13 13

102 102

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

propinquatis amore adhærebant. sed cu- propinquatis amore adhærebant. sed cu- pientes ejus informari doctrinis. Qui licet pientes ejus informari doctrinis. Qui licet cum eo Capharnaum descenderunt, ta- cum eo Capharnaum descenderunt, ta- men illos ibi non reliquit, sed secum men illos ibi non reliquit, sed secum circumduxit et docuit. Joan. XII, 26: circumduxit et docuit. Joan. XII, 26: Ubi sum ego, illic et minister meus erit. Ubi sum ego, illic et minister meus erit. Ps. LXXIX, 19: Non discedimus a te : Ps. LXXIX, 19: Non discedimus a te : vivificabis nos, et nomen tuum invocabi- vivificabis nos, et nomen tuum invocabi-

mus. mus.

« Et ibi manserunt non multis die- « Et ibi manserunt non multis die- bus. » bus. »

Et quod aliquibus ibi diebus manse- Et quod aliquibus ibi diebus manse- runt Jesus et discipuli, hoc fuit ad pro- runt Jesus et discipuli, hoc fuit ad pro- visionem et consolationem matris et fra- visionem et consolationem matris et fra- trum. Sed quia cura spiritualium tempo- trum. Sed quia cura spiritualium tempo- ralibus est præponenda, ideo dicitur, ralibus est præponenda, ideo dicitur, quod manserunt ibi non multis diebus. quod manserunt ibi non multis diebus. Et causa hujus subjungitur, cum di- Et causa hujus subjungitur, cum di- cit: cit:

« Et prope erat Pascha Judæorum, « Et prope erat Pascha Judæorum, et ascendit Jesus Jerosolymam. » et ascendit Jesus Jerosolymam. »

« Et prope erat Pascha, » hoc est so- « Et prope erat Pascha, » hoc est so- lemnitas Paschæ quod idem est quod lemnitas Paschæ quod idem est quod Phase, hoc est, transitus: quia in illo Phase, hoc est, transitus: quia in illo festo commemoratio celebrabatur transi- festo commemoratio celebrabatur transi- tus de Ægypto et ideo tunc et azyma tus de Ægypto et ideo tunc et azyma comedebant, et agnum immolabant: sic- comedebant, et agnum immolabant: sic- ut fecerunt quando de Ægypto exierunt. ut fecerunt quando de Ægypto exierunt. Exod. XII, 17: Custodietis diem istum Exod. XII, 17: Custodietis diem istum in generationes vestras ritu perpetuo. in generationes vestras ritu perpetuo. Exod. xx, 17: Ter in anno appa- Exod. xx, 17: Ter in anno appa- rebit omne masculinum tuum coram rebit omne masculinum tuum coram Domino Deo tuo. Quod et Dominus Domino Deo tuo. Quod et Dominus

facere voluit: quia quamvis ipse legi facere voluit: quia quamvis ipse legi non subjaceret, tamen legi contrarius non subjaceret, tamen legi contrarius coram Judæis noluit apparere. Matth. coram Judæis noluit apparere. Matth. v, 17: Non veni solvere legem, sed adim- v, 17: Non veni solvere legem, sed adim- plere. Ideo dicitur, Deuter. xvi, 16: plere. Ideo dicitur, Deuter. xvi, 16: Tribus vicibus per annum apparebit Tribus vicibus per annum apparebit omne masculinum tuum in conspectu omne masculinum tuum in conspectu Domini Dei tui. Domini Dei tui.

Et ideo sequitur : Et ideo sequitur :

« Et ascendit Jesus Jerosolymam. » « Et ascendit Jesus Jerosolymam. »

Supple, cum discipulis suis: ne legi Supple, cum discipulis suis: ne legi esset contrarius, et ut in loco solemni, esset contrarius, et ut in loco solemni, et tempore festivo prædicationem suam et tempore festivo prædicationem suam inchoaret. Joan. xvш, 20: Ego palam inchoaret. Joan. xvш, 20: Ego palam locutus sum mundo: ego semper docui locutus sum mundo: ego semper docui in synagoga, et in templo quo omnes in synagoga, et in templo quo omnes Judæi conveniunt: et in occulto locutus Judæi conveniunt: et in occulto locutus sum nihil. Iste enim ascensus fuit in sum nihil. Iste enim ascensus fuit in primo anno antequam Joannes incarce- primo anno antequam Joannes incarce- raretur, eodem anno quo et baptizatus raretur, eodem anno quo et baptizatus fuit. Et non fuit magnum spatium, sicut fuit. Et non fuit magnum spatium, sicut patet quia annus ille non fuit embolis- patet quia annus ille non fuit embolis- malis quia illo anno annuntiatio sua et malis quia illo anno annuntiatio sua et passio eodem die fuerunt, quod esse non passio eodem die fuerunt, quod esse non potuisset in embolismo. potuisset in embolismo.

Moraliter autem iste descensus signat Moraliter autem iste descensus signat condescensum quo condescenditur in- condescensum quo condescenditur in- firmis, et fragilitas infirmorum hoc quæ- firmis, et fragilitas infirmorum hoc quæ- rit ut eis condescendatur. Ad Roman. v, rit ut eis condescendatur. Ad Roman. v, 1 et 2: Debemus nos firmiores imbecilli- 1 et 2: Debemus nos firmiores imbecilli- tatem infirmorum sustinere, et non no- tatem infirmorum sustinere, et non no- bis placere. Unusquisque vestrum suo bis placere. Unusquisque vestrum suo proximo placeat in bonum, ad ædifica- proximo placeat in bonum, ad ædifica- tionem. Debent autem relinqui in villa tionem. Debent autem relinqui in villa pinguedinis (quod Capharnaum interpre- pinguedinis (quod Capharnaum interpre- tatur) ut cura eorum quantum possumus, tatur) ut cura eorum quantum possumus, et quantum sufficit, agatur: ne egestate et quantum sufficit, agatur: ne egestate laborent. I ad Timoth. v, 8: Si quis laborent. I ad Timoth. v, 8: Si quis

suorum, et maxime domesticorum cu- suorum, et maxime domesticorum cu- ram non habet, fidem negavit, et est in- ram non habet, fidem negavit, et est in- fideli deterior. Alias autem et littera- fideli deterior. Alias autem et littera- liter Volens ascendere in Jerusalem, liter Volens ascendere in Jerusalem, transiturus erat per Capharnaum : et sic transiturus erat per Capharnaum : et sic cura propinquorum non impedivit dili- cura propinquorum non impedivit dili- gentiam spiritualium. gentiam spiritualium.

« Et invenit in templo vendentes « Et invenit in templo vendentes boves, et oves, et columbas, et nummu- boves, et oves, et columbas, et nummu-

larios sedentes. larios sedentes.

Et cum fecisset quasi flagellum de Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omnes ejecit de templo, funiculis, omnes ejecit de templo, oves quoque et boves: et nummulario- oves quoque et boves: et nummulario- rum effudit æs, et mensas subver- rum effudit æs, et mensas subver- tit. tit.

Et his qui columbas vendebant, Et his qui columbas vendebant, dixit Auferte ista hinc, et nolite fa- dixit Auferte ista hinc, et nolite fa-

IN EVANG. JOANNIS CAP. II-14, 13, 16. IN EVANG. JOANNIS CAP. II-14, 13, 16.

cere domum Patris mei domum nė- cere domum Patris mei domum nė- gotiationis. » gotiationis. »

lic incipit manifestatio potestatis lic incipit manifestatio potestatis Verbi in ordinatione cultus divini qui Verbi in ordinatione cultus divini qui debetur Creatori. debetur Creatori.

Hæc autem pars habet duas partes: Hæc autem pars habet duas partes: quarum prima est perversitatis hu- quarum prima est perversitatis hu- manæ circa cultum Dei potestativa cor- manæ circa cultum Dei potestativa cor- ectio in secunda autem signi hujus ectio in secunda autem signi hujus potestatis adhibitio, ibi, v. 18: « Respon- potestatis adhibitio, ibi, v. 18: « Respon- derunt ergo Judæi. » derunt ergo Judæi. »

In prima harum tria dicuntur. De- In prima harum tria dicuntur. De- scribitur enim circa locum cultus Dei scribitur enim circa locum cultus Dei ministrorum perversitas: secundo, Do- ministrorum perversitas: secundo, Do- mini Jesu per correctionem adhibita mini Jesu per correctionem adhibita everitas tertio, quod hoc ita præfinivit everitas tertio, quod hoc ita præfinivit Prophetæ auctoritas. Prophetæ auctoritas.

Dicit ergo de primo: « Et invenit: » Dicit ergo de primo: « Et invenit: » quia sicut bonus prælatus per visitatio- quia sicut bonus prælatus per visitatio- nem propriam inquisivit, et non dissi- nem propriam inquisivit, et non dissi- mulavit. Et in hoc formam visitationis mulavit. Et in hoc formam visitationis prælatis dedit. Psal. LVII, 8: Intende prælatis dedit. Psal. LVII, 8: Intende visitandas omnes gentes: non mise- visitandas omnes gentes: non mise- rearis omnibus qui operantur iniquita- rearis omnibus qui operantur iniquita- tem. Genes. XVIII, 21: Descendam, et tem. Genes. XVIII, 21: Descendam, et videbo utrum clamorem qui venit ad me, videbo utrum clamorem qui venit ad me, opere compleverint. opere compleverint.

