IN EVANG. MATTHÆI, XXII-37, 38, 39, 40. IN EVANG. MATTHÆI, XXII-37, 38, 39, 40.

De ambitu, sive comprehensione, Ad De ambitu, sive comprehensione, Ad Galat. v, 14: Omnis lex in uno sermone Galat. v, 14: Omnis lex in uno sermone impletur: Diliges, etc. Ad Roman. XIII, impletur: Diliges, etc. Ad Roman. XIII, 10 Plenitudo legis est dilectio. Pri- 10 Plenitudo legis est dilectio. Pri- mum autem est prærogativa ordinis et di- mum autem est prærogativa ordinis et di- gnitatis. Ad Ephes. 111, 19: Scire etiam gnitatis. Ad Ephes. 111, 19: Scire etiam supereminentem scientiæ charitatem supereminentem scientiæ charitatem Christi. Christi.

« Secundum autem simile est « Secundum autem simile est huic. » huic. »

Simile dicitur, non æquale. Dicitur Simile dicitur, non æquale. Dicitur autem simile, quia de simili. Est etiam autem simile, quia de simili. Est etiam de proximo, qui est ad Dei similitudi- de proximo, qui est ad Dei similitudi- nem. Genes. 1, 26: Faciamus hominem nem. Genes. 1, 26: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. ad imaginem et similitudinem nostram. Vel dicitur simile, quia est de eadem Vel dicitur simile, quia est de eadem dilectione una enim et eadem dilectio- dilectione una enim et eadem dilectio- ne diligitur Deus, et imago ejus in proxi- ne diligitur Deus, et imago ejus in proxi- moet hoc continetur, Levit. xix, 18: moet hoc continetur, Levit. xix, 18: Diliges amicum tuum sicut teipsum. Et Diliges amicum tuum sicut teipsum. Et ex modo consignificandi notatur perseve- ex modo consignificandi notatur perseve- rantia, quia vult in futurum extendi di- rantia, quia vult in futurum extendi di- lectionem. Sicut etiam dicit Dominus, lectionem. Sicut etiam dicit Dominus, Joan. XIV, 21 Ego diligam eum, et Joan. XIV, 21 Ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Osee, xiv, 5: manifestabo ei meipsum. Osee, xiv, 5: Diligam eos spontanee, quia aversus est Diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis. furor meus ab eis.

Importatur etiam id quod diligendum Importatur etiam id quod diligendum est, cum dicit: « Diliges proximum est, cum dicit: « Diliges proximum tuum. » Sicut enim supra docuimus, tuum. » Sicut enim supra docuimus, formatus ex eadem nobiscum virtute formatus ex eadem nobiscum virtute Patris est proximus et hic est omnis Patris est proximus et hic est omnis homo ad imaginem Dei factus. Lucæ, x, homo ad imaginem Dei factus. Lucæ, x, 27 Diliges proximum tuum sicut teip- 27 Diliges proximum tuum sicut teip- sum. Hoc etiam modo Christus homo sum. Hoc etiam modo Christus homo præcipue proximus est, per quem ado- præcipue proximus est, per quem ado- ptati sumus in filios. Luc. x, 36: Quis ptati sumus in filios. Luc. x, 36: Quis videtur tibi proximus fuisse illi qui videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones? Est igitur proxi- incidit in latrones? Est igitur proxi- mus ex Patre Deo, et proximus gradu mus ex Patre Deo, et proximus gradu naturæ, et proximus beneficio. Et in naturæ, et proximus beneficio. Et in his est ordo naturæ et charitatis. Can- his est ordo naturæ et charitatis. Can- tic. 11, 4 Ordinavit in me charitatem. tic. 11, 4 Ordinavit in me charitatem.

1 Psal. x, 6. 1 Psal. x, 6.

Joan. xv, 15: Jam non dicam vos servos, Joan. xv, 15: Jam non dicam vos servos, quia nescit servus quid faciat dominus ejus. Vos quia nescit servus quid faciat dominus ejus. Vos

I ad Corinth. XIV, 40 I ad Corinth. XIV, 40

57 57

Omnia secun- Omnia secun-

dum ordinem fiant, scilicet in vobis. dum ordinem fiant, scilicet in vobis.

Importatur etiam modus dilectionis, Importatur etiam modus dilectionis, cum dicitur: « Sicut teipsum. » In me- cum dicitur: « Sicut teipsum. » In me- ipso diligo bonum, quod est Dei simili- ipso diligo bonum, quod est Dei simili- tudo et bonum quod est via, et hoc est tudo et bonum quod est via, et hoc est justitia et bonum quod est finis, et justitia et bonum quod est finis, et hoc est fruitio summi boni et sic dili- hoc est fruitio summi boni et sic dili- gam proximum. Quia si aliter diligo gam proximum. Quia si aliter diligo me, non diligo vere: quia qui diligit me, non diligo vere: quia qui diligit iniquitatem, odit animam suam . « Di- iniquitatem, odit animam suam . « Di- << lectionis enim fundamentum, ut dicit << lectionis enim fundamentum, ut dicit « Tullius, est honestum et prima lex « Tullius, est honestum et prima lex «< amicitiæ est, ut pro amicis non nisi ho- «< amicitiæ est, ut pro amicis non nisi ho- « nesta faciamus.» Ista est forma dilectio- « nesta faciamus.» Ista est forma dilectio- nis divinæ. Psal. XLIV, 12: Concupiscet nis divinæ. Psal. XLIV, 12: Concupiscet rex decorem tuum, quoniam ipse est rex decorem tuum, quoniam ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. Deuter. XXXIII, 3 : Dilexit populos: om- Deuter. XXXIII, 3 : Dilexit populos: om- nes sancti in manu illius sunt. Ex quo nes sancti in manu illius sunt. Ex quo enim Sanctos in manu sua dicit esse, for- enim Sanctos in manu sua dicit esse, for- mam dat, quod sanctitas in populis sit mam dat, quod sanctitas in populis sit diligenda. Joan. xv, 15, etiam dicit ami- diligenda. Joan. xv, 15, etiam dicit ami- cos non servos quia omnia quæcum- cos non servos quia omnia quæcum- que audivit a Patre, nota fecit eis 2. que audivit a Patre, nota fecit eis 2.

<< In his duobus mandatis, etc. » << In his duobus mandatis, etc. »

Ratio est ostensionis, quare sunt Ratio est ostensionis, quare sunt maxima mandata: quia « tota Lex, » maxima mandata: quia « tota Lex, » quoad præcepta omnia, « et Prophetæ, » quoad præcepta omnia, « et Prophetæ, » quoad monita prophetarum, « pendet in quoad monita prophetarum, « pendet in eis, » sicut ex movente, et forma, et eis, » sicut ex movente, et forma, et fine. Et alia mandata non habent nisi fine. Et alia mandata non habent nisi materiam, circa quam exercenda sunt materiam, circa quam exercenda sunt opera. Joan. xiv, 23: Si quis diligit me, opera. Joan. xiv, 23: Si quis diligit me, sermonem meum servabit. I ad Corinth. sermonem meum servabit. I ad Corinth. XII, 4: Charitas patiens est, benigna XII, 4: Charitas patiens est, benigna est, etc. Unde, Gregorius dicit, quod est, etc. Unde, Gregorius dicit, quod « præcepta Dei multa sunt, et unum. « præcepta Dei multa sunt, et unum. « Multa per ramos operis: unum in ra- « Multa per ramos operis: unum in ra- « dice charitatis. >> « dice charitatis. >>

autem dixi amicos, quia omnia autem dixi amicos, quia omnia vi a Patre meo, nota feci vobis. vi a Patre meo, nota feci vobis.

quæcumque audi- quæcumque audi-

41 41

42 42

43 43

44 44

46 46

58 58

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

Ponitur hic aliud opus sapientiæ, Ponitur hic aliud opus sapientiæ, quod est sapienter interrogare, et habet quod est sapienter interrogare, et habet duas partes, scilicet confutationem ho- duas partes, scilicet confutationem ho- stium, et fugam ipsorum: quia amplius stium, et fugam ipsorum: quia amplius nec respondere, nec interrogare ausi sunt. nec respondere, nec interrogare ausi sunt. Circa primum tria dicuntur: quorum Circa primum tria dicuntur: quorum primum est commendatio quærentis per primum est commendatio quærentis per virtutem ejus, cui fit quæstio: secundum virtutem ejus, cui fit quæstio: secundum est subtilitas formatæ quæstionis: ter- est subtilitas formatæ quæstionis: ter- tium autem elisio insufficientis respon- tium autem elisio insufficientis respon- sionis. Et hæc patent in littera. sionis. Et hæc patent in littera.

