10 10

IN EVANG. LUCÆ, XVII-19, 20. IN EVANG. LUCÆ, XVII-19, 20.

minis veniens, putas inveniet fidem in minis veniens, putas inveniet fidem in terra? Hic enim de decem nisi unum in- terra? Hic enim de decem nisi unum in- venit. venit.

Hæc igitur fides tua Hæc igitur fides tua

« Te salvum fecit, » « Te salvum fecit, »

Et in salute conservabit. Luc. vi, 50: Et in salute conservabit. Luc. vi, 50: Fides tua te salvam fecit: vade in pace. Fides tua te salvam fecit: vade in pace. Hæc autem fides operans per dilectio- Hæc autem fides operans per dilectio- nem, est fides cum operibus. nem, est fides cum operibus.

« Interrogatus autem a Pharisæis : « Interrogatus autem a Pharisæis : Quando venit regnum Dei? » Quando venit regnum Dei? »

Hic determinat de fidei firmitate: ne Hic determinat de fidei firmitate: ne discipuli et electi a fide deflectantur. discipuli et electi a fide deflectantur.

Sunt autem duo in parte ista, quorum Sunt autem duo in parte ista, quorum unum est responsio ad quæstionem Pha- unum est responsio ad quæstionem Pha- risæorum: secundum autem est, habita risæorum: secundum autem est, habita occasione a Pharisæis, instructio ad fir- occasione a Pharisæis, instructio ad fir- mitatem fidei discipulorum. mitatem fidei discipulorum.

In primo autem horum duo dicit: au- In primo autem horum duo dicit: au- dit enim quæstionem Pharisæorum, et dit enim quæstionem Pharisæorum, et adaptat congruam responsionem. adaptat congruam responsionem.

De primo dicit : « Interrogatus. » De primo dicit : « Interrogatus. » Pharisæi enim videntes operationem Pharisæi enim videntes operationem omnipotentiæ fidei, et advertentes eum omnipotentiæ fidei, et advertentes eum ire in Jerusalem (ubi erat caput regni) ire in Jerusalem (ubi erat caput regni) intelligentes concurrere signa plenitudi- intelligentes concurrere signa plenitudi- nis temporis ex prophetia Danielis, exi- nis temporis ex prophetia Danielis, exi- stimabant Christum ascendere Jerusalem, stimabant Christum ascendere Jerusalem, ut regnum Dei et David occuparet : li- ut regnum Dei et David occuparet : li- berando Judæos a tributo Romanorum, berando Judæos a tributo Romanorum, et dominio alienigenarum. Et hæc est et dominio alienigenarum. Et hæc est causa interrogationis istius. causa interrogationis istius.

Et hoc est « Interrogatus autem a Et hoc est « Interrogatus autem a Pharisæis, » qui præcipue libertatem po- Pharisæis, » qui præcipue libertatem po- pulo promittebant: « Quando venit, » pulo promittebant: « Quando venit, » per manifestationem, « regnum Dei, » per manifestationem, « regnum Dei, » hoc est, potestas completa Dei in populo hoc est, potestas completa Dei in populo suo, exclusis alienigenis, Romanis, et suo, exclusis alienigenis, Romanis, et Herode, et Pilato a potestate? Isa. xxvi, Herode, et Pilato a potestate? Isa. xxvi, 13 Possederunt nos domini absque te, 13 Possederunt nos domini absque te, tantum in te recordemur nominis tui. tantum in te recordemur nominis tui. Isa. LXIII, 19 Facti sumus quasi in Isa. LXIII, 19 Facti sumus quasi in principio cum non dominareris nostri, principio cum non dominareris nostri, neque invocaretur nomen tuum super neque invocaretur nomen tuum super

477 477

nos. I Machab. 11, 10 et 11: Quæ gens nos. I Machab. 11, 10 et 11: Quæ gens non hæreditavit regnum ejus, et non ob- non hæreditavit regnum ejus, et non ob- tinuit spolia ejus ? Omnis compositio tinuit spolia ejus ? Omnis compositio ejus ablata est. Quæ erat libera, ejus ablata est. Quæ erat libera, facta est ancilla. Et promissiones de facta est ancilla. Et promissiones de regno restituendo fuerunt: sicut illa Eze- regno restituendo fuerunt: sicut illa Eze- chielis, xxxiv, 23: Suscitabo super eas, chielis, xxxiv, 23: Suscitabo super eas, scilicet oves meas, pastorem unum, qui scilicet oves meas, pastorem unum, qui pascat eas, servum meum David: ipse pascat eas, servum meum David: ipse pascet eas, et ipse erit eis in pastorem. pascet eas, et ipse erit eis in pastorem. Et illa Osee, 1, 11: Congregabuntur filii Et illa Osee, 1, 11: Congregabuntur filii Juda, et filii Israel pariter: et ponent Juda, et filii Israel pariter: et ponent sibimet caput unum, et ascendent de sibimet caput unum, et ascendent de terra quia magnus dies Jezrahel, hoc terra quia magnus dies Jezrahel, hoc est, Sanctis Dei. Hoc enim interpretatur est, Sanctis Dei. Hoc enim interpretatur Jezrahel. Et illa Amos, ix, 11: In die Jezrahel. Et illa Amos, ix, 11: In die illa suscitabo tabernaculum David quod illa suscitabo tabernaculum David quod cecidit, et reædificabo aperturas muro- cecidit, et reædificabo aperturas muro- rum ejus, et ea quæ corruerant instau- rum ejus, et ea quæ corruerant instau- rabo, et reædificabo illud sicut in diebus rabo, et reædificabo illud sicut in diebus antiquis. Ex omnibus hujusmodi Scrip- antiquis. Ex omnibus hujusmodi Scrip- turis, et ex signis omnipotentiæ quæ ap- turis, et ex signis omnipotentiæ quæ ap- parebant in Domino, putabant regnum parebant in Domino, putabant regnum terrenum ab eo fore instaurandum. terrenum ab eo fore instaurandum. Et hæc est causa istius quæstionis. Et hæc est causa istius quæstionis.

« Respondens eis, dixit ; Non veniet « Respondens eis, dixit ; Non veniet regnum Dei cum observatione. » regnum Dei cum observatione. »

« Respondens eis dixit. » « Respondens eis dixit. » Non plene Non plene instruens, sed tantum per negationes instruens, sed tantum per negationes excludens erroneum intellectum : ut im- excludens erroneum intellectum : ut im- pleret quod dixit, Matth. vII, 6: Nolile pleret quod dixit, Matth. vII, 6: Nolile dare sanctum canibus, neque mittatis dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos. margaritas vestras ante porcos.

Et hoc est quod dicit: «Non veniet. » Et hoc est quod dicit: «Non veniet. » Duo tangit unum quidem in com- Duo tangit unum quidem in com- muni, aliud autem quod est quasi specifi- muni, aliud autem quod est quasi specifi- catio illius. catio illius.

De primo dicit : De primo dicit :

<< Non veniet regnum Dei, » << Non veniet regnum Dei, »

In mundum istum, « cum observa- In mundum istum, « cum observa- tione, » hoc est, cum signis certis, per tione, » hoc est, cum signis certis, per quæ certum tempus ejus observari pos- quæ certum tempus ejus observari pos- sit. Quia aliter dies Domini non veniret sit. Quia aliter dies Domini non veniret sicut fur, sicut dicitur, I ad Thessal. v, 2: sicut fur, sicut dicitur, I ad Thessal. v, 2: et, Apocal. 111, 3: Veniam ad te tam- et, Apocal. 111, 3: Veniam ad te tam-

21 21

478 478

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam fur. Sed hoc videtur falsum: quia, quam fur. Sed hoc videtur falsum: quia, Matth. xxiv, 3 et seq., discipuli camdem Matth. xxiv, 3 et seq., discipuli camdem quæstionem movent Domino dicentes: quæstionem movent Domino dicentes: Dic nobis quando hæc erunt ? et quod Dic nobis quando hæc erunt ? et quod signum adventus tui et consummationis signum adventus tui et consummationis sæculi? Respondit Dominus, ponens eis sæculi? Respondit Dominus, ponens eis multa signa sui adventus. multa signa sui adventus.

Ad hoc dicendum, quod in veritate Ad hoc dicendum, quod in veritate multa signa posita sunt appropinquantis multa signa posita sunt appropinquantis regni sed nullum positum est quod cer- regni sed nullum positum est quod cer- tum tempus, et diem, et horam demon- tum tempus, et diem, et horam demon- stret. Et ideo dicit, ibidem, Matth. xxiv, stret. Et ideo dicit, ibidem, Matth. xxiv, 36: De die autem illa et hora nemo scit, 36: De die autem illa et hora nemo scit, neque Angeli cælorum, nisi solus Pater. neque Angeli cælorum, nisi solus Pater. Act. I, 7: Non est vestrum nosse tempora Act. I, 7: Non est vestrum nosse tempora vel momenta, quæ Pater posuit in sua vel momenta, quæ Pater posuit in sua potestate. Unde Hieronymus « Nulli potestate. Unde Hieronymus « Nulli << sanctorum Angelorum, nec alicui San- << sanctorum Angelorum, nec alicui San- «ctorum hominum hujus dici notitiam «ctorum hominum hujus dici notitiam « concessum est habere: quod solus « concessum est habere: quod solus « Deus Pater et Filius et Spiritus san- « Deus Pater et Filius et Spiritus san- « ctus, id est, unus Deus incognitum « ctus, id est, unus Deus incognitum « aliis servat. » Et ideo patet quod Pseu- « aliis servat. » Et ideo patet quod Pseu- doprophetæ sunt, qui de scientia hujus doprophetæ sunt, qui de scientia hujus diei gloriantur. diei gloriantur.

servierit tibi, peribit: et Gentes solitu servierit tibi, peribit: et Gentes solitu dine vastabuntur. Non ergo erit hie, vel dine vastabuntur. Non ergo erit hie, vel ibi sed potius hic, et ibi, et ubique ibi sed potius hic, et ibi, et ubique Isa. XLIX, 6: Dedi te in lucem Gentium, Isa. XLIX, 6: Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum ut sis salus mea usque ad extremum terræ. Psal. cx11, 3: A solis ortu usque terræ. Psal. cx11, 3: A solis ortu usque ad occasum, laudabile nomen Domini. ad occasum, laudabile nomen Domini. Malach. 1, 11 Ab ortu solis usque ad Malach. 1, 11 Ab ortu solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in occasum, magnum est nomen meum in Gentibus et in omni loco sacrificatur et Gentibus et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda. offertur nomini meo oblatio munda.