<< In templo. >> << In templo. >>

Quod et nomen, et dedicationem Quod et nomen, et dedicationem habuit, ut non nisi cultui Dei apta ibi habuit, ut non nisi cultui Dei apta ibi exercerentur. Nomen enim habet a tem- exercerentur. Nomen enim habet a tem- platione sive contemplatione: dedicatio- platione sive contemplatione: dedicatio- nem autem sicut legitur, III Regum, vit, nem autem sicut legitur, III Regum, vit, 1 et seq. Psal. XCII, 5: Domum tuam 1 et seq. Psal. XCII, 5: Domum tuam deret sanctitudo, Domine. Et hoc im- deret sanctitudo, Domine. Et hoc im- properat Dominus sacerdotibus, Eze- properat Dominus sacerdotibus, Eze- chiel. XLIV, 8: Posuistis custodes obser- chiel. XLIV, 8: Posuistis custodes obser- vationum mearum in sanctuario meo vationum mearum in sanctuario meo robismetipsis, hoc est, ad utilitatem robismetipsis, hoc est, ad utilitatem avaritiæ vestræ. Jerem. vi, 13: A minore avaritiæ vestræ. Jerem. vi, 13: A minore usque ad majorem, omnes avaritiæ stu- usque ad majorem, omnes avaritiæ stu- dent. Malach. 1, 10: Quis est in vobis dent. Malach. 1, 10: Quis est in vobis qui claudat ostia, et incendat altare qui claudat ostia, et incendat altare meum gratuito ? quasi diceret: Nullus, meum gratuito ? quasi diceret: Nullus, quia omnia venditis avaritiæ vestræ quia omnia venditis avaritiæ vestræ pretio. pretio.

« Vendentes. » « Vendentes. »

103 103

Quod procuraverunt sacerdotes, ut Quod procuraverunt sacerdotes, ut nullus excusaretur a sacrificiis quando nullus excusaretur a sacrificiis quando in foribus templi animalium immolan- in foribus templi animalium immolan- dorum invenirent emptionem, et ementes dorum invenirent emptionem, et ementes animalia et sacrificia ad offerendum. animalia et sacrificia ad offerendum.

Est autem attendendum, quod in tem- Est autem attendendum, quod in tem- plo erant quatuor atria in templi circui- plo erant quatuor atria in templi circui- tu. Unum erat atrium interius in quo tu. Unum erat atrium interius in quo erat altare holocaustorum, in quod non erat altare holocaustorum, in quod non intrabant nisi sacrificiorum sacerdotes et intrabant nisi sacrificiorum sacerdotes et levitæ ritum exercentes. Secundum fuit levitæ ritum exercentes. Secundum fuit atrium mundorum, in quod laici mundi atrium mundorum, in quod laici mundi intrabant, sacrificia sua ad ostium inte- intrabant, sacrificia sua ad ostium inte- rioris atrii præsentantes ad manus sa- rioris atrii præsentantes ad manus sa- cerdotum. Tertium atrium fuit munda- cerdotum. Tertium atrium fuit munda- rum mulierum ad supplicationem ve- rum mulierum ad supplicationem ve- nientium. Quartum atrium fuit immun- nientium. Quartum atrium fuit immun- darum, in quod etiam Gentiles aliquando darum, in quod etiam Gentiles aliquando intrabant. Et in illo animalia vendeban- intrabant. Et in illo animalia vendeban- tur jussu sacerdotum, quod non erat tur jussu sacerdotum, quod non erat licitum, quia Domino fuit dedicatum: licitum, quia Domino fuit dedicatum: quia etiam in monte ubi apparuit Domi- quia etiam in monte ubi apparuit Domi- nus, fecit poni terminos ne aliquis acce- nus, fecit poni terminos ne aliquis acce- deret. Exod. XIX, 12: Cavete ne ascen- deret. Exod. XIX, 12: Cavete ne ascen- datis in montem, etc. Et sequitur, y. 13: datis in montem, etc. Et sequitur, y. 13: Sive jumentum fuerit, sive homo, non Sive jumentum fuerit, sive homo, non vivet. Et ideo in loco isto non debebat vivet. Et ideo in loco isto non debebat aliquid agi nisi quod pertinebat ad emun- aliquid agi nisi quod pertinebat ad emun- dationem immundorum. dationem immundorum.

« Boves, etc. >> « Boves, etc. >>

Quia illi pertinebant ad magna sacri- Quia illi pertinebant ad magna sacri- ficia, « et oves, » quæ pertinebant ad ficia, « et oves, » quæ pertinebant ad minora, « et columbas, » quæ pertinent minora, « et columbas, » quæ pertinent ad sacrificia pauperum, « et nummularios ad sacrificia pauperum, « et nummularios sedentes, » qui ad quæstum præstabant sedentes, » qui ad quæstum præstabant et mutuabant emptoribus pecuniam : et mutuabant emptoribus pecuniam : quod licet esset prohibitum, tamen hoc quod licet esset prohibitum, tamen hoc sacerdotes fieri volebant propter suum sacerdotes fieri volebant propter suum lucrum. Nummularii hic dicuntur camp- lucrum. Nummularii hic dicuntur camp- sores et usurarii. Ezechiel. xx11, 12: sores et usurarii. Ezechiel. xx11, 12: Usuram et superabundantiam accepisti. Usuram et superabundantiam accepisti. Deuter XXIII; 19: Non fœnerabis fratri Deuter XXIII; 19: Non fœnerabis fratri tuo ad usuram. Psal. xiv, 5: Et munera tuo ad usuram. Psal. xiv, 5: Et munera super innocentem non accepit. Hoc enim super innocentem non accepit. Hoc enim attendentes Pontifices, omnia hæc fieri attendentes Pontifices, omnia hæc fieri

104 104

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

fecerunt propter sua lucra, et libertates fecerunt propter sua lucra, et libertates illis concedebant, et restitutiones talibus illis concedebant, et restitutiones talibus fieri compellebant. Et in hoc imitantur fieri compellebant. Et in hoc imitantur eos nostri temporis Prælati summi, ad eos nostri temporis Prælati summi, ad quorum fores nummularii stant simili quorum fores nummularii stant simili vitio usuras exercentes, et majora habent vitio usuras exercentes, et majora habent privilegia ad ipsis quam sancti et reli- privilegia ad ipsis quam sancti et reli- giosi. Hoc enim vitium a simoniacis giosi. Hoc enim vitium a simoniacis exercetur, qui in templo Ecclesiæ boves exercetur, qui in templo Ecclesiæ boves vendunt. vendunt.

Beda «Boves sunt Prædicatores qui- Beda «Boves sunt Prædicatores qui- bus aratur et seminatur terra Domini bus aratur et seminatur terra Domini semine verbi Dei. » I ad Corinth. ix, 9: semine verbi Dei. » I ad Corinth. ix, 9: Non alligabis os bovi trituranti. Sed Non alligabis os bovi trituranti. Sed boves vendunt qui non divino amore, boves vendunt qui non divino amore, sed quæstus intuitu verbum doctrinæ, sed quæstus intuitu verbum doctrinæ, vel prædicationis, vel divinæ laudis au- vel prædicationis, vel divinæ laudis au- dientibus impendunt. Hoc verbum atten- dientibus impendunt. Hoc verbum atten- dere debent illi qui temporalia et non dere debent illi qui temporalia et non spiritualia quærunt adipisci. Oves autem spiritualia quærunt adipisci. Oves autem sunt opera pietatis. Oves autem vendunt sunt opera pietatis. Oves autem vendunt isti qui humanæ laudis gratia opera pie- isti qui humanæ laudis gratia opera pie- tatis exercent. Matth. vn, 15: Attendite tatis exercent. Matth. vn, 15: Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Columbæ autem sunt sunt lupi rapaces. Columbæ autem sunt dona Spiritus sancti, quia super Chri- dona Spiritus sancti, quia super Chri- stum Spiritus sanctus in columba spe- stum Spiritus sanctus in columba spe- cie apparuit. De quibus dicit Beda: cie apparuit. De quibus dicit Beda: « Columbas vendunt qui acceptam Spi- « Columbas vendunt qui acceptam Spi- ritus sancti gratiam ad pretium dant. » ritus sancti gratiam ad pretium dant. » Vel, qui impositionem manuum ad vulgi Vel, qui impositionem manuum ad vulgi favorem tribuunt. Qui sacros ordines, favorem tribuunt. Qui sacros ordines, vel beneficia non ad meritum, sed ad vel beneficia non ad meritum, sed ad gratiam hominum, vel quæstus largiun- gratiam hominum, vel quæstus largiun- tur, cum scriptum sit: Gratis accepistis, tur, cum scriptum sit: Gratis accepistis, gratis date 2. Nummularii sedentes, hoc gratis date 2. Nummularii sedentes, hoc est, in lucris quiescentes (ut dicit Beda) est, in lucris quiescentes (ut dicit Beda) sunt qui in templo non simulate cœ- sunt qui in templo non simulate cœ- lestibus, sed aperte terrenis rebus in lestibus, sed aperte terrenis rebus in Ecclesia deserviunt, sua quærentes non Ecclesia deserviunt, sua quærentes non quæ Jesu Christi. Ad Philip. 1, 22: quæ Jesu Christi. Ad Philip. 1, 22: Omnes enim quæ sua sunt quærunt, Omnes enim quæ sua sunt quærunt, non quæ sunt Jesu Christi. Ementes non quæ sunt Jesu Christi. Ementes autem, hæc sacerdotibus pro adipiscenda autem, hæc sacerdotibus pro adipiscenda gratia offerebant. Sicut et adhuc his gratia offerebant. Sicut et adhuc his tribus modis se ingerunt multi summis tribus modis se ingerunt multi summis

1 Cf. Matth. 1, 16 et Luc. III, 22. 1 Cf. Matth. 1, 16 et Luc. III, 22.

Sacerdotibus, ut beneficia patrimonii san- Sacerdotibus, ut beneficia patrimonii san- guinis Jesu Christi accipiant. Unde dicit guinis Jesu Christi accipiant. Unde dicit Bernardus ad Eugenium: « Circuit se- Bernardus ad Eugenium: « Circuit se- dulus explorator, blanditur, obsequitur, dulus explorator, blanditur, obsequitur, manibus et pedibus reptat, si quo modo manibus et pedibus reptat, si quo modo valeat se ingerere in patrimonium Cru- valeat se ingerere in patrimonium Cru- cifixi exhibet laborem ut bos, simulat cifixi exhibet laborem ut bos, simulat sanctitatem ut ovis, dona appendit pro sanctitatem ut ovis, dona appendit pro columbis, et aliquando nummulariorum columbis, et aliquando nummulariorum exhibet marsupium. » exhibet marsupium. »

« Et cum fecisset quasi flagellum « Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis. »> de funiculis. »>

Hoc est secundum, in quo adhibetur Hoc est secundum, in quo adhibetur correctionis severitas. correctionis severitas.

