702 702

« Accepit panem. » « Accepit panem. »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Non tam manibus accepit quam corde Non tam manibus accepit quam corde acceptavit, et acceptandum esse signifi- acceptavit, et acceptandum esse signifi- cavit. Et hoc secundum Matth. xv, 36: cavit. Et hoc secundum Matth. xv, 36: Accipiens Jesus septem panes, Glossa, Accipiens Jesus septem panes, Glossa, hoc est, dona Dei acceptavit. Psal. L, 21: hoc est, dona Dei acceptavit. Psal. L, 21: Tunc acceptabis sacrificium justitiæ. Tunc acceptabis sacrificium justitiæ. Hoc enim maxime est in hoc sacra- Hoc enim maxime est in hoc sacra- mento. Panem autem accepit qui simpli- mento. Panem autem accepit qui simpli- citer et absolute est panis et cibus ho- citer et absolute est panis et cibus ho- minis et hic est panis de frumento, quia minis et hic est panis de frumento, quia hordeum est cibus jumentorum: siligo hordeum est cibus jumentorum: siligo autem terrestris et inflativa ægritudinem autem terrestris et inflativa ægritudinem et fæculentiam habet, quæ eam non per- et fæculentiam habet, quæ eam non per- mittit esse cibum. Joan. xi, 24 et 25: mittit esse cibum. Joan. xi, 24 et 25: Nisi granum frumenti cadens in terram Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. mortuum fuerit, ipsum solum manet. Psal. CXLVII, 14: Adipe frumenti satiat Psal. CXLVII, 14: Adipe frumenti satiat te. Genes. xxvII, 37: Frumento et vino te. Genes. xxvII, 37: Frumento et vino stabilivi eum. Hoc enim perfectum si- stabilivi eum. Hoc enim perfectum si- gnificat cibum sacramenti: quia perfecte gnificat cibum sacramenti: quia perfecte nutrit, et fortius adhæret membris, et nutrit, et fortius adhæret membris, et dulcius est inter grana. Sapient. xvi, dulcius est inter grana. Sapient. xvi, Substantia tua dulcedinem tuam quam Substantia tua dulcedinem tuam quam in filios habes ostendebat, et deserviens in filios habes ostendebat, et deserviens uniuscujusque voluntati, ad quod quis- uniuscujusque voluntati, ad quod quis- que volebat, convertebatur. Et hoc dicit. que volebat, convertebatur. Et hoc dicit. de pane coelesti quem suis præstitit Deus de pane coelesti quem suis præstitit Deus sine labore, habente in se omne delecta- sine labore, habente in se omne delecta- mentum, et omnem saporis suavitatem. mentum, et omnem saporis suavitatem. Deuter. xxxIII, 28: Oculus Jacob in terra Deuter. xxxIII, 28: Oculus Jacob in terra frumenti et vini'. Quia etiam manna frumenti et vini'. Quia etiam manna saporem panis habuit oleati, quia in isto saporem panis habuit oleati, quia in isto pane oleum deitatis et gratiæ est infu- pane oleum deitatis et gratiæ est infu- sum. Psal. XLIV, 8: Unxit te Deus, Deus sum. Psal. XLIV, 8: Unxit te Deus, Deus tuus, oleo lætitiæ. tuus, oleo lætitiæ.

Tertium est quod dicit: Tertium est quod dicit:

« Et benedicens. » « Et benedicens. »

21: 21:

Dicunt quidam quod quadam occultam Dicunt quidam quod quadam occultam benedictione panem in corpus suum trans- benedictione panem in corpus suum trans- substantiavit et illi dicunt quod bene- substantiavit et illi dicunt quod bene- dicendo confecit: et postea dicendo, Hoc dicendo confecit: et postea dicendo, Hoc est corpus meum, usum sacramenti in- est corpus meum, usum sacramenti in- stituit. Et hoc non est probabile, quia sic stituit. Et hoc non est probabile, quia sic

1 Exod. xvi, 14 et seq. Numer. XI, 7 et seq. 1 Exod. xvi, 14 et seq. Numer. XI, 7 et seq.

aliter Ecclesia celebraret sacramentum aliter Ecclesia celebraret sacramentum quam Christus formam dederit. I ad Co- quam Christus formam dederit. I ad Co- rinth. XI, 23: Ego enim accepi a Domino rinth. XI, 23: Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis. Unde probabilius quod et tradidi vobis. Unde probabilius dicitur quod benedixit signo vel verbo dicitur quod benedixit signo vel verbo non transsubstantiante, sicut et sacerdo- non transsubstantiante, sicut et sacerdo- tes in Missis multas signo et verbo fa- tes in Missis multas signo et verbo fa- ciunt benedictiones. Matth. xxvi, 26: ciunt benedictiones. Matth. xxvi, 26: Accepit Jesus panem, et benedixit, ac Accepit Jesus panem, et benedixit, ac fregit. Eccli. xxxix, 27: Benedictio ilius fregit. Eccli. xxxix, 27: Benedictio ilius quasi fluvius inundavit. quasi fluvius inundavit. Quartum est quod dicit: Quartum est quod dicit:

« «

Fregit. Fregit.

>> >>

In quo diversis gratiis aptandum esse In quo diversis gratiis aptandum esse significavit. Sicut et nos frangendo in significavit. Sicut et nos frangendo in tria, significamus quod est in genere ad tria, significamus quod est in genere ad tria, scilicet, laudes pro triumphantibus, tria, scilicet, laudes pro triumphantibus, supplicatio pro laborantibus, et suffra- supplicatio pro laborantibus, et suffra- gium pro his qui purgantur in poenis. gium pro his qui purgantur in poenis. Fractura tamen hæc non nisi in formis Fractura tamen hæc non nisi in formis est panis, et non in corpore Christi : quia est panis, et non in corpore Christi : quia totus Christus indivisus sumitur sub qua- totus Christus indivisus sumitur sub qua- libet parte: sicut in integro speculo tota libet parte: sicut in integro speculo tota et unica forma relucet in toto. Et fracto et unica forma relucet in toto. Et fracto speculo reflexio fit unius et ejusdem nu- speculo reflexio fit unius et ejusdem nu- mero et totius integræ formæ ad quamli- mero et totius integræ formæ ad quamli- bet speculi fracturam. Isa. LVIII, 7: Fran- bet speculi fracturam. Isa. LVIII, 7: Fran- ge esurienti panem tuum. Hæc fractura ge esurienti panem tuum. Hæc fractura est in qua sine fallacia cognoscitur Deus. est in qua sine fallacia cognoscitur Deus. Luc. xxiv, 35: Cognoverunt Dominum Luc. xxiv, 35: Cognoverunt Dominum in fractione panis. Hæc est fractura in in fractione panis. Hæc est fractura in qua perseverat Ecclesia. Act. II, 42: qua perseverat Ecclesia. Act. II, 42: Erant perseverantes in doctrina Aposto- Erant perseverantes in doctrina Aposto- lorum et communicatione fractionis pa- lorum et communicatione fractionis pa- nis, et orationibus. Hæc sunt fragmenta nis, et orationibus. Hæc sunt fragmenta quæ colligunt fideles in cœlo, et in mun- quæ colligunt fideles in cœlo, et in mun- do, et in Purgatorio. Joan. vi, 12: Colligi- do, et in Purgatorio. Joan. vi, 12: Colligi- te fragmenta ne pereant. te fragmenta ne pereant. Quintum est quod Quintum est quod

<< Dedit eis, » << Dedit eis, »

Gratis, quia nec meritis nec pretio com- Gratis, quia nec meritis nec pretio com- parari debuit vel potuit. Matth. x, 8: parari debuit vel potuit. Matth. x, 8: Gratis accepistis, gratis date. Jacob. 1, 5: Gratis accepistis, gratis date. Jacob. 1, 5:

23 23

24 24

IN EVANG. MARCI, XIV-22, 23, 24. IN EVANG. MARCI, XIV-22, 23, 24.

703 703

Dat omnibus affluenter, et non impro- omnium sacramentorum acceptissimum Dat omnibus affluenter, et non impro- omnium sacramentorum acceptissimum perat. perat.

Et ut formam et usum simul instituens : Et ut formam et usum simul instituens : usum cum dicit: usum cum dicit:

<< Sumite. »> << Sumite. »>

Unde, Luc. xxII, 19, dicit: Hoc facite, Unde, Luc. xxII, 19, dicit: Hoc facite, hoc est, hoc faciendum in Ecclesia et hoc est, hoc faciendum in Ecclesia et observandum. observandum.

« Sumite, » hoc est, hoc observandum « Sumite, » hoc est, hoc observandum vobis assumite. Exod. x, 24: Custodi vobis assumite. Exod. x, 24: Custodi verbum istud legitimum tibi et filiis verbum istud legitimum tibi et filiis tuis usque in æternum. tuis usque in æternum.

