162 162

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Hic tangitur dubii certificatio ut magis funditur de terræ visceribus. Altum au- Hic tangitur dubii certificatio ut magis funditur de terræ visceribus. Altum au- avide donum requiratur. avide donum requiratur.

Habet autem duos paragraphos in Habet autem duos paragraphos in quorum primo dubium mulieris exponi- quorum primo dubium mulieris exponi- tur et in secundo determinatio dubii tur et in secundo determinatio dubii per Dominum adhibetur. per Dominum adhibetur.

In dubio ipso tria continentur: quo- In dubio ipso tria continentur: quo- rum primum est ratio difficultatis ha- rum primum est ratio difficultatis ha- bendi talem aquam qualem promittit : bendi talem aquam qualem promittit : secundum, quod confidens in verbis ejus secundum, quod confidens in verbis ejus bene hanc quærit, et quia magnum est bene hanc quærit, et quia magnum est quod promittit tertio, comparationem quod promittit tertio, comparationem sui ad magnitudinem eorum qui præsen- sui ad magnitudinem eorum qui præsen- tem dederunt, proponit. tem dederunt, proponit.

« Dicit ei mulier, » carnalem de aqua « Dicit ei mulier, » carnalem de aqua habens intellectum : « Domine, » Jam habens intellectum : « Domine, » Jam hic mulier incipit elevari in reverentia ad hic mulier incipit elevari in reverentia ad loquentem. Quia cui primum dixit, tu, loquentem. Quia cui primum dixit, tu, existimans plebeium humilem, hunc existimans plebeium humilem, hunc modo vocat Dominum, aliquid magnum modo vocat Dominum, aliquid magnum aliis superpositum cernens in ipso. Joan. aliis superpositum cernens in ipso. Joan. XIII, 13 Vocatis me: Magister, et Domi- XIII, 13 Vocatis me: Magister, et Domi- ne et bene dicitis, sum etenim. Esther, ne et bene dicitis, sum etenim. Esther, XIII, 11: Dominus omnium es. Et XIII, 11: Dominus omnium es. Et ideo etiam dictis ejus, ut despiciens lo- ideo etiam dictis ejus, ut despiciens lo- quentem, non contradicit. Non enim quentem, non contradicit. Non enim dicit Stultitia est quod loqueris, quia dicit Stultitia est quod loqueris, quia nihil est impræsentiarum unde aliam nihil est impræsentiarum unde aliam quam istam aquam habere possis, et quam istam aquam habere possis, et istam etiam habere non poteris : et ideo istam etiam habere non poteris : et ideo stulte promittis. Sed reverenter ex pro- stulte promittis. Sed reverenter ex pro- missione concipiens eum esse magnorum missione concipiens eum esse magnorum Dominum, statim surgit in reverentiam, Dominum, statim surgit in reverentiam, dicens : dicens :

« Domine, neque in quo haurias ha- « Domine, neque in quo haurias ha- bes. » bes. »

Quia in vasculis (ut dicit Chrysosto- Quia in vasculis (ut dicit Chrysosto- mus) non coutuntur Judæi Samaritanis : mus) non coutuntur Judæi Samaritanis : et ideo scivit quod sua hydria non hau- et ideo scivit quod sua hydria non hau- riret, hoc est, hydria mulieris : neque riret, hoc est, hydria mulieris : neque aliam Judæis licitam adesse vidit. aliam Judæis licitam adesse vidit.

« Et puteus altus est. » Qui fons « Et puteus altus est. » Qui fons prius, idem vocatur hic puteus, sicut prius, idem vocatur hic puteus, sicut dicit Augustinus: quia omne quod fun- dicit Augustinus: quia omne quod fun- dit aquas est fons: sed putei nomen ad- dit aquas est fons: sed putei nomen ad- dit, quia puteus dicitur quando fossum dit, quia puteus dicitur quando fossum est profunde in terram ad locum in quo est profunde in terram ad locum in quo

tem et profundum idem sunt. Sed pro- tem et profundum idem sunt. Sed pro- fundum vocatur ab alto in imum respi- fundum vocatur ab alto in imum respi- cienti: altum autem vocatur quando ab cienti: altum autem vocatur quando ab imo in altum respicitur. Sic ergo altus imo in altum respicitur. Sic ergo altus hic, profundus est. Et sic ad locum fu- hic, profundus est. Et sic ad locum fu- sionis aquæ liber non patet aditus. sionis aquæ liber non patet aditus.

« Unde ergo habes aquam vivam? » « Unde ergo habes aquam vivam? »

Non negat eum habere, sed præsenti- Non negat eum habere, sed præsenti- bus detenta quærit, unde sit sibi facultas bus detenta quærit, unde sit sibi facultas habendi aquam vivam promissam? Do- habendi aquam vivam promissam? Do- mini autem intentio est de Spiritu loqui, mini autem intentio est de Spiritu loqui, et gratia ejus cujus hauritorium est Spi- et gratia ejus cujus hauritorium est Spi- ritus. Aqua autem viva est gratia puri- ritus. Aqua autem viva est gratia puri- ficans et refrigerans. Genes. xxiv, 17: ficans et refrigerans. Genes. xxiv, 17: Pauxillum aquæ mihi ad bibendum Pauxillum aquæ mihi ad bibendum præbe de hydria tua. De puteo autem præbe de hydria tua. De puteo autem dicitur, Numer. xx1, 18: Puteus, quem dicitur, Numer. xx1, 18: Puteus, quem foderunt principes et paraverunt duces foderunt principes et paraverunt duces multitudinis in datore legis, et in bacu- multitudinis in datore legis, et in bacu- lis suis. Puteus enim ille est profunditas lis suis. Puteus enim ille est profunditas mysteriorum, qui fossus est per intelle- mysteriorum, qui fossus est per intelle- ctum et studium legis et principum Pro- ctum et studium legis et principum Pro- phetarum. In baculis, qui significant re- phetarum. In baculis, qui significant re- ctitudinem veritatis fidei et vitæ. Exod. ctitudinem veritatis fidei et vitæ. Exod. X11, 11 Tenentes baculos in manibus. X11, 11 Tenentes baculos in manibus.

Aqua autem viva est quæ facit effe- Aqua autem viva est quæ facit effe- ctus vitæ, qui sunt facere germinare, si- ctus vitæ, qui sunt facere germinare, si- tim restringere, fœcundare. De primo tim restringere, fœcundare. De primo dicitur, Osee, xiv, 6 Ero quasi ros: dicitur, Osee, xiv, 6 Ero quasi ros: Israel germinabit sicut lilium. De se- Israel germinabit sicut lilium. De se- cundo, Isa. LV, 1 : Omnes sitientes, ve- cundo, Isa. LV, 1 : Omnes sitientes, ve- nite ad aquas. De tertio, ibidem, Isa. nite ad aquas. De tertio, ibidem, Isa.

. 10 et 11 Quomodo descendit imber . 10 et 11 Quomodo descendit imber et nix de cœlo, et illuc ultra non reverti- et nix de cœlo, et illuc ultra non reverti- tur, sed inebriat terram, et infundit tur, sed inebriat terram, et infundit eam, et germinare eam facit, et dat se- eam, et germinare eam facit, et dat se- men serenti, et panem comedenti: sic men serenti, et panem comedenti: sic erit verbum meum quod egredietur de erit verbum meum quod egredietur de ore meo : non revertetur ad me vacuum, ore meo : non revertetur ad me vacuum, sed faciet quæcumquæ volui, et prospe- sed faciet quæcumquæ volui, et prospe- rabitur in his ad quæ mihi illud. rabitur in his ad quæ mihi illud. Sic ergo est aqua viva. Sic ergo est aqua viva.

<< Numquid tu, etc. » << Numquid tu, etc. »

Quasi diceret Magni fuerunt qui no- Quasi diceret Magni fuerunt qui no-

IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-12, 13, 14. IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-12, 13, 14.

bis hanc aquam dederunt et ad usus bis hanc aquam dederunt et ad usus proprios adhibuerunt: etsi meliorem ha- proprios adhibuerunt: etsi meliorem ha- buissent, usibus propriis adhibuissent. buissent, usibus propriis adhibuissent. Et hoc est quod dicit : « Numquid tu Et hoc est quod dicit : « Numquid tu major es patre nostro Jacob? Hæc enim major es patre nostro Jacob? Hæc enim Samaritana in hoc quod se in genus Ja- Samaritana in hoc quod se in genus Ja- cob immiscet, signum facit quod pro- cob immiscet, signum facit quod pro- missiones Dei exspectabat, et gentilem missiones Dei exspectabat, et gentilem ritum tamquam nihil ducebat. Multi ritum tamquam nihil ducebat. Multi enim ex filiis Israel Samaritanis erant enim ex filiis Israel Samaritanis erant conjuncti et ex illis se descendisse si- conjuncti et ex illis se descendisse si- gnificat (Jacob enim erat pater decem gnificat (Jacob enim erat pater decem tribuum), quorum multi fuerunt cum tribuum), quorum multi fuerunt cum Samaritanis, et commisti fuerunt cum Samaritanis, et commisti fuerunt cum illis et ex his descendens gloriatur se illis et ex his descendens gloriatur se patrem Jacob habuisse. patrem Jacob habuisse.

« Qui dedit nobis puteum, » tamquam « Qui dedit nobis puteum, » tamquam posteritati suæ. Genes. xxvi, 14 et 15, posteritati suæ. Genes. xxvi, 14 et 15, legitur quod Abraham fodit puteos, et legitur quod Abraham fodit puteos, et ob hoc invidentes ei Palæstini, omnes ob hoc invidentes ei Palæstini, omnes puteos, quos foderant servi patris illius puteos, quos foderant servi patris illius Abraham, illo tempore obstruxerunt, Abraham, illo tempore obstruxerunt, implentes humo: sed postea sunt aperti, implentes humo: sed postea sunt aperti, et sic missi per hæreditatem ad posteros. et sic missi per hæreditatem ad posteros.