Et tangit tria animalium ejectionem, Et tangit tria animalium ejectionem, æris effusionem, et columbarum vendi- æris effusionem, et columbarum vendi- tionis inhibitionem. tionis inhibitionem.

Circa primum duo facit: descriptio- Circa primum duo facit: descriptio- nem instrumenti ejectionis, et ejectionem nem instrumenti ejectionis, et ejectionem ipsam. ipsam.

Dicit ergo: « Et cum fecisset quasi Dicit ergo: « Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis. » Eccle. iv, 12: flagellum de funiculis. » Eccle. iv, 12: Funiculus triplex difficile rumpitur. Funiculus triplex difficile rumpitur. Duplex enim funiculus non bene retun- Duplex enim funiculus non bene retun- ditur, et ideo non ubique in percutiendo ditur, et ideo non ubique in percutiendo conjungitur percusso: sed de tribus conjungitur percusso: sed de tribus optime retunditur, et undique tangit optime retunditur, et undique tangit corpus percussum. Et hoc flagellum est corpus percussum. Et hoc flagellum est poena secundum tres conditiones pecca- poena secundum tres conditiones pecca- torum in sententia condemnationis com- torum in sententia condemnationis com- plexum: quorum unum est in peccatore plexum: quorum unum est in peccatore malitia, vel ignorantia, vel contemptus : malitia, vel ignorantia, vel contemptus : secundum est consideratio deformitatis secundum est consideratio deformitatis et scandali in actu peccati: tertium au- et scandali in actu peccati: tertium au- tem est consideratio circumstantiarum. tem est consideratio circumstantiarum. Ex his complectitur correctionis seve- Ex his complectitur correctionis seve- ritas. Eccli. XL, 10: Flagella super ini- ritas. Eccli. XL, 10: Flagella super ini- quos creata sunt. Isa. XXVIII, 15: Fla- quos creata sunt. Isa. XXVIII, 15: Fla- gellum inundans cum transierit, eritis gellum inundans cum transierit, eritis ei in conculcationem. Proverb. xxvi, 3: ei in conculcationem. Proverb. xxvi, 3: Flagellum equo, et camus asino, et vir- Flagellum equo, et camus asino, et vir-

ga ga

in dorso imprudentium. Quia ergo in dorso imprudentium. Quia ergo sic complectitur peccati deformitas, sic complectitur peccati deformitas, Proverb. v, 22 : Funibus peccato- Proverb. v, 22 : Funibus peccato- rum suorum constringitur: ideo etiam rum suorum constringitur: ideo etiam

2 Matth. x, 8. 2 Matth. x, 8.

IN EVANG. JOANNIS CAP. II-13, 16. IN EVANG. JOANNIS CAP. II-13, 16.

severitas censuræ severitas censuræ

ex his debet com- ex his debet com-

plecti. plecti.

« Omnes ejecit. » « Omnes ejecit. »

Nullum excipiendo, sine personarum Nullum excipiendo, sine personarum acceptione. Psal. v, 11: Secundum acceptione. Psal. v, 11: Secundum multitudinem iniquitatum eorum ex- multitudinem iniquitatum eorum ex- pelle eos quoniam irritaverunt te, pelle eos quoniam irritaverunt te, Domine. Domine.

« De templo,» in quo illicite fuerant « De templo,» in quo illicite fuerant per sacerdotes collocati. Isa. XXII, 19: per sacerdotes collocati. Isa. XXII, 19: Expellam te de statione tua, et de mi- Expellam te de statione tua, et de mi- nisterio tuo deponam te. nisterio tuo deponam te.

Et quia æqualiter displicet Deo ini- Et quia æqualiter displicet Deo ini- quus et iniquitas ejus, ideo subdit: quus et iniquitas ejus, ideo subdit: « Oves quoque, et boves: » nihil enim « Oves quoque, et boves: » nihil enim horum retinuit, nec in usus suos con- horum retinuit, nec in usus suos con- vertit. Genes. XIV, 22 et 23: Levo manum vertit. Genes. XIV, 22 et 23: Levo manum meam ad Dominum Deum excelsum meam ad Dominum Deum excelsum possessorem cæli et terræ, quod a filo possessorem cæli et terræ, quod a filo subtegminis usque ad corrigiam caliga, subtegminis usque ad corrigiam caliga, non accipiam ex omnibus quæ tua sunt. non accipiam ex omnibus quæ tua sunt. Regum, XII, 3: Si de manu cujusquam Regum, XII, 3: Si de manu cujusquam munus accepi, et contemnam illud hodie, munus accepi, et contemnam illud hodie, restituamque vobis. In hoc ergo se libe- restituamque vobis. In hoc ergo se libe- rum ostendit vitiorum correctorem, dans rum ostendit vitiorum correctorem, dans pro certo formam Prælatis quam libera pro certo formam Prælatis quam libera et severa manu et flagello districtionis et severa manu et flagello districtionis Ecclesiasticæ tales expellant ab Eccle- Ecclesiasticæ tales expellant ab Eccle- sia ut beatus Bernardus ad Eugenium: sia ut beatus Bernardus ad Eugenium: « Flagellum tenes: sciant te ad flagel- « Flagellum tenes: sciant te ad flagel- landum potius quam ad accipiendum landum potius quam ad accipiendum esse præpositum. » esse præpositum. »

« Et nummulariorum. » « Et nummulariorum. »

Secundus modus correctionis. Hoc Secundus modus correctionis. Hoc enim æs non expellit, sed perdendum enim æs non expellit, sed perdendum effudit. Et hoc est quod dicit: « Effu- effudit. Et hoc est quod dicit: « Effu- dil, » et in diversa sparsit æs » pecu- dil, » et in diversa sparsit æs » pecu- niarum, et mensas, » in quibus æs niarum, et mensas, » in quibus æs ponebatur, «subvertit, » ut pecunia per- ponebatur, «subvertit, » ut pecunia per- donda spargeretur. Act. vin, 20: Pecu- donda spargeretur. Act. vin, 20: Pecu- nia tua tecum sit in perditionem. Veri- nia tua tecum sit in perditionem. Veri- tas tamen grata est. Sic ejecit stabularios tas tamen grata est. Sic ejecit stabularios et nummularios. Isa. xxxII, 15: Qui pro- et nummularios. Isa. xxxII, 15: Qui pro- jicit avaritiam ex calumnia, et excutit jicit avaritiam ex calumnia, et excutit manus suas ab omni munere. manus suas ab omni munere.

105 105

« Et his qui columbas vendebant « Et his qui columbas vendebant dixit. » dixit. »

Tertia severitas est. Has enim non Tertia severitas est. Has enim non ejecit nec subvertit: sed dixit ista de ejecit nec subvertit: sed dixit ista de templo penitus auferenda, ita quod nec templo penitus auferenda, ita quod nec ea contingere voluit. Causa autem hujus ea contingere voluit. Causa autem hujus non est quam quidam assignant: quia non est quam quidam assignant: quia scilicet columbæ non sint detestandæ, scilicet columbæ non sint detestandæ, sed ad templum reducendæ, cum dona sed ad templum reducendæ, cum dona sancti Spiritus significent: quia etiam sancti Spiritus significent: quia etiam boves non detestabatur, et oves, et pe- boves non detestabatur, et oves, et pe- cuniam, sed illicitam negotiationem. cuniam, sed illicitam negotiationem. Unde causa hujus est, quia in columbis Unde causa hujus est, quia in columbis expresse Spiritus sancti gratia significa- · expresse Spiritus sancti gratia significa- · tur quæ per hæresim simoniacam ven- tur quæ per hæresim simoniacam ven- ditur. Unde Glossa: « Specialiter simo- ditur. Unde Glossa: « Specialiter simo- niaca hæresis damnatur, quibus dicit: niaca hæresis damnatur, quibus dicit: « Auferte ista hinc, » ne in domo Dei « Auferte ista hinc, » ne in domo Dei ista hæresis umquam appareat. » Grego- ista hæresis umquam appareat. » Grego- rius: « Cathedras evertit, quia talium rius: « Cathedras evertit, quia talium negotiatorum sacerdotium quod per ca- negotiatorum sacerdotium quod per ca- thedras intelligitur destruit. Hinc est thedras intelligitur destruit. Hinc est quod sacri Canones simoniacam hære- quod sacri Canones simoniacam hære- sim damnant, et eos sacerdotio privari sim damnant, et eos sacerdotio privari præcipiunt qui de sacerdotio pretium præcipiunt qui de sacerdotio pretium quærunt. » quærunt. »

Causam autem factorum et dictorum Causam autem factorum et dictorum suorum inducit, dicens: « Et nolite fa- suorum inducit, dicens: « Et nolite fa- cere, »opere vestro illicito, « domum cere, »opere vestro illicito, « domum Patris mei. » Ecce manifeste et aperte. Patris mei. » Ecce manifeste et aperte. se esse Filium Dei dat intelligere. Jerem. se esse Filium Dei dat intelligere. Jerem. VII, 10 et 11 Stetistis coram me, in do- VII, 10 et 11 Stetistis coram me, in do- mo hac in qua invocatum est nomen mo hac in qua invocatum est nomen meum, et dixistis Liberati sumus, eo meum, et dixistis Liberati sumus, eo quod fecerimus omnes abominationes quod fecerimus omnes abominationes istas. Numquid ergo spelunca latronum istas. Numquid ergo spelunca latronum facta est domus ista in qua invocatum facta est domus ista in qua invocatum est nomen meum in oculis vestris ? est nomen meum in oculis vestris ?