« Congregatis autem Pharisæis, in- Secundo, de quo quærit, cum dicit: « Congregatis autem Pharisæis, in- Secundo, de quo quærit, cum dicit: terrogavit eos Jesus. » terrogavit eos Jesus. » « De Christo, » quem exspectatis in lege « De Christo, » quem exspectatis in lege promissum. Et tertio, proponit quæstio- promissum. Et tertio, proponit quæstio- nem « Cujus filius est, » per naturam? nem « Cujus filius est, » per naturam? Causa autem hujus interrogationis est, Causa autem hujus interrogationis est, quia Christum dicebant venturum, et præ- quia Christum dicebant venturum, et præ- sentem Filium Dei esse confiteri nole- sentem Filium Dei esse confiteri nole- bant. Joan. x, 33: De bono opere non la- bant. Joan. x, 33: De bono opere non la- pidamus te, sed de blasphemia, et quia pidamus te, sed de blasphemia, et quia tu, homo cum sis, facis teipsum Deum. tu, homo cum sis, facis teipsum Deum. « Dicunt ei, » omnes unanimiter re- « Dicunt ei, » omnes unanimiter re- spondentes: « David », eo quod illi dictum spondentes: « David », eo quod illi dictum fuerat, Psal. cxxxi, 11: De fructu ven- fuerat, Psal. cxxxi, 11: De fructu ven- tris tui ponam super sedem tuam. Et, tris tui ponam super sedem tuam. Et, Jerem. XXIII, 5: Suscitabo David ger- Jerem. XXIII, 5: Suscitabo David ger- men justum et regnabit rex, et sapiens men justum et regnabit rex, et sapiens erit, etc. Et est responsio insufficiens, erit, etc. Et est responsio insufficiens, quia non est nisi secundum humanam quia non est nisi secundum humanam naturam et ideo statim infertur objectio naturam et ideo statim infertur objectio per auctoritatem ejusdem David, elidens per auctoritatem ejusdem David, elidens

De primo dicit: « Congregatis autem De primo dicit: « Congregatis autem Pharisæis. » Non enim utitur versutiis, Pharisæis. » Non enim utitur versutiis, ut ab uno aliquo quærat (sicut illi per ut ab uno aliquo quærat (sicut illi per unum interrogant), sed totam vitam eorum unum interrogant), sed totam vitam eorum (quæ in omnibus erat) in unum congre- (quæ in omnibus erat) in unum congre- gatam quærendo sollicitet. Isa. XL, 17: gatam quærendo sollicitet. Isa. XL, 17: Omnes gentes quasi non sint, sic sunt. Omnes gentes quasi non sint, sic sunt. coram eo. Isa VIII, 9: Congregamini, po- coram eo. Isa VIII, 9: Congregamini, po- puli, et non in unum eritis. puli, et non in unum eritis.

« «

Interrogavit eos Jesus. » Supra, Interrogavit eos Jesus. » Supra, XXI, 24, simile: Interrogabo vos et ego XXI, 24, simile: Interrogabo vos et ego unum sermonem, etc. unum sermonem, etc.

« Dicens: Quid vobis videtur de « Dicens: Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt ei: Christo? cujus filius est? Dicunt ei: David. David.

Ait illis: Quomodo ergo David in Ait illis: Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum, dicens: spiritu vocat eum Dominum, dicens:

Dixit Dominus Domino meo: Sede Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum? tuos scabellum pedum tuorum?

Si ergo David vocat eum Dominum, Si ergo David vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est ? quomodo filius ejus est ?

Et nemo poterat ei respondere ver- Et nemo poterat ei respondere ver- bum, neque ausus fuit quisquam ex bum, neque ausus fuit quisquam ex illo die eum amplius interrogare. » illo die eum amplius interrogare. »

Quæstionis est subtilitas. Et dicit tria: Quæstionis est subtilitas. Et dicit tria: primo scilicet ut ad conscientiam respon- primo scilicet ut ad conscientiam respon- deant, non per ambages fugam quæ-: deant, non per ambages fugam quæ-: rant, cum dicit: « Quid vobis videtur, » rant, cum dicit: « Quid vobis videtur, » qui scientiam profitemini et religionem. qui scientiam profitemini et religionem.

eam. eam.

Et hoc est quod sequitur: Et hoc est quod sequitur:

<< Ait illis >> << Ait illis >>

Jesus contra objiciens. « Quomodo Jesus contra objiciens. « Quomodo ergo David in spiritu ? » Si enim alium ergo David in spiritu ? » Si enim alium prophetam induceret, non esset ita com- prophetam induceret, non esset ita com- mendabile: quia ille, cui promissio fa- mendabile: quia ille, cui promissio fa- cta est, melius cognovit modum promis- cta est, melius cognovit modum promis- sionis et dicit, quod « in spiritu, » sionis et dicit, quod « in spiritu, » putetur humana esse deceptio. Ad Ro- putetur humana esse deceptio. Ad Ro-

ne ne

man.ix, 1: Non mentior: testimonium mi- man.ix, 1: Non mentior: testimonium mi- hi perhibente conscientia mea in Spiri- hi perhibente conscientia mea in Spiri- tu sancto. Il Petr. 1, 21: Non voluntate tu sancto. Il Petr. 1, 21: Non voluntate humana allata est aliquando prophetia, humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sed Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. sancti Dei homines.

«< Vocat eum Dominum » : quod notat «< Vocat eum Dominum » : quod notat superpositionem cum nullus pater in superpositionem cum nullus pater in eo quod filius ab ipso habet, filio suppo- eo quod filius ab ipso habet, filio suppo- natur, sed potius superponatur. natur, sed potius superponatur.

Et inducit auctoritatem confirmantem, Et inducit auctoritatem confirmantem, de qua non dubitabant, quin in Spiritu de qua non dubitabant, quin in Spiritu

esset dicta : esset dicta :

<< Dixit Dominus >> << Dixit Dominus >>

Pater «Domino meo, » Filio. Unde Pater «Domino meo, » Filio. Unde

CAP. XXIII MATTHÆI. CAP. XXIII MATTHÆI.

ipse dicit, Psal. cxv, 16: O Domine, quia ipse dicit, Psal. cxv, 16: O Domine, quia ego servus tuus ego servus tuus, et filius ego servus tuus ego servus tuus, et filius

ancillæ tuæ. ancillæ tuæ.

« Sede, » consessu honoris, « a dextris « Sede, » consessu honoris, « a dextris méis, » in sede æqualitatis secundum méis, » in sede æqualitatis secundum divinam naturam, et secundum huma- divinam naturam, et secundum huma- nam in potioribus bonis. Ad Coloss. III, nam in potioribus bonis. Ad Coloss. III, 1: Ubi Christus est in dextera Dei se- 1: Ubi Christus est in dextera Dei se- dens. Ad Hebr. 1, 13: Ad quem Angelo- dens. Ad Hebr. 1, 13: Ad quem Angelo- rum dixit aliquando: Sede a dextris rum dixit aliquando: Sede a dextris meis. Per istam partem auctoritatis suffi- meis. Per istam partem auctoritatis suffi- cienter probatum est propositum, et elisa cienter probatum est propositum, et elisa insufficiens responsio. insufficiens responsio.

IV, IV,

3: 3:

Et quod sequitur, inducitur ad percu- Et quod sequitur, inducitur ad percu- tiendum eos qui ex odio tentabant : tiendum eos qui ex odio tentabant : « Donec ponam inimicos tuos,» relu- « Donec ponam inimicos tuos,» relu- ctantes tibi victos et conculcatos, «scabel- ctantes tibi victos et conculcatos, «scabel- lum pedum tuorum. » Isa. LXIII, 3: Con- lum pedum tuorum. » Isa. LXIII, 3: Con- culcavi eos in ira mea. Judicum, v, 21: culcavi eos in ira mea. Judicum, v, 21: Conculca, anima mea, robustos. Et hoc Conculca, anima mea, robustos. Et hoc etiam promittitur Sanctis. Malach. etiam promittitur Sanctis. Malach. Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum. I ad Corinth. planta pedum vestrorum. I ad Corinth. xv, 25 Oportet autem illum regnare, xv, 25 Oportet autem illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus ejus. Et donec est inclusivum, pedibus ejus. Et donec est inclusivum, quia etiam illis conculcatis regnabit. Con- quia etiam illis conculcatis regnabit. Con- culcantur autem victi per Titum, vel culcantur autem victi per Titum, vel

59 59

spontanei in fine mundi conversi. Ad spontanei in fine mundi conversi. Ad Hebr. x, 12 et 13: Sedet in dextera Dei, Hebr. x, 12 et 13: Sedet in dextera Dei, de cætero exspectans donec ponantur ini- de cætero exspectans donec ponantur ini- mici ejus scabellum pedum ejus. mici ejus scabellum pedum ejus.

« Si ergo David vocat eum Domi- « Si ergo David vocat eum Domi-

num. » num. »

Repetit primum, per quod elisa est Repetit primum, per quod elisa est responsio. « Quomodo filius ejus est ? » responsio. « Quomodo filius ejus est ? » cum nullus filius superponatur patri se- cum nullus filius superponatur patri se- cundum naturam quam habet ab ipso: cundum naturam quam habet ab ipso: hoc enim contra ordinem esset naturæ. hoc enim contra ordinem esset naturæ.

«< Et nemo poterat ei respondere ver- «< Et nemo poterat ei respondere ver- bum. » bum. »

Isaiæ, XLI, 28 Vidi, et non erat ne- Isaiæ, XLI, 28 Vidi, et non erat ne- que ex istis quisquam qui iniret consi- que ex istis quisquam qui iniret consi- lium, et interrogatus responderet ver- lium, et interrogatus responderet ver- bum. bum.

« Nec ausus fuit ex illo die. » Videntes « Nec ausus fuit ex illo die. » Videntes quod intentiones eorum sciret. « Quis- quod intentiones eorum sciret. « Quis- quam eum amplius interrogare. » Job, quam eum amplius interrogare. » Job, 1x, 3 Si voluerit contendere cum eo, 1x, 3 Si voluerit contendere cum eo, non poterit ei respondere unum pro non poterit ei respondere unum pro mille. mille.