« Et ipse ex eo bibit, » quod non fe- « Et ipse ex eo bibit, » quod non fe- cisset si meliorem habuisset, « et filii cisset si meliorem habuisset, « et filii ejus, quibus libenter optimas aquas ejus, quibus libenter optimas aquas procurasset, « et pecora ejus. » Hoc au- procurasset, « et pecora ejus. » Hoc au- tem totum spiritualiter intellexit Chri- tem totum spiritualiter intellexit Chri- stus, I ad Corinth. x, 4: Omnes eumdem stus, I ad Corinth. x, 4: Omnes eumdem potum spiritalem biberunt (bibebant au- potum spiritalem biberunt (bibebant au- tem de spiritali, consequente eos pe- tem de spiritali, consequente eos pe- tra petra autem erat Christus). Nu- tra petra autem erat Christus). Nu- mer. xx, 11 Egressæ sunt aquæ largis- mer. xx, 11 Egressæ sunt aquæ largis- simæ, ita ut populus biberet, et jumenta. simæ, ita ut populus biberet, et jumenta. Psal. xxxv, 7 : Homines et jumenta Psal. xxxv, 7 : Homines et jumenta salvabis, Domine. Homines quidem sunt salvabis, Domine. Homines quidem sunt rationabiliter viventes jumenta autem rationabiliter viventes jumenta autem bestiales, qui rudimenta fidei vix cogno- bestiales, qui rudimenta fidei vix cogno- scunt. Et hoc est quod illa ignorans, ad scunt. Et hoc est quod illa ignorans, ad Christi dixit intellectum. Et hoc juravit Christi dixit intellectum. Et hoc juravit Moyses, Numer. xx, 6: Aperi eis the- Moyses, Numer. xx, 6: Aperi eis the- saurum tuum fontem aquæ vivæ, ut sa- saurum tuum fontem aquæ vivæ, ut sa- tiati, cesset murmuratio eorum. Hic tiati, cesset murmuratio eorum. Hic enim fons a Patriarchis per Prophetas enim fons a Patriarchis per Prophetas usque ad homines et jumenta derivatus usque ad homines et jumenta derivatus

est. est.

* Vulgata habet: Ad Deum fortem, vivum. * Vulgata habet: Ad Deum fortem, vivum.

« Respondit Jesus et dixit ei, » « Respondit Jesus et dixit ei, »

163 163

Solvendo quæstionem et reducens ad Solvendo quæstionem et reducens ad spiritualem intellectum. Joan. VI, spiritualem intellectum. Joan. VI, 64: 64: Verba quæ ego locutus sum vobis, spiri- Verba quæ ego locutus sum vobis, spiri- tus et vita sunt, hoc est, spiritualiter tus et vita sunt, hoc est, spiritualiter intellecta, vita sunt. intellecta, vita sunt.

« Omnis qui biberit ex aqua hac » « Omnis qui biberit ex aqua hac » sensibili, «sitiet iterum, » redeunte cau- sensibili, «sitiet iterum, » redeunte cau- sa sitis et ideo non est magnum hanc sa sitis et ideo non est magnum hanc aquam dare, nec ego de illa intelligo. aquam dare, nec ego de illa intelligo. « Qui autem biberit ex aqua » Spiritus « Qui autem biberit ex aqua » Spiritus sancti, « quam ego dabo » credentibus, sancti, « quam ego dabo » credentibus, « non sitiet in æternum » dummodo « non sitiet in æternum » dummodo permaneat cum aqua quam ego dabo ei. permaneat cum aqua quam ego dabo ei. Ideo dicitur, Jerem. 11, 18: Quid tibi Ideo dicitur, Jerem. 11, 18: Quid tibi vis in via Ægypti, ut bibas aquam tur- vis in via Ægypti, ut bibas aquam tur- bidam? et quid tibi cum via Assyriorum, bidam? et quid tibi cum via Assyriorum, ut bibas aquam fluminis? Istæ enim ut bibas aquam fluminis? Istæ enim aquæ humanæ consolationum tempora- aquæ humanæ consolationum tempora- lium, non sedant sitim desiderii huma- lium, non sedant sitim desiderii huma- ni sed aquæ gratiæ spiritualis secun- ni sed aquæ gratiæ spiritualis secun- dum intellectum et affectum, sedant ani- dum intellectum et affectum, sedant ani- mæ desiderium. Cantic. IV, 13 Fons mæ desiderium. Cantic. IV, 13 Fons hortorum, puteus aquarum viventium, hortorum, puteus aquarum viventium, quæ fluunt impetu de Libano. Genes. 11, quæ fluunt impetu de Libano. Genes. 11, 6 Fons ascendebat de terra, irrigans 6 Fons ascendebat de terra, irrigans universam superficiem terræ. Ista est universam superficiem terræ. Ista est enim aqua sancti Spiritus in donis ejus. enim aqua sancti Spiritus in donis ejus. Eccli. xv, 3 Aqua sapientiæ salutaris Eccli. xv, 3 Aqua sapientiæ salutaris potabit illum. potabit illum.

Sed contrarium illius videtur esse Sed contrarium illius videtur esse illud Ecclesiastici, xxiv, 29 : Qui bibunt illud Ecclesiastici, xxiv, 29 : Qui bibunt me adhuc sitient. Psal. XLI, 3: Sitivit me adhuc sitient. Psal. XLI, 3: Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum 1. anima mea ad Deum fontem vivum 1. Ad hoc dicendum, quod est desiderium Ad hoc dicendum, quod est desiderium rei non habitæ ut habeatur, et est desi- rei non habitæ ut habeatur, et est desi- derium rei habitæ ut plus habeatur, et derium rei habitæ ut plus habeatur, et est desiderium rei habitæ ut continuetur: est desiderium rei habitæ ut continuetur: et quodlibet illorum desideriorum voca- et quodlibet illorum desideriorum voca- tur sitis. Et quod dicitur, Eccli. xxiv, tur sitis. Et quod dicitur, Eccli. xxiv, 29 Qui edunt me adhuc esurient, et qui 29 Qui edunt me adhuc esurient, et qui bibunt me adhuc sitient, intelligitur de bibunt me adhuc sitient, intelligitur de secundo et tertio desiderio, et non de secundo et tertio desiderio, et non de primo. Et quantum ad primum loquitur primo. Et quantum ad primum loquitur

hic. hic.

Et ideo sequitur: Et ideo sequitur:

15 15

164 164

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Sed aqua quam ego dabo ei, ». « Sed aqua quam ego dabo ei, ».

Spiritualis gratia Spiritus sancti, «fiet Spiritualis gratia Spiritus sancti, «fiet in eo, » quia Spiritus sanctus habitabit in eo, » quia Spiritus sanctus habitabit in eo, qui est « fons aquæ » talis « sa- in eo, qui est « fons aquæ » talis « sa- lientis, » et ideo viva: saliens enim aqua lientis, » et ideo viva: saliens enim aqua viva est : « in vitam æternam. » Quia viva est : « in vitam æternam. » Quia sicut dicit Chrysostomus : « Cum Spi- sicut dicit Chrysostomus : « Cum Spi- ritus sanctus in cor hominis intraverit, ritus sanctus in cor hominis intraverit, omni fonte magis manat. » Esther, x, 6 : omni fonte magis manat. » Esther, x, 6 : Parvus fons qui crevit in fluvium,... et in Parvus fons qui crevit in fluvium,... et in aquas plurimas redundavit. Psal. XLV, aquas plurimas redundavit. Psal. XLV, 5 Fluminis impetus lætificat civitatem 5 Fluminis impetus lætificat civitatem Dei. Dei.

«< Dicit ad eum mulier: Domine, da «< Dicit ad eum mulier: Domine, da mihi hanc aquam, ut non sitiam, mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque veniam huc haurire. » neque veniam huc haurire. »

Hic jam tangit a muliere in donum Hic jam tangit a muliere in donum Dei (quamvis non intellectum) elicitum Dei (quamvis non intellectum) elicitum

consensum. consensum.

Et hoc est quod dicit : « Domine. » Et hoc est quod dicit : « Domine. » Adhuc permanet in confessione Domini Adhuc permanet in confessione Domini vocans eum Dominum. Psal. viii, 2 : Do- vocans eum Dominum. Psal. viii, 2 : Do- mine, Dominus noster, quam admira- mine, Dominus noster, quam admira- bile est nomen tuum in universa terra! bile est nomen tuum in universa terra! « Da mihi hanc aquam. » « Da mihi hanc aquam. » Quamvis Quamvis quid sit non intelligam, tamen jam pro- quid sit non intelligam, tamen jam pro- feci ut credam magnum aliquid esse, et feci ut credam magnum aliquid esse, et in tua potestate constitutam et ideo in tua potestate constitutam et ideo peto, da mihi hanc aquam. » Hæc peto, da mihi hanc aquam. » Hæc enim fluit de fonte aquæ vivæ, quam enim fluit de fonte aquæ vivæ, quam multi male dereliquerunt, et aquam vo- multi male dereliquerunt, et aquam vo- luptatis mundanæ quærunt. Jerem. II, luptatis mundanæ quærunt. Jerem. II, 13 Duo mala fecit populus meus : me 13 Duo mala fecit populus meus : me dereliquerunt fontem aquæ vivæ, et fo- dereliquerunt fontem aquæ vivæ, et fo- derunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, derunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quæ continere non valent aquas. Vo- quæ continere non valent aquas. Vo- luptas enim refrigerii carnalis, cisterna luptas enim refrigerii carnalis, cisterna est multis distributionibus dissipata. Sic est multis distributionibus dissipata. Sic etiam ut aquas insipidæ consolationis ad etiam ut aquas insipidæ consolationis ad declarationem non diu contineat: et declarationem non diu contineat: et hydria cordis hauriens has aquas, sæpe hydria cordis hauriens has aquas, sæpe doloribus et angustiis constringatur. doloribus et angustiis constringatur. Eccle. XII, 6 Conteratur hydria super Eccle. XII, 6 Conteratur hydria super fontem. Quia sicut dicitur, Proverb. xiv, fontem. Quia sicut dicitur, Proverb. xiv, 13 Risus dolore miscebitur, et extrema 13 Risus dolore miscebitur, et extrema

gaudii luctus occupat. Hæc autem sa- gaudii luctus occupat. Hæc autem sa- piens mulier (quamvis non plenarie in- piens mulier (quamvis non plenarie in- tellectam aquam sapientiæ et gratiæ di- tellectam aquam sapientiæ et gratiæ di- vinæ consideret) sperat in ea, et sitim vinæ consideret) sperat in ea, et sitim exstinguere, et a laboribus inutilibus exstinguere, et a laboribus inutilibus hujus mundi liberari. hujus mundi liberari.

