102 102

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

grum tenebrosum quod apparet. Ita eo- grum tenebrosum quod apparet. Ita eo- dem modo se habentem judicem sancti dem modo se habentem judicem sancti videbunt in gloria, propter potestatem videbunt in gloria, propter potestatem oculi glorificati et damnati videbunt oculi glorificati et damnati videbunt eum sub specie coloris, secundum infir- eum sub specie coloris, secundum infir- mitatem oculi non glorificati. Isa. xxvii, mitatem oculi non glorificati. Isa. xxvii, 10: Misereamur impio,... et non videbit 10: Misereamur impio,... et non videbit gloriam Domini. Joan, v, 27, 28: Po- gloriam Domini. Joan, v, 27, 28: Po- testatem dedit ei judicium facere, quia testatem dedit ei judicium facere, quia Filius hominis est. Nolite mirari hoc. Filius hominis est. Nolite mirari hoc. Et sic intelligitur illud Joan. xix, 37: Et sic intelligitur illud Joan. xix, 37: Videbunt in quem transfixerunt. Videbunt in quem transfixerunt.

« Venientem. »> « Venientem. »>

Ecce appropinquatio, quod maxime Ecce appropinquatio, quod maxime horrent impii. Isa. 111, 14: Dominus ad horrent impii. Isa. 111, 14: Dominus ad judicinm veniet cum senibus populi. Isa. judicinm veniet cum senibus populi. Isa. xxx, 27 Venit de longinquo, ardens fu- xxx, 27 Venit de longinquo, ardens fu- ror ejus, et gravis ad portandum. Tunc ror ejus, et gravis ad portandum. Tunc enim verificatur illud Proverb. VI, 34 et enim verificatur illud Proverb. VI, 34 et 35 Zelus et furor viri non parcet in die 35 Zelus et furor viri non parcet in die vindictæ..., nec suscipiet pro redemptio- vindictæ..., nec suscipiet pro redemptio- ne dona plurima. ne dona plurima.

« In nubibus. >> « In nubibus. >>

Ecce gloria venientis nec est intelli- Ecce gloria venientis nec est intelli- gendum, quod nubes hic sit vapor ele gendum, quod nubes hic sit vapor ele vatus ab inferioribus elementis, sed sicut vatus ab inferioribus elementis, sed sicut diximus ante: Tunc justi fulgebunt sicut diximus ante: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum, sicut dictum sol in regno Patris eorum, sicut dictum est supra, XIII, 43. Et erunt circa Chri- est supra, XIII, 43. Et erunt circa Chri- stum supra modum solem in claritate ex- stum supra modum solem in claritate ex- cedentem et hujus tota claritas in oculis cedentem et hujus tota claritas in oculis terrenorum in vi fulgoris non percepta, terrenorum in vi fulgoris non percepta, quamdam in oculis ægris eorum generat quamdam in oculis ægris eorum generat obscuritatem. Et hæc vocatur nubes. obscuritatem. Et hæc vocatur nubes. III Reg. vi, 12: Dominus dixit ut ha- III Reg. vi, 12: Dominus dixit ut ha- bitaret in nebula. Act. 1, 11: Sic veniet bitaret in nebula. Act. 1, 11: Sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in quemadmodum vidistis eum euntem in cælum, quando nubes suscepit eum ab cælum, quando nubes suscepit eum ab oculis eorum. Erit autem ex hoc terror oculis eorum. Erit autem ex hoc terror damnatorum quia hæc nubes flammi- damnatorum quia hæc nubes flammi- voma, ut dicit Hieronymus, thesauros voma, ut dicit Hieronymus, thesauros grandinis, et fulgurum significat: quæ grandinis, et fulgurum significat: quæ

1 Act. 1, 9. 1 Act. 1, 9.

? Cf. Exod. xix, 18. ? Cf. Exod. xix, 18.

tunc immittentur damnandis. Sapient. v, tunc immittentur damnandis. Sapient. v, 22 et 23 Ibunt directe emissiones ful- 22 et 23 Ibunt directe emissiones ful- gurum, et tamquam a bene curvato arcu gurum, et tamquam a bene curvato arcu nubium exterminabuntur, et ad certum nubium exterminabuntur, et ad certum locum insilient. Et a petrosa ira plenæ locum insilient. Et a petrosa ira plenæ mittentur grandines, etc. Sic beatus Dio- mittentur grandines, etc. Sic beatus Dio- nysius, exponit caliginem, in quam in- nysius, exponit caliginem, in quam in- gressus est Moyses ad Dominum 2. Non gressus est Moyses ad Dominum 2. Non enim consequens est, quod Deus in ob- enim consequens est, quod Deus in ob- scuris habitet, qui sicut dicitur, I ad Ti- scuris habitet, qui sicut dicitur, I ad Ti- moth. vi, 16: Lucem inhabitat inacces- moth. vi, 16: Lucem inhabitat inacces- sibilem. Nec rationabile est ex caligine sibilem. Nec rationabile est ex caligine splendidam factam esse faciem Moysi : splendidam factam esse faciem Moysi : ita ut non possent in gloriam vultus ejus ita ut non possent in gloriam vultus ejus intendere filii Israel ³. Luc. xxi, 27: Tunc intendere filii Israel ³. Luc. xxi, 27: Tunc videbunt Filium hominis venientem in videbunt Filium hominis venientem in nube. nube.

Et propter hoc dicuntur nubes « cæli, » Et propter hoc dicuntur nubes « cæli, » non terræ. Job, xxxvi, 11, 12: Nubes non terræ. Job, xxxvi, 11, 12: Nubes spargunt lumen suum..., quocumque spargunt lumen suum..., quocumque eas voluntas gubernantis duxerit. Apocal. eas voluntas gubernantis duxerit. Apocal. I, 7 Ecce venit cum nubibus. Daniel. I, 7 Ecce venit cum nubibus. Daniel. VII, 13: Ecce cum nubibus cœli quasi VII, 13: Ecce cum nubibus cœli quasi filius hominis veniebat. filius hominis veniebat.

<< Cum virtute multa. » << Cum virtute multa. »

Hoc est, robore, qui primo judicatus Hoc est, robore, qui primo judicatus apparuit in infirmitate. Job, 1x, 19 : Si apparuit in infirmitate. Job, 1x, 19 : Si fortitudo quæritur, robustissimus est : fortitudo quæritur, robustissimus est : virtute enim ultimum attingit omnis po- virtute enim ultimum attingit omnis po- tentiæ. Exod. xv, 11: Quis similis tibi tentiæ. Exod. xv, 11: Quis similis tibi in fortibus, Domine ? quis similis tibi, in fortibus, Domine ? quis similis tibi, magnificus in sanctitate, terribilis atque magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis, faciens mirabilia. laudabilis, faciens mirabilia.

« Et majestate. » « Et majestate. »

Hoc refertur ad frequentiæ, quæ circa Hoc refertur ad frequentiæ, quæ circa eum apparebit, solemnitatem, et ambi- eum apparebit, solemnitatem, et ambi- tionem, qua impii opprimentur. Daniel. tionem, qua impii opprimentur. Daniel. VII, 14 Potestas ejus, potestas æterna, VII, 14 Potestas ejus, potestas æterna, quæ non auferetur: et regnum ejus, quod quæ non auferetur: et regnum ejus, quod non corrumpetur. non corrumpetur.

3 Cf. Exod. xxxiv, 30. 3 Cf. Exod. xxxiv, 30.

IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-31. IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-31.

« Et mittet Angelos suos cum tuba « Et mittet Angelos suos cum tuba et voce magna. » et voce magna. »

Hic tangit auditum terribilem vocan- Hic tangit auditum terribilem vocan- tem ad judicium. Job, xv, 21: Sonitus tem ad judicium. Job, xv, 21: Sonitus terroris semper in auribus illius. Et tan- terroris semper in auribus illius. Et tan- git tria Angelorum ministerium in vo- git tria Angelorum ministerium in vo- cando, tubæ clangorem, et vocis magni- cando, tubæ clangorem, et vocis magni- tudinem. Angelorum ministerium. est in tudinem. Angelorum ministerium. est in collectione cinerum, ex quibus integranda collectione cinerum, ex quibus integranda sunt corpora. Tubæ clangor est terribilis sunt corpora. Tubæ clangor est terribilis fragor elementorum ut quodlibet red- fragor elementorum ut quodlibet red- dat quidquid habet de corporibus resur- dat quidquid habet de corporibus resur- gentium. Vox magna est vox Christi gentium. Vox magna est vox Christi suscitans et vivificans et vocans ad judi- suscitans et vivificans et vocans ad judi-

cium. cium.

Dicit igitur: « Et mittet Angelos Dicit igitur: « Et mittet Angelos suos. » Congruum enim est, ut quos ha- suos. » Congruum enim est, ut quos ha- buerunt duces viæ, habeant etiam colle- buerunt duces viæ, habeant etiam colle- ctores cinerum, et productores ad judi- ctores cinerum, et productores ad judi- cium. Supra, XIII, 41 Mittet Angelos cium. Supra, XIII, 41 Mittet Angelos suos, et colligent de regno ejus omnia suos, et colligent de regno ejus omnia scandala. Ibidem, y. 49: Exibunt An- scandala. Ibidem, y. 49: Exibunt An- geli, et separabunt malos de medio ju- geli, et separabunt malos de medio ju- storum. In signum hujus, Angeli sepa- storum. In signum hujus, Angeli sepa- raverunt Lot de medio impiorum 1. raverunt Lot de medio impiorum 1.

