IN EVANG. JOANNIS, I-1. IN EVANG. JOANNIS, I-1.

autem quod solum existentiam habet in autem quod solum existentiam habet in ipso, convenit magis æterno præsenti, ipso, convenit magis æterno præsenti, propter existentiam in substantia ipsius propter existentiam in substantia ipsius mune acceptam præteritum autem inter mune acceptam præteritum autem inter ipsa solum est necessarium, et hoc con- ipsa solum est necessarium, et hoc con- venit eternitatis necessitati et ideo ra- venit eternitatis necessitati et ideo ra- tione horum componentium utitur eo tione horum componentium utitur eo Joannes ad æternitatem significandum. Joannes ad æternitatem significandum. Et hoc est quod dicit: Et hoc est quod dicit:

« Et Verbum erat apud Deum. » « Et Verbum erat apud Deum. »

Glossa Augustini: « Ut alius apud Glossa Augustini: « Ut alius apud alium. » Et ideo in hac propositione dis- alium. » Et ideo in hac propositione dis- tinctio personarum Patris et Filii desi- tinctio personarum Patris et Filii desi- gnatur: hoc autem fit per præpositionem gnatur: hoc autem fit per præpositionem notionalem interpositam quæ est apud. notionalem interpositam quæ est apud.

In hac enim tria consideranda occur- In hac enim tria consideranda occur- runt, scilicet, quia præpositio est, et quia runt, scilicet, quia præpositio est, et quia haec præpositio est, et quia (ut dicit Pri- haec præpositio est, et quia (ut dicit Pri- scianus) vim habet adverbii localis. scianus) vim habet adverbii localis. Quia ergo præpositio est, transitiva est: Quia ergo præpositio est, transitiva est: et alietatem et diversitatem notat inter et alietatem et diversitatem notat inter ea quibus apponitur, sicut inter Verbum ea quibus apponitur, sicut inter Verbum et Deum et cum alietas in Deo non et Deum et cum alietas in Deo non esse potest, nisi personarum secundum esse potest, nisi personarum secundum relationes originis distinctarum, oportet relationes originis distinctarum, oportet quod talis alietas sit inter Verbum et quod talis alietas sit inter Verbum et Deum. Unde solvitur quæstio quæ fieri Deum. Unde solvitur quæstio quæ fieri posset, quod cum Deus sit substantivum posset, quod cum Deus sit substantivum et essentiam designet, virtute cujus hic et essentiam designet, virtute cujus hic trahatur ad standum pro persona? Hoc trahatur ad standum pro persona? Hoc enim fit per præpositionem notionalem, enim fit per præpositionem notionalem, sicut cum dicitur: Deus de Deo: vel, sicut cum dicitur: Deus de Deo: vel, Deus generat Deum. Quia fit per ver- Deus generat Deum. Quia fit per ver- bum notionale aliquando et aliquando bum notionale aliquando et aliquando per præpositionem ad notionem perti- per præpositionem ad notionem perti- mentem virtute transitionis et diversita- mentem virtute transitionis et diversita- tis, quam designat præpositio. Cum ergo tis, quam designat præpositio. Cum ergo Verbum supponat Filium, ut dictum est: Verbum supponat Filium, ut dictum est: quia (ut dicit Augustinus) eo Verbum est, quia (ut dicit Augustinus) eo Verbum est, quo Filius est: eadem ratione oportet de quo Filius est: eadem ratione oportet de necessitate quod Deus stet pro Patre. necessitate quod Deus stet pro Patre.

Si autem quæritur, quare non dicat Si autem quæritur, quare non dicat Verbum erat apud substantiam Dei vel Verbum erat apud substantiam Dei vel essentiam ? Dici debet quod Deus (ut dicit essentiam ? Dici debet quod Deus (ut dicit Damascenus) dicit deitatem et substan- Damascenus) dicit deitatem et substan- tiam et essentiam divinam secundum tiam et essentiam divinam secundum modum intelligendi, qui est in nomine modum intelligendi, qui est in nomine

27 27

ut in habente: substantia autem et deitas ut in habente: substantia autem et deitas et essentia dicunt naturam rei absolutæ : et essentia dicunt naturam rei absolutæ : et quia habens deitatem et naturam in et quia habens deitatem et naturam in divinis est persona: ideo hoc nomen divinis est persona: ideo hoc nomen Deus, convenientius ponitur pro per- Deus, convenientius ponitur pro per- sona, quam aliquod aliud nomen essen- sona, quam aliquod aliud nomen essen- tiale. tiale.

In quantum autem est hæc præposi- In quantum autem est hæc præposi- tio, sic signat immediationem: et intel- tio, sic signat immediationem: et intel- ligitur quod Verbum immediatum est ligitur quod Verbum immediatum est Patri secundum naturæ processum: ita Patri secundum naturæ processum: ita quod inter paternum intellectum et Ver- quod inter paternum intellectum et Ver- bum nihil est medium secundum naturæ bum nihil est medium secundum naturæ ordinem, ut dicit Augustinus, quo alter ordinem, ut dicit Augustinus, quo alter est ex altero non quo alter prior altero. est ex altero non quo alter prior altero. Joan. VIII, 29: Qui misit me, mecum Joan. VIII, 29: Qui misit me, mecum est: et sic Filius virtus est Patris et sa- est: et sic Filius virtus est Patris et sa- pientia: quia illa immediata sunt intel- pientia: quia illa immediata sunt intel- lectui universaliter agenti. 1 ad Corinth. lectui universaliter agenti. 1 ad Corinth. 1, 24 Christum Dei virtutem, et Dei 1, 24 Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Quia enim verbum est, sa- sapientiam. Quia enim verbum est, sa- pientia est et quia operativum est, vir- pientia est et quia operativum est, vir- tus est. Joan. v, 17: Pater meus usque tus est. Joan. v, 17: Pater meus usque modo operatur, et ego operor. modo operatur, et ego operor.

In quantum autem est habens vim In quantum autem est habens vim adverbii loci, sic notat auctoritatem in adverbii loci, sic notat auctoritatem in re accusativi, cui præponitur. Dicimus re accusativi, cui præponitur. Dicimus enim quod miles est apud regem, et non enim quod miles est apud regem, et non dicimus quod rex sit apud militem : et dicimus quod rex sit apud militem : et sic notatur auctoritas in Patre, quamvis sic notatur auctoritas in Patre, quamvis nulla indignitas notetur in Filio. Sic nulla indignitas notetur in Filio. Sic ergo dicitur Verbum esse apud Deum. ergo dicitur Verbum esse apud Deum. Si tunc quæritur, quare non dicit: Si tunc quæritur, quare non dicit: Verbum erat apud principium, ut teneret Verbum erat apud principium, ut teneret eumdem modum loquendi quo exorsus eumdem modum loquendi quo exorsus fuerat? Sed ad hoc bene valde respondet fuerat? Sed ad hoc bene valde respondet Chrysostomus, quod sapientibus loquens Chrysostomus, quod sapientibus loquens incipit a verbo eis noto, propositionem incipit a verbo eis noto, propositionem eis notam præponens: in principio in- eis notam præponens: in principio in- tellectivo, quod primum principium est, tellectivo, quod primum principium est, erat Verbum, sicut et Philosophi confite- erat Verbum, sicut et Philosophi confite- bantur. Deinde ex illa paulatim fidem bantur. Deinde ex illa paulatim fidem instruens loco principii ponit Deum : et instruens loco principii ponit Deum : et ideo hæc propositio quasi trahitur ex ideo hæc propositio quasi trahitur ex priori: ex qua etiam manifestatur ordo priori: ex qua etiam manifestatur ordo earum ad invicem. Si enim in principio earum ad invicem. Si enim in principio concedatur esse Verbum, cum omnibus concedatur esse Verbum, cum omnibus notum sit quod principium illud erat notum sit quod principium illud erat Deus, sequitur necessario quod Verbum Deus, sequitur necessario quod Verbum

28 28

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

erat in Deo et cum præpositio diversita- erat in Deo et cum præpositio diversita- tem notet, sequitur quod erat apud tem notet, sequitur quod erat apud Deum, ut alius apud alium: et non ut Deum, ut alius apud alium: et non ut aliud apud aliud: quia Verbum primum aliud apud aliud: quia Verbum primum intellectualis et universaliter agentis intellectualis et universaliter agentis principii, non est aliud secundum sub- principii, non est aliud secundum sub- stantiam ab ipso: quamvis ab ipso stantiam ab ipso: quamvis ab ipso habeat distinctionem relativam, ex hoc habeat distinctionem relativam, ex hoc quod ab ipso Verbum procedit. Per hoc quod ab ipso Verbum procedit. Per hoc ergo confutatur hæresis Sabellii, qui in ergo confutatur hæresis Sabellii, qui in Deo negat distinctas esse personas. Deo negat distinctas esse personas.

Hoc ergo est quod dicit: Hoc ergo est quod dicit:

« Et Deus erat Verbum. »> « Et Deus erat Verbum. »>

Hoc significatur, Eccli. xxiv, 5, ubi Hoc significatur, Eccli. xxiv, 5, ubi dicit Sapientia: Ego ex ore Altissimi dicit Sapientia: Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem creatu- prodivi, primogenita ante omnem creatu- ram. Non enim diceret, ego, nisi Ver- ram. Non enim diceret, ego, nisi Ver- bum esset substantia et persona de- bum esset substantia et persona de- monstrata ad intellectum, ad quam esset monstrata ad intellectum, ad quam esset unicus intellectus, sicut ad rem per se unicus intellectus, sicut ad rem per se existentem. Nec diceret, ex ore: nisi ab existentem. Nec diceret, ex ore: nisi ab ore dicentis intellectus procederet. Nec ore dicentis intellectus procederet. Nec diceret, Altissimi nisi in Patre desi- diceret, Altissimi nisi in Patre desi- gnare vellet auctoritatem. Nec diceret, gnare vellet auctoritatem. Nec diceret, prodivi nisi intellectualem designaret prodivi nisi intellectualem designaret processionem et relationis distinctionem. processionem et relationis distinctionem. Nec diceret, primogenita ante omnem Nec diceret, primogenita ante omnem creaturam nisi notaret ordinem causæ creaturam nisi notaret ordinem causæ ad causatum processionis æternæ, sive ad causatum processionis æternæ, sive personæ ad processionem temporalem personæ ad processionem temporalem creaturæ a creatore. creaturæ a creatore.