«< Domum negotiationis, » quia in ne- «< Domum negotiationis, » quia in ne- gotiatione sunt insidiæ latronum ad gotiatione sunt insidiæ latronum ad accipiendum et fraudandum. Augustinus accipiendum et fraudandum. Augustinus in Regula « In oratorio nemo aliquid in Regula « In oratorio nemo aliquid agat nisi ad quod factum est: unde et agat nisi ad quod factum est: unde et nomen accepit. » Isa. LVI, 7: Domus nomen accepit. » Isa. LVI, 7: Domus mea, domus orationis vocabitur. Jerem. mea, domus orationis vocabitur. Jerem. VI, 30 Posuerunt offendicula sua in VI, 30 Posuerunt offendicula sua in domo mea, in qua invocatum est nomen domo mea, in qua invocatum est nomen meum. Zachar. xiv, 21: Non erit mer- meum. Zachar. xiv, 21: Non erit mer-

17 17

106 106

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cator ultra in domo Domini exercituum. cator ultra in domo Domini exercituum. Psal. LXX, 15 et 16: Quoniam non co- Psal. LXX, 15 et 16: Quoniam non co- gnovi negotiationem ¹, introibo in poten- gnovi negotiationem ¹, introibo in poten- tias Domini. Chrysostomus: « Si quis tias Domini. Chrysostomus: « Si quis mercator est, expellatur de Ecclesia: mercator est, expellatur de Ecclesia: quia scriptum est: Quoniam non co- quia scriptum est: Quoniam non co- gnovi negotiationem. » II ad Timoth. gnovi negotiationem. » II ad Timoth. 11, 4 Nemo militans Deo implicat se 11, 4 Nemo militans Deo implicat se negotiis sæcularibus, ut ei placeat cui negotiis sæcularibus, ut ei placeat cui se probavit. Hoc est ergo quod dicit. se probavit. Hoc est ergo quod dicit.

Sed quæstio oritur de ordine historiæ. Sed quæstio oritur de ordine historiæ. Quia Joannes dicit hoc factum esse pri- Quia Joannes dicit hoc factum esse pri- mo anno prædicationis Domini ante mo anno prædicationis Domini ante Joannis incarcerationem: Matthæus au- Joannis incarcerationem: Matthæus au- tem, xxi, 12 et seq., dicit hoc esse fa- tem, xxi, 12 et seq., dicit hoc esse fa- ctum anno ultimo prædicationis Domi- ctum anno ultimo prædicationis Domi- nicæ post decollationem Joannis. Sed nicæ post decollationem Joannis. Sed ad hoc dicit Augustinus in libro de Con- ad hoc dicit Augustinus in libro de Con- cordia Evangeliorum, quod bis factum cordia Evangeliorum, quod bis factum est. Et primo anno factum ponit est. Et primo anno factum ponit

Joannes ultimo autem anno factum Joannes ultimo autem anno factum ponit Matthæus et alii Evangelistæ. Et ponit Matthæus et alii Evangelistæ. Et ideo etiam aliis verbis in corrigendo ideo etiam aliis verbis in corrigendo Dominus usus est hic, et in aliis Evan- Dominus usus est hic, et in aliis Evan- gelistis. gelistis.

Hoc est ergo quod dicit. Hoc est ergo quod dicit.

« Recordati sunt vero discipuli ejus « Recordati sunt vero discipuli ejus quia scriptum est: Zelus domus tuæ quia scriptum est: Zelus domus tuæ

comedit me. >> comedit me. >>

Hic ponitur confirmatio propter Pro- Hic ponitur confirmatio propter Pro- phetæ auctoritatem, quod sic a Spiritu phetæ auctoritatem, quod sic a Spiritu sancto ab initio fuerat ordinatum. sancto ab initio fuerat ordinatum.

Et hoc est quod dicit : « Recordati sunt Et hoc est quod dicit : « Recordati sunt discipuli ejus » supple, post Resur- discipuli ejus » supple, post Resur- rectionem cum sicut dicitur, Luc. xxiv, rectionem cum sicut dicitur, Luc. xxiv, 45: Aperuit illis sensum ut intelligerent 45: Aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas. «Quia scriptum est, » in Scripturas. «Quia scriptum est, » in Psalmo LXVIII, 10: Zelus domus tuæ Psalmo LXVIII, 10: Zelus domus tuæ comedit me. Superius a nobis zelus bo- comedit me. Superius a nobis zelus bo- nus est diffinitus. Et ille (sicut dicit nus est diffinitus. Et ille (sicut dicit Chrysostomus) est fervens amor in bo- Chrysostomus) est fervens amor in bo- num, quia zelus per iram sive ira per num, quia zelus per iram sive ira per zelum dicitur habere turbationem animi zelum dicitur habere turbationem animi

1 Vulgata habet litteraturam. 1 Vulgata habet litteraturam.

quæ in Christum non cadebat: eo quod quæ in Christum non cadebat: eo quod de Christo scriptum est, Isa. XLII, 4: de Christo scriptum est, Isa. XLII, 4: Non erit tristis, neque turbulentus. Non erit tristis, neque turbulentus.

« Comedit me. » Augustinus: << Zelo « Comedit me. » Augustinus: << Zelo domus Dei comeditur qui omnia quæ domus Dei comeditur qui omnia quæ videt ibi perversa corrigere cupit, et videt ibi perversa corrigere cupit, et emendare non quiescit. Si emendare non emendare non quiescit. Si emendare non potest, tolerat et gemit. » Hoc etiam di- potest, tolerat et gemit. » Hoc etiam di- cit glossa Augustini : « Si in templo cit glossa Augustini : « Si in templo figurali quod est domus orationis pro- figurali quod est domus orationis pro- hibet negotiationem quæ honesta puta- hibet negotiationem quæ honesta puta- tur, cum sit de his quæ in templo offe- tur, cum sit de his quæ in templo offe- runtur: quanto magis prohibet potationes runtur: quanto magis prohibet potationes et cætera graviora ? » et cætera graviora ? »

Quæritur autem hic, Qualiter Judæi Quæritur autem hic, Qualiter Judæi cum multi essent et in potestate consti- cum multi essent et in potestate consti- tuti, permiserunt unum hominem humi- tuti, permiserunt unum hominem humi- lem ista perficere, quod non insurrexe- lem ista perficere, quod non insurrexe- runt in eum? Dicunt quidam quod hoc runt in eum? Dicunt quidam quod hoc dissimulaverunt, ne notam avaritia dissimulaverunt, ne notam avaritia coram populo in die festo incurrerent. coram populo in die festo incurrerent. Sed hoc nihil est et ideo verbum Sed hoc nihil est et ideo verbum Hieronymi tenendum est qui dicit: Hieronymi tenendum est qui dicit:

« «

Igneum quoddam atque sidereum vi- Igneum quoddam atque sidereum vi- debatur ex oculis ejus, et divinitatis ma- debatur ex oculis ejus, et divinitatis ma- jestas lucebat in facie, immutans eorum jestas lucebat in facie, immutans eorum animum quod non audebant immittere animum quod non audebant immittere in eum manum. » Et hoc fuit iterum in eum manum. » Et hoc fuit iterum

signum divinitatis Verbi incarnati quod signum divinitatis Verbi incarnati quod aquila videre potuit, in quo se divinitas aquila videre potuit, in quo se divinitas (ut dicit Augustinus) plusquam in Lazari (ut dicit Augustinus) plusquam in Lazari resuscitatione manifestavit. resuscitatione manifestavit.

Hoc ergo scrutantes Scripturas disci- Hoc ergo scrutantes Scripturas disci- puli invenerunt. Joan. v, 39: Scrutami- puli invenerunt. Joan. v, 39: Scrutami- ni Scripturas, quia vos putatis in ipsis ni Scripturas, quia vos putatis in ipsis vitam æternam habere. Ad Roman. xv, vitam æternam habere. Ad Roman. xv, 4: Quæcumque scripta sunt, ad nostram 4: Quæcumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt: ut per patien- doctrinam scripta sunt: ut per patien- tiam, el consolationem Scripturarum, tiam, el consolationem Scripturarum, spem habeamus. spem habeamus.