« Cum tuba. » « Cum tuba. »

Hoc est, mundi fragore. Sapient. v, Hoc est, mundi fragore. Sapient. v, 23 et 24 Excandescet in illos aqua 23 et 24 Excandescet in illos aqua maris, contra illos stabit spiritus virtutis, maris, contra illos stabit spiritus virtutis, etc., et flumina concurrent duriter. Et, etc., et flumina concurrent duriter. Et, ibidem, . 21 Pugnabit cum illo orbis ibidem, . 21 Pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos. I ad Corinth. terrarum contra insensatos. I ad Corinth. xv, 52 In momento, in ictu oculi, et in xv, 52 In momento, in ictu oculi, et in novissima turba: canet enim tuba, et, novissima turba: canet enim tuba, et, mortui resurgent incorrupti. mortui resurgent incorrupti.

« Et voce magna, » « Et voce magna, »

Quæ est jussus Dei, quod vivant, et Quæ est jussus Dei, quod vivant, et surgant mortui, et veniant ad judicium. surgant mortui, et veniant ad judicium. I ad Thessal. iv, 16: Ipse Dominus in I ad Thessal. iv, 16: Ipse Dominus in jussu et in voce Archangeli, et in tuba jussu et in voce Archangeli, et in tuba Dei descendet de cœlo: et mortui, qui in Dei descendet de cœlo: et mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi. Archan- Christo sunt, resurgent primi. Archan-

1 Cf. Genes. XIX, 1 Cf. Genes. XIX,

15. 15.

103 103

gelus autem est Christus Princeps Ange- gelus autem est Christus Princeps Ange- lorum, ut dicit Glossa. Et secundum lorum, ut dicit Glossa. Et secundum hoc tria concurrunt ad resurrectionem, hoc tria concurrunt ad resurrectionem, fragor mundi in restitutione materiæ : fragor mundi in restitutione materiæ : ministerium Angelorum in compositione ministerium Angelorum in compositione pulverum, et corporum et jussus, sive pulverum, et corporum et jussus, sive vox Dei et Christi in vivificatione et ci- vox Dei et Christi in vivificatione et ci- tatione. Joan. v, 25: Mortui audient vo- tatione. Joan. v, 25: Mortui audient vo- cem Filii Dei, et qui audierint, vivent. cem Filii Dei, et qui audierint, vivent. Psal. LXVII, 34: Dabit voci suæ vocem Psal. LXVII, 34: Dabit voci suæ vocem virtutis. virtutis.

« Et congregabunt electos ejus a « Et congregabunt electos ejus a quatuor ventis, a summis cœlorum quatuor ventis, a summis cœlorum usque ad terminos eorum. » usque ad terminos eorum. »

Hic tangit congregationem bonorum Hic tangit congregationem bonorum ab eo futuram, qui dispersiones Israel ab eo futuram, qui dispersiones Israel congregabit, relictis impiis. Dicit autem congregabit, relictis impiis. Dicit autem tria: congregationem electorum, et gene- tria: congregationem electorum, et gene- ralitatem locorum unde congregabuntur, ralitatem locorum unde congregabuntur, et congregandorum integritatem. et congregandorum integritatem.

«Congregatio est ad sinum Patris omnia «Congregatio est ad sinum Patris omnia congregantis », ut dicit Dionysius. Psal. congregantis », ut dicit Dionysius. Psal. XLIX, 5: Congregate illi sanctos ejus. XLIX, 5: Congregate illi sanctos ejus. Impii autem dispergentur, quia non ha- Impii autem dispergentur, quia non ha- bebunt unum, in quo congregentur: sed bebunt unum, in quo congregentur: sed dissipati cordibus manebunt in inferno. dissipati cordibus manebunt in inferno. Ezechiel. v, 1 et 2: Divides eos,... et di- Ezechiel. v, 1 et 2: Divides eos,... et di- sperges ventum, et gladium nudabo post sperges ventum, et gladium nudabo post eos. Ezechiel. XI, 17: Congregabo vos eos. Ezechiel. XI, 17: Congregabo vos de populis, et adunabo de terris in qui- de populis, et adunabo de terris in qui- bus dispersi estis. Psal. cv, 47 : Salvos fac bus dispersi estis. Psal. cv, 47 : Salvos fac nos, Domine, Deus noster, et congrega nos, Domine, Deus noster, et congrega nos de nationibus: ut confiteamur nomini nos de nationibus: ut confiteamur nomini sancto tuo, et gloriemur in laude tua. sancto tuo, et gloriemur in laude tua.

« A quatuor ventis >> « A quatuor ventis >>

Coeli principalibus: qui significant Coeli principalibus: qui significant quatuor mundi plagas, et climata. Isa. quatuor mundi plagas, et climata. Isa. XLIII, 5 et 6 Ab Oriente adducam semen XLIII, 5 et 6 Ab Oriente adducam semen tuum, et ab Occidente congregabo te. tuum, et ab Occidente congregabo te. Dicam Aquiloni: Da: et Austro: Noli Dicam Aquiloni: Da: et Austro: Noli prohibere. Supra, vé, 11: Multi ab prohibere. Supra, vé, 11: Multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno

32 32

33 33

31 31

104 104

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cælorum. Psal. CVI, 3: A solis ortu, et cælorum. Psal. CVI, 3: A solis ortu, et occasu, ab Aquilone, et mari. Ezechiel. occasu, ab Aquilone, et mari. Ezechiel. XXXVII, 9: A quatuor ventis veni, spiri- XXXVII, 9: A quatuor ventis veni, spiri- tus, etc. tus, etc.

« A summis cœlorum. » « A summis cœlorum. »

Hic tangit integritatem. Dicit enim Hic tangit integritatem. Dicit enim Aristoteles, quod summum, et imum, Aristoteles, quod summum, et imum, quod est a coelo usque ad centrum, est quod est a coelo usque ad centrum, est principium longitudinis. Sed dextrum et principium longitudinis. Sed dextrum et sinistrum, quod est ab oriente in occi- sinistrum, quod est ab oriente in occi- dentem, est principium latitudinis. Ab dentem, est principium latitudinis. Ab ante autem et retro, quod est a meridie ante autem et retro, quod est a meridie in Aquilonem, est principium profundita- in Aquilonem, est principium profundita- tis. Secundum primum accipitur motus tis. Secundum primum accipitur motus incrementi et nutrimenti: secundum alte- incrementi et nutrimenti: secundum alte- rum accipitur motus localis membrorum: rum accipitur motus localis membrorum: secundum tertium accipitur motus altera- secundum tertium accipitur motus altera- tionis secundum sensum. Et hoc est: tionis secundum sensum. Et hoc est: « A summis cœlorum usque ad terminos » « A summis cœlorum usque ad terminos » infinitatis, latitudinis, et profunditatis, infinitatis, latitudinis, et profunditatis, ut integre resurgant. I ad Corinth. xv, ut integre resurgant. I ad Corinth. xv, 52 Mortui resurgent incorrupti. Luc. 52 Mortui resurgent incorrupti. Luc. XXI, 18 Capillus de capite vestro non XXI, 18 Capillus de capite vestro non peribit. Unde Augustinus dicit, quod peribit. Unde Augustinus dicit, quod summum coeli dicitur zenith capitis summum coeli dicitur zenith capitis uniuscujusque hominis, et terminus or- uniuscujusque hominis, et terminus or- bis dicitur terminus horizontis visibilis: bis dicitur terminus horizontis visibilis:

in cujus circumferentia sunt differentiæ in cujus circumferentia sunt differentiæ quatuor situs, scilicet dextrum et sini- quatuor situs, scilicet dextrum et sini- strum, et ante et retro: aliæ autem duæ strum, et ante et retro: aliæ autem duæ situs differentiæ sunt, altum in zenith situs differentiæ sunt, altum in zenith capitis, et imum in centro horizon- capitis, et imum in centro horizon- tis. tis.

« Ab arbore autem fici discite pa- « Ab arbore autem fici discite pa- rabolam cum jam ramus ejus tener rabolam cum jam ramus ejus tener fuerit et folia nata, scitis quia prope fuerit et folia nata, scitis quia prope

est æstas: est æstas:

Ita et vos, cum videritis hæc omnia, Ita et vos, cum videritis hæc omnia, scitote quia prope est in januis. scitote quia prope est in januis.

Amen dico vobis, quia non præteri- Amen dico vobis, quia non præteri- bit generatio hæc, donec omnia fiant. bit generatio hæc, donec omnia fiant.

Coelum et terra transibunt, verba 35 Coelum et terra transibunt, verba 35 autem mea non præteribunt. » autem mea non præteribunt. »

Ecce signum particulare temporis, Ecce signum particulare temporis, quod erit tempus collectionis. Dicit au- quod erit tempus collectionis. Dicit au- tem tria parabolam, adaptationem, et tem tria parabolam, adaptationem, et veritatis confirmationem. veritatis confirmationem.