Quæritur, cum ista quæ dicit Joannes, Quæritur, cum ista quæ dicit Joannes, probari possint per rationem, sicut jam probari possint per rationem, sicut jam in antecedentibus patuit, quare Joannes in antecedentibus patuit, quare Joannes ista non probaverit ? Et hæc est quæstio ista non probaverit ? Et hæc est quæstio Chrysostomi, præcipue cum sapientibus Chrysostomi, præcipue cum sapientibus loquatur, ut prius dictum est, et dicat loquatur, ut prius dictum est, et dicat Apostolus, I ad Corinth. 11, 6: Sapien- Apostolus, I ad Corinth. 11, 6: Sapien- tiam loquimur inter perfectos. Confir- tiam loquimur inter perfectos. Confir- matur autem hæc quæstio per hoc quod matur autem hæc quæstio per hoc quod dicit Augustinus, quod hæc verba acci- dicit Augustinus, quod hæc verba acci- piuntur etiam de libris Platonis in quibus piuntur etiam de libris Platonis in quibus sensus horum invenitur verborum: cum sensus horum invenitur verborum: cum Philosophi nihil dixerint sine probatio- Philosophi nihil dixerint sine probatio- nis ratione. Ad hoc autem respondet nis ratione. Ad hoc autem respondet Chrysostomus his verbis: « Joannes di- Chrysostomus his verbis: « Joannes di- vina enuntians, et non humana ratione vina enuntians, et non humana ratione

probans dicit, ut non excogitationem probans dicit, ut non excogitationem esse credamus quæ dicit: quia excogita- esse credamus quæ dicit: quia excogita- tiones hominum fallaces sunt et inanes : tiones hominum fallaces sunt et inanes : si enim demonstrationem induceret, si enim demonstrationem induceret, fidem impediret, ut in ante habitis dixi- fidem impediret, ut in ante habitis dixi- mus. Præterea veritatem divinam per mus. Præterea veritatem divinam per rationem humanam probaret, et sic pri- rationem humanam probaret, et sic pri- mæ veritati propter se non assentiretur, mæ veritati propter se non assentiretur, quod esset absurdum: et ideo non de- quod esset absurdum: et ideo non de- monstrat. Persuasiones autem ex simi- monstrat. Persuasiones autem ex simi- litudinibus et congruentiis non potuit litudinibus et congruentiis non potuit ponere: quia illæ sequuntur fidem jam ponere: quia illæ sequuntur fidem jam fundatam et ante fidem nihil valent, ut fundatam et ante fidem nihil valent, ut dicit Augustinus in Pronologion. Isa. vII, dicit Augustinus in Pronologion. Isa. vII, 9: Si non credideritis, non permanebitis. 9: Si non credideritis, non permanebitis. Et ideo hæc sicut inspiratus, simpliciter. Et ideo hæc sicut inspiratus, simpliciter. accipienda denuntiat. » accipienda denuntiat. »

: :

Et hoc est quod dicit: Et hoc est quod dicit:

« Et Deus erat Verbum. » « Et Deus erat Verbum. »

Tertia propositio denotans Verbi cum Tertia propositio denotans Verbi cum Patre consubstantialitatem: ut sit sen- Patre consubstantialitatem: ut sit sen- sus Verbum erat substantialiter Deus. sus Verbum erat substantialiter Deus. Attende autem quod quocumque modo Attende autem quod quocumque modo constructionis ordo vertatur, semper est constructionis ordo vertatur, semper est vera propositio. Si enim Verbum sit ex vera propositio. Si enim Verbum sit ex parte suppositi, et Deus ex parte appo- parte suppositi, et Deus ex parte appo- siti, vera est: quia Verbum est Deus: siti, vera est: quia Verbum est Deus: et sic persona subjicitur, et substantia et sic persona subjicitur, et substantia divina sic prædicatur: qui ordo subje- divina sic prædicatur: qui ordo subje- ctionis et prædicationis generalis est et ctionis et prædicationis generalis est et artificialis in omnibus: quia de natura artificialis in omnibus: quia de natura suppositi (cujus agere et pati est pro- suppositi (cujus agere et pati est pro- prium) est quod subjiciatur: et de natura prium) est quod subjiciatur: et de natura substantiæ formalis et essentialis est substantiæ formalis et essentialis est prædicari, sicut cum dicitur: Socrates prædicari, sicut cum dicitur: Socrates est homo. Si autem Deus subjiciatur, et est homo. Si autem Deus subjiciatur, et Verbum prædicetur: tunc iste ordo con - Verbum prædicetur: tunc iste ordo con - structionis specialis est in divina perso- structionis specialis est in divina perso- nis et denotatur per eum quod ejusdem nis et denotatur per eum quod ejusdem simplicitatis est persona, cujus et essen- simplicitatis est persona, cujus et essen- tia et nihil est in persona nisi essentia tia et nihil est in persona nisi essentia divina: et ideo utrumque subjicitur, et divina: et ideo utrumque subjicitur, et apponitur utrique et sic excluditur apponitur utrique et sic excluditur error eorum, qui dicebant personas ut error eorum, qui dicebant personas ut subjectas et compositas et particulatas subjectas et compositas et particulatas debere subjici et non prædicari: essen- debere subjici et non prædicari: essen- tiam autem ut simpliciorem debere præ- tiam autem ut simpliciorem debere præ-

IN EVANG. JOANNIS, I-1. IN EVANG. JOANNIS, I-1.

dicari et non subjici: qui error tangitur dicari et non subjici: qui error tangitur in libro I Sententiarum 1. Et eliditur per in libro I Sententiarum 1. Et eliditur per verba Augustini, cum tam persona quam verba Augustini, cum tam persona quam essentia sive natura in divinis ejusdem essentia sive natura in divinis ejusdem sint simplicitatis. sint simplicitatis.

Sed tunc quæritur, quid in locutione Sed tunc quæritur, quid in locutione positum trahit hunc terminum, Deus, ad positum trahit hunc terminum, Deus, ad standum pro substantia, cum in præha- standum pro substantia, cum in præha- bitis supponit pro persona? Sed hoc bitis supponit pro persona? Sed hoc solvitur plane dicendo, quod Deus pro solvitur plane dicendo, quod Deus pro certo de natura proprii significari suppo- certo de natura proprii significari suppo- mit substantiam: sed ut dictum est, per mit substantiam: sed ut dictum est, per præpositionem notionalem in præcedenti præpositionem notionalem in præcedenti propositione cogitur ad standum pro propositione cogitur ad standum pro persona et ideo cum in ista tertia pro- persona et ideo cum in ista tertia pro- positione talis non sit præpositio, nec positione talis non sit præpositio, nec aliquis alius terminus notionalis, relin- aliquis alius terminus notionalis, relin- quitur naturæ suæ propriæ, per quam quitur naturæ suæ propriæ, per quam supponit essentiam: et sic relinquitur, supponit essentiam: et sic relinquitur, quod Deus est Verbum essentialiter et quod Deus est Verbum essentialiter et non differens per essentiam a Deo Patre, non differens per essentiam a Deo Patre, qui est totius deitatis principium. Joan. qui est totius deitatis principium. Joan. x, 30 Ego el Pater unum sumus: et, x, 30 Ego el Pater unum sumus: et, XVI, 21: Ut sint unum, sicut et nos XVI, 21: Ut sint unum, sicut et nos unum sumus 2. unum sumus 2.

: :

Sed tunc quæritur, quare hic de essen- Sed tunc quæritur, quare hic de essen- tia loquens utitur verbo præteriti imper- tia loquens utitur verbo præteriti imper- fecti temporis, cum alibi de æternitate fecti temporis, cum alibi de æternitate loquens, verbo præsentis temporis uta- loquens, verbo præsentis temporis uta- tur. Joan. vii, 58: Antequam Abraham tur. Joan. vii, 58: Antequam Abraham fieret, ego sum? Sed ad hoc in præce- fieret, ego sum? Sed ad hoc in præce- dentibus fere responsum est quantum dentibus fere responsum est quantum est de ratione præteriti imperfecti, quod est de ratione præteriti imperfecti, quod medium est inter præsens et præteritum, medium est inter præsens et præteritum, includens utrumque extremorum et par- includens utrumque extremorum et par- ticipans et confirmatur hoc per Ansel- ticipans et confirmatur hoc per Ansel- mum in libro de Concordia præscientiæ mum in libro de Concordia præscientiæ liberi arbitrii, ubi sic dicit : « In hoc si- liberi arbitrii, ubi sic dicit : « In hoc si- quidem magis similia sunt æterno præ- quidem magis similia sunt æterno præ- senti temporaliter præterita, quam præ- senti temporaliter præterita, quam præ- sentia quoniam quæ ibi sunt, numquam sentia quoniam quæ ibi sunt, numquam possunt non esse præsentia: sicut tem- possunt non esse præsentia: sicut tem- poris præterita non valent umquam præ- poris præterita non valent umquam præ- ferita non fuisse: præsentia vero tem- ferita non fuisse: præsentia vero tem- pore omnia quæ transeunt, fiunt non pore omnia quæ transeunt, fiunt non præsentia. Ut ergo significet immutabi- præsentia. Ut ergo significet immutabi-

Lib. I Sententiarum, Dist. XXXIII et XXV. Lib. I Sententiarum, Dist. XXXIII et XXV. Cf. Joan. xvII, 21: Ut omnes unum sint, sicut Cf. Joan. xvII, 21: Ut omnes unum sint, sicut

29 29

litatem, accepit aliquid de præterito, et litatem, accepit aliquid de præterito, et ut significet existentiam, accepit aliquid ut significet existentiam, accepit aliquid de præsenti et hoc colligit simul in de præsenti et hoc colligit simul in consignato præteriti imperfecti. » Eram consignato præteriti imperfecti. » Eram autem est verbum substantivum, quod autem est verbum substantivum, quod significat substantiam ut actum et hoc significat substantiam ut actum et hoc proprie convenit personæ, quando præ- proprie convenit personæ, quando præ- dicatur substantia de ipsa, vel e contra. dicatur substantia de ipsa, vel e contra. Sed, Joan. VII, 58, Judæis loquens, qui Sed, Joan. VII, 58, Judæis loquens, qui negabant suam æternitatem, utitur verbo negabant suam æternitatem, utitur verbo præsenti, ego sum, ut notet quod nihil præsenti, ego sum, ut notet quod nihil transiit de sua æternitate, sed tota stet transiit de sua æternitate, sed tota stet simul. Psal. CI, 28: Tu autem idem ipse simul. Psal. CI, 28: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. es, et anni tui non deficient.

