37 37

IN EVANG. MATTHÆI, XXI-37, 38. IN EVANG. MATTHÆI, XXI-37, 38.

27 27

eos cædendo, occidendo, et lapidando. venit in Sichem, hoc est, de ortu luminis eos cædendo, occidendo, et lapidando. venit in Sichem, hoc est, de ortu luminis Act. VII, 52: Quem prophetarum non æterni venit in desertum paupertatis et Act. VII, 52: Quem prophetarum non æterni venit in desertum paupertatis et sunt persecuti patres vestri ? Et occide- miseriæ. sunt persecuti patres vestri ? Et occide- miseriæ. runt eos qui prænuntiabant de adventu runt eos qui prænuntiabant de adventu Justi, cujus vos nunc proditores estis, et Justi, cujus vos nunc proditores estis, et homicidæ fuistis. homicidæ fuistis.

« Novissime autem misit ad eos « Novissime autem misit ad eos filium suum, filium suum, dicens Verebuntur dicens Verebuntur filium meum. »> filium meum. »>

Tertia est exaggeratio: quia non modo Tertia est exaggeratio: quia non modo servum, sed ipsum Dei Filium occide- servum, sed ipsum Dei Filium occide- runt, et scienter, ut dicit littera. runt, et scienter, ut dicit littera.

Dicit autem tria: Patrisfamilias bene- Dicit autem tria: Patrisfamilias bene- ficium in filii missione: et qualiter me- ficium in filii missione: et qualiter me- ditati sunt in cordibus suis de filii occi- ditati sunt in cordibus suis de filii occi- sione et qualiter perfecerunt in operis sione et qualiter perfecerunt in operis perpetratione. perpetratione.

Circa primum duo dicit, scilicet quod Circa primum duo dicit, scilicet quod misit, et ex quanta charitate misit. misit, et ex quanta charitate misit.

In primo dicit tria: quando, ad quid, In primo dicit tria: quando, ad quid, et ad quem. et ad quem.

Quando? «Novissime. » Decebat enim Quando? «Novissime. » Decebat enim talem et tantum Regem multos præcur- talem et tantum Regem multos præcur- rere nuntios, et in novissimo tempore, rere nuntios, et in novissimo tempore, post quod nullus mitteretur. I Joan. 11, post quod nullus mitteretur. I Joan. 11, 18: Novissima hora est. I ad Corinth. 18: Novissima hora est. I ad Corinth. x, 11 Nos sumus, in quos fines sæculo- x, 11 Nos sumus, in quos fines sæculo- rum devenerunt. Ad Galat. iv, 4: At ubi rum devenerunt. Ad Galat. iv, 4: At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Fi- venit plenitudo temporis, misit Deus Fi- lium suum factum ex muliere, factum lium suum factum ex muliere, factum sub lege. Ad Hebr. 1, 1 et 2: Multifa- sub lege. Ad Hebr. 1, 1 et 2: Multifa- riam, multisque modis olim Deus lo- riam, multisque modis olim Deus lo- quens patribus in prophetis, novissime quens patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio. diebus istis locutus est nobis in Filio.

« Misit, » hac intentione, ut ab errore « Misit, » hac intentione, ut ab errore reduceret et sanctificaret: hoc enim dicit reduceret et sanctificaret: hoc enim dicit missio, ut tradit Augustinus. Joan. 1, missio, ut tradit Augustinus. Joan. 1, 17 Non enim misit Deus Filium suum 17 Non enim misit Deus Filium suum in mundum, sed ut salvetur mundus per in mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. ipsum.

« Filium suum, » unigenitum. Joan. « Filium suum, » unigenitum. Joan. III, 16 Sic Deus dilexit mundum, ut III, 16 Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret. Genes. Filium suum unigenitum daret. Genes. XII, 6, Abraham missus de valle Hebron XII, 6, Abraham missus de valle Hebron

1 Vox illa forsitan non est in Vulgata. 1 Vox illa forsitan non est in Vulgata.

'« Dicens: Forsitan ' verebuntur. » '« Dicens: Forsitan ' verebuntur. » Ecce ex quanta misit eum charitate, et Ecce ex quanta misit eum charitate, et sapientia et dicit, « forsitan, » non ex sapientia et dicit, « forsitan, » non ex ignorantia, sed ut locum habeat libertas ignorantia, sed ut locum habeat libertas arbitrii, ad quod vult faciendum. Vereri arbitrii, ad quod vult faciendum. Vereri autem est timere cum reverentia: quo- autem est timere cum reverentia: quo- modo enim non timerent et vererentur, modo enim non timerent et vererentur, quem præcipue reges sancti timuerunt. quem præcipue reges sancti timuerunt. Job, 1x, 28 Verebar omnia opera mea, Job, 1x, 28 Verebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquenti. sciens quod non parceres delinquenti. Apocal. xv, 4: Quis non timebit te, Do- Apocal. xv, 4: Quis non timebit te, Do- mine, et magnificabit nomen tuum. Je- mine, et magnificabit nomen tuum. Je- rem. x, 7: Quis non timebit te, o rex rem. x, 7: Quis non timebit te, o rex gentium"? Quem etiam non vererentur, gentium"? Quem etiam non vererentur, si filium non verentur ? Vereri enim se- si filium non verentur ? Vereri enim se- cundum aliam expositionem est vere- cundum aliam expositionem est vere- cundia timere. Jeremiæ, xxxi, 19: Per- cundia timere. Jeremiæ, xxxi, 19: Per- cussi femur meum: confusus sum, et cussi femur meum: confusus sum, et erubui, quoniam sustinui opprobrium erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescentiæ meæ. adolescentiæ meæ.

« Agricolæ autem videntes filium, « Agricolæ autem videntes filium, dixerunt intra se: Hic est hæres, ve- dixerunt intra se: Hic est hæres, ve-

nite, occidamus eum, et habebimus nite, occidamus eum, et habebimus hæreditatem ejus. » hæreditatem ejus. »

Ecce studium malitiæ in cordibus in- Ecce studium malitiæ in cordibus in- gratorum, de quibus dicitur, Psal. CVIII, gratorum, de quibus dicitur, Psal. CVIII, 4 Pro eo ut me diligerent, detrahebant 4 Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi. Et notantur quinque: invidentia, mihi. Et notantur quinque: invidentia, studiosa malitia, consensus in malum, studiosa malitia, consensus in malum, nocumenti magnitudo, et avaritia, quæ nocumenti magnitudo, et avaritia, quæ omnium malorum fuit radix. omnium malorum fuit radix.

Dicit igitur: « Agricolæ. » Bene Dicit igitur: « Agricolæ. » Bene agricolæ, qui secundum Philosophum agricolæ, qui secundum Philosophum rustici sunt, et indispositi ad virtutem, rustici sunt, et indispositi ad virtutem, de quibus dicitur, I ad Timoth. 1, 19: de quibus dicitur, I ad Timoth. 1, 19: Homines corrupti mente, et reprobi circa Homines corrupti mente, et reprobi circa fidem naufragaverunt. « Videntes. » Su- fidem naufragaverunt. « Videntes. » Su- pra, xx, 16 An oculus tuus nequam pra, xx, 16 An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? et vocatur invi- est, quia ego bonus sum? et vocatur invi- dentia gratiæ, quæ peccatum est in Spi- dentia gratiæ, quæ peccatum est in Spi-

28 28

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tum sanctum. Mich. v, 10: Adspiciet tum sanctum. Mich. v, 10: Adspiciet inimica mea, et induetur confusione. inimica mea, et induetur confusione. Job, xvi, 10: Hostis meus terribilibus Job, xvi, 10: Hostis meus terribilibus oculis me intuitus est. oculis me intuitus est.

« Filium. » Non est enim materia « Filium. » Non est enim materia filius, in quem transeat visio: sed for- filius, in quem transeat visio: sed for- maliter legendum est. Videbant enim maliter legendum est. Videbant enim esse filium per plenitudinem gratiæ, quæ esse filium per plenitudinem gratiæ, quæ apparuit in eo. Joan. 1, 14: Vidimus apparuit in eo. Joan. 1, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre. Unde dixerunt, Sapient. II, 13, 16 Patre. Unde dixerunt, Sapient. II, 13, 16 et 17: Filium Dei se nominat..., et glo- et 17: Filium Dei se nominat..., et glo- riatur patrem se habere Deum. Videa- riatur patrem se habere Deum. Videa- mus ergo si sermones illius veri sint. mus ergo si sermones illius veri sint.

« Dixerunt intra se. » Ecce malitiæ « Dixerunt intra se. » Ecce malitiæ studium. Psal. xxxv, 5: Iniquitatem me- studium. Psal. xxxv, 5: Iniquitatem me- ditatus est in cubili suo: adstitit omni ditatus est in cubili suo: adstitit omni viæ non bonæ, malitiam autem non viæ non bonæ, malitiam autem non odivit. Jerem. XVII, 9: Pravum est cor odivit. Jerem. XVII, 9: Pravum est cor omnium, et inscrutabile: quis cognoscet omnium, et inscrutabile: quis cognoscet

illud? illud?