Circa primum dicit duo primo enim Circa primum dicit duo primo enim innuit quod parabola sit quod dicit: et innuit quod parabola sit quod dicit: et secundo, exponit secundum quas pro- secundo, exponit secundum quas pro- prietates sit accipienda. prietates sit accipienda.

Dicit igitur: «Ab arbore autem fici: » Dicit igitur: «Ab arbore autem fici: » cui, supra, xxi, 19, maledictum est. Et de cui, supra, xxi, 19, maledictum est. Et de qua, Habac. III, 17: Ficus non florebit. qua, Habac. III, 17: Ficus non florebit.

Sumite, vel « discite parabolam, » hoc Sumite, vel « discite parabolam, » hoc est, similitudinariam sententiam. Pro- est, similitudinariam sententiam. Pro- verb. 1, 6 Animadvertet parabolam et verb. 1, 6 Animadvertet parabolam et interpretationem, verba sapientum et interpretationem, verba sapientum et ænigmata eorum. ænigmata eorum.

Et subdit, in quo sumitur : Et subdit, in quo sumitur :

« Cum jam ramus ejus tener fue- « Cum jam ramus ejus tener fue- rit. » rit. »

Ficus inter omnes arbores tardius vi- Ficus inter omnes arbores tardius vi- rescit, et flores grossorum emittit. Transit rescit, et flores grossorum emittit. Transit enim ver, et in æstate fert flores et enim ver, et in æstate fert flores et longe in æstate versus autumnum dat longe in æstate versus autumnum dat fructum in signo Leonis: et ideo a ficu fructum in signo Leonis: et ideo a ficu signum temporis maturitatis, et colle- signum temporis maturitatis, et colle- ctionis accipitur. Ver enim magis compa- ctionis accipitur. Ver enim magis compa- ratur statui generationis: et ideo Judæi, ratur statui generationis: et ideo Judæi, qui per ficum designantur, conversione qui per ficum designantur, conversione sua finem mundi præloquuntur. Joel. 1, sua finem mundi præloquuntur. Joel. 1, 7: Ficum meam decorticavit : nudans spo- 7: Ficum meam decorticavit : nudans spo- liavit eam, et projecit: albi facti sunt liavit eam, et projecit: albi facti sunt rami ejus. Cum ergo jam ramus ejus, rami ejus. Cum ergo jam ramus ejus, quem eodem anno emittet, tener fuerit, quem eodem anno emittet, tener fuerit, novella ad fidem conversione, Osee, xiv, novella ad fidem conversione, Osee, xiv, 7: Ibunt rami ejus, et erit quasi oliva. 7: Ibunt rami ejus, et erit quasi oliva. Eccli.xxiv, 22: Rami mei honoris et gra- Eccli.xxiv, 22: Rami mei honoris et gra-

tiæ. tiæ.

«Et folia nata, » verborum in con- «Et folia nata, » verborum in con- fessione et laude. Psal. 1, 3: Folium ejus fessione et laude. Psal. 1, 3: Folium ejus non defluet. Proverb. x1, 28: Justi quasi non defluet. Proverb. x1, 28: Justi quasi virens folium germinabunt. virens folium germinabunt.

IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-32, 33, 34, 35, 36. IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-32, 33, 34, 35, 36.

103 103

« Scitis quia prope est æstas, » « Scitis quia prope est æstas, »

Scilicet tempus maturitatis et collectio- Scilicet tempus maturitatis et collectio- nis. Proverb. xx, 4: Propter frigus pi- nis. Proverb. xx, 4: Propter frigus pi- ger arare noluit: mendicabit ergo æstate, ger arare noluit: mendicabit ergo æstate, et non dabitur illi. et non dabitur illi.

« Ita et vos. >> « Ita et vos. >>

Ecce adaptatio. Ecce adaptatio.

« Cum videritis hæc omnia, » quæ dixi, « Cum videritis hæc omnia, » quæ dixi, « scitote quia prope est in januis, » ut « scitote quia prope est in januis, » ut jam intret judex. Jacob. v, 9: Judex jam intret judex. Jacob. v, 9: Judex ante januam assistit. Apocal. 111, 20: ante januam assistit. Apocal. 111, 20: Ecce sto ad ostium, et pulso. I ad Co- Ecce sto ad ostium, et pulso. I ad Co- rinth. VII, 29 Tempus breve est: reli- rinth. VII, 29 Tempus breve est: reli- quum est, ut et qui habent uxores, tam- quum est, ut et qui habent uxores, tam- quam non habentes sint. quam non habentes sint.

<< Amen dico vobis. » << Amen dico vobis. »

Confirmatio est signi, quod posuit. Confirmatio est signi, quod posuit. «Non præteribit generatio hæc, » hoc «Non præteribit generatio hæc, » hoc est, Judæorum, vel successio mortalium, est, Judæorum, vel successio mortalium, « donec omnia fiant. » Exclusive: quia « donec omnia fiant. » Exclusive: quia generatio Judæorum et mortalium termi- generatio Judæorum et mortalium termi- nabitur ad signa inducta. Psal. LVIII, 12: nabitur ad signa inducta. Psal. LVIII, 12: Deus ostendet mihi super inimicos meos, Deus ostendet mihi super inimicos meos, ne occidas eos nequando obliviscantur. ne occidas eos nequando obliviscantur. populi mei. Eccle. 1, 4: Generatio præ- populi mei. Eccle. 1, 4: Generatio præ- terit, et generatio advenit: terra autem terit, et generatio advenit: terra autem in æternum stat. in æternum stat.

« Coelum et terra transibunt. >> « Coelum et terra transibunt. >>

Confirmatio est omnium inductorum Confirmatio est omnium inductorum in præcedentibus. Transibunt autem cœ- in præcedentibus. Transibunt autem cœ- lum et terra, non quoad substantiam, lum et terra, non quoad substantiam, sed quoad actus, et figuram generationis, sed quoad actus, et figuram generationis, quam nunc habent. Psal. cr, 27 et 28: quam nunc habent. Psal. cr, 27 et 28: Ipsi, scilicet coeli, peribunt, tu autem per- Ipsi, scilicet coeli, peribunt, tu autem per- manes... et sicut opertiorium mutabis manes... et sicut opertiorium mutabis cos, et mutabuntur: tu autem idem ipse cos, et mutabuntur: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Isa. LXV, es, et anni tui non deficient. Isa. LXV, 17 et 18: Ecce ego creo cælos novos et 17 et 18: Ecce ego creo cælos novos et

terram novam et non erunt in memoria terram novam et non erunt in memoria

priora, et non ascendent super cor. Sed priora, et non ascendent super cor. Sed gaudebitis et exsultabimini usque in gaudebitis et exsultabimini usque in sempiternum in his quæ ego creo. Apo- sempiternum in his quæ ego creo. Apo-

cal. xxi, Vidi cælum novum et ter- cal. xxi, Vidi cælum novum et ter- ram novam..., et mare jam non est. Et ram novam..., et mare jam non est. Et hoc notat ex modo loquendi, quando hoc notat ex modo loquendi, quando dicit: « Transibunt, » quia transitus de dicit: « Transibunt, » quia transitus de uno ad aliud est, permanente substantia uno ad aliud est, permanente substantia transeuntis. transeuntis.

« Verba autem mea « Verba autem mea ribunt, » ribunt, »

non præter- non præter-

In falsitatem. Supra, v, 18: Iota unum, In falsitatem. Supra, v, 18: Iota unum, aut unus apex non præteribit a lege, do- aut unus apex non præteribit a lege, do- nec omnia fiant. Isa. XL, 8: Verbum Do- nec omnia fiant. Isa. XL, 8: Verbum Do- mini nostri manet in æternum. Psal. mini nostri manet in æternum. Psal. CXVIII, 89: In æternum, Domine, verbum CXVIII, 89: In æternum, Domine, verbum tuum permanet in cœlo. Isa. LV, 11: tuum permanet in cœlo. Isa. LV, 11: Verbum meum, quod egredietur de ore Verbum meum, quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet quæcumque volui, et prosperabitur faciet quæcumque volui, et prosperabitur in his ad quæ misi illud. in his ad quæ misi illud.

« De die autem illa et hora nemo « De die autem illa et hora nemo scit, neque Angeli coelorum, nisi so- scit, neque Angeli coelorum, nisi so- lus Pater. » lus Pater. »

Hic ostendit temporis incertitudinem, Hic ostendit temporis incertitudinem, quando veniat judicium. Dividitur au- quando veniat judicium. Dividitur au- tem pars ista in duo: in quorum primo tem pars ista in duo: in quorum primo ostendit quod dictum est: in secundo au- ostendit quod dictum est: in secundo au- tem reddit nos cautos, ne nos judicium tem reddit nos cautos, ne nos judicium inconsideratos præoccupet, ibi, y. 42 : inconsideratos præoccupet, ibi, y. 42 : Vigilate ergo. » Vigilate ergo. »

" "

In prima harum tria dicit, scilicet pri- In prima harum tria dicit, scilicet pri- mo, impossibilitatem præsciendi judi- mo, impossibilitatem præsciendi judi- cium ex aliquibus conjecturis et secun- cium ex aliquibus conjecturis et secun- do, inconsiderationem hominum quos do, inconsiderationem hominum quos involvet incautos, ibi, y. 37: « Sicut involvet incautos, ibi, y. 37: « Sicut autem in diebus Noe, etc. » Et tertio, autem in diebus Noe, etc. » Et tertio, qualis erit discretio in judicio, ibi, qualis erit discretio in judicio, ibi, . 40: « Tunc duo, etc. » . 40: « Tunc duo, etc. »

In prima harum, Angelos et homines In prima harum, Angelos et homines a præcognitione judicii excludit, et so- a præcognitione judicii excludit, et so- lum includit Patrem. lum includit Patrem.