« Hoc est corpus meum. »> « Hoc est corpus meum. »>

Hæc est forma sacramenti, qua Chri- Hæc est forma sacramenti, qua Chri- stus corpus suum simul et confecit et ex- stus corpus suum simul et confecit et ex- hibuit, sicut adhuc observat Ecclesia. Et hibuit, sicut adhuc observat Ecclesia. Et hæc oratio, sicut alibi diximus 1, refe- hæc oratio, sicut alibi diximus 1, refe- renda est ad intellectum sub voce renda est ad intellectum sub voce declaratum et hoc modo indivisibili declaratum et hoc modo indivisibili virtute ad effectum sacramenti refertur. virtute ad effectum sacramenti refertur. Ideo nulla est quæstio, quid, vel quantum Ideo nulla est quæstio, quid, vel quantum quælibet dictio sigillatim ad confectionem quælibet dictio sigillatim ad confectionem operetur. In hac oratione verbum in- operetur. In hac oratione verbum in- creatum operatur in verbo creato. Et creatum operatur in verbo creato. Et hoc, sicut dicit Ambrosius, mutat crea- hoc, sicut dicit Ambrosius, mutat crea- turas ea virtute qua condidit mundum. turas ea virtute qua condidit mundum. Psal. xxxii, 6 Verbo Domini coli firma- Psal. xxxii, 6 Verbo Domini coli firma- ti sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus ti sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus

eorum. eorum.

« Et accepto calice, gratias agens « Et accepto calice, gratias agens dedit eis, et biberunt ex illo omnes. dedit eis, et biberunt ex illo omnes. Et ait illis Hic est sanguis meus Et ait illis Hic est sanguis meus novi testamenti, qui pro multis effun- novi testamenti, qui pro multis effun- detur. » detur. »

Tangit hic confessionem sacramenti Tangit hic confessionem sacramenti sanguinis. sanguinis.

Dicuntur autem sex: in quorum pri- Dicuntur autem sex: in quorum pri- mo sacramenti significatur acceptatio, mo sacramenti significatur acceptatio, cum dicit: « Et accepto. » Hoc enim cum dicit: « Et accepto. » Hoc enim

1 Cf. Commentarium in Matthæum, xxvi, 26. 1 Cf. Commentarium in Matthæum, xxvi, 26.

est in quo offertur ipse Deus. Isa. LVI, 7: est in quo offertur ipse Deus. Isa. LVI, 7: Holocausta eorum et victimæ eorum pla- Holocausta eorum et victimæ eorum pla- cebunt mihi super alteri meo. Psal. cebunt mihi super alteri meo. Psal. LXVIII, 32: Placebit Deo super vitulum LXVIII, 32: Placebit Deo super vitulum novellum, hoc est, super omnia sacrifi- novellum, hoc est, super omnia sacrifi- cia antiquorum. Malach. 11, 4: Placebit cia antiquorum. Malach. 11, 4: Placebit Domino sacrificium Juda et Jerusalem Domino sacrificium Juda et Jerusalem sicut dies sæculi, et sicut anni antiqui: sicut dies sæculi, et sicut anni antiqui: quia numquam finem habebit. quia numquam finem habebit.

« Calice. » « Calice. »

Hic tangitur sacramenti materia, quia Hic tangitur sacramenti materia, quia calix est calida potio per naturam : et hæc calix est calida potio per naturam : et hæc potio inter simplices potiones solum est potio inter simplices potiones solum est vinum. Aqua enim non est calida potio, vinum. Aqua enim non est calida potio, et merum, et claretum, et moretum, et et merum, et claretum, et moretum, et cervisia, non sunt simplices per naturam cervisia, non sunt simplices per naturam potiones: et ideo de illis confici sacra- potiones: et ideo de illis confici sacra- mentum non potest. I ad Corinth. x, 16: mentum non potest. I ad Corinth. x, 16: Calix benedictionis, cui benedicimus, Calix benedictionis, cui benedicimus, nonne communicatio sanguinis Christi nonne communicatio sanguinis Christi est? est?

« Gratias agens, » « Gratias agens, »

De redemptione fienda per sanguinem, De redemptione fienda per sanguinem, et significata per calicem et de dignita- et significata per calicem et de dignita- tem et effectu tanti sacramenti. II ad Co- tem et effectu tanti sacramenti. II ad Co- rinth. IX, 15: Gratias Deo super inenar- rinth. IX, 15: Gratias Deo super inenar- rabili dono ejus. Merito enim gratias rabili dono ejus. Merito enim gratias agit de hoc quod tantum est gratia et to- agit de hoc quod tantum est gratia et to- tum, et nihil in se habet quod non sit tum, et nihil in se habet quod non sit gratia. Unde et Eucharistia, hoc est, gratia. Unde et Eucharistia, hoc est, bona gratia vocatur. Joan. I, 16: De bona gratia vocatur. Joan. I, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. In hoc enim sa- et gratiam pro gratia. In hoc enim sa- cramento vere gratia et veritas per Je- cramento vere gratia et veritas per Je- sum Christum facta est: ut gratia contra sum Christum facta est: ut gratia contra vacuitatem, et veritas contra umbram vacuitatem, et veritas contra umbram antiquorum sacramentorum ordinetur. antiquorum sacramentorum ordinetur. << Dedit eis, » << Dedit eis, »

Tamquam dignum communicationis Tamquam dignum communicationis sacramentum et redemptionis. Zachar. sacramentum et redemptionis. Zachar.

704 704

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deus. Deus.

Ix, 11: Tu in sanguine testamenti tui guis testamenti quod mandavit ad vos Ix, 11: Tu in sanguine testamenti tui guis testamenti quod mandavit ad vos emisisti vinctos tuos de lacu in quo non emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Ad Hebr. 1x, 22: Sine san- est aqua. Ad Hebr. 1x, 22: Sine san- guinis effusione non fit remissio. guinis effusione non fit remissio.

« Et biberunt ex illo »> « Et biberunt ex illo »>

Sanguine, « omnes,» tam proditor Sanguine, « omnes,» tam proditor quam alii et nec tali beneficio potuit a quam alii et nec tali beneficio potuit a proposito scelere revocari. Joan. vi, 56: proposito scelere revocari. Joan. vi, 56: Sanguis meus vere est potus. Hic est ca- Sanguis meus vere est potus. Hic est ca- lix inebrians per calorem charitatis, Psal. lix inebrians per calorem charitatis, Psal. XXII, 5: Calix meus inebrians quam XXII, 5: Calix meus inebrians quam præclarus est! Sitim concupiscentiæ re- præclarus est! Sitim concupiscentiæ re- frigerans per humorem pietatis, Joan. iv, frigerans per humorem pietatis, Joan. iv, 13 Qui biberit ex aqua quam ego dabo 13 Qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in æternum. Hic est calix. ei, non sitiet in æternum. Hic est calix. saliens in vitam, Joan. IV, 14: Fiet in saliens in vitam, Joan. IV, 14: Fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam. eo fons aquæ salientis in vitam æternam. Aqua autem vocatur materia sacramen- Aqua autem vocatur materia sacramen- ti non propter substantiam aquæ, quod ti non propter substantiam aquæ, quod sit materia, sed quia habet actum aquæ sit materia, sed quia habet actum aquæ in restringendo sitim, et sordes expian- in restringendo sitim, et sordes expian-

do. do.

« Et ait illis, » « Et ait illis, »

Formam sacramenti promulgans et Formam sacramenti promulgans et instituens : instituens :

« Hic est sanguis meus. » « Hic est sanguis meus. »

Hæc est forma sacramenti intelligen- Hæc est forma sacramenti intelligen- da sicut illa quæ de corpore Domini di- da sicut illa quæ de corpore Domini di- cta est. Luc. XXII, 20: Hic est calix no- cta est. Luc. XXII, 20: Hic est calix no- vum testamentum in sanguine meo. vum testamentum in sanguine meo. Genes. XLIX, 11: Lavait in sanguine uvæ Genes. XLIX, 11: Lavait in sanguine uvæ pallium suum. pallium suum.

<< Novi testamenti, » << Novi testamenti, »

Quod gratiam in præsenti, et gloriam Quod gratiam in præsenti, et gloriam testatur in futuro. Ad Hebr. XII, 24: Ac- testatur in futuro. Ad Hebr. XII, 24: Ac- cessistis ad sanguinis aspersionem melius cessistis ad sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. Quia loquitur is- loquentem quam Abel. Quia loquitur is- te sanguis propitiationem et remissionem, te sanguis propitiationem et remissionem, sanguis autem Abel loquitur vindictam et sanguis autem Abel loquitur vindictam et accusationem. Ad Hebr. accusationem. Ad Hebr. 20: Hic san- 20: Hic san-

1X, 1X,

« Qui pro multis effundetur, » « Qui pro multis effundetur, »

Pro omnibus quidem sufficienter, pro Pro omnibus quidem sufficienter, pro multis efficienter. Luc. xx11, 20: Qui multis efficienter. Luc. xx11, 20: Qui pro vobis effundetur. Matth. xxv1, 28: Qui pro vobis effundetur. Matth. xxv1, 28: Qui pro multis effundetur in remissionem pro multis effundetur in remissionem peccatorum. peccatorum.

« Amen dico vobis quia jam non bi- « Amen dico vobis quia jam non bi- bam de hoc genimine vitis, usque in bam de hoc genimine vitis, usque in diem illum cum illud bibam novum diem illum cum illud bibam novum in regno Dei. » in regno Dei. »

Tangit hic veteris testamenti cessatio- Tangit hic veteris testamenti cessatio- nem, et novi institutionem. nem, et novi institutionem.