CONTRA hoc tamen objicitur per illud CONTRA hoc tamen objicitur per illud Joel, 1, 2: Congregabo omnes gentes, Joel, 1, 2: Congregabo omnes gentes, et deducam eas in vallem Josaphat, et et deducam eas in vallem Josaphat, et disceptabo cum eis. Ergo videtur, quod disceptabo cum eis. Ergo videtur, quod ad minus regnum ultimæ consummatio- ad minus regnum ultimæ consummatio- nis incipiat in valle Josaphat. nis incipiat in valle Josaphat.

est: est:

Ad hoc dicendum, quod Josaphat ibi Ad hoc dicendum, quod Josaphat ibi sumitur appellative secundum interpre- sumitur appellative secundum interpre- tationem Josaphat, quod interpretatur tationem Josaphat, quod interpretatur judicium Domini. Unde sensus judicium Domini. Unde sensus Congregabo omnes Gentes in resurre- Congregabo omnes Gentes in resurre- ctione communi, in vallem judicii Do- ctione communi, in vallem judicii Do- mini: ibi disceptabo cum eis de electione mini: ibi disceptabo cum eis de electione electorum, et de reprobatione condem- electorum, et de reprobatione condem-

« Quod autem dixit in communi, spe- nandorum. Dicitur autem in valle hoc « Quod autem dixit in communi, spe- nandorum. Dicitur autem in valle hoc cificat dicens : cificat dicens :

« Neque dicent: Ecce hic, aut ecce « Neque dicent: Ecce hic, aut ecce illic. » illic. »

: :

Duo tangit negotiationem falsæ Phari- Duo tangit negotiationem falsæ Phari- sæorum opinionis, et parvam regni Dei sæorum opinionis, et parvam regni Dei

manifestationem. manifestationem.

De primo dicit: «Neque dicent, » sic- De primo dicit: «Neque dicent, » sic- ut vos putatis, qui sæculare et in corpo- ut vos putatis, qui sæculare et in corpo- rali potentia regnum Dei futurum existi- rali potentia regnum Dei futurum existi- matis. matis.

« Ecce hic » est regnum Dei in poten- « Ecce hic » est regnum Dei in poten- tia sæculari David, et victoriis super tia sæculari David, et victoriis super corporales inimicos vestros: « aut ecce corporales inimicos vestros: « aut ecce illic,» sicut multi hæresiarchæ dixerunt, illic,» sicut multi hæresiarchæ dixerunt, ut Donatus dixit esse in Africa, et Ariani ut Donatus dixit esse in Africa, et Ariani dixerunt esse alibi. Regnum enim gratiæ dixerunt esse alibi. Regnum enim gratiæ Dei, in potestate sæculari non erit: ne- Dei, in potestate sæculari non erit: ne- que in una parte mundi, sed in toto que in una parte mundi, sed in toto mundo quia totum orbem obtinebit. mundo quia totum orbem obtinebit. Isa. Lx, 12 Gens et regnum quod non Isa. Lx, 12 Gens et regnum quod non

judicium futurum, quia crit in isto aere judicium futurum, quia crit in isto aere contra terram. I ad Thessal. IV, 17: Si- contra terram. I ad Thessal. IV, 17: Si- mul rapiemur cum illis in nubibus ob- mul rapiemur cum illis in nubibus ob- viam Christo in aera, et sic semper cum viam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Et quia in humili isto Domino erimus. Et quia in humili isto aere erit, ideo dicitur futurum in valle. aere erit, ideo dicitur futurum in valle.

« Ecce enim regnum Dei intra vos « Ecce enim regnum Dei intra vos est. » est. »

Hic tangit quamdam obscuram regni Hic tangit quamdam obscuram regni Dei determinationem. Attendendum au- Dei determinationem. Attendendum au- tem est, quod regnum Dei, essentia- tem est, quod regnum Dei, essentia- liter de regno Dei loquendo, est com- liter de regno Dei loquendo, est com- pleta potestas in scientia, et virtute, pleta potestas in scientia, et virtute, et actibus justitiæ Dei: sicut sæpe dixi- et actibus justitiæ Dei: sicut sæpe dixi- mus. Hæc autem potestas est in gratia, mus. Hæc autem potestas est in gratia, et in gloria. Hic quidem in gratia: in fu- et in gloria. Hic quidem in gratia: in fu- turo autem, et præcipue in judicio ex- turo autem, et præcipue in judicio ex- tremo erit in gloria. Materialiter autem tremo erit in gloria. Materialiter autem regnum Dei est in Sanctis et Beatis, in regnum Dei est in Sanctis et Beatis, in quibus obtinet et plenum locum habet quibus obtinet et plenum locum habet hæc potestas justitiæ: et in damnatis, hæc potestas justitiæ: et in damnatis,

22 22

23 23

IN EVANG. LUCÆ, XVII-21, 22, 23. IN EVANG. LUCÆ, XVII-21, 22, 23.

quos justitiæ potestas premit. Et hoc est quos justitiæ potestas premit. Et hoc est quod dicit Apostolus, ad Roman. xiv, quod dicit Apostolus, ad Roman. xiv, 17 Non est regnum Dei esca et potus, 17 Non est regnum Dei esca et potus, sed justitia, et pax, et gaudium in Spi- sed justitia, et pax, et gaudium in Spi-

ritu sancto. ritu sancto.

Et de hoc regno præcipue dictum est: Et de hoc regno præcipue dictum est: « Intra vos est, » quia totum est in ob- « Intra vos est, » quia totum est in ob- servantiis justitiæ in interioribus, et non servantiis justitiæ in interioribus, et non in exterioribus. Tamen secundum litte- in exterioribus. Tamen secundum litte- ram hic intendit regnum materiale jam ram hic intendit regnum materiale jam esse intra Pharisæos : quia et rex justo- esse intra Pharisæos : quia et rex justo- rum, et prima ordinatio potestatum, et rum, et prima ordinatio potestatum, et principum Apostolorum et discipulorum principum Apostolorum et discipulorum fuit intra eos, et non recognoverunt. fuit intra eos, et non recognoverunt. Unde, Psal. XLVI, 10: Principes populo- Unde, Psal. XLVI, 10: Principes populo- rum congregati sunt cum Deo Abraham: rum congregati sunt cum Deo Abraham: quoniam dii fortes terræ vehementer ele- quoniam dii fortes terræ vehementer ele- vati sunt. Et iterum, Psal. XLIV, 17: vati sunt. Et iterum, Psal. XLIV, 17: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem constitues eos principes super omnem

terram. terram.

De rege autem dicitur, Isa. XXXIII, 22: De rege autem dicitur, Isa. XXXIII, 22: Dominus legifer noster, Dominus rex Dominus legifer noster, Dominus rex noster. Et de utrisque simul dicitur, Isa. noster. Et de utrisque simul dicitur, Isa. XXXII, 10 Ecce in justitia regnabit rex, XXXII, 10 Ecce in justitia regnabit rex, et principes in judicio præerunt. Sic er- et principes in judicio præerunt. Sic er- go obscure loquens Pharisæis, celat eis go obscure loquens Pharisæis, celat eis mysterium regni sui: quod tamen aperte mysterium regni sui: quod tamen aperte declarat discipulis, quibus dixit, Matth. declarat discipulis, quibus dixit, Matth. xш, 11 et 13, et Luc. VIII, 10 Vobis xш, 11 et 13, et Luc. VIII, 10 Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, datum est nosse mysterium regni Dei, cæteris autem in parabolis: ut videntes cæteris autem in parabolis: ut videntes non videant, et audientes non intelli- non videant, et audientes non intelli- gant. gant.

Et hoc est quod sequitur. Et hoc est quod sequitur.

« Et ait ad discipulos suos: Venient « Et ait ad discipulos suos: Venient dies quando desideretis videre unum dies quando desideretis videre unum diem Filii hominis, et non videbitis. diem Filii hominis, et non videbitis.

Et dicent vobis: Ecce hic, ecce il- Et dicent vobis: Ecce hic, ecce il- lic. Nolite ire, neque sectemini. »> lic. Nolite ire, neque sectemini. »>

Dicit autem hic duo: in quorum primo Dicit autem hic duo: in quorum primo cautos reddit ab errore seducente et cautos reddit ab errore seducente et avertente a regno suo: et in secundo, avertente a regno suo: et in secundo, dat signum cognitionis regni sui, dicens dat signum cognitionis regni sui, dicens quod erit eis clarum sicut fulgur. quod erit eis clarum sicut fulgur.