Verbum autem adhuc ponit et non Verbum autem adhuc ponit et non Filium propter quinque causas, quarum Filium propter quinque causas, quarum tres ponit Chrysostomus, et duas Augu- tres ponit Chrysostomus, et duas Augu- stinus. Prima equidem Chrysostomi stinus. Prima equidem Chrysostomi hæc est, ut simplex generatio intelliga- hæc est, ut simplex generatio intelliga- tur esse. Secunda, ut intelligatur esse tur esse. Secunda, ut intelligatur esse sine concupiscentia, spiritualis et intel- sine concupiscentia, spiritualis et intel- lectualis. Tertia autem, ut intelligatur lectualis. Tertia autem, ut intelligatur sine distantia genitoris et geniti : quia sine distantia genitoris et geniti : quia primum verbum indistanter manet in primum verbum indistanter manet in intellectu se manifestante: filius autem intellectu se manifestante: filius autem semper non indistanter manet in patre semper non indistanter manet in patre in omnibus in quibus est pater et filius. in omnibus in quibus est pater et filius. Hæc autem verba Chrysostomi facile est Hæc autem verba Chrysostomi facile est intelligere ex præcedentibus. Una autem intelligere ex præcedentibus. Una autem ratio quam dat Augustinus est, quod per ratio quam dat Augustinus est, quod per Verbum expressa similitudo intelligatur Verbum expressa similitudo intelligatur genitoris et geniti, quæ semper est inter genitoris et geniti, quæ semper est inter intellectum agentem et verbum quo di- intellectum agentem et verbum quo di- cit se. Dicit enim Augustinus, quod cum cit se. Dicit enim Augustinus, quod cum mens dicit se, nihil minus est in verbo mens dicit se, nihil minus est in verbo quam in dicente: hoc autem semper non quam in dicente: hoc autem semper non est inter patrem et filium. Secunda au- est inter patrem et filium. Secunda au- tem ratio est, quod cum Joannes totam tem ratio est, quod cum Joannes totam virtutem processionis qua Filius proce- virtutem processionis qua Filius proce- dit a Patre vellet declarare, et Filius dit a Patre vellet declarare, et Filius non procedat tantum ut Filius, sed ut non procedat tantum ut Filius, sed ut ars Patris et sapientia plena rationibus ars Patris et sapientia plena rationibus viventibus eorum quæ sunt: quod hoc viventibus eorum quæ sunt: quod hoc modo melius significatur per Verbum, modo melius significatur per Verbum, quod est ars et similitudo causantis in- quod est ars et similitudo causantis in- tellectus, quam per nomen filii, qui non tellectus, quam per nomen filii, qui non

tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis tu, Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum sint. unum sint.

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicit nisi ad patrem similitudinem et re- dicit nisi ad patrem similitudinem et re- lationem. lationem.

Dicunt quidam etiam sextam hujus Dicunt quidam etiam sextam hujus rationem, quia Verbum ostendit tres rationem, quia Verbum ostendit tres comparationes vel quatuor, quibus hoc comparationes vel quatuor, quibus hoc manifestatur Verbum increatum: qua- manifestatur Verbum increatum: qua- rum una est ad dicentem, et sic: In prin- rum una est ad dicentem, et sic: In prin- cipio erat Verbum. Secunda est com- cipio erat Verbum. Secunda est com- paratio ad corporalem vocem, quam paratio ad corporalem vocem, quam formatione spiritus creati induit, et sic si- formatione spiritus creati induit, et sic si- militudinem ponit ad carnem assumptam, militudinem ponit ad carnem assumptam, quando Verbum caro factum est. Ter- quando Verbum caro factum est. Ter- tiam autem comparat'onem habet ad ea, tiam autem comparat'onem habet ad ea, quorum causa idealis est in intellectu quorum causa idealis est in intellectu activo primo, et sic dicitur, quod omnia activo primo, et sic dicitur, quod omnia per ipsum facta sunt. Quartam ponunt per ipsum facta sunt. Quartam ponunt etiam in hoc, quod verbum notio est per etiam in hoc, quod verbum notio est per quam eruditio fit, et sic verbum est lux quam eruditio fit, et sic verbum est lux mentium et Angelorum et hominum. mentium et Angelorum et hominum. Nomen autem filii non dicit nisi compa- Nomen autem filii non dicit nisi compa- rationem primam et sic convenientius rationem primam et sic convenientius ponit nomen Verbi, quam filii. Hoc est ponit nomen Verbi, quam filii. Hoc est ergo quod dicit: Deus eral Verbum. Et ergo quod dicit: Deus eral Verbum. Et sie condemnatur hæresis Arii qui (sicut sie condemnatur hæresis Arii qui (sicut in libro Arii legitur) dixit Filium non in libro Arii legitur) dixit Filium non esse Deum, sed virtutem quamdam ante esse Deum, sed virtutem quamdam ante totum mundum creatam, per quam sicut totum mundum creatam, per quam sicut per quoddam instrumentum fecit Deus per quoddam instrumentum fecit Deus mundum et omnia, quæ sunt in mundo. mundum et omnia, quæ sunt in mundo. Quia si boc esset verum, sequeretur Quia si boc esset verum, sequeretur quod hæc propositio non esset vera : quod hæc propositio non esset vera : Deus erat Verbum quod falsum est. Deus erat Verbum quod falsum est.

« «

suiipsius manifestativum et hic Spiri- suiipsius manifestativum et hic Spiri- tus dilectionis est intra primum intelle- tus dilectionis est intra primum intelle- clum, sicut Verbum: nec umquam est clum, sicut Verbum: nec umquam est processio Verbi sine processione talis processio Verbi sine processione talis dilectionis et sic neutrum eorum est dilectionis et sic neutrum eorum est extra primum intellectum formatum. extra primum intellectum formatum.

Sed tunc quæritur, quare Joannes non Sed tunc quæritur, quare Joannes non facit statim a principio mentionem Spi- facit statim a principio mentionem Spi- ritus sancti? Ad hoc autem dicendum, ritus sancti? Ad hoc autem dicendum, quod illo tempore non fuit error circa quod illo tempore non fuit error circa processionem Spiritus sancti : tamen in processionem Spiritus sancti : tamen in consequentibus expressam mentionem consequentibus expressam mentionem facit processionis Spiritus sancti, Joan. facit processionis Spiritus sancti, Joan. xv, 26, dicens: Spiritus, qui a Paire xv, 26, dicens: Spiritus, qui a Paire procedit, etc. procedit, etc.

Adhuc autem quæritur, cum in prin- Adhuc autem quæritur, cum in prin- cipio primæ propositionis principium stet cipio primæ propositionis principium stet pro Patre secundum litteralem exposi- pro Patre secundum litteralem exposi- tionem, quid facit quod hoc stat pro tionem, quid facit quod hoc stat pro æternitate? Ad quod dicendum est, æternitate? Ad quod dicendum est, quod hoc accipitur ex modo loquendi. quod hoc accipitur ex modo loquendi. Cum enim præpositiones transitivæ sint, Cum enim præpositiones transitivæ sint, oportet quod aliqua secundum modum oportet quod aliqua secundum modum loquendi notetur inter suppositum pro- loquendi notetur inter suppositum pro- nominis, et suppositum per hoc nomen nominis, et suppositum per hoc nomen Deum, et suppositum per hoc nomen Deum, et suppositum per hoc nomen principium, diversitas et cum per pro- principium, diversitas et cum per pro- nomen de necessitate supponatur Ver- nomen de necessitate supponatur Ver- bum, et non sit diversitas vel alietas bum, et non sit diversitas vel alietas inter Verbum, et divinam essentiam, inter Verbum, et divinam essentiam, oportet quod hoc nomen Deum, stet pro oportet quod hoc nomen Deum, stet pro persona Patris, quæ alietatem et distin- persona Patris, quæ alietatem et distin- ctionem habet ad suppositum Verbi: et ctionem habet ad suppositum Verbi: et sic per virtutem præpositionis, in, prin- sic per virtutem præpositionis, in, prin- Hoc erat in principio apud cipium stabit pro æternitate, quæ licet Hoc erat in principio apud cipium stabit pro æternitate, quæ licet

Deum. » Deum. »