Et hoc est quod dicit: Amen dico vo- Et hoc est quod dicit: Amen dico vo- bis. » Confirmatione utitur propter Ju- bis. » Confirmatione utitur propter Ju- daizantes hæreticos quod scivit in Eccle- daizantes hæreticos quod scivit in Eccle- sia futuros, sicut Hebion et Aquila. sia futuros, sicut Hebion et Aquila.

" "

Quod jam, » hoc est, amodo, « non Quod jam, » hoc est, amodo, « non bibam, »ad mei incorporationem, « de bibam, »ad mei incorporationem, « de hoc genimine, » quod in veteri sacramen- hoc genimine, » quod in veteri sacramen- to bibebatur, «vitis. » Isa. v, 7: Vinea to bibebatur, «vitis. » Isa. v, 7: Vinea Domini exercituum germen Israel est : Domini exercituum germen Israel est : et vir Juda germen ejus delectabile. et vir Juda germen ejus delectabile.

Usque.» Exclusivum est, quia necesse Usque.» Exclusivum est, quia necesse est ut nec tunc de hoc genimine vitis bi- est ut nec tunc de hoc genimine vitis bi- bat. « In diem illum, » novæ gratiæ cla- bat. « In diem illum, » novæ gratiæ cla- ritatem, « cum illud » vinum sacramenti, ritatem, « cum illud » vinum sacramenti, << bibam,» mihi incorporando, « novum, » << bibam,» mihi incorporando, « novum, » novo testamento et nova gratia institu- novo testamento et nova gratia institu- tum, « in regno Dei » quod est status eccle- tum, « in regno Dei » quod est status eccle- siasticæ potestatis confirmatus. Proverb. siasticæ potestatis confirmatus. Proverb. 1x, 5 Bibite vinum quod miscui vobis. 1x, 5 Bibite vinum quod miscui vobis. Hoc est vinum de quo dicit Psalmus Hoc est vinum de quo dicit Psalmus CIII, 15, quod lætificat cor hominis. Ju- CIII, 15, quod lætificat cor hominis. Ju- dicum, IX, 13: Numquid possum deserere dicum, IX, 13: Numquid possum deserere vinum meum, quod lætificat Deum et vinum meum, quod lætificat Deum et homines? De hoc vino sponsa gloriatur, homines? De hoc vino sponsa gloriatur, Cantic. v, 1 Bibi vinum meum cum lacte Cantic. v, 1 Bibi vinum meum cum lacte meo: quia gaudium deitatis, eum gratia meo: quia gaudium deitatis, eum gratia dulcissimæ humanitatis ejus, nobis in- dulcissimæ humanitatis ejus, nobis in- Hoc charissimis datur, Hoc charissimis datur, corporamus. corporamus.

26 26

27 27

IN EVANG. MARCI, XIV-26, 27, 28. IN EVANG. MARCI, XIV-26, 27, 28.

Cantic. v, 1 Comedite, amici, et bibite, Cantic. v, 1 Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi. et inebriamini, charissimi.

« Et hymno dicto, exierunt in mon- « Et hymno dicto, exierunt in mon- tem Olivarum. tem Olivarum.

Et ait eis Jesus: Omnes scandaliza- Et ait eis Jesus: Omnes scandaliza-

bimini in me in nocte ista, quia scrip- bimini in me in nocte ista, quia scrip- tum est Percutiam pastorem, et di- tum est Percutiam pastorem, et di- spergentur oves. » spergentur oves. »

Tangit hic discipulorum confortatio- Tangit hic discipulorum confortatio- nem contra malum proditoris. Confortat nem contra malum proditoris. Confortat autem eos dupliciter: scilicet, monendo, autem eos dupliciter: scilicet, monendo, et orando. et orando.

Et secundum hoc in duas dividitur Et secundum hoc in duas dividitur partes: in quarum prima suæ prædictio- partes: in quarum prima suæ prædictio- nis ponit admonitionem: in secunda au- nis ponit admonitionem: in secunda au- tem, triplicem ponit orationem, ibi, y. 32: tem, triplicem ponit orationem, ibi, y. 32: « Et veniunt in prædium, etc. » « Et veniunt in prædium, etc. »

Adhuc autem prior in duas dividitur Adhuc autem prior in duas dividitur partes: in quarum prima ponit cautelam partes: in quarum prima ponit cautelam suæ admonitionis: in secunda, ponit re- suæ admonitionis: in secunda, ponit re- pressionem præsumptionis, ibi, y. 29: pressionem præsumptionis, ibi, y. 29: << Petrus autem ait illi, etc. » << Petrus autem ait illi, etc. »

In prima duo dicit: admonitionem, et In prima duo dicit: admonitionem, et admonitionis per auctoritatem confirma- admonitionis per auctoritatem confirma- tionem. tionem.

Dicit igitur: « Et hymno dicto, » post Dicit igitur: « Et hymno dicto, » post cœnam in qua gratias egit, et totum cœnam in qua gratias egit, et totum sermonem qui scribitur a decimosexto sermonem qui scribitur a decimosexto Joannis usque ad decimumoctavum cap. Joannis usque ad decimumoctavum cap. complevit. Psal. xxi, 27 : Edent pauperes complevit. Psal. xxi, 27 : Edent pauperes et saturabuntur, et laudabunt Dominum et saturabuntur, et laudabunt Dominum qui requirunt eum. « Hymnus enim, ut qui requirunt eum. « Hymnus enim, ut dicit Cassiodorus, est laus Dei cum can- dicit Cassiodorus, est laus Dei cum can- tico. » tico. »

705 705

hoc est, occasionem offensionis patiemini hoc est, occasionem offensionis patiemini in me sed non a me, sed a mundo, in me sed non a me, sed a mundo, « in nocte ista » meæ traditionis. Matth. « in nocte ista » meæ traditionis. Matth. x1, 6: Beatus est qui non fuerit scandali- x1, 6: Beatus est qui non fuerit scandali- zatus in me. » Et quamvis cadatis a me zatus in me. » Et quamvis cadatis a me debilitate fidei, tamen resurgetis et con- debilitate fidei, tamen resurgetis et con- valescetis ad fidem. Glossa: « Numquid valescetis ad fidem. Glossa: « Numquid qui cadet non adjiciet ut resurgat? Car- qui cadet non adjiciet ut resurgat? Car- nale est cadere, sed diabolicum est num- nale est cadere, sed diabolicum est num- quam resurgere. » Matth. xVIII, 7: Væ quam resurgere. » Matth. xVIII, 7: Væ mundo a scandalis! Necesse est enim ut mundo a scandalis! Necesse est enim ut veniant scandala. Verumtamen væ ho- veniant scandala. Verumtamen væ ho- mini illi per quem scandalum venit! mini illi per quem scandalum venit!

<< Scriptum est enim. » << Scriptum est enim. »

Zachar. XIII, 7: « Percutiam pasto- Zachar. XIII, 7: « Percutiam pasto- rem,» secundum litteram Septuaginta. rem,» secundum litteram Septuaginta. Nostra habet: Percute pastorem. Nostra habet: Percute pastorem.

Duo autem dicit: quod ad tristitiam Duo autem dicit: quod ad tristitiam pertinet, et quod ad gaudium. pertinet, et quod ad gaudium.

Dicit igitur: « Percutiam, » hoc est, Dicit igitur: « Percutiam, » hoc est, percuti permittam. Et hoc pertinet ad percuti permittam. Et hoc pertinet ad tristitiam. Hieronymus : « Per Prophe- tristitiam. Hieronymus : « Per Prophe- tam postulat populus Passionem Do- tam postulat populus Passionem Do- mini quando dicit, percute pastorem. Et mini quando dicit, percute pastorem. Et Dominus respondet: Percutiam pasto- Dominus respondet: Percutiam pasto- rem. Et hoc hic ponitur. Septuaginta rem. Et hoc hic ponitur. Septuaginta enim sic transtulerunt: « Percute pasto- enim sic transtulerunt: « Percute pasto- rem, et eripe oves. » rem, et eripe oves. »

Pastore autem percusso, « dispergen- Pastore autem percusso, « dispergen- tur oves gregis, » quia tunc unusquisque tur oves gregis, » quia tunc unusquisque in viam suam declinavit, et unus cum in viam suam declinavit, et unus cum alio non remansit. III Reg. xx11, 17: Vi- alio non remansit. III Reg. xx11, 17: Vi- di cunctum Israel dispersum in monti- di cunctum Israel dispersum in monti- bus, quasi oves non habentes pastorem. bus, quasi oves non habentes pastorem. I Petr. 11, 25: Eratis enim sicut oves er- I Petr. 11, 25: Eratis enim sicut oves er- rantes, sed conversi estis nunc ad pasto- rantes, sed conversi estis nunc ad pasto- « Exierunt, » Jesus et discipuli ejus, rem et episcopum animarum vestrarum. « Exierunt, » Jesus et discipuli ejus, rem et episcopum animarum vestrarum. « in montem Olivarum, » ut ex vertice Isa « in montem Olivarum, » ut ex vertice Isa LIII, 6 Omnes nos quasi oves erravi- LIII, 6 Omnes nos quasi oves erravi- misericordiæ funderet opus redemptionis. mus, unusquisque in viam suam decli- misericordiæ funderet opus redemptionis. mus, unusquisque in viam suam decli- Cantic. I, Cantic. I, 2: Oleum effusum nomen 2: Oleum effusum nomen

tuum. tuum.

