IN EVANG. MATTHÆI, XII-40. IN EVANG. MATTHÆI, XII-40.

« Nisi signum Jonæ Prophetæ. « Nisi signum Jonæ Prophetæ. Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, sic tribus diebus et tribus noctibus, sic

erit Filius hominis in corde terræ tri- erit Filius hominis in corde terræ tri-

bus diebus et tribus noctibus. >> bus diebus et tribus noctibus. >>

Dicit enim tria signi potestatis nega- Dicit enim tria signi potestatis nega- tionem, signi infirmitatis oblationem, et tionem, signi infirmitatis oblationem, et signi expressionem. signi expressionem.

In oblatione autem signi infirmitatis In oblatione autem signi infirmitatis dicit tria, scilicet quod signum est : cu- dicit tria, scilicet quod signum est : cu- jus est, quia Jonæ et quod de futuris jus est, quia Jonæ et quod de futuris hæc prophetia est. hæc prophetia est.

Signum enim esse significat, cum di- Signum enim esse significat, cum di- cit: cit:

«< Nisi signum Jonæ Prophetæ. «< Nisi signum Jonæ Prophetæ.

» »

Mors enim Christi supra naturam fuit, Mors enim Christi supra naturam fuit, in hoc quod propria potestate animam in hoc quod propria potestate animam posuit et iterum, quando voluit, sum- posuit et iterum, quando voluit, sum- psit. Signum autem fuit Jonæ, quia psit. Signum autem fuit Jonæ, quia naufragio suo et nomine Christi significat naufragio suo et nomine Christi significat passionem, et Spiritus sancti effectum. passionem, et Spiritus sancti effectum. Prophetia etiam fuit de profectu crucis Prophetia etiam fuit de profectu crucis Christi ad conversionem mundi: ipse Christi ad conversionem mundi: ipse enim peccata multorum tulit, et pro enim peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit 2. Ad Coloss. Iu, transgressoribus rogavit 2. Ad Coloss. Iu, 3 et seq.: Mortui enim estis, et vita 3 et seq.: Mortui enim estis, et vita vestra est abscondita cum Christo in Deo. vestra est abscondita cum Christo in Deo. Cum Christus apparuerit vita vestra, Cum Christus apparuerit vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in glo- tunc et vos apparebitis cum ipso in glo- ria, etc. Ad Roman. v1, 5: Si complantati ria, etc. Ad Roman. v1, 5: Si complantati facti sumus similitudini mortis ejus, si- facti sumus similitudini mortis ejus, si- mul et resurrectionis erimus. mul et resurrectionis erimus.

Exprimit autem hic infirmitatis si- Exprimit autem hic infirmitatis si- gnum, dicens: gnum, dicens:

537 537

terat enim cibum, et per hoc corrumpit : terat enim cibum, et per hoc corrumpit : attrahit subtile ex eo ad membra, et per attrahit subtile ex eo ad membra, et per hoc massam dividit : deponit grossiora hoc massam dividit : deponit grossiora inferius, et per hoc inferius trajicit. Et inferius, et per hoc inferius trajicit. Et ideo mirum fuit in (alias, de) Jona, quod ideo mirum fuit in (alias, de) Jona, quod tamdiu in ventre ceti vivus duravit, nec tamdiu in ventre ceti vivus duravit, nec potuit esse nisi divina virtute conser- potuit esse nisi divina virtute conser- vante, præcipue in aquaticis, quæ cibos vante, præcipue in aquaticis, quæ cibos citius quam alia digerunt animalia. citius quam alia digerunt animalia.

« Tribus diebus et tribus noctibus. » « Tribus diebus et tribus noctibus. » Utrum autem isti dies fuerunt integri, Utrum autem isti dies fuerunt integri, aut per synecdochen pars pro toto com- aut per synecdochen pars pro toto com- putetur, ignoratur: ego autem puto par- putetur, ignoratur: ego autem puto par- tem pro toto computari, quia sic respon- tem pro toto computari, quia sic respon- det significationi. Jonæ, 11, 1 : Præparavit det significationi. Jonæ, 11, 1 : Præparavit Dominus piscem grandem, ut deglut- Dominus piscem grandem, ut deglut- tiret Jonam et erat Jonas in ventre pi- tiret Jonam et erat Jonas in ventre pi- scis tribus diebus et tribus noctibus. scis tribus diebus et tribus noctibus.

« Sic erit Filius hominis in corde, « Sic erit Filius hominis in corde, etc. " etc. "

Adaptatio est sicut duo fuerunt in Adaptatio est sicut duo fuerunt in figura, scilicet, gluttitio et tempus, ita figura, scilicet, gluttitio et tempus, ita duo fuerunt in veritate, sepultura et duo fuerunt in veritate, sepultura et tempus, quo in sepulcro quievit. tempus, quo in sepulcro quievit.

De sepultura dicit : « Ita erit, » veri- De sepultura dicit : « Ita erit, » veri- tatem sacramenti significans, « Filius tatem sacramenti significans, « Filius hominis, » notans secundum quid sepul- hominis, » notans secundum quid sepul- tus est, « in corde terræ, » notans virtu- tus est, « in corde terræ, » notans virtu- tes sepulcri. Cor enim terra non habet: tes sepulcri. Cor enim terra non habet: sed sicut operationes animalis (alias, ani- sed sicut operationes animalis (alias, ani- males) maxime sunt in corde, ita etiam males) maxime sunt in corde, ita etiam ubi sunt maximæ terræ operationes, ibi ubi sunt maximæ terræ operationes, ibi dicitur cor terræ: et hoc est in loco post dicitur cor terræ: et hoc est in loco post terræ superficiem, ubi calor terræ conce- terræ superficiem, ubi calor terræ conce- ptus ex solis radiis congregatur: et ideo ptus ex solis radiis congregatur: et ideo sicut ibi maxime radices plantarum facit sicut ibi maxime radices plantarum facit

« Sicut fuit Jonas in ventre ceti, pullulare, ita etiam ibi maxime putrefacit « Sicut fuit Jonas in ventre ceti, pullulare, ita etiam ibi maxime putrefacit etc. » etc. »

corpora sepulta. Sed sicut Jonas de loco corpora sepulta. Sed sicut Jonas de loco putrefactionis cibi in pisce putrefactus et putrefactionis cibi in pisce putrefactus et

Non tantum figuraliter, sed etiam ad corruptus non est, ita Salvator in loco Non tantum figuraliter, sed etiam ad corruptus non est, ita Salvator in loco litteram. litteram.

Et attende, quod venter ceti locus est Et attende, quod venter ceti locus est digestionis: et ideo circa illud quod glut- digestionis: et ideo circa illud quod glut- titum est, tria necessario facit opera: al- titum est, tria necessario facit opera: al-

putrefactionis non est corruptus. Psal. putrefactionis non est corruptus. Psal. xv, 10: Non dabis Sanctum tuum videre xv, 10: Non dabis Sanctum tuum videre corruptionem. Notas mihi fecisti vias vi- corruptionem. Notas mihi fecisti vias vi- tæ, etc. tæ, etc.

1 Cf. Joan. x, 17. 1 Cf. Joan. x, 17.

Isa. LIII, 12. Isa. LIII, 12.

538 538

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Tempus notat, cum dicit : « Tribus die- Tempus notat, cum dicit : « Tribus die- bus et tribus noctibus. » Causa autem tan- bus et tribus noctibus. » Causa autem tan- gitur ab Augustino : « Nox enim mortis gitur ab Augustino : « Nox enim mortis « suæ, quando occidit in eo lumen natu- « suæ, quando occidit in eo lumen natu- «ralis vitæ, non omnino fuit nox: quia «ralis vitæ, non omnino fuit nox: quia << luxit in ea splendor deitatis (alias, ve- << luxit in ea splendor deitatis (alias, ve- « ritatis), et lumen gratiæ redemptionis. « ritatis), et lumen gratiæ redemptionis. << Eccli. XXIV, << Eccli. XXIV, 45 Penetrabo omnes in- 45 Penetrabo omnes in- feriores partes terræ, et inspiciam om- feriores partes terræ, et inspiciam om- «nes dormientes, et illuminabo omnes «nes dormientes, et illuminabo omnes