Et hoc est, quod dicitur in littera. Et hoc est, quod dicitur in littera.

CAPUT XXIII. CAPUT XXIII.

Scribis et Pharisæis super cathedram Moysi sedentibus præcepit Jesus obedire, Scribis et Pharisæis super cathedram Moysi sedentibus præcepit Jesus obedire, ipsorum autem opera non imitari, retegens ipsorum hypocrisim et ambitio- ipsorum autem opera non imitari, retegens ipsorum hypocrisim et ambitio- nem, discipulos vero contrariam docens humilitatem : deinde multiplex væ nem, discipulos vero contrariam docens humilitatem : deinde multiplex væ illis ob hypocrisim ac reliquas suas iniquitates interminatur, prædicens eos illis ob hypocrisim ac reliquas suas iniquitates interminatur, prædicens eos patrum suornm mensuram in justorum persecutionibus impleturos, ac Jeru- patrum suornm mensuram in justorum persecutionibus impleturos, ac Jeru- salem deserendam. salem deserendam.

1. Tunc Jesus locutus est ad turbas 1. Tunc Jesus locutus est ad turbas et ad discipulos suos, et ad discipulos suos,

2. Dicens: Super cathedram Moysi 2. Dicens: Super cathedram Moysi

II Esdræ, VIII, 4. II Esdræ, VIII, 4.

sederunt Scribæ et Phari- sederunt Scribæ et Phari- sæi 1. sæi 1.

3. Omnia ergo quæcumque dixerint 3. Omnia ergo quæcumque dixerint

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vobis, servate et facite secun- vobis, servate et facite secun- dum opera vero eorum nolite dum opera vero eorum nolite facere dicunt enim et non fa- facere dicunt enim et non fa- ciunt. ciunt.

: :

4. Alligant enim onera gravia et im- 4. Alligant enim onera gravia et im- portabilia, et imponunt in hu- portabilia, et imponunt in hu- meros hominum: digito autem meros hominum: digito autem suo nolunt ea movere 1. suo nolunt ea movere 1. 5. Omnia vero opera sua faciunt ut 5. Omnia vero opera sua faciunt ut videantur ab hominibus dila- videantur ab hominibus dila- latant enim phylacteria sua, et latant enim phylacteria sua, et magnificant fimbrias 2. magnificant fimbrias 2.

6. Amant autem primos recubitus in 6. Amant autem primos recubitus in coenis, et primas cathedras in coenis, et primas cathedras in synagogis 3, synagogis 3,

7. Et salutationes in foro, et vocari 7. Et salutationes in foro, et vocari ab hominibus Rabbi. ab hominibus Rabbi.

8. Vos autem nolite vocari Rabbi*: 8. Vos autem nolite vocari Rabbi*: unus est enim Magister vester, unus est enim Magister vester, omnes autem vos fratres estis. omnes autem vos fratres estis. 9. Et patrem nolite vocare vobis su- 9. Et patrem nolite vocare vobis su- per terram 5: unus est enim per terram 5: unus est enim Pater vester qui in cœlis est. Pater vester qui in cœlis est. 10. Nec vocemini magistri: quia Ma- 10. Nec vocemini magistri: quia Ma- gister vester unus est, Christus. gister vester unus est, Christus.

facitis eum filium gehennæ du- facitis eum filium gehennæ du- plo quam vos. plo quam vos.

16. Væ vobis, duces cæci, qui dicitis : 16. Væ vobis, duces cæci, qui dicitis : Quicumque juraverit per tem- Quicumque juraverit per tem- plum, nihil est : qui autem ju- plum, nihil est : qui autem ju- raverit in auro templi, debet. raverit in auro templi, debet. 17. Stulti et cæci! quid enim majus 17. Stulti et cæci! quid enim majus est? aurum, an templum quod est? aurum, an templum quod sanctificat aurum? sanctificat aurum?

18. Et quicumque juraverit in altari, 18. Et quicumque juraverit in altari, nihil est quicumque autem ju- nihil est quicumque autem ju- raverit in dono quod est super raverit in dono quod est super illud, debet. illud, debet.

19. Cæci quid enim majus est? do- 19. Cæci quid enim majus est? do- num, an altare quod sanctificat num, an altare quod sanctificat

donum? donum?

20. Qui ergo jurat in altari, jurat in 20. Qui ergo jurat in altari, jurat in eo et in omnibus quæ super eo et in omnibus quæ super illud sunt. illud sunt.

21. Et quicumque juraverit in templo, 21. Et quicumque juraverit in templo, jurat in illo et in eo qui habi- jurat in illo et in eo qui habi- tat in ipso. tat in ipso.

22. 22.

Et qui jurat in coelo, jurat in Et qui jurat in coelo, jurat in throno Dei et in eo qui sedet throno Dei et in eo qui sedet super eum. super eum.

11. Qui major est vestrum erit mi- 23. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi 11. Qui major est vestrum erit mi- 23. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi

nister vester. nister vester.

12. Qui autem se exaltaverit humilia- 12. Qui autem se exaltaverit humilia- bitur, et qui se humiliaverit bitur, et qui se humiliaverit exaltabitur. exaltabitur.

13. Væ autem vobis, Scribæ et Phari- 13. Væ autem vobis, Scribæ et Phari- sæi hypocritæ : quia clauditis sæi hypocritæ : quia clauditis regnum coelorum ante homi- regnum coelorum ante homi- nes vos enim non intratis, nec nes vos enim non intratis, nec introeuntes sinitis intrare. introeuntes sinitis intrare.

hypocritæ, qui decimatis men- hypocritæ, qui decimatis men- tham, et anethum, et cymi- tham, et anethum, et cymi- num, et reliquistis quæ gravio- num, et reliquistis quæ gravio- ra sunt legis, judicium, et mi- ra sunt legis, judicium, et mi- sericordiam, et fidem. Hæc sericordiam, et fidem. Hæc oportuit facere, et illa non omit- oportuit facere, et illa non omit-

tere. tere.

24. Duces cæci, excolantes culicem, 24. Duces cæci, excolantes culicem, camelum autem gluttientes. camelum autem gluttientes.

14. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy- 25. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy- 14. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy- 25. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy-

pocritæ quia comeditis domos pocritæ quia comeditis domos

viduarum 7, orationes viduarum 7, orationes

longas longas

orantes propter hoc amplius orantes propter hoc amplius accipietis judicium. accipietis judicium.

15. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi 15. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hypocritæ quia circuitis mare hypocritæ quia circuitis mare et aridam ut faciatis unum pro- et aridam ut faciatis unum pro- selytum, et cum fuerit factus, selytum, et cum fuerit factus,

1 Luc. x1, 46; Act. xv, 10. 1 Luc. x1, 46; Act. xv, 10.

2 Deuter. vi, 8, et xx11, 12; Numer. xv, 38. 2 Deuter. vi, 8, et xx11, 12; Numer. xv, 38.

8 Marc. XII, 39; Luc. XI, 43, et xx, 46. 8 Marc. XII, 39; Luc. XI, 43, et xx, 46. 4 Jacob. III, 1. 4 Jacob. III, 1.

pocritæ quia mundatis quod pocritæ quia mundatis quod deforis est calicis et paropsidis, deforis est calicis et paropsidis, intus autem pleni estis rapina intus autem pleni estis rapina et immunditia. et immunditia.

56. Pharisæe cæce, munda prius quod 56. Pharisæe cæce, munda prius quod intus est calicis et paropsidis, intus est calicis et paropsidis, ut fiat id quod deforis est mun- ut fiat id quod deforis est mun- dum. dum.

5 Malach. 1, 6. 5 Malach. 1, 6.

6 Luc. XIV, 11, et XVIII, 14. 6 Luc. XIV, 11, et XVIII, 14.

7 Marc. XII, 40; Luc. xx, 47. 7 Marc. XII, 40; Luc. xx, 47.

8 Luc. XI, 42. 8 Luc. XI, 42.

IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-1, 2, 3. IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-1, 2, 3.

27. Væ vobis Scribæ et Pharisæi 27. Væ vobis Scribæ et Pharisæi hypocritæ quia similes estis hypocritæ quia similes estis sepulcris dealbatis, quæ a foris sepulcris dealbatis, quæ a foris parent hominibus speciosa, in- parent hominibus speciosa, in- tus vero plena sunt ossibus tus vero plena sunt ossibus mortuorum, et òmni spuci- mortuorum, et òmni spuci-

tia. tia.

28. Sic et vos a foris quidem paretis 28. Sic et vos a foris quidem paretis hominibus justi, intus autem hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi, et iniqui- pleni estis hypocrisi, et iniqui-

tate. tate.

29. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy- 29. Væ vobis, Scribæ et Pharisæi hy-

61 61

phetas, et sapientes, et Scribas : phetas, et sapientes, et Scribas : et ex illis occidetis, et cruci- et ex illis occidetis, et cruci- figetis, et ex eis flagellabitis in figetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, et perseque- synagogis vestris, et perseque- mini de civitate in civita- mini de civitate in civita-

tem: tem:

35. Ut veniat super vos omnis san- 35. Ut veniat super vos omnis san- guis justus qui effusus est super guis justus qui effusus est super terram, a sanguine Abel justi 2 terram, a sanguine Abel justi 2 usque ad sanguinem Zachariæ, usque ad sanguinem Zachariæ, filii Barachiæ, quem occidistis filii Barachiæ, quem occidistis inter templum et altare. inter templum et altare.

pocritæ, qui ædificatis sepulcra 36. Amen dico vobis, venient hæc om- pocritæ, qui ædificatis sepulcra 36. Amen dico vobis, venient hæc om- Prophetarum, et ornatis monu- Prophetarum, et ornatis monu- menta justorum, menta justorum,

3o. Et dicitis: Si fuissemus in diebus 3o. Et dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non esse- patrum nostrorum, non esse- mus socii eorum in sanguine mus socii eorum in sanguine Prophetarum. Prophetarum.

31. Itaque testimonio estis vobismet- 31. Itaque testimonio estis vobismet- ipsis, quia filii estis eorum qui ipsis, quia filii estis eorum qui Prophetas occiderunt. Prophetas occiderunt.

32. Et vos implete mensuram patrum 32. Et vos implete mensuram patrum

vestrorum. vestrorum.

33. Serpentes, genimina viperarum, 33. Serpentes, genimina viperarum, quomodo fugietis a judicio ge- quomodo fugietis a judicio ge- hennæ ¹? hennæ ¹?

34. Ideo ecce ego mitto ad vos Pro- 34. Ideo ecce ego mitto ad vos Pro-

IN CAPUT XXIII MATTHÆI IN CAPUT XXIII MATTHÆI

ENARRATIO. ENARRATIO.

« Tunc Jesus locutus est ad turbas et « Tunc Jesus locutus est ad turbas et ad discipulos suos, ad discipulos suos,

Dicens Super cathedram Moysi se- Dicens Super cathedram Moysi se- derunt Scribæ et Pharisæi. derunt Scribæ et Pharisæi.

Omnia ergo quæcumque dixerint Omnia ergo quæcumque dixerint vobis, servate et facite. » vobis, servate et facite. »

Hæc est pars, in qua specialiter causam Hæc est pars, in qua specialiter causam

1 Supra, 111, 7. 1 Supra, 111, 7.

2 Genes. IV, 8; ad Hebr. x1, 4. 2 Genes. IV, 8; ad Hebr. x1, 4.

nia super generationem istam. nia super generationem istam. 37. Jerusalem, Jesusalem, quæ occi- 37. Jerusalem, Jesusalem, quæ occi- dis Prophetas et lapidas eos dis Prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos, volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congre- quemadmodum gallina congre- gat pullos suos sub alas, et no- gat pullos suos sub alas, et no- luisti ! luisti !

38. Ecce relinquetur vobis domus 38. Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. vestra deserta.

39. Dico enim vobis, non me videbi- 39. Dico enim vobis, non me videbi- tis amodo, donec dicatis: Be- tis amodo, donec dicatis: Be- nedictus qui venit in nomine nedictus qui venit in nomine Domini. Domini.

describit, quare sunt abjiciendi, et con- describit, quare sunt abjiciendi, et con- demnandi. demnandi.

Dividitur autem in duas partes: in Dividitur autem in duas partes: in quarum prima circumstantias aggravan- quarum prima circumstantias aggravan- vantes peccata eorum describit: in se- vantes peccata eorum describit: in se- cunda autem interminationes maledi- cunda autem interminationes maledi- ctionum ponit, cum speciali peccatorum ctionum ponit, cum speciali peccatorum determinatione, ibi, y. 13: « Væ autem determinatione, ibi, y. 13: « Væ autem vobis! » vobis! »

In prima harum partium tria conti- In prima harum partium tria conti- nentur peccata aggravantia, scilicet su- nentur peccata aggravantia, scilicet su- blimitas potestatis, doctrina veritatis, et blimitas potestatis, doctrina veritatis, et simulatio sanctitatis. Sublimitatem pote- simulatio sanctitatis. Sublimitatem pote- statis ambivit Lucifer, scientiam veritatis statis ambivit Lucifer, scientiam veritatis concupivit Adam, simulationem sancti- concupivit Adam, simulationem sancti- tatis prætendet Antichristus. Istorum au- tatis prætendet Antichristus. Istorum au-

3 II Paralip. xxiv, 22. 3 II Paralip. xxiv, 22.

4 Luc. XIII, 34. 4 Luc. XIII, 34.

62 62

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

» »

tem iniquitas ex omnibus capitibus ma- tem iniquitas ex omnibus capitibus ma- lorum congeritur, et aggregatur. lorum congeritur, et aggregatur. Præmittit autem Evangelista, quod il- Præmittit autem Evangelista, quod il- lis tamquam indignis abeuntibus, «< docuit lis tamquam indignis abeuntibus, «< docuit turbas,» adhuc devotas, « et discipulos, turbas,» adhuc devotas, « et discipulos, futuros rectores Ecclesiarum. Simile, futuros rectores Ecclesiarum. Simile, Supra, v, 1 et seq., et Lucæ, v₁, 20 et Supra, v, 1 et seq., et Lucæ, v₁, 20 et seq., quod videns Jesus turbas ascendit seq., quod videns Jesus turbas ascendit in montem, et postea elevatis oculis in in montem, et postea elevatis oculis in discipulos, dixit Beati pauperes spiri- discipulos, dixit Beati pauperes spiri- tu, etc. tu, etc.

« Super cathedram Moysi. » « Super cathedram Moysi. »

Qui, sicut dicit, Psal. 1, 1: In cathedra Qui, sicut dicit, Psal. 1, 1: In cathedra pestilentiæ non sedit, ut perversa doceret. pestilentiæ non sedit, ut perversa doceret. Dicitur enim cathedra ædes cathechi- Dicitur enim cathedra ædes cathechi- zandi, sive docendi. Et sedet in cathe- zandi, sive docendi. Et sedet in cathe- dra pestilentiæ, qui ad iniquitatem con- dra pestilentiæ, qui ad iniquitatem con- cessa sibi abutitur potestate. Et hoc cessa sibi abutitur potestate. Et hoc modo Christus exhibitor gratiæ, quem modo Christus exhibitor gratiæ, quem præfiguravit Moyses, non sedit in cathe- præfiguravit Moyses, non sedit in cathe- dra. Superius etiam, xx1, 12, evertit ca- dra. Superius etiam, xx1, 12, evertit ca- thedras vendentium columbas simonia- thedras vendentium columbas simonia-

corum, et non sedit in eis: nec quæsivit corum, et non sedit in eis: nec quæsivit cathedram ambitionis, quæ quæritur po- cathedram ambitionis, quæ quæritur po- testate sæculari. Eccli. vII, 4: Noli quæ- testate sæculari. Eccli. vII, 4: Noli quæ- rere a domino ducatum, nec a rege ca- rere a domino ducatum, nec a rege ca- thedram honoris. Sed in auctoritate pu- thedram honoris. Sed in auctoritate pu- blicæ doctrinæ sedit Christus, loquens blicæ doctrinæ sedit Christus, loquens discipulis et turbis. Job, xxix, 7: In pla- discipulis et turbis. Job, xxix, 7: In pla- tea parabant cathedram mihi. Psal. CVI, tea parabant cathedram mihi. Psal. CVI, 32 Exaltent eum in ecclesia plebis, et 32 Exaltent eum in ecclesia plebis, et in cathedra seniorum laudent eum. in cathedra seniorum laudent eum.

In hac igitur cathedra primum «< sede- In hac igitur cathedra primum «< sede- runt,» Dei permissione, non ordinatione, runt,» Dei permissione, non ordinatione, « Scribæ, » per sublimitatem scientiæ, « Scribæ, » per sublimitatem scientiæ, « et Pharisæi, » per falsæ religionis pro- « et Pharisæi, » per falsæ religionis pro- fessionem et quanto altior gradus, tanto fessionem et quanto altior gradus, tanto casus profundior: quia, Eccli. x, 17: Se- casus profundior: quia, Eccli. x, 17: Se- des ducum superborum destruxit Deus des ducum superborum destruxit Deus Et, Lucæ, 11, 52: Deposuit potentes de Et, Lucæ, 11, 52: Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. Recognoscitur sede, et exaltavit humiles. Recognoscitur ergo etiam in malis auctoritas potesta- ergo etiam in malis auctoritas potesta- tis, quæ tamen facit ad cumulum dam- tis, quæ tamen facit ad cumulum dam- nationis eorum. nationis eorum.

« Omnia ergo quæcumque dixerint « Omnia ergo quæcumque dixerint vobis >> vobis >>

De cathedra Moysi procedentia. Apo- De cathedra Moysi procedentia. Apo- cal. Iv, 5: De throno procedebant ful- cal. Iv, 5: De throno procedebant ful- gura, et voces, et tonitrua: fulgura si- gura, et voces, et tonitrua: fulgura si- gnorum, voces docentium, et tonitrua gnorum, voces docentium, et tonitrua judiciorum. « Servate, » per memoriam, judiciorum. « Servate, » per memoriam, « et facite » per opus. Deuter. xvi, 10: « et facite » per opus. Deuter. xvi, 10: Facies quodcumque dixerint qui præ- Facies quodcumque dixerint qui præ- sunt loco quem elegerit Dominus. Dicit sunt loco quem elegerit Dominus. Dicit autem «Omnia quæcumque, » et non autem «Omnia quæcumque, » et non quomodocumque, quia legem dicunt, et quomodocumque, quia legem dicunt, et hæc retinenda est: sed carnaliter intel- hæc retinenda est: sed carnaliter intel- ligendam dicunt, et hoc modo tenenda ligendam dicunt, et hoc modo tenenda non est. Sic ergo ostensa est veritas doc- non est. Sic ergo ostensa est veritas doc- trinæ. trinæ.

