 1v, 6: Quoniam estis Pater. Ad Galat. 1v, 6: Quoniam estis filii Dei, misit Deus spiritum Filii sui filii Dei, misit Deus spiritum Filii sui in corda vestra clamantem: Abba, Pater. in corda vestra clamantem: Abba, Pater. Ad Roman. vi, 16 et 17: Ipse enim Spi- Ad Roman. vi, 16 et 17: Ipse enim Spi- ritus testimonium reddet spiritui nostro ritus testimonium reddet spiritui nostro quod sumus filii Dei: si autem filii, et quod sumus filii Dei: si autem filii, et hæredes: hæredes quidem Dei, cohæredes hæredes: hæredes quidem Dei, cohæredes autem Christi. Luc. xi, 13: Pater vester autem Christi. Luc. xi, 13: Pater vester de cœlo dabit Spiritum bonum petentibus de cœlo dabit Spiritum bonum petentibus se. Sic ergo in hoc Spiritu dat: et quid- se. Sic ergo in hoc Spiritu dat: et quid- quid dat, in hoc Spiritu dat. Et in hoc quid dat, in hoc Spiritu dat. Et in hoc Spiritu omne quod dat Pater Filio per Spiritu omne quod dat Pater Filio per æternam electionem et præsentem inspi- æternam electionem et præsentem inspi- rationem «venit ad me, » hoc est, ad rationem «venit ad me, » hoc est, ad Filium, quia Patris donum fluit ad Fi- Filium, quia Patris donum fluit ad Fi- lium, et in ipso Spiritu (qui donum est) lium, et in ipso Spiritu (qui donum est) Filius cognoscitur naturalis esse Flius Filius cognoscitur naturalis esse Flius Patris, qui eumdem spiritum non ad Patris, qui eumdem spiritum non ad mensuram accepit. Unde Glossa : « Ve- mensuram accepit. Unde Glossa : « Ve- niet ad me, » hoc est, per fidem mihi niet ad me, » hoc est, per fidem mihi unitur. » Et alia Glossa: « Pater trahit unitur. » Et alia Glossa: « Pater trahit ad Filium illos, qui ideo credunt in Fi- ad Filium illos, qui ideo credunt in Fi-

37 37

8% 8%

80 80

.40 .40

IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-37, 38. IN EVANG. JOANNIS, CAP. VI-37, 38. lium, quia credunt eum Patrem habere lium, quia credunt eum Patrem habere Deum. » Deum. »

« Et eum qui venit ad me, etc. » « Et eum qui venit ad me, etc. »

Tangit benignam hic susceptionem. Tangit benignam hic susceptionem. Eum enim qui venit passibus fidei. et Eum enim qui venit passibus fidei. et virtutum profectu, et fructu bonorum virtutum profectu, et fructu bonorum operum. Venit autem ille, et pervenit, operum. Venit autem ille, et pervenit, qui fidei cognitione percipit quod est qui fidei cognitione percipit quod est Deus Dei Filius, qui virtute se sibi per Deus Dei Filius, qui virtute se sibi per mansionem conjungit, qui fructu ope- mansionem conjungit, qui fructu ope- rum non vacuis manibus accedit. Hic est rum non vacuis manibus accedit. Hic est de quo dicitur, II ad Corinth. 1, 18: de quo dicitur, II ad Corinth. 1, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Domi- Nos omnes revelata facie gloriam Domi- ni speculantes, in eamdem imaginem ni speculantes, in eamdem imaginem transformamur, a claritate in claritem, transformamur, a claritate in claritem, tamquam a Domini Spiritu. Sic enim tamquam a Domini Spiritu. Sic enim venit qui cum Christo unus Spiritus effi- venit qui cum Christo unus Spiritus effi- citur. citur.

Eum ergo qui sic venit « non ejiciam Eum ergo qui sic venit « non ejiciam foras, » quia ille, sicut dicit Glossa, ma- foras, » quia ille, sicut dicit Glossa, ma- nebit in secreto beatitudinis. De qua, nebit in secreto beatitudinis. De qua, Matth. xxv, 21: Intra in gaudium do- Matth. xxv, 21: Intra in gaudium do- mini tui. Quinimo inducam interiora mini tui. Quinimo inducam interiora secretorum. Genes. xxiv, 31: Ingredere, secretorum. Genes. xxiv, 31: Ingredere, benedicte Domini: cur foris stas ? Foris benedicte Domini: cur foris stas ? Foris enim stant qui ad familiam domus non enim stant qui ad familiam domus non pertinent, et qui non communicant. Isa. pertinent, et qui non communicant. Isa. LVI, 5 Dabo eis in domo mea et in mu- LVI, 5 Dabo eis in domo mea et in mu- ris meis locum, et nomen melius a filiis ris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus. Hic enim mecum cœnabit in et filiabus. Hic enim mecum cœnabit in pane vitæ. Apocal. III, 20: Si quis au- pane vitæ. Apocal. III, 20: Si quis au- dierit vocem meam, et aperuerit mihi ja- dierit vocem meam, et aperuerit mihi ja- nuam, intrabo ad illum, et cœnabo cum nuam, intrabo ad illum, et cœnabo cum illo, et ipse mecum. Omnis ergo talis in- illo, et ipse mecum. Omnis ergo talis in- troducitur in convivium meum. troducitur in convivium meum.

« Quia descendi de coelo, non ut fa- « Quia descendi de coelo, non ut fa- ciam voluntatem meam, sed volunta- ciam voluntatem meam, sed volunta- tem ejus qui misit me. tem ejus qui misit me.

Hæc est enim voluntas ejus qui mi- Hæc est enim voluntas ejus qui mi- sit me, Patris, ut omne quod dedit mi- sit me, Patris, ut omne quod dedit mi- hi, non perdam ex eo, sed resuscitem hi, non perdam ex eo, sed resuscitem