Et hoc est quod dicit: Et hoc est quod dicit:

« Ut non sitiam, neque veniam huc « Ut non sitiam, neque veniam huc haurire. » haurire. »

Unde, Augustinus: « Ad laborem ne- Unde, Augustinus: « Ad laborem ne- cessitas cogebat, et laborem infirmitas cessitas cogebat, et laborem infirmitas recusabat. » Utinam audiret illud Mat- recusabat. » Utinam audiret illud Mat- thæi, x1, 28 Venite ad me, omnes qui thæi, x1, 28 Venite ad me, omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego reficiam laboratis, et onerati estis, et ego reficiam

vos. vos.

Scivit enim hæc mulier et experta Scivit enim hæc mulier et experta fuerat, quod cupiditas facultatum, con- fuerat, quod cupiditas facultatum, con- cupiscentia deliciarum, et ambitio hono- cupiscentia deliciarum, et ambitio hono- rum numquam satiantur: sed semper rum numquam satiantur: sed semper cum labore haurire oportet. Et de cupi- cum labore haurire oportet. Et de cupi- ditate quidem, Eccli. xiv, 9: Insatiabilis ditate quidem, Eccli. xiv, 9: Insatiabilis oculus cupidi in parte iniquitatis. Osee, oculus cupidi in parte iniquitatis. Osee, IV, 10 Comedent, et non saturabuntur. IV, 10 Comedent, et non saturabuntur. De concupiscentia deliciarum dicitur, De concupiscentia deliciarum dicitur, Michææ, v₁, 14: Tu comedes, et non sa- Michææ, v₁, 14: Tu comedes, et non sa- turaberis. De ambitione autem honoris turaberis. De ambitione autem honoris dicitur, Proverb. XIII, 25: Venter impio- dicitur, Proverb. XIII, 25: Venter impio- rum insaturabilis. De hujusmodi dicit rum insaturabilis. De hujusmodi dicit Augustinus: « Aqua in puteo, voluptas Augustinus: « Aqua in puteo, voluptas est sæculi in profunditate tenebrosa. est sæculi in profunditate tenebrosa. Hanc hauriunt homines hydria cupidi- Hanc hauriunt homines hydria cupidi- tatis. Nisi enim præhauserit cupiditatem, tatis. Nisi enim præhauserit cupiditatem, non potest pervenire ad voluptatem. » non potest pervenire ad voluptatem. » Et ideo hæc mulier fugere nititur hanc Et ideo hæc mulier fugere nititur hanc aquam. aquam.

Hæc aqua hauritur de quatuor fontibus, Hæc aqua hauritur de quatuor fontibus, scilicet, immunditiæ, imitationis per- scilicet, immunditiæ, imitationis per- versæ, curiositatis vanæ, damnationis versæ, curiositatis vanæ, damnationis æternæ. Fons immunditiæ, concupi- æternæ. Fons immunditiæ, concupi- scentia carnalis est : de quo habetur, scentia carnalis est : de quo habetur, Levit. xx, 18: Qui coierit cum muliere Levit. xx, 18: Qui coierit cum muliere in fluxu menstruo, et revelaverit turpi- in fluxu menstruo, et revelaverit turpi- tudinem ejus, ipsaque aperuerit fontem tudinem ejus, ipsaque aperuerit fontem sanguinis sui, interficientur ambo de sanguinis sui, interficientur ambo de medio populi mei. Mulier ista immunda medio populi mei. Mulier ista immunda in sanguine, est concupiscentia carnalis in sanguine, est concupiscentia carnalis in fervore sanguinis posita. De fonte in fervore sanguinis posita. De fonte

IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-16, 17, 18. IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-16, 17, 18.

imitationis perversæ dicitur, Proverb. imitationis perversæ dicitur, Proverb. xxv, 26 Fons turbatus pede et vena cor- xxv, 26 Fons turbatus pede et vena cor- rupta, justus cadens coram impio. Justus rupta, justus cadens coram impio. Justus quippe cadit coram impio, quando ad quippe cadit coram impio, quando ad exemplum ejus pervertitur. De fonte exemplum ejus pervertitur. De fonte curiositatis vanæ dicitur, Eccli. xxvi, 15: curiositatis vanæ dicitur, Eccli. xxvi, 15: Sicut viator sitiens ad fontem os aperiet, Sicut viator sitiens ad fontem os aperiet, et ab omni aqua proxima bibet. Quia et ab omni aqua proxima bibet. Quia curiosus singula ad se pertinentia quæ- curiosus singula ad se pertinentia quæ- rit explorare. De fonte damnationis rit explorare. De fonte damnationis æternæ dicitur, Apocal. VII, 10 et 11 : æternæ dicitur, Apocal. VII, 10 et 11 : Et cecidit de cœlo stella magna, ardens Et cecidit de cœlo stella magna, ardens tamquam facula, et cecidit in tertiam tamquam facula, et cecidit in tertiam partem fluminum, et in fontes aquarum. partem fluminum, et in fontes aquarum. Et nomen stellæ dicitur Absinthium et Et nomen stellæ dicitur Absinthium et facta est tertia pars aquarum in absin- facta est tertia pars aquarum in absin- thium, et multi hominum mortui sunt thium, et multi hominum mortui sunt de aquis, quia amaræ factæ sunt. Hic de aquis, quia amaræ factæ sunt. Hic fons potat superbos, et immundos, et fons potat superbos, et immundos, et iracundos: quia hæc vitia sunt damna- iracundos: quia hæc vitia sunt damna- torum in inferno, quibus et hic in culpa torum in inferno, quibus et hic in culpa et in futuro in poena potantur. Non est et in futuro in poena potantur. Non est ergo mirum si mulier hæc tormentum ergo mirum si mulier hæc tormentum quærit fugere hujus sitis, et causatur la- quærit fugere hujus sitis, et causatur la- borem hauritionis, quærens per aquam borem hauritionis, quærens per aquam Christi solvi ab utroque. Christi solvi ab utroque.

: :

Et hoc est quod dicit : « Ut non si- Et hoc est quod dicit : « Ut non si- tiam, neque veniam huc haurire. » tiam, neque veniam huc haurire. »

« Dicit ei Jesus: Vade, voca virum « Dicit ei Jesus: Vade, voca virum tuum, et veni huc. tuum, et veni huc.

Respondit mulier, et dixit Non Respondit mulier, et dixit Non habeo virum. Dicit ei Jesus: Bene habeo virum. Dicit ei Jesus: Bene dixisti, quia Non habeo virum. dixisti, quia Non habeo virum.

Quinque enim viros habuisti, et Quinque enim viros habuisti, et nunc quem habes, non est tuus vir: nunc quem habes, non est tuus vir: hoc vere dixisti. »> hoc vere dixisti. »>

Hic incipit eam ad fidem manuducere Hic incipit eam ad fidem manuducere per revelationem secretorum, quæ nemo per revelationem secretorum, quæ nemo poterat scire nisi per spiritum divinum. poterat scire nisi per spiritum divinum.

Dividitur hæc pars in duas partes : Dividitur hæc pars in duas partes : in quarum prima continetur mulieris ad in quarum prima continetur mulieris ad fidem instructio: et in secunda, discipu- fidem instructio: et in secunda, discipu- lorum instruendorum admiratio, ibi, y. lorum instruendorum admiratio, ibi, y.

Genes. III, 16: Sub viri potestates eris. Genes. III, 16: Sub viri potestates eris.

165 165

27 «Et continuo venerunt discipuli. » 27 «Et continuo venerunt discipuli. »

Prima harum subdividitur in tres Prima harum subdividitur in tres partes: in quarum prima per revelatio- partes: in quarum prima per revelatio- nem secretorum se prophetalem spiritum nem secretorum se prophetalem spiritum habere mulieri ostendit: in secunda, per habere mulieri ostendit: in secunda, per ordinationem veri cultus se ostendit legis- ordinationem veri cultus se ostendit legis- latorem, ibi, y. 19 : « Dicit ei mulier: latorem, ibi, y. 19 : « Dicit ei mulier: Domine, video quia propheta es tu. » Domine, video quia propheta es tu. » In tertia, manifeste se Christum esse de- In tertia, manifeste se Christum esse de- clarat, ibi, . 25 : « Dicit ei mulier : clarat, ibi, . 25 : « Dicit ei mulier : Scio quia Messias venit. » Scio quia Messias venit. »

In prima tria continentur, scilicet, per In prima tria continentur, scilicet, per revelationem secretorum ad fidem exci- revelationem secretorum ad fidem exci- tatio mulieris, per verecundiam secreti tatio mulieris, per verecundiam secreti revelati palliatio, et mulieris turpitudi- revelati palliatio, et mulieris turpitudi- nem palliantis blanda reprehensio. nem palliantis blanda reprehensio.