Attendendum autem quanti meriti sit Attendendum autem quanti meriti sit zelus domus Dei: et generaliter omnis zelus domus Dei: et generaliter omnis zelus bonus cujus actum inter prima sua zelus bonus cujus actum inter prima sua opera Christus ostendit. Cujus merito opera Christus ostendit. Cujus merito Phinees pactum sempiterni sacerdotii Phinees pactum sempiterni sacerdotii accepit 3. Cujus fervore Mathathias tem- accepit 3. Cujus fervore Mathathias tem- plum purgavit, I Machab. 11, 26: Zela- plum purgavit, I Machab. 11, 26: Zela-

2 Cf. Numer. xxv, 6 et seq. 2 Cf. Numer. xxv, 6 et seq.

IN EVANG. JOANNIS CAP. II-18, 19. IN EVANG. JOANNIS CAP. II-18, 19.

Tus est legem, sicut fecit Phinees Zamri, Tus est legem, sicut fecit Phinees Zamri, filio Salomi. Cujus igne accensus Elias filio Salomi. Cujus igne accensus Elias Prophetas Baal interfecit ¹. I Machab. 11, Prophetas Baal interfecit ¹. I Machab. 11, 38 Elias, dum zelat zelum legis, re- 38 Elias, dum zelat zelum legis, re- reptus est in coelum. Psal. cxvui, 139: reptus est in coelum. Psal. cxvui, 139: Tubescere me fecit zelus meus, quia obli- Tubescere me fecit zelus meus, quia obli- i sunt verba tua inimici tui. Zelus au- i sunt verba tua inimici tui. Zelus au- tem amarus est zelus invidiæ et hic tem amarus est zelus invidiæ et hic non est habendus. Jacobi, III, 14: Quod non est habendus. Jacobi, III, 14: Quod si selum amarum habetis, et contentiones si selum amarum habetis, et contentiones sint in cordibus vestris, nolite gloriari, sint in cordibus vestris, nolite gloriari, etc. Sequitur, v. 16: Ubi enim zelus et etc. Sequitur, v. 16: Ubi enim zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus contentio, ibi inconstantia et omne opus

pravum. pravum.

107 107

et signum non dabitur ei, nisi signum et signum non dabitur ei, nisi signum Jonæ Prophetæ. Et ideo etiam hic ænig- Jonæ Prophetæ. Et ideo etiam hic ænig- matice dat signum quod intelligere matice dat signum quod intelligere non valebant: et tamen est signum pas-. non valebant: et tamen est signum pas-. tionis et humilitatis, sicut signum Jonæ tionis et humilitatis, sicut signum Jonæ Prophetæ. Prophetæ.

Sed tunc quæritur, Cum perversi es- Sed tunc quæritur, Cum perversi es- sent quibus signum aperte intelligentiæ sent quibus signum aperte intelligentiæ non esset dandum, quare correxit eos? non esset dandum, quare correxit eos? cum scriptum est sic, Eccle. 1; 15: Per- cum scriptum est sic, Eccle. 1; 15: Per- versi difficile corriguntur, et stultorum versi difficile corriguntur, et stultorum infinitus est numerus. Ad hoc dicendum, infinitus est numerus. Ad hoc dicendum, quod propter perversos nec veritas ju- quod propter perversos nec veritas ju- dicii, nec purgatio loci sic est dissimu- dicii, nec purgatio loci sic est dissimu- landa. landa.

« «

Responderunt ergo Judæi, et dixe- Responderunt ergo Judæi, et dixe- runt ei: Quod signum ostendis nobis runt ei: Quod signum ostendis nobis quia hæc facis ? »> quia hæc facis ? »>

In hac parte signum ponitur probans In hac parte signum ponitur probans confirmans tantam potestatis auctori- confirmans tantam potestatis auctori-

tatem. tatem.

Et dividitur in quatuor partes: in Et dividitur in quatuor partes: in quarum prima ponitur signi petitio: in quarum prima ponitur signi petitio: in secunda, signi exhibitio: in tertia, signi secunda, signi exhibitio: in tertia, signi non intellecti declaratio: et in quarta non intellecti declaratio: et in quarta ponitur omnium harum fructus. ponitur omnium harum fructus.

" "

« Respondit Jesus, et dixit eis: Sol- « Respondit Jesus, et dixit eis: Sol- vite templum hoc, et in tribus diebus vite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. >> excitabo illud. >>

Ecce signi exhibitio. Ecce signi exhibitio.

« Solvite templum hoc, » hoc est, sol- « Solvite templum hoc, » hoc est, sol- vite templum hoc, quod est templum ve- vite templum hoc, quod est templum ve- rum in quo deitas inhabitat. Psal. rum in quo deitas inhabitat. Psal. cxxxvII, 2: Adorabo ad templum san- cxxxvII, 2: Adorabo ad templum san- ctum tuum, et confitebor nomini tuo. ctum tuum, et confitebor nomini tuo. Quia in templo illo notam sui fecit divi- Quia in templo illo notam sui fecit divi- nitas. Ezechiel. XLII, 2: Et ecce gloria nitas. Ezechiel. XLII, 2: Et ecce gloria Dei Israel ingrediebatur, scilicet in tem- Dei Israel ingrediebatur, scilicet in tem- plum, per viam orientalem. Ad Coloss. II, plum, per viam orientalem. Ad Coloss. II, 9: In ipso inhabitat omnis plenitudo di- 9: In ipso inhabitat omnis plenitudo di- vinitatis corporaliter. Ezechiel. xlı, 7 : vinitatis corporaliter. Ezechiel. xlı, 7 : Locus solii mei, et locus vestigiorum pe- Locus solii mei, et locus vestigiorum pe- dum meorum, ubi habito in medio filio- dum meorum, ubi habito in medio filio- rum Israel in æternum. In carne enim rum Israel in æternum. In carne enim sua habitavit in medio nostri. sua habitavit in medio nostri.

Dicit ergo « Responderunt ergo Ju- Dicit ergo « Responderunt ergo Ju- dari, dictis his et factis, « et dixerunt dari, dictis his et factis, « et dixerunt ri,» signum petentes: « Quod signum ri,» signum petentes: « Quod signum ostendis nobis, » quia Propheta suam ostendis nobis, » quia Propheta suam potestatem debet probare per signum. potestatem debet probare per signum. 1 ad Corinth. 1, 22: Judæi signa petunt. 1 ad Corinth. 1, 22: Judæi signa petunt. Quia hæc facis ? » Joan. Quia hæc facis ? » Joan. VI, 30: VI, 30: Quod ergo tu facis signum, ut videamus, Quod ergo tu facis signum, ut videamus, el credamus tibi? Matth. xxi, 23: In el credamus tibi? Matth. xxi, 23: In qua potestate hæc facis? et quis dedit In hoc autem quod dicit : « Solvite, » qua potestate hæc facis? et quis dedit In hoc autem quod dicit : « Solvite, » libi hanc potestatem? Chrysostomus: pro solvetis, imperativum pro futura libi hanc potestatem? Chrysostomus: pro solvetis, imperativum pro futura « () insania! signone opus erat ut ea quæ enuntiatione ponens, notat quod consen- « () insania! signone opus erat ut ea quæ enuntiatione ponens, notat quod consen- malefiebant cessare faceret? Unde te- tit in hoc quod pro genere humano pas- malefiebant cessare faceret? Unde te- tit in hoc quod pro genere humano pas- merarium fuit in talibus quæ aperta surus esset. Et ideo sensus est, ut dicit merarium fuit in talibus quæ aperta surus esset. Et ideo sensus est, ut dicit sunt, quærere signum. Aliter autem et Chrysostomus « Solvite, » hoc est, pro sunt, quærere signum. Aliter autem et Chrysostomus « Solvite, » hoc est, pro superbiæ, quod indigni sibi signa osten- talibus operibus qualia modo facio, superbiæ, quod indigni sibi signa osten- talibus operibus qualia modo facio, di quærebant. » Matth. xII, 39: Gene- tandem templum hoc corporis mei sol- di quærebant. » Matth. xII, 39: Gene- tandem templum hoc corporis mei sol- ratio mala et adultera signum quærit, vetis, putantes vos mihi prævaluisse : ratio mala et adultera signum quærit, vetis, putantes vos mihi prævaluisse :

Cf. III Regum, XIX, 14 et seq. et IV Regum, Cf. III Regum, XIX, 14 et seq. et IV Regum,

II, 11. II, 11.

19 19

108 108

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sicut Philistiim gloriati sunt se præva- sicut Philistiim gloriati sunt se præva- luisse contra Samsonem cum eum dor- luisse contra Samsonem cum eum dor- mientem ligassent: sed illi sicut tandem mientem ligassent: sed illi sicut tandem succubuerunt Samsoni: sic et vos suc- succubuerunt Samsoni: sic et vos suc- cumbetis et mihi. cumbetis et mihi.

Et hoc est quod sequitur: « Et ego, » Et hoc est quod sequitur: « Et ego, » virtute in me latentis divinitatis, « exci- virtute in me latentis divinitatis, « exci- tabo, » quasi a somnis, « illud » tem- tabo, » quasi a somnis, « illud » tem- plum. Joan. x, 18:"Potestatem habeo po- plum. Joan. x, 18:"Potestatem habeo po- nendi eam, scilicet animam meam, et nendi eam, scilicet animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. potestatem habeo iterum sumendi eam. Tamquam si surgam a somnis, ea facili- Tamquam si surgam a somnis, ea facili- tate surgam a mortuis. Psal. III, 6: Ego tate surgam a mortuis. Psal. III, 6: Ego dormivi et soporatus sum et exsurrexi, dormivi et soporatus sum et exsurrexi, quia Dominus suscepit me. Item, Psal. quia Dominus suscepit me. Item, Psal. LXXVII, 65: Excitatus est tamquam dor- LXXVII, 65: Excitatus est tamquam dor- miens Dominus. Sicut enim somnus oc- miens Dominus. Sicut enim somnus oc- cultatio est sensuum et retractio ad inte- cultatio est sensuum et retractio ad inte- riora ita mors Domini occultatio est riora ita mors Domini occultatio est virtutis et operum divinitatis, et retra- virtutis et operum divinitatis, et retra- Ictio ad interiora et ideo cum voluit, Ictio ad interiora et ideo cum voluit, operationes divinitatis et virtutem ad ex- operationes divinitatis et virtutem ad ex- teriora reduxit. teriora reduxit.