Hæc est quarta propositio per quam Hæc est quarta propositio per quam enuntiatur æqualitas majestatis et æter- enuntiatur æqualitas majestatis et æter- nitatis Patris, et Filii. «Hoc, » inquam, et nitatis Patris, et Filii. «Hoc, » inquam, et non aliud, « in principio, » quod est æter- non aliud, « in principio, » quod est æter- nitas, « erat apud Deum. » Nec excluditur nitas, « erat apud Deum. » Nec excluditur hic Spiritus sanctus, sicut dixerunt Ne- hic Spiritus sanctus, sicut dixerunt Ne- storius et Eutyches hæretici et Paulus storius et Eutyches hæretici et Paulus Samosatenus, qui dixerunt Spiritum san- Samosatenus, qui dixerunt Spiritum san- ctum esse servum, et in aere Filii insuf- ctum esse servum, et in aere Filii insuf- flato in discipulos formatum: quia con- flato in discipulos formatum: quia con- stat quod principium primum diligit stat quod principium primum diligit Verbum consubstantiale sibi, quod est Verbum consubstantiale sibi, quod est

secundum rem non differat a divina secundum rem non differat a divina essentia vel persona, tamen notat diffe- essentia vel persona, tamen notat diffe- rentiam in modo significandi, cum Ver- rentiam in modo significandi, cum Ver- bum et Deus dicuntur esse in principio : bum et Deus dicuntur esse in principio : quia dicit Philosophus, quod nihil est quia dicit Philosophus, quod nihil est in seipso et sic Verbum et Deus sunt in seipso et sic Verbum et Deus sunt simul in principio, sicut in mensura sui simul in principio, sicut in mensura sui esse et hoc est æternitas. Principium esse et hoc est æternitas. Principium ergo hic stat pro æternitate, cum dicitur: ergo hic stat pro æternitate, cum dicitur: Hoc erat in principio apud Deum. Pri- Hoc erat in principio apud Deum. Pri- ma enim causa, sicut diximus, est agens ma enim causa, sicut diximus, est agens intellectus, cui ad facere sufficit Verbum intellectus, cui ad facere sufficit Verbum et Spiritus qui procedit et deducitur et Spiritus qui procedit et deducitur forma idealis Verbi in facta et hoc no- forma idealis Verbi in facta et hoc no-

IN EVANG. JOANNIS, 1-3. IN EVANG. JOANNIS, 1-3.

tatur in Psalmo xxx, 6, ubi causam tatur in Psalmo xxx, 6, ubi causam efficientem et sufficientem describit di- efficientem et sufficientem describit di- cens Verbo Domini cæli firmati sunt : cens Verbo Domini cæli firmati sunt : et spiritu oris ejus omnis virtus eorum. et spiritu oris ejus omnis virtus eorum.

Hoc est ergo quod dicitur: lloc erat Hoc est ergo quod dicitur: lloc erat in principio apud Deum. Notatur ergo in principio apud Deum. Notatur ergo per hanc propositionem coæternitas et per hanc propositionem coæternitas et coæqualitas Verbi et Patris contra hæ- coæqualitas Verbi et Patris contra hæ- reticos Ebionem et Photinum, qui dixe- reticos Ebionem et Photinum, qui dixe- runt Verbum, Filium JESUM CHRISTUM, runt Verbum, Filium JESUM CHRISTUM, ante beatissimam Virginem non fuisse : ante beatissimam Virginem non fuisse : coæterna enim coæqualia sunt in dura- coæterna enim coæqualia sunt in dura- tione, et coessentialia coæqualia sunt in tione, et coessentialia coæqualia sunt in virtute et majestate. virtute et majestate.

Hoc est ergo quod dicit. Hoc est ergo quod dicit.

Sed quæstio incidit, Ad cujus Verbi Sed quæstio incidit, Ad cujus Verbi creati similitudinem hoc Verbum suma- creati similitudinem hoc Verbum suma- tur magis? Dicit enim Damascenus, tur magis? Dicit enim Damascenus, quod verbum creatum multis modis dici. quod verbum creatum multis modis dici. tur. Dicit enim sic: « Verbum est natu- tur. Dicit enim sic: « Verbum est natu- ralis intellectus motus, per quem move- ralis intellectus motus, per quem move- tur et cogitat, velut lux ejus, ens et tur et cogitat, velut lux ejus, ens et splendor. Verbum rursum est quod non- splendor. Verbum rursum est quod non- dum profertur, sed in corde enuntiatur. dum profertur, sed in corde enuntiatur. Rursus verbum est angelus sive nuntius Rursus verbum est angelus sive nuntius intelligentiæ ejus quod enuntiat alteri, intelligentiæ ejus quod enuntiat alteri, quod in cordis intelligentia conceptum quod in cordis intelligentia conceptum est vel affectum. » Ad hoc autem dicen- est vel affectum. » Ad hoc autem dicen- dum secundum Augustinum in Glossa, dum secundum Augustinum in Glossa, quod similius est verbo primo modo quod similius est verbo primo modo dicto quia hoc est verbum simile intel- dicto quia hoc est verbum simile intel- lectui, et æquale, et indistans, et cum lectui, et æquale, et indistans, et cum ipso intellectu stans et manens et est ipso intellectu stans et manens et est prima forma omnium eorum quæ dicun- prima forma omnium eorum quæ dicun- tur et formantur ab intellectu. Et sunt tur et formantur ab intellectu. Et sunt hæc verba Augustini : « Quando cogitas hæc verba Augustini : « Quando cogitas aliquam substantiam unam et perpe- aliquam substantiam unam et perpe- Tuam, omnipotentem, ubique præsentem, Tuam, omnipotentem, ubique præsentem, ubique totam, nusquam inclusam : quan- ubique totam, nusquam inclusam : quan-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Trinitate, cap. 4. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX de Trinitate, cap. 4. Quelques manuscrits anciens (A, B, etc.), Quelques manuscrits anciens (A, B, etc.), plusieurs versions (ethiop., syriaque Cureton, plusieurs versions (ethiop., syriaque Cureton, es manuscrits b, f de l'Itala, quelques éditions es manuscrits b, f de l'Itala, quelques éditions de la Vulgate), plusieurs Pères (Origène, Clé- de la Vulgate), plusieurs Pères (Origène, Clé- ment d'Alexandrie, saint Cyprien, saint Au- ment d'Alexandrie, saint Cyprien, saint Au- gustin, saint Hilaire, etc.), ont ici une ponc- gustin, saint Hilaire, etc.), ont ici une ponc- tuation différente de la nôtre, et qui, sans rien tuation différente de la nôtre, et qui, sans rien changer au sens général, ajoute une nuance à changer au sens général, ajoute une nuance à la pensée. Ils mettent un point après nihil, et la pensée. Ils mettent un point après nihil, et

31 31

do ista cogitas, hoc est verbum de Deo do ista cogitas, hoc est verbum de Deo in corde tuo. Quæcumque dicuntur, soni in corde tuo. Quæcumque dicuntur, soni sunt, syllabe sunt, 1 tteræ sunt: hoc sunt, syllabe sunt, 1 tteræ sunt: hoc verbum quod transit, sonat: quod autem verbum quod transit, sonat: quod autem signat sonus, et in cogitatione ejus est signat sonus, et in cogitatione ejus est qui dixit, et in intelligente qui audit, qui dixit, et in intelligente qui audit, non tran-it et ad modum illius stat, et non tran-it et ad modum illius stat, et non transit Verbum intellectus primi. » non transit Verbum intellectus primi. »

Adhuc autem quæritur ulterius, Cum Adhuc autem quæritur ulterius, Cum verbum possit esse majus quam mens verbum possit esse majus quam mens dicens verbum, sicut est quando est de dicens verbum, sicut est quando est de majori re quam sit ipsa mens dicens : et majori re quam sit ipsa mens dicens : et possit esse minus, sicut est verbum de possit esse minus, sicut est verbum de minori re quam mens dicens: et possit minori re quam mens dicens: et possit esse de æquali, sicut quando tantum est esse de æquali, sicut quando tantum est verbum quantum est in dicente, sicut verbum quantum est in dicente, sicut cum mens dicit se: Ad cujus horum cum mens dicit se: Ad cujus horum verborum similitudinem sumatur? Et ad verborum similitudinem sumatur? Et ad hoc dicendum per Augustinum in li- hoc dicendum per Augustinum in li- bro IX de Trinitate, sic dicentem : « Noti- bro IX de Trinitate, sic dicentem : « Noti- tia si minor est quam illud quod noscitur tia si minor est quam illud quod noscitur et plene nosci potest, perfecta non est : si et plene nosci potest, perfecta non est : si autem major est, jam superior est natura autem major est, jam superior est natura quæ novit quam illa quæ nota est. Mens quæ novit quam illa quæ nota est. Mens vero cum seipsam cognoscit, non se su- vero cum seipsam cognoscit, non se su- perat notitia sua. Cum ergo se totam perat notitia sua. Cum ergo se totam cognoscit, neque secum quidquam aliud, cognoscit, neque secum quidquam aliud, par illi est cognitio sua. Et ad illius si- par illi est cognitio sua. Et ad illius si- militudinem sumitur Verbum increa- militudinem sumitur Verbum increa- tum, cum intellectus primi principii dicit tum, cum intellectus primi principii dicit se. Et si par est, coæterna est, et coæqua- se. Et si par est, coæterna est, et coæqua- lis est in omni virtute et majestate ¹. lis est in omni virtute et majestate ¹. Et hoc est quod intendit. Et hoc est quod intendit.

» »

« Omnia per ipsum facta sunt, et « Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ². » sine ipso factum est nihil ². »

Hic ponit Verbi increati propria essen- Hic ponit Verbi increati propria essen-

rattachent immédiatement les mots quod fa- rattachent immédiatement les mots quod fa- ctum est à la proposition suivante, in ipso vita ctum est à la proposition suivante, in ipso vita crat, comme son sujet : quod factum est, in crat, comme son sujet : quod factum est, in ipso vita erat. Quoique divers critiques moder- ipso vita erat. Quoique divers critiques moder- nes aient adopté cet enchainement, la plupart nes aient adopté cet enchainement, la plupart des commentateurs le rejettent à bon droit, des commentateurs le rejettent à bon droit, parce qu'il est dur et peu naturel, ainsi que le parce qu'il est dur et peu naturel, ainsi que le disait déjà saint Jean Chrysostôme. (L. Cl. disait déjà saint Jean Chrysostôme. (L. Cl. Fillion, comment. sur S. Jean, Bible de Le. Fillion, comment. sur S. Jean, Bible de Le. thielleux, pag. 7). thielleux, pag. 7).