« Et ait eis Jesus, » « Et ait eis Jesus, »

Generali admonitione omnes præmo- Generali admonitione omnes præmo- nens: «Omnes vos, » quia adhuc in fide nens: «Omnes vos, » quia adhuc in fide pusilli estis, «< scandalizabimini in me, » pusilli estis, «< scandalizabimini in me, »

navit. navit.

« Sed postquam resurrexero, præce- « Sed postquam resurrexero, præce- dam vos in Galilæam. » dam vos in Galilæam. »

Hoc quod est gaudii tristibus intermi- Hoc quod est gaudii tristibus intermi- scet. scet.

XXI XXI

45 45

29 29

30 30

706 706

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Dicit igitur: « Postquam autem resur- Dicit igitur: « Postquam autem resur- rexero, » tertio die, « præcedam vos, » rexero, » tertio die, « præcedam vos, » iterum sicut pastor, « in Galilæam, » et iterum sicut pastor, « in Galilæam, » et ibi vos iterum ad regnum meum congre- ibi vos iterum ad regnum meum congre- gabo. Psal. cv, 4 et 47: Visita nos, Domi- gabo. Psal. cv, 4 et 47: Visita nos, Domi- ne, in salutari tuo... et congrega nos de ne, in salutari tuo... et congrega nos de nationibus. Isa. XL, 11: Sicut pastor gre- nationibus. Isa. XL, 11: Sicut pastor gre- gem suum pascet: in brachio suo con- gem suum pascet: in brachio suo con- gregabit agnos, et in sinu suo levabit, gregabit agnos, et in sinu suo levabit, foetas ipse portabit. In Galilæam autem foetas ipse portabit. In Galilæam autem præcedit lumine resurrectionis, quia ibi præcedit lumine resurrectionis, quia ibi incepit lumen suæ prædicationis. Isa. ix, incepit lumen suæ prædicationis. Isa. ix, 1 et 2: Populus, scilicet Gentium, qui am- 1 et 2: Populus, scilicet Gentium, qui am- bulabat in tenebris, vidit lucem magnan: bulabat in tenebris, vidit lucem magnan: habitantibus in regione umbræ mortis, habitantibus in regione umbræ mortis, lux orta est eis. Hoc enim fuit in Gali- lux orta est eis. Hoc enim fuit in Gali- læa ad litteram.. læa ad litteram..

<< Petrus autem ait illi: Et si omnes << Petrus autem ait illi: Et si omnes scandalizati fuerint in te, sed non ego.» scandalizati fuerint in te, sed non ego.»

Tangit hic repressionem præsumptio- Tangit hic repressionem præsumptio- nis Petri et omnium aliorum Apostolo- nis Petri et omnium aliorum Apostolo- rum et discipulorum. rum et discipulorum.

Et dicuntur hic duo, quorum unum Et dicuntur hic duo, quorum unum est præsumptio, et alterum repressio.` est præsumptio, et alterum repressio.`

Dicit igitur: «Petrus autem, « vertex Dicit igitur: «Petrus autem, « vertex Apostolorum pro se et pro aliis, « ait Apostolorum pro se et pro aliis, « ait illi, » præsumens de fervore charitatis, illi, » præsumens de fervore charitatis, quem tunc habebat: ignarus propriæ in- quem tunc habebat: ignarus propriæ in- firmitatis. Eccli. xxxiv, 11: Qui tentatus firmitatis. Eccli. xxxiv, 11: Qui tentatus non est, qualia scit? non est, qualia scit?

« Et si omnes, » discipuli et Apostoli, « Et si omnes, » discipuli et Apostoli, « scandalizati fuerint in te, » hoc est, in « scandalizati fuerint in te, » hoc est, in te offendiculum acceperint, « sed non te offendiculum acceperint, « sed non ego » scandalizabor. Matth. xxvi, 33: ego » scandalizabor. Matth. xxvi, 33: Ego numquam in te scandalizabor. Et Ego numquam in te scandalizabor. Et hoc dixit, quia probatus per angustias hoc dixit, quia probatus per angustias mortis non fuit. Eccli. xxvII, 6: Vasa fi- mortis non fuit. Eccli. xxvII, 6: Vasa fi- guli probat fornax, et homines justos guli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis. tentatio tribulationis.

« Et ait illi Jesus: Amen dico tibi « Et ait illi Jesus: Amen dico tibi quia tu hodie, in nocte hac, priusquam quia tu hodie, in nocte hac, priusquam gallus vocem bis dederit, ter me es gallus vocem bis dederit, ter me es negaturus. negaturus.

At ille amplius loquebatur: Et si At ille amplius loquebatur: Et si oportuerit me simul commori tibi, non oportuerit me simul commori tibi, non te negabo. Similiter autem et omnes te negabo. Similiter autem et omnes dicebant. >> dicebant. >>

« Et ait illi Jesus, » reprimens præ- « Et ait illi Jesus, » reprimens præ- sumptionem. Et dicuntur hic duo: in sumptionem. Et dicuntur hic duo: in quorum primo Petri prædicitur scanda- quorum primo Petri prædicitur scanda- lum in secundo, propter inexperientiam lum in secundo, propter inexperientiam confirmatur a Petro primo præsump- confirmatur a Petro primo præsump-

tum. tum.

Dicit igitur « Amen dico tibi. » Con- Dicit igitur « Amen dico tibi. » Con- firmatione utitur, quia est de futuro et firmatione utitur, quia est de futuro et contingens, « quia tu hodie, » in hac die contingens, « quia tu hodie, » in hac die non artificiali, sed naturali, « in nocte non artificiali, sed naturali, « in nocte hac, » quia pars est diei naturalis, hac, » quia pars est diei naturalis,

« «

priusquam gallus vocem bis dederit, » priusquam gallus vocem bis dederit, » hoc est, cantaverit, « ter me es, » ex in- hoc est, cantaverit, « ter me es, » ex in- firmitate tua, « negaturus. » Omnes au- firmitate tua, « negaturus. » Omnes au- tem alii Evangelistæ dicunt, Matth. xxvi, tem alii Evangelistæ dicunt, Matth. xxvi, 35, Luc. xx, 34, et Joannis, XIII, 38: 35, Luc. xx, 34, et Joannis, XIII, 38: Priusquam gallus cantet, ter me negabis. Priusquam gallus cantet, ter me negabis. Intelligitur priusquam gallus gallicinium Intelligitur priusquam gallus gallicinium mediæ noctis compleverit, quod in pluri- mediæ noctis compleverit, quod in pluri- bus galliciniis completur, et tunc con- bus galliciniis completur, et tunc con- cordat cum isto. Et in negatione hac cordat cum isto. Et in negatione hac Petrus ex infirmitate remansisset, si Petrus ex infirmitate remansisset, si oratio Christi eum non reduxisset. Luc. oratio Christi eum non reduxisset. Luc. XXII, 31 et 32 Simon, Simon, ecce Sa- XXII, 31 et 32 Simon, Simon, ecce Sa- tanas expetivit vos ut cribraret sicut tri- tanas expetivit vos ut cribraret sicut tri- ticum ego autem rogavi pro te ut non ticum ego autem rogavi pro te ut non deficiat fides tua: et tu aliquando con- deficiat fides tua: et tu aliquando con- versus confirma fratres tuos. versus confirma fratres tuos.

« At ille amplius loquebatur, » « At ille amplius loquebatur, »

Confirmans præsumptionem, quia non Confirmans præsumptionem, quia non expertus fuit se ipsum. expertus fuit se ipsum.

« Et si oportuerit me simul commori « Et si oportuerit me simul commori tibi, » hoc est, periculum mortis subire, tibi, » hoc est, periculum mortis subire, << non te negabo.» Luc. xx11, 33: Domine, << non te negabo.» Luc. xx11, 33: Domine, tecum paratus sum et in carcerem, et in tecum paratus sum et in carcerem, et in mortem ire. mortem ire.

«Similiter autem et omnes » discipuli «Similiter autem et omnes » discipuli cum Petro, simili præsumptione, « dice- cum Petro, simili præsumptione, « dice- bant. » Matth. xxvi, 35: Etiam si opor- bant. » Matth. xxvi, 35: Etiam si opor- tuerit me mori tecum, non te negabo. tuerit me mori tecum, non te negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt. Similiter et omnes discipuli dixerunt.

31 31

32 32

IN EVANG. MARCI, XIV-32, 33, 34. IN EVANG. MARCI, XIV-32, 33, 34.

707 707

« Et assumit Petrum, et Jacobum, « Et assumit Petrum, et Jacobum, et Joannem secum. » et Joannem secum. »

33 33

« Et veniunt in prædium, cui nomen « Et veniunt in prædium, cui nomen Gethsemani. >> Gethsemani. >>

Hic tangitur de confortatione oratio- Hic tangitur de confortatione oratio- nis. nis.