« «

« «

« sperantes in Domino. Et ideo sua mors « sperantes in Domino. Et ideo sua mors significatur per diem sabbati, quo quie- significatur per diem sabbati, quo quie- « vit perfectis operibus redemptionis : « vit perfectis operibus redemptionis : « quemadmodum ab institutione mundi « quemadmodum ab institutione mundi « perfectis operibus quievit ab omni ope- « perfectis operibus quievit ab omni ope- «re quod patrarat ab institutione mun- «re quod patrarat ab institutione mun- «di. Unde nox mortis suæ est illa, quæ «di. Unde nox mortis suæ est illa, quæ « sicut dies illuminabitur: et nox illu- « sicut dies illuminabitur: et nox illu- « minatio mea in deliciis meis¹. Hæc « minatio mea in deliciis meis¹. Hæc « ergo mors significatur per diem. IIac « ergo mors significatur per diem. IIac « autem morte duplicem nostram mor- « autem morte duplicem nostram mor- « tem nihil lucis habentem destruxit, « tem nihil lucis habentem destruxit, «< unam præcedentem in culpa, et alteram «< unam præcedentem in culpa, et alteram « sequentem in poena, quando projicie- « sequentem in poena, quando projicie- « batur in tenebras exteriores, in quibus « batur in tenebras exteriores, in quibus « nihil omnino luminis fuit, sicut di- « nihil omnino luminis fuit, sicut di- «citur. Job, ir, 4, 6, de morte culpæ : «citur. Job, ir, 4, 6, de morte culpæ : « Non illustretur lumine... Noctem « Non illustretur lumine... Noctem « illam tenebrosus turbo possideat, etc. « illam tenebrosus turbo possideat, etc. « De morte autem pœnæ, Sapient. xvu, « De morte autem pœnæ, Sapient. xvu, «5 Ignis quidem nulla vis poterat «5 Ignis quidem nulla vis poterat « illis lumen præbere, nec siderum lim- « illis lumen præbere, nec siderum lim- pidæ flammæ illuminare poterant il- pidæ flammæ illuminare poterant il- « lam noctem horrendam. Et hæc signi- « lam noctem horrendam. Et hæc signi- « ficatur per noctem sequentem, quæ « ficatur per noctem sequentem, quæ « est inter sabbatum et Dominicam. « est inter sabbatum et Dominicam. « Has autem duas mortes nihil lumi- « Has autem duas mortes nihil lumi- « nis habentes Christus sua luce, quæ « nis habentes Christus sua luce, quæ « in tenebris mortis suæ lucet, destru- « in tenebris mortis suæ lucet, destru- «xit et dissipavit. Mich. vII, 8: Cum «xit et dissipavit. Mich. vII, 8: Cum « sedero in tenebris, Dominus lux mea « sedero in tenebris, Dominus lux mea

« «

« est. » « est. »

Colligite ergo ex rationibus Augustini, Colligite ergo ex rationibus Augustini, quod per synecdochen isti tres dies, et quod per synecdochen isti tres dies, et istæ tres noctes computandi sunt secun- istæ tres noctes computandi sunt secun- dum quod congruit mysterio. Quia enim dum quod congruit mysterio. Quia enim nostræ mortes nihil lucis habebant, ideo nostræ mortes nihil lucis habebant, ideo

*Psal CXXXVIII, 11. *Psal CXXXVIII, 11.

in noctibus quæ nostras mortes signifi- in noctibus quæ nostras mortes signifi- cabant, nihil fuit temporalis lucis. Et cabant, nihil fuit temporalis lucis. Et quia sua mors tota lumine plena erat, quia sua mors tota lumine plena erat, ideo sua mors significatur per diem ar- ideo sua mors significatur per diem ar- tificialem duabus noctibus artificialibus tificialem duabus noctibus artificialibus interpositam. Ulterius, quia nox nostra interpositam. Ulterius, quia nox nostra a nostris tenebris inchoat, et in Christi a nostris tenebris inchoat, et in Christi luce terminatur: ideo secundum istam luce terminatur: ideo secundum istam computationem nox cum sequenti die computationem nox cum sequenti die computatur ita quod fiat vespere et computatur ita quod fiat vespere et mane dies unus, sicut in primo ordine, mane dies unus, sicut in primo ordine, quando lux innocentiæ luxit in mundo 2. quando lux innocentiæ luxit in mundo 2. Tunc igitur vespera Parasceves cum die Tunc igitur vespera Parasceves cum die artificiali præcedente et cum nocte præ- artificiali præcedente et cum nocte præ- cedente, quæ nox est inter diem cœnæ cedente, quæ nox est inter diem cœnæ et sextam feriam, quando jam efficaciter et sextam feriam, quando jam efficaciter tractabatur qualiter mitteretur ad infe- tractabatur qualiter mitteretur ad infe- ros, computatur pro uno die. Tunc enim ros, computatur pro uno die. Tunc enim jam foderunt foveam animæ suæ, in qua jam foderunt foveam animæ suæ, in qua in eadem die in vespera sepultus est, et in eadem die in vespera sepultus est, et nostram mortem culpæ produxit in lu- nostram mortem culpæ produxit in lu- cem. Nox autem, quæ est inter Parasce- cem. Nox autem, quæ est inter Parasce- ven et Sabbatum, cum Sabbato compu- ven et Sabbatum, cum Sabbato compu- tabatur pro una die, quando suam mor- tabatur pro una die, quando suam mor- tem naturæ produxit in lucem et quietem tem naturæ produxit in lucem et quietem gloriæ : et nox, quæ est inter Sabbatum gloriæ : et nox, quæ est inter Sabbatum et diem Dominicam, computatur cum et diem Dominicam, computatur cum die sequenti pro una die naturali, quan- die sequenti pro una die naturali, quan- do nostram mortem pœnæ et condemna- do nostram mortem pœnæ et condemna- tionis produxit in lucem suæ redemptio- tionis produxit in lucem suæ redemptio- nis. Et sic tribus diebus et tribus noctibus nis. Et sic tribus diebus et tribus noctibus fuit in corde terræ, et patet quid artifi- fuit in corde terræ, et patet quid artifi- cialiter accepti significant, et quid natu- cialiter accepti significant, et quid natu- raliter accepti, et propter quam causam raliter accepti, et propter quam causam per synecdochen sunt computandi: quia per synecdochen sunt computandi: quia non congrueret mysterio, si totos fuisset non congrueret mysterio, si totos fuisset in sepulcro naturales tres dies. Osee, vi, in sepulcro naturales tres dies. Osee, vi, 3 Vivificabit nos post duos dies: in 3 Vivificabit nos post duos dies: in die tertia suscitabit nos, et vivemus in die tertia suscitabit nos, et vivemus in conspectu ejus. Sciemus, sequemurque ut conspectu ejus. Sciemus, sequemurque ut cognoscamus Dominum. cognoscamus Dominum.

: :

« Viri Ninivitæ surgent in judicio « Viri Ninivitæ surgent in judicio cum generatione ista, et condemna- cum generatione ista, et condemna- bunt eam quia poenitentiam egerunt bunt eam quia poenitentiam egerunt

2 Cf. Genes. I, 5. 2 Cf. Genes. I, 5.

41 41

IN EVANG. MATTHÆI, XII-41, 42. IN EVANG. MATTHÆI, XII-41, 42.

in prædicatione Jonæ, et ecce plus- in prædicatione Jonæ, et ecce plus- quam Jonas hic. » quam Jonas hic. »

Hic ostendit condemnationem compa- Hic ostendit condemnationem compa- rativam generationis hujus nequam : et rativam generationis hujus nequam : et cum posset multa ponere exempla, sicut cum posset multa ponere exempla, sicut de Naaman Syro, IV Reg. v, 1 et seq, et de Naaman Syro, IV Reg. v, 1 et seq, et de Achior, Judith, v, 5 et seq., non ponit de Achior, Judith, v, 5 et seq., non ponit nisi duo exempla de Salomone et Jona: nisi duo exempla de Salomone et Jona: eo quod duo sunt in verbo prædicationis, eo quod duo sunt in verbo prædicationis, quorum unum est timoris ex commina- quorum unum est timoris ex commina- tione, quæ inducit ad pœnitentiam, ad tione, quæ inducit ad pœnitentiam, ad peccati expulsionem. Et hoc perfecit peccati expulsionem. Et hoc perfecit Jonas puer Dei, qui lamentatus est Ni- Jonas puer Dei, qui lamentatus est Ni- nivitis et responderunt plangentes. Al- nivitis et responderunt plangentes. Al- terum est sapientia, quæ in sensu ver- terum est sapientia, quæ in sensu ver- borum prædicatoris, cujus delectatio borum prædicatoris, cujus delectatio est felicitatis actus, et præcipe in expo- est felicitatis actus, et præcipe in expo- sitione coelestium promissorum, etc., sitione coelestium promissorum, etc., Salomon puer Dei cecinit, et respondit Salomon puer Dei cecinit, et respondit saltando a finibus terræ regina Austri: saltando a finibus terræ regina Austri: et secundum hæc duo dividitur hæc pars et secundum hæc duo dividitur hæc pars in duas partes, ut patet. in duas partes, ut patet.

Sed quia primum est expellere pecca- Sed quia primum est expellere pecca- tum, ideo primum inducit lamentum tum, ideo primum inducit lamentum Jonæ. Et dicit tria: Ninivitarum exem- Jonæ. Et dicit tria: Ninivitarum exem- plum surgentium in judicio, rationem plum surgentium in judicio, rationem exempli, et rationem condemnationis. exempli, et rationem condemnationis. Et hoc est quod dicit : Et hoc est quod dicit :

« Viri Ninivitæ surgent, » « Viri Ninivitæ surgent, »

Non tantum resurrectione corporum, Non tantum resurrectione corporum, sed ostensione devotionis et pœnitentiæ sed ostensione devotionis et pœnitentiæ ad Dei verbum per Jonam prædicatum, ad Dei verbum per Jonam prædicatum, a cum generatione ista, » hoc est, com- a cum generatione ista, » hoc est, com- paratione hujus generationis, « et con- paratione hujus generationis, « et con- demnabunt, » comparatione sui. Psal. demnabunt, » comparatione sui. Psal. CXLIX, 9 Ut faciant in eis judicum CXLIX, 9 Ut faciant in eis judicum conscriptum, etc. « Quia pœnitentiam conscriptum, etc. « Quia pœnitentiam egerunt ad prædicationem Jonæ. » Ratio egerunt ad prædicationem Jonæ. » Ratio est condemnationis duplex ex parte est condemnationis duplex ex parte condemnantium, ex ex parte condem- condemnantium, ex ex parte condem- nandorum. Ezechiel. xvi, 52: Justifica- nandorum. Ezechiel. xvi, 52: Justifica- tæ sunt sorores tuæ a te, hoc est compa- tæ sunt sorores tuæ a te, hoc est compa- ratione tui. Osee, 11, 2: Judicate matrem ratione tui. Osee, 11, 2: Judicate matrem vestram, judicate: quia ipsa non uxor vestram, judicate: quia ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. mea, et ego non vir ejus.