32 32

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tialia, secundum quæ ut causa ad cau- tialia, secundum quæ ut causa ad cau- sata et creata per seipsum comparatur. sata et creata per seipsum comparatur.

Cum autem duo sint in ipso, scilicet Cum autem duo sint in ipso, scilicet quod est uniuscujusque causa per quam quod est uniuscujusque causa per quam sunt hoc quod sunt et subsistunt : et se- sunt hoc quod sunt et subsistunt : et se- cundum quod ipsum est ratio cognitionis cundum quod ipsum est ratio cognitionis omnium, in qua cognoscitur omne quod omnium, in qua cognoscitur omne quod cognoscitur et utrumque horum sit cognoscitur et utrumque horum sit Verbo substantiale, ut perfectior sit doc- Verbo substantiale, ut perfectior sit doc- trina, Joannes utroque modo describit trina, Joannes utroque modo describit Verbum. Per rationem primam hic. Per Verbum. Per rationem primam hic. Per rationem secundam, ibi, y. 4: Et vita rationem secundam, ibi, y. 4: Et vita erat lux hominum. Sicut enim probatur erat lux hominum. Sicut enim probatur in principio Physicorum, eadem sunt in principio Physicorum, eadem sunt principia essendi et cognoscendi omnem principia essendi et cognoscendi omnem rem et hoc etiam accipitur ex principio rem et hoc etiam accipitur ex principio Posteriorum. Causa autem quare sic ar- Posteriorum. Causa autem quare sic ar- tificiose procedit Joannes, jam in parte tificiose procedit Joannes, jam in parte dicta est quia sapientibus et perfectis dicta est quia sapientibus et perfectis loquebatur et in philosophia enutritis, et loquebatur et in philosophia enutritis, et contra hæreticos qui erant cavillosi, et contra hæreticos qui erant cavillosi, et destruxissent doctrinam, nisi valde suffi- destruxissent doctrinam, nisi valde suffi- cienter esset tradita. cienter esset tradita.

Adhuc autem prima pars dividitur in Adhuc autem prima pars dividitur in duas in quarum prima notificat deita- duas in quarum prima notificat deita- tem Verbi ex comparatione Verbi ad tem Verbi ex comparatione Verbi ad creaturas. In secunda autem eamdem creaturas. In secunda autem eamdem deitatem designat ex comparatione crea- deitatem designat ex comparatione crea- torum ad ipsum Verbum, ibi, yy. 3 et torum ad ipsum Verbum, ibi, yy. 3 et 4: Quod factum est in ipso. 4: Quod factum est in ipso.

In prima harum duo facit. Primo enim In prima harum duo facit. Primo enim ostendit Verbi deitatem et æternitatem ostendit Verbi deitatem et æternitatem ex generalitate virtutis operativæ, cum ex generalitate virtutis operativæ, cum dicit: Omnia per ipsum facta sunt. Se- dicit: Omnia per ipsum facta sunt. Se- cundo, ostendit idem ex modo operationis, cundo, ostendit idem ex modo operationis, cum dicit: Et sine ipso factum est nihil. cum dicit: Et sine ipso factum est nihil. Ad intelligentiam autem horum om- Ad intelligentiam autem horum om- nium quæ hic dicenda sunt, notandum nium quæ hic dicenda sunt, notandum quod dicit Hieronymus ad Paulinum in quod dicit Hieronymus ad Paulinum in primo Proœmio galeato sic : « Aóyos primo Proœmio galeato sic : « Aóyos græce multa latine significat. Nam et græce multa latine significat. Nam et Verbum est, et ratio, et supputatio, et Verbum est, et ratio, et supputatio, et uniuscujusque rei causa, per quam sunt uniuscujusque rei causa, per quam sunt singula quæ subsistunt: quæ omnia in- singula quæ subsistunt: quæ omnia in- telligimus in Filio. Si enim λóyos acci- telligimus in Filio. Si enim λóyos acci- piatur ut manifestans intellectum, tunc piatur ut manifestans intellectum, tunc verbum est, et verbi tantum habet ratio- verbum est, et verbi tantum habet ratio- nem. Si autem accipiatur ut prima idea nem. Si autem accipiatur ut prima idea rerum, rebus tamen non immista, sic rerum, rebus tamen non immista, sic

est ratio. Si autem accipiatur ut ars et est ratio. Si autem accipiatur ut ars et sapientia ad quam fit universaliter quod sapientia ad quam fit universaliter quod fit, tunc est causa ordinis rerum secun- fit, tunc est causa ordinis rerum secun- dum suos essentiales gradus, in hoc quod dum suos essentiales gradus, in hoc quod propinquius et remotius se habent ad propinquius et remotius se habent ad intellectum agentem, et sic est supputa- intellectum agentem, et sic est supputa- tio rerum in toto mundo existentium. Si tio rerum in toto mundo existentium. Si autem accipiatur ut ars agentis primi, autem accipiatur ut ars agentis primi, tunc est causa per quam sunt singula tunc est causa per quam sunt singula quæ subsistunt : et ideo omnia hæc quæ subsistunt : et ideo omnia hæc Filio attribuuntur, et Filii cum intellectu Filio attribuuntur, et Filii cum intellectu operante coæternitatem et deitatem de- operante coæternitatem et deitatem de- monstrant. Et hoc modo sumendo ver- monstrant. Et hoc modo sumendo ver- bum, omnia per Verbum sicut per ar- bum, omnia per Verbum sicut per ar- tem et causam operativam et rationem tem et causam operativam et rationem formalem idealem facta sunt: cujus formalem idealem facta sunt: cujus imagines quidem, ut dicit Boetius in li- imagines quidem, ut dicit Boetius in li- bro de Trinitate, sunt formæ materiales bro de Trinitate, sunt formæ materiales in rebus inventæ et rebus immista. Illa in rebus inventæ et rebus immista. Illa autem verbi lux et ratio idealis secun- autem verbi lux et ratio idealis secun- dum Platonem et Boetium veræ formæ dum Platonem et Boetium veræ formæ et foris manentis habet rationem ad et foris manentis habet rationem ad quam, non ex qua facta sunt, quæcum- quam, non ex qua facta sunt, quæcum- que facta sunt a Deo creatore, sicut dicit que facta sunt a Deo creatore, sicut dicit Augustinus. Augustinus.

Et hoc est quod dicit : « Omnia per Et hoc est quod dicit : « Omnia per ipsum facta sunt. » ipsum facta sunt. »

Est autem hic caute ambulandum : Est autem hic caute ambulandum : quia locum istum impugnant quatuor quia locum istum impugnant quatuor hæreses quæ hic sunt excludendæ. Qua- hæreses quæ hic sunt excludendæ. Qua- rum una est hæresis Arii. Secunda rum una est hæresis Arii. Secunda est hæresis Eutychetis et Nestorii. Ter- est hæresis Eutychetis et Nestorii. Ter- tia est hæresis Manichæi. Quarta est tia est hæresis Manichæi. Quarta est hæresis Pauli Samosateni. Arius sicut hæresis Pauli Samosateni. Arius sicut legitur in libro quem Valerius, disci- legitur in libro quem Valerius, disci- pulus Arii, conscripsit contra Filii æter- pulus Arii, conscripsit contra Filii æter- nitatem, dicebat Filium esse factum nitatem, dicebat Filium esse factum et esse quamdam Dei virtutem et lucem et esse quamdam Dei virtutem et lucem intellectualem factam ante mundum : intellectualem factam ante mundum : et ideo illum vocant Verbum et sapien- et ideo illum vocant Verbum et sapien- liam De, et dicunt eum habere virtutis in- liam De, et dicunt eum habere virtutis in- fluentiam et sapientiæ ad totius mundi fluentiam et sapientiæ ad totius mundi facturam sicut Philosophi dicunt quod facturam sicut Philosophi dicunt quod primi orbis intelligentia influentiam ha- primi orbis intelligentia influentiam ha- bet super omnium aliorum facturam, et bet super omnium aliorum facturam, et ante ipsam non est nisi causa prima. Quia ante ipsam non est nisi causa prima. Quia causa erroris Arii fuit, quod nimis phi- causa erroris Arii fuit, quod nimis phi- losophiæ inhærebat. Hujus autem disci- losophiæ inhærebat. Hujus autem disci- puli (sicut dicit Boetius, longe post ipsum puli (sicut dicit Boetius, longe post ipsum

IN EVANG. JOANNIS, I-3. IN EVANG. JOANNIS, I-3.

surgentes) fuerunt Eutyches et Nesto- surgentes) fuerunt Eutyches et Nesto- rius, et ante eos Photinus et Ebion, rius, et ante eos Photinus et Ebion, dicentes Spiritum sanctum esse spiri- dicentes Spiritum sanctum esse spiri- tualem virtutem, quæ est vehiculum tualem virtutem, quæ est vehiculum formarum naturalium in res naturales, formarum naturalium in res naturales, et gratiarum et illuminationum in ani- et gratiarum et illuminationum in ani- mas quam virtutem etiam factam dice- mas quam virtutem etiam factam dice- bant. Et quia sic vehit ea quæ a creatore bant. Et quia sic vehit ea quæ a creatore Patre, et creatoris virtute a Filio proce- Patre, et creatoris virtute a Filio proce- dunt, dicebant eum Patri et Filio de- dunt, dicebant eum Patri et Filio de- servire, et esse servum eorum, et non servire, et esse servum eorum, et non esse ubique sed tantum ibi, ubi factus esse ubique sed tantum ibi, ubi factus in dicto deservit officio. Sicut nos dici- in dicto deservit officio. Sicut nos dici- mus secundum Catholicam fidem, quod mus secundum Catholicam fidem, quod spiritus creatus est ubi operatur. Et sic spiritus creatus est ubi operatur. Et sic diffinibilem in loco posuerunt Spiritum diffinibilem in loco posuerunt Spiritum sanctum. Contra quod disputat Ambro- sanctum. Contra quod disputat Ambro- sius in libro de Spiritu Sancto. Mani- sius in libro de Spiritu Sancto. Mani- chæus autem dixit mali esse quamdam chæus autem dixit mali esse quamdam naturam a Deo lucis, sicut expresse legi- naturam a Deo lucis, sicut expresse legi- tur in epistola Manichæi quæ vocatur tur in epistola Manichæi quæ vocatur fundamenti. Paulus autem Samosatenus fundamenti. Paulus autem Samosatenus dixit Christum ante beatissimam virgi- dixit Christum ante beatissimam virgi- nem Mariam non fuisse: sed tunc tantum nem Mariam non fuisse: sed tunc tantum incepisse, et in ipsum descendisse virtu- incepisse, et in ipsum descendisse virtu- tem et sapientiam, quam Arius dicebat tem et sapientiam, quam Arius dicebat Verbum esse ante mundum factum, et ab Verbum esse ante mundum factum, et ab ipso processisse in operibus miraculo- ipso processisse in operibus miraculo- rum Spiritum sanctum, quem Nestorius rum Spiritum sanctum, quem Nestorius et Eutyches dicebant esse Patris et Filii et Eutyches dicebant esse Patris et Filii servum. Unde Paulus addidit in errore servum. Unde Paulus addidit in errore aliquid Ario, et aliquid addidit in errore aliquid Ario, et aliquid addidit in errore Nestorio. Et hunc sequebantur Photinus Nestorio. Et hunc sequebantur Photinus et Ebion hæretici. et Ebion hæretici.