De simulatione autem sanctitatis dicit: De simulatione autem sanctitatis dicit:

« Secundum opera vero eorum no- « Secundum opera vero eorum no- lite facere dicunt enim, et non fa- lite facere dicunt enim, et non fa- ciunt. ciunt.

Alligant enim onera gravia et im- Alligant enim onera gravia et im- portabilia, et imponunt in humeros portabilia, et imponunt in humeros hominum digito autem suo nolunt hominum digito autem suo nolunt

ea movere, » ea movere, »

Et habet duas partes, scilicet ostensio- Et habet duas partes, scilicet ostensio- nem simulationis, et interdictionem imi- nem simulationis, et interdictionem imi- tationis in speciali, ibi, y. 8: « Vos au- tationis in speciali, ibi, y. 8: « Vos au- tem nolite vocare Rabbi. » tem nolite vocare Rabbi. »

: :

Circa primum quinque dicuntur: quo- Circa primum quinque dicuntur: quo- rum primum est generalis prohibitio imi- rum primum est generalis prohibitio imi- tationis secundum est causa prohibi- tationis secundum est causa prohibi- tionis in genere: tertium est ostensio tionis in genere: tertium est ostensio austeritatis eorum inducta ad subditos: austeritatis eorum inducta ad subditos: quartum, duritia contra passionem infir- quartum, duritia contra passionem infir- morum quintum, ostensio simulationis morum quintum, ostensio simulationis exterioris vanitatis cum interiori malitia exterioris vanitatis cum interiori malitia iniquitatis. Et hæc per ordinem sunt in iniquitatis. Et hæc per ordinem sunt in littera. littera.

De primo dicit: « Secundum opera De primo dicit: « Secundum opera vero eorum nolite facere. » Ad Roman vero eorum nolite facere. » Ad Roman I, 21 et 22 Qui prædicas non furandum, I, 21 et 22 Qui prædicas non furandum, furaris: qui dicis non mochandum, mœ- furaris: qui dicis non mochandum, mœ- charis. Ideo dicit Apostolus, ad Galat. charis. Ideo dicit Apostolus, ad Galat. IV, 18 IV, 18

Bonum æmulamini in bono sem- Bonum æmulamini in bono sem-

IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-4,5, 6, 7. IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-4,5, 6, 7.

per. Doctrina in malo homine accipien- per. Doctrina in malo homine accipien- da est, et vita spernenda, sicut aurum de da est, et vita spernenda, sicut aurum de terra tollitur, et terra relinquitur, et sicut terra tollitur, et terra relinquitur, et sicut mella de herba colliguntur, et vilis herba mella de herba colliguntur, et vilis herba in proximo peritura per ariditatem relin- in proximo peritura per ariditatem relin- quitur. quitur.

Et subjungit causam, dicens: « Dicunt Et subjungit causam, dicens: « Dicunt enim » bona, « et non faciunt. » Contra enim » bona, « et non faciunt. » Contra quod dicit Apostolus ad Roman. xv, 18: quod dicit Apostolus ad Roman. xv, 18: Non enim audeo aliquid loqui eorum Non enim audeo aliquid loqui eorum quæ per me non efficit Christus. Psal. xi, quæ per me non efficit Christus. Psal. xi, Dixerunt Linguam nostram magni- Dixerunt Linguam nostram magni- ficabimus labia nostra a nobis sunt. ficabimus labia nostra a nobis sunt. Quis noster Dominus est? Supra, v, 19 : Quis noster Dominus est? Supra, v, 19 : Qui solverit unum de mandatis istis Qui solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, mini- minimis, et docuerit sic homines, mini- mus vocabitur in regno cœlorum. mus vocabitur in regno cœlorum.

: :

« Alligant enim. » « Alligant enim. »

» »

Ecce austeritas. Alligare enim est pœ- Ecce austeritas. Alligare enim est pœ- nitentias et statuta congerere : « gravia, nitentias et statuta congerere : « gravia, in se, « et importabilia, » viribus et fa- in se, « et importabilia, » viribus et fa- cultatibus subditorum: « et imponunt, » cultatibus subditorum: « et imponunt, » per injunctionem et obligationem, « in per injunctionem et obligationem, « in humeros hominum » de humo factorum, humeros hominum » de humo factorum, et ideo fragilium: et ideo necesse est, aut et ideo fragilium: et ideo necesse est, aut frangi humerum, et cadere sub onere, aut frangi humerum, et cadere sub onere, aut abjicere onus per contemptum: et hoc abjicere onus per contemptum: et hoc faciunt, quando mandatis Dei carnaliter faciunt, quando mandatis Dei carnaliter observatis suas gravissimas immiscent observatis suas gravissimas immiscent traditiones. Supra, xv, 6: Irritum fecistis traditiones. Supra, xv, 6: Irritum fecistis mandatum Dei propter traditionem ve- mandatum Dei propter traditionem ve- stram. III Regum, XII, 14, et II Paralip. x, stram. III Regum, XII, 14, et II Paralip. x, 14: Pater meus grave vobis imposuit ju- 14: Pater meus grave vobis imposuit ju- gum, quod ego gravius faciam: pater gum, quod ego gravius faciam: pater meus cecidit vos flagellis, ego vero cædam meus cecidit vos flagellis, ego vero cædam ros scorpionibus. Horum imitatores esse ros scorpionibus. Horum imitatores esse videntur, qui religiosis regulam canoni- videntur, qui religiosis regulam canoni- cam et approbatam super Evangelium cam et approbatam super Evangelium professis, tota die novas constitutiones in- professis, tota die novas constitutiones in- gominant, et præcepta gravia plusquam gominant, et præcepta gravia plusquam ferre possit humana fragilitas. Act. xv, ferre possit humana fragilitas. Act. xv, 10 Quid tentatis Deum, imponere ju- 10 Quid tentatis Deum, imponere ju- gum super cervices discipulorum, quod gum super cervices discipulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare neque patres nostri, neque nos portare potuimus. potuimus.

« «

Digito autem suo nolunt ea movere.»> Digito autem suo nolunt ea movere.»> Ecce incompassio, quod super afflictos Ecce incompassio, quod super afflictos

63 63

dura gestabant viscera. Et motus digiti dura gestabant viscera. Et motus digiti minimi significat adjutorium, vel com- minimi significat adjutorium, vel com- portationem. Contra quod dicit Aposto- portationem. Contra quod dicit Aposto- lus, ad Galat. VI, 2: Alter alterius onera lus, ad Galat. VI, 2: Alter alterius onera portate et sic adimplebitis legem Chri- portate et sic adimplebitis legem Chri- sti. Sed isti econtra in se sunt concupi- sti. Sed isti econtra in se sunt concupi- scentiis resoluti, et circa alios austeri. scentiis resoluti, et circa alios austeri. Amos, VI, 6: Bibentes vinum in phialis, Amos, VI, 6: Bibentes vinum in phialis, et optimo unguendo delibuti, et nihil et optimo unguendo delibuti, et nihil patiebantur super contritione Joseph. patiebantur super contritione Joseph.

« Omnia vero opera sua faciunt ut « Omnia vero opera sua faciunt ut videantur ab hominibus: dilatant videantur ab hominibus: dilatant

enim phylacteria sua, et magnificant enim phylacteria sua, et magnificant

fimbrias. fimbrias.

Amant autem primos recubitus in Amant autem primos recubitus in cœnis, et primas cathedras in syna- cœnis, et primas cathedras in syna- gogis, gogis,

Et salutationes in foro, et vocari Et salutationes in foro, et vocari ab hominibus Rabbi. » ab hominibus Rabbi. »

Hic fit ostensio exterioris simulationis Hic fit ostensio exterioris simulationis cum interiori malitia iniquitatis. Duos cum interiori malitia iniquitatis. Duos ergo paragraphos habet hæc particula : ergo paragraphos habet hæc particula : in quorum primo exterioris simulationis in quorum primo exterioris simulationis ostendit vanitatem: in secundo, interioris ostendit vanitatem: in secundo, interioris malitiæ ostendit iniquitatem. malitiæ ostendit iniquitatem.

In primo dicit duo primo enim tan- In primo dicit duo primo enim tan- git generaliter corruptam eorum in si- git generaliter corruptam eorum in si- mulando vanitatem: et secundo, probat mulando vanitatem: et secundo, probat hoc per certum signum. hoc per certum signum.