« Et ecce plus quam Jonas hic. » « Et ecce plus quam Jonas hic. »

539 539

Inter eos qui sunt de generatione ista Inter eos qui sunt de generatione ista plus quam Jonas: non modo dignitate plus quam Jonas: non modo dignitate personæ, sed in inducentibus ad pœni- personæ, sed in inducentibus ad pœni- tentiam. Quia diu prædicavit: die ac tentiam. Quia diu prædicavit: die ac nocte institit (alias, instituit), miracula nocte institit (alias, instituit), miracula adhibuit, discipulos misit, Prophetis adhibuit, discipulos misit, Prophetis testabatur quod dixit, institutis a lege testabatur quod dixit, institutis a lege divina prædicavit. Ezechiel. III, 6 et 7: divina prædicavit. Ezechiel. III, 6 et 7: Non mitteris ad populos ignotæ linguæ, Non mitteris ad populos ignotæ linguæ, quorum non possis audire sermones : quorum non possis audire sermones : et si ad illos mitterereris, ipsi audirent et si ad illos mitterereris, ipsi audirent te. Domus autem Israel nolunt audire te. Domus autem Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me: omnis quippe te, quia nolunt audire me: omnis quippe domus Israel altrita fronte est, et duro domus Israel altrita fronte est, et duro corde. corde.

« Regina Austri surget in judicio « Regina Austri surget in judicio cum generatione ista, et condemnabit cum generatione ista, et condemnabit eam quia venit a finibus terræ audi- eam quia venit a finibus terræ audi- re sapientiam Salomonis, et ecce re sapientiam Salomonis, et ecce plus quam Salomon hic. » plus quam Salomon hic. »

Eodem modo tria dicit hic, sicut in Eodem modo tria dicit hic, sicut in præmisso, scilicet propositum exemplum præmisso, scilicet propositum exemplum alienigenæ fœminæ, in judicio condem- alienigenæ fœminæ, in judicio condem- nationem, et rationem condemnationis nationem, et rationem condemnationis tam ex parte condemnantis quam ex tam ex parte condemnantis quam ex parte condemnatorum. parte condemnatorum.

Dicit ergo «Regina, » quæ tantæ fuit Dicit ergo «Regina, » quæ tantæ fuit dignitatis et sapientiæ, ut regina esse dignitatis et sapientiæ, ut regina esse mereretur, « Austri, » de Saba, quæ mereretur, « Austri, » de Saba, quæ est in parte Orientis vergente ad Au- est in parte Orientis vergente ad Au- strum, ubi propter positionem climatis strum, ubi propter positionem climatis habitant sapientiæ studentes: unde et habitant sapientiæ studentes: unde et tres Reges venerunt. De hac habetur, tres Reges venerunt. De hac habetur, III Reg. x, 1 et seq., et II Paralip. ix, III Reg. x, 1 et seq., et II Paralip. ix, 1 et seq. «Surget, » non tam corpore 1 et seq. «Surget, » non tam corpore quam sui studii demonstratione, « in quam sui studii demonstratione, « in judicio, » comparationis. Isa. V, judicio, » comparationis. Isa. V, Judicate inter me et vineam meam. Judicate inter me et vineam meam. Mich. vi, 1: Surge, contende judicio Mich. vi, 1: Surge, contende judicio cum populo meo. « Cum generatione cum populo meo. « Cum generatione ista. » Deuter. XXXII, 5 et 6 ista. » Deuter. XXXII, 5 et 6 prava atque perversa, hæccine reddis, prava atque perversa, hæccine reddis, etc. Vocat auteni generationem, et non etc. Vocat auteni generationem, et non

3: 3:

Generatio Generatio

43 43

540 540

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hominis, ut notet ex patribus pravis an- hominis, ut notet ex patribus pravis an- tiqua peccata hæreditasse, et ex se nova tiqua peccata hæreditasse, et ex se nova peccandi invenisse studia. Psal. LXXVII, peccandi invenisse studia. Psal. LXXVII, 57 Quemadmodum patres eorum, con- 57 Quemadmodum patres eorum, con- versi sunt in arcum pravum. Propter versi sunt in arcum pravum. Propter hoc genimina viperarum dicuntur ¹. «< Et hoc genimina viperarum dicuntur ¹. «< Et condemnabit eam, » sui comparatione. condemnabit eam, » sui comparatione. Sapient. IV, 16: Condemnat autem ju- Sapient. IV, 16: Condemnat autem ju- stus mortuus vivos impios. « Quia ve- stus mortuus vivos impios. « Quia ve- nit a finibus terræ: » in adventu, stu- nit a finibus terræ: » in adventu, stu- dium pulchritudinis in finibus terræ, dium pulchritudinis in finibus terræ, labor accipitur. Isa. xxiv, 16: A fini- labor accipitur. Isa. xxiv, 16: A fini- bus terræ laudes audivimus, gloriam bus terræ laudes audivimus, gloriam Justi. «Audire sapientiam Salomo- Justi. «Audire sapientiam Salomo- nis. » Ecce finis. Eccle. 11, 9: Super- nis. » Ecce finis. Eccle. 11, 9: Super- gressus sum opibus omnes qui ante me gressus sum opibus omnes qui ante me fuerunt in Jerusalem sapientia quo- fuerunt in Jerusalem sapientia quo- que perseraverit mecum. que perseraverit mecum.

« Et ecce plus quam Salomon hic. » « Et ecce plus quam Salomon hic. »

Evidentiam notat, ne causetur occul- Evidentiam notat, ne causetur occul- tum quia thesaurus invisus et sapien- tum quia thesaurus invisus et sapien- tia abscondita, quæ utilitas in utrisque ? tia abscondita, quæ utilitas in utrisque ? Excellentiam autem in comparatione, Excellentiam autem in comparatione, cum dicit: « Plus quam Salomon, » cum dicit: « Plus quam Salomon, » quia ille sapiens, homo tamen in Chri- quia ille sapiens, homo tamen in Chri- sto autem sunt omnes thesauri sapientiæ, sto autem sunt omnes thesauri sapientiæ, et scientiæ absconditi 2. Baruch, III, et scientiæ absconditi 2. Baruch, III, 36 et 37 Hic est Deus noster, et non 36 et 37 Hic est Deus noster, et non æstimabitur alius adversus eum. Hic æstimabitur alius adversus eum. Hic advinvenit omnem viam disciplinæ. Per advinvenit omnem viam disciplinæ. Per localem autem propinquitatem notat localem autem propinquitatem notat posse bona sui adipisci sine labore, cum posse bona sui adipisci sine labore, cum regina venerit per longinqua spatia viæ. regina venerit per longinqua spatia viæ. Baruch, , 38 In terris visus est, et Baruch, , 38 In terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Act. cum hominibus conversatus est. Act. XVII, 27 et 28 Non longe est ab uno- XVII, 27 et 28 Non longe est ab uno- quoque nostrum. In ipso enim vivimus, quoque nostrum. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus. Unde potissimum et movemur, et sumus. Unde potissimum in hoc est major Salomone: quia exte- in hoc est major Salomone: quia exte- rius clamat per carnem assumptam, et rius clamat per carnem assumptam, et interius docet per sui (secundum quod interius docet per sui (secundum quod Verbum Patris est) sapientiam, et inspi- Verbum Patris est) sapientiam, et inspi- rat quod docet per Spiritus a se proce- rat quod docet per Spiritus a se proce- dentis gratiam. De primo, Proverb. 1, dentis gratiam. De primo, Proverb. 1,

1 Cf. supra, iii, 7. 1 Cf. supra, iii, 7.

Ad Coloss. II, 3. Ad Coloss. II, 3.

20 Sapientia foris prædicat, in plateis 20 Sapientia foris prædicat, in plateis dat vocem suam. Psal. LXVIII, 4: Labo- dat vocem suam. Psal. LXVIII, 4: Labo- ravi clamans, raucæ factæ sunt fauces ravi clamans, raucæ factæ sunt fauces meæ. De secundo, Eccli. 1, 5: Fons sa- meæ. De secundo, Eccli. 1, 5: Fons sa- pientiæ verbum Dei in excelsis. De ter- pientiæ verbum Dei in excelsis. De ter- tio, Joan. xvi, 13: Cum autem venerit tio, Joan. xvi, 13: Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. veritatem.