Secundum autem triplicem orationem Secundum autem triplicem orationem Christi, pars hæc dividitur in tres partes: Christi, pars hæc dividitur in tres partes: in quarum prima septem continentur. In in quarum prima septem continentur. In primo dicit ubi facta est hæc oratio : primo dicit ubi facta est hæc oratio : in secundo, a discipulis sequestratio: in in secundo, a discipulis sequestratio: in tertio, secretissimorum assumptio: in tertio, secretissimorum assumptio: in quarto, orantis in oratione dispositio : quarto, orantis in oratione dispositio : in quinto, vigiliarum discipulis indictio: in in quinto, vigiliarum discipulis indictio: in sexto, orationis ad Patrem directio : sexto, orationis ad Patrem directio : in septimo, discipulorum dormítantium in septimo, discipulorum dormítantium increpatio et instructio. Et hæc per ordi- increpatio et instructio. Et hæc per ordi- nem in littera continentur. nem in littera continentur.

Dicit igitur: «Et veniunt, » simul Jesus Dicit igitur: «Et veniunt, » simul Jesus et discipuli, « in prædium » cujusdam, et discipuli, « in prædium » cujusdam, quod casale ibi fuit ad prædium cujusdam quod casale ibi fuit ad prædium cujusdam pertinens, « cui nomen Gethsemani, » pertinens, « cui nomen Gethsemani, » quæ vallis pinguium (ut dicit Glossa) quæ vallis pinguium (ut dicit Glossa) interpretatur: quia ibi tauri pingues ob- interpretatur: quia ibi tauri pingues ob- sederunt illum, et vituli multi circum- sederunt illum, et vituli multi circum- dederunt eum. Psal. xxi, 13: Circumde- dederunt eum. Psal. xxi, 13: Circumde- derunt me vituli multi, tauri pingues derunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me. Et hoc est primum ubi obsederunt me. Et hoc est primum ubi facta est oratio, quia ibi necessaria fuit, facta est oratio, quia ibi necessaria fuit, ubi circumdatus est ab inimicis. II Para- ubi circumdatus est ab inimicis. II Para- lip. xx, 12: Cum ignoramus quid agere lip. xx, 12: Cum ignoramus quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, debeamus, hoc solum habemus residui, ut oculos nostros dirigamus ad te. Psal. ut oculos nostros dirigamus ad te. Psal. XXXIV, 13: Ego autem, cum mihi molesti XXXIV, 13: Ego autem, cum mihi molesti essent, induebar cilicio: humiliabam in essent, induebar cilicio: humiliabam in jejunio animam meam, et oratio mea in jejunio animam meam, et oratio mea in sinu meo convertetur. sinu meo convertetur.

Ecce intimorum et præ cæteris in- Ecce intimorum et præ cæteris in- struendorum assumptio. struendorum assumptio.

« Et assumit Petrum, » verticem « Et assumit Petrum, » verticem Apostolorum, qui propter apicem apo- Apostolorum, qui propter apicem apo- stolatus instruendus erat in regimine, « et stolatus instruendus erat in regimine, « et Jacobum, » qui primus inter Apostolos Jacobum, » qui primus inter Apostolos passionem sustinuit, ad virtutem passio- passionem sustinuit, ad virtutem passio- nis erat confortandus et instruendus, « et nis erat confortandus et instruendus, « et Joannem, » qui quia veritatem deitatis Joannem, » qui quia veritatem deitatis altius scripsit, ad familiaria orationis altius scripsit, ad familiaria orationis erat admittendus, « secum. » Psal. XLVI, erat admittendus, « secum. » Psal. XLVI, 10: Principés populorum congregati sunt 10: Principés populorum congregati sunt cum Deo Abraham. Sic, Exod. xvn, 10, cum Deo Abraham. Sic, Exod. xvn, 10, Moyses in montem accepit secum Aaron Moyses in montem accepit secum Aaron et Hur. Sed Christus uno plus, quia et Hur. Sed Christus uno plus, quia dignior Moyse fuit. Aaron enim monta- dignior Moyse fuit. Aaron enim monta- nus, significat corroborationem in vir- nus, significat corroborationem in vir- tute: Hur autem ignis, excelsum significat tute: Hur autem ignis, excelsum significat in charitate: quod Petrus et Jacobus de- in charitate: quod Petrus et Jacobus de- signat. Quia autem non veritas, sed ve- signat. Quia autem non veritas, sed ve- ritatis umbra fuit in Moyse, ideo nullum ritatis umbra fuit in Moyse, ideo nullum loco Joannis assumit. Michææ, vi, 4: loco Joannis assumit. Michææ, vi, 4: Misi ante faciem tuam Moysen, et Aaron, Misi ante faciem tuam Moysen, et Aaron, et Mariam. Moyses, Petrum propter et Mariam. Moyses, Petrum propter apicem dignitatis: Aaron, Jacobum pro- apicem dignitatis: Aaron, Jacobum pro- pter virtutis excellentiam: Maria autem, pter virtutis excellentiam: Maria autem, quæ interpretatur illuminatrix, Joannem quæ interpretatur illuminatrix, Joannem significat propter veritatis contemplatio- significat propter veritatis contemplatio-

nem. nem.

« Et cœpit pavere et tædere. « Et cœpit pavere et tædere.

Et ait illis Tristis est anima mea Et ait illis Tristis est anima mea

* Et ait discipulis suis: Sedete hic usque ad mortem. » * Et ait discipulis suis: Sedete hic usque ad mortem. » donec orem. » donec orem. »

Hic tangitur discipulorum a commu- Hic tangitur discipulorum a commu- nitate segregatio. nitate segregatio.

: :

« Sedete, » hoc est, quiescite, « hic. » « Sedete, » hoc est, quiescite, « hic. » Joan. xvi, 33: In mundo pressuram ha- Joan. xvi, 33: In mundo pressuram ha- bebitis sed confidite, ego vici mundum. bebitis sed confidite, ego vici mundum. « Donec orem. » Genes. XXII, 5: Ex- « Donec orem. » Genes. XXII, 5: Ex- spectate hic cum asino: ego et puer illuc spectate hic cum asino: ego et puer illuc usque properantes, postquam adoraveri- usque properantes, postquam adoraveri- mus, revertemur ad vos. mus, revertemur ad vos.

Ecce dispositio orantis. Pavor autem Ecce dispositio orantis. Pavor autem refertur ad cor, et tædium ad mortis ex- refertur ad cor, et tædium ad mortis ex- spectationem et in hoc humanitatis ve- spectationem et in hoc humanitatis ve- ritas designatur. Job, iv, 14 et 15: Pavor ritas designatur. Job, iv, 14 et 15: Pavor tenuit me, et tremor... et cum spiritus tenuit me, et tremor... et cum spiritus me præsente transiret, inhorruerunt om- me præsente transiret, inhorruerunt om- nes pili carnis meæ. Psal. nes pili carnis meæ. Psal. LIV, LIV, 6: Timor 6: Timor et tremor venerunt super me, et contexe- et tremor venerunt super me, et contexe- runt me tenebræ. runt me tenebræ.

34 34

35 35

708 708

« Et ait illis, » « Et ait illis, »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Veritatem suæ humanitatis secundum Veritatem suæ humanitatis secundum sensualitatem designando: « Tristis est sensualitatem designando: « Tristis est anima mea, » non tristitia passionis, sed anima mea, » non tristitia passionis, sed propassionis, « usque ad mortem, » ex- propassionis, « usque ad mortem, » ex- clusive, quia post mortem nec de me nec clusive, quia post mortem nec de me nec de meis umquam tristabor. Apocal. XXI, de meis umquam tristabor. Apocal. XXI, 4: Mors ultra non erit, neque luetus, 4: Mors ultra non erit, neque luetus, neque clamor, neque dolor erit ultra, quia neque clamor, neque dolor erit ultra, quia prima abierunt. prima abierunt.

« Sustinete hic et vigilate. » « Sustinete hic et vigilate. »

Ecce indictio vigiliarum. Matth. xxiv, Ecce indictio vigiliarum. Matth. xxiv, 42: Vigilate ergo, quia nescitis qua hora 42: Vigilate ergo, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit. I Petr. v, Dominus vester venturus sit. I Petr. v, 8 et 9: Sobrii estote et vigilate, quia ad- 8 et 9: Sobrii estote et vigilate, quia ad- versarius vester diabolus tamquam leo versarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quærens quem devoret: rugiens circuit, quærens quem devoret: cui resistite fortes in fide. cui resistite fortes in fide.

humanum erat mortem horrere. Et hanc humanum erat mortem horrere. Et hanc quidem orationem fecit formando ratio: quidem orationem fecit formando ratio: sed fecit eam pro naturali affectu sen- sed fecit eam pro naturali affectu sen- sualitatis, ut verus homo demonstraretur. sualitatis, ut verus homo demonstraretur. I ad Corinth. XIV, 15: Orabo spiritu, I ad Corinth. XIV, 15: Orabo spiritu, orabo et mente: psallam spiritu, psallam orabo et mente: psallam spiritu, psallam et mente: hoc est, sensualitate et ratione: et mente: hoc est, sensualitate et ratione: quia spiritus ibi, ut dicit Augustinus, quia spiritus ibi, ut dicit Augustinus, ponitur pro parte sensualitatis, in qua ponitur pro parte sensualitatis, in qua imagines rerum imprimuntur. imagines rerum imprimuntur.