Dicit igitur quoad temporis qualitatem: Dicit igitur quoad temporis qualitatem:

« De die autem illa. » « De die autem illa. »

Dicitur autem dies quoad illustrationem Dicitur autem dies quoad illustrationem

36 36

106 106

1 1

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

judicis, et non quoad motum solis super judicis, et non quoad motum solis super terram quia nescitur quando Dominus terram quia nescitur quando Dominus venturus sit, sero, an media nocte, an venturus sit, sero, an media nocte, an galli cantu, an mane, ut dicit Marc. XIII, galli cantu, an mane, ut dicit Marc. XIII, 33. Si objiciatur per id quod in sequenti 33. Si objiciatur per id quod in sequenti capitulo sequitur: Media nocte clamor capitulo sequitur: Media nocte clamor factus est. Et per illud Sapient. xvIII, 14 et factus est. Et per illud Sapient. xvIII, 14 et seq: Cum quietum silentium contineret seq: Cum quietum silentium contineret omnia, et nox in suo cursu medium iter omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet, etc. Dicendum, quod omnia hæc haberet, etc. Dicendum, quod omnia hæc dicuntur quoad tenebras ignorantiæ dicuntur quoad tenebras ignorantiæ horæ, et non quoad qualitatem tempo- horæ, et non quoad qualitatem tempo- ris diurni, vel nocturni. Nescitur enim ris diurni, vel nocturni. Nescitur enim qua temporis qualitate lucida, vel tene- qua temporis qualitate lucida, vel tene-

brosa. brosa.

nis ad essentiam, et non ad personam: nis ad essentiam, et non ad personam: quia notitia est essentialis. Et ideo una quia notitia est essentialis. Et ideo una est notitia trium, sicut una est essentia est notitia trium, sicut una est essentia trium unde non excluditur Filius, ne- trium unde non excluditur Filius, ne- que Spiritus sanctus: et hoc notatur, que Spiritus sanctus: et hoc notatur, Joan. 1, 18: Deum nemo vidit umquam : Joan. 1, 18: Deum nemo vidit umquam : unigenitus Filius qui est in sinu Patris, unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Quasi dicat: Licet nemo ipse enarravit. Quasi dicat: Licet nemo Deum noverit et viderit, tamen Unigeni- Deum noverit et viderit, tamen Unigeni- tus (qui in ejusdem deitatis occulto) videt tus (qui in ejusdem deitatis occulto) videt eum. Et ideo, quod habetur de notitia eum. Et ideo, quod habetur de notitia Dei, ex enarratione est Unigeniti. Ita in- Dei, ex enarratione est Unigeniti. Ita in- cludit infra notitiam Spiritus sancti cludit infra notitiam Spiritus sancti Apostolus, I ad Corinth. II, 11: Quæ Apostolus, I ad Corinth. II, 11: Quæ Dei sunt, nemo cognovit nisi Spiritus Dei sunt, nemo cognovit nisi Spiritus

Et quoad spatium quantitatis temporis Dei. Et, I ad Corinth. 11, 10: Spiritus Et quoad spatium quantitatis temporis Dei. Et, I ad Corinth. 11, 10: Spiritus subdit: subdit:

<< Et hora. » << Et hora. »

Sic enim, Infra, y. 50, dicit: Veniet do- Sic enim, Infra, y. 50, dicit: Veniet do- minus servi illius in die qua non sperat, minus servi illius in die qua non sperat, et hora qua ignorat. et hora qua ignorat.

<< Nemo scit, » << Nemo scit, »

Hoc est, nullus homo. Act. 1, 7: Non Hoc est, nullus homo. Act. 1, 7: Non est vestrum nosse tempora vel momen- est vestrum nosse tempora vel momen- ta quæ Pater posuit in sua potestate. ta quæ Pater posuit in sua potestate. Erubescant, qui de judicii tempore vati- Erubescant, qui de judicii tempore vati- cinantur. « Neque Angeli, » quia non cinantur. « Neque Angeli, » quia non pertinet ad beatitudinem eorum. Et ideo, pertinet ad beatitudinem eorum. Et ideo, Isa. vi, 2, sicut velabant caput, per quod Isa. vi, 2, sicut velabant caput, per quod ostenditur id quod ante mundum erat in ostenditur id quod ante mundum erat in Deo, ita Seraphim velabant pedes, per Deo, ita Seraphim velabant pedes, per quos finis mundi ostenditur, quem An- quos finis mundi ostenditur, quem An- geli ignorant. geli ignorant.

« «

In quibusdam codicibus additur: << Ne- In quibusdam codicibus additur: << Ne- que Filius. » Et hoc ponitur, Marc. XIII, que Filius. » Et hoc ponitur, Marc. XIII, 32, quod ideo dicitur, quia non facit nos 32, quod ideo dicitur, quia non facit nos scire vel quia non scit ex virtute huma- scire vel quia non scit ex virtute huma- nitatis. nitatis.

« Nisi solus Pater. » « Nisi solus Pater. »

omnia scrutatur, etiam profunda Dei. omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Sic ergo solus Pater novit, hoc est, Pa- Sic ergo solus Pater novit, hoc est, Pa- ter, et non alius in essentia quam Pater. ter, et non alius in essentia quam Pater. Cum enim Filius habeat essentiam a Pa- Cum enim Filius habeat essentiam a Pa- tre, et Spiritus Sanctus ab utroque, sic tre, et Spiritus Sanctus ab utroque, sic oportet quod etiam notitiam habeat Filius oportet quod etiam notitiam habeat Filius a Patre, et eamdem notitiam habeat a Patre, et eamdem notitiam habeat Spiritus sanctus ab utroque: quod hoc Spiritus sanctus ab utroque: quod hoc sit ibi esse quod nosse, et e converso. sit ibi esse quod nosse, et e converso.

« Sicut autem in diebus Noe, ita erit « Sicut autem in diebus Noe, ita erit et adventus Filii hominis. >> et adventus Filii hominis. >>

Hic tangit qualiter inconsideratos in- Hic tangit qualiter inconsideratos in- volvit. Et dicit tria: primo, præmittit as- volvit. Et dicit tria: primo, præmittit as- similationem: secundo, ostendit negli- similationem: secundo, ostendit negli- gentium et carnalium incuriam: et tertio, gentium et carnalium incuriam: et tertio, repetit quales tales præoccupantur. repetit quales tales præoccupantur.

Dicit igitur: «Sicut autem in diebus Dicit igitur: «Sicut autem in diebus Noe » justi qui fabricando arcam præ- Noe » justi qui fabricando arcam præ- dixit diluvium, et prædicavit pœniten- dixit diluvium, et prædicavit pœniten- tiam, et non attenderunt, sed videbatur tiam, et non attenderunt, sed videbatur eis ludens loqui ³. eis ludens loqui ³.

« Ita erit, » imprævisus negligenti- « Ita erit, » imprævisus negligenti- bus, « adventus » ad judicium << Filii bus, « adventus » ad judicium << Filii hominis. » II Petr. 111, 6 et 7: Tunc mun- hominis. » II Petr. 111, 6 et 7: Tunc mun- dus aqua inundatus periit. Cæli autem dus aqua inundatus periit. Cæli autem qui nunc sunt, et terra, eodem verbo re- qui nunc sunt, et terra, eodem verbo re-

Exclusionem facit respectu oppositio- positi sunt, igni reservati in diem ju- Exclusionem facit respectu oppositio- positi sunt, igni reservati in diem ju-

1 Matth. xxv, 6. 1 Matth. xxv, 6.

2 Cf. Genes. vi, 9 et seq. 2 Cf. Genes. vi, 9 et seq.

3 Genes. XIX, 14 : Et visus est eis quasi ludens 3 Genes. XIX, 14 : Et visus est eis quasi ludens loqui. loqui.

37 37

IN EVANG. MATTHÆI, XXII-38, 39, 40, 41. IN EVANG. MATTHÆI, XXII-38, 39, 40, 41.

dicii. Et tanguntur duo judicia: unum dicii. Et tanguntur duo judicia: unum per aquam, per quod refrigeratus est ignis per aquam, per quod refrigeratus est ignis concupiscentiæ alterum per ignem, per concupiscentiæ alterum per ignem, per quem incendetur frigiditas charitatis. quem incendetur frigiditas charitatis.