« Cum autem immundus spiritus « Cum autem immundus spiritus exierit ab homine, »> exierit ab homine, »>

Hic retorquet in eos, quod sibi blas- Hic retorquet in eos, quod sibi blas- phemantes imposuerunt, quod videlicet phemantes imposuerunt, quod videlicet in spiritu immundo resistebant veritati. in spiritu immundo resistebant veritati. Duo autem dicit: ponit enim similitudi- Duo autem dicit: ponit enim similitudi- nem liberati a dæmonio, et prius postea nem liberati a dæmonio, et prius postea possessi, et hujusmodi ponit: secundo, possessi, et hujusmodi ponit: secundo, adaptationem, ibi, in fine y. 45: « Sic adaptationem, ibi, in fine y. 45: « Sic erit et generationi, etc. » erit et generationi, etc. »

Circa primum tria dicit, exitum im- Circa primum tria dicit, exitum im- mundi spiritus ab homine, discursum mundi spiritus ab homine, discursum et regressum. Et hæc patent in littera. et regressum. Et hæc patent in littera.

Dicit ergo « Cum autem immundus Dicit ergo « Cum autem immundus spiritus. » Non per naturam immundus spiritus. » Non per naturam immundus est, sed per effectum malitiæ. Matth. x, est, sed per effectum malitiæ. Matth. x, 1: Dedit illis potestatem spirituum im- 1: Dedit illis potestatem spirituum im- mundorum. « Exierit ab homine, » ab mundorum. « Exierit ab homine, » ab aliquo, sicut Christus expulit a multis : aliquo, sicut Christus expulit a multis : quia sanavit omnes oppressos a diabo- quia sanavit omnes oppressos a diabo- 10 3. Exire autem dicitur non tantum per 10 3. Exire autem dicitur non tantum per essentiam, ut diffinitive non sit in cor- essentiam, ut diffinitive non sit in cor- pore, sed etiam ut educatur per effectum pore, sed etiam ut educatur per effectum gratiæ effectus suæ malitiæ. Job, xxvi, gratiæ effectus suæ malitiæ. Job, xxvi, 13 Obstetricante manu ejus, eductus 13 Obstetricante manu ejus, eductus est coluber tortuosus. est coluber tortuosus.

<< Ambulat per loca arida, quærens << Ambulat per loca arida, quærens requiem, et non invenit. » requiem, et non invenit. »

Ecce discursus. Et tangit quatuor : Ecce discursus. Et tangit quatuor : discursum et loca per quæ discursus, discursum et loca per quæ discursus, et intentionem, et intentionis frustratio- et intentionem, et intentionis frustratio-

nem. nem.

De primo dicit : « Ambulat. » Ambu- De primo dicit : « Ambulat. » Ambu-

* Cf. Act. x, 38. * Cf. Act. x, 38.

IN EVANG. MATTHÆI, XII-44,45. IN EVANG. MATTHÆI, XII-44,45.

lare dicitur ab an, quod est circum, lare dicitur ab an, quod est circum, et bulo, quod non est in usu, nisi in et bulo, quod non est in usu, nisi in composito et est idem quod vado ¹. composito et est idem quod vado ¹. Job, 1, 7: Circuivi terram, et perambu- Job, 1, 7: Circuivi terram, et perambu- lavi eam. I Petr. v, 8: Circuit, quæ- lavi eam. I Petr. v, 8: Circuit, quæ- rens quem devoret, etc. rens quem devoret, etc.

« Per loca arida, » ab humore con- « Per loca arida, » ab humore con- cupiscentiæ desiccata: vel secundum cupiscentiæ desiccata: vel secundum aliam Glossam, baptismatis non irrigata : aliam Glossam, baptismatis non irrigata : vel poenitentiæ lacrymis non infusa. Isa. vel poenitentiæ lacrymis non infusa. Isa. XIX, 5 Et arescet aqua de mari, et XIX, 5 Et arescet aqua de mari, et fluvius desolabitur atque siccabitur. fluvius desolabitur atque siccabitur. « Quærens requiem. » Ecce intentio « Quærens requiem. » Ecce intentio mala. Est autem requies falsa, ut scilicet mala. Est autem requies falsa, ut scilicet sic in malo hominis quiescat, ut totum sic in malo hominis quiescat, ut totum hominem non tantum in transitu visitet, hominem non tantum in transitu visitet, sed etiam per similem impœnitentiam sed etiam per similem impœnitentiam possideat. Isa. XIII, 21: Requiescent ibi possideat. Isa. XIII, 21: Requiescent ibi bestiæ, et replebuntur domus eorum bestiæ, et replebuntur domus eorum draconibus et habitabunt ibi struthio- draconibus et habitabunt ibi struthio- nes, et pilosi saltabunt ibi. nes, et pilosi saltabunt ibi.

« Et non invenit, » quia frustratur « Et non invenit, » quia frustratur intentione impœnitentiæ finalis. Ezechiel. intentione impœnitentiæ finalis. Ezechiel. XVIII, 21 et 22: Si impius egerit pœni- XVIII, 21 et 22: Si impius egerit pœni- tentiam..., omnium iniquitatum ejus tentiam..., omnium iniquitatum ejus quas operatus est, non recordabor. Ad quas operatus est, non recordabor. Ad Ephes. iv, 27 Nolite locum dare dia- Ephes. iv, 27 Nolite locum dare dia- bolo. Jacob. IV, 7: Resistite diabolo, et bolo. Jacob. IV, 7: Resistite diabolo, et fugiet a vobis. fugiet a vobis.

541 541

socii ejus. Apocal. XVIII, 2: Facta est socii ejus. Apocal. XVIII, 2: Facta est habitatio dæmoniorum. « Unde exivi, » habitatio dæmoniorum. « Unde exivi, » per pœnitentem justitiam compulsus. per pœnitentem justitiam compulsus.

« Et veniens invenit eam vacantem, « Et veniens invenit eam vacantem, scopis mundatam, et ornatam. » scopis mundatam, et ornatam. »

Ecce dispositio ejus, quam ingredi- Ecce dispositio ejus, quam ingredi-

tur. tur.

Et tangit quatuor, scilicet quod « in- Et tangit quatuor, scilicet quod « in- venit eam,» hoc est, locum habitationis venit eam,» hoc est, locum habitationis suæ in eam. Quia si resisteret, non in- suæ in eam. Quia si resisteret, non in- veniret eam. Sic enim invenit eam, sicut veniret eam. Sic enim invenit eam, sicut serpens Evam2. Ezech. xvi, 25: Divisisti serpens Evam2. Ezech. xvi, 25: Divisisti pedes tuos omni transeunti. Et, Jerem. pedes tuos omni transeunti. Et, Jerem. 11, 24 Omnes qui quærunt eam, non 11, 24 Omnes qui quærunt eam, non deficient: in menstruis ejus invenient deficient: in menstruis ejus invenient

eam. eam.

Secundo, tangit otii torporem, cum Secundo, tangit otii torporem, cum dicit «Vacantem. » Ezechiel. xvi, 49, dicit «Vacantem. » Ezechiel. xvi, 49, dicit, quod iniquitatum Sodomæ una dicit, quod iniquitatum Sodomæ una fuit otiositas. Matth. xx, 6: Quid hic fuit otiositas. Matth. xx, 6: Quid hic statis tota die otiosi? Eccli. XXXIII, 29: statis tota die otiosi? Eccli. XXXIII, 29: Multam malitiam docuit otiositas. Multam malitiam docuit otiositas.

Tertium autem est, quod dicit : « Sco- Tertium autem est, quod dicit : « Sco- pis mundatam, » quæ significat mundi- pis mundatam, » quæ significat mundi- tiam corporalem nimis exhibentem, sic- tiam corporalem nimis exhibentem, sic- ut Judæi fecerunt, Matth. xxIII, 25: ut Judæi fecerunt, Matth. xxIII, 25: Mundatis quod deforis est calicis, et pa- Mundatis quod deforis est calicis, et pa- ropsidis. ropsidis.

« Et ornatam, » ornatum in pompa « Et ornatam, » ornatum in pompa

« Tunc dicit: Revertar in domum mundi præferentem. Ezechiel. xvi, 13: « Tunc dicit: Revertar in domum mundi præferentem. Ezechiel. xvi, 13: meam, unde exivi. » meam, unde exivi. »

Hic tangitur reversio. Et tanguntur Hic tangitur reversio. Et tanguntur tria, scilicet tractatio reversionis, dispo- tria, scilicet tractatio reversionis, dispo- sitio ejus ad quam revertitur, et omnis sitio ejus ad quam revertitur, et omnis introitus (alias, interitus). Et hæc patent introitus (alias, interitus). Et hæc patent in littera. in littera.

Dicitur ergo « Tunc dicit, » in corde Dicitur ergo « Tunc dicit, » in corde suo vel, cum dæmonibus conferendo, suo vel, cum dæmonibus conferendo, « revertar. » Isa. xxxvi, 34: In via qua « revertar. » Isa. xxxvi, 34: In via qua venit, per eam revertetur, et civitatem venit, per eam revertetur, et civitatem hanc non ingredietur. « In domum me- hanc non ingredietur. « In domum me- am,» scilicet habitationem quæ peccato am,» scilicet habitationem quæ peccato (alias, peccati opere) sua facta est. Job, (alias, peccati opere) sua facta est. Job, XVIII, 15 Habitent in tabernaculo illius XVIII, 15 Habitent in tabernaculo illius

1 Vel melius ab amb. 1 Vel melius ab amb.

Ornata es auro et argento, etc. Pro- Ornata es auro et argento, etc. Pro- verb. vi, 10 Præparata ad capiendas verb. vi, 10 Præparata ad capiendas animas. animas.