479 479

Adhuc autem, in primo sunt quatuor Adhuc autem, in primo sunt quatuor paragraphi in quorum primo innuit paragraphi in quorum primo innuit necessitatem propter quam desiderabitur necessitatem propter quam desiderabitur illuminatio Filii hominis in secundo illuminatio Filii hominis in secundo dicit, quod licet desideretur, tamen dis- dicit, quod licet desideretur, tamen dis- pensatorie denegabitur: in tertio, osten- pensatorie denegabitur: in tertio, osten- dit instantiam hæresiarcharum a fide dit instantiam hæresiarcharum a fide avertentium in quarto autem monet avertentium in quarto autem monet suos, ne ab hujusmodi seducantur. suos, ne ab hujusmodi seducantur. Dicit igitur in primo duo. Dicit igitur in primo duo.

Primum quidem quod est periculi fu- Primum quidem quod est periculi fu- turi certitudo, cum dicit : « Venient dies » turi certitudo, cum dicit : « Venient dies » ultimæ persecutionis, quæ prævenitur ultimæ persecutionis, quæ prævenitur per dies captivitatis Jerusalem, qui etiam per dies captivitatis Jerusalem, qui etiam erunt periculosi : et propter peccatum erunt periculosi : et propter peccatum quod in Dominum commiserunt inducti. quod in Dominum commiserunt inducti. Luc. xix, 43 et 44 Venient dies in te, Luc. xix, 43 et 44 Venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo, et et circumdabunt te inimici tui vallo, et coangustabunt te undique, et ad terram coangustabunt te undique, et ad terram prosternent te, et filios tuos qui in te prosternent te, et filios tuos qui in te sunt. Daniel. x1, 1: Veniet tempus quale sunt. Daniel. x1, 1: Veniet tempus quale non fuit ab eo ex quo gentes esse cœpe- non fuit ab eo ex quo gentes esse cœpe- runt usque ad tempus illud. Hoc enim runt usque ad tempus illud. Hoc enim de utroque tempore verum est, scilicet, de utroque tempore verum est, scilicet, de tempore captivitatis Jerusalem, et de de tempore captivitatis Jerusalem, et de tempore ultimæ sub Antichristo persecu- tempore ultimæ sub Antichristo persecu- tionis. In istis ergo diebus erit magna tionis. In istis ergo diebus erit magna tribulatio: quia cum sint quatuor perse- tribulatio: quia cum sint quatuor perse- cutiones Ecclesiæ, quæ sibi successerunt, cutiones Ecclesiæ, quæ sibi successerunt, tyrannorum, hæreticorum, falsorum tyrannorum, hæreticorum, falsorum Christianorum: ultima etiam Antichri- Christianorum: ultima etiam Antichri- sti conflabitur ex omnibus tribus: et ideo sti conflabitur ex omnibus tribus: et ideo periculosior erit. Et similiter fuit in periculosior erit. Et similiter fuit in captivitate Jerusalem pugna exterior Ro- captivitate Jerusalem pugna exterior Ro- manorum tyrannorum: seditio interior manorum tyrannorum: seditio interior trium hæresum, Pharisæorum, et Essæo- trium hæresum, Pharisæorum, et Essæo- rum, et Sadducæorum : et tertia falso- rum, et Sadducæorum : et tertia falso- rum Judæorum civium compugnantium. rum Judæorum civium compugnantium. De utraque istarum Ecclesiæ et Jerusa- De utraque istarum Ecclesiæ et Jerusa- lem dicitur, Matth. xxiv, 21: Erit tri- lem dicitur, Matth. xxiv, 21: Erit tri- bulatio magna, qualis non fuit ab initio bulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet. mundi usque modo, neque fiet.

In istis ergo diebus erit quod sequitur: In istis ergo diebus erit quod sequitur:

« Quando desideretis videre. » « Quando desideretis videre. »

Duo tangit desiderium, et id quod Duo tangit desiderium, et id quod desiderabitur. desiderabitur.

De primo dicit: « Quando desidere- De primo dicit: « Quando desidere-

480 480

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tis, hoc est, vehementer cupiatis. tis, hoc est, vehementer cupiatis. Cantic. 11, 14 Ostende mihi faciem Cantic. 11, 14 Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis. tuam, sonet vox tua in auribus meis. Psal. LXXIX, 3: Manifestare coram Psal. LXXIX, 3: Manifestare coram Ephraim, Benjamin, et Manasse. Et Ephraim, Benjamin, et Manasse. Et iterum, ibidem, y. 4: Ostende faciem iterum, ibidem, y. 4: Ostende faciem tuam, et salvi erimus. tuam, et salvi erimus.

Sic ergo desiderabunt a videre, » hoc Sic ergo desiderabunt a videre, » hoc est, secundum veritatem percipere. Joan. est, secundum veritatem percipere. Joan. VIII, 36 Abraham, pater vester, exsul- VIII, 36 Abraham, pater vester, exsul- tavit ut videret diem meum : vidit, et tavit ut videret diem meum : vidit, et gavisus est. gavisus est.

« Unum diem, » hoc est, unam præ- « Unum diem, » hoc est, unam præ- sentialem illuminationem, « Filii homi- sentialem illuminationem, « Filii homi- nis inter tot timores pressurarum, et nis inter tot timores pressurarum, et tot dubia hæresum. Psal. LXXXIII, 11: tot dubia hæresum. Psal. LXXXIII, 11: Melior est dies una in atriis tuis super Melior est dies una in atriis tuis super millia. Zachar. xix, 7: Erit dies una millia. Zachar. xix, 7: Erit dies una quæ nota est Domino, non dies neque quæ nota est Domino, non dies neque nox. Dies enim dicitur propter diei illu- nox. Dies enim dicitur propter diei illu- minationem, et non propter temporis minationem, et non propter temporis qualitatem. Et ideo dicitur, neque dies qualitatem. Et ideo dicitur, neque dies neque nox: quia neutra qualitas tempo- neque nox: quia neutra qualitas tempo- ris facit diem illam. In illa tamen die ris facit diem illam. In illa tamen die illustrabitur quidquid modo dubium est illustrabitur quidquid modo dubium est de veritate fidei. I ad Corinth. IV, 3 : de veritate fidei. I ad Corinth. IV, 3 : Veniet Dominus, qui et illuminabit abs- Veniet Dominus, qui et illuminabit abs- condita tenebrarum, et manifestabit condita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium : et tunc laus erit uni- consilia cordium : et tunc laus erit uni- cuique a Deo. Hæc est ergo dies desi- cuique a Deo. Hæc est ergo dies desi- derata a Sanctis. derata a Sanctis.

Objicitur autem contra hoc quod di- Objicitur autem contra hoc quod di- ctum est, per illud Amos, v, 18: Væ de- ctum est, per illud Amos, v, 18: Væ de- siderantibus diem Domini ad quid siderantibus diem Domini ad quid eam vobis? Dies Domini ista, tenebræ et eam vobis? Dies Domini ista, tenebræ et non lux ergo et male faciunt qui desi- non lux ergo et male faciunt qui desi- derant. Et hæc dies non est illustrationis, derant. Et hæc dies non est illustrationis, sed obtenebrationis, sed obtenebrationis,

SOLUTIO. Dicendum, quod Sancti qui SOLUTIO. Dicendum, quod Sancti qui semper desiderant finiri peregrinationem semper desiderant finiri peregrinationem istam, desiderant diem illam. Alii autem istam, desiderant diem illam. Alii autem qui formidant præsentiam judicis propter qui formidant præsentiam judicis propter malam conscientiam, non desiderant malam conscientiam, non desiderant eam. Et væ cis si desiderant, quia ibi eam. Et væ cis si desiderant, quia ibi damnabuntur. Ad Philip. 1, 23: Deside- damnabuntur. Ad Philip. 1, 23: Deside- rium habens dissolvi, et esse cum Chri- rium habens dissolvi, et esse cum Chri- sto, multo magis melius. De malis au- sto, multo magis melius. De malis au- tem dicitur, Luc. XII, 46: Veniet dominus tem dicitur, Luc. XII, 46: Veniet dominus servi illius in die qua non sperat, et servi illius in die qua non sperat, et

hora qua nescit, et dividet eum. partem- hora qua nescit, et dividet eum. partem- que ejus cum infidelibus ponet. Hæc autem que ejus cum infidelibus ponet. Hæc autem dies illuminabit ad veritatem fidei præ- dies illuminabit ad veritatem fidei præ- dicatæ quia ibi clara erunt omnia. Et dicatæ quia ibi clara erunt omnia. Et ideo in Psalmo CI, 2, Dominus veniens ideo in Psalmo CI, 2, Dominus veniens dicitur: Amictus lumine sicut vestimen- dicitur: Amictus lumine sicut vestimen- to. Sed quoad angustiam terroris, dicitur to. Sed quoad angustiam terroris, dicitur esse tenebrarum. Thren. 111, 2: Me mi- esse tenebrarum. Thren. 111, 2: Me mi- navit, et adduxit in tenebras, et non in navit, et adduxit in tenebras, et non in lucem. Sic ergo verum est, quod deside- lucem. Sic ergo verum est, quod deside- rabitis unum diem Filii hominis. rabitis unum diem Filii hominis.