« Hic est hæres. » Ecce malum contra « Hic est hæres. » Ecce malum contra conscientiam: quia scilicet in hoc cogno- conscientiam: quia scilicet in hoc cogno- verunt eum contra quod est, quod dici- verunt eum contra quod est, quod dici- tur, I ad Corinth. 11, 8: Quam nemo tur, I ad Corinth. 11, 8: Quam nemo principum hujus sæculi cognovit : si enim principum hujus sæculi cognovit : si enim cognovissent, numquam Dominum gloriæ cognovissent, numquam Dominum gloriæ crucifixissent. Act. 111, 17: Et nunc, fra- crucifixissent. Act. 111, 17: Et nunc, fra- tres, scio quia per ignorantiam fecistis, tres, scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri. sicut et principes vestri.

Ad hoc objicit Anselmus, quod si scien- Ad hoc objicit Anselmus, quod si scien- ter Filium Dei interfecerunt, cum pec- ter Filium Dei interfecerunt, cum pec- care in Deum infinities majus sit quam care in Deum infinities majus sit quam peccare in quantæcumque dignitatis ho- peccare in quantæcumque dignitatis ho- minem, videtur peccatum eorum irreme- minem, videtur peccatum eorum irreme- diabile est autem remediabile: ergo diabile est autem remediabile: ergo ignorantes fecerunt. Luc. XXIII, 34: Pater, ignorantes fecerunt. Luc. XXIII, 34: Pater, dimitte illis : non enim sciunt quid fa- dimitte illis : non enim sciunt quid fa- ciunt. Ad Roman. x, 3: Ignorantes ju- ciunt. Ad Roman. x, 3: Ignorantes ju- stitiam Dei, et suam quærentes statuere, stitiam Dei, et suam quærentes statuere, justitiæ Dei non sunt subjecti. justitiæ Dei non sunt subjecti.

RESPONSIO. Dupliciter dicitur sciri ali- RESPONSIO. Dupliciter dicitur sciri ali- quid, in principiis, et conclusione. Prin- quid, in principiis, et conclusione. Prin- cipia autem cognoscendi Christum esse cipia autem cognoscendi Christum esse Filium Dei sufficienter habuerunt, et ex Filium Dei sufficienter habuerunt, et ex his cognovissent, nisi infidelitas obstitis- his cognovissent, nisi infidelitas obstitis- set in mente, et nubes carnis assumptæ in set in mente, et nubes carnis assumptæ in

1 S. AUGUSTINUS, Libr. I de Civitate Dei. 1 S. AUGUSTINUS, Libr. I de Civitate Dei.

oculis. Joan. xv, 24, 22: Si opera non oculis. Joan. xv, 24, 22: Si opera non fecissem in eis, quæ nemo alius fecit, pec- fecissem in eis, quæ nemo alius fecit, pec- catum non haberent... Nunc autem excu- catum non haberent... Nunc autem excu- sationem non habent de peccato suo. sationem non habent de peccato suo. Quoad hoc ergo dicuntur cognovisse : Quoad hoc ergo dicuntur cognovisse : quia opera ostenderunt eum, et Scriptu- quia opera ostenderunt eum, et Scriptu- ræ, et testimonium Joannis, sicut digitus ræ, et testimonium Joannis, sicut digitus ostendit solem et sic dicitur, Luc. XI, ostendit solem et sic dicitur, Luc. XI, 20: Si in digito Dei ejicio dæmonia, 20: Si in digito Dei ejicio dæmonia, profecto pervenit in vos regnum Dei. profecto pervenit in vos regnum Dei. Augustinus in libro de Civitate Dei: Augustinus in libro de Civitate Dei: « Si quis alii solem digito ostenderit, et « Si quis alii solem digito ostenderit, et « ille solem non viderit, culpet potius « ille solem non viderit, culpet potius « oculi lippitudinem quam digiti osten- « oculi lippitudinem quam digiti osten- << sionem 1. Sic ergo quoad indicantia di- << sionem 1. Sic ergo quoad indicantia di- cuntur scire sed cæcitate infidelitatis cuntur scire sed cæcitate infidelitatis dicuntur ignorare. Et undecumque cau- dicuntur ignorare. Et undecumque cau- setur ignorantia, licet non excuset a toto, setur ignorantia, licet non excuset a toto, tamen excusat a tanto. Genes. xxxi, 27: tamen excusat a tanto. Genes. xxxi, 27: Cur ignorante me fugere voluisti, nec in- Cur ignorante me fugere voluisti, nec in- dicare mihi, ut prosequerer te cum gau- dicare mihi, ut prosequerer te cum gau- dio, et canticis, et tympanis, et citharis? dio, et canticis, et tympanis, et citharis? Glossa « Cur adventum tuum occultare Glossa « Cur adventum tuum occultare « voluisti ? si enim te cognovissem, num- « voluisti ? si enim te cognovissem, num- « quam crucifixissem, sed cum signis « quam crucifixissem, sed cum signis « triumphalibus nomen tuum celebras- « triumphalibus nomen tuum celebras-

<< sem. >> << sem. >>

<< Venite. »> << Venite. »>

Ecce consensus in malum. Jerem. xi, Ecce consensus in malum. Jerem. xi, 19: Mittamus lignum in panem ejus, et 19: Mittamus lignum in panem ejus, et eradamus eum de terra viventium. Genes. eradamus eum de terra viventium. Genes. xxxvn, 20: Venite, occidamus eum, et xxxvn, 20: Venite, occidamus eum, et mittamus in cisternam veterem,... et tunc mittamus in cisternam veterem,... et tunc apparebit quid illi prosint somnia sua. apparebit quid illi prosint somnia sua. « Occidamus eum. » Ecce completum « Occidamus eum. » Ecce completum nocumentum, quo majus inferre non po- nocumentum, quo majus inferre non po- tuerunt. Sapient. 11, 20: Morte turpissi- tuerunt. Sapient. 11, 20: Morte turpissi- ma condemnemus eum. Proverb. 1, 11: ma condemnemus eum. Proverb. 1, 11: Insidiemur sanguini, abscondamus ten- Insidiemur sanguini, abscondamus ten- diculas contra insontem frustra. diculas contra insontem frustra.

« Et habebimus hæreditatem ejus. » « Et habebimus hæreditatem ejus. » Ecce avaritia. Est autem duplex hæredi- Ecce avaritia. Est autem duplex hæredi- tas, terra videlicet, quam per hoc reti- tas, terra videlicet, quam per hoc reti- nere putabant: quæ Christi fuit hæredi- nere putabant: quæ Christi fuit hæredi- tas ex David, patre ejus. Joan. x1, 50-48, tas ex David, patre ejus. Joan. x1, 50-48,

IN EVANG. MATTHÆI, XXI-39, 40, 41. IN EVANG. MATTHÆI, XXI-39, 40, 41.

53 Expedit vobis, ut unus moriatur 53 Expedit vobis, ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pe- homo pro populo, et non tota gens pe- reat... ne forte veniant Romani, et tol- reat... ne forte veniant Romani, et tol- lant locum nostrum, et gentem... Ab illo lant locum nostrum, et gentem... Ab illo ergo die cogitaverunt interficere eum. ergo die cogitaverunt interficere eum. Alia est hæreditas, Ecclesia de gentibus, Alia est hæreditas, Ecclesia de gentibus, quam sublata Christi prædicatione, suis quam sublata Christi prædicatione, suis traditionibus cogitabant addere, ut pro- traditionibus cogitabant addere, ut pro- selitam, et in ea dominari. Psal. 11, 8: selitam, et in ea dominari. Psal. 11, 8: Postula a me, et dabo tibi gentes hære- Postula a me, et dabo tibi gentes hære- ditatem tuam. Proverb. 1, 13: Omnem ditatem tuam. Proverb. 1, 13: Omnem pretiosam substantiam reperiemus, im- pretiosam substantiam reperiemus, im- plebimus domos nostras spoliis. Exod. plebimus domos nostras spoliis. Exod. xv, 9: Dixit inimicus: Persequar et com- xv, 9: Dixit inimicus: Persequar et com- prehendam, dividam spolia, implebitur prehendam, dividam spolia, implebitur

anima mea. anima mea.

« Et apprehensum eum ejecerunt « Et apprehensum eum ejecerunt extra vineam, et occiderunt. » extra vineam, et occiderunt. »

Ilic ponitur mali perpetratio in opere. Ilic ponitur mali perpetratio in opere. Et dicit tria captivitatem violentiæ, eje- Et dicit tria captivitatem violentiæ, eje- ctionem tamquam immunditiæ, et occi- ctionem tamquam immunditiæ, et occi- sionem perfectæ malitiæ. sionem perfectæ malitiæ.

De primo dicit « Et apprehensum De primo dicit « Et apprehensum cum. » Infra, xXVI, 55: Tamquam ad cum. » Infra, xXVI, 55: Tamquam ad latronem existis cum gladiis et fustibus latronem existis cum gladiis et fustibus comprehendere me. comprehendere me.

« Ejecerunt extra vineam, » tamquam « Ejecerunt extra vineam, » tamquam immundum extra civitatem Jerusalem. immundum extra civitatem Jerusalem. Isa. LIII, 12 Cum iniquis deputatus Isa. LIII, 12 Cum iniquis deputatus est. I ad Corinth. IV, 13: Tamquam est. I ad Corinth. IV, 13: Tamquam purgamenta hujus mundi facti sumus, purgamenta hujus mundi facti sumus, omnium peripsema usque adhuc. Ad omnium peripsema usque adhuc. Ad Hebr. xi, 12 et 13: Jesus, ut sancti- Hebr. xi, 12 et 13: Jesus, ut sancti- ficaret per suum sanguinem populum, ficaret per suum sanguinem populum, ertra portam passus est. Exeamus igi- ertra portam passus est. Exeamus igi- tur ad eum extra castra, improperium tur ad eum extra castra, improperium "jus portantes. "jus portantes.