" "

Contra hos autem omnes hæreticos, ut Contra hos autem omnes hæreticos, ut concorditer dicunt Augustinus, Ambro- concorditer dicunt Augustinus, Ambro- sius, Bernardus et Chrysostomus, dicit sius, Bernardus et Chrysostomus, dicit Joannes: «Omnia per ipsum » Verbum Joannes: «Omnia per ipsum » Verbum facta sunt » nihil excipiendo quod in facta sunt » nihil excipiendo quod in universalitatem distributionis cadere pot- universalitatem distributionis cadere pot- est. Non enim distribuitur nisi aliquid est. Non enim distribuitur nisi aliquid commune in una natura analogiæ, vel commune in una natura analogiæ, vel generis, vel speciei colligens supposita. generis, vel speciei colligens supposita. Deus autem factor nec in analogia, nec Deus autem factor nec in analogia, nec in genere, nec in specie una est cum in genere, nec in specie una est cum creaturis. Ergo non distribuit signum dis- creaturis. Ergo non distribuit signum dis- tributivum tributivum

pro factore : et sic cum pro factore : et sic cum dicitur Omnia per ipsum facta sunt, dicitur Omnia per ipsum facta sunt, oportet sensum esse: Omnia facta, facta oportet sensum esse: Omnia facta, facta

XXIV XXIV

33 33

sunt per Verbum. Unde glossa Bedæ et sunt per Verbum. Unde glossa Bedæ et Augustini dicit : « Quidquid est sive in. Augustini dicit : « Quidquid est sive in. substantia sive in aliqua naturali pro- substantia sive in aliqua naturali pro- prietate factum est per Verbum et prietate factum est per Verbum et sic aut Verbum factum est, aut non. sic aut Verbum factum est, aut non. Si factum est ergo oportet quod Ver- Si factum est ergo oportet quod Ver- bum factum sit per Verbum, et sic idem bum factum sit per Verbum, et sic idem factum est per seipsum: quod est con- factum est per seipsum: quod est con- tra omnem intellectum, et impossibile. tra omnem intellectum, et impossibile. Si autem non est factum tunc men- Si autem non est factum tunc men- titur Arius qui dicit esse factum. » Et titur Arius qui dicit esse factum. » Et est hoc argumentum Augustini contra est hoc argumentum Augustini contra hæresim Arii validissimum. Ad Coloss., hæresim Arii validissimum. Ad Coloss., 1, 16 et 17: Omnia per ipsum et in ipso 1, 16 et 17: Omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant. omnia in ipso constant.

Adhuc, Si ita est quod omnia quæ vel Adhuc, Si ita est quod omnia quæ vel substantialiter, vel aliqua naturali pro- substantialiter, vel aliqua naturali pro- prietate consistunt, cadunt sub distribu- prietate consistunt, cadunt sub distribu- tione: cum hæc omnia bona sint, erit tione: cum hæc omnia bona sint, erit Verbum auctor bonorum, et nihil est Verbum auctor bonorum, et nihil est malum in entibus: quod est contra Ma- malum in entibus: quod est contra Ma- nichæum. Et hoc innuitur in Glossa quæ nichæum. Et hoc innuitur in Glossa quæ dicit «Ecce auctor est bonorum. >> dicit «Ecce auctor est bonorum. >>

Sic ergo exponendo litteram Arius Sic ergo exponendo litteram Arius quærit, quid notet habitudo præpositionis quærit, quid notet habitudo præpositionis cum dicitur, omnia facta, per Verbum cum dicitur, omnia facta, per Verbum facta sunt? Videtur enim causam instru- facta sunt? Videtur enim causam instru- mentalem notare: et sic ex modo loquen- mentalem notare: et sic ex modo loquen- di Verbum esset instrumentum factoris di Verbum esset instrumentum factoris primi. primi.

Ad quod dicendum quod præpositio Ad quod dicendum quod præpositio notat causam medialem: non illam quæ notat causam medialem: non illam quæ est instrumentalis, sed illam quæ est in est instrumentalis, sed illam quæ est in ordine naturæ quo alter est ex altero. Per ordine naturæ quo alter est ex altero. Per Verbum ergo, et virtutem, et sapientiam Verbum ergo, et virtutem, et sapientiam fit quod fit: quia Verbum est a Patre, et fit quod fit: quia Verbum est a Patre, et habet ab ipso quod operatur. Joan v, 19 : habet ab ipso quod operatur. Joan v, 19 : Quæcumque ille, scilicet Pater, fecerit, Quæcumque ille, scilicet Pater, fecerit, hæc et Filius similiter facit. Unde, Sapient. hæc et Filius similiter facit. Unde, Sapient. v, 21, de sapientia dicitur, quod omnium, v, 21, de sapientia dicitur, quod omnium, artifex docuit me sapientia. Et, infra, artifex docuit me sapientia. Et, infra,

.23:Omnem habens virtutem, omnia pro- .23:Omnem habens virtutem, omnia pro- spiciens. Præterea, Eccli. xvi, 1, dicitur: spiciens. Præterea, Eccli. xvi, 1, dicitur: Qui vivit in æternum, creavit omnia Qui vivit in æternum, creavit omnia simul. Creatio autem non est talis opera- simul. Creatio autem non est talis opera- tio quæ possit habere instrumentum. Quia tio quæ possit habere instrumentum. Quia omne instrumentum aliquid supponit omne instrumentum aliquid supponit super quod operetur, creatio autem super quod operetur, creatio autem

3 3

34 34

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est aliquid de nihilo in ens producere. est aliquid de nihilo in ens producere. Adhuc autem, Artifex cui sufficit sola Adhuc autem, Artifex cui sufficit sola voluntas ad operandum, instrumento extra voluntas ad operandum, instrumento extra se existente non indiget. Et si dicatur in- se existente non indiget. Et si dicatur in- digere, constat quod in se imperfectus est. digere, constat quod in se imperfectus est. Dicere autem primum imperfectum esse Dicere autem primum imperfectum esse opificem, valde est inconveniens. Est ergo opificem, valde est inconveniens. Est ergo intellectus litteræ qui dictus est, et non intellectus litteræ qui dictus est, et non quem dicunt hæretici. quem dicunt hæretici.

Sequitur autem de modo operandi cum Sequitur autem de modo operandi cum dicit: dicit:

« Et sine ipso factum est nihil. »> « Et sine ipso factum est nihil. »>

Quam propositionem oportet resolvi ut Quam propositionem oportet resolvi ut melius intelligatur. Resolvitur autem in melius intelligatur. Resolvitur autem in hanc : Non aliquid factum est sine ipso. hanc : Non aliquid factum est sine ipso. Et tunc objiciunt Nestorius et Eutyches : Et tunc objiciunt Nestorius et Eutyches : Sed Spiritus sanctus est aliquid, non ergo Sed Spiritus sanctus est aliquid, non ergo est factum hoc aliquid sine ipso : ergo est factum hoc aliquid sine ipso : ergo factum est cum ipso et per ipsum : ergo factum est cum ipso et per ipsum : ergo Spiritus sanctus est factus. Sed si dicas Spiritus sanctus est factus. Sed si dicas quod factor non cadit sub communi distri- quod factor non cadit sub communi distri- buto dicit Eutyches quod Spiritus sanctus buto dicit Eutyches quod Spiritus sanctus est de his quæ sunt procedentia a factore est de his quæ sunt procedentia a factore primo, et sedentia et quiescentia super primo, et sedentia et quiescentia super creaturam. Act. II, 3 et 4 : Sedit supra creaturam. Act. II, 3 et 4 : Sedit supra singulos eorum: et repleti sunt omnes Spi- singulos eorum: et repleti sunt omnes Spi- ritu sancto. Ad hoc autem penitus exclu- ritu sancto. Ad hoc autem penitus exclu- dendum dicit Joannes Chrysostomus sic dendum dicit Joannes Chrysostomus sic esse punctandum : Sine ipso factum est esse punctandum : Sine ipso factum est nihil quod factum est: ita quod hæc nihil quod factum est: ita quod hæc implicatio, quod factum est, ponatur circa implicatio, quod factum est, ponatur circa terminum distributum, ut sit sensus: Non terminum distributum, ut sit sensus: Non aliquid quod factum est, factum est sine aliquid quod factum est, factum est sine ipso. Et tunc cessat objectio: quia Spi- ipso. Et tunc cessat objectio: quia Spi- ritus sanctus non est factus: quia per hoc ritus sanctus non est factus: quia per hoc quod procedit, non probatur esse factus: quod procedit, non probatur esse factus: quia Deus ipse procedit, et non est factus. quia Deus ipse procedit, et non est factus. Psal. xvIII, 6: Ipse tamquam sponsus pro- Psal. xvIII, 6: Ipse tamquam sponsus pro- cedens de thalamo suo, quod de Deo cedens de thalamo suo, quod de Deo symbolice intelligitur. Ezechiel. 1, 12: symbolice intelligitur. Ezechiel. 1, 12: Benedicta gloria Domini de loco suo. Et Benedicta gloria Domini de loco suo. Et secundum litteralem expositionem sive secundum litteralem expositionem sive sensum subtiliter procedit. Quod autem sensum subtiliter procedit. Quod autem requiescit super creaturam, non probat requiescit super creaturam, non probat eum esse creaturam: quia et ipse Deus eum esse creaturam: quia et ipse Deus