Dicit igitur: « Omnia opera sua, » Dicit igitur: « Omnia opera sua, » quia cogitationes non patent, « faciunt, » quia cogitationes non patent, « faciunt, » non ex charitate vel obedientia: sed non ex charitate vel obedientia: sed « ut videantur ab hominibus: » et hoc « ut videantur ab hominibus: » et hoc vanum est. Ad Galat. 1, 10: Si adhuc vanum est. Ad Galat. 1, 10: Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non hominibus placerem, Christi servus non essem. Psal. LI, 6: Confusi sunt qui ho- essem. Psal. LI, 6: Confusi sunt qui ho- minibus placent: quoniam Deus sprevit minibus placent: quoniam Deus sprevit eos. Supra, VI, 2 et 5: Amen dico vo- eos. Supra, VI, 2 et 5: Amen dico vo- bis,... receperunt mercedem suam. Psal. bis,... receperunt mercedem suam. Psal. XLVIII, 12: Vocaverunt nomina sua in XLVIII, 12: Vocaverunt nomina sua in terris suis. terris suis.

« Dilatant enim. » « Dilatant enim. »

Probatio est a signo evidentissimo. Probatio est a signo evidentissimo.

64 64

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Dilatant phylacteria. » Phylacteria « Dilatant phylacteria. » Phylacteria dicuntur a quá quod est servare : dicuntur a quá quod est servare : quasi signum servandæ legis. Dixerat quasi signum servandæ legis. Dixerat enim Moyses, Numer. xv, 38 et seq., enim Moyses, Numer. xv, 38 et seq., et Deuter. vi, 8: Ligabis ea quasi si- et Deuter. vi, 8: Ligabis ea quasi si- gnum in manu tua, eruntque et move- gnum in manu tua, eruntque et move- buntur inter oculos tuos volens ut in buntur inter oculos tuos volens ut in opere manuum et frequenti conspectione opere manuum et frequenti conspectione oculorum cordis, per meditationem oculorum cordis, per meditationem lex conservaretur in mandatis. Phari- lex conservaretur in mandatis. Phari- sæi autem scribebant in membranulis, sæi autem scribebant in membranulis, et alligabant illas fronti et manibus, et alligabant illas fronti et manibus, ut per hoc justi apparerent. Et illæ ut per hoc justi apparerent. Et illæ membranulæ phylacteria, vasa scilicet membranulæ phylacteria, vasa scilicet Evangeliorum parvorum vocantur. Di- Evangeliorum parvorum vocantur. Di- cuntur etiam phylacteria, vasa reliquia- cuntur etiam phylacteria, vasa reliquia- rum: quæ quidam devotionis causa tam- rum: quæ quidam devotionis causa tam- quam sacrorum amatores circumferunt quam sacrorum amatores circumferunt etiam apud Christianos, ut ex hoc de- etiam apud Christianos, ut ex hoc de- voti appareant. Et dicitur ab eodem verbo voti appareant. Et dicitur ab eodem verbo græco, qulagssty, quod est servare. Hæc græco, qulagssty, quod est servare. Hæc igitur dilatabant, ut longe circumspice- igitur dilatabant, ut longe circumspice- rentur. Proverb. xx, 19 Ei qui sua di- rentur. Proverb. xx, 19 Ei qui sua di- latat labia... ne commiscearis. latat labia... ne commiscearis.

« Et magnificant fimbrias. » Dixerat « Et magnificant fimbrias. » Dixerat etiam Moyses, quod in quatuor summi- etiam Moyses, quod in quatuor summi- tatibus palliorum (quæ ad modum scapu- tatibus palliorum (quæ ad modum scapu- lariorum incisa erant) fimbrias facerent, lariorum incisa erant) fimbrias facerent, per quas a cæteris gentibus discerneren- per quas a cæteris gentibus discerneren- tur et illis fimbriis immitebant acutis- tur et illis fimbriis immitebant acutis- simas spinas, quibus puncti recordaren- simas spinas, quibus puncti recordaren- tur legis. Et tales spinas immiscere tur legis. Et tales spinas immiscere

De phylacteriis et fimbriis hæc dicit D. De phylacteriis et fimbriis hæc dicit D. Fillion in commentariis super Evangelium Fillion in commentariis super Evangelium Matthæi (Op. cit. p. 438 439): Matthæi (Op. cit. p. 438 439):

«Dilatant phylacteria sua. Les phylactères «Dilatant phylacteria sua. Les phylactères ne diffèrent pas des ☐, mentionnés à ne diffèrent pas des ☐, mentionnés à trois reprises dans l'Ancien Testament, Exod. trois reprises dans l'Ancien Testament, Exod. XIII, 16; Deuter. vi, 8 et x1, 18; non plus que XIII, 16; Deuter. vi, 8 et x1, 18; non plus que des Tephillines, 75on, des Juifs modernes. des Tephillines, 75on, des Juifs modernes. C'étaient de petites bandes de parchemin sur C'étaient de petites bandes de parchemin sur lesquelles étaient écrits les quatre passages lesquelles étaient écrits les quatre passages suivants du Pentateuque: Exod. x11, 2-10; 11- suivants du Pentateuque: Exod. x11, 2-10; 11- 17 Deuter. VI, 4-9; XI, 13-22. Pliées délicate- 17 Deuter. VI, 4-9; XI, 13-22. Pliées délicate- ment, ces bandes étaient placées dans une ment, ces bandes étaient placées dans une capsule en basane, laquelle était elle-même capsule en basane, laquelle était elle-même fixée sur une lanière de cuir dont les deux ex- fixée sur une lanière de cuir dont les deux ex- trémités servaient à attacher tout l'appareil trémités servaient à attacher tout l'appareil soit au front, soit au bras gauche. Il y avait soit au front, soit au bras gauche. Il y avait ainsi deux sortes de Tephillines, les UNT- ainsi deux sortes de Tephillines, les UNT-

fimbriis, magnificare est fimbrias. Psal. fimbriis, magnificare est fimbrias. Psal. cxxx, 1 Neque ambulavi in magnis, cxxx, 1 Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. neque in mirabilibus super me.

« Amant enim, etc. » « Amant enim, etc. »

Hic interiorem ostendit iniquitatem. Hic interiorem ostendit iniquitatem. Est autem ambitio conjuncta gulæ, et Est autem ambitio conjuncta gulæ, et ambitio conjuncta superbiæ, et ambitio ambitio conjuncta superbiæ, et ambitio conjuncta favori populari, et ambitio conjuncta favori populari, et ambitio conjuncta laudi. conjuncta laudi.

>> >>

Ambitio conjuncta gulæ, quod amant Ambitio conjuncta gulæ, quod amant primos recubitus, » quod est ambitio- primos recubitus, » quod est ambitio- nis, « in cœnis, » hoc est, quod gulæ est nis, « in cœnis, » hoc est, quod gulæ est conjuncta; quia in tali loco meliores da- conjuncta; quia in tali loco meliores da- pes dabantur, et meliora vina propina- pes dabantur, et meliora vina propina- bantur. Ad Philip. II, 18 et 19: Multi bantur. Ad Philip. II, 18 et 19: Multi enim ambulant, quos sæpe dicebam vo- enim ambulant, quos sæpe dicebam vo- bis (nunc autem et flens dico) inimicos bis (nunc autem et flens dico) inimicos crucis Christi: quorum finis interitus, crucis Christi: quorum finis interitus, quorum Deus venter est : et gloria in con- quorum Deus venter est : et gloria in con- fusione ipsorum qui terrena sapiunt. fusione ipsorum qui terrena sapiunt. Luc. xiv, 7 Dicebat autem et ad invita- Luc. xiv, 7 Dicebat autem et ad invita- tos parabolam, intendens quomodo pri- tos parabolam, intendens quomodo pri- mos accubitus eligerent. Et, . 10: Cum mos accubitus eligerent. Et, . 10: Cum vocatus fueris, vade, recumbe in novis- vocatus fueris, vade, recumbe in novis- simo loco. simo loco.

« Et primas, » hoc est, præcipuas « Et primas, » hoc est, præcipuas «< cathedras in synagogis, » quæ po- «< cathedras in synagogis, » quæ po- nuntur pontificibus et est ambitio cum nuntur pontificibus et est ambitio cum superbia, quæ est immoderatus amor. superbia, quæ est immoderatus amor. dignitatum. Isa. xiv, 13 et 14: Super dignitatum. Isa. xiv, 13 et 14: Super

wen Tephillines de la tête, et les 77- wen Tephillines de la tête, et les 77- win ou Tephillines de la main. L'obliga- win ou Tephillines de la main. L'obliga- tion de les porter pendant la prière ou pen- tion de les porter pendant la prière ou pen- dant plusieurs autres actes religieux est dé- dant plusieurs autres actes religieux est dé- duite par les Juifs de ces paroles de Moïse au duite par les Juifs de ces paroles de Moïse au livre du Deuteronome, VI, 6-8: Eruntque verba livre du Deuteronome, VI, 6-8: Eruntque verba hæc quæ ego præcipio tibi hodie in corde tuo... : hæc quæ ego præcipio tibi hodie in corde tuo... : et ligabis ea quasi signum in manu tua, eruntque et ligabis ea quasi signum in manu tua, eruntque et movebuntur inter oculos tuos. Leur usage et movebuntur inter oculos tuos. Leur usage semble d'ailleurs remonter à une assez haute semble d'ailleurs remonter à une assez haute antiquité, et il est probable qu'il était général antiquité, et il est probable qu'il était général au temps de Notre-Seigneur Jésus-Christ. Le au temps de Notre-Seigneur Jésus-Christ. Le nom de pulaxt pia, donné au Tephillines par nom de pulaxt pia, donné au Tephillines par les Juifs Héllénistes, signifie préservatif : peut- les Juifs Héllénistes, signifie préservatif : peut- être l'avait-on choisi pour exprimer que cet être l'avait-on choisi pour exprimer que cet ornement sacré était un symbole visible rap- ornement sacré était un symbole visible rap- pelant à l'Israélite qu'il doit fidèlement ob- pelant à l'Israélite qu'il doit fidèlement ob- server les divins préceptes (ἀεἰ μνημήν ἔχειν server les divins préceptes (ἀεἰ μνημήν ἔχειν

IN EVANG. MATTHÆI, XXIII- 7, 8. IN EVANG. MATTHÆI, XXIII- 7, 8.

astra Dei exaltabo solium meum, sedebo astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, in lateribus Aqui- in monte testamenti, in lateribus Aqui- lonis. Ascendam super altitudinem nu- lonis. Ascendam super altitudinem nu- bium, similis ero Altissimo. bium, similis ero Altissimo.