Dicit ergo «Dicit ei Jesus, » altius Dicit ergo «Dicit ei Jesus, » altius eam ad fidem erigens: jam enim Domi- eam ad fidem erigens: jam enim Domi- num est confessa: « Voca virum tuum. » num est confessa: « Voca virum tuum. » Quod Chrysostomus de viro materiali Quod Chrysostomus de viro materiali hic exponit, dicens quod virum suum qui hic exponit, dicens quod virum suum qui ea abutebatur vocat, qui alteri mulieri ea abutebatur vocat, qui alteri mulieri legitimæ fuit conjunctus: tamen in facie legitimæ fuit conjunctus: tamen in facie hominum sibi cohabitabat, et tamquam hominum sibi cohabitabat, et tamquam vir suus habebatur : quamvis mulier vir suus habebatur : quamvis mulier sibi conscia esset, quod ille vir suus esse sibi conscia esset, quod ille vir suus esse non posset. Et de hoc loquens dicit : non posset. Et de hoc loquens dicit : « Voca virum tuum, » hoc est, qui pro « Voca virum tuum, » hoc est, qui pro viro tuo habetur ab hominibus. Quia per viro tuo habetur ab hominibus. Quia per illum discere debes et mandata divina illum discere debes et mandata divina per illum ad te debent devenire. Qui per illum ad te debent devenire. Qui quamvis in conscientia tua et coram Deo quamvis in conscientia tua et coram Deo non sit vir tuus, tamen in facie Ecclesiæ non sit vir tuus, tamen in facie Ecclesiæ pro viro habetur: et judicium Ecclesiæ pro viro habetur: et judicium Ecclesiæ est approbandum et honorandum, quam- est approbandum et honorandum, quam- vis aliquando Ecclesia ut homo decipia- vis aliquando Ecclesia ut homo decipia- tur. I ad Timoth. 11, 11 et 12: Mulier in tur. I ad Timoth. 11, 11 et 12: Mulier in silentio discat cum omni subjectione. silentio discat cum omni subjectione. Docere autem mulieri non permitto, Docere autem mulieri non permitto, neque dominari in virum. 1 ad Corinth. neque dominari in virum. 1 ad Corinth. XIV, XIV, 34 et 35 Mulieres in ecclesiis ta- 34 et 35 Mulieres in ecclesiis ta- ceant: non enim permittitur eis loqui, ceant: non enim permittitur eis loqui, sed subditas esse, sicut et lex dicit '. sed subditas esse, sicut et lex dicit '. Si quid autem volunt discere, domi viros Si quid autem volunt discere, domi viros suos interrogent. suos interrogent.

Augustinus autem aliter exponit, di- Augustinus autem aliter exponit, di- cens quod cum sciret eam virum non ha- cens quod cum sciret eam virum non ha-

166 166

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bere, non poterat de viro materiali intel- bere, non poterat de viro materiali intel- ligere sed de rationis superiori parte ligere sed de rationis superiori parte intelligit, quæ consulendis superioribus intelligit, quæ consulendis superioribus inhærescit ut ad illius consilium vitam inhærescit ut ad illius consilium vitam ordinet et emendet. Sunt autem hæc ver- ordinet et emendet. Sunt autem hæc ver- ba Augustini : « Vade, voca virum ba Augustini : « Vade, voca virum tuum. Tu, sensualis, voca virum, ratio- tuum. Tu, sensualis, voca virum, ratio- nalem intellectum, quo ut viro regaris, tu nalem intellectum, quo ut viro regaris, tu quæ modo carnaliter sapis. Hunc ego lux quæ modo carnaliter sapis. Hunc ego lux et caput illuminabo. Quasi diceret: Hæc et caput illuminabo. Quasi diceret: Hæc quæ dico, non carnaliter (ut tu animalis quæ dico, non carnaliter (ut tu animalis facis), sed spiritualiter sunt intelligenda, facis), sed spiritualiter sunt intelligenda, et ductu rationis sunt accipienda. Et ideo et ductu rationis sunt accipienda. Et ideo para mihi intellectum, et veni intelligen- para mihi intellectum, et veni intelligen- do adhuc spiritualia quæ dico. »> Hæc do adhuc spiritualia quæ dico. »> Hæc sunt verba Augustini. Et secundum hoc sunt verba Augustini. Et secundum hoc mulier est inferior portio rationis, quam mulier est inferior portio rationis, quam hæc mulier ad luxuriam retulerat sen- hæc mulier ad luxuriam retulerat sen- sualitatis et verum intellectum, hoc est, sualitatis et verum intellectum, hoc est, rationis superiorem partem dimiserat, et rationis superiorem partem dimiserat, et libidini sensualitatis se totam commise- libidini sensualitatis se totam commise- rat. Et hoc in ea scire non poterat igno- rat. Et hoc in ea scire non poterat igno- tus sibi Dominus nisi per conscientiam tus sibi Dominus nisi per conscientiam secretorum. Psal. VII, 10: Scrutans cor- secretorum. Psal. VII, 10: Scrutans cor- da et renes, Deus. Isa. XLVI, 8: Redite, da et renes, Deus. Isa. XLVI, 8: Redite, prævaricatores, ad cor. I ad Corinth. xi, prævaricatores, ad cor. I ad Corinth. xi, 3: Volo vos scire quod omnis viri caput 3: Volo vos scire quod omnis viri caput Christus est: caput autem mulieris, vir: Christus est: caput autem mulieris, vir: caput vero Christi Deus. caput vero Christi Deus.

: :

« Et veni huc, » ad illuminationes vel « Et veni huc, » ad illuminationes vel per virum, vel per intellectum accipien- per virum, vel per intellectum accipien- das. Isaiæ, xxi, 11: Si quæritis, quæ- das. Isaiæ, xxi, 11: Si quæritis, quæ- rite convertimini, venite. Psal. xxx111, rite convertimini, venite. Psal. xxx111, Accedite ad eum, et illuminami- Accedite ad eum, et illuminami- et facies vestræ non confundentur. et facies vestræ non confundentur.

6 6

ni ni

: :

« Respondit mulier, et dixit, » « Respondit mulier, et dixit, »

Crimen suum palliando. Et hoc ad Crimen suum palliando. Et hoc ad utrumque sensum refertur. Genes. III, 7: utrumque sensum refertur. Genes. III, 7: Consuerunt folia ficus, et fecerunt sibi Consuerunt folia ficus, et fecerunt sibi perizomata, quibus suam tegerent nudi- perizomata, quibus suam tegerent nudi- tatem. Psal. CXL, 4: Non declines cor tatem. Psal. CXL, 4: Non declines cor meum in verba malitiæ, ad excusandas meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis. excusationes in peccatis.

« Non habeo virum. » Secundum expo- « Non habeo virum. » Secundum expo- sitionem Augustini planum est. Secun- sitionem Augustini planum est. Secun- dum autem expositionem Chrysostomi, dum autem expositionem Chrysostomi, palliatio est turpitudinis. Tamen verum palliatio est turpitudinis. Tamen verum

dicit. Jerem. 11, 25: Adamavi quippe dicit. Jerem. 11, 25: Adamavi quippe alienos, et post eos ambulabo. Osee, 11,2: alienos, et post eos ambulabo. Osee, 11,2: Ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. Ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus.

<< Dicit ei Jesus. » << Dicit ei Jesus. »

Ecce blanda correptio. Ubi dictum in Ecce blanda correptio. Ubi dictum in aliquo sensu bene dictum esse ostendi- aliquo sensu bene dictum esse ostendi- tur, et tunc correptio adhibetur: et ite- tur, et tunc correptio adhibetur: et ite- rum ad blandimentum sermonis reditur, rum ad blandimentum sermonis reditur, et in quo rectum sit dictum ostenditur : et in quo rectum sit dictum ostenditur : et tamen veritatis correptio et ostensio et tamen veritatis correptio et ostensio non tacetur. Ad Galat. vi, 1: Si præoc- non tacetur. Ad Galat. vi, 1: Si præoc- cupatus fuerit homo in aliquo deli- cupatus fuerit homo in aliquo deli- cto, vos qui spirituales estis, hujusmodi cto, vos qui spirituales estis, hujusmodi instruite in spiritu lenitatis. Similiter instruite in spiritu lenitatis. Similiter fecit Apostolus, 1 ad Corinth. x1, 1: Lau- fecit Apostolus, 1 ad Corinth. x1, 1: Lau- do vos, fratres, quod per omnia mei me- do vos, fratres, quod per omnia mei me- mores estis et sicut tradidi vobis, mores estis et sicut tradidi vobis, præcepta mea tenetis. Et post illam lau- præcepta mea tenetis. Et post illam lau- dem, statim adhibet reprehensionem dem, statim adhibet reprehensionem qualiter mulieres orabant capite non ve- qualiter mulieres orabant capite non ve- lato. Item, ibidem, y. 22: Laudo vos? lato. Item, ibidem, y. 22: Laudo vos? in hoc non laudo formam dans in hoc in hoc non laudo formam dans in hoc ut Prælati non aspere reprehendant, et ut Prælati non aspere reprehendant, et in reprehendendo laudent quæ sunt in reprehendendo laudent quæ sunt commendanda. Luc. x, 34: Infundens commendanda. Luc. x, 34: Infundens oleum et vinum : quia mansuetu- oleum et vinum : quia mansuetu- dine et benevolentia lenivit ungens, dine et benevolentia lenivit ungens, quem vino asperitatis reprehendit lavans. quem vino asperitatis reprehendit lavans.