<< Sicut enim erant in diebus ante << Sicut enim erant in diebus ante diluvium, comedentes et bibentes, diluvium, comedentes et bibentes, nubentes et nuptui tradentes, usque ad nubentes et nuptui tradentes, usque ad eum diem quo intravit Noe in ar- eum diem quo intravit Noe in ar-

cam, cam,

Et non cognoverunt donec venit Et non cognoverunt donec venit diluvium et tulit omnes: ita erit et diluvium et tulit omnes: ita erit et adventus Filii hominis. » adventus Filii hominis. »

Ecce incircumspectio, et inconsidera- Ecce incircumspectio, et inconsidera- tio futurorum, proveniens ex inordina- tio futurorum, proveniens ex inordina- tione carnalis concupiscentiæ. tione carnalis concupiscentiæ.

« In diebus », scilicet Noe, qui solus « In diebus », scilicet Noe, qui solus vixit in die alii enim erant in nocte. vixit in die alii enim erant in nocte. Joan. XII, 35 Qui ambulat in tenebris, Joan. XII, 35 Qui ambulat in tenebris, nescit quo vadat. nescit quo vadat.

« Ante diluvium, » quando exspectabat « Ante diluvium, » quando exspectabat Dei patientia homines ad pœnitentiam. Dei patientia homines ad pœnitentiam. II Petr. III, 9 Patienter agit propter II Petr. III, 9 Patienter agit propter vos, nolens aliquos perire, sed omnes ad vos, nolens aliquos perire, sed omnes ad pænitentiam reverti. Psal. xxx1, 6: In pænitentiam reverti. Psal. xxx1, 6: In diluvio aquarum multarum, ad eum diluvio aquarum multarum, ad eum non approximabunt. non approximabunt.

« Comedentes et bibentes, » secundum « Comedentes et bibentes, » secundum gulæ inordinationem. Isa. xxii, 12 et 13: gulæ inordinationem. Isa. xxii, 12 et 13: Vocabit Dominus Deus exercituum in Vocabit Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum, et ad planctum... : et die illa ad fletum, et ad planctum... : et ecce gaudium et lætitia, occidere vitu- ecce gaudium et lætitia, occidere vitu- los, et jugulare arietes. Exod. xxx11, 6: los, et jugulare arietes. Exod. xxx11, 6: Sedit populus manducare, et bibere, et Sedit populus manducare, et bibere, et surrexerunt ludere. Sapient. II, 7: Vino surrexerunt ludere. Sapient. II, 7: Vino pretioso et unguentis nos impleamus. pretioso et unguentis nos impleamus.

Et «nubentes» viri, « et nuptui tra- Et «nubentes» viri, « et nuptui tra- dentes » fæminas. Sed numquid hoc pec- dentes » fæminas. Sed numquid hoc pec- catum est? Ad Hebr. XIII, 4: Honora- catum est? Ad Hebr. XIII, 4: Honora- bile connubium in omnibus, scilicet nu- bile connubium in omnibus, scilicet nu- ptiæ honorabiles, et thorus immaculatus. ptiæ honorabiles, et thorus immaculatus. Sed dicendum, quod cum matrimo- Sed dicendum, quod cum matrimo- nium sit in officium naturæ, et in socia- nium sit in officium naturæ, et in socia- lem et civilem vitam, et in sacramentum. lem et civilem vitam, et in sacramentum. Ecclesiæ, illi nihil in hoc quærebant, nisi Ecclesiæ, illi nihil in hoc quærebant, nisi societatem concupiscentiæ. Tob. vi, 17: societatem concupiscentiæ. Tob. vi, 17:

107 107

Hi namque qui ita conjugium suscipiunt, Hi namque qui ita conjugium suscipiunt, ut Deum a se et a mente sua excludant, ut Deum a se et a mente sua excludant, et suæ libidini ita vacent sicut equus et et suæ libidini ita vacent sicut equus et mulus quibus non est intellectus, habet mulus quibus non est intellectus, habet potestatem dæmonium super eos. II Petr. potestatem dæmonium super eos. II Petr. 11, 13: Deliciis affluentes, in conviviis 11, 13: Deliciis affluentes, in conviviis suiis luxuriantes. suiis luxuriantes.

« Usque ad eum diem quo intravit Noe « Usque ad eum diem quo intravit Noe in arcam: » quia libido insatiabilis est. in arcam: » quia libido insatiabilis est. Proverb. xxx, 15 et 16: Tria sunt insa- Proverb. xxx, 15 et 16: Tria sunt insa- turabilia, et quartum quod numquam turabilia, et quartum quod numquam dicit: Sufficit: Infernus, et os vulvæ, dicit: Sufficit: Infernus, et os vulvæ, et terra quæ non satiatur aqua: ignis et terra quæ non satiatur aqua: ignis vero numquam dicit: Sufficit. Infernus vero numquam dicit: Sufficit. Infernus est amor carnalis os vulvæ, concupi- est amor carnalis os vulvæ, concupi- scentia venereorum: terra, desiderium scentia venereorum: terra, desiderium sitis et ignis, æstus gulæ. sitis et ignis, æstus gulæ.

« Et non cognoverunt donec venit « Et non cognoverunt donec venit diluvium et tulit omnes. » diluvium et tulit omnes. »

Quia non crediderunt prædicanti Noe. Quia non crediderunt prædicanti Noe. Job, xxiv, 23: Dedit ei Deus locum pœ- Job, xxiv, 23: Dedit ei Deus locum pœ- nitentiæ, et ille abutitur eo in superbiam. nitentiæ, et ille abutitur eo in superbiam.

« Ita erit adventus Filii hominis. » « Ita erit adventus Filii hominis. »

Adaptatio est, et similitudo inertiæ Adaptatio est, et similitudo inertiæ eorum, qui in duobus judiciis incircum- eorum, qui in duobus judiciis incircum- specti sunt. II Petr. II, 10: Adveniet dies specti sunt. II Petr. II, 10: Adveniet dies Domini ut fur: in quo cæli magno im- Domini ut fur: in quo cæli magno im- petu transient. I ad Thessal. v, 2: Dies petu transient. I ad Thessal. v, 2: Dies Domini sicut fur in nocte, ita veniet. Domini sicut fur in nocte, ita veniet.

Tunc duo erunt in agro: unus assu- Tunc duo erunt in agro: unus assu- metur, et unus relinquetur. metur, et unus relinquetur.

40 40

Duæ molentes in mola: una assu- Duæ molentes in mola: una assu- metur, et una relinquetur. metur, et una relinquetur.

Hic ponitur discretio colligendorum. Hic ponitur discretio colligendorum. Sunt autem tria genera hominum, in Sunt autem tria genera hominum, in quibus continetur tota hominum uni- quibus continetur tota hominum uni- versitas, scilicet Prælati, activi, et con- versitas, scilicet Prælati, activi, et con- templativi; de quibus dicit Ezechiel. templativi; de quibus dicit Ezechiel. XIV, 20 Tres viri, scilicet Noe, Daniel, XIV, 20 Tres viri, scilicet Noe, Daniel, et Job, ipsi justitia sua liberabunt et Job, ipsi justitia sua liberabunt animas suas. Noe, qui rexit arcam, Præ- animas suas. Noe, qui rexit arcam, Præ-

41 41

108 108

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

latos Daniel vir desideriorum, con- latos Daniel vir desideriorum, con- templativos Job dolens, activos bo- templativos Job dolens, activos bo- nos in laboribus dolentes significat. nos in laboribus dolentes significat. Luc. etiam, x, 38 et seq., significan- Luc. etiam, x, 38 et seq., significan- tur per duas sorores, et tertium fra- tur per duas sorores, et tertium fra- trem Lazarum, quibus erat amicus trem Lazarum, quibus erat amicus Dominus, et ad ipsos declinabat. Maria, Dominus, et ad ipsos declinabat. Maria, quæ sedebat ad pedes audiens, contem- quæ sedebat ad pedes audiens, contem- plativos Martha satagens circa frequens plativos Martha satagens circa frequens ministerium et turbata erga plurima, ministerium et turbata erga plurima, activos Lazarus autem gubernator do- activos Lazarus autem gubernator do- mus, Prælatos. Hos igitur tangit hic mus, Prælatos. Hos igitur tangit hic sub triplici differentia. sub triplici differentia.

Et de Prælatis dicit sic: « Tunc, » Et de Prælatis dicit sic: « Tunc, » in tempore finali, « erunt duo, » duæ in tempore finali, « erunt duo, » duæ Prælatorum et Prædicatorum differen- Prælatorum et Prædicatorum differen- tiæ, «in agro,» Ecclesiæ, vel cordium, tiæ, «in agro,» Ecclesiæ, vel cordium, exercentes eam vomere verbi Dei. Genes. exercentes eam vomere verbi Dei. Genes. XXIV, 63, Isaac exierat ad meditandum XXIV, 63, Isaac exierat ad meditandum in agro. Supra, XIII, 38: Ager est mun- in agro. Supra, XIII, 38: Ager est mun- dus. I ad Corinth. 111, 9: Dei agricultura dus. I ad Corinth. 111, 9: Dei agricultura

estis. estis.