« Et salutationes in foro. » « Et salutationes in foro. »

Ambitio est cum cupidine humani favo- Ambitio est cum cupidine humani favo- ris. Contra quod dicitur, Luc. x, 4: Ne- ris. Contra quod dicitur, Luc. x, 4: Ne- minem per viam salutaveritis. IV Reg. minem per viam salutaveritis. IV Reg. IV, 29 Si occurrerit tibi homo, non sa- IV, 29 Si occurrerit tibi homo, non sa- lutes eum. lutes eum.

« Et vocari ab hominibus Rabbi. » « Et vocari ab hominibus Rabbi. » Ambitio est cum appetitu vanæ laudis. Ambitio est cum appetitu vanæ laudis. Ambitio est voluntas ambiens aliquod Ambitio est voluntas ambiens aliquod vanum, quod magnum coram homini- vanum, quod magnum coram homini- bus videatur. Et dicit, « vocari. » Non bus videatur. Et dicit, « vocari. » Non enim laborem, et utilitatem nominis enim laborem, et utilitatem nominis exercent, sed vanum nomen appetunt. exercent, sed vanum nomen appetunt. Jacob. 1, 1: Nolite plures magistri fieri, Jacob. 1, 1: Nolite plures magistri fieri,

Too, S. Just. Mart., Dial. cum Tryph,); Too, S. Just. Mart., Dial. cum Tryph,); peut-être aussi doit-il conserver sa significa- peut-être aussi doit-il conserver sa significa- tion habituelle d'amulette, à cause des idées tion habituelle d'amulette, à cause des idées superstitieuses que les Juifs d'autrefois (Cf. superstitieuses que les Juifs d'autrefois (Cf. Targ. ad Cant. VIII, 3; Winer, Realworter- Targ. ad Cant. VIII, 3; Winer, Realworter- buch, s. v. Amulete, Phylacterien) et d'au- buch, s. v. Amulete, Phylacterien) et d'au- jourd'hni (Cf. Coypel, le Judaïsme, p. 65) ont jourd'hni (Cf. Coypel, le Judaïsme, p. 65) ont attaché à son emploi. Les dimensions de cha- attaché à son emploi. Les dimensions de cha- cune des parties dont se composaient les Te- cune des parties dont se composaient les Te- phillines avaient été déterminées mathémati- phillines avaient été déterminées mathémati- quement, comme toutes choses l'étaient dans le quement, comme toutes choses l'étaient dans le Judaïsme mais les Pharisiens se plaisaient à Judaïsme mais les Pharisiens se plaisaient à élargir démesurément soit l'étui de basane, élargir démesurément soit l'étui de basane,

קציצה קציצה

- -

p, qui contenait les membranes du par- p, qui contenait les membranes du par- chemin, soit les courroies, 57, qui ser- chemin, soit les courroies, 57, qui ser- vaient à maintenir les phylactères au bras et vaient à maintenir les phylactères au bras et au front: ils affectaient ainsi une plus grande au front: ils affectaient ainsi une plus grande piété et un plus grand attachement aux moin- piété et un plus grand attachement aux moin- dres observances religieuses. C'est à cela que dres observances religieuses. C'est à cela que le Sauveur fait allusion dans sa mordante criti- le Sauveur fait allusion dans sa mordante criti- que. Sur les Tephillines on peut consulter que. Sur les Tephillines on peut consulter Lightfoot, Hor. Hebr. in h. 1; le Dictionnaire bi- Lightfoot, Hor. Hebr. in h. 1; le Dictionnaire bi- blique de D. Calmet au mot Phylactères; Bux- blique de D. Calmet au mot Phylactères; Bux- torf, Synag. jud. c. 1x ; id. Lexic. talm. p. 1743; torf, Synag. jud. c. 1x ; id. Lexic. talm. p. 1743; le Dictionn.encyclopédique de Wetzer et Welte, le Dictionn.encyclopédique de Wetzer et Welte, trad. par Goschler; Léon de Modène, Cérémo- trad. par Goschler; Léon de Modène, Cérémo- nies des Juifs, 1, 11, 4, etc. Les Perses avaient nies des Juifs, 1, 11, 4, etc. Les Perses avaient aussi un appareil de prière analogue à celui des aussi un appareil de prière analogue à celui des Juifs; de même les Indiens qui se munissent Juifs; de même les Indiens qui se munissent des saints cordons des Brahmanes. S. Jérôme des saints cordons des Brahmanes. S. Jérôme et S. Jean Chrysostôme mentionnent, mais et S. Jean Chrysostôme mentionnent, mais pour la condamner, la coutume qu'avaient de pour la condamner, la coutume qu'avaient de leur temps certaines mulierculæ chrétiennes leur temps certaines mulierculæ chrétiennes

XXI XXI

65 65

fratres mei, scientes quoniam majus ju- fratres mei, scientes quoniam majus ju- dicium sumitis. Ad Roman. 11, 19 et 20 : dicium sumitis. Ad Roman. 11, 19 et 20 : Confidis teipsum esse eruditorem insi- Confidis teipsum esse eruditorem insi- pientium, magistrum infantium. pientium, magistrum infantium.

« Vos autem nolite vocari Rabbi: « Vos autem nolite vocari Rabbi: unus est enim Magister vester. » unus est enim Magister vester. »

Dissuasio est, ne imitentur eos disci- Dissuasio est, ne imitentur eos disci- puli in hoc. Et dicit tria: primo enim puli in hoc. Et dicit tria: primo enim interdicit appetitum primatus, secundo interdicit appetitum primatus, secundo dat et inducit formam humilitatis, tertio dat et inducit formam humilitatis, tertio utriusque subjungit causam. utriusque subjungit causam.

Est autem primatus triplex: unus qui- Est autem primatus triplex: unus qui- dem magisterii, dignitatis, potestatis : dem magisterii, dignitatis, potestatis : unus autem formationis in bono virtutis: unus autem formationis in bono virtutis: et unus secundum instructionem verita- et unus secundum instructionem verita- tis. Dicimus enim Prælatos Ecclesiæ ma- tis. Dicimus enim Prælatos Ecclesiæ ma- gistros disciplinæ in potestate judiciaria: gistros disciplinæ in potestate judiciaria:

de se suspendre au cou des éditions.miniatu- de se suspendre au cou des éditions.miniatu- res des Evangiles (parvula evangelia, Biblia res des Evangiles (parvula evangelia, Biblia xpá), pour faire parade de leur dévotion et xpá), pour faire parade de leur dévotion et de leur foi. » de leur foi. »

" "

Magnificant fimbrias. » Autre allusion à une Magnificant fimbrias. » Autre allusion à une pratique religieuse des Juifs. Ces fimbria pratique religieuse des Juifs. Ces fimbria étaient des franges de laine bleu (en hébreu étaient des franges de laine bleu (en hébreu ♫', tzizzith; en grec xoá¯εda) que les Hé- ♫', tzizzith; en grec xoá¯εda) que les Hé- breux, en vertu d'une prescription divine, breux, en vertu d'une prescription divine, Cf. Numer. xv, 38, portaient aux coins de leur Cf. Numer. xv, 38, portaient aux coins de leur manteau, pour se rendre sans cesse présent manteau, pour se rendre sans cesse présent par ce signe extérieur le souvenir des com- par ce signe extérieur le souvenir des com- mandements de Jéhova. De nos jours encore, mandements de Jéhova. De nos jours encore, les Israélites sont fidèles à porter le tzizzith, les Israélites sont fidèles à porter le tzizzith, comme les phylactères, à partir de l'âge de comme les phylactères, à partir de l'âge de treize ans ils les ont toutefois modifiés et re- treize ans ils les ont toutefois modifiés et re- légués au-dessous des vêtements. Ce ne sont légués au-dessous des vêtements. Ce ne sont plus que deux petits sacs de toile qui tombent plus que deux petits sacs de toile qui tombent l'un sur la poitrine, l'autre sur le dos à la l'un sur la poitrine, l'autre sur le dos à la façon d'un scapulaire, et qui renferment de façon d'un scapulaire, et qui renferment de petites franges bariolées de bleu. On récite en petites franges bariolées de bleu. On récite en les revêtant la prière suivante: « Sois loué, les revêtant la prière suivante: « Sois loué, « Eternel notre Dieu, roi de l'Univers, qui « Eternel notre Dieu, roi de l'Univers, qui << nous as sanctifiés par tes commandements et << nous as sanctifiés par tes commandements et qui nous a donné le précepte des tzizzith. >> qui nous a donné le précepte des tzizzith. >> Cf. Coypel. op. cit. p. 66. Les Pharisiens Cf. Coypel. op. cit. p. 66. Les Pharisiens dilataient leurs franges de même que leurs dilataient leurs franges de même que leurs Tephillines, et pour un motif semblable. S. Tephillines, et pour un motif semblable. S. Jérôme ajoute dans son commentaire qu'ils Jérôme ajoute dans son commentaire qu'ils y inséraient en outre des épines très aigues y inséraient en outre des épines très aigues qui leur déchiraient les pieds à chaque pas : qui leur déchiraient les pieds à chaque pas : ils se donnaient ainsi un plus grand air de ils se donnaient ainsi un plus grand air de sainteté. >> sainteté. >>