« Bene dixisti, quia non habeo vi- « Bene dixisti, quia non habeo vi-

rum. » rum. »

Nemo enim in toto est malus, neque Nemo enim in toto est malus, neque aliquis est in toto corruptus. Jerem. xxx, aliquis est in toto corruptus. Jerem. xxx, 22 Usquequo deliciis dissolveris, filia 22 Usquequo deliciis dissolveris, filia vaga? Vagabunda enim fuerat mulier vaga? Vagabunda enim fuerat mulier hæc. hæc.

« Quinque enim viros habuisti. » Se- « Quinque enim viros habuisti. » Se- cundum Chrysostomum, quinque abusi cundum Chrysostomum, quinque abusi fuerant ea. Jerem. III, 1: Fornicata es fuerant ea. Jerem. III, 1: Fornicata es cum amatoribus multis: tamen reverte- cum amatoribus multis: tamen reverte- re ad me, et ego suscipiam te. Osee, 11, 5: re ad me, et ego suscipiam te. Osee, 11, 5: Vadam post amatores meos, qui dant Vadam post amatores meos, qui dant panes mihi, et aquas meas, lanam panes mihi, et aquas meas, lanam

meam, etc. meam, etc.

« Et nunc quem habes, » hoc est, quem « Et nunc quem habes, » hoc est, quem in facie hominum habere videris, « non in facie hominum habere videris, « non

IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-18. IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-18.

est tuus vir. » Matth. xiv, 4: Non licet est tuus vir. » Matth. xiv, 4: Non licet tibi habere eam. tibi habere eam.

Secundum expositionem Augustini, Secundum expositionem Augustini, secundum quam mulier est inferior secundum quam mulier est inferior pars rationis quæ non habet virum re- pars rationis quæ non habet virum re- gentem, quando non convertitur ad in- gentem, quando non convertitur ad in- tellectum, qui superioribus contemplan- tellectum, qui superioribus contemplan- dis et consulendis inhærescit: hæc mu- dis et consulendis inhærescit: hæc mu- lier quinque viros habet, quia quinque lier quinque viros habet, quia quinque sensuum delectabilibus inhæret per abu- sensuum delectabilibus inhæret per abu- sum. Et ideo etiam sub alia metaphora sum. Et ideo etiam sub alia metaphora significatur, Lucæ, xiv, 19, per quinque significatur, Lucæ, xiv, 19, per quinque juga boum: quia rationis inferior pars juga boum: quia rationis inferior pars sicut bos fit jumentina, et alligato jugo sicut bos fit jumentina, et alligato jugo arat et lascivit ad modum luxuriantis vi- arat et lascivit ad modum luxuriantis vi- tis, sicut dicitur, Judicum, xiv, 18: Si tis, sicut dicitur, Judicum, xiv, 18: Si non arassetis in vitula mea, non inve- non arassetis in vitula mea, non inve- nissetis propositionem meam. nissetis propositionem meam.

Primus autem vir secundum hæc, est Primus autem vir secundum hæc, est primus sensus, qui est vanitas visus in primus sensus, qui est vanitas visus in jocis et ludicris incontinentiam inducen- jocis et ludicris incontinentiam inducen- tibus, et spectaculis. Eccli. xxvi, 12: tibus, et spectaculis. Eccli. xxvi, 12: Fornicatio mulieris in extollentia oculo- Fornicatio mulieris in extollentia oculo- rum, et in palpebris illius agnoscitur. rum, et in palpebris illius agnoscitur.

Secundus autem vir est auditus tur- Secundus autem vir est auditus tur- pium verborum. I ad Corinth. xv, 33: pium verborum. I ad Corinth. xv, 33: Corrumpunt mores bonos colloquia Corrumpunt mores bonos colloquia prava. Unde de fornicaria muliere dici- prava. Unde de fornicaria muliere dici- tur, Proverb. v11, 21: Irretivit eum mul- tur, Proverb. v11, 21: Irretivit eum mul- tis sermonibus, et blanditiis labiorum tis sermonibus, et blanditiis labiorum pertraxit eum. pertraxit eum.

Tertius vir est olfactus incendium præ- Tertius vir est olfactus incendium præ- bens ad libidinem: ideo in malis mulie- bens ad libidinem: ideo in malis mulie- ribus olfactoriola reprehenduntur '. ribus olfactoriola reprehenduntur '. Proverb. VI, 17 et 18: Aspersi cubile Proverb. VI, 17 et 18: Aspersi cubile meum myrrha, et aloe, et cinnamomo. meum myrrha, et aloe, et cinnamomo. Veni, inebriemur uberibus, et fruamur Veni, inebriemur uberibus, et fruamur cupitis amplexibus. Lascivientes enim cupitis amplexibus. Lascivientes enim mulieres fragrantiam sibi uberum exci- mulieres fragrantiam sibi uberum exci- tant, ut quando prope viros sunt, ipsis tant, ut quando prope viros sunt, ipsis odoribus ad libidinem provocentur. odoribus ad libidinem provocentur.

Quartus vir est gustus, cujus ventri Quartus vir est gustus, cujus ventri subnexa sunt genitalia. Quia, sicut dicit subnexa sunt genitalia. Quia, sicut dicit Hieronymus : « Venter mero æstuans, Hieronymus : « Venter mero æstuans, facile despumat in luxuriam. » Hierony- facile despumat in luxuriam. » Hierony- mus «Non Ætnæi ignes, nec Vulcanei mus «Non Ætnæi ignes, nec Vulcanei montes ita æstuant, sicut juveniles me- montes ita æstuant, sicut juveniles me-

1 Cf. Isa. 11, 20. 1 Cf. Isa. 11, 20.

167 167

dullæ, vino et dapibus inflammatæ. » dullæ, vino et dapibus inflammatæ. » Hinc est quod dicit Gregorius, quod sic- Hinc est quod dicit Gregorius, quod sic- ut dicitur, Jeremiæ, LI, 12 et 13: Venit ut dicitur, Jeremiæ, LI, 12 et 13: Venit Nabuzardam, princeps militiæ, qui sta- Nabuzardam, princeps militiæ, qui sta- bat coram rege Babylonis in Jerusalem, bat coram rege Babylonis in Jerusalem, et incendit templum Domini, quod est et incendit templum Domini, quod est castum corpus: quia ignis libidinis ex castum corpus: quia ignis libidinis ex calidis escis et potibus castitatem de- calidis escis et potibus castitatem de- struit. Unde, Amos, vi, 4 et seq., tres de struit. Unde, Amos, vi, 4 et seq., tres de istis sensibus fornicantibus in unum con- istis sensibus fornicantibus in unum con- junguntur. Dicit enim sic: Qui dormi- junguntur. Dicit enim sic: Qui dormi- tis in lectis eburneis, et lascivitis in stra- tis in lectis eburneis, et lascivitis in stra- tis vestris qui comeditis agnum de tis vestris qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti: qui grege, et vitulos de medio armenti: qui canitis ad vocem psalterii, sicut David canitis ad vocem psalterii, sicut David putabant se habere vasa cantici: bibentes putabant se habere vasa cantici: bibentes vinum in phialis, et optimo unguento vinum in phialis, et optimo unguento delibuti. Quasi diceret: Quod in strato delibuti. Quasi diceret: Quod in strato lascivitis causa est, quia libidinem per lascivitis causa est, quia libidinem per delicatos cibos et potus, et organicas delicatos cibos et potus, et organicas melodias, et odores unguentorum in vo- melodias, et odores unguentorum in vo- bis fovetis. bis fovetis.

Quintus vir fornicans est tactus, in Quintus vir fornicans est tactus, in cujus delectatione ipsius fornicationis cujus delectatione ipsius fornicationis delectabile consistit. Ezechiel. xvi, 25 et delectabile consistit. Ezechiel. xvi, 25 et 26 Divisisti pedes tuos omni transeun- 26 Divisisti pedes tuos omni transeun- ti, et multiplicasti omnes fornicationes ti, et multiplicasti omnes fornicationes tuas et fornicata es cum filiis Ægypti, tuas et fornicata es cum filiis Ægypti, vicinis tuis, magnarum carnium: et vicinis tuis, magnarum carnium: et muliplicasti fornicationem tuam ad irri- muliplicasti fornicationem tuam ad irri- tandum me. tandum me.

Isti sunt quinque viri quibus in de- Isti sunt quinque viri quibus in de- lectationem carnis abusa est mulier. lectationem carnis abusa est mulier. Nunc autem quem habet et qui non est Nunc autem quem habet et qui non est suus vir, est error vel hæresis in creden- suus vir, est error vel hæresis in creden- dis qui vir non est vir animæ rationa- dis qui vir non est vir animæ rationa- lis, cui, sicut dicunt Boetius et Damasce- lis, cui, sicut dicunt Boetius et Damasce- nus, notitia veri et boni naturaliter nus, notitia veri et boni naturaliter inserta est. Hoc autem viro seducitur et inserta est. Hoc autem viro seducitur et abducitur ne redeat ad lumen veritatis. abducitur ne redeat ad lumen veritatis. I Regum, xxv, 25: Quoniam secundum I Regum, xxv, 25: Quoniam secundum nomen suum stultus est, et stultitia est nomen suum stultus est, et stultitia est cum eo. Isti ergo sunt viri quibus hæc cum eo. Isti ergo sunt viri quibus hæc mulier est abusa secundum Augustini mulier est abusa secundum Augustini opinionem. opinionem.

Et hoc est quod dicit : Et hoc est quod dicit :

19 19

20 20

168 168

« Hoc vere dixisti. » « Hoc vere dixisti. »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Veritas enim cummendanda est in Veritas enim cummendanda est in confessione. Ad Ephes. iv, 25: Depo- confessione. Ad Ephes. iv, 25: Depo- nentes mendacium, loquimini veritatem nentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo. unusquisque cum proximo suo.