<< Et dixit Abba, Pater, omnia tibi << Et dixit Abba, Pater, omnia tibi possibilia sunt, transfer calicem hunc possibilia sunt, transfer calicem hunc a me: sed non quod ego volo, sed a me: sed non quod ego volo, sed quod tu. » quod tu. »

« Et dixit, » formam orationis expri- « Et dixit, » formam orationis expri- mendo: «Abba, Pater. » Forma autem mendo: «Abba, Pater. » Forma autem istius orationis continet tria: pietatem, istius orationis continet tria: pietatem, petitionem, et rationis discretionem. petitionem, et rationis discretionem.

Pietatem cum dicit: « Abba, Pater. » Pietatem cum dicit: « Abba, Pater. »

« Et cum processisset paululum, Abba in Hebræo, idem est quod pater: « Et cum processisset paululum, Abba in Hebræo, idem est quod pater: procidit super terram. » procidit super terram. »

et ideo pater quod sequitur, dictum est et ideo pater quod sequitur, dictum est Evangelistæ. Patrem autem nominat, Evangelistæ. Patrem autem nominat,

« Et cum processisset paululum,» a quia pietatis nomen est: et in nomine « Et cum processisset paululum,» a quia pietatis nomen est: et in nomine discipulis. discipulis. patris et dulcescit oratio, et fiducia datur patris et dulcescit oratio, et fiducia datur Tangit hic orationem, et præmittit re- impetrandi. Joan. x1, 41 et 42: Pater, Tangit hic orationem, et præmittit re- impetrandi. Joan. x1, 41 et 42: Pater, verentiam orantis. verentiam orantis.

De reverentia quidem dicit : « Et cum De reverentia quidem dicit : « Et cum processisset paululum, » etiam a tribus processisset paululum, » etiam a tribus intimis recedendo. Cantic. III, 4: Pau- intimis recedendo. Cantic. III, 4: Pau- lulum cum pertransissem. eos, inveni lulum cum pertransissem. eos, inveni quem diligit anima mea. quem diligit anima mea.

« Procidit super terram, » quia tres « Procidit super terram, » quia tres viderunt discipuli. Matth. xxvi, 39: Et viderunt discipuli. Matth. xxvi, 39: Et progressus pusillum, procidit in faciem progressus pusillum, procidit in faciem suam, orans et dicens, etc. suam, orans et dicens, etc.

gratias ago tibi quoniam audisti me. gratias ago tibi quoniam audisti me. Ego autem sciebam quia semper me audis. Ego autem sciebam quia semper me audis. Ad Galat. IV, 6: Misit Deus Spiritum Ad Galat. IV, 6: Misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra clamantem: Ab- Filii sui in corda vestra clamantem: Ab- ba, Pater. ba, Pater.

« Omnia tibi possibilia sunt, » cum « Omnia tibi possibilia sunt, » cum sis omnipotens. Luc. 1, 37: Non erit im- sis omnipotens. Luc. 1, 37: Non erit im- possibile apud Deum omne verbum. Ge- possibile apud Deum omne verbum. Ge- nes. xvIII, 14: Numquid Deo quidquam nes. xvIII, 14: Numquid Deo quidquam est difficile ? est difficile ?

Et quia omnia tibi sunt possibilia, et Et quia omnia tibi sunt possibilia, et

« Et orabat ut si fieri posset, transi- potes alium modum liberationis humanæ « Et orabat ut si fieri posset, transi- potes alium modum liberationis humanæ ret ab eo hora. » ret ab eo hora. »

Ecce oratio et duo dicit, sensum ora- Ecce oratio et duo dicit, sensum ora- tionis, et formam. tionis, et formam.

Sensum dicit: « Si fieri posset, » salva Sensum dicit: « Si fieri posset, » salva congruentia redemptionis humanæ, congruentia redemptionis humanæ,

« transiret ab eo, » et non fundaretur in « transiret ab eo, » et non fundaretur in ipso, « hora, » scilicet passionis, quia ipso, « hora, » scilicet passionis, quia

sicut scis et vis ordinare: « Transfer ca- sicut scis et vis ordinare: « Transfer ca- licem hunc a me. » Et illud est quod licem hunc a me. » Et illud est quod petitur in hac oratione: non ut obtinea- petitur in hac oratione: non ut obtinea- tur, sed ut veritas humanæ infirmitatis tur, sed ut veritas humanæ infirmitatis demonstretur. Tamen quidam sic expo- demonstretur. Tamen quidam sic expo- nunt. « Transfer, » non ut non veniat, nunt. « Transfer, » non ut non veniat, sed ut non fundetur in me, vel in meis sed ut non fundetur in me, vel in meis permaneat. Sed hoc parum est, quoniam permaneat. Sed hoc parum est, quoniam

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

IN EVANG. MARCI, X-36, 37, 38, 39, 40, 41, IN EVANG. MARCI, X-36, 37, 38, 39, 40, 41,

bene scivit quod non fundaretur vel sta- bene scivit quod non fundaretur vel sta- ret in se et suis passio. Vel, « Transfer ret in se et suis passio. Vel, « Transfer calicem hunc a me, » hoc est, a meis a calicem hunc a me, » hoc est, a meis a quibus descendi secundum carnem, hoc quibus descendi secundum carnem, hoc est, a Judæis quod eis non imputetur. est, a Judæis quod eis non imputetur. Simile dicit Apostolus, ad Romanos, x, Simile dicit Apostolus, ad Romanos, x, 1 et 2: Voluntas quidem cordis mei, et 1 et 2: Voluntas quidem cordis mei, et obsecratio ad Deum fit pro illis in salu- obsecratio ad Deum fit pro illis in salu- tem. Testimonium enim perhibeo illis tem. Testimonium enim perhibeo illis quod æmulationem Dei habent, sed non quod æmulationem Dei habent, sed non secundum scientiam. secundum scientiam.

« Sed non quod ego volo. » Hoc est « Sed non quod ego volo. » Hoc est discretionis secundum rationem. Matth. discretionis secundum rationem. Matth. XXVI, 39: Verumtamen non sicut ego volo. XXVI, 39: Verumtamen non sicut ego volo.

« Sed quod tu, supple, vis. » Esther, « Sed quod tu, supple, vis. » Esther, XIII, 9: In ditione tua cuncta sunt posita, XIII, 9: In ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuæ resistere volun- et non est qui possit tuæ resistere volun- tati. II Reg. x, 12: Dominus faciet quod tati. II Reg. x, 12: Dominus faciet quod bonum est in conspectu suo. bonum est in conspectu suo.

« Et venit, et invenit eos dormientes. « Et venit, et invenit eos dormientes. Et ait Petro Simon, dormis? non po- Et ait Petro Simon, dormis? non po- tuisti una hora vigilare? tuisti una hora vigilare?

Vigilate et orate, ut non intretis in Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem. Spiritus quidem promp- tentationem. Spiritus quidem promp- tus est, caro vero infirma. tus est, caro vero infirma.

Et iterum abiens oravit, eumdem Et iterum abiens oravit, eumdem sermonem dicens. sermonem dicens.

Et reversus, denuo invenit eos Et reversus, denuo invenit eos dormientes erant enim oculi eorum dormientes erant enim oculi eorum gravati, et ignorabant quid responde- gravati, et ignorabant quid responde-

rent ei. rent ei.

Et venit tertio, et ait illis: Dormite Et venit tertio, et ait illis: Dormite jam, et requiescite. Sufficit: venit jam, et requiescite. Sufficit: venit hora ecce filius hominis tradetur in hora ecce filius hominis tradetur in manus peccatorum. manus peccatorum.

Surgite, eamus. Ecce qui me tradet Surgite, eamus. Ecce qui me tradet prope est. » prope est. »

« Et venit » ad discipulos, « et invenit « Et venit » ad discipulos, « et invenit eos dormientes. » Matth. xxvi, 43: Erant eos dormientes. » Matth. xxvi, 43: Erant enim oculi eorum gravati. Natura tristi- enim oculi eorum gravati. Natura tristi-

1 Genes. III, 15. 1 Genes. III, 15.

42. 42.

709 709

tiæ est quod inducit somnum per recur- tiæ est quod inducit somnum per recur- sum caloris ad intra: statim enim re- sum caloris ad intra: statim enim re- tracto calore et spiritu ab exterioribus tracto calore et spiritu ab exterioribus organis sensuum, obrepit eisdem orga- organis sensuum, obrepit eisdem orga- nis sensuum frigiditas, inducens som- nis sensuum frigiditas, inducens som- num per hoc quod ligat organa sen- num per hoc quod ligat organa sen- suum quia somnus nihil aliud est quam suum quia somnus nihil aliud est quam sensuum ex frigiditate oborta ligamen- sensuum ex frigiditate oborta ligamen-

tum. tum.