Dicit autem «In tribus diebus, » per Dicit autem «In tribus diebus, » per synecdochen, sicut frequenter alibi di- synecdochen, sicut frequenter alibi di- ctum est, quia pars primæ diei et pars ctum est, quia pars primæ diei et pars tertii pro toto ponuntur. Fuit enim uno tertii pro toto ponuntur. Fuit enim uno artificiali die in sepulcro, ut dicit Augu- artificiali die in sepulcro, ut dicit Augu- stinus, et duabus artificialibus noctibus. stinus, et duabus artificialibus noctibus. Ut una simpla et luminosa sua morte Ut una simpla et luminosa sua morte (quæ per diem significatur) nostras duas (quæ per diem significatur) nostras duas tenebrosas mortes, culpæ et poenæ (quæ tenebrosas mortes, culpæ et poenæ (quæ per duas noctes significantur) destrueret. per duas noctes significantur) destrueret. Matth. x, 40: Sicut fuit Jonas in ventre Matth. x, 40: Sicut fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic erit Fiilius hominus in corde terræ tribus erit Fiilius hominus in corde terræ tribus diebus et tribus noctibus. Osee, vi, 3: diebus et tribus noctibus. Osee, vi, 3: Vivificabit nos post duos dies: in die Vivificabit nos post duos dies: in die tertia suscitabit nos, et vivemus in con- tertia suscitabit nos, et vivemus in con- spectu ejus. spectu ejus.

Si autem quæritur, Quare hoc signum Si autem quæritur, Quare hoc signum dedit præ omnibus aliis? Dicendum, dedit præ omnibus aliis? Dicendum, quod hoc fuit signum pœnitentiæ et red- quod hoc fuit signum pœnitentiæ et red- emptionis quod solum peccatoribus emptionis quod solum peccatoribus competebat: nec aperte dandum fuit, competebat: nec aperte dandum fuit, quia sicut dicitur, Matth. vii, 6: Nolite quia sicut dicitur, Matth. vii, 6: Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. margaritas vestras ante porcos.

« Dixerunt ergo Judæi: Quadraginta « Dixerunt ergo Judæi: Quadraginta et sex annis ædificatum est templum et sex annis ædificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis il- hoc, et tu in tribus diebus excitabis il- lud? lud?

Ille autem dicebat de templo corpo- Ille autem dicebat de templo corpo- ris sui. ris sui.

Cum ergo resurrexisset a mortuis, Cum ergo resurrexisset a mortuis, recordati sunt discipuli ejus quia hoc recordati sunt discipuli ejus quia hoc dicebat, et crediderunt Scripturæ, et dicebat, et crediderunt Scripturæ, et sermoni quem dixit Jesus. »> sermoni quem dixit Jesus. »>

Hic incipit signi dati explanatio. Hic incipit signi dati explanatio.

Et dicuntur hic tria. Primum continet Et dicuntur hic tria. Primum continet rationem inconvenientiæ apud non intel- rationem inconvenientiæ apud non intel- ligentes. Secundum continet veram hujus ligentes. Secundum continet veram hujus signi explanationem. Tertium autem signi explanationem. Tertium autem continet intelligentibus spiritum hoc si- continet intelligentibus spiritum hoc si- gnum reserantem. gnum reserantem.

Dicit ergo Judæus infidelis : « Quadra- Dicit ergo Judæus infidelis : « Quadra- ginta et sex annis ædificatum est tem- ginta et sex annis ædificatum est tem- plum hoc. » Non quidem prima ædifica- plum hoc. » Non quidem prima ædifica- tione quam fecit Salomon, ut, III Regum, tione quam fecit Salomon, ut, III Regum, VI, 37, habetur: ubi dicitur: Ædifica- VI, 37, habetur: ubi dicitur: Ædifica- vit eam, scilicet domum Domini, annis vit eam, scilicet domum Domini, annis septem. Sed secunda ædificatione, quando septem. Sed secunda ædificatione, quando reversi de Babylonica captivitate sub Zo- reversi de Babylonica captivitate sub Zo- robabel et Jesu, sacerdote magno, et robabel et Jesu, sacerdote magno, et Aggæo et Zacharia prophetantibus, prop- Aggæo et Zacharia prophetantibus, prop- ter bella inimicorum impedientia ædifi- ter bella inimicorum impedientia ædifi- catum est quadraginta sex annis ante- catum est quadraginta sex annis ante- quam compleretur: sicut patet, I Esdræ, quam compleretur: sicut patet, I Esdræ,

III, IV, V et vi. III, IV, V et vi.

« Et tu in tribus diebus excitabis « Et tu in tribus diebus excitabis illud ? » illud ? »

Quasi dicant: Hoc est impossibile. Dicit Quasi dicant: Hoc est impossibile. Dicit autem Augustinus in libro de LXXXIII autem Augustinus in libro de LXXXIII Quæstionibus, quod (licet inviti et no- Quæstionibus, quod (licet inviti et no- lentes) dicunt verum : quia quadraginta lentes) dicunt verum : quia quadraginta sex annis ædificatur templum Dominici sex annis ædificatur templum Dominici corporis: quia (ut dicitur) quadraginta corporis: quia (ut dicitur) quadraginta sex diebus formatur, et illis per senarium sex diebus formatur, et illis per senarium multiplicatis perficitur ad nascendum : multiplicatis perficitur ad nascendum : et sic propter similitudinem temporis in et sic propter similitudinem temporis in construendo templum, Dominicum cor- construendo templum, Dominicum cor- pus dicitur templum. pus dicitur templum.

20 20

21 21

21 21

IN EVANG. JOANNIS IN EVANG. JOANNIS

Sed contra illud objicitur per illud Je- Sed contra illud objicitur per illud Je- remiæ, xxxi, 22: Quia creavit Dominus remiæ, xxxi, 22: Quia creavit Dominus novum super terram: Fæmina circum- novum super terram: Fæmina circum- dabit virum : quia vir perfectus in mem- dabit virum : quia vir perfectus in mem- bris, et virtute, et sapientia fuit Christus bris, et virtute, et sapientia fuit Christus ab instante conceptionis. Non ergo in ab instante conceptionis. Non ergo in quadraginta sex diebus ædificatum est quadraginta sex diebus ædificatum est corpus Dominicum. Sed ad hoc dicen- corpus Dominicum. Sed ad hoc dicen- dum Quamvis in aliis embryonibus ma- dum Quamvis in aliis embryonibus ma- ribus figuretur corpus in quadraginta sex ribus figuretur corpus in quadraginta sex diebus, et perficiatur ad nativitatem in diebus, et perficiatur ad nativitatem in Moxies quadraginta sex diehus: tamen Moxies quadraginta sex diehus: tamen Domini corpus statim ab instante concep- Domini corpus statim ab instante concep- tionis figuratum est. Sed in quantitate tionis figuratum est. Sed in quantitate non fuit completæ quantitatis nisi qua- non fuit completæ quantitatis nisi qua- draginta sex diebus, et postea in quadra- draginta sex diebus, et postea in quadra- gesies sexies diebus ad nascendum. gesies sexies diebus ad nascendum. Et ideo dictum Augustini intelligitur Et ideo dictum Augustini intelligitur quantum ad quantitatem molis, et non quantum ad quantitatem molis, et non quoad figurationem. Et sic similitudo est quoad figurationem. Et sic similitudo est constructionis Dominici corporis ad constructionis Dominici corporis ad tempus ædificationis templi materialis. tempus ædificationis templi materialis. Hoc enim est vere templum in quo, sicut Hoc enim est vere templum in quo, sicut dictum est, divinitas corporaliter habita- dictum est, divinitas corporaliter habita- vit'. vit'.

Et hoc est quod explanando subdit Et hoc est quod explanando subdit Evangelista verbis suis : Evangelista verbis suis :

■ Ille autem dicebat, » ■ Ille autem dicebat, »

Scilicet Jesus, « de templo corporis Scilicet Jesus, « de templo corporis qui, intransitive, hoc est, de templo qui, intransitive, hoc est, de templo quod est corpus suum. Act. xv, 24: quod est corpus suum. Act. xv, 24:

i cœli et terræ cum sit Dominus, i cœli et terræ cum sit Dominus, non in manufactis templis habitat, nec non in manufactis templis habitat, nec manibus humanis colitur indigens ali- manibus humanis colitur indigens ali- quo, sed (supple) habitat in templo ope- quo, sed (supple) habitat in templo ope- ratione Spiritus sancti perfecto, quod ratione Spiritus sancti perfecto, quod st corpus ipsius. Ad Hebr. x, 11 : Per st corpus ipsius. Ad Hebr. x, 11 : Per amplius et perfectius tabernaculum non amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, id est, non hujus creationis, manufactum, id est, non hujus creationis, introivit Jesus, hoc enim est gloriosissi- introivit Jesus, hoc enim est gloriosissi- mum templum et domus deitatis : de mum templum et domus deitatis : de quo dicitur, Aggæi, 11, 9 et 10: Meum quo dicitur, Aggæi, 11, 9 et 10: Meum est argentum, et meum est aurum, dicit est argentum, et meum est aurum, dicit Dominus exercituum. Magna erit gloria Dominus exercituum. Magna erit gloria

Ad Coloss. II, 9. Ad Coloss. II, 9.