« Unus assumetur, » ad gloriam. ille, « Unus assumetur, » ad gloriam. ille, videlicet, qui potest dicere illud Apo- videlicet, qui potest dicere illud Apo- stoli, II ad Corinth. 11, 17: Non sumus stoli, II ad Corinth. 11, 17: Non sumus sicut plurimi, adulterantes verbum Dei: sicut plurimi, adulterantes verbum Dei: sed ex sinceritate, sed sicut ex Deo, sed ex sinceritate, sed sicut ex Deo, coram Deo, in Christo loquimur: quia coram Deo, in Christo loquimur: quia

et verbo Dei falsum non admiscet: nec et verbo Dei falsum non admiscet: nec malo exemplo vitiat: et ex Deo auctore malo exemplo vitiat: et ex Deo auctore et coram Deo, pia intentione in Christo et coram Deo, pia intentione in Christo loquitur, confirmante per unctionis gra- loquitur, confirmante per unctionis gra- tiam. tiam.

« Et unus relinquetur, » ad pœnam in « Et unus relinquetur, » ad pœnam in terra, quando alius rapitur obviam terra, quando alius rapitur obviam Christo in aera. Et ille est, de quo di- Christo in aera. Et ille est, de quo di- citur, ad Philip. 1, 15: Quidam propter citur, ad Philip. 1, 15: Quidam propter invidiam, aut propter contentionem invidiam, aut propter contentionem Christum annuntiant: sive per occasio- Christum annuntiant: sive per occasio- nem quæstus. Sicut in eodem agro Na- nem quæstus. Sicut in eodem agro Na- both assumptus est, et Achab et Jezabel both assumptus est, et Achab et Jezabel a canibus devorantur 1. Et in eodem agro a canibus devorantur 1. Et in eodem agro Abel assumptus est, et munera ejus: et Abel assumptus est, et munera ejus: et Cain damnatus 2. Ruth, 11, 8: Ne vadas Cain damnatus 2. Ruth, 11, 8: Ne vadas

in alterum agrum ad colligendum: in alterum agrum ad colligendum: quia licet duo sint in agro, tamen ager quia licet duo sint in agro, tamen ager Ecclesiæ, quantumcumque malus sit agri- Ecclesiæ, quantumcumque malus sit agri- cola, non est nisi unus. cola, non est nisi unus.

« Duæ molentes in mola, » « Duæ molentes in mola, »

Supple, erunt. Mola, per quam cir- Supple, erunt. Mola, per quam cir- cuitus laboris hujus mundi designatur, cuitus laboris hujus mundi designatur, in qua homines conterantur. Et dicit in in qua homines conterantur. Et dicit in fœminimo propter fœcunditatem et effœ- fœminimo propter fœcunditatem et effœ- minationem: quia molles et effœminati minationem: quia molles et effœminati manent in ea. Apocal. xvIII, 22: Vox manent in ea. Apocal. xvIII, 22: Vox molæ non audietur in ea amplius. molæ non audietur in ea amplius.

« Una assumetur, » ad gloriam: ut « Una assumetur, » ad gloriam: ut Martha ministrans Domino, quæ consi- Martha ministrans Domino, quæ consi- lium Domini facit. Facit enim sibi ami- lium Domini facit. Facit enim sibi ami- cos de mammona iniquitatis, ut cum cos de mammona iniquitatis, ut cum deficeret, recipiant eam in æterna ta- deficeret, recipiant eam in æterna ta- bernacula 3. Psal. cxxvII, 2: Labores bernacula 3. Psal. cxxvII, 2: Labores manuum tuarum quia manducabis : manuum tuarum quia manducabis : beatus es, et bene tibi erit. beatus es, et bene tibi erit.

« Et altera relinquetur, » labore « Et altera relinquetur, » labore stulto consumpta. De qua dicitur, Eccle. stulto consumpta. De qua dicitur, Eccle. x, 15 Labor stultorum affliget eos, qui x, 15 Labor stultorum affliget eos, qui nesciunt in urbem pergere: quia hæc nesciunt in urbem pergere: quia hæc quæ elaborant, non ponunt in thesauris quæ elaborant, non ponunt in thesauris coeli, sed expendunt ad vanitatem mundi. coeli, sed expendunt ad vanitatem mundi.

« Erunt duo in lecto uno 4, >> « Erunt duo in lecto uno 4, >>

Scilicet contemplationis. De quo, Scilicet contemplationis. De quo, Cantic. 1, 13 Lectulus noster floridus. Cantic. 1, 13 Lectulus noster floridus.

« Unus assumetur, » qui amplexibus « Unus assumetur, » qui amplexibus charitatis, et dulci eloquio veritatis de- charitatis, et dulci eloquio veritatis de- lectatus, in conscientia et religione re- lectatus, in conscientia et religione re- quiescit. Cantic. III, 4: Tenui eum, nec quiescit. Cantic. III, 4: Tenui eum, nec dimittam, donec introducam in domum dimittam, donec introducam in domum matris meæ, gratiæ scilicet, et in cubi- matris meæ, gratiæ scilicet, et in cubi- culum genitricis meæ, scilicet sapientiæ. culum genitricis meæ, scilicet sapientiæ. Sapient. v, 2: Hanc amavi..., et quæ- Sapient. v, 2: Hanc amavi..., et quæ- sivi sponsam mihi eam assumere, et sivi sponsam mihi eam assumere, et amator factus sum formæ illius. amator factus sum formæ illius.

« Et alter relinquetur: » extra habens « Et alter relinquetur: » extra habens

1 Cf. III Reg. XXI, 13, 23 et 24. 1 Cf. III Reg. XXI, 13, 23 et 24.

2 Cf. Genes. IV, 4 et seq. 2 Cf. Genes. IV, 4 et seq.

3 Cf. Luc. xv), 9 (Tob. IV, 7; Eccli, IV, 1 et 3 Cf. Luc. xv), 9 (Tob. IV, 7; Eccli, IV, 1 et XIV, 13). XIV, 13).

4 Hæc verba: Erunt due in lecto uno: unus 4 Hæc verba: Erunt due in lecto uno: unus assumetur, et alter relinquetur, non sunt in assumetur, et alter relinquetur, non sunt in Evangelio Matthæi, sed in Evangelio Lucæ, Evangelio Matthæi, sed in Evangelio Lucæ, XVII, 34. XVII, 34.

48 48

IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-42, 43, 44. IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-42, 43, 44.

est. » est. »

109 109

contemplationis habitum et interius. nescitis hora Filius hominis venturus contemplationis habitum et interius. nescitis hora Filius hominis venturus quiescit. Isa. LVII, 8: Juxta me disco- quiescit. Isa. LVII, 8: Juxta me disco- operuisti, et suscepisti adulterum. Su- operuisti, et suscepisti adulterum. Su- pra, x, 39: Generatio mala et adultera pra, x, 39: Generatio mala et adultera signum quærit. signum quærit.

« «

Vigilate ergo, quia nescitis qua Vigilate ergo, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit. » hora Dominus vester venturus sit. »

Hic inducit admonitionem cautela. Hic inducit admonitionem cautela. Et dividitur in partes tres. In prima po- Et dividitur in partes tres. In prima po- nit admonitionem: in secunda, hujus nit admonitionem: in secunda, hujus admonitionis ex rebus domesticis ponit admonitionis ex rebus domesticis ponit persuasionem: in tertia autem invitat ad persuasionem: in tertia autem invitat ad eam ex consideratione judicii servi boni eam ex consideratione judicii servi boni et servi mali, qui diversa a Domino ju- et servi mali, qui diversa a Domino ju- dice stipendia accipiunt meritorum. Et dice stipendia accipiunt meritorum. Et hæc patent in littera. hæc patent in littera.

Dicit igitur « Vigilate ergo, » hoc Dicit igitur « Vigilate ergo, » hoc est, vigilanti animo vos circumspicite. est, vigilanti animo vos circumspicite. 1 Petr. iv, 7: Estote prudentes, et vigi- 1 Petr. iv, 7: Estote prudentes, et vigi- late in orationibus. Ad Roman. XIII, 11: late in orationibus. Ad Roman. XIII, 11: Hora est jam nos de somno surgere. Hora est jam nos de somno surgere. I Petr. v, 8 et 9: Sobrii estote et vigi- I Petr. v, 8 et 9: Sobrii estote et vigi- lale, quia adversárius vester diabolvs lale, quia adversárius vester diabolvs tamquam leo rugiens circuit, quærens tamquam leo rugiens circuit, quærens quem devoret: cui resistite fortes in fide. quem devoret: cui resistite fortes in fide. Apocal. 1, 2 Esto vigilans. Apocal. 1, 2 Esto vigilans.

Et subjungit causam : « Quia nescitis Et subjungit causam : « Quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit » qua hora Dominus vester venturus sit » ad judicium, aut particulare, quod est ad judicium, aut particulare, quod est in cujusque morte: aut universale, in cujusque morte: aut universale, quod erit in generali resurrectione. quod erit in generali resurrectione. Apocalyps. III, 3: Si non vigilaveris, ve- Apocalyps. III, 3: Si non vigilaveris, ve- niam ad te tamquam fur, et nescies qua niam ad te tamquam fur, et nescies qua hora veniam ad te. Eccle. IX, 12: Nescit hora veniam ad te. Eccle. IX, 12: Nescit homo finem suum: sed sicut pisces ca- homo finem suum: sed sicut pisces ca- piuntur hamo, et sicut aves laqueo com- piuntur hamo, et sicut aves laqueo com- prehenduntur, sic capiuntur homines in prehenduntur, sic capiuntur homines in tempore malo. tempore malo.