« Tunc vadit, et assumit septem « Tunc vadit, et assumit septem alios spiritus secum nequiores se, et alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi et fiunt novis- intrantes habitant ibi et fiunt novis- sima hominis illius pejora priori- sima hominis illius pejora priori- bus. » bus. »

Ecce reversio. Et tangit tria, scilicet Ecce reversio. Et tangit tria, scilicet invitationem sociorum, ingressum, et invitationem sociorum, ingressum, et effectum malitiæ in eo quem ingreditur. effectum malitiæ in eo quem ingreditur. De primo dicit: « Tunc vadit, et assu- De primo dicit: « Tunc vadit, et assu-

2 Cf. Genes. III, 1 et seq. 2 Cf. Genes. III, 1 et seq.

45 45

542 542

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mit septem alios spiritus, » scilicet dæ- mit septem alios spiritus, » scilicet dæ- mones, « secum nequiores se. » Dæmon mones, « secum nequiores se. » Dæmon enim unus est, qui uno vitio principa- enim unus est, qui uno vitio principa- tur septem autem, qui septem capitali- tur septem autem, qui septem capitali- bus nequiores autem, qui ad nocen- bus nequiores autem, qui ad nocen- dum efficaciores et illi sunt dæmones dum efficaciores et illi sunt dæmones veræ quidem iniquitatis, sed falsæ et veræ quidem iniquitatis, sed falsæ et mendacis simulationis. III Reg. XXII, mendacis simulationis. III Reg. XXII, 22 Ero spiritus mendax in ore om- 22 Ero spiritus mendax in ore om- nium Prophetarum ejus. Et dixit Domi- nium Prophetarum ejus. Et dixit Domi- nus Decipies, et prævalebis. Dicit autem nus Decipies, et prævalebis. Dicit autem Augustinus, quod simulata æquitas non Augustinus, quod simulata æquitas non est æquitas, sed duplex iniquitas. Quan- est æquitas, sed duplex iniquitas. Quan- do autem vere superbus est tegens se do autem vere superbus est tegens se falsa humilitate, et vere invidus tegens falsa humilitate, et vere invidus tegens se charitate, vere acediosus tegens se di- se charitate, vere acediosus tegens se di- vini cultus hilaritate, vere iracundus vini cultus hilaritate, vere iracundus tegens se mansuetudine, vere avarus te- tegens se mansuetudine, vere avarus te- gens se largitate falsa, vere gulosus te- gens se largitate falsa, vere gulosus te- gens se exterminata facie, et luxuriosus gens se exterminata facie, et luxuriosus protectus simulata castitate, tunc ne- protectus simulata castitate, tunc ne- quior est. I Reg. xv1, 14: Spiritus Do- quior est. I Reg. xv1, 14: Spiritus Do- mini recessit a Saul, et exagitabat eum mini recessit a Saul, et exagitabat eum spiritus nequam, a Domino. spiritus nequam, a Domino.

Secundo, dicit : « Intrantes, » per Secundo, dicit : « Intrantes, » per consensum peccati, « habitant ibi, » per consensum peccati, « habitant ibi, » per peccati permanentiam. Joan. XIII, 27 : peccati permanentiam. Joan. XIII, 27 : Post buccellam, in qua simulavit san- Post buccellam, in qua simulavit san- ctitatem, introivit in eum Satanas. ctitatem, introivit in eum Satanas.

« Et fiunt. » Hic tangitur effectus : et « Et fiunt. » Hic tangitur effectus : et patet. Matth. xxvII, 64: Erit novissimus patet. Matth. xxvII, 64: Erit novissimus error pejor priore. II Petr. 11, 21: Melius error pejor priore. II Petr. 11, 21: Melius erat illis non cognoscere viam justitiæ, erat illis non cognoscere viam justitiæ, quam post agnitionem (alias, agnitam) quam post agnitionem (alias, agnitam) retrorsum converti ab eo quod illis tra- retrorsum converti ab eo quod illis tra- ditum est sancto mandato. Jerem. VII, ditum est sancto mandato. Jerem. VII, 26 Pejus operati sunt quam patres 26 Pejus operati sunt quam patres

eorum. eorum.

tem assumpsit, quia septem nequitiis se tem assumpsit, quia septem nequitiis se armavit. Erant enim Judæi legem abji- armavit. Erant enim Judæi legem abji- cientes, secundum spiritum verbis Pro- cientes, secundum spiritum verbis Pro- phetarum fidem non adhibentes, veritatem phetarum fidem non adhibentes, veritatem verborum Christi impugnantes, miracula verborum Christi impugnantes, miracula maligno spiritui attribuentes, opera vir- maligno spiritui attribuentes, opera vir- tutis calumniantes, suam justitiam exte- tutis calumniantes, suam justitiam exte- riorem Dei justitiæ præferentes, et tan- riorem Dei justitiæ præferentes, et tan- dem ipsum interficientes. Vacabant enini dem ipsum interficientes. Vacabant enini otio boni, et scopis mundabant exteriori otio boni, et scopis mundabant exteriori munditia, et ornatum quemdam, cujus munditia, et ornatum quemdam, cujus virtutem non habebant, in cultu Dei virtutem non habebant, in cultu Dei præferentes. Vel, exponatur sicut pri- præferentes. Vel, exponatur sicut pri- mum. Vel forte, per septem dæmones mum. Vel forte, per septem dæmones universitas dæmonum significatur, et universitas dæmonum significatur, et hoc puto esse probabilius omnibus aliis. hoc puto esse probabilius omnibus aliis. Hoc est ergo quod dicit. Hoc est ergo quod dicit.

« Adhuc eo loquente ad turbas, ecce « Adhuc eo loquente ad turbas, ecce mater ejus et fratres stabant foris, mater ejus et fratres stabant foris, quærentes loqui ei. quærentes loqui ei.

Dixit autem ei quidam: Ecce mater Dixit autem ei quidam: Ecce mater tua et fratres tui foris stant, quæren- tua et fratres tui foris stant, quæren- tes te. » tes te. »

Hic incipit ultima pars, quæ est de Hic incipit ultima pars, quæ est de commendatione devotorum, et abnega- commendatione devotorum, et abnega- tione carnaliter conjunctorum. tione carnaliter conjunctorum.

Et dividitur in tria: in quorum primo Et dividitur in tria: in quorum primo hujus historiæ, ex adventu carnaliter hujus historiæ, ex adventu carnaliter conjunctorum, introducitur opportuni- conjunctorum, introducitur opportuni- tas: in secundo, per hoc tentantis eum tas: in secundo, per hoc tentantis eum importunitas: in tertio, intentionis suæ importunitas: in tertio, intentionis suæ de negatione carnalis conjunctionis, et de negatione carnalis conjunctionis, et commendatione spiritualis conjunctionis commendatione spiritualis conjunctionis ostensa spiritualis charitas. ostensa spiritualis charitas.

De primo dicit duo: tempus incongruum De primo dicit duo: tempus incongruum

« Sic erit et generationi huic pessi- adventui amicorum, et amicorum con- « Sic erit et generationi huic pessi- adventui amicorum, et amicorum con-

mæ. » mæ. »

Hic adaptat quod dixit. Diabolus enim Hic adaptat quod dixit. Diabolus enim per sanctitatem fidei Patriarcharum, et per sanctitatem fidei Patriarcharum, et legis observantiam exivit, per gentes legis observantiam exivit, per gentes aridas discurrit, finaliter quærens ibi aridas discurrit, finaliter quærens ibi manere sed non potuit propter fidem manere sed non potuit propter fidem susceptam ad Judæos redivit, quos in susceptam ad Judæos redivit, quos in Ægypto, et in Chaldæa possederat. Sep- Ægypto, et in Chaldæa possederat. Sep-

junctionem et intempestivum desiderium. junctionem et intempestivum desiderium.

Dicit ergo: «Adhuc eo loquente ad Dicit ergo: «Adhuc eo loquente ad turbas, hoc est, dum instaret offi- turbas, hoc est, dum instaret offi- cio prædicationis ostendens carnalia ter- cio prædicationis ostendens carnalia ter- minari per spiritualia. Luc. vin, 19: Ve- minari per spiritualia. Luc. vin, 19: Ve- nerunt ad illum mater et fratres ejus, et nerunt ad illum mater et fratres ejus, et non poterant adire eum præ turba. non poterant adire eum præ turba.

« Ecce mater ejus. » De qua, Tob. iv, « Ecce mater ejus. » De qua, Tob. iv, 3: Honorem habebis matri tuæ omnibus 3: Honorem habebis matri tuæ omnibus

.10 .10

$1 $1

IN EVANG. MATTHÆI, XII-46, 47, 48, 49, 50. IN EVANG. MATTHÆI, XII-46, 47, 48, 49, 50.