« Occiderunt, » in cruce, ut mortis « Occiderunt, » in cruce, ut mortis supplicium crucis accumularent confu- supplicium crucis accumularent confu- sione. Act. 1, 14 et 15: Petistis virum sione. Act. 1, 14 et 15: Petistis virum

homicidam donari vobis: auctorem vero homicidam donari vobis: auctorem vero vita interfecistis. Daniel. Ix, 26: Occi- vita interfecistis. Daniel. Ix, 26: Occi- detur Christus et non erit populus ejus detur Christus et non erit populus ejus qui eum negaturus est. qui eum negaturus est.

1 Cf. Luc. XXII, 37; Marc. xv, 28. 1 Cf. Luc. XXII, 37; Marc. xv, 28.

29 29

« Cum ergo venerit dominus vi- « Cum ergo venerit dominus vi- neæ, quid faciet agricolis illis ? neæ, quid faciet agricolis illis ?

Hic incipit quærere judicium humanæ Hic incipit quærere judicium humanæ rationis secundum meritorum distribu- rationis secundum meritorum distribu- tionem ut ex responso eorum justam tionem ut ex responso eorum justam ostendat esse condemnationem. Et ideo ostendat esse condemnationem. Et ideo sunt hic duo, scilicet quæstio, et respon- sunt hic duo, scilicet quæstio, et respon- sio. sio.

Quæstio innuit tria: adventum judicis, Quæstio innuit tria: adventum judicis, potentiam, et judicium quod quæritur. potentiam, et judicium quod quæritur.

Dicit ergo Cum venerit. » Habacuc, Dicit ergo Cum venerit. » Habacuc, II, 3 Veniens veniet, et non tardabit. Ad II, 3 Veniens veniet, et non tardabit. Ad Hebr. x, 37 Adhuc modicum aliquan- Hebr. x, 37 Adhuc modicum aliquan- tulum, qui venturus est, veniet, et non tulum, qui venturus est, veniet, et non tardabit. Jacob. v, 9: Judex ante januam tardabit. Jacob. v, 9: Judex ante januam assistit. Non ergo speretur impunitas assistit. Non ergo speretur impunitas

delictorum. delictorum.

« Dominus vineæ. » Ecce potestas. « Dominus vineæ. » Ecce potestas. Isa. LXV, 18 Ego Dominus, et non est Isa. LXV, 18 Ego Dominus, et non est alius. Psal. LXVII, 5: Dominus nomen alius. Psal. LXVII, 5: Dominus nomen illi. Ambrosius: « Dominus nomen est illi. Ambrosius: « Dominus nomen est « potestatis. » Non ergo speretur libera- « potestatis. » Non ergo speretur libera- tio, vel resistentia. tio, vel resistentia.

« Quid faciet agricolis illis? » Qui, « Quid faciet agricolis illis? » Qui, sicut dicit Job, 1x, 4: Sapiens corde est, sicut dicit Job, 1x, 4: Sapiens corde est, et fortis robore, et justus in judicio. et fortis robore, et justus in judicio. Il ad Timoth. 11, 13: Ille fidelis perma- Il ad Timoth. 11, 13: Ille fidelis perma- net, negare seipsum non potest. Proverb. net, negare seipsum non potest. Proverb. VI, 34 et 35 Zelus et furor viri non par- VI, 34 et 35 Zelus et furor viri non par- cet in die vindictæ..., nec suscipiet pro cet in die vindictæ..., nec suscipiet pro redemptione dona plurima. redemptione dona plurima.

: :

« Aiunt illi Malos male perdet, et « Aiunt illi Malos male perdet, et vineam suam locabit aliis agricolis, vineam suam locabit aliis agricolis, qui reddant ei fructum temporibus qui reddant ei fructum temporibus suis. » suis. »

Ecce responsio. Job, 1x, 20: Os meum Ecce responsio. Job, 1x, 20: Os meum pravum me esse comprobabit. Luc. xix, pravum me esse comprobabit. Luc. xix, 22 De ore tuo te judico, serve nequam. 22 De ore tuo te judico, serve nequam.

Tria autem dicunt respondentes: puni- Tria autem dicunt respondentes: puni- tionem videlicet malorum, ejectionem a tionem videlicet malorum, ejectionem a cultura vineæ, et vocationem sive intro- cultura vineæ, et vocationem sive intro-

42 42

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ductionem aliorum, per quos vocatio ductionem aliorum, per quos vocatio gentium designatur. gentium designatur.

Dicunt igitur: « Malos, » in culpa, Dicunt igitur: « Malos, » in culpa, « male perdet, » in pœna. Numer. xxiv, « male perdet, » in pœna. Numer. xxiv, 19: De Jacob erit qui dominetur, et per- 19: De Jacob erit qui dominetur, et per- dat reliquias civitatis. Isa. xiv, 22: Per- dat reliquias civitatis. Isa. xiv, 22: Per- dam Babylonis nomen, et reliquias, dam Babylonis nomen, et reliquias, et germen, et progeniem. et germen, et progeniem.

« Et vineam suam locabit, » non da- « Et vineam suam locabit, » non da- bit, aliis agricolis, » ejectis illis. I ad bit, aliis agricolis, » ejectis illis. I ad Corinth. III, 6, dicitur de Ecclesia de gen- Corinth. III, 6, dicitur de Ecclesia de gen- tibus: Ego plantavi, Apollo rigavit, sed tibus: Ego plantavi, Apollo rigavit, sed . Deus incrementum dedit. Supra, xx, 4: . Deus incrementum dedit. Supra, xx, 4: Ite et vos in vineam meam, et quod ju- Ite et vos in vineam meam, et quod ju- stum fuerit, dabo vobis. De malis autem stum fuerit, dabo vobis. De malis autem ejectis dicitur, Isa. III, 14: Vos depasti ejectis dicitur, Isa. III, 14: Vos depasti estis vineam, et rapina pauperis in domo estis vineam, et rapina pauperis in domo vestra. Psal. v, 11: Expelle eos, quo- vestra. Psal. v, 11: Expelle eos, quo- niam irritaverunt te, Domine. Attendant niam irritaverunt te, Domine. Attendant Prælati vineam eis esse non datam, sed Prælati vineam eis esse non datam, sed locatam. locatam.

» »

Et ideo sequitur: « Qui reddent ei, » Et ideo sequitur: « Qui reddent ei, » non suo quæstui retinebunt, « fructum non suo quæstui retinebunt, « fructum temporalem et spiritualem, « temporibus temporalem et spiritualem, « temporibus suis, » singulis annis de eleemosyna an- suis, » singulis annis de eleemosyna an- nui redditus. Psal. 1, 3: Fructum suum nui redditus. Psal. 1, 3: Fructum suum dabit in tempore suo. Cantic. VIII, 11: dabit in tempore suo. Cantic. VIII, 11: Vinea fuit pacifico in ea quæ habet po- Vinea fuit pacifico in ea quæ habet po- pulos: tradidit eam custodibus: vir af- pulos: tradidit eam custodibus: vir af- fert pro fructu ejus mille argenteos. fert pro fructu ejus mille argenteos.

«< Dicit illis Jesus: Numquam legi- «< Dicit illis Jesus: Numquam legi- stis in Scripturis: Lapidem quem re- stis in Scripturis: Lapidem quem re- probaverunt ædificantes, hic factus probaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli a Domino factum. est in caput anguli a Domino factum. est istud, et est mirabile in oculis no- est istud, et est mirabile in oculis no- stris? » stris? »

Ecce hic ex responsione justa elicitur. Ecce hic ex responsione justa elicitur. condemnatio. Et habet tres paragra- condemnatio. Et habet tres paragra- phos: in quorum primo responsionem phos: in quorum primo responsionem Scripturæ coaptat, ut magis terreantur: Scripturæ coaptat, ut magis terreantur: in secundo, responsionem dat justæ con- in secundo, responsionem dat justæ con- demnationis quoad ejectionem Judæo- demnationis quoad ejectionem Judæo- rum, et vocationem gentium: in tertio, rum, et vocationem gentium: in tertio, ostendit condemnationem, quod malos ostendit condemnationem, quod malos male perdet in pœna. male perdet in pœna.

In horum primo duo sunt: reprehensio In horum primo duo sunt: reprehensio ignorantiæ Scripturæ quæ ducit ad Chri- ignorantiæ Scripturæ quæ ducit ad Chri- stum, et ejusdem Scripturæ introductio.. stum, et ejusdem Scripturæ introductio.. De primo dicit: « Numquam, » ad in- De primo dicit: « Numquam, » ad in- tellectum, « legistis » quod dicitur « in tellectum, « legistis » quod dicitur « in Scripturis. » Non solum in una scriptura, Scripturis. » Non solum in una scriptura, sed in multis. In historia enim accidit, sed in multis. In historia enim accidit, quæ est scriptura populi. Psal. Lxxxv1, 6 : quæ est scriptura populi. Psal. Lxxxv1, 6 : Dominus narrabit in scripturis populo-. Dominus narrabit in scripturis populo-. rum. In Psalmis etiam legitur ¹, et Isaia rum. In Psalmis etiam legitur ¹, et Isaia per sensum 3, et Isa. xxvIII, 16, etiam per sensum 3, et Isa. xxvIII, 16, etiam per sensum 3. Et ideo introducit hoc Pe- per sensum 3. Et ideo introducit hoc Pe- trus. Infra, xxII, 29: Erratis, nescientes trus. Infra, xxII, 29: Erratis, nescientes Scripturas, neque virtutem Dei. Scripturas, neque virtutem Dei.