« Illud autem scitote, quoniam si « Illud autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur ven- sciret paterfamilias qua hora fur ven- turus esset, vigilaret utique, et non turus esset, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam. sineret perfodi domum suam.

Persuasio est ad vigilandum. Et dicit Persuasio est ad vigilandum. Et dicit duo rationem a minori sumptam, et duo rationem a minori sumptam, et admonitionis repetitionem. admonitionis repetitionem.

Ratio est quia si pro damnis tempo- Ratio est quia si pro damnis tempo- ralibus cavendis solerter vigilatur, tunc ralibus cavendis solerter vigilatur, tunc multo magis vigilandum est sollicite pro multo magis vigilandum est sollicite pro præcavendis damnis spiritualibus: et hoc præcavendis damnis spiritualibus: et hoc est Illud autem scitote, » hoc est, est Illud autem scitote, » hoc est, advertite quia quilibet hoc scit, licet advertite quia quilibet hoc scit, licet non semper advertat. non semper advertat.

" "

« Quoniam si sciret, » hoc est præsci- « Quoniam si sciret, » hoc est præsci- ret, paterfamilias, » cujus est custo- ret, paterfamilias, » cujus est custo- dia domus, « qua hora » noctis « fur dia domus, « qua hora » noctis « fur venturus esset : » qui fur a furno quod est venturus esset : » qui fur a furno quod est nigrum, dicitur, quia in nigra nocte nigrum, dicitur, quia in nigra nocte furatur. Joan. x, 10: Fur non venit nisi furatur. Joan. x, 10: Fur non venit nisi ut furetur, et mactet, et perdat. Osee, ut furetur, et mactet, et perdat. Osee, VII, 1 Fur ingressus est spolians, ` la- VII, 1 Fur ingressus est spolians, ` la- trunculus foris. trunculus foris.

« «

Vigilaret utique. » Isa. xxi, 8: Su- Vigilaret utique. » Isa. xxi, 8: Su- per speculam Domini ego sum, stans ju- per speculam Domini ego sum, stans ju- giter per diem: et super speculam meam giter per diem: et super speculam meam ego sum, stans totis noctibus. ego sum, stans totis noctibus.

« Et non fineret perfodi domum suam.» « Et non fineret perfodi domum suam.» Veteres codices habent « perfodui, » Veteres codices habent « perfodui, » est antiqua grammatica. Job, xxiv, 16: est antiqua grammatica. Job, xxiv, 16: Perfodit in tenebris domos, sicut in die Perfodit in tenebris domos, sicut in die condixerant sibi. Psal. LXXIX, 17: In- condixerant sibi. Psal. LXXIX, 17: In- censa igni et suffossa, ab increpatione censa igni et suffossa, ab increpatione vultus tui peribunt. vultus tui peribunt.

« Ideo et vos, » « Ideo et vos, »

Quibus non una hora, sed continuo Quibus non una hora, sed continuo domus suffoditur. I ad Corinth. xv, 31: domus suffoditur. I ad Corinth. xv, 31: Quotidie morior per vestram gloriam, Quotidie morior per vestram gloriam, fratres. Nec incertum, sed certum est, fratres. Nec incertum, sed certum est, quod fur venturus sit. quod fur venturus sit.

« Estote parati. » Ad Titum, 11, 1: « Estote parati. » Ad Titum, 11, 1: Admone illos principatibus et potestati- Admone illos principatibus et potestati- bus subditos esse, dicto obedire, ad omne bus subditos esse, dicto obedire, ad omne opus bonum paratos esse. Psal. cxvii, opus bonum paratos esse. Psal. cxvii, 60 Paratus sum, et non sum turbatus. 60 Paratus sum, et non sum turbatus. « Quia qua nescitis hora. » Sancti « Quia qua nescitis hora. » Sancti tamen in omni hora putant et ideo, tamen in omni hora putant et ideo,

Idco et vos estote parati: quia qua Sapient. IV, 7, dicitur : Justus si Idco et vos estote parati: quia qua Sapient. IV, 7, dicitur : Justus si

45 45

110 110

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

morte præoccupatus fuerit, in refrigerio morte præoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Et, ibidem, y. 13: Consummatus in erit. Et, ibidem, y. 13: Consummatus in brevi explevit tempora multa. Malus brevi explevit tempora multa. Malus autem quia semper sperat longiorem vi- autem quia semper sperat longiorem vi- tam, subitanea semper morte præoccupa- tam, subitanea semper morte præoccupa- tur. Luc. XII, 20: Stulte, hac nocte ani- tur. Luc. XII, 20: Stulte, hac nocte ani- mam tuam repetunt a te quæ autem mam tuam repetunt a te quæ autem parasti, cujus erunt ? parasti, cujus erunt ?

« Filius hominis venturus est. » Cer- « Filius hominis venturus est. » Cer- tissime ecce veniet. Ad Hebr. x, 37: tissime ecce veniet. Ad Hebr. x, 37: Adhuc modicum aliquantulum, qui Adhuc modicum aliquantulum, qui venturus est, veniet, et non tardabit. venturus est, veniet, et non tardabit. Habacuc, 11, 3 : Si moram fecerit, ex- Habacuc, 11, 3 : Si moram fecerit, ex- specta illum, quia veniens veniet, et non specta illum, quia veniens veniet, et non tardabit. tardabit.

« Quis, putas, est fidelis servus et « Quis, putas, est fidelis servus et prudens, quem constituit dominus prudens, quem constituit dominus suus super familiam suam, ut det illis suus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore? » cibum in tempore? »

Hic invitat ex consideratione diverso- Hic invitat ex consideratione diverso- rum stipendiorum vigilantium et non rum stipendiorum vigilantium et non vigilantium, bonorum et malorum ser- vigilantium, bonorum et malorum ser- vorum. Et dicit duo: primo, quæ fiunt vorum. Et dicit duo: primo, quæ fiunt bono vigilanti servo: et postea, quæ bono vigilanti servo: et postea, quæ malo et dormienti, ibi, y. 48: « Si au- malo et dormienti, ibi, y. 48: « Si au- tem dixerit malus, etc. » tem dixerit malus, etc. »

In primo autem adhuc duo dicit: con- In primo autem adhuc duo dicit: con- siderationem videlicet meriti, et consi- siderationem videlicet meriti, et consi- derationem præmii ponendo, ibi, y. 46: derationem præmii ponendo, ibi, y. 46: « Beatus ille servus, etc. » « Beatus ille servus, etc. »

Notandum autem, quod hic in fine Notandum autem, quod hic in fine tres inducit parabolas, quarum ista com- tres inducit parabolas, quarum ista com- petit Prælatis, qui assumuntur, vel re- petit Prælatis, qui assumuntur, vel re- linquuntur sequens autem contempla- linquuntur sequens autem contempla- tivis, quæ est de virginibus: et tertia tivis, quæ est de virginibus: et tertia activis, quæ est de servis quibus com- activis, quæ est de servis quibus com- missa sunt bona. missa sunt bona.

De merito igitur vigilantis servi sex De merito igitur vigilantis servi sex tangit raritatem, fidelitatem, obsequii tangit raritatem, fidelitatem, obsequii humilitatem, prudentiæ circumspectio- humilitatem, prudentiæ circumspectio- nem, ordinariam auctoritatem, et dis- nem, ordinariam auctoritatem, et dis- pensationis utilitatem. Primum est vir- pensationis utilitatem. Primum est vir- tutis et honestatis, secundum autem tutis et honestatis, secundum autem

1 I Reg. 11, 20. 1 I Reg. 11, 20.

optimæ intentionis et simplicitatis, ter- optimæ intentionis et simplicitatis, ter- tium est veræ sui domini imitationis, tium est veræ sui domini imitationis, quartum provisionis et ordinis, quintum quartum provisionis et ordinis, quintum optimæ vocationis, sextum est ædificatio- optimæ vocationis, sextum est ædificatio- nis. Per primum excellit et efficitur ido- nis. Per primum excellit et efficitur ido- neus, per secundum Deo ut domino pa- neus, per secundum Deo ut domino pa- ratus, per tertium congruit officio, per ratus, per tertium congruit officio, per quartum congruit honori gradus quem quartum congruit honori gradus quem sortitur, per quintum utilis regimini, et sortitur, per quintum utilis regimini, et per sextum utilis est proximo. per sextum utilis est proximo. Dicit igitur: Dicit igitur:

« Quis putas, etc. » « Quis putas, etc. »

Non impossibilitatem, sed raritatem Non impossibilitatem, sed raritatem notat. I ad Corinth. IV, 2: Hic jam quæ- notat. I ad Corinth. IV, 2: Hic jam quæ- ritur inter dispensatores, ut fidelis quis ritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur. Proverb. xx, 6: Multi homi- inveniatur. Proverb. xx, 6: Multi homi- nes misericordes vocantur: virum autem nes misericordes vocantur: virum autem fidelem quis inveniet? Eccle. VII, 29: fidelem quis inveniet? Eccle. VII, 29: Virum de mille unum reperi, mulierem Virum de mille unum reperi, mulierem ex omnibus non inveni. Et ideo cum unus ex omnibus non inveni. Et ideo cum unus Samuel inventus esset, dixit sacerdos Samuel inventus esset, dixit sacerdos matri Reddat tibi Dominus pro fœnore matri Reddat tibi Dominus pro fœnore quod commodasti Domino *. quod commodasti Domino *.