" "

5 5

10 10

12 12

66 66

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et magistros scholæ dicimus magistros et magistros scholæ dicimus magistros imbuentes nos ad scientiam : et for- imbuentes nos ad scientiam : et for- mantes nos in gratia sacramentali di- mantes nos in gratia sacramentali di- cimus patres et in his tribus interdicit cimus patres et in his tribus interdicit appetitum principatus, et suadet actum appetitum principatus, et suadet actum

humilitatis et utilitatis. humilitatis et utilitatis.

Dicit igitur « Vos autem, » quorum Dicit igitur « Vos autem, » quorum justitia debet abundare super justitiam justitia debet abundare super justitiam Pharisæorum et Scribarum, « nolite Pharisæorum et Scribarum, « nolite vocari Rabbi. » Non interdicit esse, sed vocari Rabbi. » Non interdicit esse, sed ne vacuum nomen appetamus. I Petr. ne vacuum nomen appetamus. I Petr. v, 3: Non ut dominantes in cleris, sed v, 3: Non ut dominantes in cleris, sed forma facti gregis ex animo. Supra, xx, forma facti gregis ex animo. Supra, xx, 26 Non ita erit inter vos, etc. 26 Non ita erit inter vos, etc.

« Unus est enim, » formaliter, hoc est, « Unus est enim, » formaliter, hoc est, unicus: quia in his quæ sunt superiori- unicus: quia in his quæ sunt superiori- tatis, solus Christus magister est et Do- tatis, solus Christus magister est et Do- minus. Joan. xi, 13: Vos vocatis me minus. Joan. xi, 13: Vos vocatis me Magister, et Domine: et bene dictis: Magister, et Domine: et bene dictis: sum etenim. Omnes enim sumus disci- sum etenim. Omnes enim sumus disci- puli Dei. Nec est Prælationis ministerium puli Dei. Nec est Prælationis ministerium super nos nisi vicariorum Dei, propter super nos nisi vicariorum Dei, propter quod illi sunt ministri, non magistri: quod illi sunt ministri, non magistri: et dispensatores, non domini. I ad Corinth. et dispensatores, non domini. I ad Corinth. XII, 5 Divisiones ministeriorum sunt, XII, 5 Divisiones ministeriorum sunt, idem autem Dominus. Hic interdicit ma- idem autem Dominus. Hic interdicit ma- gisterium Prælationis, sed non actum, gisterium Prælationis, sed non actum, I ad Corinth. IV, 1: Sic nos existimet I ad Corinth. IV, 1: Sic nos existimet homo ut ministros Christi, et dispensa- homo ut ministros Christi, et dispensa- tores mysteriorum Dei. tores mysteriorum Dei.

« Omnes autem vos fratres estis. « Omnes autem vos fratres estis. Et patrem nolite vocare vobis super Et patrem nolite vocare vobis super terram unus est enim Pater vester terram unus est enim Pater vester qui in cœlis est. qui in cœlis est.

Nec vocemini magistri: quia Ma- Nec vocemini magistri: quia Ma- gister vester unus est, Christus. gister vester unus est, Christus.

Qui major est vestrum, erit minister Qui major est vestrum, erit minister vester. vester.

Qui autem se exaltaverit humilia- Qui autem se exaltaverit humilia- bitur, et qui se humiliat exaltabi- bitur, et qui se humiliat exaltabi-

tur. » tur. »

in gratia. Et dicit duo, æqualitatem vi- in gratia. Et dicit duo, æqualitatem vi- delicet, et primatus prohibitionem. delicet, et primatus prohibitionem.

De æqualitate dicit: «Omnes autem De æqualitate dicit: «Omnes autem vos fratres estis,» in gratia et esse spiri- vos fratres estis,» in gratia et esse spiri- tuali formati ex uno Patre. Ad Hebr. tuali formati ex uno Patre. Ad Hebr. 111, 1 Fratres sancti, vocationis cœlestis 111, 1 Fratres sancti, vocationis cœlestis participes. Ad Hebr. 11, 11 et 12: Non participes. Ad Hebr. 11, 11 et 12: Non confunditur Christus fratres eos vocare, confunditur Christus fratres eos vocare, dicens: Nuntiabo nomen tuum fratri- dicens: Nuntiabo nomen tuum fratri- bus meis et parum ante reddit rationem, bus meis et parum ante reddit rationem, y. 11 Qui enim sanctificat, et qui san- y. 11 Qui enim sanctificat, et qui san- ctificatur, ex uno omnes. ctificatur, ex uno omnes.

Unde subdit: «El»ideo, « patrem, » Unde subdit: «El»ideo, « patrem, » vos in gratiæ esse formantem, cum for- vos in gratiæ esse formantem, cum for- matio gratiæ non nisi a Deo sit, et non matio gratiæ non nisi a Deo sit, et non a Prælatis, « nolite vocare vobis super a Prælatis, « nolite vocare vobis super terram » quia hæc gratia de Patre terram » quia hæc gratia de Patre coelesti est. Supra, v1, 9: Pater noster, coelesti est. Supra, v1, 9: Pater noster, qui es in cœlis. qui es in cœlis.

Et subjungit rationem : « Unus est Et subjungit rationem : « Unus est enim Pater vester, » formans in esse enim Pater vester, » formans in esse gratiæ, « qui in cœlis est. » Ad Ephes. gratiæ, « qui in cœlis est. » Ad Ephes. 1, 14 et 15 Flecto genua mea ad Pa- 1, 14 et 15 Flecto genua mea ad Pa- trem Domini nostri Jesu Christi, ex quo trem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in cœlis et in terra no- omnis paternitas in cœlis et in terra no- minatur. Malach. II, 10: Numquid non minatur. Malach. II, 10: Numquid non pater unus omnium nostrum ? Secun- pater unus omnium nostrum ? Secun- dum affectum tamen aliqui patres di- dum affectum tamen aliqui patres di- cuntur a Religiosis, sed non formatores cuntur a Religiosis, sed non formatores in esse gratiæ. Ad Hebr. xII, 9: Patres in esse gratiæ. Ad Hebr. xII, 9: Patres carnis nostræ eruditores habuimus, et carnis nostræ eruditores habuimus, et reverebamur eos: non multo magis ob- reverebamur eos: non multo magis ob- temperabimus Patri spirituum, et vive- temperabimus Patri spirituum, et vive-

mus? mus?

«< «<

« Nec vocemini magistri, » « Nec vocemini magistri, »

illuminationis illuminationis

Prima Prima auctoritate, auctoritate, quia magister vester unus, » hoc est, quia magister vester unus, » hoc est, unicus, « est Christus, » qui illuminat unicus, « est Christus, » qui illuminat omnem hominem venientem in hunc omnem hominem venientem in hunc mundum, quia est lux vera 5. Sicut enim mundum, quia est lux vera 5. Sicut enim quia color movet secundum actum lu- quia color movet secundum actum lu- cidi, omnis colorum illluminatio refer- cidi, omnis colorum illluminatio refer- tur ad lucem, et omnis lux ad solem * eo tur ad lucem, et omnis lux ad solem * eo

Interdicit hic primatum formationis quod omne quod est in multis, est primo Interdicit hic primatum formationis quod omne quod est in multis, est primo

1 Joan. 1, 9. 1 Joan. 1, 9.

IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-11, 12, 13, 14. IN EVANG. MATTHÆI, XXIII-11, 12, 13, 14.

in uno aliquo quod est causa omnium in uno aliquo quod est causa omnium illorum ita omnis illuminatio intellectus illorum ita omnis illuminatio intellectus licet sit in multis, tamen est in uno pri- licet sit in multis, tamen est in uno pri- mo, quod causa est omnium illumina- mo, quod causa est omnium illumina- tionum et hoc est lumen intellectus di- tionum et hoc est lumen intellectus di- vini, quod est Verbum Patris, lumen de vini, quod est Verbum Patris, lumen de lumine, Dominus Jesus Christus, qui lumine, Dominus Jesus Christus, qui de se dicit, Joan. VIII, 12: Ego sum lux de se dicit, Joan. VIII, 12: Ego sum lux mundi. Sunt tamen sub ipso Doctores mundi. Sunt tamen sub ipso Doctores multi, ab ipso illuminati. Matth. x1, 27: multi, ab ipso illuminati. Matth. x1, 27: Nemo novit Patrem nisi Filius, et cui Nemo novit Patrem nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare. voluerit Filius revelare.