« Lapidem, etc. » « Lapidem, etc. »

Ecce Scriptura et tangit tria, scilicet, Ecce Scriptura et tangit tria, scilicet, duo mira quæ sunt in lapide et aucto- duo mira quæ sunt in lapide et aucto- rem horum. Duo autem mira sunt, re- rem horum. Duo autem mira sunt, re- probatio lapidis, et utilitas. Primum probatio lapidis, et utilitas. Primum competit Judæis, secundum Gentibus. competit Judæis, secundum Gentibus.

Dicit igitur: « Lapidem quem repro- Dicit igitur: « Lapidem quem repro- baverunt ædificantes » templum. Dicitur baverunt ædificantes » templum. Dicitur enim quod lapis dolatus inventus est in enim quod lapis dolatus inventus est in ædificio templi, quem cæmentarii nus- ædificio templi, quem cæmentarii nus- quam aptare poterant inter alios in quam aptare poterant inter alios in muro reponendum, et tandem posuerunt muro reponendum, et tandem posuerunt eum in summa duorum murorum con- eum in summa duorum murorum con- clusione, in capite anguli, ad aptissimam clusione, in capite anguli, ad aptissimam

1 Psal. cxvII, 22; Lapidem quem reprobaverunt 1 Psal. cxvII, 22; Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput anguli. ædificantes, hic factus est in caput anguli.

2 Isa. VIII, 14 Erit vobis, Dominus scilicet, 2 Isa. VIII, 14 Erit vobis, Dominus scilicet, in lapidem offensionis, et in petram scandali, dua- in lapidem offensionis, et in petram scandali, dua- bus domibus Israel. bus domibus Israel.

3 Isa. XXVIII, 16: Ecce ego mittam in funda- 3 Isa. XXVIII, 16: Ecce ego mittam in funda- mentis Sion lapidem, lapidem probatum, angula- mentis Sion lapidem, lapidem probatum, angula- rem, pretiosum, in fundamento fundatum. rem, pretiosum, in fundamento fundatum.

4 I Petr. 11, 6 et seq. : Propter quod continet 4 I Petr. 11, 6 et seq. : Propter quod continet

Scriptura Ecce pono in Sion lapidem summum Scriptura Ecce pono in Sion lapidem summum angularem, electum, pretiosum: et qui crediderit angularem, electum, pretiosum: et qui crediderit in eum, non confundetur. Vobis igitur honor cre- in eum, non confundetur. Vobis igitur honor cre- dentibus non credentibus autem, lapis quem re- dentibus non credentibus autem, lapis quem re- probaverant ædificantes, hic factus est in caput probaverant ædificantes, hic factus est in caput anguli, et lapis offensionis, et petra scandali, his anguli, et lapis offensionis, et petra scandali, his qui offendunt verbo, nec credunt in quo et positi qui offendunt verbo, nec credunt in quo et positi sunt. sunt.

43 43

IN EVANG. MATTHÆI, XXI-42, 43, 44. IN EVANG. MATTHÆI, XXI-42, 43, 44.

perfecti ædificii consummationem. Isa. perfecti ædificii consummationem. Isa. XXVIII, 16 Ecce ego mittam in fun- XXVIII, 16 Ecce ego mittam in fun- damentis Sion lapidem, lapidem proba- damentis Sion lapidem, lapidem proba- tum, angularem, pretiosum, in funda- tum, angularem, pretiosum, in funda- mento fundatum. I Petr. 11, 4 et 5; Ad mento fundatum. I Petr. 11, 4 et 5; Ad quem accedentes lapidem vivum, ab ho- quem accedentes lapidem vivum, ab ho- minibus quidem reprobatum, a Deo au- minibus quidem reprobatum, a Deo au- tem electum, et honorificatum: et ipsi tem electum, et honorificatum: et ipsi tamquam lapides vivi superædificamini. tamquam lapides vivi superædificamini. Act. IV, 11 Hic est lapis, qui reproba- Act. IV, 11 Hic est lapis, qui reproba- tus est a vobis ædificantibus, qui factus tus est a vobis ædificantibus, qui factus est in caput anguli. est in caput anguli.

« Hic factus est in caput anguli: » duos « Hic factus est in caput anguli: » duos populos quasi duos parietes in se in unum populos quasi duos parietes in se in unum conjungens. Ad Ephes. 11, 4: Duos con- conjungens. Ad Ephes. 11, 4: Duos con- dens in semetipso. Ad Ephes. 11, 20 et 21: dens in semetipso. Ad Ephes. 11, 20 et 21: Superædificati super fundamentum Apo- Superædificati super fundamentum Apo- stolorum et Prophetarum, ipso summo stolorum et Prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Jesu: in quo angulari lapide Christo Jesu: in quo omnis ædificatio constructa crescit in omnis ædificatio constructa crescit in templum sanctum in Domino. templum sanctum in Domino.

« A Domino factum est istud. » Ecce « A Domino factum est istud. » Ecce auctor mirabilium horum. Act. v, 38, auctor mirabilium horum. Act. v, 38, 39 Si est ex hominibus consilium hoc 39 Si est ex hominibus consilium hoc aut opus, dissolvetur: si vero ex Deo aut opus, dissolvetur: si vero ex Deo est, non poteris dissolvere illud, ne forte est, non poteris dissolvere illud, ne forte et Deo repugnare inveniamini. Psal. et Deo repugnare inveniamini. Psal. CXVII, 16: Dextera Domini fecit virtu- CXVII, 16: Dextera Domini fecit virtu- tem. Daniel. 11, 34: Abscissus est lapis tem. Daniel. 11, 34: Abscissus est lapis de monte sine manibus, et figuram mundi de monte sine manibus, et figuram mundi dissipavit. dissipavit.

« Et est mirabile in oculis nostris. » « Et est mirabile in oculis nostris. »

Job, 1x, 10 : Facit magna, et incompre- Job, 1x, 10 : Facit magna, et incompre- hensibilia, et mirabilia, quorum non hensibilia, et mirabilia, quorum non est numerus. Videmus enim opus Dei, et est numerus. Videmus enim opus Dei, et omnes miramur. Joan. vii, 21, 23 : Unum omnes miramur. Joan. vii, 21, 23 : Unum opus feci, et omnes miramini...: quia to- opus feci, et omnes miramini...: quia to- tum hominem sanum feci in sabbato. tum hominem sanum feci in sabbato.

<< Ideo dico vobis quia auferetur a << Ideo dico vobis quia auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus. » facienti fructus ejus. »

Ecce juxta Scripturam responsio quoad Ecce juxta Scripturam responsio quoad abjectionem Judæorum, et vocationem abjectionem Judæorum, et vocationem gentium. Et tria tangit: primo, abje- gentium. Et tria tangit: primo, abje- ctionem videlicet, et vocationem: et se- ctionem videlicet, et vocationem: et se- cundo, tangit condemnationem per pœ- cundo, tangit condemnationem per pœ-

31 31

nam abjectorum et tertio, obstinatorum nam abjectorum et tertio, obstinatorum incorrigibilitatem, ut ostendatur in opere incorrigibilitatem, ut ostendatur in opere quod significatur in sermone. quod significatur in sermone.

Dicit igitur: «Et ideo, » quia hoc vos Dicit igitur: «Et ideo, » quia hoc vos justum judicatis, ex ore vestro vos judi- justum judicatis, ex ore vestro vos judi- co, quod « auferetur a vobis, » Synagogæ co, quod « auferetur a vobis, » Synagogæ magistratibus, « regnum, » hoc est po- magistratibus, « regnum, » hoc est po- testas et ordo spiritualis expressus in testas et ordo spiritualis expressus in Scripturis, quod per vineam designatur. Scripturis, quod per vineam designatur. Sic enim ex ore proprio condemnatur. Sic enim ex ore proprio condemnatur. Sapient. 1, 19: In cogitationibus impii Sapient. 1, 19: In cogitationibus impii interrogatio erit. Daniel. v, 28: Divisum interrogatio erit. Daniel. v, 28: Divisum est regnum tuum, et datum est Medis et est regnum tuum, et datum est Medis et Persis. De hoc regno, Supra, vI, 10: Ad- Persis. De hoc regno, Supra, vI, 10: Ad- veniat regnum tuum, etc. veniat regnum tuum, etc.

« Et dabitur genti facienti fructus « Et dabitur genti facienti fructus ejus, » hoc est, Ecclesiæ de gentibus. Et ejus, » hoc est, Ecclesiæ de gentibus. Et dicit, « facienti, » quia vinea non nisi dicit, « facienti, » quia vinea non nisi per opera ad fructificandum elaboratur. per opera ad fructificandum elaboratur. Isa. Isa. LV, 4 Ecce testem populis dedi LV, 4 Ecce testem populis dedi eum, ducem ac præceptorem gentibus. eum, ducem ac præceptorem gentibus. Isa. XLIX, 6 Dedi te in lucem gentibus, Isa. XLIX, 6 Dedi te in lucem gentibus, ut sis salus mea usque ad extremum ut sis salus mea usque ad extremum terræ. Psal. LXXIX, 10: Plantasti radi- terræ. Psal. LXXIX, 10: Plantasti radi- ces ejus, et implevit terram. ces ejus, et implevit terram.