: :

« Fidelis » autem est intentione. Ber- « Fidelis » autem est intentione. Ber- nardus « Profecto fidelis minister eris, nardus « Profecto fidelis minister eris, << si de universa gloria Domini tui, etsi << si de universa gloria Domini tui, etsi « transeunte per te, nihil manibus tuis « transeunte per te, nihil manibus tuis «< adhærere contingat. » I Reg. 111, 20: «< adhærere contingat. » I Reg. 111, 20: Cognovit universus Israel a Dan usque Cognovit universus Israel a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuel propheta Bersabee, quod fidelis Samuel propheta esset Domini: qui totum Deo, nihil sibi esset Domini: qui totum Deo, nihil sibi attribuit. Sicut Joseph, XLI, 16. Ad Hebr. attribuit. Sicut Joseph, XLI, 16. Ad Hebr. III, 5:Moyses fidelis erat in tota domo Dei, III, 5:Moyses fidelis erat in tota domo Dei, tamquam famulus in testimonium eorum tamquam famulus in testimonium eorum quæ dicenda erant. Eccli. xxxIII, 31: Si quæ dicenda erant. Eccli. xxxIII, 31: Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua. Eccli. XLV, 4: In fide et lenitate tua. Eccli. XLV, 4: In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum, et elegit eum ipsius sanctum fecit illum, et elegit eum ex omni carne. I Regum, XXII, 14: Quis ex omni carne. I Regum, XXII, 14: Quis in omnibus servis tuis, sicut David fide- in omnibus servis tuis, sicut David fide- lis, et gener regis, et pergens ad impe- lis, et gener regis, et pergens ad impe- rium tuum, et gloriosus in domo tua? rium tuum, et gloriosus in domo tua? « Servus. » In hoc notatur obsequii « Servus. » In hoc notatur obsequii humilitas. Supra, xx, 27: Qui voluerit humilitas. Supra, xx, 27: Qui voluerit inter vos primus esse, erit vester servus. inter vos primus esse, erit vester servus.

IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-45, 46, 47. IN EVANG. MATTHÆI, XXIV-45, 46, 47.

Ad Philip. 1, et seq. Hoc sentite in Ad Philip. 1, et seq. Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu: qui cum vobis, quod et in Christo Jesu: qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbi- in forma Dei esset, non rapinam arbi- tratus est esse se æqualem Deo: sed tratus est esse se æqualem Deo: sed semetipsum exinanivit formam servi ac- semetipsum exinanivit formam servi ac- ripiens. Isa. XLIX, 3: Servus meus es tu, ripiens. Isa. XLIX, 3: Servus meus es tu, Israel, quia in te gloriabor. Israel, quia in te gloriabor.

« Et prudens, » ordine omnium suo- « Et prudens, » ordine omnium suo- rum. Sapientis enim est ordinare et rum. Sapientis enim est ordinare et ideo prudens esse debet, ut totam ordi- ideo prudens esse debet, ut totam ordi- net verbo et scientia familiam Domini. net verbo et scientia familiam Domini. Proverb. xiv, 33: In corde prudentis Proverb. xiv, 33: In corde prudentis requiescit sapientia, et indoctos quosque requiescit sapientia, et indoctos quosque erudiet. Supra, x, 16: Estote ergo pru- erudiet. Supra, x, 16: Estote ergo pru- dentes sicut serpentes, et simplices sicut dentes sicut serpentes, et simplices sicut columbæ. columbæ.

« Quem constituit dominus suus. » « Quem constituit dominus suus. »

Ecce vocationis electio. Hujusmodi Ecce vocationis electio. Hujusmodi enim « constituit Dominus: » non mu- enim « constituit Dominus: » non mu- nus, non sanguis, non fastus sæcularis. nus, non sanguis, non fastus sæcularis. Ad Hebr. v, 4: Nec quisquam sumit sibi Ad Hebr. v, 4: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo, tam- honorem, sed qui vocatur a Deo, tam- quam Aaron. Jerem. 1, 10: Ecce con- quam Aaron. Jerem. 1, 10: Ecce con- stitui te hodie super gentes et super re- stitui te hodie super gentes et super re- gna. Psal. XLIV, 17: Constitues eos gna. Psal. XLIV, 17: Constitues eos principes super omnem terram. principes super omnem terram.

"Super familiam suam.» Ecce utilitas "Super familiam suam.» Ecce utilitas regiminis. Exod. XVIII, 21: Constitue ex regiminis. Exod. XVIII, 21: Constitue ex eis tribunos, et centuriones, et quinqua- eis tribunos, et centuriones, et quinqua- genarios, et decanos. Act. xx, 28: Atten- genarios, et decanos. Act. xx, 28: Atten- dite vobis, et universo gregi, in quo vos dite vobis, et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit Episcopos regere Spiritus sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine

suo. suo.

Et ad quid constituit? « Ut det illis Et ad quid constituit? « Ut det illis cibum in tempore. » Opportune enim cibum in tempore. » Opportune enim distribuenda sunt pabula pro congruentia distribuenda sunt pabula pro congruentia personarum et locorum et temporum. personarum et locorum et temporum. Psal. CIII, 27: Omnia a te exspectant, Psal. CIII, 27: Omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore. Eccli. xx, ut des illis escam in tempore. Eccli. xx, 22: Ex ore fatui reprobabitur parabola: 22: Ex ore fatui reprobabitur parabola: non enim dicit illam in tempore suo. non enim dicit illam in tempore suo. Cibum autem dicit verbi, exempli, et Cibum autem dicit verbi, exempli, et temporalis subsidii: quia ad hoc aurum temporalis subsidii: quia ad hoc aurum habet Ecclesia, ut dicit Ambrosius, ut habet Ecclesia, ut dicit Ambrosius, ut distribuat pauperibus. Joan. xxi, 15 et distribuat pauperibus. Joan. xxi, 15 et seq., propter hoc dicitur Petro ter: seq., propter hoc dicitur Petro ter:

111 111

Pasce, Pasce, Pasce. Ezechiel. xxxi, to- Pasce, Pasce, Pasce. Ezechiel. xxxi, to- tum capitulum est de ista materia. tum capitulum est de ista materia.

Sic: «Quis, putas, » idoneitatis di- Sic: «Quis, putas, » idoneitatis di- gnitate, « est fidelis, » in intentione, gnitate, « est fidelis, » in intentione, humilitatis affectione, « et humilitatis affectione, « et

« servus, » « servus, »

prudens, in officii exsecutione, quem prudens, in officii exsecutione, quem

constituit dominus suus, » in officii susce- constituit dominus suus, » in officii susce- ptione, «super familiam suam, » in ptione, «super familiam suam, » in gubernationis mansuetudine. Esther, gubernationis mansuetudine. Esther, XIII, 2 Volui nequaquam abuti pote- XIII, 2 Volui nequaquam abuti pote- statis magnitudine, sed clementia et le- statis magnitudine, sed clementia et le- nitate gubernare subjectos. nitate gubernare subjectos. illis cibum in tempore, » temporali sub- illis cibum in tempore, » temporali sub- sidio et exemplo et prædicatione. sidio et exemplo et prædicatione.

« Ut det « Ut det

<< Beatus ille servus quem, cum ve- << Beatus ille servus quem, cum ve- nerit dominus ejus, invenerit sic fa- nerit dominus ejus, invenerit sic fa- cientem. cientem.

. .

Amen dico vobis, quoniam super Amen dico vobis, quoniam super omnia bona sua constituet eum. » omnia bona sua constituet eum. »

et et

Hic tangit primo præmium aureæ, Hic tangit primo præmium aureæ, postea tangit præmium aureolæ. Beati- postea tangit præmium aureolæ. Beati- tudo enim est status omnium bonorum tudo enim est status omnium bonorum congregatione perfectus: et hæc est au- congregatione perfectus: et hæc est au- rea, quæ imponitur capiti bonorum ser- rea, quæ imponitur capiti bonorum ser- vorum. Eccli. xLv, 14 Corona aurea vorum. Eccli. xLv, 14 Corona aurea super mitram ejus, expressa signo super mitram ejus, expressa signo sanctitatis. sanctitatis.

« Quem cum venerit dominus ejus. » « Quem cum venerit dominus ejus. » Proverb. v, 34: Beatus homo qui audit Proverb. v, 34: Beatus homo qui audit me, et vigilat ad fores meas quotidie, et me, et vigilat ad fores meas quotidie, et observat ad postes ostii mei. observat ad postes ostii mei.

« Invenerit sic facientem. » Ad Galat. « Invenerit sic facientem. » Ad Galat. VI, 10: Dum tempus habemus, operemur VI, 10: Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad-do- bonum ad omnes, maxime autem ad-do- mesticos fidei. Eccle. 1x, 10: Quodcum- mesticos fidei. Eccle. 1x, 10: Quodcum- que facere potest manus tua, instanter que facere potest manus tua, instanter operare quia nec opus, nec ratio, nec operare quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud infe- sapientia, nec scientia erunt apud infe- ros, quo tu properas. ros, quo tu properas.