« Et ait Petro, » qui præ cæteris de se « Et ait Petro, » qui præ cæteris de se præsumpserat : « Simon. » Jam enim præsumpserat : « Simon. » Jam enim infirmitate depressus, non Petrus vel infirmitate depressus, non Petrus vel Cephas, sed antiquo nomine Simon Cephas, sed antiquo nomine Simon vocaris. vocaris.

» »

« Dormis? » id est, quid tu sopore « Dormis? » id est, quid tu sopore deprimeris? surge, invoca Deum tuum. deprimeris? surge, invoca Deum tuum. « Non potuisti una hora vigilare, « Non potuisti una hora vigilare, angustiæ et tædii in exspectatione pas- angustiæ et tædii in exspectatione pas- sionis, « mecum: » quid ergo facturus es sionis, « mecum: » quid ergo facturus es in ipsa passione? Et admonet Petrum in ipsa passione? Et admonet Petrum ad recognitionem suæ infirmitatis. ad recognitionem suæ infirmitatis.

" "

« Vigilate ergo. » « Vigilate ergo. »

Vel adhuc, etsi non pro me vigilatis, Vel adhuc, etsi non pro me vigilatis, «vigilate » pro vobis. I ad Corinth. xv, «vigilate » pro vobis. I ad Corinth. xv, 34: Evigilate, justi, et nolite peccare: 34: Evigilate, justi, et nolite peccare: ignorantiam enim Dei quidam habent, ignorantiam enim Dei quidam habent, scilicet usque adhuc. scilicet usque adhuc.

« Et orate, » Patrem coelestem invo- « Et orate, » Patrem coelestem invo- cando, « ut non intretis, » per gradus cando, « ut non intretis, » per gradus peccati, « in tentationem, » quæ est im- peccati, « in tentationem, » quæ est im- pulsio ad illicitum: sed statim in profo- pulsio ad illicitum: sed statim in profo- rio a peccati introitu vos subtrahatis. Sic rio a peccati introitu vos subtrahatis. Sic enim conteritur caput serpentis¹. Job, XLI, enim conteritur caput serpentis¹. Job, XLI, 5: Per gyrum dentium ejus formido. 5: Per gyrum dentium ejus formido. Dentes enim Diaboli sunt gradus tenta- Dentes enim Diaboli sunt gradus tenta- tionum. Primus motus cogitatio, dele- tionum. Primus motus cogitatio, dele- ctatio, mora in corde, consensus, volun- ctatio, mora in corde, consensus, volun- tas plena, impetus, operatio, iteratio, tas plena, impetus, operatio, iteratio, consuetudo, defensio peccati, gloriatio in consuetudo, defensio peccati, gloriatio in peccato, inverecundia, impœnitentia, peccato, inverecundia, impœnitentia, desperatio. Matth. vi, 13: Et ne nos in- desperatio. Matth. vi, 13: Et ne nos in- ducas in tentationem. ducas in tentationem.

Et subjungit causam : Et subjungit causam :

710 710

« Spiritus quidem, » « Spiritus quidem, »

D. ALB. MAG. ORD), PRÆD. D. ALB. MAG. ORD), PRÆD.

Qui est superior pars animæ, quæ Qui est superior pars animæ, quæ contemplandis æternis inhærescit, «prom- contemplandis æternis inhærescit, «prom- ptus est » de se, et natura sua. Ad Ro- ptus est » de se, et natura sua. Ad Ro- man. vII, 22: Condelector legi Dei se- man. vII, 22: Condelector legi Dei se- cundum interiorem hominem. Isa. XXVI, cundum interiorem hominem. Isa. XXVI, 9: Spiritu meo in præcordiis meis de 9: Spiritu meo in præcordiis meis de mane vigilabo ad te. mane vigilabo ad te.

« Caro autem infirma. » « Caro autem infirma. »

Quæ corrupta deprimit semper, et ali- Quæ corrupta deprimit semper, et ali- quando vincit spiritum. Ad Roman. VII, quando vincit spiritum. Ad Roman. VII, 23 Video aliam legem in membris meis 23 Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meæ, et capti- repugnantem legi mentis meæ, et capti- vantem me in lege peccati, quæ est in vantem me in lege peccati, quæ est in membris meis. Sapient. ix, 15: Corpus membris meis. Sapient. ix, 15: Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum mul- terrena inhabitatio deprimit sensum mul- ta cogitantem. ta cogitantem.

Et ideo dicit: « Caro autem infirma. » Et ideo dicit: « Caro autem infirma. » Et ideo ex parte illa fit tentatio, in Et ideo ex parte illa fit tentatio, in quam orandum est ut non intretur. Glos- quam orandum est ut non intretur. Glos- sa: «Non ait ut non tentemini, sed sa: «Non ait ut non tentemini, sed ut non intretis in tentationem: id est, ut non intretis in tentationem: id est, ut tentatio vos non superet, non teneat ut tentatio vos non superet, non teneat intra suos casses. » intra suos casses. »

« Et iterum abiens, » « Et iterum abiens, »

A discipulis se sequestrans : et hæc A discipulis se sequestrans : et hæc est oratio secunda. Matth. VI, 6: Tu est oratio secunda. Matth. VI, 6: Tu autem cum oraveris, intra in cubicu- autem cum oraveris, intra in cubicu- lum tuum, et clauso ostio, ora Patrem lum tuum, et clauso ostio, ora Patrem tuum. tuum.

« Eumdem sermonem » orationis, ut « Eumdem sermonem » orationis, ut scilicet transiret ab eo calix passionis, scilicet transiret ab eo calix passionis, « oravit, dicens » in oratione quod prius « oravit, dicens » in oratione quod prius dixerat docens nos hoc quod dixit, dixerat docens nos hoc quod dixit, Luc. XVIII, 1, quoniam oportet non se- Luc. XVIII, 1, quoniam oportet non se- mel tantum orare, sed instanter orare et mel tantum orare, sed instanter orare et non deficere. Ad Coloss. IV, 2 : Ora- non deficere. Ad Coloss. IV, 2 : Ora- tioni instate, vigilantes in ea. Act. I, tioni instate, vigilantes in ea. Act. I, 14 Omnes erant. perseverantes in ora- 14 Omnes erant. perseverantes in ora- tione. Luc. x1, 8: Si perseveraverit pul- tione. Luc. x1, 8: Si perseveraverit pul-

1 Luc. XVIII, 1: Dicebat autem et parabolam 1 Luc. XVIII, 1: Dicebat autem et parabolam ad illos, quoniam oportet semper orare et non de- ad illos, quoniam oportet semper orare et non de-

sans, sans,

dico vobis, etsi non dabit illi sur- dico vobis, etsi non dabit illi sur- gens eo quod amicus ejus sit, propter gens eo quod amicus ejus sit, propter improbitatem tamen ejus surget, et da- improbitatem tamen ejus surget, et da- bit illi quotquot habet necessarios. bit illi quotquot habet necessarios.

« Et reversus denuo, » « Et reversus denuo, »

Ab oratione ad discipulos, « invenit Ab oratione ad discipulos, « invenit eos dormientes,» pondere tristitiæ depres- eos dormientes,» pondere tristitiæ depres- sos. Matth. xxy, 5: Dormitaverunt am- sos. Matth. xxy, 5: Dormitaverunt am- nes et dormierunt. Proverb. vi, 9 et seq.; nes et dormierunt. Proverb. vi, 9 et seq.; Usquequo, piger, dormis? Paululum Usquequo, piger, dormis? Paululum dormies, paululum dormitabis... : et dormies, paululum dormitabis... : et veniet tibi quasi viator egestas, et pau- veniet tibi quasi viator egestas, et pau- peries quasi vir armatus. peries quasi vir armatus.

«Erant enim aculi eorum gravati. » «Erant enim aculi eorum gravati. » Glossa: « Languescunt oculi Aposto- Glossa: « Languescunt oculi Aposto- lorum negatione vicina. » lorum negatione vicina. »

« Et ignorabant, » jam suam sen- « Et ignorabant, » jam suam sen- tientes infirmitatem, « quid responderent tientes infirmitatem, « quid responderent ei, » convenienter. Job, 1x, 3: Si volue- ei, » convenienter. Job, 1x, 3: Si volue- rit contendere cum eo, non poterit ei re- rit contendere cum eo, non poterit ei re- spondere unum pro mille. Ad Roman. spondere unum pro mille. Ad Roman.

IX, IX,

200 homo, tu quis es, qui re- 200 homo, tu quis es, qui re- spondeas Deo? spondeas Deo?

Iterum «Et reversus denuo, » ab Iterum «Et reversus denuo, » ab oratione ad discipulos: quia etiam, oratione ad discipulos: quia etiam, Daniel. vi, 10, ter oravit Daniel contra Daniel. vi, 10, ter oravit Daniel contra templum. II ad Corinth. x11, 8: Propter templum. II ad Corinth. x11, 8: Propter quod ter Dominum rogavi. Et ideo in quod ter Dominum rogavi. Et ideo in antiquis legibus præceptum fuit ter ora- antiquis legibus præceptum fuit ter ora-

re. re.

«Invenit eos,» discipulos, tertio «< dor- «Invenit eos,» discipulos, tertio «< dor- mientes. » Matth. xxvi, 44: Et relictis mientes. » Matth. xxvi, 44: Et relictis illis, iterum abiit, et oravit tertio, eum- illis, iterum abiit, et oravit tertio, eum- dem sermonem dicens. dem sermonem dicens.