18: 18:

diebus vitæ ejus. « Et fratres, » hoc est, diebus vitæ ejus. « Et fratres, » hoc est, consobțini filii materteræ. Levit. xix, consobțini filii materteræ. Levit. xix, Diliges fratrem tuum sicut teipsum'. Diliges fratrem tuum sicut teipsum'. Foris stabant, » quia præ turba intrare Foris stabant, » quia præ turba intrare ad eum non poterant. Et notatur, quod ad eum non poterant. Et notatur, quod stabant in labore, et foris in æstu, vel stabant in labore, et foris in æstu, vel pluvia, ut citius inclinaretur ad dimitten- pluvia, ut citius inclinaretur ad dimitten- dum spiritualem actum. « Quærentes lo- dum spiritualem actum. « Quærentes lo- qui ei. » Luc. II, 48: Fili, quid fecisti qui ei. » Luc. II, 48: Fili, quid fecisti nobis sic? ecce pater tuus et ego dolentes nobis sic? ecce pater tuus et ego dolentes quærebamus te. Dixerat autem, supra, quærebamus te. Dixerat autem, supra, x, 37 Qui amat patrem aut matrem x, 37 Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus. plus quam me, non est me dignus. Et ex isto insidiose quærens, Et ex isto insidiose quærens,

« Dixit autem ei quidam, › « Dixit autem ei quidam, ›

>> >>

Tentans, an carnalia spiritualibus præ- Tentans, an carnalia spiritualibus præ- poneret contra doctrinam suam. Luc. poneret contra doctrinam suam. Luc. VIII, 20: Mater tua, et fratres tui foris VIII, 20: Mater tua, et fratres tui foris stant, volentes te videre. Et hoc est idem, stant, volentes te videre. Et hoc est idem, quod dicitur hic: « Ecce mater tua et quod dicitur hic: « Ecce mater tua et fratres tui foris stant, quærentes te. » fratres tui foris stant, quærentes te. »

Sed quæritur, quare hic non facit Sed quæritur, quare hic non facit mentionem de patre, sicut, Luc. 11, 48, mentionem de patre, sicut, Luc. 11, 48, ubi dicit: Ecce pater tuus et ego dolen- ubi dicit: Ecce pater tuus et ego dolen- tes, etc. tes, etc.

RESPONSIO, quod non facit mentionem RESPONSIO, quod non facit mentionem de patre, quia cum multum sermonem de patre, quia cum multum sermonem de deitatis suæ potentia habuerat, et spi- de deitatis suæ potentia habuerat, et spi- ritum de se procedere, per consequens ritum de se procedere, per consequens ostenderat se non habere patrem carna- ostenderat se non habere patrem carna- lem, et ideo iste timuit confutari statim, lem, et ideo iste timuit confutari statim, si de patre faceret mentionem. Sed car- si de patre faceret mentionem. Sed car- nalis affectus naturalis est: et ideo laten- nalis affectus naturalis est: et ideo laten- ter illum prætendit, ut tentet. ter illum prætendit, ut tentet.

« At ipse respondens dicenti sibi, « At ipse respondens dicenti sibi, ait: Quæ est mater mea, et qui sunt ait: Quæ est mater mea, et qui sunt fratres mei? fratres mei?

Et extendens manum in discipulos Et extendens manum in discipulos suos, dixit Ecce mater mea et fratres suos, dixit Ecce mater mea et fratres mei. mei.

543 543

Quicumque enim fecerit voluntatem Quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei qui in cœlis est, ipse meus Patris mei qui in cœlis est, ipse meus frater, et soror, et mater est. » frater, et soror, et mater est. »

Hic similis ponitur confutatio tentan- Hic similis ponitur confutatio tentan- tis, et designatio approbationis observa- tis, et designatio approbationis observa- torum novæ gratiæ. Et facit hic tria: torum novæ gratiæ. Et facit hic tria: primo enim quærendo confutat tentan- primo enim quærendo confutat tentan- tem: secundo, indicando dignitatem de- tem: secundo, indicando dignitatem de- signat observantis gratiam novam: tertio, signat observantis gratiam novam: tertio, perfectorum in gratia determinat ad se perfectorum in gratia determinat ad se conjunctionem. Et hæc patent in littera. conjunctionem. Et hæc patent in littera. Dicit igitur: Dicit igitur:

« Quæ est mater mea? » « Quæ est mater mea? »

Non abnegat matrem, cui reverentia Non abnegat matrem, cui reverentia est exhibenda: sed innuit non esse præ- est exhibenda: sed innuit non esse præ- ponendum carnalem affectum spirituali ponendum carnalem affectum spirituali operi: in hoc enim non debemus agno- operi: in hoc enim non debemus agno- scere carnaliter conjunctos. Joan. 1, 4: scere carnaliter conjunctos. Joan. 1, 4: Quid mihi et tibi est, mulier? Quid mihi et tibi est, mulier?

: :

« Et qui sunt fratres mei? » Nec hos « Et qui sunt fratres mei? » Nec hos abnegat, qui quocumque modo fratres abnegat, qui quocumque modo fratres sunt sed ostendens piis operibus esse sunt sed ostendens piis operibus esse intendendum, non modo plusquam fra- intendendum, non modo plusquam fra- tribus, sed etiam plusquam sibi ipsi. Luc. tribus, sed etiam plusquam sibi ipsi. Luc. II, 49 Quid est quod me quærebatis ? II, 49 Quid est quod me quærebatis ? nesciebatis, quia in his quæ Patris mei nesciebatis, quia in his quæ Patris mei sunt, oportet me esse. Joan. iv, 34 : Meus sunt, oportet me esse. Joan. iv, 34 : Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, ut perficiam opus ejus. misit me, ut perficiam opus ejus.

« Et extendens manus in discipulos « Et extendens manus in discipulos suos, dixit. » suos, dixit. »

Ecce designatio dignitatis implentium Ecce designatio dignitatis implentium novam gratiam, quod in laudem digito novam gratiam, quod in laudem digito Dei merentur ostendere (alias, ostendi) Dei merentur ostendere (alias, ostendi) multitudini et hoc significatur, Supra, multitudini et hoc significatur, Supra, v, 14: Vos estis lux mundi. Isa. LX, 21: v, 14: Vos estis lux mundi. Isa. LX, 21: Germen plantationis meæ, opus manus Germen plantationis meæ, opus manus meæ ad glorificandum. meæ ad glorificandum.

«< Ecce mater mea,» in quorum visce- «< Ecce mater mea,» in quorum visce- ribus per fidem et charitatem formam ribus per fidem et charitatem formam

50 50

1 Vulgata habet, Levit. xix, 18: Diliges ami- 1 Vulgata habet, Levit. xix, 18: Diliges ami-

cum suum sicut teipsum. Quinimo fratrem. cum suum sicut teipsum. Quinimo fratrem.

344 344

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

accipio, sicut in matre. Ad Galat. IV, 19: accipio, sicut in matre. Ad Galat. IV, 19: Filioli mei, quos iterum parturio, donec Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. I ad Corinth. formetur Christus in vobis. I ad Corinth. IV, 15: In Christo Jesu per Evangelium IV, 15: In Christo Jesu per Evangelium ego vos genui. « Et fratres mei, » ex ego vos genui. « Et fratres mei, » ex eodem Patre, et ad eamdem hæreditatem. eodem Patre, et ad eamdem hæreditatem. De primo, Joan. xx, 17: Dic fratribus De primo, Joan. xx, 17: Dic fratribus meis: Ascendo ad Patrem meum, et Pa- meis: Ascendo ad Patrem meum, et Pa- trem vestrum. De secundo, ad Roman. trem vestrum. De secundo, ad Roman. VIII, 17: Hæredes quidem Dei, cohæredes VIII, 17: Hæredes quidem Dei, cohæredes autem Christi. autem Christi.

Et ne credatur de præsentibus tantum Et ne credatur de præsentibus tantum loqui, subjungit : loqui, subjungit :

« Quicumque enim fecerit volunta- « Quicumque enim fecerit volunta- tem Patris mei qui in cœlis est, » tem Patris mei qui in cœlis est, »

Non in terris. Hic enim voluntatem Non in terris. Hic enim voluntatem non perficeret, nisi ex Deo natus esset. non perficeret, nisi ex Deo natus esset. Hic enim non peccat: quia generatio Hic enim non peccat: quia generatio Dei conservat eum ¹. Dei conservat eum ¹.

« Ipse meus frater, » ex eodem Patre, « Ipse meus frater, » ex eodem Patre, et quia utrumque acceptat sexum, « et et quia utrumque acceptat sexum, « et soror, el mater est. » Vel, secundum soror, el mater est. » Vel, secundum

similitudinem vocat fratrem, pro casti- similitudinem vocat fratrem, pro casti- tatis sanctitate sororem, et pro affectu tatis sanctitate sororem, et pro affectu charitatis matrem. Ebionitæ autem hæ- charitatis matrem. Ebionitæ autem hæ- retici insurgunt dicentes, Christum fratres retici insurgunt dicentes, Christum fratres habere, sicut hic testatur Evangelium: habere, sicut hic testatur Evangelium: errantes et nescientes Scripturas, in errantes et nescientes Scripturas, in quibus multipliciter dicitur frater, sicut quibus multipliciter dicitur frater, sicut patet in his versibus: patet in his versibus:

Dat dici natura, fides, et adoptio fratres, Dat dici natura, fides, et adoptio fratres, Gens, lex, affectus, regula, sanguis, amor. Gens, lex, affectus, regula, sanguis, amor.