« Et non videbitis. » « Et non videbitis. »

Tangit hic illius diei denegationem. Et Tangit hic illius diei denegationem. Et hoc fit ad electorum probationem : et ad hoc fit ad electorum probationem : et ad reprobandorum justam condemnationem. reprobandorum justam condemnationem. Joan. VII, 34 Quæretis me, et non in- Joan. VII, 34 Quæretis me, et non in- venietis. Cantic. v, 6: Quæsivi, et non venietis. Cantic. v, 6: Quæsivi, et non inveni illum. Alii autem in peccato infi inveni illum. Alii autem in peccato infi delitatis et obstinationis suæ morientur. delitatis et obstinationis suæ morientur. Joan. VIII, 24: Si non credideritis quia Joan. VIII, 24: Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccato vestro. ego sum, moriemini in peccato vestro. Exspectabunt enim tuncJudæi cum asino, Exspectabunt enim tuncJudæi cum asino, donec veniant ad finalem revelationem, donec veniant ad finalem revelationem, quando se in Ant christo deceptos esse vi- quando se in Ant christo deceptos esse vi- debunt. Genes. xx11, 5: Exspectate hic debunt. Genes. xx11, 5: Exspectate hic cum asino, hoc est, asinino sensu : ego et cum asino, hoc est, asinino sensu : ego et puer illuc usque properantes, postquam puer illuc usque properantes, postquam adoraverimus, revertemur ad vos. adoraverimus, revertemur ad vos.

« Et dicent vobis, » « Et dicent vobis, »

Multi pseudoprophetæ et pseudochri- Multi pseudoprophetæ et pseudochri- sti sic sicut dicitur, Matth. xxiv, 11 et sti sic sicut dicitur, Matth. xxiv, 11 et 12 Et seducent multos. Et quoniam 12 Et seducent multos. Et quoniam abundabit iniquitas, refrigescet charitas abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum. Sicut fuit Theodas, de quo multorum. Sicut fuit Theodas, de quo dicitur in Actibus Apostolorum, v, 36, dicitur in Actibus Apostolorum, v, 36, quod seduxit multos. Et sicut parum ante quod seduxit multos. Et sicut parum ante dies beati Augustini surrexit quidam, dies beati Augustini surrexit quidam, qui se Joannem Baptismam diceret, et qui se Joannem Baptismam diceret, et profecit paululum: ita quod tandem se profecit paululum: ita quod tandem se asseruit esse Christum. Hoc autem jam asseruit esse Christum. Hoc autem jam bis accidit temporibus nostris. In Fran- bis accidit temporibus nostris. In Fran- cia enim apparuerunt duo, qui se Eliam cia enim apparuerunt duo, qui se Eliam et Henoch esse pronuntiaverunt. In Ger- et Henoch esse pronuntiaverunt. In Ger- mania autem unus surrexit, qui se Jesum mania autem unus surrexit, qui se Jesum et Salvatorem esse fatebatur. Ipse etiam et Salvatorem esse fatebatur. Ipse etiam

24 24

IN EVANG. LUCÆ, XVII-23, 24. IN EVANG. LUCÆ, XVII-23, 24.

Simon, sicut in verbis suis legitur, di- Simon, sicut in verbis suis legitur, di- xit «Ego sum sponsus, ego sum para- xit «Ego sum sponsus, ego sum para- cletus, ego sum Dei virtus quæ vocatur cletus, ego sum Dei virtus quæ vocatur magna, ego sum Omnipotens, ego sum magna, ego sum Omnipotens, ego sum Verbum Dei, ego sum Filius Dei, ego Verbum Dei, ego sum Filius Dei, ego sum omnia Dei. » sum omnia Dei. »

Surgent etiam nuntii Antichristi, et Surgent etiam nuntii Antichristi, et ipse Antichristus, et dicent vobis : ipse Antichristus, et dicent vobis :

<< Ecce hic, »> << Ecce hic, »>

In ista secta est Christus, « et ecce il- In ista secta est Christus, « et ecce il- lic, in alterius hæresiarchæ secta est lic, in alterius hæresiarchæ secta est Christus. Matth. xxiv, 23 et 24: Si quis Christus. Matth. xxiv, 23 et 24: Si quis vobis dixerit: Ecce hic est Christus, aut vobis dixerit: Ecce hic est Christus, aut illic, nolite credere. Surgent enim pseu- illic, nolite credere. Surgent enim pseu- dochristi et pseudoprophetæ, et dabunt dochristi et pseudoprophetæ, et dabunt signa magna et prodigia: ita ut in er- signa magna et prodigia: ita ut in er- rorem inducantur, si fieri potest, etiam rorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Et tales multi fuerunt, et sunt, et electi. Et tales multi fuerunt, et sunt, et erunt avertentes a fide. erunt avertentes a fide.

Et ideo subdit: Et ideo subdit:

<< Nolite ire » << Nolite ire »

Cum illis per consensum incredulita- Cum illis per consensum incredulita- tis. Isa. XXVIII, 16: Qui crediderit, non tis. Isa. XXVIII, 16: Qui crediderit, non festinet. festinet.

« Neque sectemini, » « Neque sectemini, »

In opere. II ad Thessal. 11, 9 et 10: In opere. II ad Thessal. 11, 9 et 10: Cujus est adventus secundum operatio- Cujus est adventus secundum operatio- nem Satanæ in omni virtute, et signis, nem Satanæ in omni virtute, et signis, et prodigiis mendacibus, et in omni se- et prodigiis mendacibus, et in omni se- ductione iniquitatis iis qui pereunt. Et ductione iniquitatis iis qui pereunt. Et ideo non sectemini eos, quia tales, sicut ideo non sectemini eos, quia tales, sicut dicitur in epistola II Petri, 11, 1: In vobis dicitur in epistola II Petri, 11, 1: In vobis erunt magistri mendaces, qui introdu- erunt magistri mendaces, qui introdu- cent sectas perditionis, et eum qui eruit cent sectas perditionis, et eum qui eruit eos Dominum negant, superducentes eos Dominum negant, superducentes tibi celerem perditionem. tibi celerem perditionem.

481 481

regnum suum incipiet in totius plenitu- regnum suum incipiet in totius plenitu- dine potestatis. dine potestatis.

Dicuntur autem hic duo: in quorum Dicuntur autem hic duo: in quorum primo ponit signa: in secundo autem, primo ponit signa: in secundo autem, respondet quæstioni Apostolorum, ubi respondet quæstioni Apostolorum, ubi hæc regni potestas sit congreganda. hæc regni potestas sit congreganda.

In primo horum dicit quatuor : in In primo horum dicit quatuor : in quorum primo dicit claram sui ad re- quorum primo dicit claram sui ad re- gnandum adventus coruscationem : in gnandum adventus coruscationem : in secundo, dicit illius adventus improvi- secundo, dicit illius adventus improvi- sam super homines fore præoccupatio- sam super homines fore præoccupatio- nem in tertio, illius adventus et pote- nem in tertio, illius adventus et pote- statis subitam necessitatem, ad quam statis subitam necessitatem, ad quam nulla potest esse præparatio: in quarto nulla potest esse præparatio: in quarto autem ostendit, in illo adventu de quo- autem ostendit, in illo adventu de quo- libet statu hominum quosdam esse eli- libet statu hominum quosdam esse eli- gendos, et quosdam esse reprobandos. gendos, et quosdam esse reprobandos.

In primo horum adhuc duo dicit: in In primo horum adhuc duo dicit: in quorum primo tangitur secundi adven- quorum primo tangitur secundi adven- tus coruscatio, quæ præcone non indi- tus coruscatio, quæ præcone non indi- get in secundo autem dicit quædam, get in secundo autem dicit quædam, quæ præambula esse oportet. quæ præambula esse oportet.

In primo horum ponit quamdam si- In primo horum ponit quamdam si- militudinem, et adaptat eam ad proposi- militudinem, et adaptat eam ad proposi- tum quod intendit. tum quod intendit.

Dicit igitur: Dicit igitur:

« Nam sicut fulgur, » « Nam sicut fulgur, »

Quod fulgetra vocatur, quia subito Quod fulgetra vocatur, quia subito micat. Job, xxxvIII, 35: Numquid mit- micat. Job, xxxvIII, 35: Numquid mit- tes fulgura, et ibunt? Quasi dicat: Sic- tes fulgura, et ibunt? Quasi dicat: Sic- ut ego. ut ego.

« Coruscans de sub cælo, » hoc est, « Coruscans de sub cælo, » hoc est, de horizontis inibi habitantium hemi- de horizontis inibi habitantium hemi- sphærio, « in ea » loca « quæ sub cœlo » sphærio, « in ea » loca « quæ sub cœlo » illo « sunt, » hoc est, sub inibi habitan- illo « sunt, » hoc est, sub inibi habitan- tium hemisphærio, « fulget, » quia ful- tium hemisphærio, « fulget, » quia ful- gur statim implet hemisphærium habi- gur statim implet hemisphærium habi- tantium sub illo horizonte, de quo ful- tantium sub illo horizonte, de quo ful- get. Est autem fulgur illud inductum pro get. Est autem fulgur illud inductum pro similitudine aliquantula imitationis, et similitudine aliquantula imitationis, et non pro similitudine æqualitatis : quia non pro similitudine æqualitatis : quia fulgur non implet nisi parvum illius ha- fulgur non implet nisi parvum illius ha- bitationis horizontem. Lumen autem di- bitationis horizontem. Lumen autem di- vinum totum implebit mundum. Job, vinum totum implebit mundum. Job, XXXVI, 29 et 30: Si voluerit extendere XXXVI, 29 et 30: Si voluerit extendere Tangit signa sui adventus, quando nubes quasi tentorium suum, et fulgu. Tangit signa sui adventus, quando nubes quasi tentorium suum, et fulgu.