« Dicit ei mulier : Domine, video « Dicit ei mulier : Domine, video quia propheta es tu. quia propheta es tu.

Patres nostri in monte hoc adora- Patres nostri in monte hoc adora-

verunt et vos dicitis quia Jerosoly- verunt et vos dicitis quia Jerosoly- mis est locus ubi adorare oportet. » mis est locus ubi adorare oportet. »

Hic tangitur altior profectus mulieris : Hic tangitur altior profectus mulieris : quia quem primo quemlibet de populo quia quem primo quemlibet de populo Judæorum, et postea Dominum vocave- Judæorum, et postea Dominum vocave- rat, modo prophetam, quasi conscium rat, modo prophetam, quasi conscium secretorum cordium confitetur et Chri- secretorum cordium confitetur et Chri- stus ei per ordinationem cultus se ostendit stus ei per ordinationem cultus se ostendit legislatorem. legislatorem.

Unde hæc particula habet tres para- Unde hæc particula habet tres para- graphos in quorum primo ponitur de graphos in quorum primo ponitur de cultu quæstio mulieris: in secundo, de cultu quæstio mulieris: in secundo, de cultu ponitur solutio Domini et in ter- cultu ponitur solutio Domini et in ter- tio, causa redditur solutionis. tio, causa redditur solutionis.

Dicit ergo «Domine, video. » Tria Dicit ergo «Domine, video. » Tria dicit confessionem quæstionis, causam, dicit confessionem quæstionis, causam, et quæstionem. et quæstionem.

Confessio est quod dicit : « Domine, Confessio est quod dicit : « Domine, video. »Hoc enim vidit per secreto- video. »Hoc enim vidit per secreto- rum revelationem. « Ut video », hoc est, rum revelationem. « Ut video », hoc est, ut signo conjicio, quia tu scis secreta ut signo conjicio, quia tu scis secreta hominum. Scivit enim quod prophetæ hominum. Scivit enim quod prophetæ secreta hominum etiam absentium per secreta hominum etiam absentium per spiritum Dei cognoverunt. IV Regum, v, spiritum Dei cognoverunt. IV Regum, v, 26 Nonne cor meum in præsenti erat, 26 Nonne cor meum in præsenti erat, quando reversus est homo de curru suo quando reversus est homo de curru suo in occursum tui ? Et, 1 Regum, 1x, 15: in occursum tui ? Et, 1 Regum, 1x, 15: Dominus autem revelaverat auriculam Dominus autem revelaverat auriculam Samuelis. Samuelis.

« Propheta es tu, » hoc est, per Spi- « Propheta es tu, » hoc est, per Spi- ritum divinum conscius secretorum. Luc. ritum divinum conscius secretorum. Luc. XXIV, 19 Qui fuit vir propheta, potens XXIV, 19 Qui fuit vir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni in opere et sermone coram Deo et omni populo. Joan. VI, 14: Hic est vere pro- populo. Joan. VI, 14: Hic est vere pro- pheta, qui venturus est in mundum. pheta, qui venturus est in mundum.

« Patres nostri, etc. » « Patres nostri, etc. »

Ecce quæstionis fundamentum : quia Ecce quæstionis fundamentum : quia patres nostri Patriarchæ, qui tantæ fue- patres nostri Patriarchæ, qui tantæ fue- runt auctoritatis quod facta eorum merito runt auctoritatis quod facta eorum merito posteris deberent esse in exemplum, «< in posteris deberent esse in exemplum, «< in monte hoc, » hoc est, in montibus ex- monte hoc, » hoc est, in montibus ex- celsis, et in hoc monte multi eorum celsis, et in hoc monte multi eorum « adoraverunt, » sicut Abraham, Genes. « adoraverunt, » sicut Abraham, Genes. XXII, 2 Tolle filium tuum unigenitum, XXII, 2 Tolle filium tuum unigenitum, quem diligis, Isaac, atque ibi offeres quem diligis, Isaac, atque ibi offeres eum in holocaustum super unum mon- eum in holocaustum super unum mon- tium quem monstravero tibi. Exod. XXIV, tium quem monstravero tibi. Exod. XXIV,

12 Ascende ad me in montem, et esto 12 Ascende ad me in montem, et esto ibi.Quidam tamen dicunt quod mons ille ibi.Quidam tamen dicunt quod mons ille fuit mons Garisim, de quo, Deuter. xi, fuit mons Garisim, de quo, Deuter. xi, 13 et seq., dicitur quod in eo factæ sunt 13 et seq., dicitur quod in eo factæ sunt benedictiones. Vel forte mons in quo benedictiones. Vel forte mons in quo obtulerunt Patriarchæ sacrificia. Glossa obtulerunt Patriarchæ sacrificia. Glossa tamen videtur generaliter exponere : tamen videtur generaliter exponere : Quia patres in monte adoraverunt, Quia patres in monte adoraverunt, templa adhuc non habentes (quod mu- templa adhuc non habentes (quod mu- lier credebat perpetuis temporibus ob- lier credebat perpetuis temporibus ob- servandum).¸ » servandum).¸ »

« «

>> >>

« Et vos, » qui Judæi estis, « dicitis « Et vos, » qui Judæi estis, « dicitis quia Jerosolymis, apud vestram me- quia Jerosolymis, apud vestram me- tropolim, « est locus ubi, » hoc est, in tropolim, « est locus ubi, » hoc est, in quo« oportet adorare, » ita quod alibi quo« oportet adorare, » ita quod alibi non valet adoratio. Ac si dicat mulier : non valet adoratio. Ac si dicat mulier : Vos Judæi non sequimini auctoritatem Vos Judæi non sequimini auctoritatem Patriarcharum, qui tantæ fuerunt digni- Patriarcharum, qui tantæ fuerunt digni- tatis apud Deum quod eis Dominus ap- tatis apud Deum quod eis Dominus ap- paruit, et eos in montibus adorare et paruit, et eos in montibus adorare et offerre sacrificia præcepit. Genes. XXII, offerre sacrificia præcepit. Genes. XXII, 2: Offeres eum in holocaustum super 2: Offeres eum in holocaustum super unum montium quem monstravere tibi. unum montium quem monstravere tibi. Propter quod ipse mons, visionis divinæ Propter quod ipse mons, visionis divinæ nomen accepit, sicut ibidem, y. 14, dici- nomen accepit, sicut ibidem, y. 14, dici- tur In monte Dominus videbit. Genes. tur In monte Dominus videbit. Genes. XIX, 17 Nec stes in omni circa regione, XIX, 17 Nec stes in omni circa regione, sed in monte salvum te fac. Jerem. xxxi, sed in monte salvum te fac. Jerem. xxxi, 23: Benedicat tibi Dominus, pulchritudo 23: Benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiæ, mons sanctus. Psal. LXVII, 17: justitiæ, mons sanctus. Psal. LXVII, 17: Mons in quo beneplacitum est Deo, etc. Mons in quo beneplacitum est Deo, etc. Isa. II, 2: Erit in novissimis diebus præpa. Isa. II, 2: Erit in novissimis diebus præpa. ratus mons domus Domini in vertice mon- ratus mons domus Domini in vertice mon- tium, et elevabitur super colles: et fluent tium, et elevabitur super colles: et fluent ad eum omnes gentes. Sic ergo auctoritate ad eum omnes gentes. Sic ergo auctoritate Patrum et Scripturæ fidei, nos adoramus Patrum et Scripturæ fidei, nos adoramus

IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-20, 21. IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-20, 21.

in montibus, « et vos dicitis » : quasi in montibus, « et vos dicitis » : quasi liceret Hoc mirum est, quod hoc ausi liceret Hoc mirum est, quod hoc ausi dicere estis, quod Jerosolymis est locus dicere estis, quod Jerosolymis est locus congruus ubi oportet ex jussu Domini congruus ubi oportet ex jussu Domini adorare cum lex nullum determinave- adorare cum lex nullum determinave- rit locum, et ex quo lex non determinat, rit locum, et ex quo lex non determinat, sed dicit pergendum esse ad locum quem sed dicit pergendum esse ad locum quem elegerit Dominus potius fuerit locus elegerit Dominus potius fuerit locus ille eligendus in monte hoc quam in ci- ille eligendus in monte hoc quam in ci- vitate, ubi tumultus frequentantium im- vitate, ubi tumultus frequentantium im- pedit orationem: sicut et Elias, III Re- pedit orationem: sicut et Elias, III Re- gum, xix, 8, cum orare vellet, perrexit gum, xix, 8, cum orare vellet, perrexit usque montem Dei Horeb. usque montem Dei Horeb.