1 Cf. supra notam ad *. 3. 1 Cf. supra notam ad *. 3.

quiescere et sedere in creatura dicitur. quiescere et sedere in creatura dicitur. Ezechiel. XLII, 7: Locus solii mei, et lo- Ezechiel. XLII, 7: Locus solii mei, et lo- cus vestigiorum pedum meorum, ubi ha- cus vestigiorum pedum meorum, ubi ha- bito in medio filiorum Israel in æternum. bito in medio filiorum Israel in æternum. II Paralip. vi, 41: Consurge, Domine Deus, II Paralip. vi, 41: Consurge, Domine Deus, in requiem tuam. Hæc enim metaphorice in requiem tuam. Hæc enim metaphorice de Deo dicuntur: et arguere ex talibus de Deo dicuntur: et arguere ex talibus peccatum est in problematibus, sicut docet peccatum est in problematibus, sicut docet Aristoteles in libro II Topicorum. Aristoteles in libro II Topicorum.

Augustinus autem et Beda exponunt Augustinus autem et Beda exponunt sic punctando : « Sine ipso factum est sic punctando : « Sine ipso factum est nihil. » Hæc enim locutio est duplex. nihil. » Hæc enim locutio est duplex. Quod patet si resolvatur sic: Non aliquid Quod patet si resolvatur sic: Non aliquid factum est sine ipso: ex hoc quod negatio factum est sine ipso: ex hoc quod negatio potest referri ad totum vel ad partem potest referri ad totum vel ad partem subjectam in eo quod est aliquid quid- subjectam in eo quod est aliquid quid- quid. Primo quidem modo est composita, quid. Primo quidem modo est composita, et est sensus: Quidquid aliquid est sive et est sensus: Quidquid aliquid est sive substantia, sive aliquid quod natura est, substantia, sive aliquid quod natura est, sive naturalis proprietas naturæ inhærens, sive naturalis proprietas naturæ inhærens, sicut est omne quod habet entitatem quo- sicut est omne quod habet entitatem quo- cumque modo: illud non est factum sine cumque modo: illud non est factum sine ipso. Et hoc modo vera est, et modum ipso. Et hoc modo vera est, et modum dicit quo omnia, per Verbum facta sunt: dicit quo omnia, per Verbum facta sunt: quia indivisa sunt opera Patris et Filii, et quia indivisa sunt opera Patris et Filii, et sine Filio Verbo suo Pater non operatur. sine Filio Verbo suo Pater non operatur. Proverb. vu, 30: Cum eo eram cuncta Proverb. vu, 30: Cum eo eram cuncta componens. Et hoc modo respondetur Eu- componens. Et hoc modo respondetur Eu- tycheti, quod factor Spiritus in uno com- tycheti, quod factor Spiritus in uno com- muni cum factura non potest distribui : muni cum factura non potest distribui : et sic nulla est objectio hæretica. et sic nulla est objectio hæretica.

Sed objicit Manichæus: Si sine ipso Sed objicit Manichæus: Si sine ipso factum est nihil, hoc est, non aliquid factum est nihil, hoc est, non aliquid factum est sine ipso cum malum sit ali- factum est sine ipso cum malum sit ali- quid, sequitur quod malum non sit factum quid, sequitur quod malum non sit factum sine ipso. Sed contra hoc est, quia ipse sine ipso. Sed contra hoc est, quia ipse est destructor mali. Joannis, 111, 8 : In hoc est destructor mali. Joannis, 111, 8 : In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli. Si autem ejusdem rei est Verbum diaboli. Si autem ejusdem rei est Verbum factor et destructor: tunc est prævarica- factor et destructor: tunc est prævarica- tor. Ad Galat. II, 18: Si ea quæ destruxi, tor. Ad Galat. II, 18: Si ea quæ destruxi, iterum hæc ædifico, prævaricatorem me iterum hæc ædifico, prævaricatorem me constituo. Ideo ad hanc hæresim destruen- constituo. Ideo ad hanc hæresim destruen- dam accipiunt Sancti secundum sensum dam accipiunt Sancti secundum sensum locutionis, ita quod negatio stet in termino locutionis, ita quod negatio stet in termino subjecti, sic: Non aliquid factum est sine subjecti, sic: Non aliquid factum est sine ipso, ut sit sensus: id quod factum est ipso, ut sit sensus: id quod factum est

IN EVANG. JOANNIS, I-3. IN EVANG. JOANNIS, I-3.

non aliquid, sicut malum, factum est sine non aliquid, sicut malum, factum est sine ipso ut sit quasi propositio habens sub- ipso ut sit quasi propositio habens sub- jectum terminum infinitum. Et hoc inten- jectum terminum infinitum. Et hoc inten- dit Glossa quæ dicit: Sine ipso factum est dit Glossa quæ dicit: Sine ipso factum est nihil quia non est ab eo quidquid non nihil quia non est ab eo quidquid non est naturaliter, sed est perversio naturæ, est naturaliter, sed est perversio naturæ, ut malum, sive idolum. Ecce non est ut malum, sive idolum. Ecce non est auctor malorum. 1 ad Corinth. vIII, 4: auctor malorum. 1 ad Corinth. vIII, 4: Nihil est idolum in mundo. Nihil est idolum in mundo.

Sed obstinatio hæretica adhuc instat Sed obstinatio hæretica adhuc instat objiciens et dicens : Quod nihil est, non objiciens et dicens : Quod nihil est, non pugnat et non corrumpit: malum autem pugnat et non corrumpit: malum autem pugnat contra bonum et corrumpit ipsum: pugnat contra bonum et corrumpit ipsum: ergo est aliquid et sic habet auctorem. ergo est aliquid et sic habet auctorem. Sed et hoc solvitur per Dyonysium in Sed et hoc solvitur per Dyonysium in libro de Divinis nominibus 1, ubi probat libro de Divinis nominibus 1, ubi probat quod malum nec in corporis natura, nec quod malum nec in corporis natura, nec in anima, nec in Angelo nihil est nisi pri- in anima, nec in Angelo nihil est nisi pri- vatio. Privatio autem in se nihil est : sed vatio. Privatio autem in se nihil est : sed deformitatem relinquit in subjecto. Sicut deformitatem relinquit in subjecto. Sicut cæcitas quæ non magis aliquid est in oculo cæcitas quæ non magis aliquid est in oculo quam in lapide, sicut dicit Augustinus, quam in lapide, sicut dicit Augustinus, quamvis deformitatem relinquit in oculo, quamvis deformitatem relinquit in oculo, quam non relinquit in lapide: quia lapis quam non relinquit in lapide: quia lapis habitus illius qui cæcitati contrarius est, habitus illius qui cæcitati contrarius est, non est susceptibilis. Et ideo privatio per non est susceptibilis. Et ideo privatio per hoc quod relinquit privatum suhjectum, hoc quod relinquit privatum suhjectum, non est reducibilis in non ens et penitus non est reducibilis in non ens et penitus nihil. Subjectum autem sub deformitate nihil. Subjectum autem sub deformitate privationis est corruptum bonum, et gra- privationis est corruptum bonum, et gra- tia et virtute corrupti boni pugnat contra tia et virtute corrupti boni pugnat contra integrum bonum, et non virtute suiipsius. integrum bonum, et non virtute suiipsius. Et hujus bonum exemplum dat Augusti- Et hujus bonum exemplum dat Augusti- nus de tibia curva quæ virtute gressibilis nus de tibia curva quæ virtute gressibilis potentiæ quæ est in tibia curva, impugnat potentiæ quæ est in tibia curva, impugnat et destruit rectitudinem gressus, et non et destruit rectitudinem gressus, et non impugnat et destruit per curvitatem quæ impugnat et destruit per curvitatem quæ defectus rectitudinis est in ipsa. Et de hac defectus rectitudinis est in ipsa. Et de hac causa dicit Philosophus in libro III causa dicit Philosophus in libro III primæ philosophiæ, quod antiquorum primæ philosophiæ, quod antiquorum positio fuit et vera : quod bonum est lo- positio fuit et vera : quod bonum est lo- cus mali in quo habitat malum. cus mali in quo habitat malum.

Iste ergo est sensus ejus quod dicitur : Iste ergo est sensus ejus quod dicitur : Sine ipso factum est nihil. Quæ locutio Sine ipso factum est nihil. Quæ locutio licet duplex sit, et in hac duplicitate expo- licet duplex sit, et in hac duplicitate expo- natur à Sanctis tamen in utroque sensu natur à Sanctis tamen in utroque sensu

1 S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus 1 S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus cap. 4. cap. 4.