Collige igitur, quæ dicta sunt in hoc Collige igitur, quæ dicta sunt in hoc capitulo et videbis Regem Christum se capitulo et videbis Regem Christum se Dominum dicere principalis signi, quod Dominum dicere principalis signi, quod est sabbatum: et Dominum templi, et est sabbatum: et Dominum templi, et præponere se prophetiæ et regi: et sic præponere se prophetiæ et regi: et sic cessationem inducere veteris legis quoad cessationem inducere veteris legis quoad signa, et cultum, prophetiam, et regiam signa, et cultum, prophetiam, et regiam unctionem per nova gratiæ mandata quæ unctionem per nova gratiæ mandata quæ inducit et omnia carnalia quæ lex præ- inducit et omnia carnalia quæ lex præ- cipiebat, ad spiritualia esse ordinata. Et cipiebat, ad spiritualia esse ordinata. Et hæc est intentio. hæc est intentio.

CAPUT XIII. CAPUT XIII.

Sedens in navicula proponit turbis parabolas seminantis ac zizaniorum, quas Sedens in navicula proponit turbis parabolas seminantis ac zizaniorum, quas etiam discipulis interpretatur item parabolas de grano sinapis, de fermento etiam discipulis interpretatur item parabolas de grano sinapis, de fermento in farina occultato, de thesauro et margarita inventis ; de reti in mare misso, in farina occultato, de thesauro et margarita inventis ; de reti in mare misso, quam parabolam etiam declarat: docens in patria, ait prophetam non esse sine quam parabolam etiam declarat: docens in patria, ait prophetam non esse sine honore nisi in propria patria. honore nisi in propria patria.

1. In illo die exiens Jesus de domo, 1. In illo die exiens Jesus de domo, sedebat secus mare. sedebat secus mare.

2. Et congregatæ sunt ad eum tur- 2. Et congregatæ sunt ad eum tur- bæ multæ, ita ut in naviculam bæ multæ, ita ut in naviculam ascendens sederet 2 : et omnis ascendens sederet 2 : et omnis turba stabat in littore. turba stabat in littore.

3. Et locutus est eis multa in para- 3. Et locutus est eis multa in para- bolis, dicens: Ecce exiit qui bolis, dicens: Ecce exiit qui seminat, seminare. seminat, seminare.

4. Et dum seminat, quædam cecide- 4. Et dum seminat, quædam cecide-

1 Cf. I Joan. II, 9. 1 Cf. I Joan. II, 9.

runt secus viam : et venerunt runt secus viam : et venerunt volucres coeli, et comederunt ea. volucres coeli, et comederunt ea. 5. Alia autem ceciderunt in petrosa, 5. Alia autem ceciderunt in petrosa, ubi non habebant terram mul- ubi non habebant terram mul- tam et continuo exorta sunt, tam et continuo exorta sunt, quia non habebant altitudinem quia non habebant altitudinem

terræ: terræ:

6. Sole autem orto æstuaverunt et 6. Sole autem orto æstuaverunt et quia non habebant radicem, quia non habebant radicem,

aruerunt. aruerunt.

2 Marc. iv, 1; Luc. vii, 4. 2 Marc. iv, 1; Luc. vii, 4.

CAP. XIII MATTHÆI. CAP. XIII MATTHÆI.

545 545

7. Alia autem ceciderunt in spinas: 19. Omnis qui audit verbum regni, et 7. Alia autem ceciderunt in spinas: 19. Omnis qui audit verbum regni, et

et creverunt spinæ, et suffoca- et creverunt spinæ, et suffoca-

verunt ea. verunt ea.

8. Alia autem ceciderunt in terram 8. Alia autem ceciderunt in terram bonam : et dabant fructum, bonam : et dabant fructum, aliud centesimum, aliud sexa- aliud centesimum, aliud sexa- gesimum, aliud trigesimum. gesimum, aliud trigesimum. 9. Qui habet aures audiendi, 9. Qui habet aures audiendi,

diat. diat.

au- au-

10. Et accedentes discipuli dixerunt 10. Et accedentes discipuli dixerunt ei Quare in parabolis loqueris ei Quare in parabolis loqueris eis? eis?

11. Qui respondens ait illis : Quia 11. Qui respondens ait illis : Quia vobis datum est nosse mysteria vobis datum est nosse mysteria regni coelorum, illis autem non regni coelorum, illis autem non est datum. est datum.

12. Qui enim habet, dabitur ei, et 12. Qui enim habet, dabitur ei, et abundabit qui autem non ha- abundabit qui autem non ha- bet, et quod habet auferetur ab bet, et quod habet auferetur ab eo 1 eo 1

non intelligit, venit malus, et non intelligit, venit malus, et rapit quod seminatum est in rapit quod seminatum est in corde ejus hic est qui secus corde ejus hic est qui secus

viam seminatus est. viam seminatus est.

20. Qui autem super petrosa semina- 20. Qui autem super petrosa semina- tus est hic est qui verbum tus est hic est qui verbum audit, et continuo cum gaudio audit, et continuo cum gaudio accipit illud: accipit illud:

21. Non habet autem in se radicem, 21. Non habet autem in se radicem, sed est temporalis: facta autem sed est temporalis: facta autem tribulatione et persecutione tribulatione et persecutione propter verbum, continuo scan- propter verbum, continuo scan- dalizatur. dalizatur.

22. Qui autem seminatus est in spi- 22. Qui autem seminatus est in spi- nis hic est qui verbum audit, nis hic est qui verbum audit, et sollicitudo sæculi istius, et et sollicitudo sæculi istius, et fallacia divitiarum suffocat ver- fallacia divitiarum suffocat ver- bum, et sine fructu effici- bum, et sine fructu effici-

tur. tur.

13. Ideo in parabolis loquor eis, quia 23. Qui vero in terram bonam semi- 13. Ideo in parabolis loquor eis, quia 23. Qui vero in terram bonam semi-

videntes non vident, et audien- videntes non vident, et audien-

tes non audiunt, neque intelli- tes non audiunt, neque intelli- gunt. gunt.

14. Et adimpletur in eis prophetia 14. Et adimpletur in eis prophetia Isaiæ dicentis 2: Auditu audie- Isaiæ dicentis 2: Auditu audie- tis, et non intelligetis : et viden- tis, et non intelligetis : et viden- tes videbitis, et non videbitis. tes videbitis, et non videbitis. 15. Incrassatum est enim cor populi 15. Incrassatum est enim cor populi hujus, et auribus graviter au- hujus, et auribus graviter au- dierunt, et oculos suos clause- dierunt, et oculos suos clause- runtne quando videant ocu- runtne quando videant ocu- lis, et auribus audiant, et corde lis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertantur, et intelligant, et convertantur, et

sanem eos. sanem eos.

16. Vestri autem beati oculi, quia 16. Vestri autem beati oculi, quia

24. 24.

natus est, hic est qui audit ver- natus est, hic est qui audit ver- bum, et intelligit, et fructum bum, et intelligit, et fructum affert, et facit aliud quidem affert, et facit aliud quidem centesimum, aliud autem sexa- centesimum, aliud autem sexa- gesimum, aliud vero trigesi- gesimum, aliud vero trigesi-

mum. mum.

Aliam parabolam proposuit illis, Aliam parabolam proposuit illis, dicens Simile factum est re- dicens Simile factum est re- gnum coelorum homini qui se- gnum coelorum homini qui se- minavit bonum semen in agro minavit bonum semen in agro

suo. suo.

25. Cum autem dormirent homines, 25. Cum autem dormirent homines, venit inimicus ejus, et superse- venit inimicus ejus, et superse- minavit zizania in medio tritici, minavit zizania in medio tritici, et abiit. et abiit.

vident, et aures vestræ, quia 26. Cum autem crevisset herba, et vident, et aures vestræ, quia 26. Cum autem crevisset herba, et

audiunt. audiunt.

17. Amen quippe dico vobis, quia 17. Amen quippe dico vobis, quia multi Prophetæ et justi cupie- 27. multi Prophetæ et justi cupie- 27. runt videre quæ videtis, et non runt videre quæ videtis, et non viderunt et audire quæ audi- viderunt et audire quæ audi- tis, et non audierunt ³. tis, et non audierunt ³.

18. Vos ergo audite parabolam semi- 18. Vos ergo audite parabolam semi- nantis. nantis.

1 Infra, xxv, 29. 1 Infra, xxv, 29.

2 Isa, vi, 9; Marc. v, 12; Luc. VIII, 10; 2 Isa, vi, 9; Marc. v, 12; Luc. VIII, 10; Joan. XII, 40%; Act XXVIII, 26; ad Roman. Joan. XII, 40%; Act XXVIII, 26; ad Roman.

XX XX

fructum fecisset, tunc apparue- fructum fecisset, tunc apparue- runt et zizania. runt et zizania.

Accedentes autem servi patrisfa- Accedentes autem servi patrisfa-

milias, dixerunt ei: Domine, milias, dixerunt ei: Domine, nonne bonum semen seminasti nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Unde ergo habet in agro tuo? Unde ergo habet zizania? zizania?

28. Et ait illis Inimicus homo hoc 28. Et ait illis Inimicus homo hoc

XI, 8. XI, 8.

3 Luc. x, 24. 3 Luc. x, 24.

4 Marc. IV, 26. 4 Marc. IV, 26.

35 35

546 546

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

fecit. Servi autem dixerunt ei : fecit. Servi autem dixerunt ei : Vis, imus et colligimus ea? Vis, imus et colligimus ea? 29. Et ait Non ne forte colligentes 29. Et ait Non ne forte colligentes zizania, eradicetis simul cum zizania, eradicetis simul cum eis et triticum. eis et triticum.