« Et qui ceciderit super lapidem is- « Et qui ceciderit super lapidem is- tum, confringetur: super quem vero tum, confringetur: super quem vero ceciderit, conteret eum. » ceciderit, conteret eum. »

Duplicem tangit condemnationem, cre- Duplicem tangit condemnationem, cre- dentium videlicet malorum, et infide- dentium videlicet malorum, et infide- lium. Habens enim fidem informem ca. lium. Habens enim fidem informem ca. dit super lapidem, et conteretur merito dit super lapidem, et conteretur merito perversi operis, et inobedientiæ manda- perversi operis, et inobedientiæ manda- torum infidelis autem in fundamento torum infidelis autem in fundamento non habet lapidem, et super illum cadit non habet lapidem, et super illum cadit lapis per judicium, et conterit eum : lapis per judicium, et conterit eum : quia magnus et gravis est juste judicans. quia magnus et gravis est juste judicans. Et hoc est quod dicit : Et hoc est quod dicit :

« Qui ceciderit super lapidem is- « Qui ceciderit super lapidem is- tum, » per inobedientiam, confringetur tum, » per inobedientiam, confringetur duritia lapidis in judicio. Isa. vIII, 15, de duritia lapidis in judicio. Isa. vIII, 15, de lapide loquens dicit: Offendent ex eis lapide loquens dicit: Offendent ex eis plurimi, et cadent, et conterentur, et ir- plurimi, et cadent, et conterentur, et ir- retientur, et capientur. Offendent qui- retientur, et capientur. Offendent qui- dem in culpa, cadent in mortis poena, dem in culpa, cadent in mortis poena, conterentur in judicio, et irretientur in conterentur in judicio, et irretientur in

44 44

45 45

46 46

32 32

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

virtute sententiæ condemnantis eos, et virtute sententiæ condemnantis eos, et capientur in inferno. « Super quem vero capientur in inferno. « Super quem vero ceciderit, » per judicium, « conteret ceciderit, » per judicium, « conteret eum, » gravitate justæ sententiæ. Isaiæ, eum, » gravitate justæ sententiæ. Isaiæ, xxx, 27: Ardens furor ejus, et gravis ad xxx, 27: Ardens furor ejus, et gravis ad portandum. Isa. xxx, 13 et 14 Veniet portandum. Isa. xxx, 13 et 14 Veniet contritio ejus. Et comminuetur sicut contritio ejus. Et comminuetur sicut conteritur lagena figuli contritione per- conteritur lagena figuli contritione per- valida, et non invenietur de fragmentis valida, et non invenietur de fragmentis ejus testa in qua portetur igniculus de ejus testa in qua portetur igniculus de incendio, aut hauriatur parum aquæ de incendio, aut hauriatur parum aquæ de fovea. De utraque istarum contritionum, fovea. De utraque istarum contritionum, Jerem. XVII, 18 Duplici contritione Jerem. XVII, 18 Duplici contritione

contere eos. contere eos.

« Et cum audissent Principes Sa- « Et cum audissent Principes Sa- cerdotum et Pharisæi parabolas ejus, cerdotum et Pharisæi parabolas ejus, cognoverunt quod de ipsis diceret. cognoverunt quod de ipsis diceret. Et quærentes eum tenere, timue- Et quærentes eum tenere, timue- runt turbas, quoniam sicut prophetam runt turbas, quoniam sicut prophetam eum habebant. » eum habebant. »

Ecce incorrigibilitas perversorum post Ecce incorrigibilitas perversorum post tot monita salutis. Ezechiel. 111, 7: Do- tot monita salutis. Ezechiel. 111, 7: Do- mus Israel nolunt audire te, quia nolunt mus Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me. audire me.

Dicuntur autem hic tria, scilicet veri- Dicuntur autem hic tria, scilicet veri- tatis perceptio, iniquæ voluntatis machi- tatis perceptio, iniquæ voluntatis machi- natio contra veritatem, et ne in actum natio contra veritatem, et ne in actum procedat malitia, impeditio per timorem procedat malitia, impeditio per timorem humanum qui pelli suæ timet. humanum qui pelli suæ timet.

De primo dicit : « Et cum audissent De primo dicit : « Et cum audissent Principes Sacerdotum, » scilicet, ponti- Principes Sacerdotum, » scilicet, ponti- fices, «et Pharisæi » de religione sibi fices, «et Pharisæi » de religione sibi applaudentes, « parabolas ejus. » Pro- applaudentes, « parabolas ejus. » Pro- verb. 1, 6: Animadvertet parabolam, et verb. 1, 6: Animadvertet parabolam, et interpretationem. « Cognoverunt, » per interpretationem. « Cognoverunt, » per adaptationem, « quod de ipsis diceret. » adaptationem, « quod de ipsis diceret. » Ecce perceptio veritatis. Psal. XLIX, Ecce perceptio veritatis. Psal. XLIX, 21 Arguam te, et statuam contra fa- 21 Arguam te, et statuam contra fa- ciem tuam. III Regum, 11, 44 : Tu nosti ciem tuam. III Regum, 11, 44 : Tu nosti omne malum, cujus tibi conscium est omne malum, cujus tibi conscium est cor tuum. cor tuum.

« Et quærentes eum tenere. » « Et quærentes eum tenere. »

Ecce iniquæ machinationis protervia Ecce iniquæ machinationis protervia contra veritatem. Unde, Sapient. 11, 12 : contra veritatem. Unde, Sapient. 11, 12 : Improperat nobis peccata legis, et dif- Improperat nobis peccata legis, et dif- famat in nos peccata disciplinæ nostræ. famat in nos peccata disciplinæ nostræ. Joan. x, 39 Quærebant eum apprehen- Joan. x, 39 Quærebant eum apprehen- dere et exivit de manibus eorum. Psal. dere et exivit de manibus eorum. Psal. LXII, 10 Ipsi vero in vanum quæsierunt LXII, 10 Ipsi vero in vanum quæsierunt animam meam. animam meam.

« Timuerunt turbas. » Hæ turbæ « Timuerunt turbas. » Hæ turbæ sunt, quæ eum cum victricibus laudibus, sunt, quæ eum cum victricibus laudibus, et signis receperunt. et signis receperunt.

« Quia sicut prophetam eum habe- « Quia sicut prophetam eum habe- bant. » Supra, xiv, 5 Volens illum bant. » Supra, xiv, 5 Volens illum occidere, timuit populum, quia sicut occidere, timuit populum, quia sicut prophetam eum habebant. Unde, Supra, prophetam eum habebant. Unde, Supra, XXI, 11 Ilic est Jesus, Propheta a XXI, 11 Ilic est Jesus, Propheta a Nazareth Galilææ, etc. Nazareth Galilææ, etc.

CAP. XXII MATTHÆI. CAP. XXII MATTHÆI.

33 33

CAPUT XXII. CAPUT XXII.

Parabola de rege qui fecit nuptias filio suo, in quibus discumbens absque veste Parabola de rege qui fecit nuptias filio suo, in quibus discumbens absque veste nuptiali, in tenebras ejicitur exteriores : tentatur Jesus a pharisæis super nuptiali, in tenebras ejicitur exteriores : tentatur Jesus a pharisæis super censu dando Cæsari, et a Sadducæis super resurrectione: quorum redarguit censu dando Cæsari, et a Sadducæis super resurrectione: quorum redarguit inscitiam, mortuorum evincens resurrectionem : rursumque a legis mandato: inscitiam, mortuorum evincens resurrectionem : rursumque a legis mandato: vicissim quoque interrogat Pharisæos, cujus filius sit Christus. vicissim quoque interrogat Pharisæos, cujus filius sit Christus.

1. Et respondens Jesus, dixit iterum 1. Et respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis 1, dicens : in parabolis eis 1, dicens : 2. Simile factum est regnum coelo- 2. Simile factum est regnum coelo- rum homini regi, qui fecit rum homini regi, qui fecit nuptias filio suo. nuptias filio suo.

3. Et misit servos suos vocare invi- 3. Et misit servos suos vocare invi- tatos ad nuptias, et nolebant tatos ad nuptias, et nolebant venire. venire.

4. Iterum misit alios servos, dicens : 4. Iterum misit alios servos, dicens :

Dicite invitatis: Ecce prandium Dicite invitatis: Ecce prandium meum paravi, tauri mei et al- meum paravi, tauri mei et al- tilia occisa sunt, et omnia pa- tilia occisa sunt, et omnia pa- rata venite ad nuptias. rata venite ad nuptias.

5. Illi autem neglexerunt, et abierunt 5. Illi autem neglexerunt, et abierunt alius in villam suam, alius vero alius in villam suam, alius vero ad negotiationem suam : ad negotiationem suam :

6. Reliqui vero tenuerunt servos 6. Reliqui vero tenuerunt servos ejus, et contumeliis affectos oc- ejus, et contumeliis affectos oc- ciderunt. ciderunt.

7. Rex autem cum audisset, iratus 7. Rex autem cum audisset, iratus estet missis exercitibus suis, estet missis exercitibus suis, perdidit homicidas illos, et civi- perdidit homicidas illos, et civi- tatem illorum succendit. tatem illorum succendit.

8. Tunc ait servis suis: Nuptiæ qui- 8. Tunc ait servis suis: Nuptiæ qui- dem paratæ sunt, sed qui in- dem paratæ sunt, sed qui in- vitati erant non fuerunt di- vitati erant non fuerunt di- gni. gni.