I ad Corinth. 1, 17. I ad Corinth. 1, 17.

CAP. II-20, 21, 22, 23. CAP. II-20, 21, 22, 23.

109 109

domus istius novissimæ plusquam pri- domus istius novissimæ plusquam pri- mæ. Si enim, ut dicit Augustinus: Tem- mæ. Si enim, ut dicit Augustinus: Tem- plum Dei sanctum est, quod estis vos 2, plum Dei sanctum est, quod estis vos 2, quanto magis gloriosum templum est quanto magis gloriosum templum est corpus Christi, in quo divinitas corpora- corpus Christi, in quo divinitas corpora- liter habitat? » Ad Coloss. 11, 9: Et in liter habitat? » Ad Coloss. 11, 9: Et in ipso habitavit omnis plenitudo divinitatis ipso habitavit omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Joan. 1, 14: Plenum gratiæ corporaliter. Joan. 1, 14: Plenum gratiæ et veritatis. et veritatis.

« Cum ergo resurrexisset a mor- « Cum ergo resurrexisset a mor- 'tuis.» 'tuis.»

Spiritu jam dato de coelis 3, « recor- Spiritu jam dato de coelis 3, « recor- dati sunt discipuli ejus, » per cor- dati sunt discipuli ejus, » per cor- dis meditationem, factum Christi redu- dis meditationem, factum Christi redu- centes ad Scripturam impletam, « quia centes ad Scripturam impletam, « quia hoc dicebat » de corpore suo, quod vere hoc dicebat » de corpore suo, quod vere erat deitatis templum. Tunc enim, sicut erat deitatis templum. Tunc enim, sicut dicitur, Apocal. v, 9 et seq., Agnus qui dicitur, Apocal. v, 9 et seq., Agnus qui occisus est, judicatus est esse dignus acci- occisus est, judicatus est esse dignus acci- pere librum, et per spiritum deitatis sol- pere librum, et per spiritum deitatis sol- vere septem signacula ejus, hoc est, vere septem signacula ejus, hoc est, quæcumque scripta sunt de sacramentis quæcumque scripta sunt de sacramentis Incarnationis, Baptismatis, Prædicatio- Incarnationis, Baptismatis, Prædicatio- nis et operationis ipsius, Passionis, Re- nis et operationis ipsius, Passionis, Re- surrectionis, et Ascensionis ipsius. surrectionis, et Ascensionis ipsius.

« Et crediderunt Scripturæ, » « Et crediderunt Scripturæ, »

Sicut testificanti, « et sermoni quem Sicut testificanti, « et sermoni quem dixit Jesus,» sicut implenti Scripturas. dixit Jesus,» sicut implenti Scripturas. Scripturis enim credere rationabilium Scripturis enim credere rationabilium est. Sermoni autem Dominico credere est. Sermoni autem Dominico credere est eorum qui viderunt signa ipsius. Et est eorum qui viderunt signa ipsius. Et sic irrationabiles convicti sunt per signa. sic irrationabiles convicti sunt per signa. Unde, Joan. x, 38: Si mihi non vultis Unde, Joan. x, 38: Si mihi non vultis credere, operibus credite, credere, operibus credite, Et hoc est quod dicit. Et hoc est quod dicit.

« Cum autem esset Jerosolymis in « Cum autem esset Jerosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine ejus, videntes signa ejus in nomine ejus, videntes signa ejus quæ faciebat. quæ faciebat.

3 Act. 11, 4. 3 Act. 11, 4.

23 23

24 24

25 25

140 140

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ipse autem Jesus non credebat se- Ipse autem Jesus non credebat se- metipsum eis, eo quod ipse nosset metipsum eis, eo quod ipse nosset

omnes, omnes,

Et quia opus ei non erat ut quis te- Et quia opus ei non erat ut quis te- stimonium perhiberet de homine : ipse stimonium perhiberet de homine : ipse enim sciebat quid esset in homine. »> enim sciebat quid esset in homine. »>

Istud tenet omnium istorum fructum Istud tenet omnium istorum fructum in his qui noviter ad fidem ædificabantur. in his qui noviter ad fidem ædificabantur. Dicit ergo quia, « Cum esset Jeroso- Dicit ergo quia, « Cum esset Jeroso- lymis in Pascha, »ubi in loco solemni lymis in Pascha, »ubi in loco solemni et tempore solemni omnes convenerant, et tempore solemni omnes convenerant, «< in die festo. » Hoc dicitur propter pri- «< in die festo. » Hoc dicitur propter pri- mam diem quæ magis solemnis fuit, et mam diem quæ magis solemnis fuit, et in illo major turba convenit. in illo major turba convenit.

« Multi crediderunt, »hoc est, cre- « Multi crediderunt, »hoc est, cre- dere inceperunt, « in nomine ejus, dere inceperunt, « in nomine ejus, » hoc » hoc est, in suæ divinitatis notamine: cujus est, in suæ divinitatis notamine: cujus notam fecit per signa. Non tamen in fide notam fecit per signa. Non tamen in fide adhuc firmati fuerunt. Joan. vn, 40 et adhuc firmati fuerunt. Joan. vn, 40 et 41 Cum audissent sermones ejus, dice- 41 Cum audissent sermones ejus, dice- bant Hic est vere Propheta. Alii dice- bant Hic est vere Propheta. Alii dice- bant Hic est Christus. bant Hic est Christus.

« Videntes signa quæ faciebat. » lloc « Videntes signa quæ faciebat. » lloc enim fuit ad fidem inductivum. Joan. IV, enim fuit ad fidem inductivum. Joan. IV, 48 Nisi signa et prodigia videritis, non 48 Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Joel. 1, 30: Dabo prodigia in creditis. Joel. 1, 30: Dabo prodigia in coelo el in terra, sanguinem, et ignem, coelo el in terra, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi 1. Unde patet quod isti et vaporem fumi 1. Unde patet quod isti magis signis quam ex devotione crede- magis signis quam ex devotione crede- bant. bant.

Ipse autem Jesus non credebat se- Ipse autem Jesus non credebat se- metipsum eis. » metipsum eis. »

Quia isti temporales erant, et ad tem- Quia isti temporales erant, et ad tem- pus credebant, et in tempore tentationis pus credebant, et in tempore tentationis recedebant, sicut ipse Dominus dicit 4. recedebant, sicut ipse Dominus dicit 4.

Et subjungit causam Evangelista di- Et subjungit causam Evangelista di- cens « Eo quod ipse, » Jesus, « nosset cens « Eo quod ipse, » Jesus, « nosset

1 Cf. Act. 11, 19. 1 Cf. Act. 11, 19.

omnes. » Jerem. v, 3 Domine, oculi omnes. » Jerem. v, 3 Domine, oculi tui respiciunt fidem. Ad Hebr. v, 13: tui respiciunt fidem. Ad Hebr. v, 13: Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus. Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus.

Et ideo scivit quod non essent stabiles, Et ideo scivit quod non essent stabiles, « et quia opus ei, » Jesu, « non erat ut « et quia opus ei, » Jesu, « non erat ut quis testimonium perhiberet de homine, » quis testimonium perhiberet de homine, » sicut opus est homini qui non videt nisi sicut opus est homini qui non videt nisi exteriora. Jerem. XVI, 10: Ego Dominus exteriora. Jerem. XVI, 10: Ego Dominus scrutans cor, et probans renes. I Regum, scrutans cor, et probans renes. I Regum, XVI, 7 Homo videt quæ parent, Do- XVI, 7 Homo videt quæ parent, Do- minus autem intuetur cor. Job, XXVI, minus autem intuetur cor. Job, XXVI, 6 Nudus est infernus coram illo, et 6 Nudus est infernus coram illo, et nullum est operimentum perditioni. Ec- nullum est operimentum perditioni. Ec- cli. xx, 28: Oculi Domini multo plus cli. xx, 28: Oculi Domini multo plus lucidiores sunt super solem, cicumspi- lucidiores sunt super solem, cicumspi- cientes omnes vias hominum, et profun- cientes omnes vias hominum, et profun- dum abyssi, et hominum corda, intuen- dum abyssi, et hominum corda, intuen- tes in absconditas partes. tes in absconditas partes.

» »

« Ipse enim, » Jesus, « sciebat, » ut « Ipse enim, » Jesus, « sciebat, » ut Deus, quid esset in homine » quod Deus, quid esset in homine » quod nemo poterat scire nisi Deus. Et hoc ite- nemo poterat scire nisi Deus. Et hoc ite- rum adspexit aquila Joannes, et in ipso rum adspexit aquila Joannes, et in ipso manifestavit Verbi incarnati divinitatem. manifestavit Verbi incarnati divinitatem. Job, XL, 2 Scio quod omnia potes, et Job, XL, 2 Scio quod omnia potes, et nulla te latet cogitatio. Joan. XVI, 30 : nulla te latet cogitatio. Joan. XVI, 30 : Nunc scimus quia scis omnia, et non Nunc scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget : in opus est tibi ut quis te interroget : in hoc credimus quia a Deo existi. hoc credimus quia a Deo existi.

Hoc est ergo quod dicit. Hoc est ergo quod dicit.