Et attende, quod mulier hæc putabat Et attende, quod mulier hæc putabat localem esse cultum Domini, et conve- localem esse cultum Domini, et conve- nientiorem locum esse in monte quam nientiorem locum esse in monte quam alibi. Judæi etiam carnales errorem alibi. Judæi etiam carnales errorem quem habent non correxerunt: quia non quem habent non correxerunt: quia non ubique, sed locum congruum orationi ubique, sed locum congruum orationi dicatum putabant esse Jerosolymis. dicatum putabant esse Jerosolymis. Unde Salomon in templo orandum di- Unde Salomon in templo orandum di- cebat. Daniel. VI, 10, Daniel contra cebat. Daniel. VI, 10, Daniel contra Jerusalem tribus temporibus in die fle- Jerusalem tribus temporibus in die fle- ctebat genua sua, et adorabat, etc. Psal. ctebat genua sua, et adorabat, etc. Psal. CXXXVII, 2 Adorabo ad templum san- CXXXVII, 2 Adorabo ad templum san- ctum tuum, et confitebor nomini tuo. Un- ctum tuum, et confitebor nomini tuo. Un- de error fuit in hoc quod utrique, et Sa- de error fuit in hoc quod utrique, et Sa- maritani et Judæi, localem Dei cultum maritani et Judæi, localem Dei cultum existimabant et hoc acceperunt, Genes. existimabant et hoc acceperunt, Genes. XXVIII, 17, ubi Jacob dixit: Quam terribi- XXVIII, 17, ubi Jacob dixit: Quam terribi- lis est locus iste ! non est hic aliud nisi lis est locus iste ! non est hic aliud nisi domus Dei, et porta cæli. Vere Dominus domus Dei, et porta cæli. Vere Dominus est in loco isto, et ego nesciebam. Pro est in loco isto, et ego nesciebam. Pro Judæis est autem quod dicitur, Isa. LXIV, Judæis est autem quod dicitur, Isa. LXIV, 11 Domus sanctificationis nostræ et 11 Domus sanctificationis nostræ et gloriæ nostræ, ubi laudaverunt te patres gloriæ nostræ, ubi laudaverunt te patres nostri, facta est in exustionem ignis. II nostri, facta est in exustionem ignis. II Machab. III, 9 et seq., videtur ex castiga- Machab. III, 9 et seq., videtur ex castiga- tione Heliodori, quod eo in loco vere tione Heliodori, quod eo in loco vere sit quædam Dei virtus. Nam ipse qui ha- sit quædam Dei virtus. Nam ipse qui ha- bet in cœlis habitationem, visitator et bet in cœlis habitationem, visitator et adjutor est loci illius, et venientes ad adjutor est loci illius, et venientes ad male faciendum percutit et perdit. Hos male faciendum percutit et perdit. Hos ergo errores ambos circa cultum corrigit ergo errores ambos circa cultum corrigit Dominus ut verus Legislator et Domi- Dominus ut verus Legislator et Domi-

nus. nus.

Et hoc est quod sequitur : Et hoc est quod sequitur :

1 Cf. III Regum, VIII, 29. 1 Cf. III Regum, VIII, 29.

169 169

« Dicit ei JESUS : Mulier, crede mi- « Dicit ei JESUS : Mulier, crede mi- hi, quia venit hora, quando neque in hi, quia venit hora, quando neque in monte hoc, neque in Jerosolymis ado- monte hoc, neque in Jerosolymis ado- rabitis Patrem ». rabitis Patrem ».

« Dicit ei Jesus,» sicut omnis veriillu- « Dicit ei Jesus,» sicut omnis veriillu- minator et doctor. Isa. XLVIII, 17: Ego minator et doctor. Isa. XLVIII, 17: Ego Dominus Deus tuus docens te utilia, Dominus Deus tuus docens te utilia, gubernans te in via qua ambulas. gubernans te in via qua ambulas. Cantic. I, 6 Indica mihi quem diligit Cantic. I, 6 Indica mihi quem diligit anima mea,ubi pascas, ubi cubes in me- anima mea,ubi pascas, ubi cubes in me- ridie, ne vagari incipiam. Psal. xxiv, 4 : ridie, ne vagari incipiam. Psal. xxiv, 4 : Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me. Hic est enim uni- semitas tuas edoce me. Hic est enim uni- genitus qui solus est in sinu Patris 2 : et genitus qui solus est in sinu Patris 2 : et ideo hæc omnia scit corrigere et enar- ideo hæc omnia scit corrigere et enar-

rare. rare.

« Mulier, crede mihi, etc. » « Mulier, crede mihi, etc. »

Dicit autem tria, scilicet, ablationem Dicit autem tria, scilicet, ablationem erroris, verum intellectum veritatis, et erroris, verum intellectum veritatis, et doctrinam veræ adorationis. doctrinam veræ adorationis.

Ex ablatione erroris dicit tria, scilicet, Ex ablatione erroris dicit tria, scilicet, sermonis dicendi confirmationem, tem- sermonis dicendi confirmationem, tem- poris impletionem, et erroris correctio- poris impletionem, et erroris correctio-

nem. nem.

» »

De primo dicit: «Mulier, crede mihi,, De primo dicit: «Mulier, crede mihi,, quia jam te ad fidem qua me prophetam quia jam te ad fidem qua me prophetam confiteris sublevavi. Prophetæ autem qui confiteris sublevavi. Prophetæ autem qui promissus est in lege est credendum, et promissus est in lege est credendum, et verbis suis fides adhibenda. Deuter. xvIII, verbis suis fides adhibenda. Deuter. xvIII, 18 et 19 Prophetam suscitabo eis de 18 et 19 Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et medio fratrum suorum similem tui, et ponam verba mea in ore ejus, loquetur- ponam verba mea in ore ejus, loquetur- que ad eos omnia quæ præcepero illi. que ad eos omnia quæ præcepero illi. Qui autem verba ejus, quæ loquetur in Qui autem verba ejus, quæ loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor nomine meo, audire noluerit, ego ultor existam. Ex quo ergo tu me confiteris existam. Ex quo ergo tu me confiteris prophetam, «crede mihi, » quia illi pro- prophetam, «crede mihi, » quia illi pro- phetæ fides est adhibenda. phetæ fides est adhibenda.

« Quia veniet hora. » « Quia veniet hora. »

Ecce temporis adimpletio. Non enim Ecce temporis adimpletio. Non enim semper prophetia dependebit ad futurum, semper prophetia dependebit ad futurum,

2 Joan. 1, 18. 2 Joan. 1, 18.

21 21

170 170

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed tempus est nunc impletum. Ad sed tempus est nunc impletum. Ad Galat. iv, 4 Ubi venit plenitudo tem- Galat. iv, 4 Ubi venit plenitudo tem- poris, misit Deus Filium suum. Psal. poris, misit Deus Filium suum. Psal. LXIV, 12 Benedices coronæ anni beni- LXIV, 12 Benedices coronæ anni beni- gnitatis tuæ. Corona enim anni transivit gnitatis tuæ. Corona enim anni transivit in circulum, quando tempore impleto ve- in circulum, quando tempore impleto ve- ritas implevit promissionem. ritas implevit promissionem.

« Quando,» revelata veritate, « neque in « Quando,» revelata veritate, « neque in monte hoc, » in quo præcessit figura pa- monte hoc, » in quo præcessit figura pa- trum. Genes. xxxv, 1: Surge, scilicet trum. Genes. xxxv, 1: Surge, scilicet Jacob, et ascende Bethel, et habita ibi, Jacob, et ascende Bethel, et habita ibi, facque altare Deo, qui apparuit tibi quan- facque altare Deo, qui apparuit tibi quan- do fugiebas Esau fratrem tuum. III do fugiebas Esau fratrem tuum. III Regum, 11, 4 Salomon abiit itaque in Regum, 11, 4 Salomon abiit itaque in Gabaon, ul immolaret ibi: illud quippe Gabaon, ul immolaret ibi: illud quippe erat excelsum maximum. Per montem erat excelsum maximum. Per montem enim adorationis patres ostendere volu- enim adorationis patres ostendere volu- erunt altitudinem cordis, quæ in ado- erunt altitudinem cordis, quæ in ado- rante esse debet, non quod localis esset rante esse debet, non quod localis esset adoratio. Et quia hoc posteri in abusum adoratio. Et quia hoc posteri in abusum traxerunt, putantes localem esse Deum traxerunt, putantes localem esse Deum qui adoratur, ideo corrigendum est hoc. qui adoratur, ideo corrigendum est hoc. Unde sequitur : Unde sequitur :

« Quando neque in monte hoc, »> « Quando neque in monte hoc, »>

In quo vos locale numen adoratis, In quo vos locale numen adoratis, « neque Jerosolymis, » in templo, quod in « neque Jerosolymis, » in templo, quod in figura demonstrationis cœlestium ad lo- figura demonstrationis cœlestium ad lo- cum orationis elegit Deus. Non quod ibi cum orationis elegit Deus. Non quod ibi localiter adorandus esset tantum sed localiter adorandus esset tantum sed quod ibi in typo coelestium dispositio de- quod ibi in typo coelestium dispositio de- monstraretur, propter quæ Deus esset monstraretur, propter quæ Deus esset adorandus. Et cum etiam hoc in abusum adorandus. Et cum etiam hoc in abusum trahat cæcitas Judæorum, et dicat Ju- trahat cæcitas Judæorum, et dicat Ju- dæorum esse Deum tantum et non dæorum esse Deum tantum et non Gentium ideo corrigendum est erro- Gentium ideo corrigendum est erro- ris vitium. Jerem. xxvi, 18: Sion quasi ris vitium. Jerem. xxvi, 18: Sion quasi ager arabitur, et Jerusalem in acervum ager arabitur, et Jerusalem in acervum lapidum erit, et mons domus in excel- lapidum erit, et mons domus in excel- sa silvarum. Ad Roman. 111, 29 et 30: sa silvarum. Ad Roman. 111, 29 et 30: An Judæorum Deus tantum Nonne et An Judæorum Deus tantum Nonne et gentium? Immo et gentium. Quoniam gentium? Immo et gentium. Quoniam quidem unus est Deus, qui justificat cir- quidem unus est Deus, qui justificat cir- cumcisionem ex fide, et præputium per cumcisionem ex fide, et præputium per fidem. Unde de reprobatione templi ex fidem. Unde de reprobatione templi ex parte infidelitatis Judæorum (qui crede- parte infidelitatis Judæorum (qui crede- bant alibi non invenire Deum nisi ado- bant alibi non invenire Deum nisi ado- rando versus templum) dicitur, Malach. rando versus templum) dicitur, Malach.