9. Ite ergo ad exitus viarum, et quos- 9. Ite ergo ad exitus viarum, et quos- cumque inveneritis vocate ad cumque inveneritis vocate ad nuptias. nuptias.

10. Et egressi servi ejus in vias, con- 10. Et egressi servi ejus in vias, con-

1 Luc. xiv, 16; Apocal. xix, 9. 1 Luc. xiv, 16; Apocal. xix, 9.

• Supra, vIII, 12, et XII, 42; Infra, xxv, 30. • Supra, vIII, 12, et XII, 42; Infra, xxv, 30.

XXI XXI

gregaverunt omnes quos inve- gregaverunt omnes quos inve- nerunt, malos et bonos: et im- nerunt, malos et bonos: et im- pletæ sunt nuptiæ discumben- pletæ sunt nuptiæ discumben- tium. tium.

II. Intravit autem rex ut videret dis- II. Intravit autem rex ut videret dis- cumbentes et vidit ibi homi- cumbentes et vidit ibi homi- nem non vestitum veste nu- nem non vestitum veste nu- ptiali, ptiali,

12. Et ait illi Amice, quomodo huc 12. Et ait illi Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem intrasti, non habens vestem nuptialem? At ille obmutuit. nuptialem? At ille obmutuit. 13. Tunc dixit rex ministris : Ligatis 13. Tunc dixit rex ministris : Ligatis manibus et pedibus ejus, mittite manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores : eum in tenebras exteriores : ibi erit fletus et stridor den- ibi erit fletus et stridor den- tium 2. tium 2.

14. Multi enim sunt vocati, pauci vero 14. Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. electi.

15. Tunc abeuntes Pharisæi, consi- 15. Tunc abeuntes Pharisæi, consi- lium inierunt ut caperent eum lium inierunt ut caperent eum in sermone 3. in sermone 3. 16. Et mittunt ei discipulos suos cum 16. Et mittunt ei discipulos suos cum Herodianis, dicentes : Magister, Herodianis, dicentes : Magister, scimus quia verax es, et viam scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et non est Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo: non enim tibi cura de aliquo: non enim respicis personam hominum. respicis personam hominum. 17. Dic ergo nobis quid tibi videtur : 17. Dic ergo nobis quid tibi videtur : Licet censum dare Cæsari, an Licet censum dare Cæsari, an non? non?

18. Cognita autem Jesus nequitia eo- 18. Cognita autem Jesus nequitia eo-

3 Marc. xii, 13; Luc. xx, 20. 3 Marc. xii, 13; Luc. xx, 20.

3 3

34 34

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rum, ait: Quid me tentatis, hy- rum, ait: Quid me tentatis, hy- pocritæ? pocritæ?

19. Ostendite mihi numisma census. 19. Ostendite mihi numisma census. At illi obtulerunt ei denarium. At illi obtulerunt ei denarium.

20. Et ait illis Jesus: Cujus est imago 20. Et ait illis Jesus: Cujus est imago hæc et superscriptio? hæc et superscriptio?

21. Dicunt ei: Cæsaris. Tunc ait illis: 21. Dicunt ei: Cæsaris. Tunc ait illis: Reddite ergo quæ sunt Cæsaris Reddite ergo quæ sunt Cæsaris Cæsari, et quæ sunt Dei Deo 1. Cæsari, et quæ sunt Dei Deo 1. 22. Et audientes mirati sunt, et re- 22. Et audientes mirati sunt, et re- licto eo, abierunt. licto eo, abierunt.

23. In illo die accesserunt ad eum 23. In illo die accesserunt ad eum Sadducæi, qui dicunt non esse Sadducæi, qui dicunt non esse resurrectionem²: et interrogave- resurrectionem²: et interrogave-

runt eum, runt eum,

24. Dicentes: Magister, Moyses di- 24. Dicentes: Magister, Moyses di- xit 3 Si quis mortuus fuerit xit 3 Si quis mortuus fuerit non habens filium, ut ducat non habens filium, ut ducat

Isaac, et Deus Jacob 4 ? Non est Isaac, et Deus Jacob 4 ? Non est Deus mortuorum, sed viven- Deus mortuorum, sed viven- tium. tium.

33. Et audientes turbæ mirabantur in 33. Et audientes turbæ mirabantur in doctrina ejus. doctrina ejus.

34. Pharisæi autem, audientes quod 34. Pharisæi autem, audientes quod silentium imposuisset Saddu- silentium imposuisset Saddu- cæis, convenerunt in unum : cæis, convenerunt in unum : 35. Et interrogavit eum unus ex eis 35. Et interrogavit eum unus ex eis legis doctor, tentans eum : legis doctor, tentans eum : 36. Magister, quod est mandatum ma- 36. Magister, quod est mandatum ma- gnum in lege? gnum in lege?

37. Ait illi Jesus: Diliges Dominum 37. Ait illi Jesus: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota et in tota anima tua, et in tota mente tua 6. mente tua 6.

38. Hoc est maximum et primum man- 38. Hoc est maximum et primum man- datum. datum.

frater ejus uxorem illius, et 39. Secundum autem simile est huic : frater ejus uxorem illius, et 39. Secundum autem simile est huic :

suscitet semen fratri suo. suscitet semen fratri suo.

25. Erant autem apud nos septem fra- 25. Erant autem apud nos septem fra-

tres tres

Diliges proximum tuum sicut Diliges proximum tuum sicut teipsum 7. teipsum 7.

et primus, uxore ducta, 40. In his duobus mandatis universa et primus, uxore ducta, 40. In his duobus mandatis universa

defunctus est et non habens defunctus est et non habens

semen, reliquit uxorem suam semen, reliquit uxorem suam fratri suo. fratri suo.

26. Similiter secundus, et tertius, us- 26. Similiter secundus, et tertius, us- que ad septimum. que ad septimum.

27. Novissime autem omnium et mu- 27. Novissime autem omnium et mu- lier defuncta est. lier defuncta est.

28. In resurrectione ergo, cujus erit 28. In resurrectione ergo, cujus erit de septem uxor? omnes enim de septem uxor? omnes enim habuerunt eam. habuerunt eam. 29. Respondens autem Jesus, ait il- 29. Respondens autem Jesus, ait il- lis Erratis, nescientes Scriptu- lis Erratis, nescientes Scriptu- ras, neque virtutem Dei. ras, neque virtutem Dei. 30. In resurrectione enim, neque nu- 30. In resurrectione enim, neque nu- bent neque nubentur: sed erunt bent neque nubentur: sed erunt sicut Angeli Dei in cœlo. sicut Angeli Dei in cœlo.

31. De resurrectione autem mortuo- 31. De resurrectione autem mortuo- rum non legistis quod dictum rum non legistis quod dictum est a Deo dicente vobis : est a Deo dicente vobis :

32. Ego sum Deus Abraham, et Deus 32. Ego sum Deus Abraham, et Deus

28. 28.

1 Ad Roman. XIII, 7. 1 Ad Roman. XIII, 7.

2 Act. XXIII, 8. 2 Act. XXIII, 8.

3 Deuter. xxv, 5%; Marc. xi, 19; Luc. xx, 3 Deuter. xxv, 5%; Marc. xi, 19; Luc. xx,

* Exod. III, 6. * Exod. III, 6.

Lex pendet, et Prophetæ. Lex pendet, et Prophetæ.

41. Congregatis autem Pharisæis, in- 41. Congregatis autem Pharisæis, in- terrogavit eos Jesus, terrogavit eos Jesus,

42. 42.

Dicens Quid vobis videtur de Dicens Quid vobis videtur de Christo? cujus filius est? Dicunt Christo? cujus filius est? Dicunt ei David. ei David.

43. Ait illis Quomodo ergo David 43. Ait illis Quomodo ergo David in spiritu vocat eum Dominum³, in spiritu vocat eum Dominum³, dicens: dicens:

44. 44.

Dixit Dominus Domino meo : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum? pedum tuorum?

45. Si ergo David vocat eum Domi- 45. Si ergo David vocat eum Domi-

num, quomodo filius ejus est? num, quomodo filius ejus est? 46. Et nemo poterat ei respondere 46. Et nemo poterat ei respondere verbum, neque ausus fuit quis- verbum, neque ausus fuit quis- quam ex illa die eum amplius quam ex illa die eum amplius interrogare. interrogare.

5 Marc. XII, 28; Luc. x, 25. 5 Marc. XII, 28; Luc. x, 25.

6 Deuter. vi, 5. 6 Deuter. vi, 5.

7 Levit. xix, 18; Marc. XII, 31. 7 Levit. xix, 18; Marc. XII, 31.

8 Luc. xx, 41. 8 Luc. xx, 41.

9 Psal. CIX, 1. 9 Psal. CIX, 1.

IN EVANG. MATTHÆI, XXII-1, 2. IN EVANG. MATTHÆI, XXII-1, 2.

IN CAPUT XXII MATTHÆI IN CAPUT XXII MATTHÆI

ENARRATIO. ENARRATIO.