30. Sinite utraque crescere usque ad 30. Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis messem, et in tempore messis dicam messoribus : Colligite dicam messoribus : Colligite primum zizania, et alligate ea primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum : in fasciculos ad comburendum : triticum autem congregate in triticum autem congregate in horreum meum. horreum meum. 31. Aliam parabolam proposuit eis, 31. Aliam parabolam proposuit eis, dicens : Simile est regnum dicens : Simile est regnum coelorum grano sinapis, quod coelorum grano sinapis, quod accipiens homo seminavit in accipiens homo seminavit in agro suo. agro suo.

32. Quod minimum quidem est omni- 32. Quod minimum quidem est omni- bus seminibus : cum autem bus seminibus : cum autem creverit, majus est omnibus creverit, majus est omnibus oleribus, et fit arbor, ita ut vo- oleribus, et fit arbor, ita ut vo- lucres coeli veniant, et habitent lucres coeli veniant, et habitent in ramis ejus. in ramis ejus.

33. Aliam parabolam locutus est eis: 33. Aliam parabolam locutus est eis: Simile est regnum cœlorum Simile est regnum cœlorum fermento, quod acceptum mulier fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinæ satis tribus, abscondit in farinæ satis tribus, donec fermentatum est to- donec fermentatum est to- tum 2. tum 2.

34. Hæc omnia locutus est Jesus in 34. Hæc omnia locutus est Jesus in

38. Ager autem est mundus. Bonum 38. Ager autem est mundus. Bonum vero semen, hi sunt filii regni. vero semen, hi sunt filii regni. Zizania autem, filii sunt ne- Zizania autem, filii sunt ne- quam. quam.

40. 40.

39. Inimicus autem qui seminavit ea, 39. Inimicus autem qui seminavit ea, est diabolus. Messis vero, con- est diabolus. Messis vero, con- summatio sæculi est 5. Messores summatio sæculi est 5. Messores autem, angeli sunt. autem, angeli sunt. Sicut ergo colliguntur zizania et Sicut ergo colliguntur zizania et igni comburuntur, sic erit in igni comburuntur, sic erit in consummatione sæculi. consummatione sæculi. 41. Mittet Filius hominis angelos 41. Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de règno ejus suos, et colligent de règno ejus omnia scandala et eos qui fa- omnia scandala et eos qui fa- ciunt iniquitatem, ciunt iniquitatem,

42. Et mittent eos in caminum ignis. 42. Et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor den- Ibi erit fletus et stridor den- tium. tium.

43. Tunc justi fulgebunt sicut sol in 43. Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum regno Patris eorum Qui Qui habet aures audiendi, audiat. habet aures audiendi, audiat. 44. Simile est regnum coelorum the- 44. Simile est regnum coelorum the- sauro abscondito in agro: quem sauro abscondito in agro: quem qui invenit homo, abscondit, qui invenit homo, abscondit, et præ gaudio illius vadit, et et præ gaudio illius vadit, et vendit universa quæ habet, et vendit universa quæ habet, et emit agrum illum. emit agrum illum.

45. Iterum simile est regnum coelo- 45. Iterum simile est regnum coelo- rum homini negotiatori, quæ- rum homini negotiatori, quæ- renti bonas margaritas. renti bonas margaritas.

parabolis ad turbas : et sine 46. Inventa autem una pretiosa mar- parabolis ad turbas : et sine 46. Inventa autem una pretiosa mar-

parabolis non loquebatur eis, parabolis non loquebatur eis,

35. Ut impleretur quod dictum erat 35. Ut impleretur quod dictum erat

per prophetam dicentem: Ape- 47. per prophetam dicentem: Ape- 47. riam in parabolis os meum, riam in parabolis os meum,

eructabo abscondita a constitu- eructabo abscondita a constitu-

tione mundi ³. tione mundi ³.

garita, abiit, et vendidit omnia garita, abiit, et vendidit omnia quæ habuit, et emit eam. quæ habuit, et emit eam.

Iterum simile est regnum coelorum Iterum simile est regnum coelorum sagenæ missæ in mare, et ex sagenæ missæ in mare, et ex omni genere piscium congre- omni genere piscium congre- ganti. ganti.

36. Tunc dimissis turbis, venit in do- 48. Quam cum impleta esset educen- 36. Tunc dimissis turbis, venit in do- 48. Quam cum impleta esset educen-

mum, et accesserunt ad eum mum, et accesserunt ad eum

discipuli ejus, dicentes: Edis- discipuli ejus, dicentes: Edis- sere nobis parabolam zizanio- sere nobis parabolam zizanio- rum agri. rum agri.

49. 49.

37. Qui respondens ait illis : Qui 37. Qui respondens ait illis : Qui seminat bonum semen, est Fi- seminat bonum semen, est Fi- lius hominis. lius hominis.

tes, et secus littus sedentes, tes, et secus littus sedentes,

elegerunt bonos in vasa, malos elegerunt bonos in vasa, malos autem foras miserunt. autem foras miserunt. Sic erit in consummatione sæculi: Sic erit in consummatione sæculi: exibunt angeli, et separabunt exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, malos de medio justorum,

50. Et mittent eos in caminum ignis. 50. Et mittent eos in caminum ignis.

1 Marc. IV, 34; Luc. XIII, 19. 1 Marc. IV, 34; Luc. XIII, 19.

2 Luc. XIII, 21. 2 Luc. XIII, 21.

3 Psal. LXXVII, 2. 3 Psal. LXXVII, 2.

4 Marc. iv, 34. 4 Marc. iv, 34.

5 Apocal. xiv, 15. 5 Apocal. xiv, 15.

6 Sapient. III, 7; Daniel. XII, 3. 6 Sapient. III, 7; Daniel. XII, 3.

IN EVANG. MATTHÆI, XIII. IN EVANG. MATTHÆI, XIII.

547 547

Ibi erit fletus et stridor den- Ibi erit fletus et stridor den-

tium. tium.

Unde huic sapientia hæc et vir- Unde huic sapientia hæc et vir- tutes? tutes?

51. Intellexistis hæc omnia? Dicunt 55. Nonne hic est fabri filius a? Nonne 51. Intellexistis hæc omnia? Dicunt 55. Nonne hic est fabri filius a? Nonne

ei Etiam. ei Etiam.

52. Ait illis Ideo omnis Scriba do- 52. Ait illis Ideo omnis Scriba do-

ctus in regno coelorum similis ctus in regno coelorum similis

mater ejus dicitur Maria? et mater ejus dicitur Maria? et fratres ejus, Jacobus, et Joseph, fratres ejus, Jacobus, et Joseph, et Simon, et Judas? et Simon, et Judas?

est homini patrifamilias, qui 56. Et sorores ejus nonne omnes apud est homini patrifamilias, qui 56. Et sorores ejus nonne omnes apud profert de thesauro suo nova et profert de thesauro suo nova et

vetera. vetera.

53. Et factum est, cum consummasset 53. Et factum est, cum consummasset Jesus parabolas istas, transiit Jesus parabolas istas, transiit inde. inde.

54. Et veniens in patriam suam 54. Et veniens in patriam suam docebat eos in synagogis eorum, docebat eos in synagogis eorum, ita ut mirarentur et dicerent: ita ut mirarentur et dicerent:

IN CAPUT XIII MATTHÆI IN CAPUT XIII MATTHÆI

ENARRATIO. ENARRATIO.

« In illo die exiens Jesus de domo, se- « In illo die exiens Jesus de domo, se- debat secus mare. » debat secus mare. »

: :

Hic agit de veritate Evangelica quan- Hic agit de veritate Evangelica quan- tum ad formam doctrinæ proportionatam tum ad formam doctrinæ proportionatam nobis et est totus parabolicus. Intelle- nobis et est totus parabolicus. Intelle- ctus enim hominis conjunctus continuo ctus enim hominis conjunctus continuo et tempori non bene intelligit, ut dicit et tempori non bene intelligit, ut dicit Dionysius, quæ similitudinibus corporum Dionysius, quæ similitudinibus corporum non sunt adaptata: pure enim spiritualia non sunt adaptata: pure enim spiritualia non capit nisi perfectorum intellectus non capit nisi perfectorum intellectus spiritualium, qui, sicut dicitur, ad Hebr. spiritualium, qui, sicut dicitur, ad Hebr. v, 14: Pro consuetudine exercitatos ha- v, 14: Pro consuetudine exercitatos ha- bent sensus ad discretionem boni ac mali. bent sensus ad discretionem boni ac mali. Talis autem coaptatio vocatur lac, quod Talis autem coaptatio vocatur lac, quod datur parvulis rationalibus: tamen ut in datur parvulis rationalibus: tamen ut in co crescant, sicut dicitur, I Petr. 11, 2. I ad co crescant, sicut dicitur, I Petr. 11, 2. I ad Corinth. I, 1 et 2: Tamquam parvulis Corinth. I, 1 et 2: Tamquam parvulis in Chrtsto, lac vobis potum dedi, non es- in Chrtsto, lac vobis potum dedi, non es- cam nondum enim poteratis: sed nec cam nondum enim poteratis: sed nec nunc quidem potestis. Omnis enim no- nunc quidem potestis. Omnis enim no- stra acceptio est per sensus, et intelligere stra acceptio est per sensus, et intelligere non valemus divina nisi sensibilibus non valemus divina nisi sensibilibus