« Nam sicut fulgur coruscans de sub « Nam sicut fulgur coruscans de sub coelo, in ea quæ sub coelo sunt fulget, coelo, in ea quæ sub coelo sunt fulget, ita erit Filius hominis in die sua. » ita erit Filius hominis in die sua. »

31 31

XXIII XXIII

482 482

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rare lumine suo desuper, cardines quo- rare lumine suo desuper, cardines quo- que maris operiet. que maris operiet.

Illud autem fulgur est splendor mira- Illud autem fulgur est splendor mira- culorum, et splendor luminis sanctitatis culorum, et splendor luminis sanctitatis Sanctorum. Et hoc quidem est pro mo- Sanctorum. Et hoc quidem est pro mo- do gratiæ in primo adventu: per modum do gratiæ in primo adventu: per modum autem gloriæ est in adventu secundo. Et autem gloriæ est in adventu secundo. Et ideo hæc illustratio perimit, et excæcat ideo hæc illustratio perimit, et excæcat omnes inimicos ejus, ita quod perturbati omnes inimicos ejus, ita quod perturbati et excæcati cadunt coram ipso. II ad et excæcati cadunt coram ipso. II ad Thessal. 11, 8 Quem Dominus Jesus in- Thessal. 11, 8 Quem Dominus Jesus in- terficiet spiritu oris sui, et destruet illu- terficiet spiritu oris sui, et destruet illu- stratione adventus sui. Sicut enim dicit stratione adventus sui. Sicut enim dicit Chrysostomus, « Coruscatio non indiget Chrysostomus, « Coruscatio non indiget « præcone sed in momento et in thala- « præcone sed in momento et in thala- << mis et in domibus est, et per universum << mis et in domibus est, et per universum « orbem monstratur. » Unde tria habet : « orbem monstratur. » Unde tria habet : repente enim fit, et improvise, et mani- repente enim fit, et improvise, et mani- feste. Repente quidem fit ne declinari, feste. Repente quidem fit ne declinari, improvise ne caveri, manifeste ne negari improvise ne caveri, manifeste ne negari possit quin sit revelatum. Et hoc quidem possit quin sit revelatum. Et hoc quidem totum verum fuit in prima Jerusalem totum verum fuit in prima Jerusalem destructione per Romanos propter rea- destructione per Romanos propter rea- tum Passionis Christi. Erit tamen multo tum Passionis Christi. Erit tamen multo plus in secundo adventu ad judicium : plus in secundo adventu ad judicium : ille enim erit manifestus. Isa. XL, 5: Vi- ille enim erit manifestus. Isa. XL, 5: Vi- debit omnis caro salutare Dei. Ille erit debit omnis caro salutare Dei. Ille erit subitus. I ad Corinth. xv, 52: In mo- subitus. I ad Corinth. xv, 52: In mo- mento, in ictu oculi, in novissima tuba. mento, in ictu oculi, in novissima tuba. Ille erit improvisus, quia sicut fur in Ille erit improvisus, quia sicut fur in nocte, ita veniet 2. nocte, ita veniet 2.

« Ita erit Filius hominis. >> « Ita erit Filius hominis. >>

Sumit adaptationem dictæ similitudi- Sumit adaptationem dictæ similitudi- nis. Dicit autem quod ita erit Filius ho- nis. Dicit autem quod ita erit Filius ho- minis, quia in natura et forma assumpti minis, quia in natura et forma assumpti hominis veniet ad judicium. Joan. xix, hominis veniet ad judicium. Joan. xix, 37 Videbunt in quem transfixerunt. 37 Videbunt in quem transfixerunt. Apocal. 1, 7 Ecce venit cum nubibus, et Apocal. 1, 7 Ecce venit cum nubibus, et videbit eum omnis oculus, et qui eum videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt, Matth. xxvi, 64 Amodo pupugerunt, Matth. xxvi, 64 Amodo videbitis Filium hominis sedentem a videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei, et venientem in nu- dextris virtutis Dei, et venientem in nu- bibus coeli. Luc. xxi, 27: Tunc videbunt bibus coeli. Luc. xxi, 27: Tunc videbunt

1 Vulgata habet, Isa. XL, 3: Et revelabitur 1 Vulgata habet, Isa. XL, 3: Et revelabitur gloria Domini: et videbit omnis caro pariter quod gloria Domini: et videbit omnis caro pariter quod

Filium hominis venientem in nube cum Filium hominis venientem in nube cum potestate magna et majestate. potestate magna et majestate.

<< In die sua, >> << In die sua, >>

Hoc est, in declaratione sua. Tunc Hoc est, in declaratione sua. Tunc enim lux claritatis suæ et omnium San- enim lux claritatis suæ et omnium San- ctorum cum eo existentium mirabiliter ctorum cum eo existentium mirabiliter coruscabit. Job, xxv, 2 et 3 : Potestas et coruscabit. Job, xxv, 2 et 3 : Potestas et terror apud eum est, qui facit concor- terror apud eum est, qui facit concor- diam in sublimibus suis. Numquid est diam in sublimibus suis. Numquid est numerus militum ejus? et super quem numerus militum ejus? et super quem non surget lumen illius? Matth. XIII, non surget lumen illius? Matth. XIII, Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Patris eorum.

43: 43:

Hæc autem dies dicitur sua: quia est Hæc autem dies dicitur sua: quia est ab eo statuta, et quia est ab eo solo scita, ab eo statuta, et quia est ab eo solo scita, et quia omnis voluntas sua fit in ea. De et quia omnis voluntas sua fit in ea. De primo horum dicitur, Act. xvII, 31: primo horum dicitur, Act. xvII, 31: Statuit diem in quo judicaturus est or- Statuit diem in quo judicaturus est or- bem in æquitate, in viro in quo statuit, bem in æquitate, in viro in quo statuit, fidem præbens omnibus, etc. De secundo, fidem præbens omnibus, etc. De secundo, Matth. xxiv, 36 De die autem illa et Matth. xxiv, 36 De die autem illa et hora nemo scit, neque Angeli cœlorum, hora nemo scit, neque Angeli cœlorum, nisi solus Pater. De tertio, Isa. XLVI, 10: nisi solus Pater. De tertio, Isa. XLVI, 10: Consilium meum stabit, et omnia volun- Consilium meum stabit, et omnia volun- tas mea fiet, Isa. LIII, 10: Voluntas Do- tas mea fiet, Isa. LIII, 10: Voluntas Do- mini in manu ejus dirigetur. mini in manu ejus dirigetur. His igitur modis dicitur dies. His igitur modis dicitur dies.

« Primum autem oportet illum mul- « Primum autem oportet illum mul- ta pati, et reprobari a generatione ta pati, et reprobari a generatione hac. » hac. »

Hic autem tangit quod est præambu- Hic autem tangit quod est præambu- lum, et ad diem Jerusalem destructionis, lum, et ad diem Jerusalem destructionis, et ad diem adventus ad judicium. et ad diem adventus ad judicium.

Et hoc est quod dicit : « Primum, » Et hoc est quod dicit : « Primum, » sicut causa præcedit causatum : quia sa- sicut causa præcedit causatum : quia sa- cramenta Christi causa sunt salutis ele- cramenta Christi causa sunt salutis ele- ctorum et causa per contemptum sunt ctorum et causa per contemptum sunt reprobationis damnandorum, et tempo- reprobationis damnandorum, et tempo- raliter in captura civitatis, et æternaliter raliter in captura civitatis, et æternaliter in judicio extremi examinis. Luc. xxiv, in judicio extremi examinis. Luc. xxiv, 25 et 260 stulti et tardi corde ad cre- 25 et 260 stulti et tardi corde ad cre-

os Domini locutum est. os Domini locutum est.

2 I ad Thessal. v, 2. 2 I ad Thessal. v, 2.

25 25

IN EVANG. LUCÆ, XVII-25, 26, 27. IN EVANG. LUCÆ, XVII-25, 26, 27.

dendum in omnibus quæ locuti sunt Pro- dendum in omnibus quæ locuti sunt Pro- phetæ! Nonne hæc oportuit pati Christum, phetæ! Nonne hæc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam ? Per hæc et ita intrare in gloriam suam ? Per hæc enim sacramenta sua Christus est ostium enim sacramenta sua Christus est ostium electorum, per quod secum intrabunt ad electorum, per quod secum intrabunt ad gloriam. Joan. x, 9: Ego sum ostium : gloriam. Joan. x, 9: Ego sum ostium : per me si quis introierit, salvabitur. I ad per me si quis introierit, salvabitur. I ad Corinth. xv, 23: Primitiæ Christus : Corinth. xv, 23: Primitiæ Christus : deinde ii qui sunt Christi, qui in adven- deinde ii qui sunt Christi, qui in adven- tu ejus crediderunt. I Petr. 1, 11: Spi- tu ejus crediderunt. I Petr. 1, 11: Spi- ritus sanctus prænuntians eas, quæ in ritus sanctus prænuntians eas, quæ in Christo sunt, passiones, et posteriores Christo sunt, passiones, et posteriores glorias. glorias.