35 35

est vera, et excludit diversas hæreses. est vera, et excludit diversas hæreses. Malum enim et peccatum nominat ali- Malum enim et peccatum nominat ali- quando actionem privatam circumstantia quando actionem privatam circumstantia debita vel fine et sic est aliquid. Et se- debita vel fine et sic est aliquid. Et se- cundum quod est aliquid, non est factum cundum quod est aliquid, non est factum sine Verbo. Aliquando nominat defectum sine Verbo. Aliquando nominat defectum cum privatione: et sic est secundum quid, cum privatione: et sic est secundum quid, et tunc est incidens defectus, et non habet et tunc est incidens defectus, et non habet causam efficientem sed deficientem: sicut causam efficientem sed deficientem: sicut curvi gressus deficiens causa est-curva curvi gressus deficiens causa est-curva tibia. Et hoc modo non fit per Verbum : tibia. Et hoc modo non fit per Verbum : quia hoc non est causa deficiens. Et non quia hoc non est causa deficiens. Et non reducitur hoc modo malum in causam reducitur hoc modo malum in causam primam, sed in causam proximam defi- primam, sed in causam proximam defi- cientem. Tertio modo nominat ipsam pri- cientem. Tertio modo nominat ipsam pri- vationem et sic omnino nihil est : et vationem et sic omnino nihil est : et nullam habet causam neque efficientem nullam habet causam neque efficientem neque deficientem. neque deficientem.

Sic ergo per hoc quod dicitur: « Om- Sic ergo per hoc quod dicitur: « Om- nia per ipsum facta sunt, » ostenditur nia per ipsum facta sunt, » ostenditur Verbi divinitas, per hoc quod generaliter Verbi divinitas, per hoc quod generaliter est sufficiens et operativa causa omnium. est sufficiens et operativa causa omnium. Per hoc autem quod addit : « Sine ipso Per hoc autem quod addit : « Sine ipso factum est nihil, » per modum operatio- factum est nihil, » per modum operatio- nis ostenditur divinitas ejusdem, per hoc nis ostenditur divinitas ejusdem, per hoc quod est indeficiens causalitas ejus ab quod est indeficiens causalitas ejus ab omnibus causatis. omnibus causatis.

« Quod factum est in ipso vita « Quod factum est in ipso vita erat 2. » erat 2. »

In ista parte secundum expositionem In ista parte secundum expositionem Augustini et Bedæ et Gregorii manifestat Augustini et Bedæ et Gregorii manifestat Verbi divinitatem ex comparatione creati Verbi divinitatem ex comparatione creati per Verbum. Unde Glossa dicit : « Quod per Verbum. Unde Glossa dicit : « Quod factum est, »in tempore, « in ipso, » hoc factum est, »in tempore, « in ipso, » hoc est, secundum hoc quod erat et est in ipso, est, secundum hoc quod erat et est in ipso, « vita erat: » quia in spiritualis factoris « vita erat: » quia in spiritualis factoris ratione semper vixit et vivit. Hoc autem ratione semper vixit et vivit. Hoc autem exemplum dant prædicti Sancti, dicentes exemplum dant prædicti Sancti, dicentes quod artifex qui facit arcam, in mente quod artifex qui facit arcam, in mente habet formam ad quam perficit formam habet formam ad quam perficit formam arcæ in lignis, quæ licet non vivat prout arcæ in lignis, quæ licet non vivat prout est in lignis prout tamen est in mente est in lignis prout tamen est in mente artificis, movet artificem et dirigit in opere. artificis, movet artificem et dirigit in opere. Et sic vivit in mente, quod non vivit in Et sic vivit in mente, quod non vivit in

* Vide supra notam ad y. 3. * Vide supra notam ad y. 3.

36 36

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

materia. Quod enim in intellectu agente materia. Quod enim in intellectu agente et operante manet et dirigit, facit opera et operante manet et dirigit, facit opera vitæ et quod facit opera vitæ, vivit. Et vitæ et quod facit opera vitæ, vivit. Et sic arca in mente artificis per ideam exi- sic arca in mente artificis per ideam exi- stens vivit, et est vita. Quia diffinitio vitæ stens vivit, et est vita. Quia diffinitio vitæ est : quod vita est actus spiritualis et conti- est : quod vita est actus spiritualis et conti- nuus ab ente quieto et sempiterno fluens. nuus ab ente quieto et sempiterno fluens. Hæc autem expositio objectionem ha- Hæc autem expositio objectionem ha- bet Quia species arcæ in vivente, species bet Quia species arcæ in vivente, species quædam est, et de genere accidentis: et quædam est, et de genere accidentis: et talium nihil vivit, et non est vita. Sed ad talium nihil vivit, et non est vita. Sed ad hoc dicendum est secundum illam opinio- hoc dicendum est secundum illam opinio- nem quæ ponit species in anima esse ac- nem quæ ponit species in anima esse ac- cidentia et passiones animæ, quod Sancti cidentia et passiones animæ, quod Sancti intendunt de agente intellectu et operante, intendunt de agente intellectu et operante, qui de se et luce propria facit quod facit : qui de se et luce propria facit quod facit : quia ille vere est activus. Et non de illo quia ille vere est activus. Et non de illo qui prius concipit formas factorum, et qui prius concipit formas factorum, et deinde ad similitudinem illorum operatur. deinde ad similitudinem illorum operatur. Talis qui de se et suo substantiali lumine Talis qui de se et suo substantiali lumine facit, similis est intellectui primo : et lux facit, similis est intellectui primo : et lux ejus idealis, similis est Verbo æterno. Et ejus idealis, similis est Verbo æterno. Et sic intelligitur quod dicitur: « Quod fa- sic intelligitur quod dicitur: « Quod fa- ctum est, » hoc est, per hoc quod est, « in ctum est, » hoc est, per hoc quod est, « in ipso vita erat. » Et sic cessat objectio ipso vita erat. » Et sic cessat objectio quorumdam qui dicunt: Quod factum quorumdam qui dicunt: Quod factum est in ipso vita erat : sed omnia facta sunt est in ipso vita erat : sed omnia facta sunt in ipso sicut continente: ergo omnia sunt in ipso sicut continente: ergo omnia sunt vita. Hæc enim determinatio præpositio- vita. Hæc enim determinatio præpositio- nis cum suo casuali in ipso non determi- nis cum suo casuali in ipso non determi- nat participium factum sed determinat nat participium factum sed determinat hoc verbum quod supponitur per pro- hoc verbum quod supponitur per pro- nomen, ut sit sensus: « Quod factum nomen, ut sit sensus: « Quod factum est, »in natura propria in tempore, « in est, »in natura propria in tempore, « in ipso » Verbo ante omnia tempora, ipso » Verbo ante omnia tempora, « erat vita, » et lux. Et sic nihil valet « erat vita, » et lux. Et sic nihil valet objectio. objectio.

Sed tunc quæritur, quare dicitur : Sed tunc quæritur, quare dicitur : «Erat vita, » et non dicit, idea vel «Erat vita, » et non dicit, idea vel forma? Ad hoc dicendum sicut dicit Phi- forma? Ad hoc dicendum sicut dicit Phi- losophus in principio libri VIII Physico- losophus in principio libri VIII Physico- rum, quod influentia primi motoris in rum, quod influentia primi motoris in entia est sicut vita quædam existentibus entia est sicut vita quædam existentibus omnibus, per hoc quod est actus conti- omnibus, per hoc quod est actus conti- nuus ab ipso fluens, sicut a fonte vitæ, et nuus ab ipso fluens, sicut a fonte vitæ, et

1 S. DIONYSIUS, Lib. de divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

2 Eccli. XXIII, 29: Domino Deo antequam cre 2 Eccli. XXIII, 29: Domino Deo antequam cre

ad esse conducens omne quod est. Et ad esse conducens omne quod est. Et ideo dicitur vita: quia talis actus est in ideo dicitur vita: quia talis actus est in Verbo secundum quod est ars Patris Verbo secundum quod est ars Patris plena ideis et rationibus eorum quæ sunt, plena ideis et rationibus eorum quæ sunt, et facta sunt, et fiunt. Et hæc expositio et facta sunt, et fiunt. Et hæc expositio multipliciter probatur in libro LXXXIII multipliciter probatur in libro LXXXIII Quæstionum per Augustinum. Et est ve- Quæstionum per Augustinum. Et est ve- rior omnibus: quia six excluditur error rior omnibus: quia six excluditur error dicentium Filium esse creaturam, et dicentium Filium esse creaturam, et construitur fides ex auctoritatibus Græco- construitur fides ex auctoritatibus Græco- rum qui tales formas in mente divina po- rum qui tales formas in mente divina po- nebant, ut dicit Dionysius in libro de Di- nebant, ut dicit Dionysius in libro de Di- vinis nominibus 1, ubi loquitur de exem- vinis nominibus 1, ubi loquitur de exem- plaribus rerum in sapientia divina. plaribus rerum in sapientia divina.

Tamen istum locum Sancti diversi- Tamen istum locum Sancti diversi- mode exponunt. Hilarius quidem sic mode exponunt. Hilarius quidem sic « Quod factum est in ipso, » hoc est, in « Quod factum est in ipso, » hoc est, in Verbo sicut in propria persona: sicut In- Verbo sicut in propria persona: sicut In- carnatio, Baptismus, Passio et Resur- carnatio, Baptismus, Passio et Resur- rectio, «vita erat, » hoc est, causa vitæ rectio, «vita erat, » hoc est, causa vitæ et salutis in homine. Et sic pronomen et salutis in homine. Et sic pronomen notat discretionem factorum in ipso notat discretionem factorum in ipso Verbo, et factorum in aliis a Verbo. Am- Verbo, et factorum in aliis a Verbo. Am- brosius autem sic: « Quod factum est in brosius autem sic: « Quod factum est in ipso vita, » ut sit appositiva constructio, ipso vita, » ut sit appositiva constructio, hoc est in Verbo quod est vita, « hoc hoc est in Verbo quod est vita, « hoc erat, » hoc est, præcesserat in Dei præ- erat, » hoc est, præcesserat in Dei præ- scientia antequam fieret. Sicut dicitur in scientia antequam fieret. Sicut dicitur in Psalmo cu, 24: Omnia in sapientia fe- Psalmo cu, 24: Omnia in sapientia fe- cisti: impleta est terra possessione tua. cisti: impleta est terra possessione tua. Hoc est ergo quod intendit secundum Hoc est ergo quod intendit secundum diversos expositores. diversos expositores.