« Et respondens Jesus, dixit iterum « Et respondens Jesus, dixit iterum in parabolis eis, dicens. » in parabolis eis, dicens. »

Hic inducitur tertia parabola, in qua Hic inducitur tertia parabola, in qua non modo ostenditur abjectio Judæorum, non modo ostenditur abjectio Judæorum, et vocatio gentium, sed etiam eversio et vocatio gentium, sed etiam eversio civitatis, et occisio Principum, quæ fa- civitatis, et occisio Principum, quæ fa- cta est sub Tito et Vespasiano. Et causa cta est sub Tito et Vespasiano. Et causa hujus eversionis non modo ponitur Chri- hujus eversionis non modo ponitur Chri- sti occisio, sed etiam occisio discipulo- sti occisio, sed etiam occisio discipulo- rum ejus, qui ad eos sunt missi, et Apo- rum ejus, qui ad eos sunt missi, et Apo- stolorum, sicut fuit occisio Jacobi majo- stolorum, sicut fuit occisio Jacobi majo- ris per Herodem, et Jacobi minoris per ris per Herodem, et Jacobi minoris per pontificem, et Stephani et aliorum mul- pontificem, et Stephani et aliorum mul-

torum. torum.

Dividitur igitur parabola in duas par- Dividitur igitur parabola in duas par- tes primo enim justam ostendit ever- tes primo enim justam ostendit ever- sionem Judææ secundo, inducit gene- sionem Judææ secundo, inducit gene- ralem vocationem gentium, et Ecclesiæ ralem vocationem gentium, et Ecclesiæ ædificationem, ibi, y. 8: Tunc ait servis ædificationem, ibi, y. 8: Tunc ait servis suis. » suis. »

In prima harum partium sunt tres pa- In prima harum partium sunt tres pa- ragraphi in quorum primo beneficia ragraphi in quorum primo beneficia gratiæ ostendit in Deo præparatæ : in gratiæ ostendit in Deo præparatæ : in secundo, largitatem in invitatione, et secundo, largitatem in invitatione, et contemptum ex eorum qui invitabantur contemptum ex eorum qui invitabantur ingratitudine in tertio, magnificentiam ingratitudine in tertio, magnificentiam Dei describit in eorum quæ præparata Dei describit in eorum quæ præparata sunt copiis, et instantiam invitationis, et sunt copiis, et instantiam invitationis, et malevolentiam vocatorum contra Domi- malevolentiam vocatorum contra Domi- ni heneficium. Et hæc patent in littera ni heneficium. Et hæc patent in littera per ordinem. per ordinem.

In primo horum paragraphorum duo In primo horum paragraphorum duo dicuntur in quorum priori Evangelista dicuntur in quorum priori Evangelista doctrinæ hujus describit modum, et in doctrinæ hujus describit modum, et in secundo doctrinæ proponit seriem. secundo doctrinæ proponit seriem. Dicitur igitur: Dicitur igitur:

« Et respondens Jesus. » « Et respondens Jesus. »

35 35

Supra, ix, 4 Cum vidisset Jesus.co- Supra, ix, 4 Cum vidisset Jesus.co- gitationes eorum, dixit: Ut quid cogita- gitationes eorum, dixit: Ut quid cogita- tis mala in cordibus vestris ? Ita et hic tis mala in cordibus vestris ? Ita et hic respondet nequitiæ cordis eorum, qua respondet nequitiæ cordis eorum, qua reluctabantur Christo vocanti eos ad Dei reluctabantur Christo vocanti eos ad Dei copulam. Psal. XXXII, 15: Qui finxit copulam. Psal. XXXII, 15: Qui finxit singillatim corda eorum: qui intelligit singillatim corda eorum: qui intelligit omnia opera eorum. omnia opera eorum.

« Dixit iterum. » II ad Timoth. IV, « Dixit iterum. » II ad Timoth. IV, et 3: Insta opportune, importune... Erit et 3: Insta opportune, importune... Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt. Ezechiel. 111, 8: Dedi sustinebunt. Ezechiel. 111, 8: Dedi frontem tuam duriorem frontibus eo- frontem tuam duriorem frontibus eo-

rum. rum.

« In parabolis. » Supra, XIII, 34 : Sine « In parabolis. » Supra, XIII, 34 : Sine parabolis non loquebatur eis. Hujus cau- parabolis non loquebatur eis. Hujus cau- sa est duplex: unam reddit Dionysius in sa est duplex: unam reddit Dionysius in Cœlesti Hierarchia: « Quia nobis non Cœlesti Hierarchia: « Quia nobis non « est possibile lucere divinum radium, « est possibile lucere divinum radium, « nisi velaminibus similitudinum cir- « nisi velaminibus similitudinum cir- « cumvelatum. » Secunda est, quia co- « cumvelatum. » Secunda est, quia co- ram rudi turba loquebatur, quæ divina ram rudi turba loquebatur, quæ divina non caperet nisi per similitudines huma- non caperet nisi per similitudines huma- nas exprimerentur. Turbas enim magis nas exprimerentur. Turbas enim magis instruere intendit quam Principes, et instruere intendit quam Principes, et Pharisæos, quos scivit esse indociles. Ad Pharisæos, quos scivit esse indociles. Ad Roman. 1, 14 et 15: Sapientibus et insi- Roman. 1, 14 et 15: Sapientibus et insi- pientibus debitor sum. Ita (quod in me) pientibus debitor sum. Ita (quod in me) promptum est et vobis, qui Romæ estis, promptum est et vobis, qui Romæ estis, evangelizare. evangelizare.

« Simile factum est regnum coelo- « Simile factum est regnum coelo- rum homini regi. » rum homini regi. »

Ecce doctrinæ series. Et dicit tria, as- Ecce doctrinæ series. Et dicit tria, as- similatum videlicet, et cui assimilatur, similatum videlicet, et cui assimilatur, et in quo similitudo accipitur. et in quo similitudo accipitur.

Assimilatum dicit : « Simile factum Assimilatum dicit : « Simile factum est regnum cœlorum. » Regnum in re- est regnum cœlorum. » Regnum in re- gnante est animatum justum movens ex gnante est animatum justum movens ex justo, et dirigens justum, et ad justum, justo, et dirigens justum, et ad justum, ut ad finem omnia reducens : ut sic sit ut ad finem omnia reducens : ut sic sit movens virtute, et dirigens sapientia, et movens virtute, et dirigens sapientia, et finiens bonitate justitiæ. « Cœlorum » finiens bonitate justitiæ. « Cœlorum » autem regnum est, quando hæc omnia autem regnum est, quando hæc omnia fiunt respectu justitiæ cœli, quæ divina fiunt respectu justitiæ cœli, quæ divina

36 36

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, et est omnis justitiæ prima forma. est, et est omnis justitiæ prima forma. Hoc est regnum, de quo, Supra, x, Hoc est regnum, de quo, Supra, x, 41 Colligent de regno ejus omnia scan- 41 Colligent de regno ejus omnia scan- dala. Apocal. v, 10 Fecisti nos Deo dala. Apocal. v, 10 Fecisti nos Deo nostro regnum. Supra, x1, 12: Regnum nostro regnum. Supra, x1, 12: Regnum cœlorum vim patitur, et violenti rapiunt cœlorum vim patitur, et violenti rapiunt illud. illud.

1 1

Hoc igitur est, quod assimilatur « ho-- Hoc igitur est, quod assimilatur « ho-- mini regi. » Ecce cui assimilatur: et di- mini regi. » Ecce cui assimilatur: et di- citur homo, quia humanus, et benignus, citur homo, quia humanus, et benignus, et misericors est, et præstabilis super et misericors est, et præstabilis super malitia conversorum :sicut homo est malitia conversorum :sicut homo est animal mansuetum natura, et mollis ta- animal mansuetum natura, et mollis ta- ctus, et lenis corporis. Rex autem glo- ctus, et lenis corporis. Rex autem glo- ria, et rectitudine justitiæ, et distributio- ria, et rectitudine justitiæ, et distributio- ne graduum honoris, et continentia mul- ne graduum honoris, et continentia mul- titudinis, et gubernationis earum. Isa. titudinis, et gubernationis earum. Isa. XXXIII, 22 Dominus legifer noster, Do- XXXIII, 22 Dominus legifer noster, Do- minus rex noster. Isa. XXXII, 1: Ecce in minus rex noster. Isa. XXXII, 1: Ecce in justitia regnabit rex, et principes in ju- justitia regnabit rex, et principes in ju- dicio præerunt. I ad Timoth. 1, 17: Re- dicio præerunt. I ad Timoth. 1, 17: Re- gi autem sæculorum immortali, invisi- gi autem sæculorum immortali, invisi- bili, soli Deo honor et gloria in sæcula bili, soli Deo honor et gloria in sæcula sæculorum. sæculorum.

« Qui fecit nuptias filio suo. » « Qui fecit nuptias filio suo. »

Ecce in quo sollicitudo attenditur. Et Ecce in quo sollicitudo attenditur. Et notantur tria, scilicet factura, factum, et notantur tria, scilicet factura, factum, et cui fit factura. In primo est opus divi- cui fit factura. In primo est opus divi- num, quod Deus sine nobis, sed in no- num, quod Deus sine nobis, sed in no- bis, et pro nobis operatur in secundo, bis, et pro nobis operatur in secundo, magnitudo amoris, et unitas conjunctio- magnitudo amoris, et unitas conjunctio- nis, et jucunditas delectationis in hoc nis, et jucunditas delectationis in hoc quod fecit exprimitur in tertio altitudo quod fecit exprimitur in tertio altitudo materialis, et honor importatur: nubere materialis, et honor importatur: nubere enim natura, vel spiritus noster non pot- enim natura, vel spiritus noster non pot- est altius et gloriosius, quam Filio Dei est altius et gloriosius, quam Filio Dei conjungatur. Resumentes igitur ab initio conjungatur. Resumentes igitur ab initio dicimus, quod bonum et gaudium no- dicimus, quod bonum et gaudium no- strum in his verbis exprimitur, in assi- strum in his verbis exprimitur, in assi- milati magnitudine, in facientis bonum milati magnitudine, in facientis bonum nostrum descriptione, et in eo in quo si- nostrum descriptione, et in eo in quo si- militudo attenditur modo, et jucundita- militudo attenditur modo, et jucundita-

tis honore. tis honore.