Hoc est quod dicit: « Primum autem Hoc est quod dicit: « Primum autem oportet illum, » hoc est, opportunum oportet illum, » hoc est, opportunum est et utile, et congruens ordini sacra- est et utile, et congruens ordini sacra- mentorum, « multa pati. » Sicut enim mentorum, « multa pati. » Sicut enim dicit Beatus Bernardus, multum difficul- dicit Beatus Bernardus, multum difficul- tatis assumpsit, quo te multæ dilectionis tatis assumpsit, quo te multæ dilectionis debitorem constitueret, admoneretque debitorem constitueret, admoneretque gratiarum actionis difficultas redemptio- gratiarum actionis difficultas redemptio- nis, quem minus devotum effecerat nis, quem minus devotum effecerat conditionis facilitas. Isa. LIII, 3: Vidi- conditionis facilitas. Isa. LIII, 3: Vidi- mus eum,... novissimum virorum, virum mus eum,... novissimum virorum, virum dolorum, et scientem infirmitatem: unde dolorum, et scientem infirmitatem: unde nec reputavimus eum. nec reputavimus eum.

In his enim passionibus, et didicit In his enim passionibus, et didicit compati his qui tribulantur et patiuntur, compati his qui tribulantur et patiuntur, et comparat dilectionem Sanctorum, et et comparat dilectionem Sanctorum, et reprobi implent suorum mensuram pec- reprobi implent suorum mensuram pec- catorum. Et de primo horum dicitur, ad catorum. Et de primo horum dicitur, ad Hebr. 11, 18 In eo, in quo passus est Hebr. 11, 18 In eo, in quo passus est ipse et tentatus, potens est et eis qui ten- ipse et tentatus, potens est et eis qui ten- tantur, auxiliari. De secundo autem di- tantur, auxiliari. De secundo autem di- citur, ad Roman. v, 8 et 9: Commendat citur, ad Roman. v, 8 et 9: Commendat autem charitatem suam Deus in nobis, autem charitatem suam Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, quoniam cum adhuc peccatores essemus, secundum tempus Christus pro nobis secundum tempus Christus pro nobis mortuus est. De tertio dicitur, Matth. mortuus est. De tertio dicitur, Matth. XXIII, 32: Et vos implete mensuram pa- XXIII, 32: Et vos implete mensuram pa-

trum vestrorum. trum vestrorum.

« Et reprobari, » « Et reprobari, »

Per judicium iniquum, et falsum. Ini- Per judicium iniquum, et falsum. Ini- quum quia sic reprobatus a Judæis, de quum quia sic reprobatus a Judæis, de Judæis natus, Judæis promissus, transit Judæis natus, Judæis promissus, transit

* Cf. Genes. vi, 1-6. * Cf. Genes. vi, 1-6.

483 483

ad Gentes, et duos parietes e diverso ve- ad Gentes, et duos parietes e diverso ve- nientes, circumcisionem scilicet et præ- nientes, circumcisionem scilicet et præ- putium, concludit in unum. Psal. CXVII, putium, concludit in unum. Psal. CXVII, 22 et 23: Lapidem quem reprobaverunt 22 et 23: Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput angu- ædificantes, hic factus est in caput angu- li. A Domino factum est istud, et est mi- li. A Domino factum est istud, et est mi- rabile in oculis nostris. Isa. LIII, 12: Pro rabile in oculis nostris. Isa. LIII, 12: Pro eo quod tradidit in mortem animam eo quod tradidit in mortem animam suam, et cum sceleratis reputatus est, suam, et cum sceleratis reputatus est, et ipse peccata multorum tulit, et pro et ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit, scilicet ut non transgressoribus rogavit, scilicet ut non perirent. perirent.

« A generatione hac » « A generatione hac »

Adultera et nequam Judæorum. Luc. Adultera et nequam Judæorum. Luc. XI, 29, et Matth. x1, 39: Generatio ma- XI, 29, et Matth. x1, 39: Generatio ma- la, et adultera. Deuter. xxx11, 5: Gene- la, et adultera. Deuter. xxx11, 5: Gene- ratio prava atque perversa. Proverb. ratio prava atque perversa. Proverb. xxx, 11 Generatio quæ patri suo male- xxx, 11 Generatio quæ patri suo male- dicit, et quæ matri suæ non benedicit. dicit, et quæ matri suæ non benedicit.

« Et sicut factum est in diebus Noe, « Et sicut factum est in diebus Noe, ita erit et in diebus Filii hominis. ita erit et in diebus Filii hominis.

Edebant, et bibebant: uxores duce- Edebant, et bibebant: uxores duce-

bant, et dabantur ad nuptias usque in bant, et dabantur ad nuptias usque in diem qua intravit Noe in arcam: et diem qua intravit Noe in arcam: et venit diluvium, et perdidit omnes. » venit diluvium, et perdidit omnes. »

Hic tangit diei illius inconsideratam Hic tangit diei illius inconsideratam superventionem. superventionem.

Et tangit duo: inconsideratorum et Et tangit duo: inconsideratorum et damnatorum exempla, scilicet, punito- damnatorum exempla, scilicet, punito- rum per diluvium in diebus Noe, et rum per diluvium in diebus Noe, et punitorum per ignem in Pentapoli, in punitorum per ignem in Pentapoli, in diebus Lot. diebus Lot.

In primo autem horum dicit tria. In In primo autem horum dicit tria. In prima enim parte adaptat similitudinem : prima enim parte adaptat similitudinem : in secunda, dicit opera quædam, quæ in secunda, dicit opera quædam, quæ punitionis fuerunt causa: in tertia, dicit punitionis fuerunt causa: in tertia, dicit qualiter sunt puniti. qualiter sunt puniti.

De prima harum dicit sic: «Et sicut De prima harum dicit sic: «Et sicut factum est, » in originali mundo ¹, « in factum est, » in originali mundo ¹, « in diebus Noe. » Dies illi dicuntur Noe, diebus Noe. » Dies illi dicuntur Noe, quia solus ille in illuminationis divinæ quia solus ille in illuminationis divinæ

26 26

27 27

484 484

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

die vixit: Genes. VI, 9: Noe vir justus, die vixit: Genes. VI, 9: Noe vir justus, atque perfectus fuit in generationibus atque perfectus fuit in generationibus suis, cum Deo ambulavit. Et, Genes. suis, cum Deo ambulavit. Et, Genes. VII, 1 Te enim vidi justum coram me VII, 1 Te enim vidi justum coram me in generatione hac. Et ideo alii erant filii in generatione hac. Et ideo alii erant filii noctis. Iste autem fuit filius diei: quia, noctis. Iste autem fuit filius diei: quia, Proverb. iv, 18, dicitur: Justorum semi- Proverb. iv, 18, dicitur: Justorum semi- ta quasi lux splendens, procedit et cre- ta quasi lux splendens, procedit et cre- scit usque ad perfectam diem. Ideo ergo scit usque ad perfectam diem. Ideo ergo dicuntur dies Noe. dicuntur dies Noe.

« Ita erit. » « Ita erit. »

Adaptat similitudinem. « In diebus Adaptat similitudinem. « In diebus Filii hominis. » Jam in præcedentibus Filii hominis. » Jam in præcedentibus dictum est, quare dicantur dies Filii dictum est, quare dicantur dies Filii hominis 1. hominis 1.

« Edebant, et bibebant. >> « Edebant, et bibebant. >>

Tangit opera ad vitæ conservationem Tangit opera ad vitæ conservationem pertinentia, in quibus dederunt intelli- pertinentia, in quibus dederunt intelli- gere, quod nihil præsumebant de peri- gere, quod nihil præsumebant de peri- culo futuro. Et tangit ea quæ naturæ culo futuro. Et tangit ea quæ naturæ opera videntur ut det intelligere, quo- opera videntur ut det intelligere, quo- niam et in illis si superflua cura ad ea niam et in illis si superflua cura ad ea adhibeatur, peccatum est, adhibeatur, peccatum est,

Quod ergo dicit : « Edebant, » intelli- Quod ergo dicit : « Edebant, » intelli- gitur quod superfluum studium in eden- gitur quod superfluum studium in eden- do habuerunt. Isa. XXII, 12 et 13: Voca- do habuerunt. Isa. XXII, 12 et 13: Voca- bit Dominus Deus exercituum in die illa bit Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum et ad planctum, ad calvi- ad fletum et ad planctum, ad calvi- tium, et ad cingulum sacci: et ecce gau- tium, et ad cingulum sacci: et ecce gau- dium et lætitia, occidere vitulos et jugu- dium et lætitia, occidere vitulos et jugu- lare arietes, comedere carnes, et bibere lare arietes, comedere carnes, et bibere vinum Comedamus et bibamus, cras vinum Comedamus et bibamus, cras enim moriemur. Sapient. II, 6 et 9: enim moriemur. Sapient. II, 6 et 9: Utamur creatura tamquam in juventute Utamur creatura tamquam in juventute celeriter. Quoniam hæc est pars nostra, celeriter. Quoniam hæc est pars nostra, et hæc est sors. Unde comedere, et ventri et hæc est sors. Unde comedere, et ventri servire, reputabant hujus vitæ beatitu- servire, reputabant hujus vitæ beatitu- dinem. Ad Roman. xv1, 18: Hujusce- dinem. Ad Roman. xv1, 18: Hujusce- modi Christo Domino nostro non ser- modi Christo Domino nostro non ser- viunt, sed suo ventri: et per dulces ser- viunt, sed suo ventri: et per dulces ser- mones et benedictiones seducunt corda mones et benedictiones seducunt corda innocentium. innocentium.