« Et venit tertio, et ait illis: Dor- « Et venit tertio, et ait illis: Dor- mite jam, et requiescite. »> mite jam, et requiescite. »>

Glossa «Nota quod hoc dicto ali- Glossa «Nota quod hoc dicto ali- quantulum siluit, et omnes dormierunt quantulum siluit, et omnes dormierunt et requieverunt. » Hoc autem ideo fe- et requieverunt. » Hoc autem ideo fe- cit, ut somno recreati fugere possent de cit, ut somno recreati fugere possent de manibus eorum, qui statim Christum manibus eorum, qui statim Christum erant capturi. Job, III, 17: Requieve- erant capturi. Job, III, 17: Requieve-

ficere, dicens, etc. ficere, dicens, etc.

43 43

IN EVANG. MARCI, XIV-42, 43. IN EVANG. MARCI, XIV-42, 43.

runt fessi robore. Eccle. v, 11: Dulcis runt fessi robore. Eccle. v, 11: Dulcis est somnus laboranti, sive parum sive est somnus laboranti, sive parum sive multum comedat. multum comedat.

Et postquam quieverant, tunc dixit Et postquam quieverant, tunc dixit eis: «Sufficit » tantum quievisse, « ve- eis: «Sufficit » tantum quievisse, « ve- nit hora » meæ traditionis et vestræ dis- nit hora » meæ traditionis et vestræ dis- persionis. persionis.

Et hoc est quod sequitur: « Ecce Et hoc est quod sequitur: « Ecce Filius hominis, » in natura quam com- Filius hominis, » in natura quam com- munem habet cum homine, « tradetur, » munem habet cum homine, « tradetur, » per Judam non dormientem, sed scelus per Judam non dormientem, sed scelus traditionis instanter agentem, « in ma- traditionis instanter agentem, « in ma- nus, hoc est, in potestatem « peccato- nus, hoc est, in potestatem « peccato- rum, » qui prævalebunt in ipsum. Ha- rum, » qui prævalebunt in ipsum. Ha- bacuc, 1, 4 Quia impius prævalet ad- bacuc, 1, 4 Quia impius prævalet ad- versus justum, propterea egreditur ju- versus justum, propterea egreditur ju- dicium perversum. Job, 1x, 24: Terra dicium perversum. Job, 1x, 24: Terra data est in manus impii, vultum judi- data est in manus impii, vultum judi- cum ejus operit. cum ejus operit.

«< Surgite » «< Surgite »

A somno: «eamus » obviam prodi- A somno: «eamus » obviam prodi- tori, ut omnes sciant quod voluntarie me tori, ut omnes sciant quod voluntarie me offero passioni. Joan. xiv, 31: Ut co- offero passioni. Joan. xiv, 31: Ut co- gnoscat mundus quia diligo Patrem, et gnoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. Surgite, eamus hinc. facio. Surgite, eamus hinc.

<< Ecce qui me tradet » in manus Judæo- << Ecce qui me tradet » in manus Judæo- rum, « prope est, » quem nolo declinare rum, « prope est, » quem nolo declinare quamvis possem, Matth. xxvi, 46; Sur- quamvis possem, Matth. xxvi, 46; Sur- gite, eamus ecce appropinquavit qui me gite, eamus ecce appropinquavit qui me

tradet. tradet.

«. Et adhuc eo loquente, venit Judas «. Et adhuc eo loquente, venit Judas Iscariotes, unus de duodecim. » Iscariotes, unus de duodecim. »

Hic incipit pars quæ est de traditionis Hic incipit pars quæ est de traditionis perfectione ex parte traditoris. perfectione ex parte traditoris.

Dicuntur autem hic duo: scilicet, Dicuntur autem hic duo: scilicet, qualiter ad tradendum fuit armatus, et qualiter ad tradendum fuit armatus, et quo signo ab ipso Christus est proditus. quo signo ab ipso Christus est proditus. In primo dicuntur tria: scilicet, quod In primo dicuntur tria: scilicet, quod ad prodendum fuit avidus et festinus, ad prodendum fuit avidus et festinus, quod ad prodendum fuit Christo valde quod ad prodendum fuit Christo valde ingratus, et quod in proditione adjuto- ingratus, et quod in proditione adjuto- ribus iniquis fuit armatus. ribus iniquis fuit armatus.

711 711

te. Ac si dicat quod etiam sermonem te. Ac si dicat quod etiam sermonem perficere me non permittit. Isa. v, 26: perficere me non permittit. Isa. v, 26: Ecce festinus velociter veniet. Proverb.. Ecce festinus velociter veniet. Proverb.. 16 Pedes illorum ad malum currunt, 16 Pedes illorum ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem. et festinant ut effundant sanguinem.

« Venit Judas, » nomini suo et bene- « Venit Judas, » nomini suo et bene- ficiis sibi exhibitis ingratus. Judas enim ficiis sibi exhibitis ingratus. Judas enim confitens et glorificans interpretatur: confitens et glorificans interpretatur: hic autem abnegavit Deum, et ignomi- hic autem abnegavit Deum, et ignomi- niam fecit Creatori. Apocal. 11, 9: Se niam fecit Creatori. Apocal. 11, 9: Se dicunt Judæos esse, et non sunt, sed dicunt Judæos esse, et non sunt, sed sunt sgnagoga Satanæ. sunt sgnagoga Satanæ.

« Iscariotes. » Detegit vitium in corde « Iscariotes. » Detegit vitium in corde latens, quia semper memoria mortis Do- latens, quia semper memoria mortis Do- mini remansit in corde suo. Psal. xxxv, mini remansit in corde suo. Psal. xxxv, 5: Iniquitatem meditatus est in cubili 5: Iniquitatem meditatus est in cubili suo, adstitit omni viæ non bonæ, mali- suo, adstitit omni viæ non bonæ, mali- tiam autem non odivit. tiam autem non odivit.

« Unus ex duodecim, » tanto honore « Unus ex duodecim, » tanto honore apostolatus dignificatus a Christo. I Reg. apostolatus dignificatus a Christo. I Reg. xv, 17 Cum esses parvulus in oculis xv, 17 Cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es. tuis, caput in tribubus Israel factus es.

« Et cum eo turba multa cum gla- « Et cum eo turba multa cum gla- diis et lignis, a summis sacerdotibus, diis et lignis, a summis sacerdotibus, et Scribis, et senioribus. » et Scribis, et senioribus. »

Ecce quibus armis fuit ad proditio- Ecce quibus armis fuit ad proditio- nem armatus. Quatuor autem inducit: nem armatus. Quatuor autem inducit: multitudinem, arma impugnationis, au- multitudinem, arma impugnationis, au- ctoritatem, et consilium sapientiæ mun- ctoritatem, et consilium sapientiæ mun- danæ. danæ.

« Et cum eo turba multa. » Armatus « Et cum eo turba multa. » Armatus fuit multitudine. Psal. 111, 2: Domine, fuit multitudine. Psal. 111, 2: Domine, quid multiplicati sunt qui tribulant quid multiplicati sunt qui tribulant me? multi insurgunt adversum me. me? multi insurgunt adversum me.

« Cum gladiis, » qui incutiunt vul- « Cum gladiis, » qui incutiunt vul- nera, « et lignis, » quæ incutiunt livo- nera, « et lignis, » quæ incutiunt livo- res. Matth. xxvI, 55: Tamquam ad la- res. Matth. xxvI, 55: Tamquam ad la- tronem existis cum gladiis et fustibus tronem existis cum gladiis et fustibus comprehendere me. comprehendere me.

« A summis sacerdotibus, » scilicet « A summis sacerdotibus, » scilicet missi, a quibus habebatur auctoritas. missi, a quibus habebatur auctoritas. Joan. XVIII, 3: Judas ergo cum accepis- Joan. XVIII, 3: Judas ergo cum accepis- set cohortem, et a Pontificibus et Phari- set cohortem, et a Pontificibus et Phari- sæis ministros, venit illuc cum laternis, sæis ministros, venit illuc cum laternis, et facibus, et armis. Armis autem de- et facibus, et armis. Armis autem de- fensionis non indiguit, sicut lorica et fensionis non indiguit, sicut lorica et Dicit igitur « Et adhuc eo loquen- clypeo, quia nemo reluctabatur. Dicit igitur « Et adhuc eo loquen- clypeo, quia nemo reluctabatur.

44 44

45 45

712 712

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Et Scribis, » qui consilium dabant « Et Scribis, » qui consilium dabant ex scientia litteraturæ, « et senioribus, » ex scientia litteraturæ, « et senioribus, » qui loco senatorum consilium dabant de qui loco senatorum consilium dabant de Domino interficiendo. Daniel. x111, 5: Domino interficiendo. Daniel. x111, 5: Egressa est iniquitas a senioribus ju- Egressa est iniquitas a senioribus ju- dicibus qui videbantur regere populum. dicibus qui videbantur regere populum. I Esdræ, ix, 2: Manus principum et I Esdræ, ix, 2: Manus principum et magistratuum fuit in transgressione magistratuum fuit in transgressione hac prima. hac prima.