I, 10 et 11 Non est mihi voluntas in I, 10 et 11 Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, et mu- vobis, dicit Dominus exercituum, et mu- nus non suscipiam de manu vestra.. Ab nus non suscipiam de manu vestra.. Ab ortu enim solis usque ad occasum, ma- ortu enim solis usque ad occasum, ma- gnum est nomen meum in gentibus: gnum est nomen meum in gentibus: et in omni loco sacrificatur, et offertur et in omni loco sacrificatur, et offertur nomini meo oblatio munda. Psal. cx, 3: nomini meo oblatio munda. Psal. cx, 3: A solis ortu usque ad occasum lauda- A solis ortu usque ad occasum lauda- bile nomen Domini. bile nomen Domini.

« Adorabitis, » « Adorabitis, »

Latriæ adoratione. Psal. cu, 22: In Latriæ adoratione. Psal. cu, 22: In omni loco dominationis ejus, benedic, omni loco dominationis ejus, benedic, anima mea, Domino. Ad hunc etiam sen- anima mea, Domino. Ad hunc etiam sen- sum Salomon cum domum Domini dedi- sum Salomon cum domum Domini dedi- caret, adorantes invitavit quando dixit, caret, adorantes invitavit quando dixit, III Regum, vшI, 27: Si cœlum et cœli III Regum, vшI, 27: Si cœlum et cœli cœlorum te capere non possunt, quanto cœlorum te capere non possunt, quanto magis domus hæc quam ædificavi ! Sed magis domus hæc quam ædificavi ! Sed hoc populus carnalis non intellexit, pu- hoc populus carnalis non intellexit, pu- tans Judæorum esse Deum tantum, et tans Judæorum esse Deum tantum, et non debere adorari nisi in templo vel non debere adorari nisi in templo vel versus templum. versus templum.

« Patrem, » quem mulier et alii ado- « Patrem, » quem mulier et alii ado- rantes Deum, sub nomine Patris adora- rantes Deum, sub nomine Patris adora- verunt et ideo Patrem dicit esse adoran- verunt et ideo Patrem dicit esse adoran- dum. Isa. LXIV, 8: Pater noster es tu, dum. Isa. LXIV, 8: Pater noster es tu, nos vero lutum : et fictor noster tu, et nos vero lutum : et fictor noster tu, et opera manuum tuarum omnes nos. Ma- opera manuum tuarum omnes nos. Ma- lach. x, 10: Nunquid non Pater unus lach. x, 10: Nunquid non Pater unus omnium nostrum ? Et quia Pater est omnium nostrum ? Et quia Pater est omnium, et in omnibus, ideo ab omni- omnium, et in omnibus, ideo ab omni- bus et ubique adorandus. bus et ubique adorandus.

« Vos adoratis quod nescitis: nos « Vos adoratis quod nescitis: nos adoramus quod scimus, quia salus ex adoramus quod scimus, quia salus ex Judæis est. » Judæis est. »

Hic mulieri exponit intellectum veri- Hic mulieri exponit intellectum veri- tatis dicens tria, scilicet, errorem Genti- tatis dicens tria, scilicet, errorem Genti- lium, Judæorum intellectum spiritualem, lium, Judæorum intellectum spiritualem, et hujus assignat causam specialem. et hujus assignat causam specialem.

Dicit ergo « Vos », Gentiles vel Sama- Dicit ergo « Vos », Gentiles vel Sama- ritani quamvis legem recipiatis, « adoratis ritani quamvis legem recipiatis, « adoratis quod nescitis : » quia secundum legem in- quod nescitis : » quia secundum legem in- tenditis Deum terræ colere, quem prop- tenditis Deum terræ colere, quem prop-

22 22

IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-22,23. IN EVANG. JOANNIS, CAP. IV-22,23.

ter timorem bestiarum terræ colere cœ- ter timorem bestiarum terræ colere cœ- pistis et legitima ejus in lege tenere, sicut pistis et legitima ejus in lege tenere, sicut dicitur, IV Regum, xvi, 15 et seq. Et dicitur, IV Regum, xvi, 15 et seq. Et sic etiam alii Gentiles adorantes idola, sic etiam alii Gentiles adorantes idola, quod nesciunt adorant: quia idolum non quod nesciunt adorant: quia idolum non habet divinitatem. I ad Corinth. VIII, 5 habet divinitatem. I ad Corinth. VIII, 5 et 6: Etsi sunt qui dicantur dii, sive in et 6: Etsi sunt qui dicantur dii, sive in cœlo, sive in terra (siquidem sunt dii cœlo, sive in terra (siquidem sunt dii multi, et domini multi), nobis tamen unus multi, et domini multi), nobis tamen unus est Deus, Pater, ex quo omnia, et nos in est Deus, Pater, ex quo omnia, et nos in illum et unus Dominus, Jesus Christus, illum et unus Dominus, Jesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. per quem omnia, et nos per ipsum. Sapient. xiv, 22: In magno inscientiæ Sapient. xiv, 22: In magno inscientiæ bello viventes, tot et tam magna mala pa- bello viventes, tot et tam magna mala pa- cem appellant. Act. xv, 30: Tempora cem appellant. Act. xv, 30: Tempora quidem hujus ignorantiæ despiciens quidem hujus ignorantiæ despiciens Deus, nunc annuntiat hominibus, ut om- Deus, nunc annuntiat hominibus, ut om- nes ubique pœnitentiam agant. Et, ibidem, nes ubique pœnitentiam agant. Et, ibidem, . 24 et 25: Hic coeli et terræ cum sit . 24 et 25: Hic coeli et terræ cum sit Dominus, non in manufactis templis ha- Dominus, non in manufactis templis ha- bitat nec manibus humanis colitur indi- bitat nec manibus humanis colitur indi- gens aliquo, cum ipse det omnibus vitam, gens aliquo, cum ipse det omnibus vitam, et inspirationem, et omnia. et inspirationem, et omnia.

«< Nos, » Judæi, qui intellectum legis ha- «< Nos, » Judæi, qui intellectum legis ha- bemus. Quibus se connumerat Dominus, bemus. Quibus se connumerat Dominus, quia ad ipsum pertinent. Unde Glossa: quia ad ipsum pertinent. Unde Glossa: « Quorum patribus promissus est Chri- « Quorum patribus promissus est Chri- stus. » Ad Roman. 1x, 5: Quorum patres, stus. » Ad Roman. 1x, 5: Quorum patres, et ex quibus est Christus secundum car- et ex quibus est Christus secundum car-

nem. nem.

« Adoramus quod scimus, » per legem « Adoramus quod scimus, » per legem et Prophetas. Glossa: « Non omnes, sed et Prophetas. Glossa: « Non omnes, sed electi. » « Adoramus quod scimus, » quia electi. » « Adoramus quod scimus, » quia nobis cognitio Dei est per testamentum nobis cognitio Dei est per testamentum promissa, in quo promissus est nobis promissa, in quo promissus est nobis Christus. Baruch, 1v, 4 et 5: Beati su- Christus. Baruch, 1v, 4 et 5: Beati su- mus, Israel, quia quæ Deo placent mani- mus, Israel, quia quæ Deo placent mani- festa sunt nobis. Animæquior esto, po- festa sunt nobis. Animæquior esto, po- pulus Dei, etc. Ad Galat. 111, 16: Abrahæ pulus Dei, etc. Ad Galat. 111, 16: Abrahæ dictæ sunt promissiones, et semini ejus. dictæ sunt promissiones, et semini ejus.

« Quia salus ex Judæis est. » « Quia salus ex Judæis est. »

Hic tangit causam. Salus enim est ex Hic tangit causam. Salus enim est ex Judæis, quia Salvator est prædictus nasci Judæis, quia Salvator est prædictus nasci ex Judæis, et ille erat lux vera, quæ ex Judæis, et ille erat lux vera, quæ illuminat omnem hominem venientem in illuminat omnem hominem venientem in

1 Joan. 1, 9. 1 Joan. 1, 9.

171 171

hunc mundum 1, scilicet ad scientiam hunc mundum 1, scilicet ad scientiam veritatis. Lucæ, 1, 73: Jusjurandum quod veritatis. Lucæ, 1, 73: Jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, da- juravit ad Abraham patrem nostrum, da- turum se nobis. Ad Hebræos, 11, 16 : Nus- turum se nobis. Ad Hebræos, 11, 16 : Nus- quam Angelos apprehendit, sed semen quam Angelos apprehendit, sed semen Abrahæ apprehendit. Genes. xxvi, 4 : In Abrahæ apprehendit. Genes. xxvi, 4 : In semine tuo benedicentur omnes Gentes. semine tuo benedicentur omnes Gentes. Unde etiam quamvis salus sit ex Ju- Unde etiam quamvis salus sit ex Ju- dæis, non tamen datur solis Judæis. Isa. dæis, non tamen datur solis Judæis. Isa. XLIX, 6 Parum est ut sis mihi servus XLIX, 6 Parum est ut sis mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et fæces ad suscitandas tribus Jacob, et fæces Israel convertendas: ecce dedi te in Israel convertendas: ecce dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terræ. ad extremum terræ.

« Sed venit hora, et nunc est. » « Sed venit hora, et nunc est. »

Hic tertio tradit cultum veræ adora- Hic tertio tradit cultum veræ adora- tionis. tionis.

Et dicit quatuor, scilicet, temporis re- Et dicit quatuor, scilicet, temporis re- velandæ jam veritatis impletionem, vere velandæ jam veritatis impletionem, vere adorantium conditionem, adorantium ad adorantium conditionem, adorantium ad eum qui adoratur congruitatem, et eorum eum qui adoratur congruitatem, et eorum quæ tradenda sunt de cultu Dei plenam quæ tradenda sunt de cultu Dei plenam rationem. rationem.