« Et bibebant, » studium corpori im- « Et bibebant, » studium corpori im-

1 Cf. supra, ŷ. 22. 1 Cf. supra, ŷ. 22.

pendentes quod foetori deservit. Luc. pendentes quod foetori deservit. Luc. XXI, 34 Attendite vobis, ne forte gru- XXI, 34 Attendite vobis, ne forte gru- ventur corda vestra in crapula et ebrieta- ventur corda vestra in crapula et ebrieta- te. Sapient. 11, 7 et seq.: Vino pretioso te. Sapient. 11, 7 et seq.: Vino pretioso et unguentis nos impleamus... Nullum et unguentis nos impleamus... Nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra. Ubique relinquamus signa læti- nostra. Ubique relinquamus signa læti- tiæ. Comedentes enim et bibentes lascivi tiæ. Comedentes enim et bibentes lascivi sunt, et lusivi sunt incontinentes. Sicut sunt, et lusivi sunt incontinentes. Sicut dicit Gregorius, quod « venter mero dicit Gregorius, quod « venter mero æstuans, facile despumat in luxuriam. » æstuans, facile despumat in luxuriam. » Propter quod etiam genitalia ventri sub- Propter quod etiam genitalia ventri sub- nexa sunt. Exod. xxx, 6, et I ad nexa sunt. Exod. xxx, 6, et I ad Corinth. x, 7: Sedit populus manducare Corinth. x, 7: Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere. et bibere, et surrexerunt ludere.

« Uxores ducebant. >> « Uxores ducebant. >>

Quod etiam de licitis operibus esse Quod etiam de licitis operibus esse videtur. I ad Corinth. vII, 28: Si acce- videtur. I ad Corinth. vII, 28: Si acce- peris uxorem, non peccasti. Sed isti quia peris uxorem, non peccasti. Sed isti quia de futuris nullam habebant curam, ideo de futuris nullam habebant curam, ideo intelligitur quod ardentiores fuerunt intelligitur quod ardentiores fuerunt amatores suarum conjugum : quamvis amatores suarum conjugum : quamvis exterius propter honestatem sæcularem, exterius propter honestatem sæcularem, non aliis quam conjugibus uterentur. non aliis quam conjugibus uterentur. Tobiæ, vi, 17 Sunt qui conjugium ita Tobiæ, vi, 17 Sunt qui conjugium ita suscipiunt, ut Deum a se et a mente sua suscipiunt, ut Deum a se et a mente sua excludant, et suæ libidini ita vacent, sic- excludant, et suæ libidini ita vacent, sic- ut equus et mulus quibus non est intel- ut equus et mulus quibus non est intel- lectus habet potestatem dæmonium su- lectus habet potestatem dæmonium su- per eos. Sextus Pythagoricus: « Arden- per eos. Sextus Pythagoricus: « Arden- << tior amator suæ conjugis, adulter est. »> << tior amator suæ conjugis, adulter est. »> Ardentior autem est qui nec bona matri- Ardentior autem est qui nec bona matri- monii attendit, nec legem honestatis monii attendit, nec legem honestatis circa modum cognoscendi custodit, nec circa modum cognoscendi custodit, nec tempora religionis. Tales igitur non ha- tempora religionis. Tales igitur non ha- bent præ oculis judicium futurum. bent præ oculis judicium futurum.

« Et dabantur ad nuptias, » « Et dabantur ad nuptias, »

Quia filiæ suæ, et conjunctæ sibi mu- Quia filiæ suæ, et conjunctæ sibi mu- lieres non se continebant, sed in ample- lieres non se continebant, sed in ample- xus viri exardescebant. Genes. vi, 12: xus viri exardescebant. Genes. vi, 12: Omnis quippe caro corruperat viam Omnis quippe caro corruperat viam suam. Et, ibidem y. 5: Videns autem suam. Et, ibidem y. 5: Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset Deus quod multa malitia hominum esset

IN EVANG. LUCÆ, XVII-27, 28. IN EVANG. LUCÆ, XVII-27, 28.

« Et venit diluvium, » « Et venit diluvium, »

485 485

in terra, et cuncta cogitatio cordis in- considerantes, voluptati operam dabant. in terra, et cuncta cogitatio cordis in- considerantes, voluptati operam dabant. tenta esset ad malum omni tempore. tenta esset ad malum omni tempore. Quæ enim viros ducebant, non ducebant Quæ enim viros ducebant, non ducebant nisi ad libidinem explendam, et lege ma- nisi ad libidinem explendam, et lege ma- trimonii non utebantur nisi ad honesta- trimonii non utebantur nisi ad honesta- tem exteriorem: et ideo Deum a mente tem exteriorem: et ideo Deum a mente sua excluserunt. Sed hoc bonum habe- sua excluserunt. Sed hoc bonum habe- bant quia sexum distinguebant, et aliqua bant quia sexum distinguebant, et aliqua lege honestatis exterioris utebantur. lege honestatis exterioris utebantur.

« Usque in diem, etc. » « Usque in diem, etc. »

Sic implebant mensuram suorum pec- Sic implebant mensuram suorum pec- catorum, « usque in diem qua Noe, » qui catorum, « usque in diem qua Noe, » qui solus cum filiis suis erat justus coram solus cum filiis suis erat justus coram Domino, «intravit in arcam, » post cen- Domino, «intravit in arcam, » post cen- tum annos, quibus convicaneis suis pœ- tum annos, quibus convicaneis suis pœ- nitentiam prædicaverat, nec pœnitere nitentiam prædicaverat, nec pœnitere curaverunt. Job, xxiv, 23: Dedit Deus curaverunt. Job, xxiv, 23: Dedit Deus locum pœnitentiæ, et ille abutitur eo in locum pœnitentiæ, et ille abutitur eo in superbiam. Unde et Genes. vi, 3, dici- superbiam. Unde et Genes. vi, 3, dici- tur: Erunt dies illius centum viginti tur: Erunt dies illius centum viginti annorum, supple, quibus eos ad pœni- annorum, supple, quibus eos ad pœni- tentiam exspectabo. Sed cum in centum tentiam exspectabo. Sed cum in centum annis non poeniterent, tunc viginti annos annis non poeniterent, tunc viginti annos subtraxit, et per centum annos eos ad subtraxit, et per centum annos eos ad poenitentiam exspectavit. poenitentiam exspectavit.

Arca autem significat vitam ecclesia- Arca autem significat vitam ecclesia- sticam, quæ sola salvat hominem. Unde, sticam, quæ sola salvat hominem. Unde, I Petr. II, 20 et 21: In arca pauci, id I Petr. II, 20 et 21: In arca pauci, id est octo animæ salvæ factæ sunt per est octo animæ salvæ factæ sunt per aquam. Quod et vos nunc similis formæ aquam. Quod et vos nunc similis formæ salvos facit baptisma, non carnis depo- salvos facit baptisma, non carnis depo- sitio sordium, sed conscientiæ bonæ in- sitio sordium, sed conscientiæ bonæ in- terrogatio in Deum. In baptismo enim terrogatio in Deum. In baptismo enim crux operatur, in qua enatamus per crux operatur, in qua enatamus per aquas submergentes concupiscentiam, aquas submergentes concupiscentiam, sicut in quadam navi. Sapient. xiv, 5: sicut in quadam navi. Sapient. xiv, 5: Ut non essent vacua sapientiæ tuæ opera : Ut non essent vacua sapientiæ tuæ opera : propter hoc etiam et exiguo ligno cre- propter hoc etiam et exiguo ligno cre- dunt homines animas suas, et transeun- dunt homines animas suas, et transeun- tes mare per ratem liberati sunt. Benedi- tes mare per ratem liberati sunt. Benedi- ctum enim lignum, propter quod fit justi- ctum enim lignum, propter quod fit justi- tia. Et ideo dicit Apostolus, ad Hebr. xı, tia. Et ideo dicit Apostolus, ad Hebr. xı, 7: Quod fide Noe, responso accepto de 7: Quod fide Noe, responso accepto de iis quæ adhuc non videbantur, metuens iis quæ adhuc non videbantur, metuens aptavit arcam, in salutem domus suæ, aptavit arcam, in salutem domus suæ, et figuram salutis toti mundo exhibuit. et figuram salutis toti mundo exhibuit. Illi autem de futuris judiciis Dei nihil Illi autem de futuris judiciis Dei nihil

A Deo immissum. « et perdidit om- A Deo immissum. « et perdidit om- nes, » quia nec in diluvio pœnituerunt : nes, » quia nec in diluvio pœnituerunt : et ideo omnes perditi sunt. Isa. xxvni, et ideo omnes perditi sunt. Isa. xxvni, 18: Flagellum inundans cum transierit, 18: Flagellum inundans cum transierit, eritis ei in conculcationem. Sic ergo illi eritis ei in conculcationem. Sic ergo illi perditi sunt, quia de futuris Dei judiciis perditi sunt, quia de futuris Dei judiciis nihil curæ habuerunt. nihil curæ habuerunt.

« Similiter sicut factum est in die- 28 « Similiter sicut factum est in die- 28 bus Lot: edebant, et bibebant. » bus Lot: edebant, et bibebant. »

In naturalibus peccatis non timentes, In naturalibus peccatis non timentes, damnavit Dominus in diebus Noe. Sed damnavit Dominus in diebus Noe. Sed eos, qui peccabant contra naturam, et eos, qui peccabant contra naturam, et futurum judicium non habebant præ futurum judicium non habebant præ oculis, perdidit Deus in diebus Lot. oculis, perdidit Deus in diebus Lot.

Dicit autem hic tria: in quorum pri- Dicit autem hic tria: in quorum pri- mo innuit similitudinem esse quod dicit, mo innuit similitudinem esse quod dicit, et in culpa, et in pœna : in secundo, in- et in culpa, et in pœna : in secundo, in- consideratorum et improvisorum inducit consideratorum et improvisorum inducit opera: in tertio autem, operum condem- opera: in tertio autem, operum condem- nationem. nationem.