Isti autem quibus non credit se Jesus, Isti autem quibus non credit se Jesus, falsi sunt fratres de quibus dicitur, falsi sunt fratres de quibus dicitur, II ad Corinth. x1, 26: Periculis in falsis II ad Corinth. x1, 26: Periculis in falsis fratribus. Et hoc notatur ex Glossa quæ fratribus. Et hoc notatur ex Glossa quæ incipit Ludum Ismaelis, etc., » quæ incipit Ludum Ismaelis, etc., » quæ valde notanda est contra hæreticos: quia valde notanda est contra hæreticos: quia in ea continetur quod hæretici juste a in ea continetur quod hæretici juste a principibus legalibus poenis affliguntur. principibus legalibus poenis affliguntur.

Hoc est quod in manifestatione suæ Hoc est quod in manifestatione suæ deitatis ostendit Verbum incarnatum per deitatis ostendit Verbum incarnatum per potestatem auctoritatis, quam exibuit in potestatem auctoritatis, quam exibuit in

cultu Dei. cultu Dei.

2 Luc. VIII, 13. 2 Luc. VIII, 13.

IN EVANG. JOANNIS, CAP. III. IN EVANG. JOANNIS, CAP. III.

444 444

CAPUT III. CAPUT III.

Nicodemum nocte edocet de renascendo ex aqua et Spiritu, ac de sui instar ænei Nicodemum nocte edocet de renascendo ex aqua et Spiritu, ac de sui instar ænei serpentis exaltatione, quodque Deus Filium suum misit ad salvandum mun- serpentis exaltatione, quodque Deus Filium suum misit ad salvandum mun- dum; facta quæstione de purificatione, Joannes suis discipulis de Christo mur- dum; facta quæstione de purificatione, Joannes suis discipulis de Christo mur- murantibus, laudat ipsum, dicens illum crescere oportere, se antem minui, et murantibus, laudat ipsum, dicens illum crescere oportere, se antem minui, et quod Pater omnia dederit in manu ejus, ut qui in eum credit, habeat vitam quod Pater omnia dederit in manu ejus, ut qui in eum credit, habeat vitam ternam; qui vero non credit, maneat ira Dei super eum. ternam; qui vero non credit, maneat ira Dei super eum.

1. Erat autem homo ex Pharisæis, 1. Erat autem homo ex Pharisæis, Nicodemus nomine, princeps Nicodemus nomine, princeps Judæorum. Judæorum.

2. Hic venit ad Jesum nocte, et dixit 2. Hic venit ad Jesum nocte, et dixit

ei ei

Rabbi, scimus quia a Deo Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister: nemo enim venisti magister: nemo enim potest hæc signa facere quae tu potest hæc signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. facis, nisi fuerit Deus cum eo. 3. Respondit Jesus, et dixit ei: 3. Respondit Jesus, et dixit ei: Amen, amen dico tibi, nisi quis Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit denuo, non pot- renatus fuerit denuo, non pot- est videre regnum Dei. est videre regnum Dei.

4. Dicit ad eum Nicodemus: Quo- 4. Dicit ad eum Nicodemus: Quo- modo potest homo nasci, cum modo potest homo nasci, cum sit senex? numquid potest in sit senex? numquid potest in ventrem matris suæ iterato in- ventrem matris suæ iterato in- traire, et renasci ? traire, et renasci ?

5. Respondit Jesus: Amen, amen 5. Respondit Jesus: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fue- dico tibi, nisi quis renatus fue- rit ex aqua et Spiritu sancto, rit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum non potest introire in regnum Dei. Dei.

6. Quod natum est ex carne, caro 6. Quod natum est ex carne, caro

omnis qui natus est ex spititu. omnis qui natus est ex spititu. 9. Respondit Nicodemus, et dixit 9. Respondit Nicodemus, et dixit ei Quomodo possunt hæc ei Quomodo possunt hæc fieri? fieri?

10. Respondit Jesus, et dixit ei: Tu 10. Respondit Jesus, et dixit ei: Tu es magister in Israel, et hæc es magister in Israel, et hæc ignoras? ignoras?

11. Amen, amen dico tibi, quia quod 11. Amen, amen dico tibi, quia quod scimus loquimur, et quod vidi- scimus loquimur, et quod vidi- mus testamur, et testimonium mus testamur, et testimonium nostrum non accipitis. nostrum non accipitis. 12. Si terrena dixi vobis, et non credi- 12. Si terrena dixi vobis, et non credi- tis, quomodo, si dixero vobis tis, quomodo, si dixero vobis coelestia, credetis ? coelestia, credetis ?

13. Et nemo ascendit in cœlum, nisi 13. Et nemo ascendit in cœlum, nisi qui descendit de coelo, Filius qui descendit de coelo, Filius hominis, qui est in cœlo. hominis, qui est in cœlo. 14. Et sicut Moyses exaltavit serpen- 14. Et sicut Moyses exaltavit serpen- tem in deserto, ita exaltari opor- tem in deserto, ita exaltari opor- tet Filium hominis 2. tet Filium hominis 2. 15. Ut omnis qui credit in ipsum 15. Ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam non pereat, sed habeat vitam

æternam. æternam.

est et quod natum est ex spi- 16. Sic enim Deus dilexit mundum, est et quod natum est ex spi- 16. Sic enim Deus dilexit mundum,

ritu, spiritus est. ritu, spiritus est.

7. Non mireris quia dixi tibi : Opor- 7. Non mireris quia dixi tibi : Opor-

tet vos nasci denuo. tet vos nasci denuo.

8. Spiritus ubi vult spirat: et vocem 8. Spiritus ubi vult spirat: et vocem ejus audis, sed nescis unde ve- ejus audis, sed nescis unde ve- niat, aut quo vadat' : sic est niat, aut quo vadat' : sic est

• Psal. cxxxiv, 7. • Psal. cxxxiv, 7.

Numer. xx1, 9 Numer. xx1, 9

ut Filium suum unigenitum da- ut Filium suum unigenitum da-

ret ut omnis qui credit in ret ut omnis qui credit in

: :

eum non pereat, sed habeat vi- eum non pereat, sed habeat vi-

tam æternam. tam æternam.

17. Non enim misit Deus Filium 17. Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet suum in mundum, ut judicet

$ I Joan. IV, 9. $ I Joan. IV, 9.

112 112

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mundum, sed ut salvetur mun- mundum, sed ut salvetur mun-

dus per ipsum. dus per ipsum.

hic baptizat, et omnes veniunt hic baptizat, et omnes veniunt ad eum. ad eum.

18. Qui credit in eum, non judica- 27. Respondit Joannes, et dixit: Non 18. Qui credit in eum, non judica- 27. Respondit Joannes, et dixit: Non

tur qui autem non credit, jam tur qui autem non credit, jam judicatus est, quia non credit in judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. nomine unigeniti Filii Dei.

19. Hoc est autem judicium: quia lux 19. Hoc est autem judicium: quia lux venit in mundum, et dilexerunt venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam homines magis tenebras quam lucem erant enim eorum ma- lucem erant enim eorum ma- la opera. la opera.

20. Omnis enim qui male agit, odit 20. Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus. ut non arguantur opera ejus.

21. Qui autem facit veritatem, venit 21. Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo sunt opera ejus, quia in Deo sunt facta. facta.

potest homo accipere quid- potest homo accipere quid- quam, nisi fuerit ei datum de quam, nisi fuerit ei datum de cœlo. cœlo.

28. Ipsi vos mihi testimonium perhi- 28. Ipsi vos mihi testimonium perhi- betis, quod dixerim : Non sum betis, quod dixerim : Non sum ego Christus, sed quia missus ego Christus, sed quia missus sum ante illum. sum ante illum. 29. Qui habet sponsam, sponsus est : 29. Qui habet sponsam, sponsus est : amicus autem sponsi, qui stat, amicus autem sponsi, qui stat, et audit eum, gaudio gaudet et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Hoc er- propter vocem sponsi. Hoc er- go gaudium meum impletum go gaudium meum impletum

est. est.

30. Illum oportet crescere, me autem 30. Illum oportet crescere, me autem minui. minui.

22. Post hæc venit Jesus, et discipuli 31. Qui desursum venit, super omnes 22. Post hæc venit Jesus, et discipuli 31. Qui desursum venit, super omnes

ejus, in terram Judæam et ejus, in terram Judæam et

illic demorabatur cum eis, et illic demorabatur cum eis, et baptizabat *. baptizabat *.

est. Qui est de terra, de terra est. Qui est de terra, de terra est, et de terra loquitur. Qui de est, et de terra loquitur. Qui de coelo venit, super omnes est. coelo venit, super omnes est.

23. Erat autem et Joannes baptizans 32. Et quod vidit et audivit, hoc te- 23. Erat autem et Joannes baptizans 32. Et quod vidit et audivit, hoc te-

in Ennon juxta Salim, quia in Ennon juxta Salim, quia aquæ multæ erant illic: aquæ multæ erant illic:

staturet testimonium ejus ne- staturet testimonium ejus ne- mo accipit. mo accipit.

et veniebant, et baptizaban- 33. Qui accepit ejus testimonium, si- et veniebant, et baptizaban- 33. Qui accepit ejus testimonium, si-

tur. tur.

gnavit quia Deus verax est³. gnavit quia Deus verax est³.

24. Nondum enim missus fuerat Joan- 34. Quem enim misit Deus, verba Dei 24. Nondum enim missus fuerat Joan- 34. Quem enim misit Deus, verba Dei

nes in carcerem. nes in carcerem.