Magnitudo autem assimilati in duobus Magnitudo autem assimilati in duobus est in assimilati ad nos congruitate, et est in assimilati ad nos congruitate, et

1 Cf. Joel, 11, 13. 1 Cf. Joel, 11, 13.

in ipsius rei, quæ assimilatur sufficien- in ipsius rei, quæ assimilatur sufficien- tissima nobilitate. Non enim semper si- tissima nobilitate. Non enim semper si- mile fuit regnum coelorum his quæ per- mile fuit regnum coelorum his quæ per- fecta sunt in nobis gratiæ operibus: eo fecta sunt in nobis gratiæ operibus: eo quod peccando illud amiseramus et quod peccando illud amiseramus et ideo nobis ad regnum cœlorum, et con- ideo nobis ad regnum cœlorum, et con- junctionem divinam nulla erat congrui- junctionem divinam nulla erat congrui- tas. Sed pius rex hoc fecit, ut iterum tas. Sed pius rex hoc fecit, ut iterum congrueret redemptio, quod incompe- congrueret redemptio, quod incompe- tens erat damnatis per peccatum. tens erat damnatis per peccatum.

Et hoc notat, quando dicit : « Simile Et hoc notat, quando dicit : « Simile factum est, » pro certo a Deo, qui refecit factum est, » pro certo a Deo, qui refecit hoc quod defecerat a coelestium assimi- hoc quod defecerat a coelestium assimi- latione. Psal. Lxxxv, 17: Fac mecum latione. Psal. Lxxxv, 17: Fac mecum signum in bonum, ut videant qui ode- signum in bonum, ut videant qui ode- runt me, et confundantur: quoniam tu, runt me, et confundantur: quoniam tu, Domine, adjuvisti me, et consolatus es Domine, adjuvisti me, et consolatus es me. Amos, ix, 11: Suscitabo tabernacu- me. Amos, ix, 11: Suscitabo tabernacu- lum David quod cecidit, et reædificabo lum David quod cecidit, et reædificabo aperturas murorum ejus. aperturas murorum ejus.

« Regnum. » Facti est nobilitas in ori- « Regnum. » Facti est nobilitas in ori- gine, in potestate, in ordine, in divitiis, gine, in potestate, in ordine, in divitiis, in gloria. Origine enim coeleste est. Joan. in gloria. Origine enim coeleste est. Joan. XVIII, 36 Regnum meum non est de hoc XVIII, 36 Regnum meum non est de hoc mundo. Sapient. v, 17 Accipient re- mundo. Sapient. v, 17 Accipient re- gnum decoris, et diadema speciei, sive gnum decoris, et diadema speciei, sive pulchritudinis, de manu Domini. Pote- pulchritudinis, de manu Domini. Pote- stas autem regni istius invincibilis est in stas autem regni istius invincibilis est in omni justitia, qua agit regnantes, qua omni justitia, qua agit regnantes, qua dirigit operantes, qua revincit insurgen- dirigit operantes, qua revincit insurgen- tes. Daniel. vi, 14 Potestas ejus, po- tes. Daniel. vi, 14 Potestas ejus, po- testas æterna, quæ non auferetur : et re- testas æterna, quæ non auferetur : et re- gnum ejus, quod non corrumpetur. Et gnum ejus, quod non corrumpetur. Et ideo regnum David dicitur, qui manu ideo regnum David dicitur, qui manu fortis, et adspectu desiderabilis interpre- fortis, et adspectu desiderabilis interpre- tatur. Ordo ejus mirabilis est in officio- tatur. Ordo ejus mirabilis est in officio- rum congruitate, in urbanitatum hone- rum congruitate, in urbanitatum hone- state. De primo est illud Psalmi xlvii, state. De primo est illud Psalmi xlvii, 14 Distribuite domos ejus, ut enarretis 14 Distribuite domos ejus, ut enarretis in progenie altera. De secundo, Proverb. in progenie altera. De secundo, Proverb. XXXI, 23 Nobilis in portis vir ejus, XXXI, 23 Nobilis in portis vir ejus, quando sederit cum senatoribus terræ. quando sederit cum senatoribus terræ. De utroque, III Regum, x, 5, quod re- De utroque, III Regum, x, 5, quod re- gina Saba videns ordines, et habitacula gina Saba videns ordines, et habitacula ministrantium, non habebat ultra spiri- ministrantium, non habebat ultra spiri- tum. I ad Corinth. xiv, 40: Omnia se- tum. I ad Corinth. xiv, 40: Omnia se- cundum ordinem fiant, scilicet in vobis, cundum ordinem fiant, scilicet in vobis,

IN EVANG. MATTHÆI, XXII-1, 2. IN EVANG. MATTHÆI, XXII-1, 2.

quilibet in suo officio sit utilis, et gradu quilibet in suo officio sit utilis, et gradu honoris secundum urbanitates honestus. honoris secundum urbanitates honestus. Ad Roman. XI, 13: Ministerium meum Ad Roman. XI, 13: Ministerium meum honorificabo. De divitiarum copiis, sine honorificabo. De divitiarum copiis, sine quibus regnum non dispensatur, III Reg. quibus regnum non dispensatur, III Reg. x, 23 Magnificatus est rex Salomon x, 23 Magnificatus est rex Salomon super omnes reges terræ divitiis, et sa- super omnes reges terræ divitiis, et sa- pientia. Ad Roman. x, 12: Dives in pientia. Ad Roman. x, 12: Dives in omnes qui invocant illum. Eccli. XLIV, omnes qui invocant illum. Eccli. XLIV, 6: Divites in virtute. I ad Corinth. 1, 5, 6, 6: Divites in virtute. I ad Corinth. 1, 5, 6, 7: In omnibus divites facti estis in illo, 7: In omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia: sicut in omni verbo, et in omni scientia: sicut testimonium Christi confirmatum est in testimonium Christi confirmatum est in vobis ita ut nihil vobis desit in ulla vobis ita ut nihil vobis desit in ulla gratia. De gloria autem, gratia. De gloria autem, Joan. I, 14: Joan. I, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiæ et veri- Unigeniti a Patre, plenum gratiæ et veri- tatis. Psal. VI, 6 et 7 Gloria et ho- tatis. Psal. VI, 6 et 7 Gloria et ho- nore coronasti eum, Domine : et consti- nore coronasti eum, Domine : et consti- tuisti eum semper opera manuum tua- tuisti eum semper opera manuum tua- rum. Hoc est regnum coelorum undique rum. Hoc est regnum coelorum undique perfectum, de quo dicitur, Luc. xvi, perfectum, de quo dicitur, Luc. xvi, 21 Regnum Dei intra vos est. Et de 21 Regnum Dei intra vos est. Et de quo immediate dictum est: Auferetur a quo immediate dictum est: Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti faci- vobis regnum Dei, et dabitur genti faci- enti fructus ejus 1. Et de quo, Supra, vi, enti fructus ejus 1. Et de quo, Supra, vi, 10, dicitur: Adveniat regnum tuum. Quid 10, dicitur: Adveniat regnum tuum. Quid enim melius fieri potest homini quam di- enim melius fieri potest homini quam di- vinus sit? Sui boni origine invincibilis, vinus sit? Sui boni origine invincibilis, et ad omnia sufficiens virtutis perfectio- et ad omnia sufficiens virtutis perfectio- ne, ut dicere possit: Omnia possum in ne, ut dicere possit: Omnia possum in eo qui me confortat 2. Congruus tempo- eo qui me confortat 2. Congruus tempo- ri, et loco, et Deo, et hominibus, in or- ri, et loco, et Deo, et hominibus, in or- dine sufficiens, et copiosus in omnibus dine sufficiens, et copiosus in omnibus Spiritus sancti bonis, et gloriosus in de- Spiritus sancti bonis, et gloriosus in de- core virtutis et honestatis: hic jam re- core virtutis et honestatis: hic jam re- gnat super terram. Apocal. v, 10: Re- gnat super terram. Apocal. v, 10: Re- gnabimus super terram. Hoc est re- gnabimus super terram. Hoc est re- gnum, in quo nullum scandalum. Sa- gnum, in quo nullum scandalum. Sa- pient. vi, 22 Diligite sapientiam, ut in pient. vi, 22 Diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis. Ecce quanta est as- perpetuum regnetis. Ecce quanta est as- similati nobilitas. similati nobilitas.

Per hoc autem, quod « cœlorum » Per hoc autem, quod « cœlorum » est, amplitudo designatur: sicut enim est, amplitudo designatur: sicut enim dicit Seneca in Naturalibus Quæstio- dicit Seneca in Naturalibus Quæstio- nibus « Centrum est, o homines, in nibus « Centrum est, o homines, in

1 Matth. xx1, 43. 1 Matth. xx1, 43.

2 Ad Philipp. IV, 13. 2 Ad Philipp. IV, 13.