Dicit ergo: «Similiter, » quia sicut Dicit ergo: «Similiter, » quia sicut dicit Boetius : « De similibus est simile dicit Boetius : « De similibus est simile « judicium. »> « judicium. »>

« Sicut factum est in diebus Lot, » « Sicut factum est in diebus Lot, » Nihil enim luminis fuit in Sodomis nisi Nihil enim luminis fuit in Sodomis nisi in domo Lot. Sapient. XVIII, 1 : Sanctis in domo Lot. Sapient. XVIII, 1 : Sanctis tuis maxima erat lux. tuis maxima erat lux.

« Edebant, etc. >> « Edebant, etc. >>

Tangit opera communia, et ad neces- Tangit opera communia, et ad neces- sitatem et civilitatem pertinentia. sitatem et civilitatem pertinentia. Duo autem tangit pertinentia ad neces- Duo autem tangit pertinentia ad neces- sitatem. sitatem.

Unum dicit: «Edebant. » Intelligitur Unum dicit: «Edebant. » Intelligitur quod non considerato timore judicii di- quod non considerato timore judicii di- vini, per esum in se concupiscentiam car- vini, per esum in se concupiscentiam car- nalem nutriebant, et pauperum in nullo nalem nutriebant, et pauperum in nullo recordabantur: quia judicium præ oculis recordabantur: quia judicium præ oculis non habuerunt. Ezechiel. xvI, 49: Hæc non habuerunt. Ezechiel. xvI, 49: Hæc fuit iniquitas Sodomæ, sororis tuæ: fuit iniquitas Sodomæ, sororis tuæ: superbia, saturitas panis et abundantia, superbia, saturitas panis et abundantia,

486 486

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et otium ipsius, et filiarum ejus : manum et otium ipsius, et filiarum ejus : manum egeno et pauperi non porrigebant. egeno et pauperi non porrigebant.

Sex enim modis, ut dicit Gregorius, Sex enim modis, ut dicit Gregorius, peccatur in edendo, scilicet, si horam peccatur in edendo, scilicet, si horam constitutam prævenit. Eccle. x, 16: Væ constitutam prævenit. Eccle. x, 16: Væ terræ, cujus rex puer est: et cujus prin- terræ, cujus rex puer est: et cujus prin- cipes mane comedunt: non ad necessita- cipes mane comedunt: non ad necessita- tem, sed ad ebrietatem. Sic videtur pec- tem, sed ad ebrietatem. Sic videtur pec- casse Jonathas, I Reg. iv, 27 et seq., qui casse Jonathas, I Reg. iv, 27 et seq., qui ante terminum statutum a patre rege et ante terminum statutum a patre rege et principe, qui statuere debuit et potuit, principe, qui statuere debuit et potuit, mel comedit, et sententiæ mortis est mel comedit, et sententiæ mortis est addictus. addictus.

Secundo modo peccatur edendo, cum Secundo modo peccatur edendo, cum nimis frequenter comeditur. Semel enim nimis frequenter comeditur. Semel enim comedere, vita angelica est: bis autem, comedere, vita angelica est: bis autem, est vita humana: pluries, est vita peco- est vita humana: pluries, est vita peco- rina, nisi hoc exigat infirmitas. Ad Phi- rina, nisi hoc exigat infirmitas. Ad Phi- lip. I, 19 Quorum Deus venter est, et lip. I, 19 Quorum Deus venter est, et gloria in confusione ipsorum, qui terre- gloria in confusione ipsorum, qui terre- na sapiunt. Ad Galat. vi, 8: Qui seminat na sapiunt. Ad Galat. vi, 8: Qui seminat in carne sua, de carne et metet corruptio- in carne sua, de carne et metet corruptio-

nem. nem.

Tertio modo fit peccatum, quando quis Tertio modo fit peccatum, quando quis nimis ardenter comedit. Genes. xxv, 33, nimis ardenter comedit. Genes. xxv, 33, Esau pro lenticula, quam nimis ardenter Esau pro lenticula, quam nimis ardenter desideravit, primogenita sua vendidit. desideravit, primogenita sua vendidit. Ad Hebr. XII, 16: Ne quis fornicator, Ad Hebr. XII, 16: Ne quis fornicator, aut profanus, ut Esau, qui propter aut profanus, ut Esau, qui propter unam escam vendidit primitiva sua. Au- unam escam vendidit primitiva sua. Au- gustinus «Malo comedere agnum cum gustinus «Malo comedere agnum cum « Christo, vel quemlibet cibum delica- « Christo, vel quemlibet cibum delica- « tum, quam lenticulam cum Esau. Non « tum, quam lenticulam cum Esau. Non « enim substantia cibi, sed aviditas su- « enim substantia cibi, sed aviditas su- << mendi in culpa est. » Ad Rom. XIII, << mendi in culpa est. » Ad Rom. XIII, 14: Carnis curam ne feceritis in deside- 14: Carnis curam ne feceritis in deside- riis. riis.

Quarto modo fit, quando aliquis nimis Quarto modo fit, quando aliquis nimis lauta et delicate præparata exquirit. Luc. lauta et delicate præparata exquirit. Luc. Epulabatur quotidie splendide. Proverb. Epulabatur quotidie splendide. Proverb. XXIX, 21 Qui delicate a pueritia nutrit XXIX, 21 Qui delicate a pueritia nutrit servum suum, hoc est, corpus suum, servum suum, hoc est, corpus suum, postea sentiet eum contumacem. postea sentiet eum contumacem.

Quinto modo fit, sumptuosa nimis Quinto modo fit, sumptuosa nimis procurando. Eccle. vi, 7: Omnis labor procurando. Eccle. vi, 7: Omnis labor hominis in ore ejus, sed anima ejus non hominis in ore ejus, sed anima ejus non implebitur, scilicet bonis. Luc. xv, 30: implebitur, scilicet bonis. Luc. xv, 30: Devoravit substantiam suam cum mere- Devoravit substantiam suam cum mere- tricibus, scilicet vivendo luxuriose. tricibus, scilicet vivendo luxuriose.

Sexto modo fit, in nimia quantitate Sexto modo fit, in nimia quantitate sumendo. Daniel. xiv, 5: An non vides sumendo. Daniel. xiv, 5: An non vides quanta comedat et bibat quotidie ? Luc. quanta comedat et bibat quotidie ? Luc. xx1, 34 Attendite vobis, ne forte gra- xx1, 34 Attendite vobis, ne forte gra- ventur corda vestra in crapula et ebrie- ventur corda vestra in crapula et ebrie-

tate. tate.

Sic ergo isti edebant. Sic ergo isti edebant.

« Et bibebant. » « Et bibebant. »

Aliud opus eorum. Aliud opus eorum.

Quinque autem modis in bibendo pec- Quinque autem modis in bibendo pec- cabant. cabant.

Primo quidem modo non sanitatem, Primo quidem modo non sanitatem, vel necessitatem in vino quærendo, sed vel necessitatem in vino quærendo, sed ipsum vini saporem. Isa. v, 11: Væ qui ipsum vini saporem. Isa. v, 11: Væ qui consurgitis mane ad ebrietatem sectan- consurgitis mane ad ebrietatem sectan- dam, et potandum usque ad vesperam, dam, et potandum usque ad vesperam, ut vino æstuetis! Hoc enim est leccato- ut vino æstuetis! Hoc enim est leccato-

rum. rum.

Secundo modo, qui quærebant nimie- Secundo modo, qui quærebant nimie- tatem bibendi usque ad ebrietatem. tatem bibendi usque ad ebrietatem. I Reg. 1, 14: Usquequo ebria eris ? di- I Reg. 1, 14: Usquequo ebria eris ? di- gere paulisper vinum quo mades. Isa. gere paulisper vinum quo mades. Isa. v, 22 Væ qui potentes estis ad biben- v, 22 Væ qui potentes estis ad biben- dum vinum, et viri fortes ad miscendam dum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem Istis enim non sufficit uni- ebrietatem Istis enim non sufficit uni- usmodi vinum vel poculum bibere, sed usmodi vinum vel poculum bibere, sed unam ebrietatem miscent in aliam. unam ebrietatem miscent in aliam.

Tertio modo peccatur in vino, quando Tertio modo peccatur in vino, quando in detrimentum corporis bibitur, et cum in detrimentum corporis bibitur, et cum studio magno requiritur. Proverb. xx111, studio magno requiritur. Proverb. xx111, 29 et 30: Cui væ? Cujus patri væ? Cui 29 et 30: Cui væ? Cujus patri væ? Cui rixæ ? cui foveæ ? Cui sine causa vulne- rixæ ? cui foveæ ? Cui sine causa vulne- ra? cui suffusio oculorum? Nonne his ra? cui suffusio oculorum? Nonne his qui commorantur in vino, et student qui commorantur in vino, et student calicibus epotandis ? calicibus epotandis ?

Quarto modo peccatur, nimis delicata Quarto modo peccatur, nimis delicata vina procurando. Sapient. 11, 7: Vino vina procurando. Sapient. 11, 7: Vino pretioso et unguentis nos impleamus. pretioso et unguentis nos impleamus. Amos, vi, 6 Bibentes vinum in phialis, Amos, vi, 6 Bibentes vinum in phialis, et optimo unguento delibuti, et nihil pa- et optimo unguento delibuti, et nihil pa- tiebantur super contritione Joseph. tiebantur super contritione Joseph.